Professional Documents
Culture Documents
1H gO F B L f;Z y ofjs wfo:kdk ftu nkJ/ Fpd fynkj, f;yk, ;{ s , GZ d D, g[ S Dk, ;[ y Dk s' I
eh Gkt j? <
T[ ^ so L fJj Fpd nBwZ s hnK d/ eow-eKvk d/ jB, i' f;Z y K ~ BjhI eoB/ . noE j/ m fby/
nB[ ; ko jB L
fynkj L gq k Dh d/ woB d/ fdB (fsph s/ ) FokX eokT[ D k.
f;yk L p/ d h
;{ s L iB/ T {
GZ d D L w[ z v B (f;o wBkT[ D k)
g[ Z S Dk L pq k jwD $ gho $ i' s Fh gk;' I fe;/ ez w d/ nkoz G s' I gfjbK T[ ; d/ uz r / $
wkV/ n;o pko/ g[ Z S Dk.
2H gO F B L uko e[ o fjsK fejVhnK-fejVhnK jB<
T[ ^ so L 1H e/ ; K dh p/ n dph.
2H e[ Z m k ykDk (T[ j wk; i' w[ ; bwkBh sohe/ Bkb fsnko ehsk j' t / .
3H go fJ;soh iK go g[ o F dk G' r Dk.
4H swke{ dk tosDk.
fJjBK ftu' I e' J h e[ o fjs j' ikt/ sK gz i K fgnkfonK d/ g/ F j' e/ , dz v b[ n k e/
nz f wq s SeDk }o{ o h j? . nkgDh fJZ S k fto[ Z X nBG' b jh e' J h e[ o fjs j' ikJ/ sK dz v
e' J h BjhI.
3H gO F B L ;q h r[ o { rz q E ;kfjp s' I @tke# b? D dh eh wfo:kdk j? <
T[ ^ so L ;G s' I gfjbK f;Z y jZ E g? o ;kc eoe/ , FoXk s/ gq / w Bkb r[ o { ;kfjp dh skfpnk
;Z i ikJ/ . fco gq / w Bkb w{ b wz s o dk gkm eo/ . T[ g oz s r[ o { T[ g wk iK r[ o { nr/
p/ B sh dk e' J h fJe ;b' e iK Fpd wz r bkuoB ti' I gVQ / . T[ g oz s ndp Bkb o[ w kbk
u[ Z e e/ j[ e w b? D bZ f rnK yZ p / gz B / d/ T[ s b/ gkf;T[ I gfjbk Fpd i' ikoh j? , w[ Z Y
s' I gVQ B k ukjhJ/ . i/ Fpd dk fgSb/ gz B / s' I F[ o { j[ z d k j? sK gsok gos e/ gVQ B k
F[ o { eoBk b' V hJ/ s/ ;kok Fpd gVQ B k ukjhdk j? . i/ @tko# j' t / sK gT[ V h d/ ;ko/
;b' e ns/ gT[ V h gVQ B h ukjhJ/ . Gkt/ I nFNgdh j' t / , Gkt/ I Sz s ;' b j/ , fiE/ Fpd d/
nz s ftZ u @BkBe# Bkw nk ikt/ , T[ ; s[ e s/ G' r gkfJnk ikt/ . i/ @tke# Grs pkDh
ftu' I nk ikt/ sK Fpd d/ nz s ftu fiZ E / @Grs# dk Bkw nk ikt/ , T[ E ' I se gVQ D k
j? .
nfrnkBh g[ o FK dk fJj efjDk fe ;t/ o / , d[ g fjo/ s/ Fkw ~ tke b? D d/ tZ y
tZ y Yz r jB, i' fe wo:kdk d/ fto[ Z X j? . eJh nfrnkBh fe;/ tke ~ eoVk, fe;/
~ ;' j Dk wz B d/ jB. n? ; k efjDk r[ o pkDh dh p/ n dph eoBh j? .
tke fbnk ik fojk j' t / sK Bkb Bkb BjhI p' b Dk, Gkt/ I Fpd fe;/ ~ }pkBh
:kd j' t / . j' o th uz r k j? fe i/ @tke# dk r[ o { rz q E ;kfjp dk gz B k s/ gfjbh s[ Z e ,
;q h dopko ;kfjp nz f wq s ;o j[ e w b? D tKC, T[ ^ uh dZ ; fdZ s k ikJ/ .
d'tK gkf;nK s'I r[o{ rzqE ;kfjp d/ gzB/ b? e/ fco fBy/V e/ tke b? D k r[ o wfs dh
wo:kdk BjhI. fJj @ckb# gkT[ D h j? , i' fJ;bkwh XkoBk j? . tke dk Gkt j? r[ o {
T[ g d/ F ~ ;[ D e/ fdq V Q eoBk. fJ; ~ @gz S h gq F B# tkbh XkoBk BjhI wz B Dk.
4H gO F B L r[ o { rz q E ;kfjp T[ g o uVQ k J/ ikD tkb/ o[ w kb/ T[ g o eh nBwsK d/ fuz B Q Skg/ iK
eYkJh eoe/ pDkJ/ ik ;ed/ jB<
T[ ^ so L BjhI, r[ o { rz q E ;kfjp T[ g o uVQ k J/ ikD tkb/ o[ w kb/ T[ g o fe;/ nBws dk e' J h
fuz B Q T[ b hfenk, eYtkfJnk iK Skfgnk BjhI ik ;edk. n? ; k o[ w kbk r[ o { rz q E
;kfjp T[ g o BjhI uVQ k fJnk ik ;edk. r[ o d[ n ko/ ftu e/ t b f;Z y Xow d/ n;{ b K
#s/ f;Z y wfo:kdk dh wjkBsk s/ ;ot' s wsk j? .
5H gO F B L eh f;Z y bJh ;okXK ftu ftnkj eokT[ D k tofis j? <
T[ ^ so L f;Z y h dk ;okXK Bkb d{ o dk th ;pz X BjhI. f;Z y ;okXK ftu ftnkj eo/ e' J h o' e
BjhI, ;r' I jo uh} t;s ;" y h fwb iKdh j? , feT[ I fe nBwshJ/ fJjBK fdBK ftZ u
ftnkj BjhI eod/ . ;okXK ftu ftnkj Bk eoBk nfrnkBsk s/ tfjw gq ; sh dk
fFeko j' D k j? .
6H gO F B L id' I nyz v gkm j' fojk j' t / sK T[ E / ehosB j' ;edk j? <
T[ ^ so L BjhI, fJe tes ;z r s ftZ u fJe' rZ b j' D h ukjhJ/ gkm, eEk iK ehosB. i/ gkmh
gkm eo/ r k ns/ ehosBhJ/ f;z x ehosB eoBr/ sK d' j K dh nktk} obrv j' t / r h s/
e[ M gb/ n BjhI g? ;edk. i/ gkmh gkm p' b e/ Bk ;[ D kt/ sK gkmh dh fposh ehosB
dh ntk} Bkb gkm ftu BjhI bZ r ;edh. gkm s/ ehosB e/ t b o;w g{ o sh bJh
BjhI ;r' I nksfwe nkBz d b? D bJh eoBk j? . i/ gkm ;[ D e/ nksfwe nBz d fwbdk
j? sK Bkb ehosB eoe/ nBz d ~ feT[ I ftrkfVnk ikt/ .
7H gO F B L eh r[ o { rz q E ;kfjp ih dh skfpnk f;oc roz E h f;z x jh p? m ;edk j? , e' J h j' o
BjhI<
T[ ^ so L f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko n? ; k e' J h ftXkB BjhI fe e/ t b roz E h f;z x iK e/ t b
nz f wq s Xkoh f;z x jh skfpnk p? m / < jo r[ o f;Z y i' r[ o { roz E ;kfjp ~ nkgDk
fJFN wz B dk j' t / s/ r[ o { d/ ;fseko ~ fB:s wfo:kdk nB[ ; ko fBGkn ;edk j' t / ,
T[ j skfpnk p? m ;edk j? .
8H gO F B L ofjok; ;kfjp dk gkm fejVk eoBk mhe j? <
T[ ^ so L gz E gq t kfDs f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko ofjok; ;kfjp dk gkm ;' d [ o s/ o k
e/ j kHHHHs' I b? e/ H HHHsB wB Eht? jfonk se eoBk :' r j? .
9H gO F B L fe;/ ofjsBkw/ ftZ u fJj gfVQ n k ;h fe Xow;kbhnk (rz q E h) ish ;sh j' t / Gkt fe
frq ; sh Bk j' t / , eh fJj mhe j? <
T[ ^ so L ish ;sh dk Gkt nkgD/ nkuoD ~ T[ ^ uk oZ y D s' I j? . fJ; dk noE @frq j ;sh Bk
j' D k# BjhI. frq j ;E Xow ~ f;Z y h ftu ;G s' I T[ s w wz f Bnk frnk j? .
10H gO F B L eJh irQ k s/ nyz v gkm d/ Bkb fJe X{ g hnk fpmkfJnk iKdk j? , i' X{ g X[ y kT[ I dk
ofjz d k j? s/ ig[ i h ;kfjp dk gkm eodk ofjz d k j? , eJh EktK #s/ e[ z G BbhJ/ o
oyd/ jB s/ i' s th irkJh iKdh j? . eh n? ; k eoBk mhe j? <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko fJj ;kok e[ M eoBk wBws j? . fJj fBo' b pq k jwDh
ws dh Beb j? . id' I r[ o { rz q E ;kfjp dk gkm j' fojk j[ z d k j? sK fco ig[ i h
;kfjp dk j' o tZ y ok gkm fe; noE<
11H gO F B L eh nz f wq s Xkoh f;z x gbk;fNe iK fe;/ j' o Xks dk ez x k oy ;edk j? <
T[ ^ so L ez x k bZ e Vh dk jh j' D k ukjhdk j? . tZ y tZ y soQ K d/ ez x / oZ y D Bkb ty/ t K tZ X dk j? .
12H gO F B L eh nz f wq s Xkoh bJh e/ t b nz f wq s Xkoh gfotko d/ jZ E ' I SeDk jh :' r j? <
T[ ^ so L n? ; h e' J h Fos ofjs wfo:kdk ftu BjhI bkJh rJh. fJj }o{ o h j? fe G' i B
;ckJh, gftZ s osk s/ ;[ n Z S sk d/ fB:wK ~ w[ Z y oZ y e/ fsnko ehsk ikJ/ .
nz f wq s Xkoh j' D dh gq / o Dk d/ D h uz r h rZ b j? .
13H gO F B L bVe/ d/ iBw ;w/ I xoK d/ pkjo FohIj pz f BQ n k iKdk j? , T[ ; dh eh wjkBsk j? <
T[ ^ so L fJj o;w nBwshnK d/ o;w' fotki d/ x/ o / ftZ u nkT[ I dh j? . f;Z y h d/ gZ y s' I
fJ;dh e' J h wjkBsk BjhI j? . r[ o f;Z y K ~ n? ; hnK o;wK dk fsnkr eoBk ukjhdk
j? .
14H gO F B L eJh b' e pZ u / d/ iBw T[ g oz s gfjbk u' b k nkgD/ ;z s K wjz s K s' I jh g[ n kT[ I d/ jB.
fJ; pko/ r[ o wfs dk gZ y eh j? <
T[ ^ so L pZ u / d/ iBw T[ g oz s T[ ; dk ;oho YZ e D bJh, i' eZ g V/ gkJ/ iKd/ jB, T[ j jh
gfjbk u' b k j[ z d k j? . fJ; s' I fpBQ K u' b / nkfd dh e' J h j' o T[ u / u h o;w f;Z y h ftZ u
BjhI j? .
15H gO F B L fe;/ fwose gq k Dh d/ ;;eko T[ g oz s b' e xo nk e/ e/ ; K
;w/ s fJFBkB eod/ jB s/ eJh sK p;so th T[ s ko e/ X' I d/ jB. eh n? ; k eoBk
r[ o f;Z y K bJh :' r j? <
T[ ^ so L nfrnkBh b' e fwq s e gq k Dh d/ ;;eko T[ g oz s fJ; bJh fJFBkB eod/ , p;so X' I d/
iK w{ z j #s/ gkDh dk fSZ N k wkod/ jB, feT[ I fe T[ j ;{ s e gkse d/ tfjw dh fGZ N ~
wz B d/ jB. fe;/ gq k Dh d/ iz w D s/ ;{ s e, s/ woB s/ gkse dh fGN tfjwh b' e wz B d/
jB. r[ o { ;kfjp B/ ;{ s e gkse d/ tfjw ~ f;Z y K ftu' I eZ Y D bJh nk;k dh tko
ftu T[ u / u / ;b' e doi ehs/ jB.
@;G' ;{ s e Gow j? d{ i ? br? ikfJ.#
nfrnkBh b' e d{ ; fonK dh t/ y k t/ y h ni/ th fJ; tfjw Gow ftu c;/ j' J / jB.
r[ o f;Z y K ~ n? ; h fGZ N fpbe[ b BjhI wz B Dh ukjhdh s/ Bk jh fJ; Gow d/ nXhB
fJFBkB eoB iK p;so jh X' D / ukjhd/ jB.
16H gO F B L eh ;q h r[ o { rz q E ;kfjp dk gq e kF fdB ftu fJe s' I tZ X tkoh th ehsk ik ;edk j? <
T[ ^ so L gq ' r okw iK gkm nkfd dh b' V nB[ ; ko n? ; k ehs/ ikD ftu e' J h ntZ f rnk BjhI.
17H gO F B L i/ e/ ; eZ N D/ gq w kswk d/ n;{ b d/ fybkc jB sK @Bj[ z # eZ N D/ feT[ I fybkc BjhI<
T[ ^ so L id' I n;hI @Bj[ z # dh ;ckJh eod/ jK Bj[ z dk w[ o dk Gkr jh eZ f Nnk iKdk j? . i/ edh
fiz d k Bj[ z eZ f Nnk ikt/ sK pj[ s sebhc j[ z d h j? . fJ;/ soQ K e/ ; K dh ;ckJh ;w/ I
id' I n;hI ez x k eod/ jK sK @w[ o dk# e/ ; K d/ pkjo nkT[ D Bkb e' J h sebhc wfj;{ ;
BjhI j[ z d h. i/ fiz d k e/ ; K ~ g[ Z f Nnk ikt/ sK pj[ s sebhc j' t / r h. e/ ; r[ o { dh
w' j o jB s/ f;Z y dh gfjukD jB. e/ ; f;Z y iE/ p z d h dk fFz r ko jB. fJ; bJh
B" i [ n kBK ~ e/ ; K dh wjZ s sk ~ ;wMDk ukjhdk j? s/ nBwshnK dhnK Y[ Z u oK dk :' r
T[ ^ so d/ D k ukjhdk j? .
18H gO F B L fJe fgz v d/ r[ o d[ n ko/ dk rz q E h gz f vs j? , i' T[ d k;h ;kX{ n K ftu' I j? . r[ o d[ n ko/
fBFkB ;kfjp uVQ k T[ D dk gq ' r okw pfDnk sK gz f vs B/ i[ n kp fdZ s k fe v/ o / fty/
fBFkB ;kfjp BjhI uVQ ;edk. eh eoBk ukjhdk j? <
T[ ^ so L r[ o { ;kfjpkB B/ f;Z y ;z r sK dh ekfJwh d/ Bkb Bkb r[ o d[ n ko/ ekfJw ehs/ jB.
r[ o d[ n ko/ dh gSkD jh fBFkB ;kfjp s' I j[ z d h j? , i' fJ; rZ b dk gq s he j? fe fJE/
nkT[ D tkb/ ~ ;ohoe s/ nksfwe G' i B fwb/ r k s/ nkokw eoB bJh EK fwb/ r h.
fBFkB ;kfjp s' I fpBK r[ o d[ n kok j' jh BjhI ;edk. fJ; bJh fgz v dh gz u kfJs ~
fJeZ m / j' e/ f;Z y ;z r sK dh nrtkJh ftu r[ o d[ n ko/ fty/ fBFkB ;kfjp M[ b kT[ D k
ukjhdk j? . ;z r sK ~ rq z E h dh ;/ t k gz f vs dh EK fe;/ fsnko po fsnko nz f wsXkoh
r[ o f;Z y ~ ;" I gDh ukjhdh j? . i/ e o ;EkB gz f vs dh nkgDh wbehns j' t / sK fgz v
tk;hnK ~ BtK r[ o d[ n kok ekfJw eoBk ukjhdk j? s/ @gz f vs# d/ n;EkB dk w[ e z w b
pkJhekN eoBk ukjhdk j? . r[ o d[ n ko/ f;Z y h d/ gq u ko s/ gq ; ko bJh ekfJw ehs/ rJ/
jB, wBws d/ gq u koeK bJh r[ o d[ n ko/ ftu e' J h EK BjhI j' D h ukjhdh.
19H gO F B L eh fwose ;z ; eko ;w/ I fwq s e gkDh d/ nz r hm/ ftu eVkj gq F kfd dk SKdk gkT[ D k
mhe j? <
T[ ^ so L BjhI, n? ; k eoBk fBo' b wBws j? .
20H gO F B L eh fJe irQ k r[ o { rz q E ;kfjp dk ;fji gkm eoe/ , d{ ; oh irQ k phV s/ gkm dk G' r
gkfJnk ik ;edk j? <
T[ ^ so L n? ; k eoB ftu e' J h joi BjhI. wjkBsk ftuko ;fjs gkm eoB dh j? . @phV# dh
ndbk pdbh Bkb gkm dh wjkBsk ftu e' J h coe BjhI g? I dk.
21H gO F B L eh r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h ftu fe;/ ftnesh ~ jko gkJ/ ik ;ed/ jB<
T[ ^ so L BjhI, r[ o { ;kfjp dh j}{ o h ftu n? ; k eoBk wBws j? .
22H gO F B L eh ftnkj FkdhnK ;w/ I dj/ i d/ D k, pkoks dh whN-Fokp Bkb ;/ t k eoBh ikfJ}
j? <
T[ ^ so L r[ o f;Z y gfotko ~ nBz d ekoi ;kdrh Bkb s/ r[ o wfs nB[ ; ko eoB/ ukjhd/ jB,
fi; Bkb d{ ; ohnK e" w K #s/ th uz r k gq G kt gt/ . ftnkj FkdhnK ;w/ I dki dk
ftyktk s/ whN Fokp dh tos' I r[ o f;Z y gfotkoK ~ F' G k BjhI fdz d h.
23H gO F B L eJh xoK ftu fSZ e g? D #s/ ez w s/ ikDk, s/ oks ~ e/ ; K ~ ez x k eoBk uz r k BjhI
;wfMnk iKdk. eh fJj rZ b K mhe jB<
T[ ^ so L fJj tfjw s/ Gow jB, fiBQ K B/ ;wki ~ rq f ;nk j' f Jnk j? . d/ y k d/ y h f;Z y
gfotko th fJjBK tfjwK GowK dk fFeko j' iKd/ jB. @fSZ e # nkT[ D h fJe
e[ d osh fefonk j? , fJ; dk fe;/ ez w #s/ ikD, Bk ikD Bkb e' J h ;pz X BjhI. f;Z y
~ fJj tfjw fpbe[ b BjhI eoBk ukjhdk. ez w #s/ ikD bZ f rnK ekoi dh ;cbsk
bJh @nodk;# eoBk jh f;Z y h dk ftXkB j? . oks ~ e/ ; K ~ ez x K eoBk tfjw BjhI
;r' I io{ o h j? . r[ o { r' f pz d f;z x bJh ;t/ o / s/ Fkw ez x k eoB dk j[ e w
ofjsBkfwnK ftZ u fdZ s k j' f Jnk j? . r[ o { ;kfjp d/ j}{ o h f;Z y GkJh Bz d bkb ih
fbyd/ jB L
ez x k d' B ' tes eo gkr u[ B / eo pKXJh.
24H gO F B L eh wz r btko e/ ; X' D k s/ thotko eZ g V/ X' D / rbs rZ b j? <
T[ ^ so L fJj fBo' b tfjw j? s/ wBws j? . ;G fdB nkekb g[ o y d/ pDkJ/ j' J / jB s/ ;G
uz r / jB. e[ Z M fdBK ~ wkVk s/ e[ Z M ~ uz r k ;wMDk f;Z y h n;{ b K d/ fto[ Z X j? .
25H gO F B L b' j Vh dk f;Z y Xow Bkb eh ;pz X j? <
T[ ^ so L b' j Vh dk f;Z y Xow Bkb d{ o dk th ;pz X BjhI. r[ o wfs gq u ko dh xkN ekoB nZ i
pj[ s / f;Z y gfotko th d{ f inK dh d/ y k d/ y h, fJ; fsT[ j ko s/ pj[ s ohM/ j' J / B}o
nkT[ I d/ jB. e' J h nkgD/ eke/ dh gfjbh b' j Vh wBk fojk j? . fe;/ d/ bVe/ d/
ftnkj dh gfjbh b' j Vh j? . i/ b' j Vh wBkT[ D tkfbnK ~ fJ; fsT[ j ko dk fgS' e V
g[ Z f Snk ikJ/ sK nZ r ' I T[ j e' J h itkp BjhI d/ ;ed/ . fJj sK @ubs/ gkS/ ir ub/ #
tkbh rZ b j' ojh j? . n;b ftZ u b' j Vh fjz d { n K dk fsT[ j ko j? , fiBQ K d/ Fk;soK
ftu :Z r K d[ n kok nrBh d/ t s/ dh g{ i k eoBh dZ ; h rJh j? . r[ o { xo ftu Bk nrBh
dh g{ i k dk e' J h ftXkB j? ns/ Bk jh f;Z y Xow dk :Z r K Bkb e' J h ;z p z X j? .
r[ o f;Z y e/ t b fJe nekb g[ o y dk g[ i koh j? . fJ; bJh r[ o f;Z y K ~ pZ u / d/ iBw
ns/ ftnkj nkfd, y[ F h d/ w" f enK ~ nBwsK d/ fsT[ j ko Bkb ;KMk BjhIeoBk
ukjhdk. ;r' I nekb g[ o y dh N/ e b? e/ r[ o { roz E ;kfjp dk gkm oytk e/ eEk
ehosB dk nBz d wkDd/ j' J / r[ o f;Z y K ~ xo p[ b k e/ , gq h sh G' i B (r[ o { ek bz r o)
Sek e/ r[ o { dhnK y[ F hnK gq k gs eoBhnK ukjhdhnK jB. fJ; soQ K eoB Bkb jh
f;Z y e" w dk nZ v ok ;Z f Gnkuko ;[ o Z f yns ofj ;edk j? . fi; pko/ ebrhXo ih dk
c[ o wkB j? L
ip br ykb;k oj/ fBnkok|
sp br s/ i dhT[ w? ;kok|
ip fJj rj? fpgoB eh ohs|
w? B eoT[ fJB eh goshs|
26H gO F B L eh nBwshJ/ d/ pZ u / dk Bkw f;Z y wfo:kdk nB[ ; ko r[ o { roz E ;kfjp dk j[ e w b?
e/ gfjb/ nZ y o s' I oZ f ynk ik ;edk j? <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk f;Z y K T[ s / bkr{ j[ z d h j? , nBwshnK T[ s / BjhI. f;Z y ofjs
wfo:kdk ftub/ iBw ns/ Bkw ;z ; eko d/ f;ob/ y j/ m i' n;{ b doi jB, T[ j BK
nB[ ; ko pZ u / d/ Bkw Bkb f;z x ns/ pZ u h d/ Bkw Bkb e" o bkT[ D k io{ o h j? . f;z x
ns/ e" o Fpd f;Z y K d/ pZ f unK bJh jh brkJ/ ik ;ed/ jB, i' fe e/ ; kXkoh j[ z d /
jB. jK, i/ e o e' J h nkgD/ pZ u / ~ f;Z y ;ikT[ D dk gq D eo/ , T[ ; dk Bkw f;Z y
ofjs wfo:kdk nB[ ; ko oZ f ynk ik ;edk j? , d{ ; fonK dk BjhI.
27H gO F B L eh r[ o { roz E ;kfjp s' I j[ e wBkwk ;[ D e/ xo ik e/ wB wo}h Bkb pZ u / dk Bkw
oZ y Dk f;Z y wfo:kdk nB[ ; ko :' r j? <
T[ ^ so L BjhI ih. f;Zy ofjs wfo:kdk ftu iBw s/ Bkw ;z;eko j/m pZ u / d/ Bkw dh ;z r s s' I
gq t kBrh b? D h ns/ T[ g oz s nodk;k eoBk }o{ o h j? . j/ m K f;Z y ofjs wfo:kdk ftu' I
iBw s/ Bkw ;z ; eko dk g{ o k t/ o tk fdZ s k ik fojk j? , sK i' roz E h f;z x K ns/ f;Z y
;z r sK ~ pZ f unK d/ Bkw oZ y D dh f;Z y wfo:kdk dk ;jh gsk bZ r ;e/ . fJj ofjs
wfo:kdk nekb sys dh gz E gq t kfDs wfo:kdk j? . fi; ~ Fq ' w Dh r[ o d[ n kok
gq p z X e ew/ N h B/ gq e kFs ehsk j? , i' f;Z y fwFBoh ekbi gk;' I th gq k gs ehsh ik
;edh j? .
iBw s/ Bkw ;z ; eko
(T) f;Z y d/ xo pkbe dk iBw j' D wro' I id wksk T[ m D p? m D s/ fJFBkB eoB d/
:' r j' t / sK (fdBK dh e' J h frDsh w[ e Z o o BjhI) NZ p o s/ ;pz X h r[ o d[ n ko/
eVkj gq F kfd b? e/ ikD iK eokT[ D ns/ r[ o { ih d/ j}{ o @gow/ ; fo fdsk pz B k
(;' o m wL Ã) @;fsr[ o ;ku? dhnk G/ f i# (nk;k wL Ã) nkfd y[ F h s/ Xz B tkd
tkb/ Fpd gVQ B . T[ g oz s i/ e o ;q h r[ o { rz q E ;kfjp ih dk gkm oZ f ynk j' t / sK
gkm dk G' r gkfJnk ikt/ . fco tke fbnk ikt/ . tke d/ noz G d/ Fpd dk i'
gfjbk nZ y o j' t / , T[ ; s' I roz E h f;z x pZ u / dk BK sith} eo/ ns/ ;zrs dh
gqtkBrh b? e/ Bkw gqrN eo/. bVe/ d/ BkT[ A fgZ S / @f;z x # Fpd ns/ bVeh d/ Bkw
fgZ S / @e" o # Fpd brkfJnk ikt/ . T[ g oz s nBz d ;kfjp (S/ gT[ V hnK) wro' I pZ u /
d/ Bkw - ;z ; eko dh y[ F h dk :' r FpdK ftu nodk; eoe/ eVkj gq F kfd
toskfJnk ikt/ .
(n) iBw d/ ;pz X ftu ykD ghD ftu e' J h ;{ s e dk Gow BjhI eoBk feT[ I fe
-
iz w D[ woDk j[ e w[ j? GkD? nkt? ikfJ|
ykDk ghDk gftsO j? fds'B[ foie[ ;zpkfj| (nz e ÂÅÀ)
(J) ;q h r[ o { rz q E ;kfjp ih d/ o[ w kb s' I u' b k pDk e/ gkT[ D k nkfd wBws j? .
28H gO F B L eh bkV/ ~ ftnkj t/ b / f;jok pz B Dk f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko mhe j? <
T[ ^ so L BjhI ih. f;Zy ofjs wfo:kdk ftu @nBzd ;z;eko# d/ f;ob/y j/ m fJj Fpd doi jB -
(;) f;jok, w[ e N iK rkBk pz B Dk, fgso, g{ i D/ , eZ u h bZ ; h ftu g? o gkT[ D k, p/ o h
iK iz v h tZ Y Dh, xV' b h GoBh, o[ ; e/ ikDk, Sz d gVQ B / , jtB eoBk, t/ d h rZ v Dh,
t/ ; tk dk Bku, Fokp nkfd wBws j? .
29H gO F B L ;kv/ fgz v ftZ u pZ u / d/ iBw dh y[ F h ftZ u oZ y / nyz v gkm d/ G' r ;w/ I roz E h f;z x
tZ b ' I pZ u / d/ wZ E / #s/ fjz d { n K tKr{ z fsbe bkT[ D dh o;w ndk ehsh rJh. eh
r[ o wfs nB[ ; ko fJ; soQ K eoBk mhe j? <
T[ ^ so L fsbe brkT[ D dh f;Z y Xow ftu ;ys wBkjh j? . fjz d { b' e wZ E / iK ;oho d/ j' o
nz r K T[ s / }ks-gks d/ fBFkB brkT[ I d/ jB, fi; ~ fsbe fejk iKdk j? . fJj
e/ ; o, ;[ n kj, uz d B nkfd dk j[ z d k j? . t? F BtK d/ pkoQ K fsbe wz B / rJ/ jB go f;Z y
Xow dk f;XKs dZ ; d/ j' J / GkJh r[ o dk; ih d;d/ jB L
pkoj fsbe fwNkfJe?
r[ o w[ y fsbe Bh;kD uVkfJnk.
r[ o { ih d/ wkor #s/ uZ b Dk s/ pZ u / ~ r[ o { dh f;Z f ynk dk nkfrnkekoh pBkT[ D k
jh n;b fsbe j? . ;' f;Z y ;Z f Gnkuko ~ fBnkok oZ y D dk :sB eoBk ukjhdk j? .
j' o Bk dh d/ y k-d/ y h nfij/ fsbe nkfd bkT[ D / f;Z y Xow ftZ u wBQ K jB.
30H gO F B L eh r[ o d[ n ko/ ftZ u ;[ Z y / dk @BFk# x' N Dk s/ tosDk ikfJ} j? <
T[ ^ so L id' I f;Z y bJh fe;/ fe;w dk BFk tosDk jh tofis j? sK fco x' N Dk s/ tosDk
T[ j th r[ o d[ n ko/ ftZ u fe;/ gq e ko th ikfJ} BjhI. i' b' e r[ o { r' f pz d f;z x ih
Bkb ;pz X i' V e/ @;[ Z y k# tosD dhnK ejkDhnK ;[ D kT[ I d/ jB, T[ j ;G wBxVs
jB. d;w/ F fgsk edh th ykb;/ ~ BfFnK d/ nkdh BjhI ;B pDk ;ed/ . fJ; rZ b
dh g[ F Nh ykb;k gz E d/ ofjsBkw/ Gbh gq e ko eo fdz d / jB.
31H gO F B L ;kv/ fJbke/ eFwho ftu fJj ohs gq u Z f bs j? fe fwose d/ xo gfjb/ ;s fdB
;z f Xnk t/ b / s' I b? e/ v/ Y d' xz N / sZ e iBw ;kyh u' I ;kyhnK ;[ D kJhnK iKdhnK jB
s/ T[ g oz s @nbkjDhnK# dk gkm ehsk iKdk j? . eh fJj wfo:kdk gz E gq t kfDs j? <
T[ ^ so L gz E gotkfDs f;Z y ofjs wfo:kdk i' ;q h nekb sys tZ b ' I gq t kfDs j? , ftZ u
@iBw;kyh# d/ gVQ B pko/ feXo/ f}eo BjhI j? . ;jh wfo:kdk fJj fe fwose dk
;;eko eoB T[ g oz s xo nk e/ iK B/V/ d/ r[od[nko/ ftZu @;fji gkm# oZfynk ikt/. oks ~
r[ o pkDh dk ehosB j' t / T[ g oz s ;' f jb/ dk gkm eoe/ nodk; ehsh ikt/ . ;fji
gkm dk G' r d;t/ I fdB iK nkgDh ;" y ~ w[ Z y oZ y fdnK fdB xZ N tZ X eoe/ gkfJnk
ikt/ . jo f;Z y ~ gz E e ofjs wfo:kdk nB[ ; ko jh ;ko/ ;z ; eko eoB/ eokT[ D /
ukjhd/ jB. i/ n;hI r[ o f;Z y K B/ jh f;Z y ofjs wfo:kdk ~ BjhI wz B Dk sK j' o
wBwsK d/ pz f dnK s/ n;hI f;Z y h dk gq G kt fet/ I gk ;ed/ jK, nkg jh BthnK gz E e
ofjs wfo:kdktK s' o BhnK gz E e J/ e sk ~ y/ o { z y/ o { z eoB tkbh Bkgke joes j? , i'
edh th podkFs BjhI ehsh ik ;edh.
32H gO F B L nodk; ;w/ I eJh b' e nodk;hJ/ f;z x d/ nZ r ' I dh bz x iKd/ jB, fJ;/ soQ K ftnkj
wj{ o s iK Bkw oZ y D nkfd ;wkrwK ;w/ I nodk; eod/ j' J / f;z x ~ o' e e/ Bkw
dZ ; D bZ r iKd/ jB. eh n? ; k eoBk mhe j? <
T[ ^ so L nodk; ;w/ I nodk;hJ/ f;z x ns/ ;z r sK ~ nkgDk fXnkB r[ o { tZ b fJekro eo e/
oZ y Dk ukjhdk j? . fJ; bJh jo fJe dk fJj co} j? fe nodk; ;w/ I T[ j fiZ E / th
j' t / , ;ktXkB j' e/ jZ E i' V e/ yVQ k j' ikt/ . nodk;hJ/ f;z x ~ nodk; eod/ ;w/ I
N' e Dk iK e' J h rZ b efjDh fpbe[ b F' G k BjhI fdz d k. i/ e[ Z M efjDk j' t / sK nodk;
eoB s' I gfjbK jh efj d/ D k ukjhdk j? iK fby e/ d/ D k ukjhdk j? . eJh ;Z i D
nodk;hJ/ f;z x dh w[ Z m h ftZ u nodk; d/ d" o kB G/ N ti' I o[ g JhJ/ cVk fdz d / jB. n? ; k
eoBk th r[ o wfs d/ T[ b N j? . f;Z y Xow ftu nodk; G/ N Bkw dh e' J h wfo:kdk
BjhI j? .
33H gO F B L eh r[ o f;Z y K ~ wVhnK-w;kD g{ i D, Btokso/ s/ tos nkfd oZ y D dh y[ b Q j? <
T[ ^ so L BjhI ih! n? ; k eoB tkbk r[ o { dk f;Z y BjhI nytk ;edk. fJj ;G e[ M r[ o pkDh
dh f;Z f ynk d/ T[ b N j? . r[ o { ;kfjp dk c[ o wkD j? -
- d[ f pXk B gVT[ jfo fpB[ j' o [ Bk g{ i T[
wV? w;kfD B ikJh| (nz e ÄÁÂ)
- S' v fj nz B [ eofj gkyz v |
Bk ;' j krfB B T[ f j oz v | (nz e ÆÅÁ)
34H gO F B L eh fJe irQ k d' nyz v gkm j' ;ed/ jB< Gkt fJe gZ s ok fJe gkmh s/ d{ i k gZ s ok
d{ i k gkmh phV #s/ gVQ ;edk j? <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko fJe n;EkB s/ fJe' ;w/ I e/ t b fJe jh nyz v gkm
j' ;edk j? , d{ ; ok BjhI. feT[ I fe i/ e o fJe irQ k s/ fJe' ;w/ I fJe s' I tZ X nyz v
gkm j' D r/ sK ;G gkmhnK dh nktk} nkg; ftZ u obrZ v j' ikt/ r h, fi; Bkb
;o' f snK ~ e' J h ;wM BjhI nkt/ r h. i/ e o gkmh u[ Z g ukg gkm eoBr/ sK n? ; / gkm
dk ;o' f snK ~ e' J h bkG BjhI j' t / r k. pkeh fit/ I nkg ih B/ fbfynk j? fe fJe
gZ s ok fJe gkmh s/ d{ i k gZ s ok d{ i k gkmh d{ i h phV s' I gVQ / , fJj pVh BikfJ}
joew j? .
35H gO F B L eJh tkoh id' I nyz v gkm noz G ehsk iKdk j? sK eJh wkJhnK phphnK @ghVQ / # d/
gkftnK Bkb ;Z s -tz B h dk Xkrk pz B Q fdz d hnK jB s/ efjz d hnK jB fe i/ e o fe;/ ~
e' J h fpwkoh bZ r h j' t / sK fJj Xkrk pz B Q D Bkb mhe j' iKdh j? . eh fJj thuko
mhe j? <
T[ ^ so L fJj rZ b e/ t b Gow o{ g j? s/ nkfrnkBsk dh gq s he j? . @nyz v gkm# eokT[ D dk
we;d r[ o pkDh dk bkjk b? D k j? , fJj' fij/ GowK ftZ u g? D k BjhI. fJj Gow o{ g
eow ;G pq k jwDh ws dh d/ D jB, fiBQ K dk r[ o wfs Bkb d{ o dk th ;pz X BjhI.
36H gO F B L eh nBz d ekoi d/ w" e / s/ bVe/ bVeh ~ tZ y ok rd/ b k ftSk e/ T[ ; T[ g o fpmkT[ D k
r[ o wfs nB[ ; ko mhe j? <
T[ ^ so L f;Z y h f;XksK nB[ ; ko ;q h r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h ftu fe;/ th gq k Dh dk rd/ b k
ftSk e/ p? m Dk wBwfs j? . ;z r s ftu pokpoh dk n;{ b f;Z y Xow B/ Bhns ehsk
j? . bVek ns/ bVeh B/ nBz d ekoi ;w/ I ;q h r[ o { rz q E ;kfjp ih nZ r / fBz w q s k ;fjs
nodk; eoe/ frq j ;s wkor dh ;cbsk bJh ikuBk eoBh j? , go i/ ;[ G kr i" V h
;z r s ftu pokpoh d/ n;{ b ~ fSZ e / #s/ Nz r / s / r[ o { rz q E ;kfjp d/ ;fseko ~ m/ ;
gj[ z u kT[ D bJh rd/ b / s/ p? m D tkbh e' M h eko eo/ sK fco ;[ G kr i' V h T[ s / r[ o { ih
dh ns/ r[ o { ih dh ;z r s dh gq ; z B sk fet/ I j' ;edh j? < rd/ b / s/ p? m Dk jz e koh
fposh dk gq r Nktk j? , fBz w osk dk BjhI.
37H gO F B L eh dkjVk oz r Dk f;Z y Xow ftZ u gq t kD j? <
T[ ^ so L BjhI ih. f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko dkjVk oz r D tkbk r[ o f;Z y @sBykjhnk# j? .
nfij/ sBykjhJ/ ~ gz i K fgnkfonK d/ ;Bw[ Z y g/ F j' e/ sBykj (dz v ) b[ n kT[ D h
g? I dh j? . sBykj b[ n kT[ D s/ G[ r skT[ D d/ pknd jh n? ; k f;Z y , ykb;k iE/ p z d h ftZ u
obkfJnk ik ;edk j? .
@dkjVk oz r D# d/ fgZ S / i' GktBk ez w eodh j? , T[ j fJj j? fe w? I i[ n kB B}o
nktK. go r[ o pkDh dZ ; dh j? fe e' J h pz d k fez B k th }' o bk bt/ , p[ Y kg/ B/ fJe
fdB nk jh ikDk j? s/ p[ Y kg/ d/ nZ r / i' p B B/ jko ikDk j? . ;' n;bhns T[ ^ s/
gVQ d k gkT[ D dk eh bkG< pDktN ftZ u ' I fiz d rh BjhI bZ G h ik ;edh. nfijh fiz d rh
e/ t b X' y k j? , j' o e[ Z M BjhI.
38H gO F B L r[ o pkDh dh ftnkfynk eod/ ;w/ I eJh frnkBh, Fpd dh T[ E kBek ti' I e' J h ;kyh
iK ejkDh ;[ D kT[ I d/ jB. eh n? ; k eoBk mhe j? <
T[ ^ so L i/ T[ E kBek Fpd iK fe;/ xNBk d/ Bkb ;pz X oZ y dh j? ns/ r[ o wfs n;{ b K s/
:[ e fs d/ fto[ Z X BjhI, T[ ; d/ ;[ D kT[ D s/ wz B D ftZ u e' J h jo} tkbh rZ b BjhI,
fit/ I irBBkE ik e/ r[ o { ;kfjp B/ @rrB w? Ekb# tkbk Fpd T[ u kfonk, r:k
shoE s/ @fgz v gsfb w/ o h e/ ; T[ # Fpd d[ n kok gKfvnK ~ T[ g d/ F fdZ s k. go pj[ s /
FpdK dh T[ E kfBek w{ b ' I jh n;z r s j? , fit/ I @;[ y h p;? w;ehBhnk nkg[ fBtkfo
sb? # dh T[ E kfBek xVh j? fe w;ehBhnk Bkw dk gfjbtkB T[ g eko tk;s/ wZ b
nykV/ ftu Yfj fgnk. fJ;/ soQ K @ehVk Ekfg d/ f J gks;kjh# dh T[ E kfBek xVh j?
fe r[ o { BkBe d/ t ih ehN Bro rJ/ , T[ E / ehfVnK dk oki ;h, fJe oki/ dh ;koh
c" i ehfVnK B/ gskb' I }fjo fbnk e/ wko w[ e kJh nkfd. fJj' fijhnK T[ E kBeK
fsnkrD :' r jB. GkJh ekBQ f;z x ih BkGk @r[ o wfs wkosz v # ftu fbyd/ jB fe
;z g q d kJh frnkBhnK B/ wB' ebfgs T[ E kfBek roz E fbye/ , T[ ; d/ eosk r[ o { noiB
d/ t ih ns/ d;w/ F ih ~ wz f Bnk j? , no GkJh r[ o dk; ns/ GkJh wBh f;z x ih
jZ E hI T[ E kfBeK dk fby/ ikDk ebfgnk j? go fJj rZ b w{ b ' I jh rbs j? .
;ko/ FpdK dh T[ E kfBek fsnkrD :' r BjhI, eJh T[ E kfBeK nfijhnK jB fe fiBQ K
d/ ikD fpBK Fpd dk Gkt uz r h soQ K BjhI ;wfMnk iKdk. ;' ftukotkBK ~ ftt/ e
p[ f X Bkb :' r ns/ n:' r T[ E kfBek dk fBoDk eo b? D k ukjhdk j? .
39H gO F B L ;k~ HHHHHHtkb/ nz f wq s SekT[ D t/ b / ny" s h T[ u ikshnK ns/ ny" s h F{ d oK ~ nZ v
nZ v gz r sK ftZ u tZ y o/ tZ y o/ pkN/ ftu' I nz f wq s gkB eotkT[ I d/ jB. T[ j fJj th
efjz d / jB fe e' J h th ny" s h BhthI iks tkbk nz f wq s Xkoh f;z x d/ r BjhI tosk
;edk. eh fJ; soQ K dh ;' u Dh r[ o wfs nB[ ; ko mhe j? <
T[ ^ so L ;k~HHHHHH dh wfo:kdk pko/ sK gsk BjhI fe T[ j fet/ I nz f wq s SekT[ I d/ jB. go
fJe rZ b ;gZ F N j? fe e' J h th iEk, i' gz E e ofjs wfo:kdk d/ T[ b N e' J h
ekotkJh eodk j? sK T[ j rZ b r[ o wfs BjhI j' ;edh. nz f wq s SekT[ D dk wB' o E
}ks gks d/ G/ d -Gkt ~ iV' I ysw eoBk j? . nz f wq s SeD T[ g oz s fe;/ dh e' J h
}ks gks BjhI ofj iKdh, ;G ykb;k ;Z i iKd/ jB. fJ; bJh }ks-gks dhnK
tz v hnK gk e/ nz f wq s SekT[ D k fe;/ bJh th :' r BjhI j? . nz f wq s dk pkNk e/ t b
fJe jh j' ;edk j? , d' iK fsz B BjhI. ;k~ fJj th ;[ D B ftZ u nkfJnk j? fe eJh
EktK #s/ fJ;sohnK ~ tZ y o/ pkN/ ftu' I feogkB dk nz f wq s SekfJnk iKdk j? , i'
fe r[ o wfs fto' X h eow j? . nz f wq s e/ t b T[ j h j? , i' f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko
fsnko po fsnko gz i fgnko/ r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h ftu fsnko eoB.
40H gO F B L f;Z y fe; ~ efjz d / jB<
T[ ^ so L @f;Z y ofjs wfo:kdk# nB[ ; ko i' fJ;soh iK g[ o F fJe nekb g[ o y, d; r[ o {
;kfjpkB (;q h r[ o { BkBe d/ t ih s' I b? e/ ;q h r[ o { r' f pz d f;z x ;kfjp sZ e ), ;q h r[ o {
rz q E ;kfjp ns/ d; r[ o { ;kfjpkB dh pkDh s/ f;Z f ynk ns/ d;w/ F ih d/ nz f wq s
T[ s / fB;uk oZ y dk ns/ fe;/ j' o Xow ~ BjhI wz B dk, T[ j f;Z y j? .
41H gO F B L f;Z y Xow ftu fBr[ o k fe; ~ efjz d / jB<
T[ ^ so L f;Z y Xow nB[ ; ko i' fJ;soh iK g[ o F gz i fgnkfonK gk;' I yz v / pkN/ dk nz f wq s
gkB eoe/ ;q h r[ o { rz q E ;kfjp dh f;Z f ynk nB[ ; ko ihtB YkbD dk gq D eodk j? ,
T[ j r[ o { tkbk j? . fi; B/ fJj gq D BjhI ehsk, T[ j fBr[ o k j? . r[ o pkDh dk c[ o wkB
j? L fBr[ o / ek j? BkT[ p[ o k.
42H gO F B L sBykjhnk fe; ~ fejk iKdk j? < eh sBykjhnk ;q h nekb s]s ;kfjp eko ;/ t k
eo iK eotk ;edk j? <
T[ ^ so L ykb;k Xow d/ fB:wK s/ f;Z y gz E dh fto' X sk eoB tkbk sBykjhnk Gkt @dz v dk
Gkrh# ;wfMnk iKdk j? . T[ j f;Z y th sBykjhnk j? , i' ofjs ftZ u G[ Z b eodk j? .
i' f;Z y , r[ o { gz E d/ d' y hnK Bkb fwbtosB eoe/ ykb;k iE/ p z d h ~ ;Z N wkodk j? ,
T[ j th sBykjhnk j? , fit/ I fe r[ o { ;kfjpkB d/ ;w/ I s' I b? e/ nZ i sZ e whfDnK,
w;z d K, XhowbhnK, nkfde gz E fto' X hnK Bkb tosD tkbk sBykjhnk ;wfMnk
iKdk j? .
sBykjhnk r[ o { ;z r s ftu gz i K fgnkfonK d/ ;Bw[ y g/ F j' e/ nkgD/ ehs/
e;{ o dh wkch wz r dk s/ gFukskg eodk j? . gz i fgnko/ ;z r s ftu T[ ; ~ dz v
bkT[ I d/ jB, fi; ~ @sBykj bkT[ D k# fejk iKdk j? . sBykj nkw s" o #s/ fe;/
fe;w dh ;/ t k yk; eoe/ i' jZ E K Bkb ehsh ik ;e/ , fit/ I i' f VnK dh ;/ t k eoBh,
bz r o d/ i{ m / posB wKiDk, MkV{ d/ D k nkfd dh bkJh iKdh j? . i' sBykjhnk f;Z y
nkgDh rbsh Bk wz B / , G[ Z b Bk pyFkt/ sK T[ j gz E ftu' I ykoi eo fdZ s k iKdk j? .
nfij/ f;Z y ~ @gfss# efjz d / jB.
T[ g o fdZ s h thuko s' I ;gZ F N j? fe eko ;/ t k eoB dk nfXeko sBykjhJ/ f;Z y ~
jofr} BjhI fdZ s k ik ;edk, fiBQ K fuo T[ j G[ b pyFk e/ dz v b[ n k e/ , dz v dh
g{ o sh BjhI eo b? I dk. @eko ;/ t k# fJe pj[ s tZ v h f}z w / t koh s/ ;BwkB tkbh ;/ t k
j? . # f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko sysK d/ yk; n;EkBK T[ s / e/ t b ofjstkB
nz f wq s Xkoh (f;z x iK f;z x Dh) jh uVQ ;ed/ jB. sysK T[ s / gfss s/ sBykjhJ/
f;Z y s' I fpBK jo fJe gq k Dh wkso f;Z y r? o -f;Z y dh nodk; j' ;edh j? . fJ; s' I
Gbh_GKs ;wfMnk ik ;edk j? fe fi; sys s/ sBykjhJ/ s/ gfss dh noek;
sZ e BjhI j' ;edh, T[ ; sys dh eko ;/ t k fJe sBykjhnK s/ f;Z y h s' I ykoi ehsk
pz d k fet/ I eotk ;edk j? .
43H gO F B L r[ o wsk eh j? <
T[ ^ so L r[ o wsk dk nkyoh noE j? , @r[ o { dk j[ e w, c? ; bk (nkd/ F ) nkoz G ftZ u r[ o { r' f pz d
f;z x ih d/ ;w/ I sZ e r[ o ws/ dk noE fJ; gq e ko fbnk iKdk ;h, T[ j c[ o wkB fi;
ftZ u @r[ o { ;kfjp dk j[ e w# (nkd/ F ) j' t / .
nkoz G s' I jh ;ko/ r[ o { ;kfjp fJ; rZ b #s/ }' o fdz d / oj/ fe Gkt/ I T[ j BK dk
;oho nbZ r j? go T[ j BK nz d obh i' f s fJe jh j? . id' I r[ o { r' f pz d f;z x ih i' s h
i' f s ;wkJ/ sK T[ j BK B/ r[ o rZ d h r[ o { rz q E s/ r[ o { gz E ~ ;" I g fdZ s h. r[ o { rz q E
;kfjp r[ o { ih dh i' f s j? s/ r[ o { gz E r[ o { dk ;oho.
;' fJ; s' I r[ o wsk dk noE ;gZ F N j? fe r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h ftZ u r[ o {
gz E dk c? ; bk (i' r[ o { rz q E ;kfjp dh f;Z f ynk d/ nB[ e { b j' t / ) .
;zB 1716 ftZu pkpk pzdk f;zx pjkdo dh Fjhdh d/ ;w/I s' I jh f;Z y K T[ g o ;z e N dk
;wK nkoz G j' frnk. f;Zy ;w/I ;w/ I w[ r bK s/ ncrkBk d/ Nkeo/ bJh ftT[ s K xVQ B
dh oDBhsh fsnko eoB bJh ;q h nekb sys ;kfjp T[ g o fJeZ m / j[ z d / ;B. fJ;
fJeZ m ~ @;opZ s ykb;k# fejk iKdk. ;ko/ gz E e w;b/ r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h
ftu j[ z d / ns/ f;Z y (fw;bK d/ iE/ d ko nkfd) y[ b Q h ;' u ftuko wro' I c? ; b/ eod/
;B.
r[o{ rzqE ;kfjp ih dh ji{oh ftu u[D/ j'J/ @gzi fgnko/# fiz B Q K c? ; fbnK ~ gq t kBrh
fdz d / ;B. ;kok gz E T[ ; c? ; b/ ~ @r[ o { d/ c? ; b/ # ti' I gq t kB eo b? I dk ;h.
@w? b ew# nkgDh g[ ; se @;e? u nkc dh f;y;# ftu r[ o ws/ pko/ fbydk j? fe
id' I th f;Z y fe;/ rz G ho gz E e w;b/ T[ g o ftuko eoB bJh ;q h nekb sys ;kfjp
fJeZ s o j[ z d / sK nkgD/ ftneshrs MrV/ s/ wsG/ d ysw eo fdz d / . r[ o ws/ ;z p z X h
ehsh iKdh ftuko ftu iksh iks-G/ d s/ ftneshrs ftyo/ t / I bJh e' J h EK BjhI
;h j[ z d h. gz E e fjsK bJh nkgD/ ftneshrs tyo/ t / I e[ o pkB eo fdZ s / iKd/ ;B.
T[ j BK d/ wBK ftZ u e/ t b f;Z y oki d/ ;z e bg s' I fpBK j' o e[ M BjhI ;h j[ z d k.
j[ e wBkwk fbnk iKdk, d/ r toskJh iKdh s/ ykb;k-gz E ~ iE/ d ko @r[ o wsk# d/
Fpd ;[ D kT[ I dk, i' gz i K fgnkfonK B/ r[ o { rz q E ;kfjp dh ji{ o h ftu ;ops ;z r s
d/ thuko ;[ D B T[ g oz s fBoDk fbnk j[ z d k ;h.
44H gO F B L @r[ o wsk# eoB dk nfXeko fe; ~ j? <
T[ ^ so L r[ o wsk e/ t b r[ o { gz E dk u[ f Dnk j' f Jnk Fq ' w Dh iEk iK r[ o { gz E dk gq s hfBX
fJeZ m jh eo ;edk j? . f;Z y gZ E ftu' I ykoi ehs/ ftneshnK, sBykjhJ/ f;Z y K,
f;Z y gz E d/ fto' X hnK, iK r? o f;Z y K ~ @r[ o wsk# eoB dk nfXeko BjhI j? . r[ o {
gz E s' I fpBK fe;/ j' o dkehsk wsk, f;Z y gz E #s/ bkr{ BjhI j' ;edk. r[ o wsk eoB
bJh ;q h nekb sys ;kfjp d/ iE/ d ko ~ p/ B sh eoBh j[ z d h j? , i' :' r ikD e/
;opZ s ykb;k dk fJeZ m p[ b kT[ I dk j? . r[ o ws/ ;pz X h ehs/ ikD tkbk n? b kB e/ t b
;q h nekb sys ;kfjp dk iE/ d ko jh eo ;edk j? .
45H gO F B L eh nodk;hJ/ f;Z y ~ @nodk; eokJh dh G/ N k# fdZ s h ik ;edh j? <
T[ ^ so L GkJh ekBQ f;z x ih BkGk tZ b ' I ou/ r[ o wfs wkosz v d/ gz B k 38 T[ g o fJ; soQ K doi
j? L
@nodk;hJ/ f;Z y ~ Nek, o[ f gnk nkfde nodk; eokJh dh G/ N k d/ D h f;Z y Xow dh
wfo:kdk d/ fto[ Z X j? . #
nodk; dh T[ i os dk r[ o wfs ftu ftXkB BjhI.
46H gO F B L eJh f;Z y nkgD/ pZ f unK d/ BZ e ez B ftz B Q fdz d / jB. eh fJ; soQ K eoBk mhe j? <
T[ ^ so L pZ f unK d/ BZ e , ez B ftz B Q D / fttofis jB. f;Z y ofjs wfo:kdk s/ ofjsBkfwnK
ftZ u BZ e , ez B S/ d D dh wBkjh ehsh rJh j? . GkJh d:k f;z x ih nkgD/ ou/ j' J /
ofjsBkw/ ftu ;fsr[ o K dk j[ e w fJ; soQ K gq r N eod/ jB.
p/ X / ekB B Bke e' , ;fsr[ o [ eh wo:kd|
47H gO F B L n? ; / fejV/ ofjsBkw/ jB, fiBQ K ftu ]kb;/ ~ F;soXkoh j' D k fdq V Q eokfJnk
frnk j? <
T[ ^ so L r[ o { ;kfjp B/ ;P ? - oZ f ynk ns/ ykb;k gz E dh uVQ d h ebk bJh F;so XkoB eoBk
jo f;Z y bJh ftXkB Bh:s j? . @ofjsBkwk gq F B T[ s o GkJh Bz d bkb f;z x ih ek#
ftu doi j? L
F;sq j hB fJj epj[ Bk j' J h.
ojstz s ]kfb; j? ;' J h|
@ojsBkwk GkJh d:k f;z x ih dk# ftu doi j? L
x' V / n" o F;sq dh ;ko oy/ .
r[ o fpbk; gksFkjh 10, nfXnkfJ 23 ftZ u ;q h d;w/ F ih dk ;z r s ~ ehsk
T[ g d/ F fJ; soQ K doi j? L
g[ B z ;z r ;ko/ gq G { ih ;[ B kJh.
fpBk F;sq e/ ; z Boz G/ v ikB' .
rj/ ekB ske' fes/ b? f;XkB' .
fJj? w' o nkr:k ;[ B ' j/ fgnko/ .
fpBk e; s/ r z fdt' B fddko/ .
fJj? w' o p? B k wz B ? r k ;[ i' J h.
fs;? fJZ S g{ o h ;G? ikB j' J h.
@ojsBkwk GkJh d/ ; k f;x# ftu doi j? L
@r[ o gq s kg ;{ o : o[ s 3, nfXnkfJ 23# ftu @ebrhXo gkfsFkj dk ]kb;/ ~
T[ g d/ F # doi j? L
F;sq B e/ nXhB j? oki. i' B Xofj, fs; fprofj eki.
:Ks/ ;op ]kb;k ;[ B hnfj. nk:[ X Xop/ T[ ^ sw rBhnfj.
ip jwo/ doFB e' nktj[ . pB ;[ u / s sB F;sq ;iktj[ .
ewoe;k eo d/ j [ fdykJh. jwoh ][ F h j' J h nfXekJh.
48H gO F B L eJh fBjz r f;z x @;[ y / # (Gz r ) ~ Fjhdh d/ r efjz d / jB. eh fJj rZ b mhe j? <
T[ ^ so L r[ o { ;kfjp ih B/ jo gq e ko d/ BF/ s' I f;Z y K ~ tofink j? . e' J h th BFk @f;Z y
Xow# ftZ u gq t kB BjhI. @gq / w ;[ w kor# ftu fbfynk j? nwb e/ t b gq F kd/ dk
oZ y Dk. @;[ y fBXkB# d/ pko/ GkJh ekBQ f;z x ih BkGk @r[ o wfs wkosz v roz E # ftu
fJ; soQ K fbyd/ jB L
@sKfsq e K d/ cz d / c;/ n;kv/ Gz r V GkJhnK ~ bZ i k eoBh ukjhJ/ , i' wfs-Gz r -
eosk Gz r ~ @;[ y fBXkB# gdth fdz d / jB ns/ Gz r dh fwZ m h FodkJh ~ @Fjhdh
d/ r # nkyD' ;z e ' u BjhI eod/ no nodk; eoe/ Gz r dk G' r r[ o { ~ ebgBk wksq
btkT[ I d/ jB. :' r : j? fe T[ j r[ o pkDh d/ FpdK #s/ ftuko eod/ j' J / fBz f ds t;s{
dk fsnkr eoe/ tk;st ;[ y fBXkB dk frnkB jk;b eoB. :Ek L
;[ y fBXkB[ g q G J/ e [ j? nfpBk;h ;[ f Dnk| (nz e Á¿Ç)
wB sB nz s fo uoB fXnkfJnk|
jfo ;[ y fBXkB BkBe dkf; gkfJnk| (nz e ÄÆÂ)
;' , ;[ y fBXkB sK gq G { jh j? . Gz r dk BFk @;[ y fBXkB# BjhI ;r' I @d[ y fBXkB#
j? .
49H gO F B L nodk; eoB ;w/ I @G' r br/ # efjDk mhe j? iK @nkg ih ~ gq t kB j' t / @efjDk#
mhe j? <
T[ ^ so L @@nkg ih dh ji{ o h ftu eVkj gq F kfd dh d/ r fsnko j? , nkg ih d/ do #s/ gq t kB
j' t / # #, fJj efjDk jh mhe j? . G' r sK w{ o shnK ~ bZ r dk j? .
50H gO F B L w? I okwdk;hnk iksh Bkb ;pz X oZ y D tkbk r[ o f;Z y nz f wq s Xkoh s/ r[ o { rz q E ;kfjp
dk nkyz v gkmh jK. w/ o / gk;' I eJh iZ N s/ fiz w hdko gq F kd BjhI b? I d/ , nfijk
feT[ I <
T[ ^ so L gfjbh p/ B sh n;hI nkg ih eoBh j? fe s[ ; hI id' I nz f wq s jh Se fbnk sK fco
g[ o kDh iks gks sK ysw j' rJh. f;Z y Xow iks gks ~ wz B dk jh BjhI j? s/ fJ;/
tfjw Goh phwkoh ~ ysw eoB bJh ;z r s, gz r s, ;o' t o fJFBkB s/ nz f wq s
SekT[ D dh wfo:kdk f;Z y Xow ftZ u pDkJh rJh j? . ;' nkg ih nkgD/ nkg ~
owdk;hnk f;Z y efj e/ d{ ; o/ nz f wq s Xkoh f;z x K Bkb' I tyo/ t K g? d k Bk eo' .
d{ ; oh p/ B sh n;hI iZ N K s/ fiwhdkoK, nkgD/ r[ o f;Z y K GoktK ~ eoBh ukj[ z d /
jK fe n;hI r[ o { rz q E ;kfjp ~ nkgDk r[ o { wz B d/ jK sK r[ o { pkDh d/ c[ o wkD
nB[ ; ko iks gks d/ ftseo/ g{oB o{g ftu fsnkr d/JhJ/. r[o{ ;kfjp efjzd/ jB L
ikfs ek rop[ B efo w{ o y rtkok|
fJ;[ rop s/ ubfj pj[ s [ fteko;| (nz e ¿¿ÀÅ)
nfij/ GoktK ~ :kd oZ y Dk ukjhdk j? fe r[ o { ;kfjp B/ fiBQ K gz i K fgnkfonK
~ ;G s' I tX wkD fdZ s k ;h, T[ j BK ftu' I uko ejhnK iKdhnK iksK ftu' I jh ;B,
go r[ o { ;kfjp B/ iks gks ~ e' J h EK BjhI fdZ s h. fJ; bJh nfij/ ftseo/ eoB/
SZ v fdT[ , fJ;/ ftu jh f;Z y e" w dk Gbk j? .
51H gO F B L eJh f;Z y nz f wq s Se e/ fBsB/ w BjhI eod/ , feq g kB T[ s ko fdz d / jB s/ phphnK dh
pj[ s h frDsh sK nz f wq s Se e/ th rkso/ tkbh feogkB XkoB BjhI eodh, T[ j BK
tk;s/ r[ o { ;kfjp dk eh j[ e w j? <
T[ ^ so L nz f wq s Xkoh f;z x ns/ f;z x Dh bJh gz i K eekoK dh ofjs oZ y Dk, fBsB/ w dk gkm
eoBk ns/ r[ o d[ n ko/ ik e/ r[ o f;Z y K dh ;z r s eoBh nsh }o{ o h j? . feogkB rkso/
tkbh jh eeko j? . Xkr/ ftu gq ' e/ rZ b ftZ u gkJh fBZ e h feq g kB dh Beb eeko
BjhI nytk ;edh. i' r[ o f;Z y (f;z x iK f;z x Dh) fBsB/ w BjhI eodk, T[ j
sBykjhnk j? , T[ ; ~ gz i K fgnkfonK gk;' I G[ b pyFk e/ sBykj b[ n k e/ , fsnko
po fsnko j' D k ukjhdk j? , i' fJ; soQ K BjhI eo/ r k. T[ ; ~ r[ o { ;kfjp edh th
w[ n kc BjhI eoBr/ ns/ fi; nkF/ s/ T[ d / F dh g{ o sh bJh nz f wq s Sfenk ;h, T[ j
nkFk s/ T[ d / F g{ o k BjhI j' t / r k, feT[ I fe ofjsK s' I d{ o h, r[ o { s' I d{ o h j? s/ r[ o { s' I
d{ o h gq w kswk s' I d{ o h j? . gowkswk s' I d{ o h nktkrT[ D d/ uZ e o ftu gk fdz d h j? s/
wB[ Z y i{ B K ftu GNedk uZ e o bkT[ I dk y[ n ko j[ z d k j? . fJ; soQ K w[ e sh BjhI j[ z d h s/
gowkswk ftu fBtk; BjhI j[ z d k. ;' nz f wq s Xkoh r[ o f;Z y d/ ihtB ftu fe;/ fe;w
dh fYZ b BjhI nkT[ D h ukjhdh.
52H gO F B L eh nz f wq s Xkoh r[ o f;Z y bJh w{ o sh g{ i k eoBh, w{ o sh dk uoBkfwq s b? D k s/ wZ E / #s/
fNZ e k b[ n kT[ D k, nrBh d/ c/ o / b? D k T[ f uZ s j? <
T[ ^ so L f;Z y Xow ftu w{ o sh g{ i k dh wBkjh j? s/ e/ t b fJe nekb g[ o y d/ f;woB dk
ftXkB j? . fJ; bJh r[ o f;Z y ~ w{ o sh g{ i k eoBh, uoBkfwq s b? D k, nrBh g{ i k
eoBh s/ fNZ e k brkT[ D k F' G k BjhI fdz d k. fJj eow wBws d/ jB r[ o ws d/ BjhI.
53H gO F B L f;o' g kT[ pyfFF eoBk rz q E h f;z x d/ nfXeko y/ s o ftZ u j? iK gq p z X e ew/ N h d/ <
T[ ^ so L fe;/ :' r r[ o f;Z y ~ f;o' g kU pyfFF eoBk rz q E h f;z x d/ nfXeko y/ s o ftZ u j? .
54H gO F B L eh r[ o { BkBe gq e kF fdt; s/ fBFkB ;kfjp dk u' b k pdbDk }o{ o h j? <
T[ ^ so L fBFkB ;kfjp dk g[ F kek id' I th wZ X w g? ikt/ , oz r fcN ikt/ sK T[ ; / ;w/ I pdb
d/ D k ukjhdk j? . fit/ I n;hI sB d/ p;so w? b / j' D iK cN ikD s/ gkJh BjhI oZ y d/
feT[ I fe uz r / BjhI
bZ r d/ . fJ; bJh ;kb ftZ u fiz B h tkoh th u' b k pdbDk gt/ , pdbDk ukjhdk j? .
u' b k pdbD bJh r[ o g[ o pK d/ w" e / #s/ fJj ;/ t k fBGkT[ D Bkb T[ s Fkj tkbk wkj" b
g? d k j' iKdk j? . fJ; bJh Xkofwe fJeZ m ftu fJj ;/ t k fBGkT[ D h uz r k T[ s Fkj
pyFdh j? s/ ;/ t kdko th nk;kBh Bkb fwb iKd/ jB. T[ I M fJj e' J h gZ e h wfo:kdk
BjhI fe nZ r / fgZ S / u' b k pdfbnk jh BjhI ik ;edk.
55H gO F B L eh nz f wq q s Xkoh f;z x p? b N d/ Bkb bNekJh ikD tkbh yz v k NkJhg feq g kB gfjB
;edk j? <
T[ ^ so L e" w h vf;gbB fJ; rZ b dh wz r eodk j? fe ;G r[ o f;Z y rkso/ Bkb feq g kB XkoB
eoB. fJ; s' I fJbktk j' o fiz B / th FFso jB, fit/ I th ukj' XkoB eo ;ed/ j' .
56H gO F B L eVkj gq F kfd dh d/ r fsnko eoe/ eh ;P Z S GKv/ ftu r[ o { ;kfjp dh j}{ o h ftu
fbik ;ed/ jK iK e/ t b eVkjh ftu jh fbikDh }o{ o h j? <
T[ ^ so L fi; eVkjh ftu d/ r fsnko ehsh iKdh j? , T[ ; ftu jh d/ r gk e/ dhtkB ftu b?
ikDk F' G k BjhI fdz d k. uz r k sK fJjh j? fe d/ r mz v h eoe/ fe;/ ;[ z d o goks iK
fe;/ j' o ;P Z S GKv/ ftZ u dhtkB ftu fbikJh ikt/ . GkJh ekBQ f;z x ih BkGk B/
r[ o wfs wkosz v rz q E ftu d/ r fbikD dh wfo:kdk pko/ fJ;/ rZ b #s/ }' o fdZ s k j? .
57H gO F B L i/ eo fe;/ nkdwh ~ ;koh oks ez w eoBk g? I dk j' t / sK T[ j ;' f jb/ dh pkDh fe;
;w/ I gV/ < eh r[ o d[ n ko/ ;' f jb/ dh pkDh ;[ D nkT[ D s/ xo nk e/ d[ p kok gVQ B h
}o{ o h j? .
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk ftu ;' f jbk dh pkDh gVQ B dk ;wK oks ;" D t/ b / dk fbfynk
j? . i/ fe;/ B/ ;koh oks nokw BjhI eoBk j? sK T[j @ofjok;# d/ gkm T[gozs ;'fjb/ dh
pkDh gVQ bt/. r[ o d[ n ko/ gkm T[ g oz s ;' f jb/ dh pkDh gVQ bt/ . r[ o d[ n ko/ gkm ;[ [ D
nkT[ D s' I pknd xo nk ;' f jb/ dk gkm eo b? D k uz r h rZ b j? . fJ; f;Z y d/ fBZ s B/ w
dk fjZ ; k j? s/ fJ; #s/ e' J h ;wK th pj[ s k BjhI bZ r dk. gkm ~ o; s/ nkBz d dk
ftFk pDkT[ . w}p{ o h s/ bkukoh tZ b fbik e/ eow eKv dk o{ g Bk fdT[ .
58H gO F B L csfj p[ b kT[ D bZ f rnK eJh tho @;q h # Fpd dh tos' I eod/ jB, eh fJj mhe j? <
T[ ^ so L csfj dk n;b ;o{ g j? @tkfjr[ o { ih ek ykb;k| tkfjr[ o { ih eh csfj|# fJ;
ftu tkX xkN eoBh F' G k BjhI fdz d h.
59H gO F B L ;kv/ fJE/ r[ o d[ n ko/ ftu i' s irkJh iKdh j? . eh fJj mhe j? <
T[ ^ so L r[ o d[ n ko/ ftZ u i' s K irkDhnK f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko wBQ k jB.
60H gO F B L eh nkyz v gkm ;w/ I nkosh eoBh :' r j? <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk ftu nkosh eoB dk e' J h ftXkB BjhI j? .
61H gO F B L gkm eoB bJh xo ftu ;q h r[ o { rz q E ;kfjp ih dhnK ;? I uhnK EK #s/ oZ y D dh eh
wo:kdk j? <
T[ ^ so L ;? I uhnK ~ ;fseko Bkb o[ w kb/ uVQ k e/ fe;/ nbwkoh iK ;fseko tkbh EK #s/
oZ y Dk ukjhdk j? s/ gkm eoB ;w/ I ;fseko Bkb o/ j b s/ ;? I uh oZ y e/ o' } gkm
eoBk ukjhdk j? .
62H gO F B L i/ eo e' J h nz f wq s Xkoh f;z x nkgDh feogkB T[ s ko d/ t / sK eh T[ ; ~ d[ p kok
nz f wq s SeDk g? I dk j? <
T[ ^ so L e/ ; K s' I fpBK pkeh eekoK ;pz X h G[ b eoB tkb/ ~ f;Z y ofjs wfo:kdk ftu
@sBykjhnk# fbfynk j' f Jnk j? . nfij/ sBykjhJ/ ~ gz i fgnkfonK d/ j}{ o g/ F
j' e/ sBykj (dz v ) b[ n kT[ D h g? I dh j? s/ G[ Z b pyFkT[ D h g? I dh j? .
63H gO F B L FfBuotko eJh r[ o d[ n kfonK ftu Fkw ~ S' f bnK dk gq F kd jh j[ z d k j? < feT[ I <
T[ ^ so L @FBh d/ t s/ # d/ Bkw #s/ b' e K ftu eJh tfjw Gow ;wkJ/ j' J / jB. fJjBK tfjwK
GowK dk d/ y k d/ y h eZ u / fgZ b / f;Z y K T[ s / th gq G kt fgnk j? s/ T[ ; dk jh gq r Nktk
fJj FBhtko tkb/ fdB T[ u / u / s" o #s/ fsnko eoe/ fbnKdk S' f bnK dk gq F kd j? .
eJh f;Z y fJ; tfjw j/ m k sK BjhI t? ; / jh d/ y h d/ y h fJj gq F kd FBhtko fsnko
eoe/ b? iKd/ jB. go e[ M th j' t / @f;Z y ofjs wo:kdk# s/ r[ o pkDh edh th fJj
nkfrnk BjhI fdz d h fe f;Z y e" w ikD/ iK nDikD/ ftu fe;/ Gow G[ b / y / iK tfjw
dk fFeko j' t / . ;' r[ o f;Z y K ~ S' f bnK d/ gq F kd dh EK @eVkj gq F kfd# dh d/ r i'
f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko fsnko ehsh rJh j' t / , r[ o d[ n ko/ b? e/ ikDh ukjhdh
j? . f;Z y Xow ftu ;G tko fJe' fij/ jB, e' J h pj[ s k uz r k iK wkVk BjhI. fJ;
bJh fe;/ tko ~ F[ G s/ fe;/ ~ nF[ G wz B Dk f;Z y h n;{ b K s' I nfrnkBsk dk
bykfJe j? . ;' fe;/ Gow eoe/ T[ u / u / FfBuotko tkb/ fdB gq F kd b? e/ ikDk f;Z y
~ F' G k BjhI fdz d k. gq F kd jo o' } r[ o d[ n ko/ j' D k ukjhdk j? Gkt/ I f;Z y nkg' nkgDh
tkoh pz B Q b? D , go eVkj gq F kfd dh d/ r jh j' t / , j' o e' J h gq F kfd BjhI.
64H gO F B L e[ M b' e fwq s e dh noEh fgZ S / @u" o # p[ b kT[ I d/ jB. eh n? ; k eoBk mhe j? <
T[ ^ so L u" o M[ b kT[ D tkbk ;fseko e/ t b ;q h r[ o { rz q E ;kfjp bJh jh okytK j? , fe;/ pz d /
T[ g o u" o BjhI M[ b kfJnk ik ;edk. fwq s e gq k Dh d/ fgZ S / u" o M[ b kT[ D tkb/ , wo
u[ Z e / tZ v / tv/ o / dk fJz i eoe/ nkgD/ tZ b ' I ;fseko eod/ jB go fJj n;b ftu
T[ j BK dh nkfrnkBsk j? .
65H gO F B L nyz v gkm dk G' r 48 xz N / ftZ u jh g? D k ukjhdk j? iK ;wK tZ X th bZ r ;edk j? <
T[ ^ so L @nyz v gkm# dh wfo:kdk ftu ;gZ F N fbfynk j? fe pkDh gq / w Bkb w{ z j ' I p' b e/ ,
;fseko Bkb gVQ D h j? , i' ;[ D B tkb/ ~ uz r h soQ K ;wM nk ;e/ . ;wK Gkt/ I fez B k
th tZ X bZ r ikt/ , fJ; dk e' J h joi BjhI. ;w/ I dh wjkBsk BjhI, r[ o pkDh gVQ D s/
;wM ;wMk ;eD dh wjkBsk j? . u[ Z g rV[ Z g gkm, B}oK c/ o B tkbk gkm ekjbh
ekjbh dk gkm, ;ghvK u[ Z e D tkbk s/ ibdh ibdh G' r gkT[ D tkbk gkm, f;Z y
ofjs wfo:kdk nB[ ; ko gq t kB BjhI. n? : k eoBk gkm dh p/ n dph j? . n;hI eJh
tko t/ y d/ jK fe id' I G' r gkT[ D k j' t / ns/ gkm tX/ o / ofjz d k j' t / sK gkmh ;Z i D
s/ } s/ } gkm eodk j? , fi; dh ;wM BjhI nkT[ I dh j? , jK T[ u koB dk gsk bZ r dk
j? , pZ ; fJjh fdZ ; dk j? fe gkmh r[ o { rz q E ;kfjp T[ g o B}oK c/ o h iKdk j? . n? ; k
eoBk r[ o pkDh dh fBokdoh j? . gkm oZ y D oytkT[ D tkfbnK ~ ;[ u / s j' D dh b' V
j? .
66H gO F B L nkBz d ekoi d/ ;w/ I b' e h u" E h bkt t/ b / bVe/ bVeh s/ c[ Z b K dh toyk eod/ jB.
eh fJj mhe rZ b j? <
T[ ^ so L r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h ftu fe;/ th ftnesh T[ g o c[ Z b K dh toyk eoBh wBws
j? . fJ; Bkb r[ o { d/ ;fseko ftZ u coe g? I dk j? . fJ;/ bJh fJj o;w BjhI j' D h
ukjhdh. i/ c[ Z b K dh toyk }o{ o h eoBh jh j? sK nkBz d ekoi j' ikD T[ g oz s
r[ o d[ n kok ;kfjp s' I pkjo nk e/ ehsh ik ;edh j? s/ p/ b ' V k MZ ; g{ o k ehsk ik
;edk j? .
67H gO F B L eh f;z x DhnK r[ o { rz q E ;kfjp dk gq e kF eo ;edhnK jB s/ nz f wq s SekT[ D ;w/ I
gz i K fgnkfonK ftZ u Fkwb j' ;edhnK jB<
T[ ^ so L f;Z y Xow ftu f;z x ns/ f;z x Dh ~ pokpo d/ nfXeko fdZ s / rJ/ jB. f;Z y ofjs
wfo:kdk ftZ u ;gZ F N fbfynk j? fe f;z x DhnK nz f wq s SekT[ D ;w/ I gz i K fgnkfonK
ftZ u Fkwb j' ;edhnK jB. r[ o { rz q E ;kfjp gq e kF eo ;edhnK jB. gz i
fgnkfonK dk rZ c k f;z x DhnK ~ th fdZ s k ik ;edk j? . ;kvh fJj gq u ko dh ewh j?
fe n;hI edh f;z x DhnK ~ Fkwb BjhI ehsk, fi; ekoB f;Z y fJ;sohnK ftu
nz f wq s SeD s/ SekT[ D dk g{ o k ukn g? d k BjhI ehsk ik ;edk.
68H gO F B L eh fe;/ d/ Bfws oZ f ynk ;fji gkm nZ X k fJe r[ o d[ n ko/ s/ nZ X k d{ i / r[ o d[ n ko/
fty/ ehsk ik ;edk j? <
T[ ^ so L r[ o wfs ftZ u @Bfws# gkmK bJh e' J h EK BjhI. r[ o pkDh dk gkm eoB tkb/ s/ ;[ D B
tkb/ d/ fjod/ ~ mz Y gkT[ I dk j? . fJe dk ehsk gkm d{ i / gq k Dh ~ BjhI gj[ z u ;edk
feT[ I fe r[ o pkDh ftu jh Bk gj[ z u D pko/ fbfynk j? L
BkBe nr? ;' fwb? fi yN/ xkb/ d/ f J|
wjkBsk r[ o pkDh d/ gkm eoB dh j? , Gkt/ I T[ j fe;/ th irQ k s/ ehsk ikJ/ .
r[ o { rz q E ;kfjp ;G r[ o d[ n kfonK ftu fJe' jh jB. fe;/ irQ k th ik e/ gkm ehsk
ikJ/ , fJ; Bkb e' J h coe BjhI g? I dk. go gkmh f;z x eh eod/ jB, b' e K d/ oykJ/
gkm fJe r[ o d[ n ko/ ftu fJe gkmh s/ d{ i / ftZ u d{ i k gkmh gz B / tz v e/ eo b? I d/
jB. fJj wBws j? . jo f;Z y ~ gkm nkg eoBk ukjhdk j? iK gkmh f;z x e' b ' I
;[ D Bk ukjhdk j? . feokfJnk d/ e/ m/ e / s/ gkm eokT[ D k f;Z y h wfo:kdk d/ fto[ Z X
j? . T[ I i gkm ;[ D kT[ D tkb/ gkmh f;z x dk fiz B k th ;fseko ehsk ikJ/ , eoBk
ukjhdk j? .
69H gO F B L ofjs pfjs ftZ u G[ Z b eoB tkb/ ~ dz v bkfJnk iKdk j? s/ fejk iKdk j? fe
sBykj bkJh j? , n? ; k feT[ I <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk fto[ Z X eow ns/ Xow dz v dk BkT[ I @sBykj# ;Z d hdk j? . fJ;
Fpd dk w{ b fJj j? fe fi; t/ b / gz i kp d/ w[ ; bwkB jkewK B/ nwB ekfJw eoB
bJh f;Z y K Bkb }kfjok w/ b eo fbnk ns/ fesB/ f;Z y K ~ wke{ b sBykj d/ e/
;oekoh B" e ohnK d/ fdZ s hnK sK nDyhb/ f;z x K B/ nkgD/ GkJhnK dk fJj eow
fxq D k:' r ikD e/ B" e o f;Z y K dh nZ b @sBykjhJ/ # Ekg fdZ s h. e[ Z S ;wK gk e/ Xow
ns/ wfo:kdk fto[ Z X eow eoB tkb/ dk Bkw sBykjhnK gZ e frnk. gz E e p' f bnK
ftZ u th sBykj Fpd tofsnk iKdk ;h.
70H gO F B L eh r[ o d[ n kok ;kfjp fty/ n" o sK dk x[ z v eo e/ p? m Dk mhe j? <
T[ ^ so L BjhI ih. @@f;Z y ofjs wfo:kdk## ftZ u @r[ o d[ n ko/ # d/ f;ob/ y j/ m fJT[ I fbfynk
j' f Jnk j? -
;z r s ftZ u iK ;fsr[ o K d/ gq e kF ;w/ I fe;/ f;Z y ~ Bz r / f;o BjhI p? m Dk ukjhdk.
;z r s ftZ u f;Z y fJ;sohnK bJh godk eoBk iK x[ z v eZ Y Dk r[ o wfs fto[ Z X j? .
71H gO F B L f;Z y gz E jo o' } ;t/ o ns/ Fkw nodk; eoB t/ b / @@oki
eo/ r k ykb;k## tkbk d' j ok gVQ d k j? . s[ j kv/ fynkb nB[ ; ko T[ j fejVk ykb;k j?
ns/ ykb;k oki ed' I j' t / r k<
T[ ^ so L T[ j ykb;k T[ j h j? , fi; pko/ ;q h r[ o { r' f pz d f;z x ih B/ fbfynk j? -
ikrs i' f s ig? fB; pk;[ o
J/ e fpBk wB B? e B nkB? |
g{ o B gq / w gq s hs ;i?
pq s r' o wVQ h wN G{ b B wkB? |
shoE dkB dfJnk sg ;z i w
J/ e fpBk Bfj J/ e gSkB? |
g{ o B i' s ir? xN w?
st ykb;k skfj Bykb; ikB? |
Gkt r[ o f;Z y fdB oks Bkw ig/ , fJZ e nekb g[ o y s' I fpBK fe;/ j' o ~ Bk
wz B / , gq / w Gkt oZ y ' , pos, epoK, wVhnK, wZ m K ~ G[ Z b e/ th Bk wz B ' . shoEK s/
GNed/ fcoBk, dkB eoB? , dfJnk gkbDh, X{ D hnK nkfd sgk e/ sg eoB/ , ;z i w
gkbD/ nkfd c' e N eowK tZ b fXnkB Bk d/ t / . fJ; okj #s/ ubd/ j' J / id' I r[ o { e/
f;Z y d/ ;oho nz d o gq G { dh i' f s gq r N j' ikt/ noEks nkswk gow-nkswk Bkb
fJZ e -fwZ e j' ikt/ sK T[ ; ~ fBo' b ykb;k ikD' .
nfij/ f;Z y K d/ oki dh d;w r[ o { ih B/ ebgBk ehsh ;h, feT[ I fe oki-Fesh
s' I fpBK nZ f snkukoh okfinK e' b ' I Xow ~ pukT[ D k ;z G t BjhI ;h ns/ f;Z y bfjo
d/ Xkofwe, ;wkfie ns/ f;nk;h wB' o EK dh gq k gsh oki s' I fpBK BjhI j' ;edh.
J/ ; / bJh ;kv/ p}[ o r th fJ; XkoBk d/ ftFtk;h ;B fe -
@oki fpBK Bk Xow ub/ j? |
Xow fpBk ;G db? wb? j? I |
pkpk pz d k f;z x d/ ;w/ I s' I jh w[ r bK B/ f;Z y Fesh ~ sfj; Bfj; eoB dk
jo :sB eoBk nkoz G eo fdZ s k ;h, fi;d/ cb-;o{ g j}koK f;z x K B/ n;fj s/
nefj eFN ;jkofdnK j' f JnK FjhdhnK gq k gs ehshnK. n? ; / ;w/ I th f;Z y K dk
fJj ftFtk; ;h fe r[ o { ;kfjp e/ puB g{ o / j' D r/ s/ ykb;/ dk oki ntZ F j' t / r k.
nkgD/ Xkofwe nehd? ns/ okiBhse fBFkB/ ~ :kd oZ y D bJh f;Z y o' } ;t/ o / Fkw
fJj d' j ok nodk; d/ wro' I gVQ d / ;B. fdq V Q fJokd/ d/ wkbe f;Z y K B/ brksko 60
;kbK d/ ;z x oF wro' I fw;bK d/ o{ g ftu nkgDk oki-Gkr ekfJw eo fbnk ;h.
fco wjkokik oDihs f;z x dk FeshFkbh
oki j' I d ftZ u nkfJnk. fJz M d;w r[ o { ih d/ ;[ g B/ ;keko j' rJ/ . nZ i th fJj
d' j ok ;k~ oki;h Fesh dh b' V dk nfj;k; eokT[ I dk j? ns/ gz E dh nk}kd j;sh
~ ekfJw eoB dk
;[ B / j k fdz d k j? .
72H gO F B L nz f wq s SeDk pj[ s }o{ o h ;wfMnk iKdk j? go d;t/ I r[ o { s' I gfjbK fe;/ B/ th
nz f wq s BjhI Sfenk. fJj gq E k sK d;t/ I gkfsFkj B/ F[ o { ehsh j? . gfjb/ B" I r[ o { n K
B/ nz f wq s BjhI Sfenk sK j[ D jo f;Z y bJh nz f wq s SeDk feT[ I }o{ o h j? <
T[ ^ so L GkJh ekBQ f;z x ofus r[ o wfs wkosz v nB[ ; ko B" I ;fsr[ o K t/ b / ns/ ;z w s 1756
s' I gfjbK d;w r[ o { d/ nfXeko ftZ u th uoBkfwq s (uoD-gkj[ b ) d/ D dh ohs ;h.
d;w gkfsFkj B/ 1 t? ; ky, ;z w s 1756 (;z B 1699) ~ yz v / pkN/ dk nz f wq s (yz v /
dh gkj[ b ) fgbk e/ ;{ o pho ykb;k ofunk ns/ uoDkfwq s
d/ D dh wfo:kdk ;dk bJh pdb fdZ s h.
GkJh r[ o dk; ih B/ th nkgDh gfjbh tko d/ s/ J hthI gT[ V h ftZ u fbfynk j? -
;[ D h g[ e ko dksko gq G [ r[ o { BkBe ir wkfj gmkfJnk.
uoB X' f J ojokf; efo uoDkfwq s f;yK ghbkfJnk.
fJBQ K jtkfbnK s' I gsk bZ r dk j? fe nz f wq s SekT[ D dh ohs gfjb/ ;fsr[ o {
r[ o { BkBe d/ t ih s' I jh ukb{ ;h. d;w gkfsFkj B/ sK e/ t b uoD gkj[ b ~ yz v /
dh gkj[ b ftZ u jh pdfbnk j? . gfjbK th nz f wq s SeD tkb/ ~ ;fsr[ o { ih Bkw dh
dks fdz d / ;B noEks Bkw fdq V Q eotkT[ I d/ ;B ns/ j[ D th gz i fgnko/ ;q h r[ o { rz q E
;kfjp dh skfpnk Bkw fdq V Q eotkT[ I d/ jB. ;' , gfjb/ B" I r[ o { n K d/ ;w/ I th r[ o -
dhfynk b? D bJh f;Z y Xow nz d o nz f wq s SeDk bk}wh (}o{ o h) ;h s/ nZ i th.
73H gO F B L eVkj gq F kfd jh d/ r wz B h rJh j? . feT[ I < j' o e' J h gq F kfd feT[ I BjhI<
T[ ^ so L f;Z y K dh fBih s/ e" w h f}z d rh bJh ftF/ F fB:w fBoXkfos ehs/ rJ/ jB, fiBQ K d/
;z r q f j ~ @f;Z y ofjs wfo:Kdk# fejk iKdk j? .
ofjs wfo:kdk ftu @gq F kd# e/ t b eVkj dk jh ;theko ehsk frnk j? . e" w h
vf;gbB dh gkbDk eofdnK j' f JnK ;z r sK ftu e/ t b eVkj gq F kfd jh toskfJnk
ikDk ukjhdk j? . j' o fe;/ th uh} dk gq F kfd BjhI j' D k ukjhdk.
S' f bnK dk gq F kfd SfBZ u o d/ t s/ ~ y[ F eoB bJh, FfBuotko ~ pq k jwDh Xow tkb/
tz v d/ jB. f;Z y e/ t b tkfjr[ o { dk g[ i koh j? , j' o fe;/ dhBh-d/ t s/ ~ BjhI wz B dk.
fJ; bJh S' f bnK dk gq F kfd (s/ j' o gq F kfd) g{ o h soQ K fttofis j? .
74H gO F B L f;Z y pokdoh ftu nkgDh foFs/ d koh ftZ u ftnkj eoB dh fJ}k}s j? ik BjhI,
Gkt/ I y{ B dk foFsk j' t / iK d[ Z X dk foFsk< nro wBkjh j? sK feT[ I <
T[ ^ so L gz E gq t kfDs @f;Z y ofjs wfo:kdk# ftZ u @nBz d ;z ; eko# d/ f;ob/ y j/ m fJT[ I
fbfynk j' f Jnk j? -
(T) f;Z y f;Z y Dh dk ftnkj fpBQ K }ks, r' s ftuko d/ j' D k ukjhJ/ . ftnkj fez B /
B}dheh foFs/ ftZ u eoBk j? . fJj rZ b Xkofwe n;{ b K Bkb' I ;wkfie n;{ b K ns/
f;js$;z s kB d/ Gb/ Bkb tX/ o / ;z p z X oZ y dh j? . nkT[ D tkbh B;b d/ Gb/ dh ykso
bVek ns/ bVeh B}dheh foFs/dkoh ftZu'I BjhI j'D/ ukjhd/.
75H gO F B L pj[ s ;ko/ r[ o f;Z y thoK tZ b ' I fJj fejk iKdk j? fe f;Z y gz E dh d[ o dFk dk ekoB
;q h r[ o { rz q E ;kfjp dh pkDh i' gfjbK bVhtko ;o{ g ftZ u ;h, ~ gd S/ d eoe/
fbyDk j? . eh fJj mhe j? <
T[ ^ so L r[ o { rz q E ;kfjp dh pkDh f;Z y bJh ftuko e/ gVQ B ns/ fco T[ ; #s/ nwb eoB
tk;s/ j? . id' I pkDh bVhtko ;o{ g ftZ u fbyh rJh ;h. T[ d ' I fbyD dk fJjh Yz r
gq u Z f bs ;h ns/ b' e n? ; h fbys ~ ;fji/ jh ;wM th b? I d/ ;B. go nZ i ;w/ I dh
b' V w[ s kfpe i/ gd fBy/ V e/ fby/ iKd/ jB sK fJj ;wMD ftZ u p[ o kJh tkbh e' J h
rZ b BjhI j? .
;kv/ ftuko nB[ ; ko sK f;Z y gz E d/ gSV/ j' D dk ekoB fJj j? fe r[ o { rz q E
;kfjp dh pkDh ~ j[ D sZ e ;z ; ko dhnK ;kohnK p' b hnK ftZ u soiwK eoe/
ftnkfynk ;fjs Skfgnk BjhI frnk.
76H gO F B L n;hI nz f wq s SeDk ukj[ z d / jK. dZ ; ' n;hI fe; iE/ e' b ' I nz f wq s SehJ/ <
T[ ^ so L nz f wq q s fe;/ iE/ p z d h dk BjhI ;r' I r[ o { dk j? . ;q h nekb sys ;kfjp ih dh dZ ; h
wfo:kdk nB[ ; ko fiZ E / th gz i fgnko/ ftXh g{ o te nz f wq s SekT[ I d/ j' D , SZ e b? D k
:' r j? . nz f wq s ~ iE/ p z d hnK dh tz v ftZ u gkT[ D k :' r BjhI j? .
77H gO F B L nz f wq s SeD bJh gq / f os eoB s/ eJh b' e efjz d / jB fe ni/ tkfjr[ o { dh fwjo
BjhI j' J h. id' I fwjo j' t / r h, nkg/ nz f wq s Se btKr/ . eh jo/ e fJB;kB ~ fJjh
;' u b? D k ukjhdk j? iK nkg th e' f FF eoBh ukjhdh j? <
T[ ^ so L n? ; hnK c' e hnK dbhbK nz f wq s Bk SeD bJh e/ t b pjkB/ p k}h s' I tZ X e[ Z M BjhI.
gq w kswk B/ wB[ Z y ~ nkgD/ p[ o / Gb/ dh goy eo ;eD tkbh p[ Z X h dh pyfFF eoe/
;kohnK i{ B K s/ ;odkoh pyfFF ehsh j? , i/ e' J h gq k Dh fJ; p[ Z X h dh :' r tos' I
BjhI eodk sK T[ ; ftZ u s/ pkeh i{ B K (ikBtoK nkfd) ftZ u eh nz s o j' f Jnk<
n;hI fJj sK edh BjhI nkyd/ fe gq w kswk ;kvh G[ Z y fwNkT[ D bJh o' N h iK fgnk;
p[ M kT[ D bJh gkDh nkg/ ;kv/ w{ z j ftZ u gk d/ t / r k, ;r' I n;hI nkgDh ;ohoe b' V dh
g{ o sh bJh nkg T[ ^ dw eod/ jK. mhe fJ;/ soQ K nksfwe b' V dh g{ o sh bJh
nz f wq s SeD bJh th ;k~ nkg T[ ^ dw eoB dh b' V j? .
78H gO F B L eh f;Z y ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ih s' I fJbktk j' o fe;/ ~ wZ E k N/ e ;edk j? < i/ e o
BjhI sK j/ m fby/ r[ o tke dh ftnkfynk eoe/ ;wMkU ih-
i' dh;? r[ o f;yVk fs;[ fBft fBft bkrT[ gkfJ ihT[ |
T[ ^ so L ;q h r[ o { BkBe d/ t ih d/ nkrwB ;w/ I Gkos ftZ u fjz d { s/ w[ ; bwkB d' w[ Z y ikshnK
;B. fjz d { n K ftZ u g? o hI g? D iK wZ E k N/ e D dk fotki ;h ns/ w[ ; bwkB @n;bkwk
b? e w, tk b? e w n;bkw## fJZ e d{ i / ~ fwbD ns/ ftSVD ;w/ I efjz d / ;B. f;Z y
r[ o { n K B/ fjz d { n K ~ r[ b kwK tkbh }bkbs s' I S[ N ekokfdtkT[ D tk;s/ @;fs Xow# dk
okj ubkfJnk, fijVk d[ B hnK ftZ u @ykb;k gz E # d/ BK Bkb ikfDnk ikD bZ r k.
w[ ; bwkBh eZ N Vsk d/ }[ b w j/ m gh;h ik ojh nkw iBsk ~ f;o T[ ^ uk eoe/ uZ b D
dh iku f;ykT[ D bJh r[ o { ;kfjpkB B/ }[ b w nZ r / vND dh tz r ko gkJhI ns/ r[ b kwh
tkbhnK oj[ - ohsK ~ pdb e/ fBowb (ykb;k) gz E ubkfJnk. fJBQ K ohsK ftZ u
iD/ _ yD/ d/ g? o K #s/ fvZ r D s' I b' e K ~ tofink. fJZ e d{ i / ~ fwbD s/ ftSVD t/ b /
@tkfjr[ o { ih ek ykb;k, tkfjr[ o { ih eh csfj.# p[ b kT[ D dk nkd/ F fdZ s k-
nkr/ nkts f;z x i[ gkt? ,
tkfjr[ o { eh cs/ p[ b kt? . (ofjsBkwk GkJh d/ ; k f;z x ih)
nkgD/ fJFN s' I fpBK j' o fe;/ n? o / - r? o / nZ r / f;o M[ e kT[ D dh wBkjh ehsh
go r[ o f;Z y K nEtk ;fs Xow d/ gKXhnK Bkb nfs fBwosk tkbk fttjko oZ y D dk
nkd/ F fdZ s k-
(r[ o pkDh)
fJ; r[ o tke ftZ u ;fsr[ o { ih nkgD/ f;Z y K ~ nkg/ ftZ u dk;B dk; pD e/
nEtk nfs jbhwh ftZ u ofjD dk T[ g d/ F fdz d / jB. wZ E k n;hI nkgD/ fJFN (;q h
r[ o { rz q E ;kfjp) ~ jh N/ e Dk j? , iD/ - yD/ d/ g? o hI jZ E bk e/ n;hI jT[ w ? I dk o' r
BjhI g? d k eoBk, ws e' J h nkgD/ nkg ~ wjkg[ o y ;wM e/ ;fsr[ o { dk Fohe pD
p? m / .
79H gO F B L Grs oftdk; ih Bkb ;z p z f Xs n;EkBK #s/ tZ y ok fBFkB ;kfjp feT[ I j[ z d k j? <
T[ ; T[ ^ s/ yz v / uZ e o dh pikfJ @@;' j z # # bc} fe; ;z d oG ftZ u fbfynk j[ z d k j? <
T[ ^ so L tZ y oh GKs d/ fBFkB ;kfjp s' I f;Z X j[ z d k j? fe Grs oftdk; ~ wz B D tkb/ nfij/
pz d / nkgD/ nkg ~ ykb;k gz E Bkb' I nbZ r ;wMd/ jB ns/ T[ j nkgDk tZ y ok gz E
ubkT[ D d/ :sB ftZ u jB.
80H gO F B L fBsB/ w ;k~ w{ z j ftZ u eoBk ukjhdk j? iK p' b e/ sK i' n;hI g{ o k bkG b? ;ehJ/ <
T[ ^ so L fBZ s B/ w eofdnK ;kvh ;[ o fs Fpd Bkb i[ V Bh ukjhdh j? , pkDh gVQ h ;[ D h dk sK jh
bkG j? . wB ~ fNek e/ , ;fji ftZ u ofj e/ , jbeh jbeh nktk} ftZ u pkDh gVQ B
dk tX/ o / bkG j? go i/ wB SVZ g / wko/ sK E' V Q k T[ ^ uh p' b e/ gkm ehsk ik ;edk j? .
81H gO F B L nZ i eZ b r[ o d[ n kfonK ftZ u nkw d/ y D ~ fwbdk j? fe ;z r sK ;q h r[ o { rz q E ;kfjp
ih d/ tZ y tZ y gk;/ ns/ ;[ y -nk;B n;EkB #s/ th ftF/ F o{ g ftZ u wZ E k N/ e dhnK
jB. r[ o wfs nB[ ; ko nfijk eoB :' r j? <
T[ ^ so L nfijk eoBk :' r BjhI, feT[ I fe n? ; k eoB Bkb r[ o { rz q E ;kfjp dh j}{ o h ftZ u
i[ V hnK ;z r sK dk fXnkB T[ y Vdk j? . nfijk eoB tkbhnK ;z r sK FoXk tZ ; jh
n? ; k eodhnK jB. wo:kdk nB[ ; ko r[ o { rz q E ;kfjp d/ ;Bw[ Z y wZ E k N/ e e/ , r[ o {
o{ g ;z r s d/ doFB eoe/ , ;fji bkb @tkfjr[ o { ih ek ykb;k, tkfjr[ o { ih eh
csfj# p[ [ b k e/ ;z r s ftZ u p? m ikDk ukjhdk j? . r[ o d[ n ko/ d/ nB[ F k;B ~ g{ o h soQ K
ekfJw oZ y Dk jo FoXkb{ dk co} j? .
82H gO F B L i/ e o fe;/ g[ o kDh w;hs tkbh fJwkos ftZ u r[ o d[ n kok pfDnk j' t / sK eh T[ E /
fBFkB ;kfjp s' I fJbktk r[ z p d T[ ^ s/ fJ;bkw dk fuz B Q joh Mz v h bfjokJh ik ;edh
j? ns/ thotko tkb/ fdB dhftnK ftZ u s/ b gkfJnk ik ;edk j? <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko fi; n;EkB #s/ ;q h r[ o { rz q E ;kfjp ih dk gq e kF
j' t / , T[ E / e' J h nBws dk fuz B Q , r[ o wfs s' A fto[ Z X e' J h ohsh iK ;z ; eko BjhI j' D k
ukjhdk. T[ e s nB[ ; ko r[ z p d s/ joh Mz v h iK thotko tkb/ fdB dhftnK ftZ u s/ b
gkT[ D k :' r BjhI j? , r[ o wfs s' I T[ b N j? .
83H gO F B L eh r[ o d[ n ko/ dh ;N/ i s/ f;nk;h GkFB eoB/ :' r jB<
T[ ^ so L f;Z y Xow nz d o Xow ns/ okiBhsh dh ;KM j? . go fJ; d/ Bkb Bkb fJj rZ b
:kd oZ y Dh }o{ o h j? fe f;Z y Xow dh okiBhsh ;Z u s/ nXkfos j? ns/ r[ o d[ n ko/
dh ;N/ i T[ ^ go e/ t b ;Z u dh okiBhsh dhnK rZ b K jh eoBhnK :' r jB.
r[ o d[ n kfonK ftZ u jo T[ j wkwbk nk ;edk j? , i' ;Z u , fBnK ns/ T[ g eko dh wz r
eodk j? . MrV/ tkb/ T[ j BK ;G ;tkbK ~ Gkt/ I T[ j Xkofwe j' D s/ Gkt/ I oki;h,
fiBQ K s' I r[ o d[ n kfonK d/ tk:{ _ wz v b dh FKsh, ndp s/ rz G hosk ftZ u coe g? I dk
j' t / , r[ o d[ n kfonK nz d o pfj; dk ftFk BjhI pDB fdZ s k ikDk ukjhdk.
84H gO F B L eh r[ o d[ n ko/ nz d o iK SZ s s/ g[ b h; p{ N K$i' f VnK ;w/ s gfjok d/ ;edh j? <
T[ ^ so L f;Z y ofjs wfo:kdk ftZ u fJ; ;z p z X ftZ u @r[ o d[ n ko/ # f;ob/ y sfjs ;gZ F N
jdkfJs j? fe @r[ o d[ n ko/ nz d o ikD bZ f rnK i' V / pkjo bkj e/ uoB X' e/ ;k\
;[ E ok j' e/ ikDk ukjhJ/ . # fJ; fB:w ftZ u fe;/ ~ e' J h S' N BjhI fdZ s h ik ;edh.
Gkt/ I T[ j nkw FoXkb{ j' t / iK ;oekoh w[ b k}w. r[ o { rz q E ;kfjp d/ ;fseko ns/
r[ o d[ n ko/ FoXkb{ n K bJh jB Bk fe g[ f b; d/ gfjok d/ D bJh. r[ o d[ n kok
nB[ F k;B ~ ekfJw oZ y Dk r[ o d[ n kok gq p z X e ew/ N h d/ nfXeko y/ s o ftZ u nkT[ I dk
j? , g[ f b; d/ y/ s o ftZ u BjhI.
85H gO F B L ;q h r[ o { rz q E ;kfjp d/ j[ e w (tke) s' I ;z r s dh gq t kBrh b? e/ , nodk; eoB s' I
pknd, eh pZ u / d/ Bkw ftu spdhbh ehsh ik ;edh j? <
T[ ^ so L BjhI ih, f;Z y ofjs wfo:kdk nB[ ; ko fJZ e tkoh ;z r s ftZ u Bkw oZ y D s' I pknd
Bkw ftZ u spdhbh BjhI j' ;edh ns/ Bk jh ;k~ n? ; k eoBk ukjhdk j? . i/ e o
n;hI n? ; k eod/ jK sK n;hI ;q h r[ o { rz q E ;kfjp d/ j[ e w, ;z r s ns/ nodk; dh
p/ n dph eoB d/ d' F h pD iKd/ jK.
86H gO F B L nkw eoe/ r[ o d[ n kok ;kfjp fty/ o[ w kfbnK dh frDsh pj[ s f}nkdk j' iKdh j? .
eJh fgz v K ftZ u fJE' I sZ e th B" p s nk iKdh j? fe wBw[ y rz q E h f;z x fJBQ K
o[ w kfbnK ~ t/ u fdz d / jB iK eZ g V/ ;tk b? I d/ jB. n;hI ew/ N h tZ b ' I ftuko eo oj/
jK i/ e o fgz v ftZ u fe;/ d/ xo ;fji gkm iK nyz v gkm j' t / sK xo tkb/ p}ko' I
BtK o[ w kbk yq h dD dh irQ k r[ o d[ n kok ;kfjp s' I jh e[ M fBFfus G/ N k d/ e/ o[ w kbk
b? b? D iK fJj fe o[ w kbk BtK jh yohfdnk ikt/ < fJ; gq s h s[ j kvh eh okJ/ j? <
T[ ^ so L nZ i ebQ fJZ e BjhI, nB/ e K r[ o d[ n kfonK ftZ u o[ w kfbnK dh pj[ s Ks j' rJh j? ns/
;KGD dh ;wZ f ;nk g? d k j' rJh j? ns/ eJh tko o[ w kb/ t/ u D dhnK xNBktK th
;kjwD/ nkT[ I dhnK jB. nfijk fJ; bJh j' fojk j? , feT[ I fe n;hI f;o\ d/ y k
d/ y h jh fpBK ;' u / ftuko/ ohshnK ngDkJh iKd/ jK, fit/ I r[ o pkDh c[ o wkD j? -
#d/ y k d/ y h ;G eo/ wBw[ f y p{ M B gkfJ|# id' I fe f;Z y ofjs wfo:kdk ftZ u
;gZ F N fBod/ F j? fe @G' r ;w/ I ;q h r[ o { rz q E ;kfjp dh b' V nB[ ; ko o[ w kb, u" o ,
ukBDh nkfd dh G/ N k ns/ gz E e ekoiK bJh :Ek-Fefs wkfJnk nodk; eokJh
ikt/ . # ofjs wfo:kdk d/ fJ; c[ o wkD tZ b fXnkB Bk d/ D ekoB d/ y k d/ y h e/ t b
o[ w kbk G/ N eoBk jh o[ w kfbnK dh frDsh b' V ' I tZ X j' D dk ekoD pDdk j? . b' V j?
fe ;z r sK ~ fJ; gq s h ;[ u / s ehsk ikt/ fe G' r ;w/ I iK j' o Xkofwe ;wkrwK ;w/ I
d/ y h d/ y h o[ w kbk jh uVQ k T[ D dh gq u Z f bs ohsh dh irQ k r[ o { rz q E ;kfjp ns/
r[ o d[ n ko/ dh b' V ~ w[ Z y oZ y e/ t;s{ G/ N k ehsh ikJ/ . n? ; k Bk eoB eoe/ eJh
r[ o d[ n kfonK ftZ u o[ w kb/ sK pj[ s f}nkdk iwQ K j[ z d / jB, go ;[ Z y nk;D bJh :' r
eZ g Vk BjhI, ukBDh mhe BjhI, u" o dh jkbs mhe BjhI, fJfsnkfde rZ b K d/ y D ~
fwbdhnK jB, i' fe;/ soQ K th :' r BjhI jB. ;q h r[ o { rz q E ;kfjp ih dh G/ N k ehs/
o[ w kb/ d[ p kok uVQ k T[ D bJh ofjs wfo:kdk d/ j[ e w s' I gfjok fdz d / j' J / b' V tkbh
t;s{ } G/ N k eoB dh ohsh gq u Z f bs ehsh ikJ/ .
87H gO F B L nodk; eoB s' I pknd fejVk d' j ok gVQ B k ukjhdk j? <
T[ ^ so L nodk; eoB s' I pknd @nkfrnk GJh nekb eh# tkbk d' f jok @ytko j' f J ;G
fwb/ I r/ pu/ FoB i' j' f J|# sZ e gVQ B k ukjhdk j? , sK i' fJ; ;z p z X ftZ u gz E e
fJe;kosk ekfJw oj/ .
88H gO F B L r[ o d[ n kok ;kfjp dk Bkw fe; Bkw #s/ oZ f ynk ik ;edk j? <
T[ ^ so L r[ o d[ n kok ;kfjp dk Bkw fe;/ ftnesh iK fe;/ pokdoh d/ Bkw #s/ BjhI oZ f ynk
ik ;edk. eJh gq p z X e r[ o d[ n kfonK d/ Bkw fe;/ ftnesh d/ Bkw #s/ oZ y fdz d /
jB, eJh pokdohnK d/ Bkw s/ oZ y fdz d / jB fit/ I r[ o d[ n kok fwz N r[ w oh, r[ o d[ n kok
;or' X k pokdoh, r[ o d[ n kok g' m ' j ko, okwrVQ h nk r[ o d[ n kok nkfd, n? ; k eoBk
r[ o wfs nB[ e { b BjhI j? . feT[ I fe f;Z y Xow ftZ u iks gks s/ pokdoh bJh e' J h EK
BjhI. r[ o d[ n kok jo wB[ Z y wkso bJh ;KMk j? s/ @J/ e fgsk J/ e ; e/ jw pkfoe#
d/ f;XKs ~ fdq V eokT[ D bJh j? . sK fco fgz v K ftZ u r[ o d[ n kok oftdk;hnK,
r[ o d[ n kok iNK nkfd dk ty/ t K fet/ I gq t kB ehsk ik ;edk j? < n;b ftu
r[ o d[ n ko/ dk wz s t fBo' b r[ o wfs dk gq u ko eoBk j? . id' I ;z B 1873 ftu f;z x
;Gk bfjo uZ b h ;h sK ikfrq s h nkJh ;h s/ r[ o d[ n kfonK d/ Bkw f;z x ;Gk d/ Bkw
T[ g o oZ y / rJ/ ;B. fJ; s' I gq / o Dk b? e/ jo r[ o d[ n ko/ dk Bkw ;q h r[ o { f;z x ;Gk
Bkb Bro fJbke/ dk Bkw i' V e/ j' D k ukjhdk j? . fijV/ r[ o d[ n ko/ fJfsjk;e
BjhI, T[ j BK dk Bkw r[ o { ;kfjp d/ Bkw T[ g o oZ y Dk :' r BjhI j? .
89H gO F B L ;[ y nk;B ;w/ I d{ ; o/ n;EkB #s/ r[ o { roz E ;kfjp b? iKd/ ;w/ I fejV/ Fpd gVQ B /
ukjhd/ jB<
T[ ^ so L fiBQ K FpdK ftZ u r[ o { dh T[ ; sfs do;kJh rJh j' t / . fit/ I @fiE? ikfJ pj? w/ o k
;fsr[ o { ;' EkB[ ;[ j ktk okw oki/ # nkfd.
90H gO F B L r[ o d[ n ko/ ikD s' I gfjbK irQ k b' e g? o X' I d/ jB, eJh b' e T[ ; irQ k s' I gkDh ghId/
jB. eh fJ; soQ K eoBk :' r j? <
T[ ^ so L nz B Q h FoXk t; eJh b' e K ~ nfijk eod/ d/ f ynk iKdk j? . eJh fJj e[ M fJ; bJh
th eod/ jB fe r[ o f;Z y K dh uoB X{ V gq k gs eoe/ fBwq s k ftu ofj ;eD. r[ o wfs
ftu fiE/ FoXk dh b' V j? , T[ E / frnkB dh th T[ s Bh jh }o{ o s j? . r[ o f;Z y K dh
uoB X{ V j' D dk Gkt, r[ o f;Z y K gq s h fgnko s/ fBwq s k ~ XkoB eoB s' I j? . u[ p Z u /
ftubk gkDh e/ t b jZ E g? o ;k\ eoe/ T[ ^ ib/ eoB bJh jh j? . i/ i? B hnK ~
r[ o pkDh ftZ u e[ u hb ofjD s/ nbwb ykD s' I tofink frnk j? sK fco f;Z y K bJh
th fJj' T[ g d/ F j? . FoXk tZ ; nfijk eoB tkb/ r[ o f;Z y K ~ fgnko ;fseko Bkb
;wMkT[ D k ukjhdk j? sK fe T[ j r[ o pkDh nB[ ; ko uoB X' X' e/ ghD dk ;jh noE
;wM ;eD. r[ o pkDh gq u ko dh xkN ekoB jh eJh d/ j Xkoh r[ o { - vz w Q h nkgD/
u/ f bnK ~ g? o X' X' e/ fgnkJh ik oj/ jB.
91H gO F B L nodk; ftZ u f}eo nkT[ I dk j? @fiBQ K r[ o f;Z y K B/ g[ Z m hnK yZ b K b[ j kJhnK# eh yZ b
g[ Z m h T[ ^ so ;edh j? <
T[ ^ so L i/ gz E gq t kfDs @nodk;# f;Z y ofjs wfo:kdk ftu doi j? , T[ ; ftZ u @r[ o f;Z y K#
d/ uoyVhnK s/ uVQ / ikD# dk sK f}eo j? go g[ Z m hnK yZ b K b[ j kT[ D dk fpbe[ b
BjhI. wB[ Z y dh g[ Z m h yZ b BjhI T[ s o ;edh.
92H gO F B L eJh f;Z y efjz d / jB fe oks ~ ;[ y nk;B j' D s' I pknd pkpk ih (r[ o { roz E
;kfjp) ;" I rJ/ jB s/ nyz v gkm t/ b / pkpk ih ikrd/ ofjz d / jB. eh fJ; soQ K dh
;' u Dh mhe j? <
T[ ^ so L r[ o { rz q E ;kfjp ;kvk Fpd r[ o { j? . ;" D k ikrDk wB[ Z y h feq n ktK jB, i' ;oho (d/ j )
Bkb ;pz X oZ y dhnK jB. r[ o { dk Fpd (X[ o eh pkDh) wB[ Z i h ihtB dh nrtkJh
bJh j? . ;[ y nk;B eoBk e/ t b ;fseko ~ w[ Z y oZ y e/ jh j? . @Fpd r[ o { # T[ g o
;odh, rowh, ;" D k ikrDk nkfd jkbsK bkr{ BjhI j[ z d hnK.
93H gO F B L eh @;[ y wBh ;kfjp# dk gkm Fkw t/ b / th ehsk ik ;edk j? < s/ eh ;[ y wBh ;kfjp
s' I pknd @fEsh rT[ V h# dk e' J h ;b' e gVQ B k }o{ o h j? <
T[ ^ so L @f;Z y ofjs wfo:kdk# nB[ ; ko nz f wq s t/ b / fBsB/ w dhnK pkDhnK gVQ D dk ftXkB
j? , Fkw ~ @;' do[ ofjok;# s/ ;" D t/ b / @;' j bk# dh pkDh gVQ / ikD dk fB:w j? .
j' o pkDhnK fiz B hnK th fdb eo/ ;t/ o / , Fkwh, oks ~ iK id' I th ;wK fwb/ gVQ h nK
ik ;edhnK jB, e' J h o' e BjhI j? .
@;[ y wBh ;kfjp# dh pkDh nkgD/ nkg ftu fJe ;z g { o B pkDh j? . @fEsh rT[ V h#
d/ ;b' e K dk T[ ; Bkb e' J h ;z p z X BjhI. go i' ;[ y wBh ;kfjp d/ gkm s' I pknd
e' J h r[ o f;Z y ;[ s z s o o{ g ftZ u @fEsh rT[ V h# d/ ;b' e gVQ d k j? sK fJj T[ t / I jh j?
fit/ I fJe pkDh s' I pknd d{ i h pkDh dk gkm eoBk.
94H gO F B L HHHH r[ o d[ n kok ;kfjp fty/ ;q h r[ o { jfofeFB ;kfjp s/ r[ o { noiB d/ t ih d/ p[ Z s
pDkJ/ j' J / jB. eh fJj ;jh j? <
T[ ^ so L ;k~ fJ; pko/ ikDekoh BjhI, go i/ nkg ih d/ efjD nB[ ; ko n? ; k j? sK fJj
fJe tZ v h Gkoh wBws j? , fik;~ o' f enk ikDk ukjhdk j? . f;Z y ofjs wfo:kdk
ftu r[ o d[ n ko/ d/ f;ob/ y j/ m fJT[ I fbfynk j' f Jnk j? L-
(e) HHHH r[ o d[ n kfonK ftZ u w{ o shnK (p[ Z s ) pDkDhnK iK oZ y DhnK, r[ o { ;kfjp iK
f;Z y p}[ o rK dhnK s;thoK nZ r / wZ E / N/ e D/ , fJj' fij/ eow wBws jB.
95H gO F B L f;Z y Xow nz d o i/ iks pokdoh fbyDh wBQ K j? sK fco iZ ; k f;z x okwrVQ h nk feT[ I
fbfynk iKdk j? < okwrVQ h nk Fpd iks pokdoh dk ;{ u e jh sK j? . ft;Eko ;fjs
dZ ; Dk ih<
T[ ^ so L okwrVQ h nk Fpd iks - pokdoh dk ;{ u e BjhI. fJj fJZ e gdth j? , i' ;q L iZ ; k
f;z x Jhu' f rbhJ/ s/ T[ ; d/ ;kEhnK ~ T[ ; ;w/ I fdZ s h rJh, id' I who wz ~ d/ j[ e w
Bkb ndhBk p/ r dh c" i (fi; ftZ u ;q L iZ ; k f;z x Jhu' f rbhJ/ dk c" i h d;sk th
Fkwb ;h) B/ nz f wq s ;o ftZ u f;Z y K d/ feb/ @okw-okT[ D h# ~ x/ o / ftZ u b? fbnk.
brGr uko wjhB/ dh brksko x/ o kpz d h ekoB nz d o okFB ysw j' D ns/ pkjo' I
wZ d d gj[ z u D dh nk; Bk ofjD s/ feb/ nz d ob/ f;Z y K B/ feb/ ftZ u ' I pkjo fBeb e/
d[ F wD Bkb bVQ k Jh bVB dk c? ; bk ehsk. f;Z y h dh nkB ns/ FkB d/ gq s hfpz p
fJe' - fJe feb/ ~ yso/ ftu ikD e/ ;q L iZ ; k f;z x nkgD/ ;kEhnK ;w/ s ndhBk p/ r
dh c" i dk ;kE SZ v e/ feb/ ftZ u ik tfVnk ns/ feb/ dh oZ f ynk dk Gko nkgD/
f;o #s/ u[ Z e fbnk. feb/ nz d ob/ f;Z y K d/ j" I ;b/ p[ b z d j' rJ/ . ;q L iZ ; k f;z x B/
nkgD/ n;o o;{ y Bkb dhtkB e" V k wb okjhI f;Z y K s/ bkj" o ;oeko ftZ u ;wM" s k
eotk e/ feb/ dk x/ o k u[ e tk fdZ s k. fJ; xNBk s' I pknd @okw-okT[ D h# dk Bkw
pdb e/ okwrVQ oZ y fdZ s k frnk. gz E dh nd[ Z s h ;/ t k ;w/ I f;o ehsh ;jkfJsk ns/
;wK g? D #s/ r[ o { gz E bJh fJsBh tZ v h e[ o pkBh eoB s/ ;q L iZ ; k f;z x ~ @okwrVQ #
dk feb/ d ko Ekfgnk frnk. fJ; ekoB ;q H iZ ; k f;z x ns/ T[ ; d/ ;kEh @okwrVQ h J/ #
dh gdth Bkb fBtki/ rJ/ . fw;bK d/ ;w/ I ;q H iZ ; k f;z x dk iEk @okwrVhnk
fw;b# d/ Bkw Bkb gq f ;Z X j' f Jnk.
96H gO F B L d;sko fez B h T[ w o d/ pZ u / ~ s/ fez B h bz p h ;ikT[ D h :' r j? <
T[ ^ so L id' I pZ u k d;sko ;z G kbD s/ :' r j' ikt/ s/ fiz B h bz p kJh dh T[ j ;z G kb ;e/ ,
;ikT[ D h :' r j? . S' N h T[ w o d/ pZ f unK ~ S' N h d;sko ;ikT[ D k :' r j? sK fe Bz r /
f;o Bk ofj ;eD. 9-10 ;kb dh T[ w o ftZ u pZ u k d;sko ;z G kbD :' r j' iKdk j? .
97H gO F B L w? I fJj ys o' I d/ j' J / fby fojk jK. w? I G? V h ;z r s ftu g? e/ e/ ; eNk fdZ s / ;B,
j[ D w/ o h nkswk w? ~ fXq e ko ojh j? s/ woB ~ fdb eodk j? . s[ ; hI dZ ; ' fi; Bkb
w/ o / e/ ; ibdh s' I ibdh bz p / j' ikD.
T[ ^ so L s[ ; hI rbsh eoe/ ;Z u / fdb' I gSsktk eo fbnk j? , j[ D s[ ; hI r[ o { xo ftu pyFD
:' r j' rJ/ j' . wB ftu' I fBok;sk eZ Y fdU. e/ ; K B/ e[ d osh s" o #s/ bz p / j' jh
ikDk j? . djhI Bkb e/ ; h fJFBkB eo' . ibdh bz p / j' ikDr/ . g" F fNe y[ o ke ykU,
;h; s/ d;sko ;ik e/ oZ y ' , ;Z u k gFukskg jh r[ o { dh pyfFF dh fBFkBh j? .
98H gO F B L eJh f;Z y jZ E ftu w[ z d oh fi; s/ > iK tkfjr[ o { fbfynk j[ z d k j? gkT[ I d/ jB go
T[ j BK jZ E K Bkb jh wz d / eow th eod/ jB<
T[ ^ so L ;fsBkw tkfjr[ o { ~ fjod/ s/ fbyDk j? sK fe gq G { dk G? s/ GT[ fjod/ ftu tZ ;
ikt/ , fi; Bkb wz d / eow j' jh Bk ;eD.
99H gO F B L pZ f unK Bkb rZ b pks gz i kph ftZ u eoBh ukjhdh j? . fJj f;Z y h ;fGnkuko j? . mhe
j? , go i/ e o fe;/ ~ gz i kph BjhI nkT[ I dh eh T[ j f;Z y BjhI<
itkp L i' f;Z y h n;{ b K nB[ ; ko ubdk j? s/ f;Z y ofjs wfo:kdk dk XkoBh j? , T[ j f;Z y
j? , go fJjBK n;{ b K s/ f;Z y ofjs wfo:kdk ftZ u fJe n;{ b fJj th j? fe
r[ o f;Z y ~ ukjhJ/ fe nkgDh ;z s kB ~ r[ o w[ y h nZ y o io{ o f;ykt/ feT[ I fe r[ o { rz q E
;kfjp dh pkDh s/ f;Z y fJfsjk; Bkb ;KM T[ s Bk fuo BjhI g? ;edh, fisBk fuo
r[ o w[ y h (gz i kph) BjhI nkT[ I dh. i/ pZ u / r[ o w[ y h BjhI ikDBr/ sK T[ j gkm fet/ I
eoBr/ . f;Z y fJfsjk; dh ikDekoh d/ fpBK e' J h f;Z y fet/ I ejk ;edk j? < wksk-
fgsk ~ ukjhdk j? fe T[ j pZ f unK ~ nkg gz i kph f;ykT[ D .
100H gO F B L eh fwose gq k Dh d/ ;z ; eko ;w/ I nodk; eoB tkb/ r[ o f;Z y dk e' J h B[ e ;kB j'
;edk j? < eh fJj }o{ o h j? fe e/ t b roz E h f;z x jh n? ; / ;w/ I nodk; eo/ < i/
fwose phwko j' e/ wfonk j' t / sK T[ ; fdB d[ Z X ghD s' I th wBQ K eoB tkbhnK
wksktK d/ doFB j' iKd/ jB. r[ o wfs dk okj dZ ; Dk ih.
itkp L B[ e ;kB j' D tkbh rZ b e/ t b tfjw j? . jo fJe f;Z y ~ fJj nfXeko j? fe T[ j
nodk; eo ;edk j? . fJj io{ o h BjhI fe T[ j nodk; e/ t b roz E h f;z x jh eo/ .
T[ ; fdB d[ Z X ghD Bkb th e[ Z M BjhI j[ z d k. fJj ;G tfjw Gow nBgVQ gq u koeK s/
nfrnkBh ;kX{ n K d/ c? b kJ/ j' J / jB sK fe tfjwK GowK ftu c;hnK wksktK T[ j BK
dh ;/ t k eodhnK ofjD s/ T[ j BK dk jbtk wz v k pDdk oj/ . r[ o pkDh gVQ B , ;wMD
s/ thukoB Bkb fjod/ ftZ u sZ s r[ o wfs dk gq e kF j[ z d k j? . s/ ;G tfjw Gow
ysw j' iKd/ jB.