FIRAT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

HABERLEŞME LABORATUVARI DENEY NO:6

SPEKTRUM ANALİZÖRÜ

1. Spektrum Analiz Cihazları ve İlgili Donanım

Frekans bölgesindeki sinyal analizi yaygın bir şekilde mekanik sistemlerin test edilmesinde,
ayrıca elektronik ve telekomünikasyonda kullanılmaktadır. Mekanik sistemlerde sinyal analizi;
mekanik yapıların titreşim modlarını analiz etmek ve mekanik dengesizlik veya aşınmış yataklar veya
dişliler sebebiyle dönen mekanik parçalarda oluşan titreşimleri araştırmak amacıyla uygun titreşimli
dönüştürücülerde kullanılır.
Elektronik ve telekomünikasyonda ise; frekans bölgesi analizi hem rasgele hem de periyodik
sinyallere uygulanır. Sinyal analiz cihazları, frekans kararlılığının ve sinyal kaynaklarının tayfsal
saflık ölçümlerini gerçekleştirebilirler. Bu cihazlar bir izleme frekans üreteci veya beyaz veya sözde
rasgele bir gürültü kaynağı ile beraber kullanıldıkları zaman, kuvvetlendiricilerin, filtrelerin veya diğer
şebekelerin frekans tepkilerini ölçmek için uygundurlar. Alıcı verici ve iletişim sistemlerinin işlemsel
karakteristikleri; bir taşıyıcı dalganın tayfsal saflığı, genlik veya frekans modüle ediliş dalganın tayfsal
güç dağılımı, sinyal distorsiyonu ve sistem sinyal-gürültü oranları gibi parametrelerin ölçülmesi ile
değerlendirilebilir. Bu tür bir analiz; spektrum analiz cihazları, sayısal Fourier analiz cihazları ve
distorsiyon cihazları ile gerçekleştirilir. Spektrum analiz cihazının sınırları, filtre sayısına ve filtrelerin
bant genişliklerine bağlıdır. Ses frekans uygulamalarında kullanılan bir spektrum analiz cihazında
yaklaşık 32 filtre bulunur.

1.1. Spektrum Analiz Cihazları

Bu cihazlar belli bir frekans bandı üzerinde frekans spektrumu gösterimini sağlarlar. Spektrum
analiz cihazları bir paralel filtre bank’ ı veya bir tarama frekans tekniği kullanırlar. Paralel filtre bank
analiz cihazında; frekans aralığı, merkezi frekansları ve band genişlikleri üst üste gelecek şekilde
seçilmiş olan bir dizi filtre tarafından örtülür. Tipik olarak, bir ses analiz cihazı bu tip 32 tane filtreye
sahip olup, her biri oktavın üçte birini örtmektedir. Geniş band-sınırlı ayırma gücü analizi için
(özellikle r.f. veya mikrodalga sinyallerinin), tercih edilen ölçüm yöntemi, tarama frekans tekniğidir.
Bu tür analiz cihazlarında; bir dar bandlı filtre, gösteriminin gerekli olduğu aralıkta süpürülen bir
frekansın etrafında merkezlenir. Belirli bir frekansta, o band içindeki sinyalin mutlak değeri ölçülür.
 Deney 6

Spektrum analiz cihazının tarama frekansı yönü ise genellikle giriş sinyalini bir lokal tarama frekansı
osilatörü ile birlikte frekans karıştırma (heterodyning) suretiyle gerçekleştirilir. Karıştırıcı kademesinin
çıkışı üzerindeki bir alçak geçiren filtre dar bandlı filtrenin genişliğini tespit eder. Aynı zamanda lokal
osilatörün frekansında bu filtrenin merkez frekansını sabitler. Uzun süre sinyali üzerinde tutan bir
CRT veya sayısal diplay kullanarak, tarama frekans osilatörü gerekli aralığı taradığında frekans
spektrumunu göstermek mümkündür.
Tipik olarak tarama frekansı cihazları; 5 Hz-220 GHz aralığındaki sinyallerle ve -140 ile +30
dBm aralığındaki güç seviyeleriyle çalışabilirler. Dar bandlı filtrenin band genişliği spektrumun
ölçüleceği frekans aralığı ile değişmekte olup, bu band genişliği 1 Hz-3 MHz arasındadır.

2. Farnell 352C Spektrum Analizörü

2.1. Tanıtım
Portatif ve kullanımı kolay olan 352C Spektrum Analizörü, 1000 MHz ile 300 KHz’ lik bölge
içinde telsiz yayınlarını dinlemek için dizayn edilmiş bir cihazdır. Beş süpürme bölgesi, 3 MHz’ lik
en dar bölge için en geniş bölge olan 9 kHz’ den 2 MHz’ e kadar ölçülen üç band genişliği ile elde
edilir. Cihaz tam frekans bölgesi üzerinde sabitleştirilmiş ve ayarlanmış bir alıcı gibi kullanılabilir.
AM ve FM demodülasyonun her ikisi de, gömme bir hoparlör aracılığıyla radyo sinyalleriyle iletilen
çıkış ile birlikte sağlanabilir.
Display (ekran), 10x8 cm CRT ile yüksek dirençli yeşil fosfor ekran üzerinde 448 satırlık
dikey taramadan oluşmaktadır. Ölçümler iki kursör çizgisi aracılığıyla display’ den alınır. Yatay (X)
kursör seviye bilgisini ve dikey (Y) kursör frekans datasını sağlar.
Süpürülen tüm frekans bölgesi bölge butonları aracılığıyla 1000 MHz’ den 3 MHz’ e kadar bir
genişliğe sahip pencereyi vermek için ayarlanır. Bu pencere, kaba ve ince ayar gereksinimini sağlayan
bir kodlayıcı kontrol birimi aracılığıyla cihazın içindeki herhangi bir bölgeye ayarlanabilir.
Mikroişlemci ilave edilen bir yazılımla sistem hatalarını azaltır ve bütün kontrol
fonksiyonlarını denetler. Ön paneldeki hafıza birimi ile kullanılan fonksiyonların en fazla altı tanesi
hafızaya alınabilir ve istenildiğinde bu fonksiyonlar tekrar çağrılabilir.
Standart cihaz –model 352- AC kaynaktan beslenir. Fakat aynı zamanda 24V’ luk bir dış DC
kaynaktan da beslenebilmektedir. Yazıcı çıkışı ise standarttır.

2.2. Ön Panel Kontrol Birimleri

2
 Deney 6

Şekil 1. Farnell 352C Spektrum analizörünün ön paneli.

Farnell 352C Spektrum analizörünün ön paneli Şekil 1’ de verildiği gibidir. Ön panelde;

a) Giriş Bağlantısının yapıldığı uç: BNC tipinde ve 50 ohm değerindedir.
b) Zayıflatıcı/ Kuvvetlendirici: Giriş bağlantısının yapıldığı uçtan ölçme devrelerine geçen
sinyali kontrol eder. İki buton aracılığıyla, 0 dB’ den 50 dB’ e kadar 10 dB’ lik adımlar halinde
bölgeyi zayıflatır. 10 MHz’ in altındaki giriş frekansları için kuvvetlendirici kullanılamaz.

3
 Deney 6

c) Yatay Kursör Modu: Otomatik modda kursör sinyalin genliğini otomatik olarak
ölçüyorken elle kumanda (manuel) modunda yatay kursör kodlayıcı kontrol biriminin (p) kullanılması
ile ekran üzerinde ayarlanır.
d) Seviye Displayi: Yatay kursör pozisyonunda seviye göstergesi üç dijitlik bir LCD’ dir.
Display birimleri dbmiliwat, dBmikrovolt, dBrelative ve “opsiyon” türlerinden olabilir. Seçim işlemi
tek bir buton ile yapılmaktadır. Cycle butonu ile dBrelative pozisyonu seçildikten sonra, displayi
sıfırlamak için sıfırlama butonu (beyaz renkli) kullanılabilir.
Kursör ölçümleri belirli bir display pozisyonuna ilişkin sinyalleri anlamak için yapılır.
e) Frekans Displayi: Dikey kursör pozisyonunda sinyalin frekansını gösterir.
f) Tarama Genişliğinin Seçimi: Bu fonksiyon, frekans tarama seçiminin yapılmasını sağlar.
1000 MHz pozisyonunda kursör, display üzerindeki her hangi bir noktanın frekansını gösterir ve
kodlayıcı kontrol biriminin (p) kullanılması ile frekans ayarlanır. 1000 MHz’ lik tarama ferkansında
ölçülen band genişliği 2000 kHz iken, 10-100 MHz tarama frekanslarında 120 kHz ve 3 MHz tarama
frekansında ise 9 kHz’ dir. Bölgelerin seçiminde olduğu gibi band genişliğinin ölçülmesi de otomatik
olarak ayarlanabilmektedir.
g) Radyo Seçimi: AM ve FM demodülasyonlarının herhangi biri seçildiği zaman tarama
genişliğinin 10 MHz olması gerekir. Display’ deki spektrum kontrol altına alındıktan sonra düzenli
zaman aralıklarına göre uygun bir şekilde güncelleştirilir. Doğru ayarlama, kodlayıcı kontrol birimi ile
kursörlerin uygun bir şekilde yerleştirilmesiyle sağlanır.
h) Genlik Kontrolü: Genlik kontrolü, hoparlörü (j) besleyen ses (audio) sinyalini kontrol
etmek için kullanılır.
j) Hoparlör: 40 mm’ lik çapa sahip bir hoparlör, ön panelin arka kısmına monte edilmiştir.
k) Yoğunluk Kontrolü: Displayin parlaklığını kontrol eder. Cihazın aktif olarak
kullanılmadığı peryotlar süresince parlaklık minimum değere ayarlanmalıdır.
l) Sinyal Ton Seçimi: Bu buton seçildiği zaman, ilgili LED yandığında frekans tarama
penceresi cihazın temel bölgesindeki herhangi bir yere ayarlanabilir. 1000 MHz’ lik tarama frekansı
seçildiği zaman bu özellik otomatik olarak iptal edilir.
m) Frekans Kursörünün Seçimi: Frekans kursörünün seçimi ile kodlayıcı kontrol birimi
kullanılarak dikey kursörün pozisyonu ayarlanabilir.
n) Hold/ Plot Özelliği: Bu butona basıldığı zaman frekans tarama işlemi durur ve ekrandaki
görüntü donar. İki kursörün dışındaki bütün ön panel kontrol birimlerini pasif hale getirir. Bu durumda
hala ekrandan ölçümler yapılabilir. Mavi tuşa bir kez daha basılarak hold modu pasif hale getirilir.
Ekran üzerindeki görüntü saklandığı zaman cihazın kapalı olduğu süre boyunca söz konusu görüntü
hafızada tutulur. Eğer plottır (çizici) spektrum analizörüne bağlı ise kontrol butonuna (n) basıldığı
zaman ekran üzerindeki görüntü plottır’ a aktarılacaktır.

4
 Deney 6

o) Hafıza: Ön panel kontrol birimleri ile tamamlanan 6 farklı ayarlama kullanıma hazır
şekilde hafızada tutulabilir. Gücün gitmesinin söz konusu olduğu durumlarda DATA’ ların korunarak
elde tutulması gerektiğinden bu hafızalar batarya BACK UP sistemi ile korunur.
Panel ayarlarını saklamak için:
1. Beyaz tuşa basın, kehribar ışıklarından biri yanacaktır.
2. Hafıza seçimi yapmak için, gerekli hafıza numarasına ulaşmak için ilgili siyah tuşun çevrimleri
kullanılır.
3. Bir kez daha beyaz tuşa basın, ön panel ayarlamalarının hafızaya alındığını gösteren hafıza LED’ in
yanması duracaktır.
Panel ayarlamalarını geri çağırmak için: Siyah tuşa bir kez basın. Bu işlem en son kullanılan
hafızayı geri çağıracaktır. Eğer bu durum söz konusu değilse hafızalar boyunca gerekli olan çevrim
ilgili butona tekrar tekrar basılarak elde edilebilir.
p) Kodlayıcı Kontrolü: Bu fonksiyon tarama penceresini ayarlanmasında ve kursörlerin
pozisyonunu ayarlamada kullanılır.
r) Kalibre Fonksiyonu: Kalibratörün kullanımının detaylı olarak tanımlanması daha sonra
verilecektir.
s) Display (Gösterge): 80 mm’ lik mesafe ile sağlanan, 100 birimlik orta/ kısa düzeyli direnç
ile birlikte oluşturulmuş ve manyetik yolla odaklandırılmış CRT’ den oluşan bir sistemdir. Yatay
(seviye) ve dikey (frekans) kursörlerinin kullanımı ile elde edilen bütün ölçümlerde herhangi bir
pürüz sağlanmaz.

Self-Kalibrasyon Kontrolü
Donanım anahtarı ON pozisyonuna geldikten sonra müteakip 15 dk içinde bu bölümle ilgili
herhangi bir işlem sağlanamaz.
Ön panel üstünde bulunan birbirine bağlı BNC bağlayıcıları ile birleştirilmiş iki adet BNC
soketi ile monte edilmiş, kısa koaksiyel kabloyu bağlayın. Yeşil renkli CALIBRATE tuşuna bir kez
basın. İlgili sarı LED ışık vermelidir. FREQUENCY LCD displayi 50 MHz’ i ve LEVEL (seviye)
displayi – 20dB’ i gösterir. Kalibratör sinyali dikey ve yatay kursörlere yakın şekilde apaçık olarak
display üzerinde görülmelidir. Yeşil renkli CALIBRATE (CAL) tuşuna tekrar basın. LED küçük bir
süre için yanmaya devam edecektir ve cihaz kalibrasyon işlemini tamamlarken frekans displayi 0’ dan
1000 MHz’ e kadar 50 MHz’ lik adım aralıkları ile artar. Birkaç saniye sonra kalibratör LED
sönecektir. Böylece işlem tamamlanmış olur. Self kalibrasyonun sonlandırılması durumunda sarı
renkli LED sönmeyecektir ve bununla birlikte ışık vermesi devam edecektir. Bu durum ise işlemin
başarısızlıkla sonuçlandığını gösterir.

3. DENEY

5
 Deney 6

3.1. Radyo Alıcısı Olarak Kullanma

Bu cihaz bir ses kontrol yolu ile ön panel üzerine yerleştirilmiş hoparlör için sese
dönüştürülecek olan sinyali demodüle etmede kullanılır. Bu işlemi yapmak için ilk önce ilgili sinyal
diplay üzerinde belirlenmelidir, yani gösterilmelidir ve frekans [dikey] kursörü ayarlanmalıdır. AM ve
FM tuşlarına basarak tarama genişliği otomatik olarak 10 MHz’ e ayarlanır, demodülasyon devreleri
aktif hale getirilir ve tarama tekrarlamalarının oranı yavaşlar.
Sinyal hala ekran üzerinde görülür ve kullanıcı tarafından onaylanan düzenli aralıklarla
güncelleştirilir. Bu durumda sinyal hali hazır durumda ve akortlu bir biçimdedir. Yatay [seviye]
kursörü akort displayi olarak kullanılabilir. Bu display, sinyal seviyesindeki değişimlerin gerçek
zamandaki hızını gösterir. Sinyallerin demodüle edilmesi olanağı, sinyal kaynaklarının belirlenmesi
işlemine yardımcı olarak ta kullanılabilir ve bu yüzden görüntü kalitesi alıcı ile düşük bir şekilde
mukayese edilir.
Tarama işlemi ile oluşan ses çıkışının kesilmesi eğer gerekli ise mavi renkli “Hold” butonuna
basılarak pasif hale getirilebilir.

3.2. Transient (Geçici) Sinyalleri Yakalama

Eğer sinyaller display üzerinde görünüyorsa ve süre ölçüm yapmak için çok kısa ise bu
durumda “Hold” tuşuna basılarak bu sinyaller yakalanabilir. Bundan sonra seviye ve frekans kursörleri
ile LCD üzerinden ilgili frekans ve seviye değerleri okunarak ölçüm işlemleri yerine getirilebilir.

3.3. Tarama Frekans Alıcısı Olarak Kullanma

352C mevcut sinyali göstermek için tarama frekans alıcısı olarak ta kullanılabilir. Herhangi bir
tarama gezintisi cihazın tam bölgesi olan 300 KHz’ den 1000 MHz’ e kadar olan değerler arasında
olabilir. Cihazın minimum display gezintisi ise 3 MHz değerindedir. Display “window”, cihazın ön
panelinde olan kontrol birimlerinin uygun ayarlanması ile birim temel frekans alanında herhangi bir
yere ayarlanabilir. Cihazın duyarlılığı zayıflatıcı/kuvvetlendirici kontrol biriminin kullanımıyla
değiştirilebilir ve genlik ölçüm birimleri bir miliwatt’ a dB yada bir mikrovolt’ a dB şeklinde
ayarlanabilir. Ancak uygulamada hangisi daha kullanışlı ise seçim ona göre yapılır. Seviyeyi ölçmek
için yatay kursör display üzerinde herhangi bir yere ayarlanabilir ve seviye bu noktada ilgili LCD ile
gösterilir. Frekans (dikey) kursörüyle de kursörün bulunduğu noktadaki frekans LCD display ile
ölçülür. Bunun için kursör, ön panel üzerindeki rotary (dönel) kontrol biriminin kullanımı ile
ayarlanabilir.

3.4. Alan Şiddetinin Ölçümü

6
 Deney 6

Elektronik cihazlardan yayılan radyasyonun miktarını belirlemek için alan şiddetinin

ölçülmesi gerekir. Farnell 352C spektrum analizörü kalibre edilmiş antenle birlikte kullanıldığı zaman
bu görevi yerine getirecektir. Anten çıkışı direkt olarak dBμV biriminde ölçülebilir.

Alan Şiddeti
Alan şiddetinin ölçümü denklem (1)’ de verildiği gibi volt/metre birimi ile elektrik alanının
ölçümüdür:

E= 120 Π P (1)

Burada; E: Alan şiddetinin efektif (r.m.s.) değeri (volt/metre)

P: Güç yoğunluğu (watt/metre2)
120 Π : Hava boşluğunun empedansı (ohm)

Güç Yoğunluğu
Alan şiddeti direkt olarak güç yoğunluğunun karekökü ile orantılıdır. Aynı zamanda spektral
yoğunluk olarak ta adlandırılabilen güç yoğunluğu uzayda bulunan bir noktadaki elektromanyetik
alanın ölçümüdür. Güç yoğunluğunun birimi denklem (2)’ de gösterildiği gibi watt/metre2 dir:
T
P= (2)
4 Π D2
Burada; P: Güç yoğunluğu (watt/metre2)
T: Vericinin gücü (watt)
D: Uzaklık (metre)

Anten Faktörü
Alıcının okumuş olduğu gerilimi alan şiddetine (volt/metre) dönüştürmek için, dönüşüm
faktörü alıcının okuduğu değere (dB) ilave edilebilir. Bu değer normalde anten faktörü olarak
adlandırılır ve genellikle anten üreticileri tarafından temin edilir.
E=K V
yada
E dBμV/metre = K dB/metre +V dBμV
Burada; E: Alan şiddeti (volt/metre veya dBμV/metre)
K: Anten faktörü (1/metre veya dB/metre)
V: Alıcı gerilimi (dBμV)

Ölçüm Tekniği
Alan şiddetini ölçmek için kalibre edilmiş bir anten ve 352C gereklidir. Anten, analizörün
ölçüm yapabilmesi için yayılan elektrik alanını volt/metre den volt birimine çevirmede kullanılır.

7
 Deney 6

Spektrum analizör cihazı swept-tuned (tarama-ayarlı) türden bir alıcıdır ve bu alıcı antenin çıkış
gerilimini dikey eksende, frekansı ise yatay eksende gösterir. Bununla birlikte spektrum analizörü
geniş bandlı bir cihaz olduğundan, birçok farklı frekansı da aynı anda ölçmek mümkündür.

Anten Kazancı
Verilen anten kazancı anten faktöründen daha büyükse aşağıda verilen denklem anten
kazancından anten faktörüne yapılacak olan tüm dönüşümlere izin verir.
K = 20 log F − G − 29.8dB (50 ohm’ luk sistem için) (3)
Burada;
K: Anten faktörü (dB/metre)
F: Ölçülen frekans (MHz)
G: Anten kazancı (dB)
Örnek:
Vericiden yayılan radyasyonun miktarını belirlemek için alan şiddetinin ölçülmesi
gerekmektedir. Verici anten 10 m uzağa yerleştirilmiştir ve anten ise 320 MHz’ de 8 dB’ lik bir
kazanca sahiptir.
Spaktrum analizörü tarafından ölçülen sinyal 320 MHz’ de 47 dBμV ise sadece anten kazancı
verildiğinden anten faktörüne dönüşümün yapılması için denklem (3)’ ün kullanılması gerekir. Bu
durumda anten faktörü:
K = 20 log F − G − 29.8dB = 20 log(320) − 8 − 29.8
K = 12.3 dB / metre
Elektrik alan şiddeti E ise anten faktörü ile spektrum analizörünün okuduğu değerin toplamına eşittir.
Yani,

E = 47 dBμV + 12.3 dB / metre

1424 3 1442443
Analizörün Anten faktörü
okuduğu

şeklinde hesaplanır.