ENERGIA (Liburuko 10.

gaia)

1. ZER DA ENERGIA?
Energia magnitude fisikoa da eta gorputzetan aldaketak eragiteko ahalmenarekin lotuta dago. Adibidez:
 Aireak energia du errota bat mugitzeko gai baita.
 Egur zati batek energia du hau erretzean ura irakiten jartzeko gai baita.
Energia magnitude bat danez, neurtu daiteke eta neurtzeko caloriak erabiltzen dira. (1 caloría= 4,19 Joule)
Erabiltzen dugun ia energia guztia Eguzkitik dator, planetan bizia egoteko klima egokia sortzeaz gain, energia ematen duten
zenbait fenómeno ere sorteen ditu (uraren zikloa, fotosintesia…)

2.ENERGIAREN EZAUGARRIAK:
Energiak ez du pisurik, formarik, bolumenik, kolorerik ezta ere usainik. Baditu ordea beste ezaugarri batzuk:
 Metatu egin dezakegu (pilak, kondentsadoreak…)
 Garraiatu dezakegu (e.elektrikoa kableen bidez, elektromagnetikoa uhinen bidez…)
 Aldatu daiteke energi mota bat beste mota batean baliagarrigoa izan dadin (Pila batek energia kimikoa elektrikoa
bihur dezake)
 Transferitu dezakegu gorputz batetik bestera (gorputz bero batek hotz bat berotuko du)
 Kontserbatu egiten da, eraldatu, hau da, energia ez dago sortzerik ez suntsitzerik. (Fisikaren printzipio
garrantzitsuenetakoa: Energiaren kontserbazio printzipioa )
 Degradatu egiten da. Energia mota bat beste batean eraldatzean gehienetan bero moduan parte bat galtzen da.

3.ENERGIA MOTAK:
Energia mota guztiak alda daitezke eta beste mota bat lortu.

1) Energia mekanikoa
E.Mekanikoa = Energi zinetikoa (abiaduraren eraginez duguna) + Energi potentziala (posizioaren eraginez daukagun energia)
2) Energia elektrikoa
Elektrioiak noranzko berean higitzean korronte elektrikoa sorteen dute.
3) Barne energia
Gorputzen atomo edo molekulen higaduraren ondorioz daukaten energia.
4) Irradiatze energia / Energia elektromagnetikoa
Espazioan zehar heda daiteke inolako ingurune materialen beharrik gabe, beraz ez da garraioan zehar degradatzen (Adb: argia,
Irratí eta telebista uhinak…)
5) Energia kimikoa. Erreakzio kimikoeta ageri da. (Elikagaiek, pila elektrikoek…)
Organismoek konposatu organikoetan metatzen dute energia hau (lipido eta gluzidoetan)
6) Energia nuklearra. Atomoen nukleoetatik lortzen da (fusio eta fisioen bidez)
7) Bero energia. Beroa ez da energia mota bat, energia gorputz batetik bestera igarotzeko modua baizik .

4. ENERGIA ITURRIAK ETA MOTAK

 Energia-iturri berriztaezinak
Gizakiaren denbora eskalan berritzen ez diren energia-iturriak dira. Lurrean dute jatorria, oso prozesu geológico geldoen bidez
eratzen dira, milioika urteetan.

 Energia-iturri berriztagarriak
Etengabe berritzen diren energia iturriak. Haien jatorri nagusia Eguzkiaren energiaren fluxu jarraitua da (Haizea, ibaien,
olatuen, itsasoetako mareen mugimendua, lurraren barne beroa eta biomasa) Energia mota hauek berriztagarriak izatea ez du
esan nahi hau ustiatzea merkea denik!!!

5. POWER-POINT AURKEZPENA
1 Gelan ezarritako talde bakoitzaren lana:
1.1 Irakurri liburuan dagokion energia iturriari buruzko informazioa
1.2 Informazioa antolatu
1.3 Power Point bat prestatu:
1.3.1 Portada bat
1.3.2 Diseinu erakargarria (Argazkiak, bideo zein musika sartu dezakezue, internetetik, etxetik…)
1.3.3 Informazioa garbi azaldu
1.3.4 Posible ote gure inguruan?
2 Aurkezpena taldeka
2.1 Taldeko ikasle bakoitzak aurkezpenaren parte bat azalduko du eta beste ikasleei lagunduko die TAULA
betetzen. (Irakasleak gainbegiratuta)
3 Amaieran gela guztiaren artean energi iturriak eztabaidatuko ditugu
 EZAUGARRIAK ERABILERA ALDE ONAK ALDE TXARRAK

Eguzkitik iristen zaigu erradiazio elektromagnetiko gisa. Energia termiko bezala : Etxeetako ur-bero eta Agortezina da gizakien denbora eskalan Baldintzatuta dago (Latitudea, urte-
EGUZKI ENERGIA

berogailuetarako sasoiak…)
Garbia da
Energia fotovoltaiko bezala, energia elektrokoa Ez dago metatzerik berehala beste
ekoiztuz panel fotovoltaikoen bidez Merkea, eskualde isolatuetara ailegatu daiteke energia mota batetan bihurtu behar da

Lur azalera handiak behar dira, eskala

handian erabili ahal izateko

Energia zinetiko mota bat da. Haizearen mugimenduak Historian zehar: Ontziak mugiarazteko, haize Agortezina da, doakoa Haizearen mende dago
E. EOLIKOA

eragiten du. errotak

AIRESORGAILUEK instalazio eta mantenu Hegaztientzat arriskutsua da
Haizearen energia zinetikoaz baliatzeko Gaur: AIRESORGAILUEK Haizearen energia kostu txikikoak dira
AIRESORGAILUAK erabiltzen dira zinetikoa energia elektrikoa bihurtzen dute eta Lur eremu handiak behar dira
zuzenean kontsumitzen da Energia errendimendu handia dute

Animalia edo landare jatorriko materia organikoa da Gasa lortzeko : BIOGASA Hondakin gutxi eta hauek biodegradagarriak Energia errendimendu gutxi
dira
Zenbait hondakin aprobetxatuz lortzen da (papera, kartoia, Bero energia lortzeko Bolumen handia hartzen du
elikagai-hondakinak, hostoak…) Gutxi kutxatzen dute
Zenbait landare espezie kimikoki edo biologikoki aldatuz Energia elektrikoa lortzeko
lortzen da (BIOERREGAIAK: Biodiesel, etanol…) Merkea
BIOMASA

1º Trinkotu BIODIESELA
Prozesua 2º Lehortu
 Lurraren barruan pilatutako berotik lor daiteke Berokuntzarako Hondakinik ez du sortzen Geografikoki mugatua

Igerileku eta balnearioen klimatizaziorako Agortezina da gizakien denbora eskalan Hobi geotermikoak bilatu eta aurkitzea
E. GEOTERMIKOA

garestia da

Ustiapen eta mantentzea batzuetan

garestia da

Itsasoaren uraren mugimendutik lortzen da Energia elektrikoa sortzen da Gabia da Baldintza oso zehatzak behar dira

Itsas-gorek eta itsas-beherek alde handia duten lekuetan Hondakinik ez Energia errendimendu gutxi
mugimendu hauek eragiten duten energia zinetikoa energia
elektrikoan bihurtzen da Agortezina gizakien denbora eskalan Goi mailako teknologia behar da
MAREA ENERGIA

EZAUGARRIAK ERABILERA ALDE ONAK ALDE TXARRAK

 Landare hondakinen kantitate handiak lurperatu ziren duela Erregai gisa zentral elektrikoetan energia Merkea Ustiapen arriskutsua
IKATZA

milioika urte eta tenperatura eta presio baldintzen elektrikoa lortzeko

eraginez ikatz bihurtu dira Errendimendu energético handia Errentagarritasun txikia

Oso kutsakorra

Berriztaezina

Itsas hondoan plaktona metatzean sortu zen duela milioika Fintze prozesuan lortzen da: Bero ahalmen handia dauka Garraioan arrisku handiak (oliobide eta
urte presio eta tenperaturen eraginez Produktu gaseosoa: Metano, butano… petroleo ontziak)
PETROLEOA

Produktu likidoa: Gasolina…

Egungo energia iturri erabilena Produktu solidoa: Betuna… Berriztaezina da

Gordinik atera eta fintze prozesu bat behar du Ongarriak, plástico eta pinturak egiteko ere
erabiltzen da

Gas nahaste bat da, Metano portzentai altukoa Batez ere: Bero ahalmen handia dauka Berriztaezina da
GAS NATURALA

• Sukalde eta berogailuetan

Petroleoaren jatorri berekoa da • Zentral termikoetan energia elektrikoa Errekuntza garbia
lortzeko.
Behin aterata likidotu egiten da errazago garraiatzeko,
gero gas egoerara pastasen da berriro

Ikatza+Petroleoa ordezkatu dezake

BIOMASA
 Energia nuklearra sortzeko uraneo atomoak hautsi edo Energia elektrikoa lortzeko Zentral nuklearrek ez dute atmosfera Hondakinak erradioaktiboak dira, oso
URANEO

fisionatuz. (ikus. Zentral nuklearraren funtzionamendua) kutsatzen kutsakorrak, non gorde???? Zer egin
hauekin???
Energia nuklearrak ura berotu ur lurrunak turbina
mugitu Energi zinetikoa lortuz Energi elektrikoa
E. GEOTERMIKOA

Ibaietako urtegietan pilatutako uretik presagainetan Energia elektrikoa ekoizteko Zentral hidraulikoek ustiapen kostu eta Garraio garestia (Zentral hidraulikoak
ENERGI HIDRAULIKOA

lortzen da. mantentze kostu gutxi daukate. herrietatik urrun

Urak (energi potentziala) Turbina mugitu (Energi Ez du kutsatzen. Eguraldiaren araberakoa

zinetikoa) Energi elektrikoa lortzen da.
Urtegiek: Lur-hedadura zabaak behar dira
• Nekazariei ura hornitu
• Uholdeak kontrolatu Presagaina apurtzeko arriskua
MAREA ENERGIA