Rusya-Slav

Gözetlemeye Devam: Gebele Radar Üssü'nün

Modernizasyonu

07.03.2011 -Dr. Ali ASKER

Rusya, Gebele Üssü'nün kira süresini artırmayı başaracak ve muhtemelen Azerbaycan

yine üssün karşılığında kazanım edinemeyecektir.

Azerbaycan’ın Gebele ilçesinde yerleşik Rusya Silahlı Kuvvetlerine ait radar istasyonunun
kullanımına ilişkin anlaşmanın süresi 2012’de sona erecektir. Gebele Radar Üssü zaman
zaman Azerbaycan’ın gündemine gelmiş ve tartışılmıştır. Bu günlerde istasyonun kullanım
süresine ilişkin anlaşmanın uzatılabileceğine dair ihtimaller ağırlık kazanmaktadır. Rusya
Silahlı Kuvvetleri'nin modernizasyonu çerçevesinde Gebele Radar Üssü de
yenilenmektedir.

Rusya Askeri Üslerini Takviye Ediyor

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Rusya kendi güvenlik çemberini eski Sovyet
cumhuriyetlerindeki askeri üsler aracılığıyla temin etmeye çalışmıştır. Son dönemde Rusya
bu üslerin daha da geliştirilmesine çalışmaktadır. Rusya’nın askeri üslerinin tümü eski
Sovyet coğrafyası alanında yer almaktadır (Suriye’de yer alan Tarsus üssü hariç). Rusya
son dönemde Ukrayna ve Ermenistan’la yaptığı anlaşmalar gereği bu üsleri uzun vadede
güvence altına almakla yetinmemiş, aynı zamanda etkin bir askeri unsur haline de
getirmiştir. Yanukoviç iktidara geldikten sonra Ukrayna-Rusya ilişkilerinde bir iyileşme
yaşanmış ve Rusya’nın Sivastapol’daki donanmasının görev süresi uzatılmıştır. Rus
donanmasının 2017'den sonra 25 yıl daha bu ülkede kalmasını öngören anlaşma
imzalanmıştır.[1] 20 Ağustos 2010’da MEDVEDEV’in Ermenistan’a seferi sırasında Ruslara

www.21yyte.org 1
 Gözetlemeye Devam: Gebele Radar Üssü'nün Modernizasyonu
Dr. Ali ASKER

ait 102. askeriüssün süresinin 49 yıl[2]uzatıldığına dair protokol imzalanmıştır.[3] Son

dönemde Orta Asya’daki askeri üslerin takviyesi konusunda önemli gelişmeler
yaşanmaktadır. Duşanbe’ye 20 km mesafede bulunan Ayni Hava Üssünün 201. üssün
bünyesinde kullanılması konusunda uzun yıllardır devam eden pazarlıkların yakında
çözümlenmesi beklenmektedir.[4]

Post Sovyet alanında askeri etkinlik politikasını geliştirirken, Rusya iki ayrı yol izlemektedir.

1)Ülkelerle ikili anlaşmalar yaparak üslerin bulundurulma süresi, donatımı ve kullanım

statüsünde iyileştirmeler yaparak manevra alanını genişletmek

2)Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü çerçevesinde eski Sovyetler Birliği alanında etkin bir
askeri denetim ve baskı mekanizması oluşturmak.

Gebele Radar Üssü

Azerbaycan Rus askeri üslerini ülkesinden çıkaran ilk cumhuriyetlerdendir. Sovyetler Birliği
dağıldıktan kısa birsüre sonra, 1992’de Rus orduları Azerbaycan’dan çıkarılmıştır. Bu
sırada Sovyetler Birliğinin en önemli radarlarından olan Gebele (Gabala-2, RO-7, tesis 754)
[5] erken uyarı sistemi Azerbaycan’ın mülkiyetinde kalmış ve Rusya tarafından kiralanarak
kullanımına devam ettirilmiştir. Sistemin etki alanı 6000 km (bazı bilgilere göre 8000 km)
mesafeye dek yayılabilmektedir. Bu sistem İran, Türkiye, Hindistan ve ayrıca tüm Orta
Doğuyu kapsamaktadır. 25 Ocak 2002 yılında üssün faaliyet süresi 2012 yılındakadar
uzatılmıştır. Burada 900 askeri, 200 sivil kadrolu personelin çalıştığı bildirilmektedir. Sistem
füze uçuşunu tespit etmenin yanı sıra füzenin hareket yolunu izleme kabiliyetine de
sahiptir. Böylece bu radar sisteminin, füzesavarların etkin bir şekilde kullanılması olanağını
da sunduğunu söylemek mümkündür. [6]

Bazı kaynaklar, bundan sonraki süreçte Rusya’nın bu üsse ihtiyacı olmayacağını, hazırda
onun yerine Armavir’de inşa edilmekte olan “Varonej” tipli yeni bir modern üssün devreye
sokulacağını belirtmektedir.[7]Fakat Rusya Gebele üssünün kira süresini 2032 yılınakadar
uzatılmasını hedeflemektedir. Son günlerde Rusya Savunma Bakanlığı'nın resmi gazetesi
“Krasnaya Zvezda”nın RF Kozmik Orduları Komutan yardımcısı Tümgeneral Sergey
Lobov’la yaptığı söyleşi Moskova’nın üsle ilgili planlarına açıklık getirmiştir. S.Lobov
hazırda “Daryal”, “Dnepr” ve “Volga” radar istasyonlarının Rus ordusunun modernizasyonu
programı çerçevesine alındığını söylemiştir. “Dnepr” radar istasyonu 1970’lerin başlarında,
“Dnepr” ve “Daryal” 1980’lerin başlarında kurulmuştur. S.Lobov son yıllarda bu
istasyonların güçlü bir şekilde yenilendiğini söylemiştir.Tüm istasyonlarda analog
hesaplama kompleksleri yerine dijital sistemler kurulmuştur. Ayrıca özel teknik
donanımlarıda (soğutma sistemi, havalandırma, su tüketimi) değiştirilmektedir.[8]Tesisin
modernizasyonu sonucunda hedef yakalama kapasitesi 1.5 defa artacaktır. Bu durumda

www.21yyte.org 2
 Gözetlemeye Devam: Gebele Radar Üssü'nün Modernizasyonu
Dr. Ali ASKER

istasyonun etki mesafesi ekvator ötesinekadar uzayacaktır.[9] Bu açıklamalar Rusya’nın

2012 yılında üssün görev süresinin uzatılmasına çalışacağını ortaya koymaktadır. Bundan
önceki pazarlıklarda da pek zorlanmayan Rusya, Gebele Üssü'nün kullanımıyla ilgili kira
süresinin uzatılması konusunda damuhtemelen sıkıntı yaşamayacaktır.

Sürenin Uzatılması Azerbaycan’a Ne Verebilir?

Gebele üssüyle ilgili Azerbaycan basınında yapılan tartışmalarda üssün kira bedeli ve
çevreye verdiği zarar konusu gündeme getirilmektedir. Kira süresinin 2032’ye kadar, yani
20 yıllığına uzatılması durumunda Azerbaycan’a ödenen kira bedeli 7 milyondan 17 milyon
dolara kadar artabilir. Kira bedeline ilişkin bugün şeffaflık ve netlik olmadığını söylemek
gerekmektedir. Hazırda yıllık kira bedelinin 7-10 milyon dolar arasında değiştiği, bunun
nakit para şeklinde değil, sadece mal mübadelesi şeklinde karşılandığı, son yıllarda hatta
bunun da yapılmadığı basında geçen haberler arasındadır. Azerbaycan Ordusu kendi
personelinin bu üste staj görmesini, Rusya’nın askeri okullarında burslu eğitim alan öğrenci
sayısını artırmayı isteyebilir. Çevre güvenliği konusunda da Rusya tarafını bazı
yükümlülükleri kabul etmeye zorlayabilir. Bunların yanı sıra Azerbaycan tarafının indirimli
silah alışı, üssün elde ettiği ve Azerbaycan açısından önem arz eden bilgi paylaşımı,
mevcut askeri teknolojinin tamirine yardımcı olmak vs. gibi konularda Rusya’dan yardım
alabileceği söylenmektedir. Fakat burada bazı hususları göz ardı etmemek gerekir. Birincisi
Azerbaycan kendi ordusunu NATO standartları temelinden yeniden yapılandırmaktadır.
Gerek eğitim, gerekse silahlanma açısından NATO standartlarına geçen bir Azerbaycan
Ordusunun Rusya ile bu konudaki işbirliği olanakları sınırlanmaktadır.[10]

Gebele üssü Azerbaycan’da zaman zaman tartışma konusu olmuştur. Bazı sivil toplum
örgütleri ve siyasiler bu üssün çevre ve insan yaşamını olumsuz yönde etkilediğini ifade
ederek kapatılmasını istemektedir. Bazıları ise bu üssün Azerbaycan açısından tehlike arz
etmediğini ifade etmekte olup, belli koşulların sağlanması karşılığında kira müddetinin
uzatılmasından yanadırlar. Üssün askeri güç anlamında Azerbaycan için her hangi bir
tehdit arz etmediği söylenmektedir. Son birkaç yıl içinde Rusya tarafından Gebele’ye çok
da ihtiyaç kalmadığı, Armavir’de yapılan yeni radar istasyonunun gereken işlevi
yapabileceği, bazen de ABD ile ortak kullanılabileceği gibi açıklamalar seslendirilmektedir.
Fakat modernizasyon kapsamında yapılan çalışmalar ve Rusya’nın üsle ilgili ileriye dönük
planları durumun farklı olduğunu ortaya koymaktadır. Rusya, Gebele Üssü'nün kira süresini
artırmaya çalışacak ve muhtemelen başaracaktır. Azerbaycan tarafı ise bugüne kadar
Gebele Üssü'nü etkin bir pazarlık konusu haline getirememiştir. Ayrıca Azerbaycan bugüne
değin Rusya’dan üssün karşılığında elde etmek istediği kazanımları da
gerçekleştirememiştir. Gebele Üssü'nün kapatılmasından yana olan sivil toplum örgütlerinin
faaliyetlerinin de yeterince etkin olmadığını söylemek gerekir.

www.21yyte.org 3
 Gözetlemeye Devam: Gebele Radar Üssü'nün Modernizasyonu
Dr. Ali ASKER

[1] Ali Asker, Rusya-Ukrayna İlişkilerinde İki Ana Madde: Enerji ve Rus Filosu,
http://21yyte.org/tr/yazi4220-
RUSYA_UKRAYNA_ILISKILERINDE_IKI_ANA_MADDE_ENERJI_VE_RUS_FILOSU.html
, 26.04.2010.

[2] Süre 1995 yılından, yani anlaşmanın imzalandığı tarihten itibaren hesaplanmaktadır.
1995 yılında anlaşma imzalandığı sırada süre 25 yıl olarak belirlenmiştir. Yeni imzalanmış
protokol gereği bu süre 49 yıl olarak (1995’den itibaren) değiştirilmiştir. Dolayısıyla anlaşma
2044 yılına dek yürürlükte kalacak.

[3] Ali Asker, Kafkaslarda Silahlanmayı Durduracak Mekanizma Yok mu?,

http://21yyte.org/tr/yazi5411-
_KAFKASLARDA_SILAHLANMAYI_DURDURACAK_MEKANIZMA_YOK_MU.html,
06.09.2010.

[4] Ali Asker, Tacikistan'da Rus Askeri Havaalanı Yolda, http://21yyte.org/tr/yazi6058-

Tacikistanda_Rus_Askeri_Havaalani_Yolda.html13.01.2011

[5] “Daryal” sistemli bu tesis 1976’da inşa edilmeye başlanmış ve 1985’de tamamlanmıştır.

[6] ??? ????? ??????????? ??? ??????? ?????????????? ? ???????? ?????????,

?????? «???????????»?99 (3675)??08.06.2007, ??????????? ???????????
???????????????? ???????. ???????,
http://www.rian.ru/spravka/20070608/66921255.html,
08/06/2007http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=http://www.kommersant.ru/doc.as
px?DocsID=772832

[7]Elçin Bayramlı, Q?b?l? RLS Milli Genefondu Dağıdır,

http://altay.azersayt.com/blog.html?page=comments&member=altay&newsid=74584

[8] ?????? ??????????????? ??? «??????» ? ??????,

http://www.aze.az/news_rossiya_modernizirovala_rl_52039.html, 16.02.2010.

[9] Ayt?n H?midova, "Rusiya Q?b?l?d? RLS-in müasirl?şdirilm?sinin mahiyy?tini

Az?rbaycana izah etm?lidir", http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=89453

[10]C?sur Süm?rinli, Q?b?l? RLS üçün 20 illik icar? sazişi? , http://www.ayna.az/2010-04-

24/siyaset/2457-QebeleRLS-Azerbaycan-sazish, 24.04.2010.

www.21yyte.org 4