Professional Documents
Culture Documents
Elk Hab Lab Foyu
Elk Hab Lab Foyu
ELEKTRONİK DENEYLERİ
DENEY FÖYÜ
İstanbul 2008
1
ÖNSÖZ
İçindekiler
Şekil Listesi................................................................................................................... 4
Tablo Listesi.................................................................................................................. 6
Toplu Malzeme Listesi.................................................................................................. 6
DENEY 1 : FARK KUVVETLENDİRİCİLERİ ................................................................ 7
1.1.Genel Bilgi ........................................................................................................... 7
1.1.1.DC Analiz............................................................................................................. 7
1.1.2.AC Analiz ............................................................................................................. 8
1.2. Deney Öncesi Yapılacaklar .............................................................................. 12
1.3. Deneyde Yapılacaklar ...................................................................................... 12
1.4. Deney Sonu Soruları ........................................................................................ 13
1.5. DENEY 1 Sonuç Sayfası .................................................................................. 14
DENEY 2:OPAMP’LI AKTİF FİLTRE UYGULAMASI................................................. 15
2.1. Genel Bilgi ........................................................................................................ 15
2.1.1. Filtre Türünün Tespiti........................................................................................ 15
2.1.2. Filtre Karakteristikleri ........................................................................................ 16
2.1.2.c Band Geçiren Filtre Karakteristikleri ............................................................... 17
2.1.3. Filtre Transfer Fonksiyonları ve Devrelerinin Analizi........................................ 17
2.1.4. Filtre Tasarım Kriterleri ..................................................................................... 19
2.2. Deney Öncesi Yapılacaklar .............................................................................. 20
2.3. Deneyde Yapılacaklar ...................................................................................... 21
2.4. Deney Sonu Soruları ........................................................................................ 22
2.5. DENEY 2 Sonuç Sayfası .................................................................................. 23
DENEY 3 : GÜÇ KUVVETLENDİRİCİLERİ................................................................ 25
3.1. Genel Bilgiler .................................................................................................... 25
3.1.1. A Sınıfı Güç Kuvvetlendiricisi ........................................................................... 25
3.1.2. B Sınıfı Güç Kuvvetlendiricisi ........................................................................... 27
3.1.3. AB Sınıfı Güç Kuvvetlendiricisi......................................................................... 28
3.2. Deney Öncesi Yapılacaklar .............................................................................. 29
3.3. Deneyde Yapılacaklar ...................................................................................... 29
3.4. Deney Sonu Soruları ........................................................................................ 29
3.5. DENEY 3 Sonuç Sayfasi .................................................................................. 31
DENEY 4 : GERİBESLEMELİ KUVVETLENDİRİCİLER............................................ 32
4.1. Genel Bilgi ........................................................................................................ 32
4.1.1 Pozitif Geribesleme ........................................................................................... 33
4.1.2 Negatif Geribesleme......................................................................................... 33
4.1.3. Geribesleme Bağlantı Türleri............................................................................ 34
4.1.4. Geribeslemenin Giriş ve Çıkış Empedanslarına Etkisi..................................... 34
4.2. Deney Öncesi Yapılacaklar .............................................................................. 35
4.3. Deneyde Yapılacaklar ...................................................................................... 35
4.4. Deney Sonu Soruları ........................................................................................ 36
4.5. DENEY 4 Sonuç Sayfası .................................................................................. 37
DENEY 5: OSİLATÖR DEVRELERİ .......................................................................... 38
5.1. Genel Bilgi ........................................................................................................ 38
5.1.1. Faz Kaymalı RC Osilatör .................................................................................. 39
5.1.2. Schmitt Tetikleyicili Karedalga Osilatör ............................................................ 40
5.1.3. Opamplı Schmitt Osilatör ................................................................................. 41
5.1.4.Opamp’lı İntegratör Devresi .............................................................................. 42
3
Şekil Listesi
Şekil 1.1 Temel Fark Kuvvetlendiricisi ......................................................................... 7
Şekil 1.2 Temel Fark Kuvvetlendiricisinin AC Eşdeğer Modeli.................................... 8
Şekil 1.3 Girişlere fark işareti uygulanması durumu .................................................... 9
Şekil 1.4 Girişlere ortak işaret uygulanması durumu ................................................. 11
Şekil 1.5 a.) RE Direnci ile Farksal Kuvvetlendirici ..................................................... 12
b) RE Direnci Yerine Akım Aynası Kullanılarak Elde Edilen Farksal Kuvvetlendirici . 12
Şekil 1.6 Şekil 1.5.a’ daki Devreye İlişkin Fark Modu ve Ortak Mod Çıkışı............... 14
Şekil 1.7 Şekil 1.5.b’deki devreye ilişkin Fark Modu ve Ortak Mod Çıkışı................. 14
Şekil 2.1 Alçak Geçiren Filtre Karakteristikleri........................................................... 16
a) İdeal Filtre b) Pratik Filtre .................................................................................. 16
Şekil 2.2 Yüksek Geçiren Filtre Karakteristikleri........................................................ 16
a) İdeal Filtre b) Pratik Filtre .................................................................................. 16
Şekil 2.3 Band Geçiren Filtre Karakteristikleri ........................................................... 17
a) İdeal Filtre b) Pratik Filtre .................................................................................. 17
Şekil 2.4 Birinci Derece Alçak Geçiren Filtre ............................................................. 17
Şekil 2.5 Birinci Derece Yüksek Geçiren Filtre .......................................................... 18
Şekil 2.6 Band Geçiren Filtre ..................................................................................... 19
Şekil 2.7 Butterworth vs. Chebyshev ......................................................................... 20
Şekil 2.8 (a) 1.Derece Alçak Geç. Filtre Dev. (b) 1.Derece Yüksek Geç. Filtre Dev.
.................................................................................................................................... 21
Şekil 2.9 2.Derece Band Geçiren Filtre Devresi ........................................................ 22
Şekil 2.10 Alçak Geçiren Filtre için Kazanç(dB)-Frekans eğrisi ................................ 23
Şekil 2.11 Yüksek Geçiren Filtre için Kazanç(dB)-Frekans eğrisi ............................. 24
Şekil 2.12 Band Geçiren Filtre için Kazanç(dB)-Frekans eğrisi................................. 24
Şekil 3.1 Temel A sınıfı güç kuvvetlendiricisi............................................................. 25
Şekil 3.2 Q çalışma noktası ve statik ve dinamik yük doğruları................................. 26
Şekil 3.3 Temel B sınıfı güç kuvvetlendiricisi............................................................. 27
Şekil 3.4 İdeal B sınıfı kuvvetlendiricinin yük doğrusu ve alternatif çıkış .................. 27
akım – gerilimleri......................................................................................................... 27
Şekil 3.5 Push pull B sınıfı kuvvetlendirici ................................................................. 28
Şekil 3.6 A Sınıfı Kuvvetlendirici Deney Devresi ....................................................... 30
Şekil 3.7 B Sınıfı Kuvvetlendirici Deney Devresi ....................................................... 30
Şekil 3.8 AB Sınıfı Kuvvetlendirici Deney Devresi..................................................... 30
Şekil 3.9 A sınıfı kuvvetlendiricinin giriş ve çıkış işaretleri......................................... 31
Şekil 3.10 Eşlenik transistörlü Push-Pull B sınıfı kuvvetlendiricinin giriş ve çıkış
işaretleri ...................................................................................................................... 31
Şekil 3.11 Geçiş distorsiyonu düzeltilmiş AB sınıfı Push-Pull kuvvetlendirici devresi
giriş ve çıkış işaretleri ................................................................................................. 31
Şekil 4.1 Geribeslemeli sistemin genel blok diyagramı ............................................. 32
Şekil 4.2 Geribeslemeli (Af) ve geribeslemesiz kuvvetlendirici (Ao) kazanç-frekans
karakteristiği................................................................................................................ 34
Şekil 4.3 Deney devresi ............................................................................................. 35
Şekil 4.4 Geribeslemesiz devrenin kazancı ............................................................... 37
Şekil 4.5 Geribeslemeli devrelerin kazançları............................................................ 37
Şekil 5.1 Ortak Emetörlü Yükselteç Devresi .............................................................. 39
Şekil 5.2 RC faz kaymalı osilatör devresi .................................................................. 39
5
Tablo Listesi
Tablo 1.1 Farksal kuvvetlendiricinin kazanç ve CMRR ifadelerinin karşılaştırılması. 14
Tablo 2.1 Alçak Geçiren Filtrenin Kazanç Frekans Eğrisi için Elde Edilen Değerler . 23
Tablo 2.2 Yüksek Geçiren Filtrenin Kazanç Frekans Eğrisi için Elde Edilen Değerler
.................................................................................................................................... 23
Tablo 2.3 Band Geçiren Filtrenin Kazanç Frekans Eğrisi için Elde Edilen Değerler . 24
Tablo 3.1 Güç Kuvvetlendiricileri Arasındaki Karşılaştırma ....................................... 31
Tablo 4.1 Geribesleme Bağlantı Türlerine Göre Giriş Ve Çıkış Empedanslarının
Hesaplanması............................................................................................................. 34
Tablo 4.2 Ölçüm sonuçları.......................................................................................... 37
Tablo 5.1 Çıkış işaretinin tepeden tepeye değerini ve frekansı ................................. 46
Tablo 5.2 Hesaplanan osilasyon frekansı ile ölçülen osilasyon frekansının
karşılaştırılması........................................................................................................... 46
Tablo 5.3 Osilatörün çıkış işareti ve transistörün bazındaki işaret arasındaki faz farkı
.................................................................................................................................... 46
Malzeme Listesi :
Transistör : 4xBC237
Direnç : 1x22kΩ, 2x12kΩ, 1x11kΩ, 2x10kΩ, 2x1kΩ
Amaç:
1) Fark kuvvetlendiricisine ait DC ve AC analizlerin yapılarak DC çalışma noktasının
bulunması, ortak işaret ve fark işaret kazancının, ortak zayıflatma oranının bulunması
2) Akım aynasının kazanca etkisinin incelenmesi.
1.1.Genel Bilgi
1.1.1.DC Analiz
Çıkış akımı ve gerilimlerini bulmak için gerekli olan denklemler aşağıda verilmiştir.
V1 = V2 = 0 (1.1)
8
I E = I B + I C = (1 + β)I B (1.4)
I T = 2I E ≅ 2I C (1.5)
VEE - VBE
IC = (1.6)
2R E
Çıkış Gerilimleri:
V − VBE
Vo1 = Vo2 = VCC − IC R C = VCC − ( EE )R C (1.7)
2R E
Vod = Vo1 − Vo2 = 0 (1.8)
İdeal bir fark kuvvetlendiricisinde girişler “0” iken çıkış gerilimleri arasındaki fark (VOD) “0”
olmalıdır.
1.1.2.AC Analiz
Kullanılan transistörler eşdeğer yapıda olduğu için gm1=gm2; rπ1= rπ2 ‘dir.
IC β
g m = ve rπ = (1.9)
VT gm
Giriş işaretleri arasındaki farka “giriş fark işareti” denir. Vid ile gösterilir.
Vid = V1 − V2 (1.10)
Giriş işaretlerinin ortalama değerine “giriş ortak işareti” denir. Vic ile gösterilir.
9
V1 + V2
Vic = (1.11)
2
Devrenin çalışmasını ikiye ayırabiliriz.
1- V1 = -V2 haline fark işareti denir.
2- V1 = V2 haline ortak işaret denir.
V1 = − V2 (1.12)
V1 = Va (t) (1.13)
V2 = − Va (t) (1.14)
V1 + V2
Vic = =0 (1.15)
2
Vid = V1 − V2 = 2Va (t) (1.16)
Fark işareti uygulanması durumunda fark kuvvetlendiricisi devresinin eşdeğer modeli Şekil
1.3’de verilmiştir.
Vid V
− + Vπ1 + Ve = 0 ⇒ Vπ1 = id − Ve (1.18)
2 2
Vid V
+ Vπ 2 + Ve = 0 ⇒ Vπ 2 = − id − Ve (1.19)
2 2
10
Vid V
Vπ1 = − Ve = id
2 2 (1.23)
V V
Vπ 2 = − id − Ve = − id
2 2 (1.24)
Devrenin çıkış gerilimleri aşağıda verilmiştir.
Vid R V
Vo1 = −g m Vπ1R C = −g m R C = − C id
2 re 2 (1.25)
V R V
Vo2 = −g m Vπ 2 R C = g m R C id = C id
2 re 2 (1.26)
VTH
Buradaki re değeri transistörün geçiş direncidir ve büyüklüğü re = ’dir.
IC
Çıkış fark işareti Vod = V1- V2 olduğuna göre
R C Vid R C Vid R
Vod = − − = − C Vid olarak bulunur.
re 2 re 2 re
Vod RC
A dd = =− (1.27)
Vid Vic = 0
re
V1 = V2 (1.28)
V1 = Vb (t) (1.29)
V2 = Vb (t) (1.30)
V1 + V2
Vic = = Vb (t)
2 (1.31)
11
Vid = V1 − V2 = 0 (1.32)
Ortak işareti uygulanması durumunda fark kuvvetlendiricisi devresinin eşdeğer modeli Şekil
1.4’de verilmiştir.
β R C Vb (t) β R C Vic
Vo1 = Vo2 = −β i b R C = − =− (1.35)
rπ + 2(1 + β)R E rπ + 2(1 + β)R E
Vo1 + Vo 2
Çıkış ortak işareti Voc = = Vo1 = Vo2 olur.
2
Voc βR C RC
A cc = =− ≅− (1.36)
Vic Vid = 0
rπ + 2(1 + β)R E re + 2R E
İdeal bir fark kuvvetlendiricisinde ortak işaret kazancı (Acc) sıfırdır. Fark işaret
kazancının (Add), ortak işaret kazancına oranına “Ortak İşaret Zayıflatma Oranı (Common
Mode Rejection Ratio, CMRR)” denir. Fark yükselteçlerinin yaygın kullanılan bir performans
ölçütü olan CMRR şu şekilde tanımlanır:
Ad
CMRR = (1.37)
Ac
için gereken besleme gerilimi değeri çok artacaktır. Bu nedenle devrede RE direnci yerine
sabit akım kaynağı görevi gören akım aynası (Şekil1.5) kullanılır.
(a) (b)
Şekil 1.5 a.) RE Direnci ile Farksal Kuvvetlendirici
b) RE Direnci Yerine Akım Aynası Kullanılarak Elde Edilen Farksal Kuvvetlendirici
Doğru akım kaynağı küçük işaretler için yüksek direnç göstereceğinden (açık devre gibi
düşünülebilir) akım aynası kullanılan devrede VEE gerilimini arttırmaya gerek olmadan
yüksek CMRR elde edilebilir.
Not: Teorik hesaplama sırasında akım aynalı yapı için Acc değerini “0” olarak alabilirsiniz.
Farksal çıkış gerilimini (Vo1-Vo2) ölçerek kazancı (Add) ölçümlerinize göre bulunuz.
Not: Fark işaretini ölçerken 1 probun 2 ucu çıkış noktalarına bağlanacaktır.
3. Devrenin Vi1 ve Vi2 girişlerine ortak işaret (b) uygulayınız.
b. Vi1 = Vi2 = 10mV.sin(2π.103.t)
Ortak çıkış gerilimini (Vo1 veya Vo2 ) ölçerek kazancı (Acc) ölçümlerinize göre bulunuz.
4. Devrenin CMRR oranını ölçüm değerlerinden yararlanarak hesaplayınız ve ilgili tabloyu
doldurunuz.
5. Şekil 1.5.b’deki devre ile yukarıdaki adımları tekrarlayınız.
Şekil 1.6 Şekil 1.5.a’ daki Devreye İlişkin Fark Modu ve Ortak Mod Çıkışı
Şekil 1.7 Şekil 1.5.b’deki devreye ilişkin Fark Modu ve Ortak Mod Çıkışı
Amaç: 1. dereceden alçak geçiren filtre, yüksek geçiren filtre ve 2 .dereceden band geçiren
filtrelerin aktif elemanlar ile gerçeklenmesi.
Malzeme Listesi:
Opamp: 1 x LM324
Direnç: 2 x 15kΩ, 2 x 7.5kΩ
Kapasite: 2 x 10 nF, 2 x 4.7 nF
Elektrik devrelerinde çok kullanışlı yapılar olan analog devrelerin başında filtreler gelir.
Filtre yapıları elektriksel işaretlerin frekans spektrumlarına biçim vermek amacıyla kullanılan
devrelerdir. Pasif R, L, C elemanlarıyla gerçekleştirilen bu devreler aynı zamanda aktif
elemanlarla (transistör, opamp vs.) birlikte sadece R veya C elemanları veya bunların her
üçünü birden kullanarak da gerçekleştirilebilir.
Filtreler elektronik ve haberleşme sistemlerinde oldukça geniş bir uygulama alanı
bulmaktadır. Özellikle, sisteme uygulanan frekanslardan yalnızca istenenlerinin geçirilmesi
amacıyla kullanılırlar. Gerçeklenen transfer fonksiyonunun frekansla değişimine bağlı olarak
alçak geçiren, yüksek geçiren, band geçiren, band söndüren türden filtreler söz konusudur.
Kesim frekansı, kalite faktörü, geçirme bandı kazancı ise önemli filtre parametrelerindendir.
Pasif filtrelerde direnç, kapasite ve bobin kullanılır. RC filtrelerinde transfer fonksiyonunun
kökleri reel olur. Bu tip filtrelerde değer katsayısının küçük olduğu görülür. Büyük kalite
faktörü elde edilmek istendiğinde LC filtreleri kullanmak daha uygun olur. Ancak düşük
frekanslarda gerekli bobin indüktanslarının büyük olması gerekeceğinden hem devrenin
kapladığı alan hem de maliyet artar. Bu nedenle düşük frekanslarda daha çok aktif filtreler
tercih edilir.
Aktif filtrelerin en önemli avantajları küçük ve hafif olmalarıdır. Ayrıca güvenirlikleri
yüksek, seri üretim nedeniyle ucuz ve küçük boyutları nedeniyle de parazitleri düşüktür. Buna
karşın, aktif elemanın sonlu band genişliği nedeniyle erişilebilecek kutup frekansları sınırlıdır.
Ayrıca filtre karakteristiğinin keskinliğini belirleyen kalite faktörü ile kutup frekansı ters
orantılıdır. Dolayısıyla optimum bir çözümün bulunması söz konusudur. Bunun dışında aktif
filtrelerde, karakteristiklerinin eleman değerlerindeki değişimlere duyarlığı daha yüksektir ve
aktif eleman nedeniyle ayrıca bir besleme devresi gerektirirler.
ulaşmaktadır. Diğer filtrelerin transfer fonksiyonlarına basit bir limit işlemi ile analiz
edilebilir.
(a) (b)
Şekil 2.1 Alçak Geçiren Filtre Karakteristikleri
a) İdeal Filtre b) Pratik Filtre
2.1.2.b Yüksek Geçiren Filtre Karakteristikleri
Yüksek geçiren filtre yapısında kesim frekansından ( f L ) daha büyük frekanslarda sabit
bir kazanç vardır (genellikle birim kazanç). Kesim frekansında, yüksek frekans kazancı 3dB
azalır. 0 Hz ile kesim frekansı ( f L ) arasındaki frekanslar band söndürme frekansı, f L ’den
büyük frekanslar ise band geçirme frekansıdır. Band söndürme frekansında kazanç oldukça
azalır.
K
H AGF ( s ) = (2.4)
s + wc
1
Vo R2 C
(s) = − (2.5)
Vi 1
s+
R1C
1 1
Burada K= ve wc = eşitlikleri bulunabilir.
R2C R1C
2.1.3.b 1. Dereceden Yüksek Geçiren Filtre: Birinci dereceden yüksek geçiren filtrenin
transfer fonksiyonu aşağıda verilmiştir.
s
H YGF ( s ) = K (2.6)
s + wc
Burada K kazanç, wc YGF’nin kesim frekansıdır.
Şekil 2.5’de verilen alçak geçiren filtrenin analizi yapılıp, transfer fonksiyonu devre
elemanlarına bağlı olarak elde edilmiştir.
Vo R s
(s) = − 1
Vi R2 1
s+
R2 C
(2.7)
R 1
Burada K= 1 ve wc = eşitlikleri bulunabilir.
R2 R2C
2.1.3.c Band Geçiren Filtre : İkinci derece bir band geçiren filtrenin genel ifadeyle transfer
fonksiyonu aşağıda verilmiştir.
βs
H BGF ( s ) = K (2.8)
s + βs + wo2
2
wo
Burada K kazanç, β band genişliği ve wo BGF’nin merkez frekansıdır. Band genişliği β=
Q
olarak tanımlıdır. Burada Q kalite faktörüdür. Kalite faktörü ne kadar büyük olursa devrenin
band genişliği azalacak, kazancı artacaktır.
19
Vo 1 1 s
(s) = −
Vi R2 C1 1 1
s + R C s + R C
2 2 1 1
(2.9)
ya da
1
s
Vo R2 C1
(s) = − (2.10)
Vi 1 1 1
s 2 + + s +
R C
2 2 R C
1 1 R1 2 C1C 2
R
Burada alt kesim frekansı ( f L ), üst kesim frekansı ( f H ) ve band genişliği ( β ) aşağıdaki
eşitlikler ile bulunabilir.
1
fH =
2πR1C1 (2.11)
1
fL =
2πR2C 2 (2.12)
β = fH − fL (2.13)
(a) (b)
Şekil 2.8 (a) 1.Derece Alçak Geç. Filtre Dev. (b) 1.Derece Yüksek Geç. Filtre Dev.
22
Tablo 2.1 Alçak Geçiren Filtrenin Kazanç Frekans Eğrisi için Elde Edilen Değerler
Tablo 2.2 Yüksek Geçiren Filtrenin Kazanç Frekans Eğrisi için Elde Edilen Değerler
24
Tablo 2.3 Band Geçiren Filtrenin Kazanç Frekans Eğrisi için Elde Edilen Değerler
Malzeme Listesi :
Transistör : 1xBC237, 1xBD135, 1xBD136
Diyot : 2x1N4001
Direnç : 2x110kΩ, 2x10kΩ, 2x1,5kΩ, 1x24Ω, 4x120Ω (1/2watt), 2x1,2kΩ, 1x2,2kΩ
Kondansatör : 2x1µf, 1x4.7µf
PY
η= (3.1)
PDC
VCC − VBE
IB = , IC = β I B , VCE = VCC − IC R L (3.2)
RB
Yüke aktarılan işaretin maksimum genlikli olabilmesi için çalışma noktasında
1 V
VCE = VCC seçilmelidir. Bu durumda çalışma noktasında kollektör akımı IC = CC olur.
2 2R L
V V
Yani VCEQ = CC , ICQ = CC ’dir.
2 2R L
2
VCC VCC
PDC (kaynaktan çekilen DC güç) = VCC ICQ = VCC . = (3.3)
2R L 2R L
1
2π
1 2π 2
∫ (i) 2π ∫0
( i ) dα
2
PY (yüke aktarılan gücün ortalama değeri) = R L dα = R L . (3.4)
2π 14
0
4244 3
sinuzoidal isaretin
effektif degerinin
karesi
2
I R I2
PY = R L m = L m (3.5)
2 2
V V
I m = m = CC (3.6)
R L 2R L
2
R V V2
PY = L CC = CC (3.7)
2 2R L 8R L
P 1
η = Y = = %25 (3.8)
PDC 4
27
B sınıfı çalışmada sadece bir yarı periyot kuvvetlendirildiği için distorsiyon yüksektir.
Giriş işaretinin tümünü kuvvetlendirmek için 2 transistörlü yapı kullanılır (Şekil 3.5).
28
Vi = 0 iken T1 ve T2 kesimdedir, V0 = 0
Vi > VBE iken T1 iletimdedir,
Vi < −VBE iken T2 iletimdedir.
− VBE < Vi < VBE arasında V0 = 0 ’dır. Bu bozulmaya geçiş (cross-over) distorsiyonu denir.
Çıkış işaretinin maksimum değeri VO M = VCC − VCESAT ’dır.
..........( ) ..........( )
........( ) .......( )
..........( ) ..........( )
.....( ) .....( )
Şekil 3.10 Eşlenik transistörlü Push-Pull B sınıfı kuvvetlendiricinin giriş ve çıkış işaretleri
..........( ) ..........( )
.....( ) ....( )
Şekil 3.11 Geçiş distorsiyonu düzeltilmiş AB sınıfı Push-Pull kuvvetlendirici devresi giriş ve
çıkış işaretleri
Tablo 3.1 Güç Kuvvetlendiricileri Arasındaki Karşılaştırma
Yük akımı
Maksimum verim
32
Malzeme Listesi :
Transistör: 2xBC108
Kondansatör : 1x1µf, 1x10µf
Direnç : 1x180kΩ, 1x27kΩ, 1x10kΩ, 1x1kΩ, 1x270Ω, 1x3.9kΩ, 1x5.6kΩ
Geribesleme devresi için dirençler: 1x33kΩ, 1x68kΩ, 1x270kΩ
Transfer fonksiyonuna göre döngü kazancı 1’den oldukça büyük olması durumunda
(βAo>>1) negatif geribeslemeli kuvvetlendirici devresinin kazancı tümüyle açık çevrim
kazancından bağımsızdır.
A 1
βAo >> 1 ⇒ Af = o = (4.2)
βAo β
• Daha yüksek giriş empedansı elde edilir. (Uygun bir negatif geribesleme topololojisi
ile sağlanabilir.)
• Daha düşük çıkış empedansı elde edilir. (Uygun bir negatif geribesleme topololojisi ile
sağlanabilir.)
• Frekans cevabı daha iyidir. Band-genişliği arttığından daha geniş bir frekans alanında
girişin kuvvetlenmesi sağlanır. Geribeslemeli ve geribeslemesiz kuvvetlendiricilerden
elde edilen kazanç-frekans karakteristiği Şekil 4.2’de verilmiştir.
• Çıkıştaki distorsiyon ve gürültü etkileri negatif geribesleme ile en aza indirilir.
(1+βAo) faktörü hem giriş gürültüsünü hem de sonuçta ortaya çıkan doğrusal olmayan
bozulmayı önemli ölçüde azaltarak belirgin bir şekilde iyileştirme sağlar. Ancak
toplam kazancında azaldığını belirtmek gerekir. Kazancı geribeslemesiz kazanç
düzeyine çıkarmak için ilave katların kullanılması halinde, bu ilave katın ve/veya
katların sisteme, geribesleme yükseltecinin azalttığı kadar gürültü ekleyebileceği
bilinmelidir.
• Kararlılık artar. Böylece devreden elde edilen kazanç, ısıl değişimlerden ve zamanla
parametrelerdeki değişimlerden bağımsız hale gelir.
34
• Seri-gerilim geribeslemesi
• Seri-akım geribeslemesi
• Paralel-gerilim geribeslemesi
• Paralel-akım geribeslemesi
Buna göre gerilim, geribesleme devresine giriş olarak bağlanan çıkış gerilimini, akım,
geribesleme devresinden akan çıkış akımını göstermektedir. Seri terimi, geri besleme
sinyalinin, giriş sinyal gerilimi ile seri şekilde bağlandığını, paralel terimi ise geri besleme
sinyalinin giriş akım kaynağına paralel bağlandığını gösterir.
Amaç:
Osilatörlerin çalışma mantığı ve osilatör çeşitlerinin öğrenilmesi, Faz Kaymalı RC Osilatör ve
Schmitt Tetikleyicili Karedalga Osilatör uygulamalarının yapılması.
Malzemeler:
Transistör: 1xBC108
Direnç: 5x1kΩ, 1x3.3kΩ, 3x5.6kΩ, 1x6.8kΩ, 3x10kΩ, 1x1kΩ POT, 1x10kΩ POT.
Kondansatör: 3x10nF, 1x47nF, 2x100nF, 1x1µF, 1x10µF, 1x47µF.
Entegre: LM324
Osilatörler, dijital devreler, alıcı ve verici devreleri, anahtarlamalı güç kaynakları gibi
yerlerde çoğunlukla kullanılırlar.
Bir osilatör devresinin oluşturulabilmesi için önce tank devresi (rezonans devresi) ve
yükselteç devresine gereksinim vardır. Ayrıca osilasyonun sürekliliğini sağlamak için
yükselteç devresinde pozitif geribesleme yapılmalıdır. Şekil 5.1’de ortak emetörlü bir
yükselteç devresi görülmektedir. Bu yükselteç devresini geliştirerek bir osilatör devresine
dönüştürebiliriz. Ortak emetörlü yükselteç devresinde; yükselteç girişine uygulanan işaret ile
çıkışından alınan işaret arasında 180O faz farkı olduğunu biliyoruz. Ortak emetörlü yükselteç
devresini bir osilatör haline dönüştürmek için; yükselteç çıkışından alınacak işaretin bir kısmı,
pozitif geribesleme ile yükselteç girişine uygulanmalıdır. Bu osilasyonun sürekliliği için
gereklidir.
39
1
f= (5.1)
2
2πC 6R 1 + 4R 1R C
40
Bir schmitt tetikleyicinin sabit yüksek (High) ve düşük (Low) gerilim seviyeleri ve
bunların yanısıra yüksek ve düşük eşik seviyeleri vardır. Şekil 5.4’te VT- ile düşük eşik
seviyesi, VT+ ile yüksek eşik seviyesi gösterilmiştir. Giriş işareti Low iken çıkış High
seviyededir. Giriş arttırılıp yüksek eşik seviyesini geçtiği anda çıkış Low’a düşer. Bu anda
giriş işareti seviyesi tekrar düşmeye başlarsa çıkış ancak düşük eşik seviyesinin altında tekrar
High seviyeye geçecektir. İşte bu özellik, Schmitt tetikleyiciyi normal bir eviriciden ayıran
histerezis özelliğidir.
VO
VA = R1 (5.2)
R1 + R f
olarak hesaplanır.
Opampın çıkış geriliminin “VO” maksimum V+, minimum V- olabileceği için Schmitt
Tetikleyici histerezis eğrisi Şekil 5.7’deki gibi elde edilir.
Şekil 5.8’deki opamplı integratör devresi için akım ve gerilim denklemleri yazılırsa,
T
Vo = - (1 / Cf) ∫
0
I1 dt (5.5)
T
Vo = - (1 / Cf) ∫
0
(Vi / R1) dt' (5.6)
T
Vo = - [1 / (R1.Cf)] ∫
0
Vi dt (5.7)
R2 = R1 // Rf seçilir.
İntegral devresinin çalışabilmesi için aşağıdaki iki şartın yerine gelmesi gerekir.
1. fgiriş ≥ 1/2πRfCf (giriş işaretinin frekansı kritik frekanstan büyük ya da eşit olmalı)
2. Devrenin zaman sabiti (T=RxC) giriş sinyaline eşit ya da yakın bir değerde olmalıdır.
İzlenecek Yol: Devre başlangıçta osilasyona girmeyip pozitif feedback etkisiyle bir süre sonra
osilasyona girecektir. Bütün bu aşamaları gösterecek şekilde çıkış işaretini gösterin.
3. Çıkış işaretinin tepeden tepeye değerini ve frekansını ölçerek Tablo 5.1’e kaydediniz.
Hesapladığınız osilasyon frekansı ile ölçtüğünüz frekansı Tablo 5.2’ye kaydederek
karşılaştırınız.
4. Osilatörün çıkış işareti ile transistörün bazındaki işareti aynı anda osiloskopta gözleyiniz.
Bu iki işaret arasındaki faz farkını Tablo 5.3’e kaydediniz ve yorumlayınız.
6. Her katın çıkışını ayrı ayrı ve osiloskobun dual modunda birlikte inceleyerek üç farklı
çıkışı şekil 5.15’e ölçekli olarak çiziniz.
7. İntegratör devresinin çalışabilmesi için gerekli iki şartın yerine getirilip getirilmediğini
gerekli hesaplamaları ve ölçümleri yaparak gösteriniz.
1. RC Osilatör devresinin osilasyona başlaması için çıkış ve geri beslenen giriş işaretleri
arasındaki faz farkı nasıl sağlanmıştır? Açıklayınız.
2. RC Osilatörün çalışmasına RE direncinin etkisini belirtiniz? RE direncinin değişimi
osilatör çıkış işaretinde ne gibi değişimler sağlar? Açıklayınız.
3. Schmitt Tetikleyicili Karedalga Osilatörü devresinin çıkış işaretinde duty cycle’ın % 50
olamamasının nedenlerini açıklayınız.
4. Schmitt Tetikleyicili Karedalga Osilatörü devresini gerçeklerken Schmitt Tetikleyici yerine
normal bir evirici kullanıldığında osilasyon yapmamasının sebebini açıklayınız.
5. Şekil 5.14’te blok şeması verilen sistemin çıkışına bir integral alıcı devre daha eklenirse
nasıl bir çıkış elde edilir yorumlayınız.
6. RC osilatör devresi çıkışındaki sinüsoidal işaretten üçgen ve kare dalga elde etmek için bir
sistem tasarlayınız. Tasarladığınız sisteme ait blok şemayı (şekil 5.14’deki gibi) ve devre
topolojisini çiziniz.
46
Tablo 5.2 Hesaplanan osilasyon frekansı ile ölçülen osilasyon frekansının karşılaştırılması
Hesap Ölçüm
RC Osilatör
f(Khz)
Tablo 5.3 Osilatörün çıkış işareti ve transistörün bazındaki işaret arasındaki faz farkı
φ (giriş-çıkış)
RC Osilatör
47
Şekil 5.14 Schmitt osilatörden elde edilen minimum ve maksimum çıkış frekansları
ÖNEMLİ KATALOGLAR
1. BC 237
49
2. LM 324
50
3. BD 135
51
4. BD 136
52
5. BC108