You are on page 1of 44

pfusq

BkNe

pfusq

1> ;fsr[ o gq ; kfd.


nE pfusq BkNe rqzE fby:s.
;q h w[ y tke gks;kjh 10

Bw;eko ;qh yVr e' eo" 3 ;[ fjs[ fus[ bkfJ.


g{oB eo"3 frozE fJj[ s[w w[fj eoj[ ;jkfJ. 1.

;qh ekb ih eh T[;sfs.4


fsq G z r h

gksFkjh

sPgq;kfd2 . d'jok

Sz d

yr yzv fpjzvz ybdb yzvz nfs oD wzvz popzvz.


G[i dzr nyzvz si gquzvz i'fs nwzvz GkB[ gqGz.
;[y ;zsk eoDz d[owfs doDz febfpy joDz nf; ;oDz.
i? i? ir ekoD f;q;fN T[pkoD ww gqfsgkoD i? srz. 2.

;dk Je i's:z ni{Bh ;o{gz. wjkdt dtz wjk G{g G{gz.


fBozeko fBs:z fBo{gz fBqpkD`. eb` ekoD:z Bw' yVrgkDz. 3.
fBozeko fBqfpeko fBs:z fBokbz. B fpqXz fp;yz B so[Bz B pkbz.
B ozez B ok:z B o{gz B oyz. B ozrz B okrz ngkoz nGyz. 4.

;fsr[ o gq ; kd
BkNe rqzE fbyd
10

;qh

w[y

jK

s'A

soh feqgk Bkb. d'jok

(w?I)
;jkfJsk

;qh

eo'

yVr

sK

(w?I)

fjs-fus

fJ;

rqzE

Bkb
~

g{ok

Bw;eko

eodk

eo

btKrk.1.

jK.

s[;hI

woh

;qh ekb ih dh T[;ss


fsq G z r h

Sz d

sbtko uzrh soQK N[eV N[eV eodh j?, d[FNK d dbK ~ BFN eodh
j?, :[ZX ~ ;[;ifs eodh j?, (nfijh) pbtkB j?. fJj nyzv si tkbh G[idzv j?, gquzv si tkbh j?, ns ;{oi dh F'Gk dh i'fs ~ fcfenK eo fdzdh
j?. (fJj) ;zsK ~ ;[y dD tkbh, wkVh p[ZXh ~ dbD tkbh, gkgK dk BkF
eoB tkbh j?, (w?I) fJ; dh FoB ftu jK. j ir dk ekoB ;o{g ! soh
i?-i?eko j't, (feT[Ife s{z) f;qFNh ~ T[pkoB tkbh ns woh gkbDk eoB
tkbh

G[ i z r gq : ks Sz d

1>
pfusq

j[D

BkNe

j?I,

(sK

soh)

sr!

i?

i?

j't.2.

G[ i z r gq : ks Sz d

(j gqG{ ! s{z) ;dk fJe-i'fs tkbk ns niBw ;o{g tkbk j?A. (s{z)
wjkdtK dk th dt ns tZfvnK okfinK dk th okik j?A. (s{z) fBokeko, fBZs,
o{g-ofjs
yVrXkoh!

ns fBotkD ;o{g j?I. (s{z) Fesh dk ekoB o{g j?A, (j)


(s?~) Bw;eko j?. 3. (j gqG{! s{z) fBokeko, fBo-fteko, ;dhth

ns fBokbk j?I. (s{z) ]k; s"o s B p[ZYk j?I, B itkB j?A ns B jh pkbe
j?A. (s{z) B ezrkb j?I, B okik j?I, (sok) B o{g j? ns B jh oy j?. (sok)
B (e'Jh) ozr j?, B ;Bj (@okrz#) j?, B gko j? ns B jh Gy j? .4.

B o{gz B oyz B ozrz B okrz. B Bkwz B mkwz wjk i'fs ikrz.


B dP?yz B Gyz fBozeko fBs:z. wjk i'r i'rz ;[ gowz gfts:z. 5.

(j gqG{! sok) B o{g j?, B oy j?, B ozr j? ns B jh ;Bj (@okrz#)


j?l B Bkw j?, B fmekDk j?, (p;) irD tkbh (s{z) wjk i'fs j?A. B (so

ni:z nG:z nBkwz nmkwz. wjki'r i'rz wjk ekw ekwz.


nbyz nGyz nBhbz nBkdz. go:z gftsqz ;dk fBqfpykdz. 6.

ftu) dPF j?, B Gy j?, (s{z) nkeko s'A fpBk ;dhth o{g tkbk j?A. (s{z) wjk

1H g[oksB phVK ftu fJBQK wKrfbe T[eshnK ftu nkg;h \oe j?. fes/ fes/ ;`fygs w{bwzsq dh EK @1>
;qh tkjr[o{ ih eh cs/# T[esh fbyh j?. @rqzE# dk Fpd-i'V @fro`E/# nzfes j?
2H e[M phVK ftu fJ; s'I pkd @eE:s/# gkm nfXe j? 3H @eo'I# 4H eJh phVK ftu fJj T[esh
@fsqGzrh Szd# s'I pkd fbyh j?

:'r dk th :'r ns gow gftZso j?I. 5. (j gqG{ ! s{z) nfis, G?-ofjs,


fpBk Bkw ns ;EkB d j?I. (s{`) wjk :'r dk th :'r ns wjk ekwBktK
dh th ekwBk j?I. (s{z) by s'A pkjo, Gy s'A fpBk, frDsh s'A ofjs ns
fpBk fe; w[ZY d j?I. (s{z ;G s'A) go j?A, gftso j?I ns ;dk fttkdK s'A
ofjs

j?I.

6.

54

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

54

(s{z) ;G dk nkfd j?I, nkg fpBk fe; nkfd d j?Il frDsh s'A go ns
j?I. (s{z) dP?F-ofjs, Gy-ofjs, Xosh dk ;[nkwh ns nfs wjkB j?A.

;[nkdz nBkdz nBhbz nBzsz. ndP?yz nGyz wj;z wjzsz.


B o'yz B ;'yz B d'qjz B w'jz. B ekwz B e'qXz ni'Bh ni'jz. 7.

pnzs

go:z gftsqz g[Bhsz g[okDz. ni:z nG:z Gfty:z GtkDz.

(s{z) B r[Z; j[zdk j?I, B ;[edk j?I, B so ftu drak ns B jh w'j j?. B

B o'rz B ;'rz ;[ fBs:z BthBz. nik:z ;jk:z gowz gqphBz. 8.

(so ftu) ekwBk j?, B eq'X j?, (s{z) ni{Bh ns nfdqF j?I .7. (s{z wB ns
pkDh s'A) go j?Il gftso, gktB ns g[oksB j?I. (s{z) nfis ns G?-ofjs
j?Il (s{z) toswkB ns Gftys ftu (w"i{d) j?A. (s{z) o'r-;'r s'A ofjs ns
;dk BthB j?I. (s{z) iBw BjhI b?Idk, (;G dk) ;jkfJe j?I, ;qFm ns fBg[D
j?I.

8.

;[ G{sz Gfty:z GtkBz Gt:z. Bw' fBqpekoz Bw' fBqi[o:z.


Bw' dt dtz Bw' oki okiz. fBokbzp1 fBs:z ;[ okikfXokiz.9.
nbyz nGyz nG{sz ndP?yz. B okrz B ozrz B o{gz B oyz.
wjk dt dt wjk i'r i'rz. wjk ekw ekwz wjk G'r G'rz. 10.

(s{z) G{s, Gftys ns toswkB ftu w"i{d j?I. (j) ftekoK s'A ofjs!
(s?~) Bw;eko j?, (j) o'rK s'I ofjs! (s?~) Bw;eko j?. (j) dtfsnK d
dtsk! (s?~) Bw;eko j?, (j) okfinK d oki! s?~ Bw;eko j?. (j gqG{!
s{`) nkXko-ofjs, ;dhth, okfinK dk th okik j?I. 9. (j gqG{ ! s{z) by
s'A pkjo, Gy s'A ofjs, G"fsesk s'A T[Zuk, dP?F s'A go j?I. (sok) B okr j?,
B ozr ns B o{g j?, B oy j?. (s{z) wjkdtK dk th dt ns :'rK dk th
:'r

j?I.

(s{z)

ekwBktK

dh

th

ekwBk

ns

wjk

G'rK

dk

th

G'r

j?I.

10.

ej{z oki;z skw;z ;kse:z. ej{z Bkfo e' o{g Xko Bo:z.
ej{z dth:z dtsz dJhs o{gz. ej{z o{gz nBe Xko nB{gz. 11.

(w'fjBh)

ej{` c{b jP? e? Gb oki c{b. ej{z Gto jP? e? Gbh Gkfs G{b.
ej{` gtB jP? e? pj pfr n?;. ej w' B nkt eE" 2 skfj e?;. 12.

dtsk ns fes d?Is o{g j?I ns fes (s{z) nBe nB{gw o{g XkoB ehs
j'J jB. 11. (s{z) fes c[b j' e uzrh soQK fyfVnk j'fJnk ;'G fojk j?I,

(j gqG{ ! s{z) fes oi', ;s' ns sw' (r[DK tkbk) j?I, fes fJ;soh
dk o{g XkoB eoB tkbk Bo (ftFD{) j?I. (s{z) fes dth, fes

fes G"ok j' e g{oh p]poh Bkb (c[bK ftu) G[fbnk fcodk j?I. fes (s{z)
g"D j' e nfijh s}h Bkb ub fojk j?Il w?E'A fejk BjhI iKdk, T[; (;fEsh)
dk
ej{z Bkd jP? e? Gbh GKfs pki. ej{z gkoXh jP? Xo pkB oki.
ej{z fwqr jP? e? Gbh Gkfs w'j. ej{z ekweh fiT[ Xo o{g ;'j. 13.
Bjh ikfB ikJh eS{ o{g oyz. ejk pk; sk e' fco? eT[B Gyz.
ejk Bkw sk e' ejk e? ejkt?. ejk w? pykB' ej w' B nkt?. 14.

eEB

fetA

eoK.12.

(s{z) fes Bkd j' e Gbh GKs ti fojk j?I, fes fFekoh j' e (ewkB
T[s) sho oy e ;'G fojk j?I. fes fjoB j' e g{oh soQK w'fjs j' fojk
j?Il fes @osh# (ekw dh gsBh) tKr ;[zdo o{g Xko e ;'G fojk j?I. 13.
T[; dk ;o{g ns nkeko e[M th ikfDnk BjhI ik ;edk. T[;dk tk;k feE
j? ns fejV G; ftu fcodk j? < T[;dk Bkw eh j? ns feE'A dk nytkT[Idk
j?

B ske' e'Jh sks wksz B Gk:z. B g[szq B g"sqz B dk:k B dk:z.

<

w?I

eh

toDB

eoK

(feT[Ife)

w?E'I

fejk

BjhI

iKdk.

14.

T[;dk B e'Jh fgsk j?, B wksk j? ns B jh Gok j?. B (T[; dk

B Bjz B rjz B ;?Bz B ;kEz. wjk oki okiz wjk BkE BkEz. 15.
gowz g[okBz gftsqz go:z. nBkdz nBhbz n;zGz ni:z.

e'Jh) g[Zso j?, B g'sok j?, B e'Jh dkJh j? ns B jh dkfJnk (fyvktk)


j?. (T[; ~) B ;Bj j?, (T[; dk) B xo j?, B \"i j? ns B jh ;kE j?l

nGdz nSdz gftsqz gqwkEz. wjk dhB dhBz wjk BkE BkEz. 16.

(T[j) okfinK dk wjkokik ns BkEK dk th wjkBkE j?. 15.


(T[j) gow
;qFm j?, g[oksB j?, gftso j? ns (wB-pkDh s'A) go j?. nkfd s'A ofjs,
frDsh s'A fpBk, iBw s'A ofjs ns fis ikD s'A w[es j?. (T[j) Gd-ofjs,

1H @Bokbzp# 2H @eE'I#

SdD s'I fpBk, gftso ns


j? ns BkEK dk th wjkB

pbtkB j?. (T[j)


BkE j?.16.

XowhnK

dk

th

tZvk

Xowh

55

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ndkrz ndrz nbyz nGyz. nBzsz nBhbz no{gz ndP?yz.


wjk si siz wjk iPkb iPkbz. wjk szsq wzsq wjk ekb ekbz. 17.
eoz pkw ukfg:z feqgkDz eokbz. wjk si siz fpoki? fp;kbz.
wjk dkV dkVz ;[ ;'jz ngkoz. fiB? uoph:z iht ir:z jikoz. 18.

vwk vzv vT[o{ f;sk;s Ssqz. jkjk j{j jk;z Mwk Mw nsqz.
wjk x'o ;pdz pi ;zy n?;z. gqb? ekb e ekb eh iPkb i?;z. 19.

o;ktb

Sz d

xDz xzN pkiz. X[Dz wx bkiz.


G:' ;d Jtz. jfV:' Bho Xtz. 20.
x[o z x[zxo:z. X[D z Bt o:z.
wjk Bkd Bkdz. ;[oz fBofpykdz. 21.
f;oz wkb okiz. by o[dq bkiz.
;[G uko fusqz. gowz gftsqz. 22.
wjk roi roiz. ;[D d{s boiz.
;qtz ;q'D ;'jz. wjk wkB w'jz. 23.
G[ i z r gq : ks Sz d

f;qi ;siz ioiz T[sG[itz. ou nzviz yzv pqjwzv Jtz.


fd;k fpfd;k:z fiwh nk;wkDz. us[o pd eE:z e[okDz g[okDz. 24.
ou o?D fdt;z Eg ;{o uzdqz. mN dJht dkB' ou pho fpzdqz.
eoh b'j ebwz fby:' by wkEz. ;p? io ehB pbh ekb jkEz. 25.

eJh wfN vko T[;ko pBkJ. T[gko rV cfo w/N T[gkJ.


feqnk ekb i{ eh feB{ B gSkBh. xfB:' g? fpj? j? xfB:' g? fpjkBh. 26.
fes feq;B ; ehN e'N? pBkJ. fes okw ; wfN vko T[gkJ.
wjkdhB es fgqEh wkfM j{J. ;w? nkgBh nkgBh nzfs w{J. 27.

pfusq

BkNe

55

(T[j) dkra-ofjs, \op-ofjs, by s'A go ns Gy s'A ofjs j?. (T[j)


nBzs, nBhb (frDsh s'A go) no{g ns dP?F ofjs j?. (T[j) siK ftu
wjksi ns nrBhnK ftu wjk nrBh j?. (T[j) wzzsqK ftu wjk wzsq ns
ekbK dk wjk-ekb j?.17. (fi; d) yp jZE ftu XB[F (ns ;i jZE ftu)
fGnkBe sbtko j?. siK dk th wjk si j' e ftFkb o{g ftu fpokiwkB
j?. (T[j) dkVQK dk th wjk dkVQ (nkgD) ngko o{g ftu ;[GkfJwkB j? fi;
B :ZrK (iK irs) d j}koK ihtK ~ up fbnk j?.18.
(wjk ekb dk)
ns fuZN ozr dk Ssq
n;sq uwe oj jB.
dh fwqs{ dh itkbk
o;ktb

vT[o{
j?.
wjk
GVe

vzw
(T[j)
x'o
ojh

vzw eo e tidk j?, ns (T[; dk) ekb


jkjk-j{j{ eo e j; fojk j? ns (T[;d)
X[zB Bkb ;zy nfij tid jB fitA gob'
j't. 19.

Sz d

xBx'o nktk} Bkb


Fofwzd j[zd jB. nfijk
j't.20. x[zxo{nK dh nktk}
BkdK ftu (T[; d) wjk
(uVQdh ebk ftu oydk

xzN tid jB (fiBQK dh)


Fpd j[zdk j?, wkB' ;w[zdo
nk ojh j?, MKMoK dk Fpd
Bkd dk ;to d[y-ebF s'A
j?). 21.

(T[; d) f;o s wkbk


j[zdk j?. (fJ; soQK T[; dh)
(T[; dh) wjkB roi ~ ;[D
ftu gJh Bo-w[zv-wkbk ftu'I)
wjkwkB tkfbnK ~ th w'j

X[zB ;[D e pdb


ftu pkVQ nk rJh
j' fojk j?. nfij
w[es eodk j'fJnk

F[GkfJwkB j? fi; ~ ty e o[do th Fofwzdk


;[zdo w{os ;'Gdh j? i' pj[s gftZso j?. 22.
e :w-d{s ezpD br iKd jB. (T[; d rZb
u'Idk j'fJnk bj{ (fJsBk) ;'G fojk j? fe
b?Idk j?. 23.

G[ i z r gq : ks Sz d

(T[; B) ;si, ioi ns T[sG[i dh f;oiBk ehsh j?. fJ; soQK


nzvi s'A yzvK pqfjwzvK dh ouBk ehsh j?. (T[; B jh) fdFk, ftfdFk, }whB
ns nk;wkB (pDkJ jB) ns uko tdK, e[okB ns g[okDK dk eEB ehsk
j?.24. (T[; B) fdB oks dh ouBk ehsh ns ;{oi s uzdqwk ~ ;Ekfgs
ehsk j?. dtfsnK ns d?IsK ~ pDkfJnk ns pj[s tZv tho ;{ow g?dk
ehs jB. b'j-ebw (sedho dh s]sh) pDkJh ns (;G d) wZE T[s by
fbfynk ns ekb d pbtkB jZE B ;G ~ nXhB ehsk j?. 25.
(T[; B) eJh fwNk fdZs ns fco T[;ko e pDk fdZs. (fJ; soQK
f;qFNh ~) T[ykfVnk, pDkfJnk, fco wfNnk ns g?dk ehsk. ekb ih dh
feqnk (ekotkJh) ~ fe; BjhI gSkfDnk. pj[fsnK T[s phs u[eh j? ns
pj[fsnK T[s phsh j?. 26. (T[; B) fesB jh feqFB tor eo'VK pDkJ,
fesB jh okw tor g?dk ehs ns fwNk fdZs, fesB jh w[jzwd (wjkdhB)
Xosh T[s j'J, ;ko jh nkgD nkgD ;wA (ftu j' e) nzs ftu ;wk
rJ.27.

5 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

5 6

fis nT[bhnk nzphnk j'fJ phs. fss:' ekb ihsk B s ekb ihs.
fis okw ; feq;B j[fJ fp;B[ nkJ. fss:' ekb ykfgU B s ekb xkJ. 28.

fisB th Xow-nkr{ nEtk g?razpo j' u[e jB, T[BQK (;G ~) ekb
B fifsnk j? go T[j ekb ~ BjhI fis ;e. fisB th ftFD{ d (ntsko

fis fJzdq ; uzdq ; j's nkJ. fss:' ekb ykgk B s ekfb xkJ.

o{g ftu) feqFB ns okw tor nkJ, T[BQK ;G ~ ekb B ygk fdZsk, go

fis nT[bhnk nzphnk rT[; jP? j?I. ;G? ekb e nzs dkVk sb? j?. 29.

T[j ekb dk BkF BjhI eo ;e..28. fisB th fJzdo ns uzdqwk tor


j'J, T[BQK ;G ~ ekb B ygk fdZsk, go ekb ~ B ]sw eo ;e. fisB
n"bhJ, ns j'o w[;bwkB
fuZ E rJ jB.29.

fis wkBXkskfd okik ;[jkJ. ;G? pkfX e? ekb ib? ubkJ.


fiB? Bkw sk e' T[uko' T[pko. fpBk ;kw sk eh by e'fN wko. 30.

dotF

fisB th wkBXksk
ekb B nkgD nXhB

j'J

jB,

nkfd F'GkFkbh
(ib?) eo e

T[j

;G

ekb

dhnK

dkVQK

jmK

oki j'J jB (T[BQK) ;G ~ pzBQ


ofynk j?. fiBQK B T[; dk Bkw

T[Zukfonk j?, (T[BQK dk) T[ZXko j' frnk j?, fpBk T[; (ekb) dh FoB ftu
frnK,
sP g q ; kfd 1 .

o;ktb

Sz d

wko

rJ

ty

jB.

30.

soh feqgk Bkb. o;ktb Szd

(wjkekb

uwefj feqgkDz. nG{sz G:kDz. X[Dz BtokDz. x[oz x[zxq:kDz. 31.


us[o pkj ukoz. fBi{N2z ;[Xkoz. rdk gk; ;'jz. iwz wkB w'jz. 32.

eo'VK

jZE

ftu)

sbtko

uwedh

j?

i'

pj[s

jh

fGnkBe

j?.

(T[; dhnK) MKMoK dk Fpd j[zdk j? ns x[zxo{nK dh SDeko j[zdh j?. 31.
T[; dhnK uko ;[zdo pKjtK jB, (f;o T[s) ;[zdo i{Vk ;fink j'fJnk j?.
(T[;) e'b rdk ;[F'fGs j? i' iw d wkB ~ w'j ojh j? (gqGkfts eo ojh
j?).32.
nZr

;[Gz ihG i[nkbz. ;[ dkVk eokbz. pih pzp ;zyz. T[m Bkdz pzyz. 33.
;[Gz o{g f;nkwz. wjk ;'G Xkwz. Sp uko[ fuzsqz. gonz gftsqz. 34.

tKr

ihG

;'G

ojh

j?,

dkVQK

pj[s

fGnkBe

jB.

dk) ;Ktbk o{g ;'G fojk j? (i') wjkB ;'Gk dk xo j?.


;[zdo fuZso tork j? (i' wB pkDh s'A) go (nfsnzs)
G[ i z r gq : ks Sz d

X"I;

ns

;zy

ti oj jB, (T[BQK ftu) ;w[zdo dh roi tork Bkd fBebdk j?.33. (T[;
(T[; dk fuZso)
gftso j?.34.

G[ i z r gq : ks Sz d

(T[; d) f;o T[s ;[zdo ;c?d Ssq ;'Gdk j? (fi; dh) Sth ~ ty

f;oz ;s Ssqz ;[ ;[Gqz fpokiz. by S?b SkfJnk eo si bkiz.


fp;kb bkb B?Bz wjkoki ;'jz. fYrz nz;[wkbz j;z e'fN eq'jz. 35.
ej{z o{g Xko wjkoki ;'jz. ej{` dt e`fBnkfB e wkB w'jz.

e si (gqekF) th bik fojk j?. (T[;) wjkB oki d ftFkb bkb b'uB
;'Gd jB (fiBQK d) ;kjwD eo'VK ;{oi (@nz;[wkbz#) jhDsk (@j;z#) ~ gqkgs

ej{z pho jP? e Xo pkB gkBz. ej{z G{g jP? e? pikJ fB;kBz. 36.

j' e feqMd jB (noEks nkgDh uwe rztk b?Id jB) .35. fes (T[j)
tZv oki dk o{g Xko e ;'G fojk j?. fes ngZSoK d wkB ~ w'j fojk

j?. fes F{otho j' e (T[; B) jZE ftu


okik j' e X"I;k tik fojk j?. 36.
o;ktb

Sz d

XB[o pkB Xko. Se S?b Gko.


bJ yr n?;. wjkpho i?;. 37.
i[o izr i'oz. eo i[X x'oz.
feqgk fBfX fdnkbz. ;dk:z feqgkbz. 38.
1H eJh phVK ftu fJj T[esh SzdK d BKtK s'I pkd fbyh j? 2H @fBqi{Nz# 3H @fp;k#

o;ktb

pkD

XkoB

ehs

j'J

jB.

fes

Sz d

(T[; B) sho ewkB XkoB ehsh j'Jh j? ns ;qFm :[ZX-tho tKr cp


fojk j?. jZE ftu sbtko fJzi XkoB ehsh j'Jh j?, fitA e'Jh tZvk ;{owk
j[zdk j?.37. (T[j id'A ed) }'o Bkb izr ftu i[Ndk j (sK) fGnkBe :[ZX
eodk
feq g kb{

j?.

(T[j)
j? . 38.

feqgk

dk

;w[zdo

ns

dfJnk

dk

xo

j?.

(T[j)

jwFK

jh

57

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

57

;dk Je o{gz. ;G? b'e G{gz.


ni n z nik:z . ;ofB:` ;jk:z . 39.

(T[j) ;dk fJe o{g tkbk j?. (T[j) ;kfonK b'eK dk okik j?. (T[j)
fifsnk BjhI ik ;edk ns iBw ftu BjhI nkT[Idk. (T[j) FoB nkfJnK

sg? yr gkBz. wjk b'e dkBz.

dh ;jkfJsk eodk j?. 39. (T[; d) jZE ftu sbtko sg ojh j? (noEks

Gftfynz Gtnz. Bw' fBoi[onz. 40.

ubD bJh T[sktbh j?), (T[j) b'eK


Gftys ekb ftu (fi; d) i'V dk
Bw;eko

wX' wkB w[zvz. ;[Gz o[zv M[zvz.

eodk

wX[ d?Is
j?. (T[;

f;oz ;s Ssqz. b;z jkE nsqz. 41.


;[D Bkd Gkoh. sq;? SsqXkoh.

tkbk

fd;k p;sq okiz. ;[D d'y Gkiz. 42.

iKd jB. fdFktK


BK) ;[DfdnK jh

fbFed

;[D rd ;dz. nBzsz pjdz.

(T[;

xNk ikD[ f;nkwz. d[sz nfGokwz. 43.


us[o pkj ukoz. eohNz ;[Xkoz.
rdk ;zy ueqz. fdg? eq{o peqz.

jB.41.

44.

dh)

ftu
e'Jh

tZvk dkBh j?. toswkB ns


BjhI, (T[; gow-;Zsk ~ w?I)

jK.40.
d wkB ~ ]sw eoB tkbk ns XVK d ;w{j ftu ;'GD
d) f;o T[s ;c?d Ssq (M{bdk j?) ns jZE ftu n;sq
(T[;

d)

Gkoh

Bkd

;[D

SsqXkoh

jh (T[; d) p;sq jB (noEks


d'y Gi iKd jB.42.
rdk

dh

nktk}

;[D

nBzs

oki

th

G?Ghs

j'

T[j

BrB

j?),

(T[;

dk

ns

pjZd

(vo

g?dk

j'

iKdk j?), wkB' ekbh xNk (uVQh j't) fi; dh F'Gk pj[s wB'jo j?.43. (T[;
dhnK) ;[zdo uko pKjtK jB ns (f;o T[s) w[eN XkoB ehsk j'fJnk j?.
(T[;

dk)

rdk,

;zy,

uZeo

ns

fGnkBe

NYhnK

(GtK)

fbFe

ojhnK

jB.44.
Boki

Sz d

Boki

Sz d

fojk

(sok) nB{gw o{g ;'G fojk j? (fi; ~) ty e ekw-dt th bik


j?. (soh) nb"fee (F'Gk) b'eK ftu F[GkfJwkB j? ns (T[; ~) ty

nB{g o{g okfinz. fBjko ekw bkfi:z.


nb'e b'e ;'fGnz. fpb'e b'e b'fGnz. 45.
uwfe uzdq ;hf;:z. ofj:' bikfJ Jh;:z.
;[ ;'G Bkr G{yzDz. nBe d[;N d{yDz. 46.

e b'e b[GkfJwkB j' oj jB.45. (so) f;o T[s uzdqwk uwe fojk j? (fi;
~) ty e fFt Fofwzdk j' fojk j?. (s{z) BkrK d rfjD gkJ j'J jB (i')
nBe

feqgkD gkD Xkoh:z. eo'o gkg Nkoh:z.


rdk frq ; N gkfD:z . ewkD pkD skfD:z . 47.
;pd ;zy pfi:z. xD`fe x[zwo rfi:z.
;ofB BkE s'oh:z. T[pko bki w'oh:z. 48.
nBe o{g ;'jh:z. fp;y dt w'jh:z.
ndt dt dtbz. feqgk fBXkB etbz. 49.
;[ nkfd nzfs Jfe:z. Xo ;o{g nBfe:z.
feqgkD gkD okiJh. fpb'e gkg GkiJh. 50.
nbzfeqs ;[ dj:z. sB' wB' fe w'fj:z.
ewkD pkD Xkojh. nBe ;sq Nkojh. 51.
xwfe x[zxoz ;[oz. Btz BBkd B{goz.
gqi[nkb fpi[bz i[bz. gftsq gow fBowbz. 52.

d[FNK
(s{z)

d[y

dD

tkb

jZE

ftu

sbtko

jB.

XkoB

46.
ehsh

j'Jh

j?

(i')

eo'VK

gkgK

fdzdh j?. (s{`) jZE ftu tZvh rdk (XkoB ehsh j'Jh j?) ns
pkD sfDnk j'fJnk j?.47. (so) ;zy d tiD Bkb g?dk j'D

jNk

ewkB ftu
tkbk Fpd

pdbK dh rVe tork j?. j BkE! (w?I) soh FoB ftu jK, woh bki oy
bt'.48.
(j gqG{ ! s{`) nBe o{gK ftu ;'G fojk j?I, ftFF dtfsnK ~ w'jD
tkbk j?I, dtfsnK ns d?IsK dk g{ik-Xkw j?I, fBo'b feqgk dk Gzvko j?I.49.
(sz{) nkfd s'I nzs se fJe-;wkB j?I, (sz{) nBe o{g XkoB ehs j'J jB.
(so) jZE ftu feqgkB ;'G ojh j?, fi; ~ ty e gkg Gi iKd jB.50.
(soh) dj (rfjfDnK Bkb) fFzrkoh j'Jh j? (i') sB ns wB ~ w'j
b?Idh j?. (s{z) ewkB ftu pkD Xfonk j'fJnk j?, (i') nBe t?ohnK ~ Gik
fdzdk j?.51. (so) x[zxo{nK ns BthnK MKMoK dh nktk} fBeb ojh j?.
(soh)
j?.52.

uwe

fpibh

dh

itkbk

torh

j?

(i')

gow

gftso

ns

fBowb

58

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sP g q ; kfd. 1 s' N e Sz d

pfusq

BkNe

58

soh feqgk Bkb. s'Ne Szd

(sohnK)

Bt Bto Bkd ;[oz fBqwbz. w[y fpi[b i[nkb xDz gqi[b2z .

MKMoK

ftu

fBowb

Bkd

fBebdk

j?,

(sok)

w[y

pdbK

dh

wdok eo ws wjk GGez. pB w? wB' pkx puk ppez. 53.


Gt G{s Gfty GtkB Gtz. eb ekoD T[pkoD Je s[tz.

fpibh dh nZr tKr fbFedk j?. (soh) GGe Fokp gh e w;s j'J jkEh
torh j?, wkB' izrb ftu Fo dk pZuk djkV fojk j't.53. (s{z) G{s,

;G m"o fBozso fBs B:z. fwqd wzrb o{g s[:z ;[G:z. 54.

Gftys ns toswkB fszBK ekbK ftu


efb:[r ftu T[pkoB dk fJe (s{z) jh

irs
ekoB

~ g?dk eoB tkbk j?I


o{g j?I. (s{z) ;G EKtK

ns
ftu

fBozso, fBZs BtI o{g ftu j?I, e'wb ns wzrbwJh o{g ftu s{z jh ;'G fojk
j?I.
fdqV dkV eokb dP? ;s T[Xz. fij Gkis d[;N fpb'e i[Xz.
wd ws feqgkD eokb Xoz. i: ;d ;[ok;[o:z T[uoz. 55.
Bt fezeD Bto Bkd j{`nz. ub ukb ;Gkub ezg G{nz.
xD x[zxo xzND x'o ;[oz. uo uko uokuo:z j[joz. 56.

(sohnK) d' fGnkBe ns fdqVQ fuZNhnK T[uhnK dkVQK jB fiBQK ~ d[FN


ty e :[ZX-G[wh ftu'A Gi iKd jB. (s{z) Fokp Bkb w;s j' e jZE ftu
fGnkBe sbtko XkoB ehsh j'Jh j?. dts ns d?Is ;dk (soh) i? i? eko
eod jB. 55. (id'A soh) sVkrh ns MKMoK d fwbtA BtA o{g tkbk
Bkd j[zdk j? (sK) ;ko gops ubkfJwkB j' iKd jB ns Xosh ezpD br
iKdh
d

ub u"dj{` ueqB ueq fcoz. pYtz xNtz johnz ;[Goz.


ir iht fis ib:z Eb:z. n; e' i[ stkfJf;nz wb:z. 57.

54.

j?.

id'I

iV-usB

(so)
xpok

xz[xo{nK
iKd

jB

dh

T_uh

nktk}

fBebdh

j?

(sK)

u"jK

fdFktK

.56.

u"dK b'eK ftu (sok jh) uZeo ubdk j? (fi; Bkb s{z) tfXnk j'fJnK

xN Gkdt wk; eh ikD ;[zG. sB ;kto oktonz j[b;z.

~ xNk fdzdk j?I ns ;yfDnK ~ uzrh soQK Go fdzdk j?I. irs d ibEb ftu fisB iht jB, (T[BQK ftu) nfijk fejVk j? i' soh nkfrnk

od gzrfs dkfwBhnz dwzez. xN x[zxo xzN ;[o xwez. 58.

~ wN (wb) dt. 57. fitA Gkd'A wjhB dh xNk ;'Gdh j? T[; soQK sok
;Ktbk Foho uwedk j?. (so) dzdK dh gkb fpibh tKr uwedh
x[zxo{nK s xzfNnK dh X[Bh pdbK dh roi tKr j?. 58.

G[ i z r gq : ks Sz d

xNk ;ktDz ikD ;:kwz ;[jk:z. wDh Bhb Bfr:z by ;h; fBnk:z.
wjk ;[zdo ;:kwz wjk nfGokwz. wjk o{g o{gz wjk ekw ekwz. 59.
fco? ueq uT[dj g[oh:z wfXnkDz. fJ;' e"B ph:z fco? nkfJ;kDz.
ej' e[zN e"B fpy? Gki pku. ;Gz ;h; e ;zr ;qh ekb Bku?. 60.

j?

ns

G[ i z r gq : ks Sz d

(sok) ;Ktbk ;o{g F[GkfJwkB j?, wkB' ;ktD dh xNk j't. (so fJ;
;Ktb o{g ~) ty e Bhb wDhnK B f;o M[ek fdZsk j? (Gkt so ;KtbgB
dh F'Gk d w[ekpb nkgD
;o{g ~ jhB ;wfMnk j?). (sok) wjkB ;[zdo
;Ktbk ;o{g wB ~ b[GkT[D tkbk j?. (s{z) o{gK dk wjk o{g ns ekwK dk
th wjk ekw j?. 59. u"dK g[ohnK ftukb (sok) uZeo ubdk j?. nfijk
d{ik e"D j? < i' (soh) nkfrnk ~ w'V ;e. d;', fejVh fdFk tb (T[j)
Gi e pu ;edk j?. (feT[Ife) ;GBK d f;o T[s ekb Bu fojk j?.60.

eo e'N e'T{ Xo? e'fN UNz. pu?r' B feT[ j{` eo? ekb u'Nz.
fby izsq es gVz wzsq e'Nz. fpBk ;ofB skeh3 Bjh Uo UNz. 61.
fbyz izsq Eke gVz wzsq jko?. eo ekb e nzs b? e fpuko.
fefsU szsq ;kX i[ iBw fpskfJU. GJ c'eNz eki Je? B nkfJU. 62.

1H eJh phVK ftu fJj T[esh SzdK d BKtK s'I pkd fbyh j?. 2H @gqibz# 3H @skfe#

(GktA) e'Jh febQ pDk bJ ns (T[BQK) fefbnK dh UN b? bJ, (go


id'A) ekb u'N eork (T[j) fe; soQK pu BjhI ;erk. (GktA e'Jh) fesB
jh :zsq fby bJ ns eo''VK wzsq gVQ bJ, fpBk T[; dh FoB d j'o e'Jh
UN BjhI j?.61. :zsq fbyD tkb Ee rJ ns wzsq gVQB tkb jko rJ.
iBw s'A nzs ekb se ftuko eod oj, fesB jh szsq ;kX bJ, fJBQK eowK
ftu

iBw

ez w

jh

fpsk

nkfJnk.62.

fdZs,

go

fJj

;ko

(T[dw)

ftnoE

j'

rJ,

fJe

th

59

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fes Bk; w{zd GJ pqjwukoh. fes ezm ezmh iNk ;h; Xkoh.
fes uho ekBz i[rh;z ejk:z. ;G c'eNz Xow ekwz B nk:z. 63.
wX[ ehNGz okS;;z pbhnz. ;w nkgBh ekb sT{ dbhnz.
GJ ;[zG B?;[zG ;q'Dzsphiz. sT{ ekb ehB g[oi g[oiz. 64.

pbh fgqEhnz wkBXksk wjhgz. fiB? oE ueqz ehJ ;ks dhgz.


G[iz Ghw GoEz irz ihs vzfv:z. fsB? nzs e nzs e" ekb yzfv:z. 65.
fiB? dhg dhgz d[jkJh fcokJh. G[ik dzv d? S'fD Ssqz fSBkJh.
eo ir e'Nz i;z nfBe bhs. tj? pho p`e pbh ekb ihs. 66.

eJh e'N bhB fiB? d[or Ykj. fes ;{ophokB e ;?B rkj.
eJh izr ehB ;[ ;ke gtko. tj? dhB dy? fro ekb wko. 67.
fiB? gkfs;kjh eoh e'fN i[fr:z. o;z nkBo;z Gbh Gkfs G[fr:z.
tj? nzs e' gkt Bkr gXko. fro dhB dy jmh ekb wko. 68.

fiB? yzvhnz dzv Xkoz ngkoz. eo uzdqwk ;{o uo d[nkoz.


fiB? fJzdq ; ihs e S'fv vko. tj? dhB dy fro ekb wko. 69.
o;ktb

Sz d

fis okw j[J. ;G? nzfs w{J. fis feq;B jP? j?. ;G? nzfs i? j?. 70.
fis dt j';h. ;G? nzs ik;h. fis p'X jP? j?. ;G? nzfs S? j?. 71.
fis dt ok:z. ;G? nzs ik:z. fis dJhs J;z. fss:' ekb b;z. 72.

Bof;zxktskoz. tj ekb wkoz. pv' vzvXkoh. jfDU ekb Gkoh. 73.


fdiz pktB:z. jfD:' ekb s:z. wjk wS w[zvz. cfXU ekb M[zvz. 74.
fis j'fJ phs. fss ekb ihs. fis ;ofB i? j?. fsfsU okfy b?j. 75.

pfusq

BkNe

59

eJh Bk;K pzd eo e pqjwukoh j' rJ, eJhnK B rb ftu ezmh


ns f;o T[s iNktK XkohnK, eJhnK B ezB gVtk e (nkgD nkg ~) :'rhoki nytkfJnk, (go fJj) ;ko Xow c'e jB (ns nzs ekb ~) fe; ezw
BjhI nkT[Id.63. wX[ ns e?NG tor pbtkB wjkB okyF j'J jB, (go)
nkgDh tkoh @s ekb B T[BQK ~ w;b fdZsk. F[zG, fBF[zG ns oes-phi
(tor okyF) j'J jB, (go) T[BQK ~ th ekb B g[o}k g[o}k eo e (wkfonk
j?).64.
pbh, fgqE{ ns wkBXksk tor wjkB oki j'J jB fiBQK B (nkgD)
oE d gjhnK Bkb ;Zs dhgK dh f;oiBk ehsh ;h, (fJ; soQK) Ghw B
(nkgDhnK) G[iktK (d }'o s) wjkGkos (dh izr ftu) irs fisD
(fisBk r"ot gqkgs ehsk) ns (;kfonK fto'XhnK ~) dzv fdZsk, (go) T[BQK
~ th nzs ftu :woki B ekb d[nkok wotk fdZsk.65. fiBQK B dhgdhgKsoK ftu (nkgDh) d[jkJh fcokJh ns (nkgDhnK) G[iktK d pb Bkb
SsqhnK s'A Xosh y'j bJh, eo'VK :Zr eoe nBe soQK d :F gqkgs ehs,
(go) T[BQK pKe ;{ofwnK ~ th pbtkB ekb B fis fbnk.66.
fiBQK B eJh eo'V feb/ fis bJ iK Ykj fdZs, fesB jh ;{ophoK
dhnK ;?BktK ~ wX'b fdZsk, fesB jh :[ZX bV ns nd[Zsh ;ke ehs iK
;zxoF (oukJ), T[j ftuko th ekb d wko fvr j'J ty jB.67. fiBQK
B eo'VK :[rK se pkdFkjh ehsh ns o;K e;K dk uzrh soQK ;tB ehsk,
T[j th nzs ~ Bzr g?ohI jh rJ, (T[BQK) ftukfonK ~ jmh ekb dk wkfonk
j' f Jnk fvfrnk t f ynk j? . 68.
nkgD
fdZsk,
o;ktb

fiBQK B ngko dzvXkohnK ~ BFN eo fdZsk, uzdqwk ns ;{oi ~


d[nko s dk; pDk fbnk, fiBQK B fJzdo tofrnK ~ fis e SZv
T[j ekb d wko j'J dhB nt;Ek ftu ty jB.69.
Sz d

fisB th okw (nkfd ntsko) j'J jB, ;ko nzs ~ ;oho fsnkr
rJ jB. fisB feqFB (tor ntsko) j'J jB, ;ko nzs ftu ub rJ
jB.70. (GftF ftu) fisB dts j'Dr, (T[j) ;ko nzs ftu ub ikDr.
fisB th p[ZX (tor wjkg[oF) j'J jB, (T[j) ;ko nzs ~ BFN j' rJ
jB.71. fisB dt-oki (j'J jB), (T[j) ;ko nzs ~ ub rJ jB. fisB
th d?Is-oki (j'J jB) T[BQK ~ ekb B b? fbnk j? (BFN eo fdZsk j?.).72.
Bo f;zx tor ntsko ~ th ekb B wko fdZsk. tZv tZv dzv-XkohnK
dk th pbtkB ekb B BkF eo fdZsk.73. (ntsko o{g) pktB pqkjwD
~ th ekb B wko fdZsk. tZv f;o tkb wZS ntsko ~ th ekb B ikb
(M[zvz) ftu c;k fbnk.74. fisB th (tZv tZv) j' u[e jB, T[BQK ~ ekb
B fis fbnk j?. fisB (wjkekb dh) FoB ftu ikDr, T[BQK (;kfonK ~)
puk bJrk.75.

6 0

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

G[ i z r gq : ks Sz d

pfusq

BkNe

6 0

G[ i z r gq : ks Sz d

T[;

fpBk ;ofB skeh B nT[o? T[gk:z. ejk dt dJhsz ejk oze ok:z.

(wjkekb)

dh

FoB

(ftu

rJ

s'A)

fpBk

j'o

e'Jh

T[gk

BjhI

j?

ejk gkfs;kjz ejk T[wok:z. fpBk ;ofB1 skeh B e'N? T[gk:z. 76.
fis iht izsz ;[ d[Bhnz T[gk:z. ;G? nzfsekbz pbh ekfb xk:z.

(ekb s'A puD dk). eh dts ns d?Is, eh ezrkb ns oki, eh pkdFkj,


eh nwho (]kBdkBh), (;G) T[; dh UN s'A fpBk eo'VK T[gk (eoB Bkb

fpBk ;ofB skeh Bjh n"o UNz. fby izsq es gV wzsq e'Nz. 77.

th ekb dh wko s'A pu) BjhI ;ed.76. fisB th iht izs (T[; B) d[Bhnk
ftu g?dk ehs jB, (T[j) ;ko nzs ;wA pbtkB ekb B wko fdZs jB.
T[; dh FoB s'A fpBk (puD dh) j'o e'Jh UN BjhI j?, (GktA) fesB jh
:zsq

Boki

Sz d

fisfe oki oze:z. jB ;[ ekb pze:z.


fis f e b' e gkb:z . fBdkB ekb dkb:z . 78.
feqgkb gkfD i ig?. nBzs EkN s Ekg?.
fisfe ekb fXnkfJ j?. irfs ihs ikfJ j?. 79.

fby

Boki

bJ

iK

wzsq

gVQ

bJ

ikD.77.

Sz d

fisB
wko

ikD

fdZsk

th
j?.

oki
fisB

ns

oze

j'J

jB,

(T[BQK

~)

NYh

ukb

tkb

ekb

b'e-gkb

(j'J

jB,

T[BQK

~)

nzs

ftu

ekb

B
db

fdZsk j?.78. fijV feqgkB ~ jZE ftu XkoB eoB tkb (wjkekb) ~ igd
jB, (T[j ofynk bJh) pF[wko ;kXB i[Nk b?Id jB. fisB th ekb
(wjkekb) ~ fXnkT[Id jB, T[j irs T[s fis gqkgs eo e iKd jB.79.

pfusq uko fusq : z . gow:z gftsq : z .


nb'e o{g okfi:z. ;[D ;[ gkg Gkfi:z. 80.
fp;kb bkb b'uBz. fpnzs gkg w'uBz.
uwe uzdq uko:z. nxh nBe sko:z. 81.
o;ktb

Sz d

fis b'e gkbz. fss io ekbz.


fis ;{o uzdqz. ejk fJzdq fpzd`q. 82.
G[ i z r gq : ks Sz d

(fi; dk) ;o{g pfusq ns ;[zdo j? ns pj[s gftso j?, (i') nb"fee
o{g ftu ;i fojk j?, (T[; dk BK) ;[D e gkg Gi iKd jB.80. (T[;
d) ftFkb ns bkb Bso pnzs gkgK ~ BFN eoB tkb jB. (T[; d
;o{g
o;ktb

uzdqw

;P?:k

ekb jh gkfJ G:' GrtkB ;[ ikrs :k ir ikeh ebk j?.


ekb jh gkfJ G:' pqjwk f;t ekb jh gkfJ G:' i[rhnk j?.

uzdqwk

s'A

th

;[zdo

uwe

nBe

gkgh

sko

jB.81.

Sz d

fisB b'e gkb jB, T[j ;ko ekb d nXhB jB. fisB ;{oi s
jB ns eh fJzdoK d ;w[Zu jB (;G ekb d t; ftu jB).82.

G[ i z r gq : ks Sz d

u"dK

fco? u"dj{` b'e:z ekb ueqz. ;G? BkE BkE Gqwz GT[j pez.
ejk okw feq;Bz ejk uzd ;{oz. ;G? jkE pkX yo ekb ji{oz. 83.

dh)

b'eK

ftu

ekb

dk

uZeo

ubdk

j?.

(T[;

B)

NYh

G"I

fcok

;ko BkEK ~ BE fbnk j?. eh okw ns feqFB, eh uzdqwk ns ;{oi, ;ko


ekb dh j}{oh ftu jZE pzBQh yV's jB.83.
;P?:k

ekb

(;wK)

gk

jh

GrtkB

(ftFD{)

j'fJnk

fi;

dh

ebk

(Fesh)

ekb jh gkfJ ;[ok;[o rzXqp iS G[izr fd;k fpfd;k j?.

Bkb fJj irs ikr fojk j? (rshwkB j?). ekb gk e jh pqjwk gqrN
j'fJnk ns ekb jh gk e fFt :'rh j'fJnk. ekb jh gk e dts, d?Is,

nT[o ;[ekb ;G? pf; ekb e Je jh ekb nekb ;dk j?. 84.

rzXop, :eF, ;Zg, fdFktK ns ftfdFktK j'Ad ftu nkJhnK. j'o i' toswkB
gdkoE (@;[ekb#) jB, T[j ;ko ekb
jh ekb d gqGkt s'A ofjs j?.84.

1H @UfN#

t;

ftu

jB,

p;

fJe'

wjkekb

6 1

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

G[ i z r gq : ks Sz d

pfusq

(j)

Sz d

Bw' pkD gkDz . Bw' fBoG:kDz .


Bw' dt dtz. GtkDz Gtnz. 86.

Bw' yr yzvz feqgkD eNkoz. ;dk Je o{gz ;dk fBofpekoz.


Bw' pkD gkDz Bw' dzv Xkfo:z. fiB? u"dj{` b'e i'sz fpEkfo:z. 87.
Bw;eko:z w'o shoz s[czrz. Bw' yr ndrz nG?nz nGzrz.
rdk:z frq;Nz Bw' ;?jEhnz. fiB? s[bh:z pho ph:' B phnz. 88.

o;ktb

dts!

(s?~)

(s?~)

Bw;eko

j?,

Bw;eko

ftu ofjD
tkb! (s?~)
o'rK

s'A

j?,

yVrXkoh!

(s?~)

tkbk ns ftekoK s'A ofjs


Bw;eko j?. (j) ftekoK s'A

ofjs

(s?~)

Bw;eko

j?.85.

Sz d

(j) jZE ftu pkD XkoB eoB tkb ! (s?~) Bw;eko j?. (j) vo
s'A ofjs ! (s?~) Bw;eko j?. j dtfsnK d dts! (s?~) Bw;eko j?. (fi;
dh)

G[ i z r gq : ks Sz d

dtfsnK

Bw;eko j?. (s{z) ;dk fJe o{g


j?I. (j) oi', ;s' ns sw' r[DK
ofjs

o;ktb

6 1

G[ i z r gq : ks Sz d

Bw' dt dtz Bw' yVr Xkoz. ;dk Je o{g ;dk fBofpekoz.


Bw' oki;z ;ksez skw;nz. Bw' fBofpekoz Bw' fBoi[onz. 85.

BkNe

irs

ftu

j'Ad

j?,

(T[;

Bw;eko

j?).86.

G[ i z r gq : ks Sz d

(j) sbtko, yzv, feqgkB ns eNko d ;o{g tkb ! (s?~) Bw;eko


j?. (j) ;dk fJe o{g ns ftekoK s'A ofjs! (s?~) Bw;eko j?. (j) jZE
ftu pkD XkoB eoB tkb! (s?~) Bw;eko j?. (j) dzv (;'Nk) XkoB eoB
tkb! (s?~) Bw;eko j?. fi; B u"dK b'eK ftu nkgDh i'fs ~ g;kfonk
j'fJnk j? (T[; ~ Bw;eko j?).87. (j) sho ns pzd{e ;o{g ! woh (s?~)

o;ktb

Sz d

Bw' ueq gkDz. nG{sz G:kDz.


Bw' T[rqdkVz.
wjk frq;N rkVz. 89.
Bw' sho s'gz. fiB? ;sq x'gz.
Bw' X'g gNz. fiB d[;N dNz. 90.
fis ;;sq Bkwz. Bw;eko skwz.
fis n;sq G?:z. Bw;eko s:z. 91.
;P?:k

wo[ eo' fsqD s w[fj ikfj rohp fBtki B d{;o s' ;'.
G{b fSw' jwoh gqG nkgB G{bBjko ej{z e'T{ w' ;'.
;t eoh s[woh fsB e ;G jh frqj dyhns dqp Go' ;'.
:k eb w? ;G ekb feqgkB e Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';'. 92.
;[zG fB;[zG ; e'N fB;uko ikfj fSBe fpy? jfB vko.
X{wo b'uB uzv nT[ w[zv ; wkfjy ; gb phu fBtko1.
ukwo ; ofD fuSo ; oefsSD ; MN d? MMeko.
n?;' ;[ ;kfjp[ gkfJ ejk gotkj ojh fJj dk; fsjko. 93.
1H

@gSko#

Bw;eko
Bw;eko

j?. (j) dkr-ofjs, G?-ofjs, nNZ[N yVr d ;o{g tkb! (s?~)


j?. (j) tZvh rdk ns ;?jZEh d ;o{g tkb! (s?~) Bw;eko j?.

fi;

pokpo

o;ktb

s'I

e'Jh

j'o

d{ik

;{owk

BjhI

j?

(T[;

Bw;eko

j?).88.

Sz d

j uZeo ~ jZE ftu XkoB eoB tkb ! (s?~) Bw;eko j?. (j) sZsPK
fpBk j'Id tkb ! (s?~ Bw;eko j?). (j) tZvhnK, fsyhnK ns w}p{s

dkVQK tkb ! (s?~) Bw;eko j?.89. fi; shoK s s'gK tkb B t?ohnK ~
wkfonk j?, (T[; ~) Bw;eko j?. fi; B f;Xh sbtko ns feou Bkb d[FNK
~ vKfNnk j? (T[; ~) Bw;eko
T[BQK ~ Bw;eko j?. fisB th

j?. 90. fisB th BKtK tkb F;sq jB,


n;sq jB, T[BQK ~ Bw;eko j?.91.

;P?:k

wo

tor

fsBe

;[wo

gops

pDkT[D

tkb

raohp-fBtki

tork j'o e'Jh d{ik BjhI j?. j gqG{! nkg woh G[b pyF fdU
wo tork j'o e'Jh G[bDjko BjhI j?. (fiBQK B) soh ;tk ehsh
;kfonK

xo

d"bs

(wjk) ekb dh feqgkB


F[zG-fBF[zG tor eo'VK

Bkb

Go

j'J

fd;d

jB.

fJ;

efb:[r

so

(feT[Ife)
j?, T[BQK

ftu

(w?~)

ns GkohnK G[iktK dk tZvk Go';k j?. 92. fi; B


okyF fSD Go ftu BFN eo fdZs jBl X{wqb'uB,

uzv w[zv ns wfjyk;[o tor (d?Is) gb ftu jh ]sw eo fdZs jBl ukwo,
fuZSo, bkb nZyK tkb d?Is :[ZX-G{wh ftu ibdh jh MkV ;[N jBl nfij
wkbe

gqkgs

eo

s[jkv

fJ;

dk;

ekjdh

gotkj

ojh

j?.93.

6 2

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

6 2

w[zvj[ ; wX[ ehNG ; w[o ; nx ; fifB e'fN db j?.


UfN eoh epj{z B fiB? ofD u'N goh gr dP? B Nb j?.

wko

w[zv tor, wX[-e?NG fij, w[o ns nx tor eo'VK (d?Is) fi; B


fdZs jB, fi; B :[ZX ftu edh (t?oh d gqjko s'A puD bJh) UN

f;zX[ fpy? i B p{v fB;uko gkte pkD pj B ib j?.

BjhI

bJh

s nf; s'fo fpb'fe nb'e ;[ bki e' Skv e? Gkfi ub j?. 94.

tkbk BjhI j?, i' d?Is ;w[zdo ftu v[p BjhI ;e ns nrB-pkD ubD s
th ;V BjhI ;e, T[j th soh nb"fee sbtko ~ ty e bZik ~ fsnkr
e

oktD ; wfjoktD ; xNekBj[ ; gb phu gSko.


pkod Bkd nezgB ; ir izr i[o? fiB f;T[ iw jko.
e[zG ne[zG ; ihs ;G? ifr ;ksj{` f;zX jfEnko gyko.
i i j[s neN fpeN ;[ eN efo ekb feqgkB e wko. 95.
i' ej{z ekb s Gki e pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi ikJh:?.
nkr j{z ekb Xo nf; rkis Skis j? fij s Bf; nJh:?.
n?; B e? r:' e'Jh ;[ dkt o ikfj T[gkt ;' xkt puJhn?.
iks B S[Nhn? w[V ej{az jf; skeh B feT[ ;oDkrfs iJh:?. 96.

Gi

ns

rJ

i'

(F;sq

jB.

oktD,

dh)

u'N

brD

:[ZX

ftu

d'

edw

th

fjbD

94.

wfjoktD

ns

e[zGeoB

tor

(fi;

B)

gb

Go

ftu

wko

fdZsl wxBkd ns nezgB tor :'X, fiBQK Bkb irs ftu :[ZX eo e :w
th jko iKdk j?, e[zG ns ne[zG tor (:'X fiBQK B) ;ko ;z;ko ~ fis
e

;ZsK

nkeVykB

;w[zdoK
ns

ftu

nkgD

jfEnko

em'o

(d?Is)

ekb

;k\

dh

ehs

feqgkB

;B,
Bkb

(fJj
eN

s)

wko

nfij

j'o

rJ.95.

i ekb s'A Gi e fes pfunk ik ;edk j't, sK (d;') fejVh fdFk


~ Gi e ub ikJhn?. (fiXo
rZidk j'fJnk ;'G fojk j? fi;

ikJhJ T[Xo) nr jh ekb sbtko Xko


eo e (tkg;) Gi nkJhdk j?. e'Jh th

nfijk dkT[ d; BjhI ;fenk fi; d T[gk Bkb (ekb dh) u'N s'A pu ;ehJ.
j w{oy ! fi; s'A fe; soQK S[fNnk BjhI ik ;edk, T[; dh FoB ftu y[Fh
y[Fh feT[I B ikfJnk ikJ. 96.

feq;B nT[ fp;B[ ig s[fj e'fNe okw ojhw Gbh fpfX fXnk:'.
pqjw ifgU no[ ;zG[ EfgU sfj s s[fje' feB j{` B puk:'.

(j fifrnk;{ !) s{z feqFB ns ftFD{ nkfd eo'VK (dtfsnK ~)


ifgnk j? ns okw s ojhw ~ uzrh soQK fXnkfJnk j?, (s{z) pqjwk ~ ifgnk

e'fN eoh sg;k fdB e'fNe ekj{ B e"vh e' ekw eYk:'.
ekw ek wzsq e;ho e ekw B ekb e' xkT[ feBj{` B puk:'. 97.

j?, ns fFt dh nkokXBk ehsh j? sK th s?~ fe; B th BjhI pukfJnk.


(s{z) eo'VK (fJFN-dtK dh) eo'VK fdB sgf;nk ehsh, go fe; B th (sok)
e"vh

dk

(feT[Ife)
ekj e' e{o eo sg;k fJB eh e'T{ e"vh e ekw B n?j?.
s'fj pukfJ ;e? ej[ e?; e? nkgB xkt pukfJ B n?j?.
e'g eokb eh gkte e[zv w? nkfg N`frU fsw s'fj N`r? j?.
us o us ni' ihn w? iV ekb feqgk fpB[ ekw B n?j?. 98.

gkfJ go' gow;o e iV gkjB w? gow;o Bkjh. 99.

th

fe;

fJBQK

dh

BjhI

th
e{Vh

eYkfJnk.
ekb

dh

sgf;nk

ekwBk-Gfonk
u'N

fe;

wzsq

s'A

pukT[Dk

bJh

eodk

dzwVh

BjhI
j?Il

j?.
(fJBQK

w[Zb

dk

BjhI,

e'Jh

e"vh

97.
ftu'A)

d ezw th BjhI nkT[D tkbk. (T[j) s?~ Gbk fetI puk ;erk, i' nkgD
nkg ~ (ekb dh) u'N s'I BjhI puk ;edk. r[Z; Bkb fGnkBe j'J (ekb
d) nrBh-e[zv ftu (fJj ;ko) nkg Nzr j'J jB, s?~ th T[; soQK Nzrtk
dDr. j w{oy ! j'F eo ns j[D th fdb ftu ;wM b? fe ekb dh feqgk
s'I fpBk (j'o e'Jh T[gk th) ezw nkT[D tkbk BjhI j?.98.

skfj gSkBs j? B wjk g;[ ik e' gqskg[ fsj{` g[o wkjh.


g{is j? gow;o e? fij e? go;? gob'e gokjh.
gkg eo' gowkoE e? fij gkgB s nfs gkg bikJh.

ezw

ftnkgs

j wjk gF{! T[; ~ (s{z) BjhI gSkDdk fi; dk gqskg fszBK b'eK ftu
j?. (s{z T[BQK ~) gowFto eo e g{idk j?I, fiBQK ~ S'jD Bkb

(Gkt g{iD Bkb) gob'e s'I j'o th d{o j' iktArk. (s{z) gowkoE ;wM
e i' gkg eodk j?I, T[BQK (x'o) gkgK ~ ty e nfs o{g tkb gkg th bZik
iKd jB. j w{oy ! (s{z) gowFto d g?ohI g?, (fJBQK gZEoK d g?ohI B g?
feT[Ife)

gZEoK

ftu

gowFto

BjhI

j?.99.

6 3

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

6 3

(T[; ~) w"B o{g ftu GiD Bkb, wkD (jzeko) SZvD Bkb, Gy XkoB
Bkb ns f;o w{zj w[BkT[D Bkb (gqkgs) BjhI ehsk ik ;edk. rb

w'B Gi Bjh wkB si Bjh Gy ;i Bjh w{zv w[zvkJ.


e`fm B ezmh em'o Xo? Bjh ;h; iNkB e i{N ;[jkJ.

eoB

;ku[ ej' ;[fB b? fus[ d? fpB[ dhB fdnkb eh ;kw f;XkJ.

ftu

gqhfs eo gqG[ gk:s j? feogkb B Ghis bKv1 eNkJ. 100.

dk i{Vk pDkT[D Bkb (T[; ~) BjhI (fwfbnk ik ;edk). ;Zu efjzdk jK,
fus d e ;[D bt' fe fpBk dhB-fdnkb dh FoB rJ (fe; j'o T[gk okjhI

ezmh

XkoB

eoB

Bkb,

em'o

sgf;nk

eoB

Bkb

ns

f;o

T[s

iNktK

rfs BjhI j[zdh). gqhs eoB Bkb gqG{ dh gqkgsh j[zdh j?. ;[zBs nkfd eokT[D
Bkb gowkswk gq;zB BjhI j[zdk. 100.
ekrd dhg ;G? efo e? no ;ks ;w[zdqB eh w;[ e?j'.

;ko dhgK ~ ekr} pDk e ns ;ZsK ;w[zdoK dh f;nkjh pDk bJhJ,


pB;gsh ~ eN e fbyD bJh byD ;kwrqh (ebwK) pDk bJhJl

ekfN pBk;gsh f;roh fbyp j{z e byB ekfi pB?j'.


;ko;[sh pesk efo e? i[r e'fN rB; e? jkfE fby?j'.

;koh

ekb feqgkB fpBk fpBsh B sT{ s[w e' gqG B?e[ foM?j'. 101.

(T[gwk) fbytkJh ikJ (go) ekb dh feqgk s'A fpBk, j gqG{ ! e'Jh th pBsh
s?~ E'Vk fizBk th foMk BjhI ;edh.101.

;o;tsh

dth

fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE ;qh ekb ih eh T[;sfs


fgqEw fXnkfJ ;zg{oBz ;s[ ;[Gw ;s[. 1.2

y[d

p'bD

s[woh wfjwk ngo ngkok. ik ek bfjU B feB j{z gkok.


dt dt okiB e okik. dhB fdnkb rohp fBtkik. 1.
d'jok

w{e T{uo? ;k;sq yfN fgzr froB ufV ikfJ.


nzX by? pXo' ;[B? i' ekb feqgk eokfJ. 2.
u"gJh

j't

ns

eo'VK

:[rK

se

rDF

jZEhI

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d ;qh ekb ih eh T[;sfs BK tkbk


gfjbk nfXnkfJ ;zg{oB j[zdk j? ;G F[G j?.1.

eth-pz ;

eft pz; toDB 3


u"gJh

tkbh

dk

toDB

u"gJh

(j gqG{!) soh wfjwk ngo ngko j? fi; dk e'Jh gko BjhI gk ;edk.
(s{`)
T[s

dtfsnK dk dtsk ns okfinK


dfJnk eoB tkbk ns raohpK

dk
~

okik j?I.
tfvnkT[D

(s{`) dhBK (ftukfonK)


tkbk j?I.1.

d'jok

i ekb dh feqgk j't, sK r[zrk S Fk;sq T[ZukoB br iKdk j?, fgzrbk


gopsK T[s uVQ iKdk j?, nzBQk tyD br g?Idk j? ns p'bk ;[DB d ;woE
j' iKdk j?.2.
u"gJh

j gqG{ ! woh s[S p[ZXh ftu feE'I (fJsBh Fesh j? fe) soh wfjwk

ejk p[fX gqG s[S jwkoh. pofB ;e? wfjwk i[ fsjkoh.


jw B ;es efo f;cs s[wkoh. nkg bj[ s[w eEk ;[Xkoh. 3.
ejk br? fJj[ ehN pykB?. wfjwk s'fo s[jh gqG ikB?.

dk eEB eo ;e. w?I soh f;\s BjhI eo ;edk. s[;hI nkg jh (wo fby
fJ;) fpZqsKs ~ ;[Xko bt'.3. fJj ehN (soh wfjwk dk) feE'A se pykB

fgsk iBw fiw g{s B gkt?. ejk stB ek Gd pskt?. 4.

eo. j gqG{ ! soh wfjwk sz{ jh ikDdk j?I. fitA fgsk d iBw dk Gd
g[Zso BjhI gk ;edk, (T[; soQK) sok Gd (w?I) fetI d; ;edk jK. 4.

s[woh gqGk s[w? pfB


s[woh feqnk s[w jh
;; Bkr f;o ;j;
oNs np br Bkw

nkJh. nT[oB s Bjh iks pskJh.


gqG ikB'. T{u Bhu e; ;es pykB'. 5.
pBkJh. dP? ;jz; o;Bkj ;[jkJh.
ngkok. s[wo' sT{ B gkts gkok. 6.

1H @fbzr# 2H fJBQK T[eshnK ftu fes fes e[M nzso th fwbdk j?, go p[fBnkdh coe BjhI
3H e[M phVK ftu @;'Yh pz; T[sgsh toDB# fbfynk j? ns e[M fpBk fJ; T[esh dhnK jB.

soh

gqGk

dk

pykB

sz{

nkg

jh

eo

;edk

j?I,

j'oBK

s'I

(T[;

dk)

toDB BjhI ehsk ik ;edk. j gqG{ ! s{z jh nkgDh feqnk (rfsftXh) ~


ikDdk j?I. (w?I T[; dk) tX xN fetA pykB eo ;edk jK. 5. (s{`) FFBkr
d j}ko f;o pDkJ jB, (T[; dhnK) d' j}ko ihGK ;'G ojhnK jB. (T[j)
j[D se (so) ngko BKtK ~ oN fojk j?, fco th (T[j) so BKtK dk nzs
BjhI

gk

;fenk

j?.

6.

6 4

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

6 4

s[woh feqnk ejk e'T{ ej?. ;wMs pks T[ofM wfs oj?.
;{Sw o{g B poBk ikJh. fpoX[ ;o{gfj ej' pBkJh. 7.

jh

s[woh gqw Grfs ip rfjj'. S'fo eEk ;G jh sp efj j'.

(fco th jm eoe so) ftokN o{g dk eEB eodk jK.7. id'A soh gqw-

np w? ej' ;[ ngBh eEk. ;'Yh pz; T[gfink iEk. 8.

Grsh gqkgs j'trh, sd'A jh ;koh eEk w[Y'A ejKrk. j[D w?I (etb) nkgDh
eEk efjzdk jK fi; soQK fe ;'Yh pz; (;z;ko ftu) g?dk j'fJnk j?.8.

d'jok

soh feqnk dk e'Jh feE'I se toDB eo. (soh) rZb ;wMD Bkb
p[ZXh ueok iKdh j?. (so) ;{yw o{g dk toDB BjhI ehsk ik ;edk,

d'jok

gqEw eEk ;`Sg s ej' ;[ fjs fus[ bkfJ.


pj[fo pv' fp;Eko e? efjj" ;G? ;[BkfJ. 9.
u"gJh

fgqEw ekb ip eok g;kok. Unzeko s f;q;fN T[gkok.


ekb;?B gqEw? GfJU G{gk. nfXe ns[b pfb o{g nB{gk. 10.
ekbes[ d{;o G{n GfJU. e{qopo;1 sh;o ifr m:'.
ekbX[i us[oE fBqg ;'j?. fij s G:' irs ;G e' j?. 11.
;j;okS ik e' ;[G ;'j?. ;j; gkd ik e sfB w'j?.
;y Bkr go ;'fJp' eo?. ir fsj ;y ;kfJ T[uo?. 12.
Je ;qtD s w?b fBekok. sk s wX{ ehNG sB Xkok.
d[shnk ekB s w?b fBekoh. sk s GJh f;q;fN fJj ;koh. 13.
fsB e' ekb pj[fo pX eok. fsB e' wd ;w[zd w' gok.
fueB sk; ib go fso ojh. wXk Bkw spfj s ejh. 14.
;kX eow i g[oy ewkt?. Bkw dtsk irs ejkt?.
e[feqs eow i ir w? eojh. Bkw n;[o fsB e' ;G Xo jh. 15.
pj[ fp;Eko ej br? pykBhns. rzqE pYB s nfs vo[ wkBhns.
fsB s j's pj[s fBqg nkJ. dS gqikgfs fiB T[gikJ. 16.
d; ;jz; fsfj frqj GJh e`fBnk. fij ;wkB ej br? B nzfBnk.
ekb feqnk n?;h sj GJh. s ;G fpnkj Bo;B dJh. 17.
d'jok

pBsk edq fdfs nfdfs J foy poh pBkfJ.


Bkr Bkrfog[ dt ;G dJhs bJ T[gikfJ. 18.
u"gJh

sks ;{oi o{g e' Xok. iks pz; gqu[o oft eok.
i" fsB e efj Bkw ;[BkT{. eEk pYB s nfXe vokT{. 19.
1H

BkNe

@eq'opo;#

ft;sko

gfjbK (w?I) fjs-fus brk e


Bkb ;G ~ ;[ D ktKrk.9.

;zyg

ftu

eEk

efjzdk

jK.

fco

tZv

u"gJh

id'A ekb B ;G s'A gfjbK gq;ko ehsk, sd'A Unzeko s'I f;qFNh ~
g?dk ehsk. ekb ;?D (BK dk) gfjbk okik j'fJnk i' nfXe pb tkbk, ns[Zb
o{g tkbk ns nB{gw ;h. 10. ekb es (BK dk) d{ik okik j'fJnk, irs
ftu shik (okik) eqo-po; g?dk j'fJnk. ekb X[i u"Ek okik ;[F'fGs
j'fJnk fi; s'A irs dk ;G e[M j'Id ftu nkfJnk.11.
fi; d (Foho T[s) j}ko nZyK F'Gk fdzdhnK jB, fi; d Foho
j}ko g?o w"i{d jB, (i') FFBkr (dh ;ik) T[s ;"Idk j?, T[;~ irs
;kfJ# (FFFJh) efjzdk j?. 12. (T[; B) fJe ezB s'A w?b eZYh, T[; s'A
ns e?NG B Foho XkoB ehs. T[; B d{i ezB ftu'A w?b eZYh, T[; s'A
;koh f;q F Nh pDh.13.

T[s
@;y
wX[
fJj

fco ekb B T[BQK (wX[ ns e?NG) dk tZX ehsk. T[BQK dh fwM (wd)
;w[zdo ftu fvZrh, T[; dh fueBkJh ib T[s sodh ojh, sd s'A (Xosh
dk) BK @wXk# fejk ikD bfrnk. 14. i' g[oF Gb (@;kX#) eow eodk
j?, T[j dtsk BK Bkb ikfDnk iKdk j?. fijVk ;z;ko ftu wkV eow eodk
j?, ;ko T[BQK dk BK d?Is (@n;[o#) oy fdzd jB.15.
ft;sko pj[s j?, feE'I se pykB eoK (feT[Ife) rqzE d tXD dk
pj[s vo brdk j?. T[BQK s'I (nr) pj[s oki j'J fiBQK B deF gqikgsh
~ g?dk ehsk. 16. T[; d xo d; j}ko bVehnK B iBw fbnk fiBQK
torh (;[zdo) j'o e'Jh BjhI brdh ;h. T[d'A ekb B nfijh yv toskJh
(fe T[; B) ;kohnK (bVehnK) okfinK ~ ftnkj fdZshnK.17.
d'jok

pfBsk, edo{, fdfs, nfdfs uko (eF:g) foFh B ftnkj bJhnK


(fiBQK s'A) ;ko ;Zg (edo{ s'A), ro[V (pfBsk s'A), dts (nfdfs s'A) ns
d?Is (fdfs s'A) (foFh B) g?dk eo bJ.18.
u"gJh

T[BQK (pZfunK) ftu'I fe; B ;{oi dk o{g XkoB ehsk fi; s'A ;{oi
pz; dk ft;sko j'fJnk. i T[BQK d (pzF d okfinK d) BK ;[DktK sK eEk
d tXD dk pj[s vo brdk j?. 19.

6 5

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

6 5

T[; (;{oi) d pz; ftu ox{ (BK dk okik) j'fJnk fi; s'I irs ftu
ox{pz; ufbnk. T[;dk @ni# BK dk ;qFm g[Zso g?dk j'fJnk i' wjkoEh ns

ip fsB G; i'r e' b:'. oki gkN d;oE e' d:'.

wjkB XB[FXkoh ;h.20. id'A T[; B :'r dk Gy fbnk sK oki-gkN (nkgD

j's G:' tfj wjk X[B[oXo. shB fsqnkB pok fij o[fu eo. 21.

g[Zso)) dFoE ~ ;"Ig fdZsk. T[j th wjkB XB[FXkoh ;h, T[; B nkgDh y[Fh
Bkb fszB fJ;sohnK Bkb ftnkj ehsk. 21.

fgqEw i:' fsj okw[ e[wkok. GoE bSwB ;sq fpdkok.

gfjbh (okDh e"Ffbnk) B okw BK d e[wko ~ iBw fdZsk. (pkeh


d' okDhnK e?eJh ns ;[fwsqk B) Gos, bZSwD ns Fso{xB (~ iBw
fdZsk). T[BQK B pj[s fuo se oki ewkfJnk, (go) ;wK nkT[D s dtb'e ~ ub rJ. 22. fco ;hsk d d'tA g[Zso (bt ns e[F) okik pD
ns oki-gkN T[BQK ~ pj[s cfpnk. id'A T[BQK B wdq dF (gzikp) dhnK okie[wkohnK ftnkjhnK sK GKs GKs d :Zr ehs .23.

wdq d; J;Poik poh ip. Gkfs Gkfs e ir ehJ sp. 23.

sjh fsB? pkX d[fJ g[otk. Je e;{o d[sh: bj[otk.


nXe g[oh s d'T{ fpokih. fBofy bze nwoktfs bkih. 24.
pj[s ekb fsB oki[ ewk:'. ikb ekb s nzfs c;k:'.
fsB e g[sq g"sq i tJ. oki eos fJj ir e' GJ. 25.

ejk br s poB ;[BkT{I. fsB e Bkw B ;`fynk gkT{I.


j's uj{` i[r w? i nkJ. fsB e Bkw B iks rBkJ. 26.
i' np st feogk pb gkT{I. Bkw iEk wfs Gkfy ;[BkT{I.
ekb es no[ ekbokfJ GfB. fiB e GJ g[sq xfo nBrB. 27.
ekb es G:' pbh ngkok. ekbokfJ fifB Bro fBekok.
Gkfi ;B"Y df; s rJ. sjh G{gik fpnkjs GJ. 28.
fsj s g[sq G:' i' Xkwk. ;'Yh okfJ Xok fsfj Bkwk.
pz; ;B"Y sfdB s Ehnk. gow gftsq g[oy i{ ehnk. 29.
sk s g[sq g"sq j[fJ nkfJ. s ;'Yh ;G irfs ejkJ.
ir w? nfXe ;[ GJ gqf;Xk. fdB fdB fsB e XB eh fpqXk. 30.
oki eos GJ fpfpX gqekok. d; d; e ihs fBqgkok.
ijk sjk fsj Xow ubk:'. nsq gsq ej ;hf; Y[ok:'. 31.
oki;{n pj[ pkoB ehJ. ihfs ihfs d;;Po bhJ.
pkiwX pj[ pkoB eo. ;eb eb{y fBi e[b e jo. 32.
pj[s pz; w? pY' fpykXk. wN B ;ek e'T{ fsj ;kXk.
fpuo pho pB?s[ nyzvb. rfj rfj ub fGoB oB wzvb. 33.
@ir

BkNe

fsB e pz; fpy? ox[ G:'. ox[ pz;fj fij 1irfj ub:'1 .
sks g[sq j's G:' ni[ po[. wjk oEh no[ wjk XB[oXo. 20.

pj[s ekb fsB oki ewk:'. ekb gkfJ ;[o g[ofj f;Xk:'. 22.
;hn ;[s pj[fo GJ d[fJ okik. oki gkN T[B jh eT[ Skik.

1H

pfusq

T[ufo:'#

T[E (gzikp ftu) T[BQK B d' Bro t;kJ (fiBQK ftu'A) fJe dk BK
e;{o ns d{i dk BK bkj"o (btg[ok-bj[otk) fgnk. T[j d'tA Bro pj[s
F'GkFkbh ;B (fiBQK ~) ty e bzek ns nwoktsh (fJzdog[oh) th biKdhnK
;B.24. T[BQK d'jK B pj[s ;wA se oki ehsk, (go) nzs ftu ekb B
(T[BQK ~ nkgD) ikb ftu c;k fbnk. T[BQK d i' g[Zso g'so j'J, T[j th
fJ; irs ftu oki eod oj. 25.
feE'A se (T[BQK d jkb dk) toDB eo e ;[DktK, T[BQK d BKtK
frDsh jh BjhI j' ;edh. u"jK :[rK ftu i' (oki j[zd) nkJ, T[BQK d
frDkJ BjhI ik ;ed.26. i j[D soh feqgk Bkb pb gqkgs eoK (sK
d) BK :Ek-p[ZXh nky ;[DktK. ekb es[ ns ekb okfJ (d BK) b?Idk
fiBQK d xo nDfrDs g[Zso g?dk j'J. 27.

dh
BK
T[BQK
jK

ekb es[ pj[s pbtkB j'fJnk fi; B ekb okfJ ~ Bro s'A eY
fdZsk. T[E'A T[j Gi e ;B"Y dF ~ ufbnk frnk ns T[E'A dh oki-e[wkoh
Bkb (T[; dk) ftnkj j'fJnk.28. T[; (oki e[wkoh) s'A xo ftu i' g[Zso
g?dk j'fJnk, T[; dk BK ;'Yh okfJ ofynk. T[; fdB s'A ;B"Y pz; ufbnk
(i') gow gftso g[oF (gowkswk) B ;kfink ;h. 29.
;'Yh
fdB)
ns
ns

T[; (;'Yh okfJ) s'A i' g[Zso g'so j[zd nkJ, T[j (;G) irs ftu
nytkJ. irs ftu T[j pj[s gqf;ZX j' rJ ns T[BQK d xo (fdB'
XB dk tkXk j[zdk fojk. 30. (T[BQK B) nBe soQK Bkb oki ehsk
dF-dFKsoK d oki fiZs bJ. fiE feE T[BQK B Xow dk ft;sko ehsk
f;o T[s Ssq M[b tkfJnk.31.

(T[BQK B) pj[s tko oki;{: :Zr ehs ns


~ fiZs fbnk. (T[BQK B) pj[s tko nFPwX :Zr
d ;ko gkg BFN eo fdZs.32. fco (T[BQK dh)
frnk fi; ~ e'Jh th Gbk g[oF wN B ;fenk.
fcoB br ns F;sq cV cV e :[ZX-G{wh ~

dFK
th
pz;
pKe
s[o

d ;[nkwhnK (okfinK)
ehs ns nkgDh e[b
ftu MrVk pj[s tX
tho :'fXnK d ;w{j
gJ.33.

6 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

XB no[ G{fw g[oksB p?ok. fiB ek w{nk eofs ir xok.


w'j pkd njzeko g;kok. ekw eq'X ihsk ir ;kok. 34.

BkNe

6 6

XB ns Xosh dk g[okDk t?o j? fiBQK dk xfonk j'fJnk ;kok irs


wo fojk j?. w'j ns jzeko jh (fJ;) MrV d gq;ko (d ekoB jB) ns
ekw-eq'X

;kok

irs

fis

fbnk

j?.34.

d'jok

d'jok

XfB XfB XB e' Gkyhn? ik ek irs[ r[bkw[.


;G fBoys :k e' fco? ;G ub eos ;bkw. 35.

XB ~ XzB XzB efjDk ukjhdk j? fi; dk (;kok) irs r[bkw j?


ns fi; ~ ;ko Mked fcod jB ns (XBtkBK d xoK ~) ub e gqBkw
eod

jB.35.

u"gJh

u"gJh

ekb B e'T{ eoB ;[wkok. p?o pkd njzeko g;kok.


b'G w{b fJj ir e' j{nk. ik ;' ukjs ;G? e' w{nk. 36.

ekb dk e'Jh F[wko BjhI j? fi; B t?o, fttkd ns jzeko ~ iBw


fdZsk j?. b'G fJ; irs dk w{b (nkXko) pD frnk j? fi; dh ukjs eoe
;G

wo

oj

fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE ;[G pz; poBBz d[sh:k


fXnkfJ ;zg{oBw ;s[ ;[Gw ;s[. 2. 137.

G[ i z r gq : ks Sz d

jB.36.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @F[G pz; poBB# d/ BK tkbk d{ik
nfXnkfJ (;zg{oB j[zdk j?) ;G ;[G j?. 2. 137.

G[ i z r gq : ks Sz d

ftXksk B eJh soQK d t?o ns fttkd ou fdZs fi; ~ e'Jh ;kX{

ouk p?o pkdz fpXks ngkoz. fi;? ;kfX ;kfeU B e'T{ ;[Xkoz.
pbh ekw ok:z wjk b'G w'jz. r:' eT[B phoz ;[ :k

s nb'jz. 1.

sjk pho p`e pe? nkg wXz. T[m ;;sq b? b? wuk i[X ;[Xz.
ej{` ygoh y'b yzv ngkoz. wu?2 pho p?skb vT[o{ vekoz. 2.

g[oF (Be nkdwh) ;[Xko B ;fenk. wjkpbh ekw, b'G, w'j nkfd ftekoK
d jfEnkoK dh wko s'A Gbk e"D F{otho pu e frnk j?<.1. T[E (oDG{wh ftu) pKe ;{ow nkg; ftu e"V puB p'b oj jB. (T[j) F;sq b?
b? e T[md jB ns x'o :[ZX eod jB. fes ygo (u"V cb tkbk sho),
y'b ns yzv XkoB eoB tkb (fJe d{i ~ wko oj jB), fes pho p?skb
vT[o{

ej{` Jh; ;h;z g[n? o[zv wkbz. ej{z vke vT[o{ ej{`ez fpskbz.
uth uktvhnz febzeko ezez3. r[Eh b[E i[E pj? pho pze4` . 3.
goh e[N e[Nz o[b sS w[Sz. oj jkE vko T[G? 5T[oX w[Sz5.
ej{` y'goh y'b fyzr`6 ys`r`. ej{` ysqhnz yr ysz fByzrz. 4.

uth uKtvh vkeBh vke wko?. ej{` G?oth G{s G?o' peko?.
ej{z pho p?skb p`e fpjko`. ej{` G{s gqsz j;? wk;jko`. 5.
o;ktb

Sz d

wjk pho ri. ;[D wx bi.


Mzvk rv rkY. wzv o'; pkY. 6.
1H @;K# 2H @Bu?# 3H @ekez# 4H @pKe`# 5H @T[X w[S`# 6H @yzr#

tik

tik

Bud

fes

fFt

f;oK

(oz[vK)

jB.2.
~

wkbk

ftu

ib{b) p'bdhnK jB ns fes p?skb e{ed


ns fes fJZbK febekohnK wkodhnK jB.

go'Adk
jB.
fes

j?.

fes

vkeDhnK

(T{b

fes uw[zvDK p'bdhnK jB


pKe ;{ophoK dhnK bkFK

r[ZEwr[ZEk j' ojhnK jB. 3. pj[s e[N wko j'Jh j?, (;{ofwnK d FohoK d)
N'N
o[b

o[bd jB.
oj jB).

jB,

fes

(fes) d'tI jZE w[ZSK T[s oy (j'fJnK


fes y'gVh ~ pukT[D tkb y'b ns

;{ophoK

dhnK

sbtkoK

ns

shoK

GZE

o[b

w[od :[ZX-G{wh ftu


XB[y-pkD o[b oj
oj

jB.

4.

fes uw[zvDK p'bdhnK jB ns vkeDhnK vekodhnK jB. fes G?oth,


G{s ns G?o' GZGeK wko oj jB. fes pho p?skb nkeV e (@pze#) fcod
jB ns fes G{s-gqs ns wk;jkoh iht j; oj jB. 5.
o;ktb

Sz d

tv ;{ow ri oj jB (fiBQK dh roi ~) ;[D e pdb th bZik


oj jB. (T[BQK B nkgD) Mzv gZeh soQK rv j'J jB (fiBQK ~ ty e fto'Xh
t?oh dbK d ;{ow) o'j tXk e (:[ZX ftu) i[N j'J jB.6.

67

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

67

feqgkDz eNkoz. fGo o'; Xkoz.


wjkpho pzez. fGo G{fw jzez. 7.

wjkB :'X Xosh ~ ezpkT[Id j'J (fJe d{i Bkb) fGV oj jB.7. ;{ofwnK

wu ;{o ;;sqz. T[mh Mko n;sqz.

feqgkDz eNkoz. goh b'j wkoz. 8.

jB. feqgkBK, eNkoK ns b'j (d pD j'o F;sqK d) y{p gqjko j'J jB.8.

G[ i z r gq : ks Sz d

(;{ow)
F;sq

fes

pjh e'g eksh feqgkDz eNkoh.

sbtko,

ej{` ;?jEhnz ej{` ;[X ;b`.


ej{` ;b ;Kr` Gbh ob gb`. 9.

tkjhnK

Sz d

ubD

tXk

br

e feqgkBK

jB

ns

ns eNkoK

n;sqK

Bkb

ubD

bVd jB.

Bkb

fuDrK

(nBe)

fBebD

pKe

brhnK

G[ i z r gq : ks Sz d

jbph i[ B ph ;o' j h d[ X koh.

Boki

o';

j'

fes
ik

ojh

Boki

jbp

dh,

S[oh,

ojhnK

j?)

fes

iBp

dh,

feqgkB

ns

eNko

jB.

ns

fes

fes

fes

ns

sbtko

(nkgD

;?jZEhnK

Bf}nK

;o'jh

Bkb

XkoeK

ns
d[nkok)

ns

fes

Bkb

XewXZeh

poShnK

fes

Bf}nK

d'Xkoh

eq'X

Bkb

Bkb

(bVkJh

ojh

j?.9.

j'

Sz d

;o'y ;[o ;kfinz. fp;kfo ;ze pkfinz.

o'j Bkb ;{ow ;Zi j'J jB ns Fzek ~ G[bk e y{p fGV oj jB.

fB;ze ;;sq wkojhI. T[skfo nzr vkojhI. 10.


eS{ B ekB okyhI. ;[ wkfo wkfo GkyjhI.

fB;zr

;[ jke jkm ofb:z. nBzs ;;sq Mfb:z. 11.

bbekok wko e (fto'Xh ~) XZe b? iKd jB ns nBzs F;sqK d tkoK ~

j'

jB.10.

F;sq

fe;

;fjz d

dh

j}koK
~

ej{fe nzr eNhnz. ej{z ;o'j gNhnz.


ej{z ;wk; w[Shnz. fro ;[ sS w[Shnz. 13.

(;{ow

;[nzpo

wko'

jB

ns

(fto'XhnK

gotkj

BjhI

eod,

d)

p;

nzr

T[skod

wko'-wko'

jh

ik

oj

p'bd

jB.

jB.11.

jiko j{fo nzpoz. fpo[X e? ;[nzpoz.


eo{o Gks v'bjh. ;[ wko[ wko p'bjh. 12.

wkod
e'Jh

j{oK
pDk

:[ZX-G{wh
jh

nkekF
e

(thorsh

ftu)

p'bd

(ftu

jB.

gqkgs

fGnkBe
12.

ftuo

eoB

Yzr

fe;

ojhnK

Bkb

jB)

tkb

eN

:[ZX-G{wh

;{ofwnK

v'bd

nzr

ns

fcod

rJ

jB

jB.

(fpo[X)

todhnK

ns

fe;

jB).

(w{zj'A)

tkb

wko'(;[o'j)

g[N rJ jB. fe; dk wk; efNnk frnk j? ns (fes e'Jh) tfYnk-N[fenk


fvfrnk
Ywe Y' b Ykfb:z . jo' b jkb ukfb:z .
MNke MN pkjhnz. ;[ pho ;?B rkjhnz. 14.
fBtz fB;kD pkfinz. ;[ pho Xho rkfinz.
feqgkb pkD pkjh jh. niks nzr bkj jh. 15.

fgnk

13.

YkbK s Y'b Yzw-Yzw tid jB ns (;?Bk d) w{job (fjZ; d ;?fBe)


w"i-w;sh
;?Bk

ftu

ub

rkj[zd

feqgkBK

ns

(fJXo-T[Xo)

fGo fp;kfo ;'fe:z. f;Xko dt b'fe:z. 17.

ns

nktk}
e

~
(Bkb

bVd

sho

fo; fpo[X phfo:z. ;[ wkfo Mkfo shfo:z.

;[D

jh)

fto'Xh

jB.

;{ow
X"I;

tid

ubkT[Id

jB

ns

nS'gb

;{ow)

Gid.

e'qfXs

F;sqK

th

Fofwzd

@;VZe#

dh

nktk}

fXoK

Bkb

BtI

wx

ns

c[osh

14.

(ftu

BjhI

jB

oj

jB.

:[ZX-G{wh

fpo[X eqX
[ okfi:z. B uko g?o Gkfi:z.
;zGkfo ;;sq rki jh. ;[ Bkd wx bki jh. 16.
jbze jke wko jh. ;oe ;;sq Mko jh.

;pd ;zy pfi:z. ;[ pho Xho ;fi:z. 18.

j?.

(tho-rsh
d

;{ow

gk

j'
j[zd

jh

nzr

;{ow

jB

ns

rid

jB,

tZY

;[Nd

jB.15.

F[GkfJwkB

jB

ns

uko

jB

(T[BQK

rZiD

dh)

bbeko

wkod

jB

G[bk

rid

fGnkBe

F;sq

ubk

fdzd

;[nor

b'e

e'qfXs

ubkT[Id

XhoitkB

jB.16.

eod
e)

pj[s

;zGkb

(jfEnko)

jB,

jB

shoK

jB.
iKd
dh

edw

;'r
jB.

wko

th

17.
Bkb

(go-

gZy tkfbnK ~) MkV fdzd jB. ;zy d tiD dh X[B nkT[Idh j? ns ;{ow
Xhoi

Bkb

;[;fis

j[zd

jB.

18.

68

;qh

d;w-rqzE

o;ktb

s[oh ;zy
Bu s[zd
fMwh si
T[m? Bd

pki.
skih.
srz.
Bkdz.

;kfjp

Sz d

wjkpho ;ki.
wu ;{o rkih. 19.
wB' fpi prz.
X[B fBqfpykdz. 20.

s[N yr y'bz. w[yz wko p'bz.


Xek Xhe Xez. fro je pez. 21.
dbz dhj rkjz. nX' nzr bkjz.
gq:'xz gqjkoz. pe? wko wkoz. 22.

pfusq

o;ktb

oes g{oz. fcoh r?fD j{oz.


r?fD ekbh. j;h ygokbh. 23.
;{o ;'jz. wzv b'j eq'jz.
rop rfi:z. X[Dz wx bfi:z. 24.
b'j Sez. w[yz wko
w[S pzez. fGo Skv
jke pkih1. fxoh
uko Y{e. w[yz wko

pez.
;zez. 25.
;?D ;kih2.
e{e. 26.

o[e
Yj
jez
o;z

;{o ;zrz. wB' f;zX[ rzrz.


Ykb Yez. feqgkD eVez. 27.
jke pkih. Bu s[zd skih.
o[dq gkr. fGo o'; ikr. 28.

(Bd)

ri?
Gb
fGo?
Mzvk

1H @pih# 2H @;ih#

r?D
g{s
p?o
rv

dth. wjk nz; Gth.


Bkuz. o;z o[dq okuz. 31.
o[M?. wjk i'X i[M?.
rkY. pi p?o pkY. 32.

riz rkj pkX. XB[o pkB ;kX.


pj nkg wXz. fro nX nXz. 33.

dh

nktk}

(fes)

nk

ojh

j?.

fJj

sbtkoK

ns

f;o

X[B
y'b

fBozso
N[ZN

(;[DkJh

gJ

jB,

ojh

(fes

j?).

;{ow)

20.

wz{j

s'I

wko'-wko' p'b oj jB. fes XewXZeh j' ojh j?, fes jZe-pZe j'J (;{ow)
fvr j'J jB.21. (fes) tZfvnK dbK ~ bskfVnk ik fojk j?, (fes) nZX
nzr tY ik oj jB, (fes tho) b'j dh rdk wkod jB ns (fes) wko'efjz d
bj{

jB.22.
Bkb

Bdh

Go

rJh

j?,

nkekF

ftu

j{oK

ftuodhnK

jB.

dth nk;wkB ftu ri ojh j? ns yZgo Go e ghD tkbhnK


j;dhnK jB.23. tZv ;{ow ;'Gd jB, i' izr ftu eq'X Bkb

ekbh

(ebi'rDK)
GVe j'J

jB. tZv jzeko Bkb rid jB (fiBQK dh) nktk} (;[D e) pdb th Fofwzdk
j? . 24.
(;{ow)

F;sqK

dh

;ki

;iktN

Bkb

;Zi

j'J

jB

ns

w{zj

s'A

wko'-

wko' p'bd jB. (;{ofwnK d) w{zj T[s e[zvbhnK w[ZSK jB ns fB;zr j' e
bV oj jB. 25. (:'fXnK B) x'fVnK (pkih) ~ je e ;?Bk ~ xo fbnk
j?, fuVQ j'J (;{ow) u"jK gkf;nK s'A Y[e oj jB ns w{zj s'A wko'-wko' p'b
oj

fro ;[X ;bz. GJh ob gbz.


gbzjko Bu. oDz pho wu. 29.
j; wk;jkoh. Bu G{s Gkoh.
wjk Yhm Y{e. w[yz wko e{e. 30.

Sz d

fprb ns ;zy ti oj jB. tZv ;{ow ;i oj jB. s} ukb tkb

j[ z d k
Se
w[yz
jez
fuo

68

x'V Bu oj jB ns Xow-tho ;{ow w;s j'J fco oj jB. 19. s}


sbtkoK uwe ojhnK jB, wkB' fpibh s}h Bkb ub ojh j't. X"If;nK

wko'
Bdh
ri
wjk
wjk

BkNe

jB.

26.

;KrK

Bkb

;{ow

nNe

j'J

jB,

wkB'

;w[zdo

Bkb

rzrk

fwb

rJh

j't. (eJh) YkbK d Ujb b[e rJ jB ns (Ykb T[s tiD ekoB)


feqgkBK ~ eVek fdzd jB. 27. x'fVnK ~ bbekfonk iK jZfenk ik fojk
j?, T[j s} ukb tkb x'V Bud jB. (;{ow) o"do o; ftu ozr j'J jB
ns eq'fXs j'D s bV oj jB.28.
fsy

Bf}nK

Bkb

(;{ow)

fvr

gJ

jB

ns

(T[BQK

ftu)

XewXZeh

j'

ojh j?. wk;kjkoh iht Bu oj jB ns :[ZX ftu ;{ow ukT[ Bkb i[N j'J
jB.29. wk; ykD tkb j; oj jB ns tv G{s Bu oj jB. pj[s fBvo
(:'X fGVB bJh) T[bQo j'J/ jB ns w[y ftu'I wko'-wko' p'b oj jB. 30.
nkekF

ftu

dth

ri

ojh

j?

i'

wjkekb

s'A

g?dk

j'Jh

j?

(noEks

wjkekb dh Fesh j?). G{s uzrh soQaK Bu oj jB ns o"do o; ftu wrB


jB.31. (tho ;?fBe) t?o Bkb Go-ghs fGV oj ns tZv :'X i{M oj jB.
fdqVQsk Bkb Mzv rv oj jB ns t?o tXk e bbeko wko oj jB.32.
f;o T[s G{yD ;ikJ j'J jB ns sho-ewkBK ;kXhnK j'JhnK jB.
nkg; ftu (sho) ubkT[Id jB ns nZX nZX N[eV j' e fvr g?Id jB.33.

69

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

69

riz pki i[M?. pbh p?o o[M?.


fBqG? ;;sq pkj?. T[G? ihs ukj?. 34.
ri nkfB rkih. Bu s[zd skih.

jkEh ns x'V th i{M oj jB ns ;{otho th t?o ftu o[M j'J


jB. fBoG? j' e F;sq ubkT[Id jB ns d'jK (gkf;nK d ;{ow nkgDh jh)

jez jke pih. fco? ;?B Gih. 35.

Bu oj jB. bbeko s bbekok ti fojk j? ns ;?Bk (fJXo T[Xo) Gih


fcodh j?. 35.

wdz ws wks. o;z o[dq oks.

(;{ow) Fokp Bkb w;s j'J jB. o"do o; ftu g{oh soQK wrB jB.
jkEh d M[zv ;i jB ns o'; tXk e fGV oj jB.36. s} sbtkoK fJ;
soQK uwe ojhnK jB fitA pdbK ftu fpibh dh ukb j't. t?ohnK d x'V
fJT[I B; fcod jB fiT[I ib T[s rzr?oh (ib i[bkjk) Gfink fcodk
j?.37. nkg; ftu (nkjw' ;kjwD F;sq) ubkT[Id jB. d'tA gk; (nkgDh
nkgDh) fis ukj[zd jB. o"do o; ftu os j'J jB. (BF ftu) pj[s w;s
j'J j'J jB. 38.

riz i{j ;ki. fGo o'; pki. 36.


Mwh si srz. xDz fpi prz.
pj? pko p?oh. ibz fiT[ r`r?oh. 37.
ng' nkg pkjz. T[G? ihs ukjz.
o;z o[dq oks. wjk ws wks. 38.
G[ i z r Sz d

wu pho phoz nG{sz G:kDz. pih Gfo Gzeko X[e fB;kBz.


Btz Bd Bh;kD ri rjhoz. fco? o[zv w[zv sBz sS shoz. 39.

pj yr ysz fynkbz yszrz. o[b sS w[Sz wjk i'X izrz.


p`X? pho pkBk pv n?fmtko. x[w? b'j x[Nz wB' wstko. 40.

fis

ukj[zd

jB.34.

nDy

tkb

;{ow

ri

oj

jB.

fsyh

ukb

tkb

x'V

G[ i z r Sz d

;{ow ;{ofwnK Bkb bVd j'J nb"fee ns fGnkBe j' rJ jB.


tidhnK GohnK dh G[zeko ns X"If;nK dh (X[zeko) ;[DkJh fdzdh j?. BtI
X"If;nK d tiD Bkb rzGho Fpd fBebdk j? ns o[zv, w[zv ns shoK Bkb
gZS j'J Foho (:[ZX-G{wh ftu fJXo T[Xo) fco oj jB.39.
:[ZX-G{wh ftu sbtko ubdh j?, shoK (yszr) dh fFFsK (fynkbz)
pzBQ e/ (p"SkV) j[zdh j?. tZv tZv :'X tZY eN (oD ftu) o[b oj jB.
tv nkeVykB :'fXnK B (Fjkds d) pkD ;ikJ j'J jB. T[j F;sqK (b'j)
d tko ;fj e (x[N Go e) :[ZX-G{wh ftu wstkb j'J fcod jB. 40.

T[mh e{j i{jz ;wfo ;ko pfi:z. feX' nzs e ekb e' wx rfi:z.
GJh sho Ghoz ewkDz eVfe:z. pi b'j e'qjz wjk i`fr wfu:z. 41.

:{ZX-G{wh ftu F;sqK d (fJe d{i T[s) tiD Bkb jo gk; o"bk g?
frnk j? fitA fes'A gob' d ;wA d pdb ri oj jB. shoK dh p"SkV
br rJh j? ns ewkBK eVeD br rJhnK jB. eq'X Bkb F;sq (fJe
d{i T[s) tid jB ns tZvk :[ZX wfunk j'fJnk j?. 41.

fpou wjk i[X i'Xk i[nkD`. y[b yr ysqh nG{sz G:kDz.


pbh i[M o[M? o;z o[dq os. fwb jE pyz wjk si ss. 42.

itkB ;{ofwnK B tvk :[ZX ou fdZsk j?. fwnkB ftu'I sbtkoK eY


e ;{ow nd[Zsh ns fGnkBe (o{g tkb) j' rJ jB. o"do o; ftu os
j'J pbtkB :'X :[ZX ftu o[M rJ jB ns gquzv o{g Xko e (fJe db
d t?oh d{i db Bkb) r[Ew-r[ZEk j' rJ jB.42.

Mwh si srz ;[ o';z gqjkoz. o[b o[zv w[zvz T[mh ;;sq Mkoz.

s} sbtkoK uwedhnK jB, r[Z;/ Bkb tko j[zd/ jB, o[zv w[zv o[b
oj/ jB, F;sqK (d tiD Bkb) nZr (dhnK fuzrkohnK) fBebdhnK jB. ;{ow
GGeK wko oj jB, xktK s'A bj{ Ge Ge (eo e fBeb fojk j?)l fJzi
gqshs j[zdk j? fe fJzdo ns ftqsk;[o dk :[ZX j' fojk j't/.43.

ppezs phoz GGezs xk:z. wB' i[X fJzdzq i[fNU fpqsok:z. 43.

wjk i[X wfu:z wjk ;{o rki. nkg' nkg w? ;;sq ;'I ;;sq pki.
T[m Mko ;Krz wu b'j eq'jz. wB' yb pk;zs wkjzs ;'jz. 44.

wjk :[ZX wu frnk j?, tv ;{ow ri oj jB, FFsq fJe d{i T[s
nkjw' ;kjwD tid jB. poShnK (d brD Bkb T[BQK ftu'A) fuzrkohnK
fBeb ojhnK jB, eq'X ftu F;sq ti oj jB, wkB' ;qFm g[oF p;zs (j'bh)
dh yv ftu ;'G oj j'D.44.

70

;qh

d;w-rqzE

o;ktb

;kfjp

pfusq

o;ktb

Sz d

70

Sz d

fisB (;{ow) t?o Gkt Bkb (:[ZX ftu) o[M ;B, T[j ;ko nzs ftu

fis p?o o[Mz. fss nzfs i[Mz.


fis yfs Gki. fss nzfs bki. 45.
s[N dj powz. S[Nh jkE uowz.

wko rJ jB. fisB :[ZX-G{wh s'A Gi jB, T[j nzs ftu Fofwzd
jB.45. (;{ofwnK dhnK) d/jK T[gob etu N[N rJ jB, jZE'A YkbK

ej{z yfs y'bz. fro ;{o N'bz. 46.

rJhnK jB. :[ZX-G{wh ftu fes f;o d N'g gJ jB ns fes ;{ofwnK d


db fvr gJ jB.46.
fes

ej{` w[S w[yz. ej{` ;;sq ;yz.


ej{` y'b yrz. ej{` gow grz. 47.
rj w[S pzeh. wzv nkB jzeh.
Yek Y[e Ykbz. T[m jkb ukbz. 48.

w[ZSK

tkb

w[yV

(fvr

gJ

jB)

ns

fes

ykbh

F;sq

j'J
S[N

jh

gkJ

jB. fes sbtkoK d fwnkB gJ jB ns fes (;{ofwnK dhnK) tZvhnK


tZvhnK gZrK gJhnK jB (iK tZv tZv g?o gJ jB).47. (fes) pKehnK w[ZSK
tkfbnK jzekoh :'fXnK B (jfEnko) XkoB eo
j?. YkbK fJe d{i T[s ti ojhnK jB ns

e fco :[ZX F[o{ eo fdZsk


jkb-d[jkJh wu rJh j?.48.

G[ i z r gq : ks Sz d

G[ i z r gq : ks Sz d

;{ofwnK

y[b yr y{Bh wjkpho ysz.

]{Bh

sbtkoK

fwnkB

ftu'I

eY

bJhnK

jB.

pho-p?skb,

Bu pho p?skb:z G{s gqsz.


pi vzr vT[o{ T[m Bkd ;zyz.

G{s ns gqs nkfd (:[ZX-G{wh ftu) Bu oj jB. vT[o{ vze vze eo e ti


oj jB, ;zyK dh x'o nktk} T[m ojh j?, wkB' gfjbtkB fJe d{i Bkb

wB' wb i[N wjk jE pyz. 49.

r[ E w-r[ E k

j'

oj

j' D .49.

Sg? Sz d

Sg? Sz d

fifB ;{oB ;zrqkw ;pb ;w[fj jP? wzfvU.


fsB ;[GNB s Je ekb e'T{ ihns B SfvU.
;p ysqh yr yzfv yfs s G{ wzvg nj[N .
1

;ko Xkfo Xfo X{w w[efs pzXB s S[N.


jP? N{e N{e i[M ;p? gkt B gkS vkoh:z.
i? eko ngko ;[Xko j{zn pk;t b'e f;Xkoh:z2. 50.
u"gJh

fJj fpfX wuk x'o ;zrqkwk. f;XJ ;{o ;{o e Xkwk.


ejk br? tj eE' bokJh. nkgB gqGk B poBh ikJh. 51.
G[ i z r gq : ks Sz d

bth ;op ihs e[;h ;op jko. pu i pbh gqkB b? e f;Xko.


us[o pd gfm:z eh:' ekf; pk;z. xB poy ehB sjk jh fBtk;z. 52.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE bth e[;h i[X poBBz fsqshnk
fXnkT[ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 3. 189.
1H @gj[N# 2H @gXkoh:z#

BkNe

ekb

fiBQK ;{ofwnK B ;kjwD vN e :[ZX wukfJnk ;h, T[BQK :'fXnK ftu'A


B fJe th ihT[Idk BjhI Sfvnk. ;ko F{otho yVrK Bkb yzfvs j'

e G{-wzvg ftu Ee gJ (@nj[N/#) jB ns X{zJ s'A fpBk (nZr) tor/ jfEnkoK


(b'j) dh Xko ;fj e ;z;kfoe pzXBK s'A S[N rJ jB. N[eV N[eV j' e
;ko

wko

ftu ngko
jB.50.

rJ

jB

go

fe;

th

g?o

i?-i?-eko

j'fJnk

j?

ns

soQK

:[ZX

fgS

T[j

BjhI

ehsk.

fJzdo-b'e

(T[BQK

(;[nor)

dk)

irs

ub

rJ

xo

ub

rJ

nkgD

(pz;

dh)

u"gJh

fJ;

x'o

wfunk

(noEks wko rJ). T[; bVkJh


ehosh dk toDB BjhI ehsk

ns

F{otho

;{ofwnK

dk feE'A se eEB
ik ;edk.51.

eoK,

G[ i z r gq : ks Sz d

bt-pz;

tkb

;ko

fis

rJ

ns

e[F-pz;

tkb

;ko

jko

rJ.

i'

pbtkB pu rJ, T[j nkgD gqkD b? e Gi rJ. T[BQK B ekFh ftu fBtk;
ehsk ns u"jK tdK ~ gVQ fbnk. (T[BQK B) pj[s tfoQnK se T[E jh fBtk;
ehsk.52.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @bth e[Fh i[X poBBz# BK tkbk shik
nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j? ;G ;[G j?. 3. 189.

71

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

G[ i z r gq : ks Sz d

fiB? pd gfm:' ;[ pdh ejkJ. fsB? Xow e? eow Bhe ubkJ.


gm ekrdz wdq okik ;[Xkoz. nkg' nkg w' p?o Gktz fp;koz. 1.

fBqgz w[efb:z d{s ;' ekf; nk:z. ;p pfd:z Gd Gky ;[Bk:z.


;p? pd gkmh ub wdq d;z. gqBkw eh:' nkB e? e? Bo;z. 2.

X[Bz pd eh G{g sk s eokJh. ;p? gk; p?m ;pk phu GkJh.


gV ;kw pd i[io pd eEz. forz pd gfm:z eo Gkt jEz. 3.

o;ktb

Sz d

nEoP pd gfm:z. ;[B? gkg Bfm:z.


ojk ohM okik. dhnk ;op ;kik. 4.
b:' pB pk;z. wjk gkg Bk;z.
foyz G/; eh:z. fs;? oki dh:z. 5.
oj j'fo b'rz. si ;op ;'rz.
XBz Xkw fsnkr. gqGz gqw gkr. 6.
nfVb

pdh G:' gq;zB oki ej gkfJe?. ds G:' podkB jhn? j[b;kfJe?.


ip BkBe eb w? jw nkfB ejfJ j?. j' irs g{i efo s'fj gow gd[ gkfJ j?. 7.
d'jok

bth oki d pfB rj pdhnB ehB' oki.

pfusq

fiBQK (e[F-pz;hnK B) tdK dk gkm ehsk T[j tdh (pdh) nytkT[D


brl T[BQK B Xow d uzr ezwK dh fgos gkJh. (fJXo) wdq d; d (btpz;h) oki/ B fuZmh fby e (ekFh) Gih fe ;k~ nkg' nkgDk t?o Gkt G[bk
d D k ukjhdk j? . 1.
oki/ dk i' d{s (fuZmh d e) Gfink frnk ;h, T[j ekFh gj[zfunk
ns pdhnK ~ (fuZmh d) ;ko Gkt ns ;wkuko efj fdZs. (d{s dh rZb
;[D e) ;ko td-gkmh wdq d; (gzikp) tb s[o gJ. T[BQK B nk e (btpz;hnK d oki ~) gqBkw ehsk.2.
oki B T[BQK s'A td-X[B eotkJh (tdK dk gkm eotkfJnk) ns ;ko
Gok ;Gk ftu fJeZm p?m. (gfjbK T[BQK B) ;kw td gfVQnk, fco :i[o td
dk toDB ehsk. fJ; fgS'A for td dk gkm ehsk ns (oki ns btpz;hnK B tdK d ;ko) Gkt ;wM bJ.3.
o;ktb

pdh (e[F-pz;h) oki ~ gqkgs eo e gq;zB j' rJ ns fdb'A y[F j'


e todkB dD br fe id'A n;hI efb:[r ftu @BkBe# nytktKr sK s[jk~
irs dk g{iD :'r pDk e gow-gd gqkgs eoKr.7.
d'jok

u"gJh

fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE pd gkm GN oki us[oE


fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 4. 199.

nEot td dk gkm ehsk (sK T[; ~ ;[D e)


frnk. okik gq;zB j' frnk ns (T[; B) ;kok
B) pBpk; b? fbnk, (T[; d) wjk gkg BFN
XkoB eo fbnk ns T[BQK (e[F-pz;hnK) ~ oki
ikD') b'ehI j'Vd oj (go T[; B) ;ko ;'r
ns xo-pko fsnkr fdZs ns gqG{ d fgnko

nfVb

u"gJh

ejk br efo eEk ;[BkT{. rqzE pYB s nfXe vokT{. 10.

Sz d

(id'A e[F-pz;hnK B)
;G dk t?o (gkg) ]sw j'
oki-gkN d fdZsk.4. (oki
j' rJ. (T[; B) foFh-G;
d fdZsk.5. (oki ~ pB
(sBkT[) Sv fdZs. XB-d"bs
ftu oz f rnk frnk.6.

Gkfs Gkfs sfB G'rh:z G{n ek ;eb ;wki. 8.

shB iBw jwj{` ip Xfo j?. u"E iBw r[o{ s[fj efo j?. 9.
T[s okik ekBBfj f;Xk:'. fJs fJB oki eos ;[y gk:'.

71

G[ i z r gq : ks Sz d

ehsk.

fsqsh: pd ;[Bp s[w ehnk. us[o pd ;[fB G{n e' dhnk.

BkNe

bt-pz;h oki d e pB ~ ub rJ ns pdhnK (e[F-pz;hnK) B oki


T[BQK B/ ty ty YzrK Bkb G{wh d ;ko ;[yK ~ G'frnk.8.

(j okiB !) sz{ fszBK tdK ~ (fXnkB Bkb) ;[fDnk


e Xosh dk dkB eo fdZsk. n;hI id'A fszB iBw XkoB
iBw ftu s?~ r[o{ XkoB eoKr. 9. T[Xo (;'Yh) okik
fJXo fJBQK (pdhnK) B oki eofdnK ;[y ~ gqkgs ehsk.
~ ;[DktK (feT[Ife) rqzE d tv j' ikD dk pj[s vo

ns u"Ek td ;[D
eo btKr, sK u"E
pB ~ ubk frnk,
feE'A se fJj eEk
brdk j?.10.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @pd gkm GN oki# u"Ek


nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j? ;G F[G j?.4.199.

72

;qh

d;w-rqzE

Boki

;kfjp

Sz d

pfusq

Boki

d'jok

fpgq eos GJ ;{dq fpqfs Ssqh p?;B eow.


p?; eos GJ Sfsq fpqfs ;{dq ;[ fdi e' Xow. 2.

fco
;fenk.

ph; rkt fsB e ofj rJ. fiB w' eos feq;kBh GJ.
pj[s ekb fJj Gkfs fpsk:'. iBw ;w? BkBe e' nk:'. 3.
d'jok

fsB pdh:B e e[b fpy gqrN BkBe okfJ.


;G f;yB e' ;[y dJ ij1 sj GJ ;jkfJ. 4.
u"gJh

(pdhnK

ftu)

ekb-uZeo

MrVk

fJzi

tX

ufbnk

frnk,

fe

T[j

eow

eoB

br

dk

eow

eoB

T[BQK

e'b

T[;

G{wh

e'Jh

th

mhe

pz;

s'A

y[;

rJh.1.

(pdh)

eo

d'jok

ngDk
dk

u"gJh

72

Sz d

pj[fo fpykX pkfX:z. feBh B skfj ;kfX:z.


eozw ekb :' GJh. ;[ G{fw pz; s rJh. 1.

BkNe

pqkjwD

;{doK

fbnk.

t?F

Xow

d
SsqhnK

ngDk

rJ

ns

br

SsqhnK

gJ

ns

t?FK

F{doK

dk
B

eow

pqkjwDK

fbnk.2.

u"gJh

(eow

GqFN

j'D

ekoB)

(etb)

thj

fgzv

ofj

rJ,

fiBQK

ftu (T[BQK B) feq;kBh dk ezw F[o{ eo fdZsk. fJ; soQK pj[s ;kok ;wK phsD
T[gozs

(r[o{)

BkBe

iBw

dk

tes

nk

frnk.

3.

d'jok

T[BQK pdhnK dh e[b ftu (r[o{) BkBe okfJ gqrN j'J, fiBQK B ;kfonK
f;ZyK

;[y

fdZsk

ns

fiE

feE

(GhV

pDh

sK)

;jkfJsk

ehsh.4.

u"gJh

fszB fJj eb w' Xow ubk:'. ;G ;kXB e' okj[ psk:'.

T[BQK (r[o{ BkBe dt) B efb:[r ftu Xow uZeo ubkfJnk ns


;kX{ ;[Gk tkfbnK ~ ;jh wkor df;nk. i' (b'e) T[BQK d d; Xow

i' ske wkor wfj nkJ. s epj{z Bfj gkg ;zskJ. 5.

;ko

i i gzE stB e go. gkg skg fsB e gqG jo.


d{y G{y epj{` B ;zskJ. ikb ekb e phu B nkJ. 6.

wkor ftu nk rJ, T[BQK ~ (fco) gkg B ed goFkB BjhI ehsk. 5. i'
i' (b'e) T[BQK d d; Xow wkor T[s g? rJ sK T[BQK d gkgK ns d'yK
~ gowkswk B jo fbnk. (T[BQK ~) d[y ns G[y ed th BjhI ;skT[Idh
ns

BkBe nzrd e' pg[ Xok. Xow gqu[fo fJj ir w' eok.
nwo dk; g[fB Bkw ejk:'. iB[ dhge s dhg irk:'. 7.
ip podkfB ;w? tj[ nktk. okwdk; sp r[o{ ejktk.
fsj podkfB g[oksfB dhnk. nwodkf; ;[og[fo wr bhnk. 8.

T[j

ekb

(r[o{)
ns

fJ;

ikb

BkBe

irs

ftu

ftu
(r[o{)

Xow

BjhI
nzrd

dk

gquko

c;d.6.
(d

o{g

ehsk.

ftu
fco

d{ik)
(shi

Foho
o{g

ftu

XkoB

ehsk

T[j

r[o{)

nwodk; nytkJ, wkB' dhge Bkb dhge irk fbnk frnk j't.7. id
todkB dk T[j ;wK nk frnk sK okwdk; r[o{ gdth Bkb ;[F'fGs j'J.
T[BQK ~ (r[o{) nwodk; g[oksB todkB d e (nkg) ;[nor ~ ub rJ.8.
r[o{

;qh BkBe nzrfd efo wkBk. nwo dk; nzrd gfjukBk.


nwo dk; okwdk; ejk:'. ;kXB byk w{V Bfj gk:'. 9.
fGzB fGzB ;Gj{` efo ikBk. Je o{g feBj{` gfjukBk.
fiB ikBk fsB jh f;fX gkJh. fpB[ ;wM f;fX jkfE B nkJh. 10.

dt

nzrd

s/

r[o{

nzrd

nwodk;

(ti'A)

frnk ns (r[o{) nwodk; ~ (r[o{) okwdk; eo e ikfDnk frnk.


b'eK B (fJ; Gd ~) ;wM fbnk, go w{oy gSkD BjhI ;e.9.

wzfBnk
;kX{

;G b'eK B (fJBQK ~) fGzB fGzB eo e ikfDnk j?, (go) fe; ftob


B (u"jK ~) fJe o{g eo e gSkfDnk j?. fiBQK B (fJBQK ~ fJe o{g eoe)
ikfDnk j?, T[BQK B jh w[esh (f;ZXh) gqkgs ehsh j?. (fJ; Gd ~) ;wM
fpBk

1H @is#

BkBe

w[ e sh

jZ E

BjhI

brdh.10.

73

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

73

okwdk; jfo ;' fwfb rJ. r[osk ds noi[Bfj GJ.


ip noi[B gqG b'fe f;XkJ. jfo r'fpzd fsj mk mjokJ. 11.

(r[o{) okwdk; jfo Bkb nGd j' rJ ns r[fonkJh (r[o{) noiB


~ d rJ. id'A (r[o{) noiB gqG{-b'e ~ ub rJ, (sK) T[BQK dh EK s (r[o{)

jfor'fpzd gqG b'fe f;Xko. joh okfJ fsj mk p?mko.

jfor'fpzd

joh feq;fB fsB e ;[s tJ. fsB s sr pjkd[o GJ. 12.

ub rJ, (sK r[o{) joh okfJ ~ T[BQK d ;EkB T[s fpmkfJnk frnk. T[BQK
d g[Zso (r[o{) jfo feqFB j'J. T[BQK s'A pkd (r[o{) sr pjkd[o j'J.12.

fsbe izR{ okyk gqG skek. ehB' pv' eb{ wfj ;kek.

(r[o{) sr pjkd[o B T[BQK (pqkjwDK) d fsbe ns izi{ dh ofynk


ehsh. (fJ; o{g ftu T[BQK B) efb:[r ftu fJe tZvk ;kek eo ftykfJnk.

;kXB jfs fJsh fifB eoh. ;h;[ dh:k go[ ;h B T[uoh. 13.
Xow js ;kek fifB ehnk. ;h;[ dhnk go[ f;oo[ B dhnk.
BkNe uNe ehJ e[ekik. gqG b'rB ej nkts bkik. 14.

mfjokfJnk

frnk.11.

id'A

(r[o{)

jfor'fpzd

gowkswk

gk;

;kX{-g[oFK bJh fiBQK B (e[opkBh) dh jd eo fdZsh fe ;h; d fdZsk, go


(w{zj'I) ;h se BjhI eZYh.13. Xow (dh ofynk) bJh fiBQK B nfijk ;kek
ehsk fe ;h; d fdZsk, go (Xow T[s nNb ofjD dk) jm BjhI Sfvnk.
(Xow-eow eoB bJh) i' (;kXe) BkNe ns uNe eod jB (nfij gqgzuK
~ ty e) jfo-GrsK ~ Fow nkT[Idh j? (go r[o{ ih B jo rZb ;u eo

d'jok

ftykJh).14.

mheo c'fo fdbh; f;fo gqG g[fo eh:k g:kB.


sr pjkd[o ;h feqnk eoh B feBj{` nkfB. 15.

d'jok

sr pjkd[o e ubs G:' irs e' ;'e.

T[s

j? j? j? ;G1 ir G:' i? i? i? ;[o b'fe. 16.

ekoi fe; j'o s'A BjhI j'fJnk.15. (r[o{) sr pjkd[o d


Bkb ;ko irs ftu ;'r Sk frnk. irs ftu jk-jk-eko

(r[o{ ih B Foho o{gh) mheok fdZbh d pkdFkj (n"ozr}p) d f;o


GzB e gqG{-b'e bJh gq;EkB ehsh. (r[o{) sr pjkd[o tork wjkB

d t -g[ o h

ftu

fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE gks;kjh poBBz


Bkw gzuw'
fXnkT[ ;wkgsw ;s ;[Gw ;s[. 5. 215.

u"gJh

np w? ngBh eEk pykB'. sg ;kXs fij fpfX w[fj nkB'.


jw e[zN gops j? ijK. ;gs f;qzr ;'fGs j? sjK. 1.
;gsf;qzr fsj Bkw[ ejktk. gzv[ oki ij i'r[ ewktk.
sj jw nfXe sgf;nk ;kXh. wjkekb ekbek nokXh. 2.
fJj fpfX eos sgf;nk G:'. dP? s Je o{g jP? r:'.
sks wks w[o nby nokXk. pj[ fpfX i'r ;kXBk ;kXk. 3.
fsB i' eoh nby eh ;tk. sk s GJ gq;`fB r[odtk.
fsB gqG ip nkfJ;[ w[fj dhnk. sp jw iBw eb{ wfj bhnk. 4.
fus B G:' jwo' nktB efj. u[Gh ojh ;[qfs gqG[ uoBB wfj.
fiT[ fsT[ gqG jw e' ;wMk:'. fJw efj e? fJj b'fe gmk:'. 5.
1H @G{n b'fe#

i? - i? - eko

j' D

br

ubkD d e"s[e
wu frnk, go

frnk.16.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @gksFkjh poDB# BK tkb gzitA


nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.5.215.

u"gJh

j[D

w?I

nkgDh

tkosk

dk

pykB

eodk

jK,

fi;

soQK

w?~

sg

eod

~ fbnkT[Idk frnk. fiE jwe[zN gops j? ns fiE ;Zs (gopsh) u'NhnK


;[GkfJwkB jB.1. T[; (;EkB dk) BK @;gsf;zqr# fejk ikD bfrnk fiE
gKvtK B oki-:'r dh ;kXBk ehsh ;h. T[; EK s n;hI pj[s nfXe sgf;nk
ehsh ns wjkekb ns ekfbek dh nkokXBk ehsh.2.
fJ;

soQK

sgf;nk

eod

oj

(ns

nzs

ftu

sgf;nk

cb;o{g)

dP?s s'A nd?Ps o{g j' rJ. wo wksk fgsk B gowkswk dh nkokXBk ehsh
ns pj[s soQK dh :'r-;kXBk ehsh.3. T[BQK B nbZy (gowkswk) dh i'
;tk ehsh, T[; eoe r[odt( gqG{) gq;zB j'J. T[; gqG{ B id'A w?~ nkfrnk
fdZsh sd'A n;hI efb:[r ftu iBw fbnk. 4.
;kvk nkT[D ~ fuZs BjhI eodk ;h feT[Ife (;kvh) ;[ofs gqG{ d uoBK
ftu brh j'Jh ;h.
e fJ; b'e ftu

fitA fetA
Gfink.5.

gqG{

;k~

;wMkfJnk

ns

fJ;

soQK

efj

74

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nekb g[oy pku fJ; ehN gqfs


u"gJh

pfusq

s jw swfe sfBe w' ykg. fsB eh mT[o dtsk Ekg.


s Gh pfb g{ik T[oMkJ. nkgB jh gow;[o ejkJ. 7.
wjkdt nu[s ejtk:'. fp;B nkg jh e' mjok:'.
pqjwk nkg gkopqjw pykBk. gqG e' gqG{ B feBj{` ikBk. 8.

74

nekb g[oy B fJ; ehN gqfs (fJ; soQK) fejk -u"gJh

id'A gfjbK n;hI f;qFNh pDkJh, (;G s'A gfjbK) d[FN ns d'yh d?IsK

ip gfjb jw f;q;fN pBkJh. dJhs ou d[;N d[y dkJh.


s G[i pb pto jP? rJ. g{is gow g[o[y ofj rJ. 6.

BkNe

dh ouBk ehsh. T[j nkgD G[i-pb #s gkrb j' rJ ns gowkswk dh


g{ik eoB' jN rJ.6. T[BQK ~ n;hI eq'XtkB j' e fSD Go ftu ygk fdZsk.
T[BQK

dh

ftu

T[bM

EK

dtfsnK

rJ

fFt

ns

dh

;EkgBk

nkgD

(nkgD

nkg

nkg
~)

ehsh.
~

jh

nfvr

T[j

th

gowFto

(@nu[s#)

nkgDh

pbh

nytkT[D

nytkfJnk

ns

g{ik

br.7.

ns

ftFD{

sp ;kyh gqG n;N pBkJ. ;ky Bfws dp mfjokJ.

nkgD nkg ~ (gowFto) ;Ekfgs ehsk. pqjwk B y[d ~ gkopqjw df;nk


ns gqG{ ~ gqG{ eo e fe; B th BjhI ikfDnk. 8. sd (gowkswk B)

s ej? eo' jwkoh g{ik. jw fpB[ nto[ B mke[o[ d{ik. 9.

nZm ;kyh (uzdqwk, ;{oi, fgqEth, Xq[t, nrBh, gtB, gqs:{F ns gqGk;) pDkJ
ns ;ky (rtkjh) dD bJh ;Ekfgs ehs. (T[BQK
fdZsk fe ;kvh g{ik eo' (feT[Ife) ;kv s'I fpBk
eo

fiBQK B gow-sZsP ~ BjhI gSkfDnk, T[BQK B nZmK ;kyhnK ~ JhFto


e wzB fbnk. fesB jh uzdqwk ns ;{oi ~ wzBD br. eJh nrBh

j'sq
gqG{

eod oj ns eJh g"D ~ wkBsk fdzd oj.10. eJhnK


eo e gSkfDnk ns eJh ib ftu fJFBkB eoB dk

gow ss e' fiB B gSkBk. fsB efo Jh;[o fsB ej[1 wkBk.
es ;{o uzd ej[ wkB?. nrBj'sq eJh gtB gqwkB?. 10.
feB j{` gqG[ gkfjB gfjukBk. BQks fes ib eos fpXkBk.
efse eow eos vogkBk. Xow oki e' Xow gSkBk. 11.

B th) efjDk F[o{ eo


e'Jh mke[o BjhI j?.9.

B gZEo ~
ftXkB eod

oj. eJh eow eofdnK vod oj ns eJhnK B Xowoki ~ jh gowkswk


;wMD
i gqG ;ky Bfws mjokJ. s fjnK nkfJ gqG{ ejtkJ.
skeh pks fp;o iksh Gh. ngBh ngBh gos ;'G Gh. 12.
ip gqG e' B fsB? gfjukBk. sp jfo fJB wB[SB mjokBk.
s Gh pf; wwsk j[fJ rJ. gow;[o gkjB mjoJ. 13.

i'

gow g[o[y feBj{` Bj gk:'. p?o pkd jzeko pYk:'.


gv gks nkgB s ib?. gqG e? gzE B e'T{ ub?. 15.

sp i i fofy oki pBkJ. fsB nkgB g[fB f;zfwqs ubkJ. 17.

wz B Dk

;kyh

dD

ehsk.11.
bJh

;Ekfgs

ehs

;B,

T[j

fJE

nk

gqG{

F[ o {

ehsk.13.

sd jfo B f;ZX ns ;kX g?dk ehs (go) T[BQK B th gowkswk ~


gqkgs BjhI ehsk. i e'Jh irs ftu f;nkDk j'fJnk sK T[; B th nkgDk
nkgDk (tyok) gzE ubkfJnk.14. gow g[oy fe; B gqkgs BjhI ehsk
(;r'A) t?o, tkd-fttkd ns jzeko tXk fbnk (fitI) fpqSK d gZso nkgD
nkg jh ibD brd jB (T[; soQK T[j b'e nkgD ftekoK ekoB ;V rJ)
go

gowkswk

ubk

fi; fi; B osk e[ f;ZXh gqkgs ehsh j?, T[; B nkgDk nkgDk wkor
fbnk j?. gowFto ~ fe; B BjhI gSkfDnk ns nkgDh T[gk;Bk

wkor

T[s

e'Jh

BjhI

ufbnk.15.

ekoB (;G) fdtkB j' rJ.16. gow-;Zsk ~ fe; B BjhI gSkfDnk, nkgD
nkg ftu jh T[bM rJ. sd i' i' oki foFh pDkJ rJ, T[BQK B fco
nkgDhnK

1H @jh#

gqG{

gq u fbs

wB[ZyK ~ ekfJw ehsk. T[j th wwsk d t; j' rJ ns gowFto ~ w{osh

fifB fifB sfBfe f;X e' gk:'. fsfB fsfB ngBk okj[ ubk:'.
gow;[o B feBj{` gfjukBk. ww T[ukfo s G:' fdtkBk. 16.
gowss feBj{` B gSkBk. nkg nkg Ghsfo T[oMkBk.

ftuko

nytkT[D br. (T[BQK ~) gqG{ dh rZb jh G[b rJh ns nkgDh nkgDh


F'Gk ftu jh br oj.12. id'A T[BQK B gqG{ ~ B gSkfDnk sK jfo B fJBQK
ftu

sp jfo f;X ;kX mfjokJ. fsB Gh gow g[oy[ Bfj gkJ.


i e'Jh j'fs G:' ifr f;nkBk. fsB fsB ngB' gzE[ ubkBk. 14.

dk

;fwqshnK

(Xow-wo:kdk

dhnK

g[;seK)

dk

gqubB

eo

fdZsk.17.

75

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

75

i f;zwqsB e GJ nB[okrh. fsB fsB feqnk pqjw eh fsnkrh.


fiB wB[ jo uoBB mjok:'. ;' f;zfwqsB e okj B nk:'. 18.

fijV fijV (T[BQK) ;fwqshnK ftu gqw gkD br rJ, T[BQK B (;Zuh)
nfXnksfwe ;kXBk dk fsnkr eo fdZsk. fiBQK B nkgDk wB jfo uoBK

pqjwk uko jh pd pBkJ. ;op b'e fsj eow ubkJ.

Bkb

fiB eh fbt jfo uoBB bkrh. s pdB s GJ fsnkrh. 19.

uko tdK dh ouBk ehsh ns ;ko b'eK ~ (td nB[;koh) eow wkor T[s
s'fonk. (go) fiBQK dh fbt jfo-uoBK Bkb br rJh, T[BQK B tdK (d

i'fVnk,

wkor
fiB wfs pd espB fsnkrh. gkopqjw e G nB[okrh.
fsB e r{V wfs i ubjh. Gkfs nBe d{y ;' dbjh. 20.
i i ;fjs iksB ;`dfj. gqG e ;`fr B S'vs Bj.
s s gow g[oh efj ikjh. fsB jfo f;T[ nzso[ feS[ Bkjh. 21.

i i ih: iksB s vo. gow g[o[y sfi fsB wfr go.


s s Boe e[zv w' gojh. pko pko ir w' pg[ Xojh. 22.
sp jfo pj[fo ds T[gikfJU. fsB Gh ngBk gzE[ ubkfJU.
eo w' By f;o iNk ;tkoh. gqG eh feqnk eS[ B fpukoh. 23.

g[fB jfo r'oy e' T[gokik. f;y eo fsB j{ pv okik.


;qtB ckfo w[dqk d[n? vkoh. jfo eh gqfs ohfs B fpukoh. 24.
g[fB jfo okwkBzd e' eok. G; p?okrh e' fifB Xok.
ezmh e`fm ekm eh vkoh. gqG eh feqnk B eS{ fpukoh. 25.
i gqG gow g[o[y T[gikJ. fsB fsB ngB okj ubkJ.
wjkdhB sfp gqG T[gokik. nop d; e' ehB' okik. 26.
fsB Gh Je[ gzE[ T[gokik. fbzr fpBk ehB ;G okik.
;G s ngBk Bkw[ igk:'. ;fs Bkw[ ekj{` B fdqVk:'. 27.
;G ngBh ngBh T[oMkBk. gkopqjw ekj{` B gSkBk.
sg ;kXs jfo w'fj p[bk:'. fJw efj e? fJj b'e gmk:'. 28.
nekb g[o[y pku
u"gJh

w? ngBk ;[s s'fj fBtkik. gzE[ gqu[o eop ej ;kik.


ikfj sjk s? Xow[ ubkfJ. ep[fX eoB s b'e jNkfJ. 29.

dk)

T[j

;fwqshnK

fsnkr

eo

(Xow)

wkor

T[s

BjhI

ub.18.

pqjwk

fdZ s k.19.

fiBQK B tdK ns espK dh ftukoXkok (ws) ~ fsnkr fdZsk,


gkopqjw d (;Zu noEK ftu) gqwh j' rJ. i (e'Jh) gkopqjw d
f;ZXKsK nB[;ko ubrk, T[j (nkgD) nBe gqeko d d[yK ~ BFN
dtrk.20. fijV fijV (;kXe) Foho T[s eFN (@iksB#) ;fjB
jB go gowkswk Bkb'I fgnko BjhI s'Vd, T[j ;G gowkswk d
(gow-g[oh) T[s ikDr. T[BQK dk jfo Bkb'I e'Jh nzso BjhI ofj
(noEks ndP?s nt;Ek ~ gqkgs eod jB).21.

(T[j)
rzGho
eo
eod
d[nko
iKdk

fijV fijV ;kXe eFNK s'A vo jB ns gow-g[oy (dk nfXnkswh


wkor) SZv e tdK d wkor T[s g? rJ jB, T[j ;ko Boe-e[zv ftu g?Dr
ns irs ftu w[V w[V e Foho XkoB eoBr. 22. sd fco jfo B
dZsksq: ~ T[sgzB ehsk, T[; B th nkgDk Xow-wkor ubk fdZsk. (T[;
B) jZEK ftu Bj[z ns f;o T[s iNktK ;ztko bJhnK ns gqG{a dh eoBh
pko }ok ftuko B ehsk.23.
fco jfo B r'oy-BkE ~ T[sgzB ehsk, T[; B tv tv okfinK ~
nkgDk ;te pDk fbnk. (T[; B) ezB gkV e d' w[zdoK gk fdZshnK, go
gowkswk d gqw dh ohs ~ B ftukfonk.24. fco jfo B okwkBzd ~ g?dk
ehsk fi; B p?okrh Gy XkoB eo fbnk. rZb ftu ekm dh ezmh gk bJh,
go (T[; B th) gqG{ dh feqnk dk e[M th ftuko BjhI ehsk.25.
gqG{ B fijV fijV wjk g[oy g?dk
wkor ubkJ. sd gqG{ B j}os w[jzwd
~ nop dF dk okik pDkfJnk.26. T[;
;kfonK okfinK dh ;[zBs (]sBk) eok
igtkfJnk go ;fsBkw fe; ~ fdqVQ
~
e

ehs, T[BQK B nkgD nkgD (Xow)


(@wjkdhB#) ~ g?dk ehsk ns T[;
B th fJe Xow ubk fdZsk ns
fdZsh. ;kfonK s'A nkgDk Bkw
B eokfJnk.27.

;ko nkgDh nkgDh (ftukoXkok ftu) T[bM oj, fe; B th gkopqjw


BjhI gSkfDnk. w?~ sg eod ~ jfo B p[bkfJnk ns fJ; soQK efj
fJ; b'e ftu Gfink.28.

nekb g[oy B fejk -u"gJh

w?I s?~ nkgD g[Zso ti'A r"ot p]fFnk j? ns gzE dk gquko eoB
bJh ;[;fis ehsk j?. T[E/ ik e/ s{` Xow-uZeo ubkT[Dk j? ns d[owfs
eoB s'A b'eK ~ jNkT[Dk j?.29.

76

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

efppku
d'jok

mkY G:' w? i'fo eo puB ejk f;o B:kfJ.


gzE ub? sp irs w? ip s[w eoj[ ;jkfJ. 30.
u"gJh

fJj ekofB gqG w'fj gmk:'. sp w? irfs iBw[ Xfo nk:'.


fiw fsB ejh fJB? fsw efjj". nT[o fe;[ s p?o B rfjj". 31.
i jw e' gow;[o T[ufo j?. s ;G Bofe e[zv wfj gfo j?.
w' e' dk;[ stB ek ikB'. :k w? Gd[ B ozu gSkB'. 32.
w? j' gow g[oy e' dk;k. dyfB nk:' irs swk;k.
i' gqG irfs ejk ;' efj j'. fwqs b'r s w'fB B ofj j'. 33.

Boki

Sz d

efj:' gqG{ ;[ Gkfyj". fe;{ B ekB okfyj".


fe;{ B Gy Ghij". nby phi phij". 34.
gykD g{fij" Bjh. B Gy Ghij" ejh.
nBzs Bkw[ rkfJj". gow g[o[y gkfJj". 35.
iNk B ;h; Xkfoj". B w[zdqek ;[ Xkfoj".
B ekfB ekj{` eh Xo'. efj:' gqG[ ;[ w? eo'. 36.
Gi' ;[ Je[ Bkw:z. i[ ekw ;op mkw:z.
B ikg nkB e' ig'. B nT[o EkgBk Eg'. 37.
fpnzfs Bkw[ fXnkfJj". gow i'fs gkfJj".
B fXnkB nkB e' Xo'. B Bkw[ nkfB T[uo'. 38.
sfte Bkw ofs:z. B nkB wkB wfs:z.
gow fXnkB Xkoh:z. nBzs gkg Nkoh:z. 39.
s[wt o{g okfu:z. B nkB dkB wkfu:z.
sfte Bkw[ T[ukoh:z. nBzs d{y Nkoh:z. 40.

u"gJh

fifB fifB Bkw[ fsjko' fXnkfJnk. d{y gkg fsB fBefN B nkfJnk.
i i nT[o fXnkB e' Xojh. pfjf; pfjf; pkdB s wojh. 41.

pfusq

BkNe

76

eth B fejk -d'jok

w?I jZE i'V e yVk j' frnk ns f;o BhtK eo e pBsh ehsh fe
id'A s[;hI ;jkfJsk eo'r sK irs ftu (fB;u jh) gzE dk ftek;
j'Jrk.30.
u"gJh

fJ; ekoB gqG{ B w?~ (fJ; irs ftu) Gfink j? ns sd jh w?I


irs ftu iBw fbnk j?. fit/I gqG{ B/ fejk j?, T[;/ soQK irs ~ ejKrkl
j'o fe;/ Bkb t?o BjhI gkbKrk.31. i' b'e ;k~ gowFto efjDr, T[j
;ko Boe-e[zv ftu g?Dr. w?~ gowFto dk dk; ;wM'. fJ; (rZb) ftu
}ok fizBk th \oe B ;wM'.32. w?I sK gow-g[oy (gowkswk) dk dk; jK
ns ikrfse gqgzu dk swkFk dyD nkfJnk jK. gqG{ B i' fejk j?, T[jh
irs ftu ejKrk ns woB-Fhb ;z;ko (s'A fe; soQK vo e) w"B BjhI
ojKrk.33.
Boki

Sz d

gqG{ B (i' e[M) fejk j?, T[jh (w?I) ejKrk, fe; dh th gotkj BjhI
oyKrk. fe; Gy s'A gqGkfts BjhI j'tKrk ns gqG{ (@nby# d BK dk) phi
phiKrk (noEks gquko eoKrk) .34. w?I gZEo-g{i BjhI jK ns B jh (fe;
ftFF) Gy ftu fGiD tkbk jK. (w?I) gqG{ d Bkw dk f;woB eoKrk ns
gow g[oy ~ gqkgs eoKrk.35.
(w?I) ;h; T[s iNktK XkoB BjhI eoKrk
gktKrk. w?I fe; dh gotkj BjhI eoKrk,
eoKrk.36. (w?I etb) fJe (gqG{ d) Bkw dk
T[s ezw nkT[D tkbk j?. (w?I) fe; j'o dk
j' o e' J h ;EkgBk eoKrk.37.

ns
i'
GiB
ikg

B jh (ezBK ftu) w[zdoK


gqG{ B fejk j?, T[jh
eoKrk i' ;kfonK ;EkBK
BjhI igKrk ns B jh

(w?I) gqG{ (pnzs) d Bkw dk f;woB eoKrk ns (T[;) gow-i'fs ~


gqkgs eoKrk. (w?I) fe; j'o (fJFN-dt dk) fXnkB BjhI XoKrk ns B jh
(fe;) d{i dk Bkw T[ukoKrk.38. so fJe Bkw ftu (g{oh soQK) ozfrnk
iktKrk, j'o fe; wkB-;BwkB ftu wrB BjhI j'tKrk. (w?I gowkswk d)
;qFm fXnkB ~ (fjod ftu) XkoB eoKrk ns (fJ; soQK eoB Bkb) nBe
gkgK ~ Nkb fdnKrk.39. so jh o{g ftu bhB j'tKrk, j'o fe; d dkB
ftu o[fus BjhI j'tKrk. so jh fJe Bkw ~ T[ukoKrk ns pnzs d[yK ~
d{ o eo fdnKrk.40.
u"gJh

fi; fi; B so Bkw dh nkokXBk ehsh j?, T[; d BV d[y ns gkg


BjhI nkT[Id jB. fijV fijV j'oBK d fXnkB ~ Xkod jB, T[j
(nfXnksfwe) MrfVnK ftu pfj; pfj; e wod jB.41.

77

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

jw fJj eki irs w' nkJ. Xow js r[odft gmkJ.


ijk sjk s[w Xow fpEko'. d[;N d'y:fB gefo gSko'. 42.
:kjh eki Xok jw iBwz. ;wM bj[ ;kX{ ;G wBwz.
Xow ubktB ;zs T[pkoB. d[;N ;GB e' w{b T[gkfoB. 43.

i i GJ gfjb ntskok. nkg[ nkg[ fsB ikg[ T[ukok.


gqG d'yh e'Jh B fpdkok. Xow eoB e' okj[ B vkok. 44.
i i rT[; nzphnk GJ. w? w? eos irs s rJ.
wjkg[o[y ekj{` B gSkBk. eow Xow e' eS{ B ikBk. 45.
ntoB eh nk;k feS[ Bkjh. Je? nk; Xo' wB wkjh.
nkB nk; T[gis feS[ Bkjh. tk eh nk; Xo' wB wkjh. 46.

BkNe

77

fJjh ezw (eoB bJh) n;hI irs ftu nkJ jK, Xow (d gq;ko) bJh
fBokeko (r[odt) B Gfink j?. fiE feE (;opsq) s[;hI Xow dk ft;sko
eo' ns d[FNK ns d'yhnK ~ geV e gSkV fdU.42. fJ; ezw bJh n;hI
iBw XkoB ehsk j?. j ;kX{ g[oF' ! fJ; ~ uzrh soQK wB ftu ;wM bt'.
(fJ; soQK ;kvk eosZt j? fe) Xow ~ ubkfJnk ikJ ns ;zsK dk T[ZXko
ehsk ikJ ns/ ;kfonK d[FNK ~ iVQ'I g[fNnk ikJ/.43.
fijV fijV gfjb ntsko j'J jB, T[BQK B nkgD nkgD (Bkw dk)
ikg eotkfJnk j?. fe; th gqG{-d'yh dk BkF BjhI ehsk ns B jh (b'eK
~) Xow eoB tkb okj T[s gkfJnk j?.44. fijV fijV gho-\eho ns
BZph j'J jB, (T[j ;ko) w?I w?I eofdnK irs s'A rJ jB. fe; B th wjkg[oy (gqG{) ~ BjhI gSkfDnk ns Xow-eow ~ th e[M BjhI ikfDnk.45.
j'oBK dh nk; dk e[M th (wjZst) BjhI j?, fJe' (fBozeko) dh nk;
~ wB ftu XkoB eo'. j'oBK (dth-dtfsnK) dh nk; s'A e[M th jk;b
BjhI j[zdk. (fJ; bJh etb) T[; gqG{ dh nk; ~ wB ftu XkoB eo'.46.
d'jok

d'jok

e'Jh gVfs e[okB e' e'Jh gVs g[okB.


ekb B ;es pukfJe? c'eN Xow fBdkB. 47.
u"gJh

eJh e'fN fwfb gVs e[okBk. pkus fes g[okB nikBk.


nzfs ekfb e'Jh ekw B nktk. dkt ekb ekj{` B puktk. 48.
feT[ B ig' sk e' s[w GkJh. nzfs ekfb i' j'fJ ;jkJh.
c'eN Xow by' eo Gowk. fJB s ;os B e'Jh eowk. 49.
fJj ekofB gqG jw? pBk:'. Gd[ Gkfy fJj b'e gmk:'.
i' fsB ejk ;[ ;GB T[uo'. fvzG ftzG eS[ B?e B eo'. 50.
o;ktb

pfusq

Sz d

B iNk w[zfv Xko". B w[zdqek ;tko".


ig' sk; Bkwz. ;o? ;op ekwz. 51.
B B?Bz fwukT[. B fvzGz fdykT[.
B e[eowz ewkT[. B Gyh ejkT[. 52.
u"gJh

i i Gy ;[ sB w? Xko?. s gqG iB eS[ e? B fpuko?.


;wM bj[ ;G iB wB wkjh. fvzGB w? gow;[o Bkjh. 53.

e'Jh e[okB ~ gVQdk j? ns e'Jh g[okD gVQdk j?. (go) fJj


ftnoE Xkofwe T[guko jB ns ekb s'A puk BjhI ;ed.47.

;G

u"gJh

eJh eo'VK (b'e) fwb e e[okB gVQd jB ns (eJh) nDikD b'e


g[okDK ~ tkud jB, (go) nzs-ekb (fJBQK ftu'A) e'Jh th ezw BjhI nkT[Idk
(feT[Ife) ekb d dkU s'A e'Jh th puk BjhI ;edk.48. j GkJh ! s{z T[;
dh nkokXBk feT[I BjhI eodk i' nzs-ekb ;jkfJe j[zdk j?. c'eN XowK
~ Gow ;wM' (feT[Ife) fJBQK s'A e'Jh th ezw ok; BjhI nk ;edk. 49.
fJ; eoe gqG{ B ;kvh f;oiBk ehsh j? ns (fJj ;kok) Gd d;
e fJ; b'e ftu Gfink j?. i' T[; B fejk j?, (etb) T[jh ;kfonK ~
d;Krk ns e'Jh th gkyzv nkfd fpbe[b BjhI eoKrk.50.
o;ktb

Sz d

(w?I) B f;o T[s iNktK XkoB eoKrk, B (ezBK ftu) w[zdoK gktKrk,
(etb) T[; d Bkw ~ igKrk, (fi; eoe) ;ko ezw f;o uVQd jB.51.
B nZyK whN e (p?mKrk), B jh e'Jh gkyzv iK nkvzpo fdyktKrk. B e'Jh
wkVk eow eoKrk ns B jh (e'Jh ftFF) GyXkoh nytktKrk.52.
u"gJh

i' i' (;kXe) Foho T[s (e'Jh B e'Jh) Gy XkoB eod jB, T[BQK
(GyXkohnK ~) ;Zu ;kXe (gqG{-iB) e[M th BjhI ;wMd. ;G b'e (fJ;
rZb ~ uzrh soQK) nkgD wB ftu ;wM b?D fe gkyzvK ftu gowFto
BjhI j? (noEks gkyzvhnK ~ gowkswk gqkgs BjhI j[zdk).53.

78

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

i i eow efo fvzG fdykjh. fsB gob'eB w' rfs Bkjh.


ihts ubs irs e ekik. ;PKr dfy efo g{is okik. 54.

pfusq

d'jok

jB

(noEks

ty

u"gJh

i i ir e' fvzG fdykt?. b'rB w{zfv nfXe ;[y gkt?.


Bk;k w{zd eo? goDkwz. c'eN Xow B eT[vh ekwz. 57.
c'eN Xow fis ir eojh. Bofe e[zv Ghso s gojh.
jkE jbkJ ;[ofr B ikj{. i' wB[ ihs ;ek Bfj ekj{. 58.

efppku
d'jok

(go

d'jok

jfo jfo iB d[Jh Je j? fpp fpuko eS[ Bkfj.


ib s T[gfi sozr fiT[ ib jh fpy? ;wkfj. 60.
u"gJh

wo:kdk

oki

;Zuh

th

rZb

pDh
(T[BQK

fJj

ofjzdh
dh)

j?

j?)

g{ik

fe);KrK

ns
eoB

okjhI

T[BQK
br

(pkjob)

iKd

jB.54.

gowFto

BjhI

;Kr

fwbdk

(GktI)

d'jok

(fiBQaK B) irs ~ Gy ftyk e, b'eK ~ t; ftu eo fbnk j?, (T[j)


nzs

;wA

ekb

dh

S[oh

Bkb

eN

j'J

BoeK

ftu

ikDr.56.

u"gJh

i' i' irs ~ gkyzv ftykT[Id jB ns b'eK dk f;o w[B e pj[s


;[y gqkgs eod jB. i' Bk;K ~ pzd eoe gqBkw eod jB, (T[BQK d) fJj
Xow-eow e"vh d ezw d BjhI.57.
nkuko eod jB, T[j (;G) Boe-e[zv

irs ftu (fisB th) c'eN Xow


ftu g?Id jB. (etb) jZE fjbkT[D

Bkb ;[nor BjhI


;edk.58.

e'Jh

ik

;ehdk,

id

se

wB

T[s

fis

gqkgs

BjhI

eo

eth B fejk -d'jok

i' fBi gqG w' ;' ejk ;' efjj' ir wkfj.


i' fsj gqG e' fXnkfJ j? nzfs ;[or e' ikfj. 59.

wkB

(eJh)

;ko b'e fes th (feT[I B) y'id fcoB. fiBQK B nkgD wB ~ jZE (ekp{)
ftu eo fbnk j?, T[BQK B jh pqjw ~ gSkfDnk j?.55.

Gy fdykJ irs e' b'rB e' pf; ehB.


nzfs ekfb eksh efN:' pk;[ Boe w' bhB. 56.

78

fijV fijV (b'e) eow eo e gkyzv ftykT[Id jB, T[BQK b'eK dh


gob'e ftu rsh BjhI j[zdh. (T[BQK d) ihT[IfdnK ;z;kfoe ezw ubd ofjzd

;[nKrB w? gow;[o Bkjh. y'fi fco? ;G jh e' ekjh.


ngB' wB[ eo w' fij nkBk. gkopqjw e' fsBh gSkBk. 55.

BkNe

dk

i' gqG{ B w?~ fejk, T[jh w?I irs ftu efj fojk jK. i' T[; gqG{
f;woB eoBr, T[jh nzs ftu ;[nor ~ ikDr.59.

d'jok

jfo ns jfo-iB (;kXe) d'tI fJe jB, (T[BQK ftu) e'Jh j'o ftuko
BjhI j?. fitA ib s'A sozr g?dk j' e fco ib ftu jh ;wk iKdh j? (noEks
T[j gqG{ s'A g?dk j' e fco gqG{ ftu jh ;wk iKd jB).60.
u"gJh

i'

i i pkfd eos jzekok. fsB s fGzB ojs eoskok.

i'

jzeko-t;

j'

tkd-fttkd

eod

jB,

T[BQK

s'A

gowkswk

pd esp fpy? jfo Bkjh. ikB bj[ jfo iB wB wkjh. 61.


nKy w{zfd e'T{ fvzG fdykt?. nKXo eh gdth ej gkt?.

(jwFK) ty ofjzdk j?. tdK espK ftu gowkswk BjhI j?.


jfo-iB nkgD wB ftu uzrh soQK ikD b?D.61. i e'Jh

nKfy whu wr[ ;{fM B ikJh. skfj nBzs fwb? few GkJh. 62.

e gkyzv eodk j?, sK T[j nzfBQnK dk gd gqkgs eodk j?. nZyK whND Bkb
(id) o;sk jh BjhI fd;dk sK j GkJh ! T[; ~ gowkswk fetI fwbrk.62.

pj[ fp;Eko ej bT[ e'Jh ej?. ;wMs pkfs Eefs j[n? oj.
o;Bk Xo? eJh i' e'Nk. sdfg rBs fsj gos ;[ s'Nk. 63.

dh)

(fJ; sZE ~)
nZyK pzd eo

pj[s ft;sko Bkb e'Jh feE'A se ej (feT[Ife) (nfXnksfwe


rZb ;wMD se (;kXe) Ee iKdk j?. i e'Jh eo'VK ihGK XkoB

Gd
eo

bJ, sK th (T[; d BkwK nEtk r[DK dh) frDsh eofdnK, xkN jh wfj;{;
j'trh.63.

79

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ip nkfJ;[ gqG e' G:' iBw[ Xok ir nkfJ.


np w? eEk ;`Sg s ;pj{` ejs ;[BkfJ. 64.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE ww nkfrnk ekb ir gqt; eoBz
Bkw y;Nw' X:kfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 6. 279.

nE efp iBw eEBz.


u"gJh

w[o fgs g{ofp fe:f; g:kBk. Gkfs Gkfs e shofE BQkBk.


ip jh ikfs fsqpDh GJ. g[zB dkB fdB eos fpsJ. 1.
sjh gqek; jwkok G:'. gNBk ;jo fpy? Gt b:'.
wdq d; jw e' b nkJ. Gkfs Gkfs dkJhnB d[bokJ. 2.
ehBh nfBe Gkfs sB oSk. dhBh Gkfs Gkfs eh f;Sk.
ip jw Xow eow w' nkfJ. dt b'fe sp fgsk f;XkJ. 3.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzE efp iBw poBBz Bkw ;gsw'
fXnkfJ ;wksgw ;s[ ;[Gw ;s[. 7. 282.

nE oki ;ki eEBz


u"gJh

oki ;ki jw go ip nk:'. iEk ;efs sp Xow[ ubk:'.


Gkfs Gkfs pfB yfb f;ekok. wko ohS o'M Mzykok. 1.
d; ukb jw s g[fB GJh. ;jo gktNk eh ;[fX bJh.
ekfbzdqh sfN eo fpbk;k. nfBe Gkfs e gfy swk;k. 2.
sj e f;zx xB u[fB wko. o'M ohS pj[ Gkfs fpdko.
cs ;kj e'gk sfp okik. b'j gok jw ;' fpB[ ekik. 3.

G[ i z r gq : ks Sz d

sjk ;kj ;qh;kj ;zrqkw e'g. gzu' pho p`e fgqEh gkfJ o'g.
jmh ihswbz ;[ rkih r[bkpz. oDz dyhn? ozr o{gz ;jkpz. 4.
jfm:' wkjohuz d :z rz r okwz . fiB fesh:z fish:z c" i skwz .
e[g bkb uzdz ehJ bkb o{gz. fiB? rzih:z rop f;zx nB{gz. 5.

e[fg:' wkjo{ ekjo{ o{g Xko. fiB? ykB ykthBh:z ys wko.


e[fgU dts;z d:kokw i[Xz. eh:z dq'D eh fiT[ wjk i[X ;[Xz. 6.

pfusq

BkNe

79

d'jok

w?I

id'A gqG{ dh nkfrnk j'Jh sK (w?I) fJ; ;z;ko ftu iBw fbnk. j[D
eEk ~ ;zyg Bkb ;kfonK ~ efj e ;[DkT[Adk jK.64.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @ww nkfrnk ekb ir gqtF eoBk#
BK dk StK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.6.279.

j[D eth d iBw dk eEB -u"gJh

wo fgsk (Gkt r[o{ sr pjkd[o) B g{op tb ikDk ehsk ns fGzB


fGzB shoEK T[s fJFBkB ehsk. id T[j fsqtDh (gq:kr) gj[zu, (sK T[E)
g[zB-dkB eofdnK eJh fdB fpsk fdZs.1. T[E jh ;kvk gqekF j'fJnk
(noEks roG-;fEs j'J) ns gNBk Ffjo ftu iBw j'fJnk. (g{op s'A)
;k~ wdq dF (gzikp) ftu b? nkJ ns soQK soQK dkJhnK B bkv eoe (tZvk
ehsk).2. nBe soQK Bkb (wo) Foho dh ofynk ehsh rJh ns eJh soQK
dh f;fynk fdZsh rJh. id n;hI Xow eow (~ ;wMD d) :'r j'J sK
fgsk ih dt-b'e ~ ub rJ (Gkt Fjhd j' rJ).3.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE dk @efp iBw eEB# BK dk ;ZstK
nfXnkfJ ;wkgs j'fJnk, ;G F[G j?.7..282.

j[D oki-;ki dk eEB -u"gJh

id'A r[orZdh (oki) dh f}wtkoh ;kv T[s gJh sK (n;K) nkgDh fts
nB[;ko Xow dk gqubB ehsk. pB ftu soQK soQK d fFeko ehs ns foS,
o'M (BhbrkJ) ns pkoj f;zx wko.1. fco ;k~ d; (nkBzdg[o) s'A ikDk
fgnk ns gKtNk Bro tb ub rJ. (T[E) iwBk Bdh d ezY (nBe)
e"se ehs ns eJh soQK d swkF ty.2. T[E'A (d izrb ftu'A) nBe Fo
u[D u[D e wko ns eJh soQK d foSK ns BhbrktK (o'M) ~ wkfonk.
sd cs Fkj okik (;kv Bkb) ]\k j' frnk, (cb;o{g) fpBk fe; ekoB
;kv Bkb izr j' rJh.3.
G[ i z r gq : ks Sz d

T[E :[ZX ftu ;qh ;zr' Fkj eq'X ftu nk rJ ns gziK GoktK (phph
tho' d g[ZsoK) B Xosh T[s g?o iwk fdZs (noEks :[ZX bJh vN rJ).
ihs wb jmh :'Xk ;h ns r[bkp (okfJ) gow ;{owk ;h. :[ZX dk ozr ty
e (T[BQK ~) bkbhnK uVQ rJhnK.4. wkjoh uzd ns rzrk okw vN e bV,
fiBQK B fesBhnK jh \"iK ~ fis e (fFekoh ikBtoK bJh T[BQK dk) ykik
(skw) pDk fdZsk. bkb uzd eq'XtkB j' e ;{j-bkb j' rJ fiBQK B nB{gw
FoK dk jzeko s'V fdZsk ;h.5.
wkjoh uzd B eq'XtkB j' e fGnkBe o{g XkoB eo fbnk fiBQK B
tv tv yph ]kBK ~ wkfonk ;h. :[ZX ftu d:k okw pqkjwD B th pj[s
eq ' X ehsk ns dq ' D kuko: tork (fGnkBe) :[ Z X wukfJnk.6.

80

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

feqgkb e'gh:z e[se' ;zGkoh. jmh ykB j:ks e ;h; Mkoh.


T[mh

fSfS

fJSz

eYk

w/M

i'oz.

wB'

wkyBz

wNeh

ekBQ

c'oz.7.

sjk Bzd uzdz eh:' e'g Gko'. brkJh poSh feqgkDz ;zGko'.
s[Nh sr fsqyh eY iwdYz . jmh okyh:z bi pz;z ;BYz. 8.

sjk pho p`e Gbh Gkfs wko. pu gqkB b? e f;gkjh f;Xko. 10.

sjk ;kj ;zrqkw ehB nyko. xB ys w' ykB y{Bh bsko.


fBqgz r'gbk:z yo' ys rki?. fwqrk M[zv wfX:z wB' f;zx oki. 11.
sjk Je phoz joh uzd e'g:'. Gbh Gkfs ;' ys w' gkt o'g:'.
wjk eq'X e sho shy gqjko. br? i"fB e skfj gko gXko. 12.

o;ktb

Sz d

joh uzd eqXz. jB ;{o ;[Xz.


Gb pkD pkj. pv ;?B rkj. 13.
o;z o[dq oku. wjk b'j wku.
jB ;;sq Xkoh. fbN G{g Gkoh. 14.
sp? ihs wbz. joh uzd Gbz.
fjqd? n?Iu wkfo:'. ;[ ysz T[skfo:'. 15.
br pho pkDz. fof;:' sfi wkDz.
;w{j pki vko. ;[torz f;Xko. 16.
G[ i z r gq : ks Sz d

y[b? ykB y{Bh y[ok;kB yrz. goh ;;sq Xkoz T[mh Mkb nrz.
GJh sho Ghoz ewkDz eVe. fro pki skih br Xho Xe. 17.
pih Go G[zeko X[e Brko. d[j{` T[os pho p`e peko.
eo pkj[ nkxks ;;sqz gqjkoz. veh vkeDh uktvh uhsekoz. 18.

80

(wjzs) feqgkb dk; B e'qXtkB j' e ;'Nk ;zGkfbnk ns jmtkB B/


j:ks ]kB d f;o T[s MkV fdZsk fi; d }'o Bkb (j:ks ]kB dh) fwM
eY

fdZsh

ns

T[;

dhnK

fSNK

fJzi

T[mhnK

wkB'

ekBQ

wZyD

dh

wNeh

GzB fdZsh j't. 7. T[E (T[; tb dhtkB) Bzd uzd B pj[s eq'X ehsk ns
poSh Bkb tko ehsk ns feqgkB ~ ;zGkfbnk. (bVfdnK bVfdnK) fsyh
sbtko N[ZN rJh ns T[; B eNko
B ;'Yh pz; dh bki oy bJh.8.

sjk wksb:z feqgkbz eqXz


[ . Sfe:' S'G Ssqh efo:' i[X ;[Xz.
;j dj nkgz wjkpho pkDz. efo:' ykB pkBhB ykbh gbkDz. 9.
jfm:' ;kfjpz uzd ysz yfsqnkDz. jB ykB y{Bh y[ok;kB GkBz.

BkNe

eY

bJh.

(fJ;

soQK

T[;)

fdqVQ

;{ow

sd'A wkwk feqgkb B eq'X ehsk ns Sksq-si ftu ozrhi e T[BQK B


fGnkBe :[ZX ehsk. T[; wjk pho B nkgD Foho T[s pkD ;jko go pKe
]kBK d (x'fVnK dhnK) ekmhnK (;tkoK s'A) ;yDhnK eo fdZshnK.9. jmh
;kfjp uzd g{o Sksq-g[D Bkb :[ZX-G{wh (ftu bfVnk ns) y[ok;kB d
si;th ns ]{Byko ]kBK ~ wkfonk. T[E/ pKe/ ;{ofwnK ~ uzrh soQK wko
fdZsk. (etb T[jh) pu i' gqkD b? e Gi rJ. 10.
T[E ;zr' Fkj B :[ZX (d eosp ftykT[D bJh) nykVk pDk fdZsk
ns pj[s ;ko ]{B]ko gmkDK ~ fwX fdZsk. (T[; tb r[bohnk) okik
r'gkb :[ZX-G{wh ftu yV' e ri fojk ;h wkB' fjoBK d M[zv ftu Fo ;'G
fojk j't.11. T[d'A fJe ;{ow joh uzd B eq'X ehsk ns uzrh soQK Bkb
:[ZX-G{wh ftu g?o rv fdZs. (T[; B) pj[s eq'X eo e fsy sho ubkJ
fe fiBQK ~ br T[j (;z;ko s'A) gob gk; ub rJ. 12.
o;ktb

Sz d

joh uzd B e'qX eo e uzr ;{ow wko fdZs. T[; B shoK dh uzrh
tkSV brkJh ns tv tv ;?fBeK ~ fwX ;[fNnk.13. (T[j) o"do o;
ftu (g{oh soQK) wrB ;h, (fJ; bJh) x'o :[ZX j'fJnk ;h. F;sq-XkohnK
~ (T[; B) wko fdZsk ns tv tv okfinK ~ (Xosh T[s) fbNk fdZsk.14.
sd'I (;kv ;{ow) ihs wZb B Gkbk b? e joh uzd d fjod ftu
sD e wkfonk ns T[; ~ G[zi ;[N fdZsk.15. tho-:'fXnK ~ sho brd
ns T[j nrBh tKr (sfi wkDz) bj{ Bkb bkb j' iKd. T[j ;ko/ x'fVnK
~ Sv e ;[nor ~ f;Xko iKd.16.
G[ i z r gq : ks Sz d

]{B]ko gmkDK B y[ok;kB dhnK BzrhnK sbtkoK (;{shnK j'JhnK ;B)


ns F;sqK d (fJe d{i T[s) tiD Bkb nZr dhnK fuzrkohnK fBebdhnK
;B. (nkekF ftu) shoK dh GhV br rJh ;h ns ewkBK eV eV eoB
brhnK ;B. Xhoi tkb ;{ofwnK d XZe tiD Bkb eJh noph x'V fvr
oj ;B.17. GohnK G{z-G{z eo e ti ojhnK ;B ns Brko X[zeko (gk oj
;B). d'jK gkf;nK s'A pKe tho bbeko wko oj ;B, pKjtK ~ T[bko e
F;sqK Bkb ;N wkod ;B (ns :[ZX-;Eb ftu) vkeDhnK veko ojhnK ;B
ns ukw[zvhnK uheK wko ojhnK ;B.18.

81

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ejk br poBB eo" wfu:' i[X[ ngko.


i b[M i[M ;p? Gi ;{o jiko. 19.
G[ i z r gq : ks Sz d

pfusq

BkNe

81

d'jok

feE'I se toDB eoK, fGnkBe :[ZX j'fJnk ;h. fijV (;{ow)


;B (T[j) ;ko/ wko rJ ;B ns j}koK :'X (:[ZX-G{wh ftu'A) Gi
;B.19.

bV
rJ

G[ i z r gq : ks Sz d

Gfi:' ;kj gkjkV skih fsqgk:z. ufb:' phoh:k shoh:k B ubk:z.


i;' vYtkbz wX[eo ;[ ;kjz. Gi ;`fr b? e? ;[ ;koh f;gkjz. 20.

(nkyo) gjkVh okik (cfsj Fkj) x'V ~ Ng';h wotk e Gi frnk.


Gi iKd T[s (;kv) thoK B (e'Jh) sho B ubkfJnk. (T[; fgS'A) i;'
tkbhnk ns vZvtkbhnk wX[eo Fkj (:[ZX bJh B vN ;e ns) nkgDh ;koh
;?Bk b? e Gi rJ. 20.

ueqs u"fg:' uzd rkih u`dbz. jmh joh uzdz rj jkE ;bz.

(fJ; ;fEsh s'A) j?okB j' e :[ZX-tho uzdbhnk (okik) i'F ftu
nkfJnk. (T[Xo'I) jmh johuzd jZE ftu poSk cV e (nkfJnk). nfXe r[Z;
ftu nk T[; B ;[nkwh gqfs t\kdkoh ~ fBGkfJnk ns bVd j'fJnK N'N
N'N j' e fvr fgnk.21.

efo:' ;[nkw Xow wjk o'; o[fM:z. frfo:' N{e N{e jP? fJ;' ;{o M[fM:z. 21.

sjk ykB B?ikps? nkB e? e?. jfBU ;kj ;zrqkw e' ;;sq b? e?.
fes? ykB pkBhB j{z n;sq Mko. ;jh ;kj ;zrqkw ;[orz f;Xko. 22.
d'jok

wkfo fBikps ykB e' ;`r' i[M? i[Mko.


jk jk fJj b'e? GfJU ;[or b'e i?eko. 23.
G[ i z r gq : ks Sz d

by? ;kj ;zrqkw i[M i[Mkoz. stz ehN pkDz ewkDz ;zGkoz.
jfB:' Je ykBz fynkbz yszrz. vf;:' ;sq e' ikB[ ;:kwz G[izr. 24.
frfo:' G{fw ;' pkD d{i' ;zGkfo:'. w[yz GhyBz ykB e skfB wkfo:'.
Gfi:' ykB ]{Bh ofj:' yfs skih. si gqkD shi br? pkD pkih. 25.

S[Nh w{oSBk joh uzdz ;zGko'. rj pkD ekwkD G n?u wko.


br nzfr ik e oj B ;zGkoz. sBz fsnkr s dt b'ez gXkoz. 26.

d[:z pkD y?u fJez pkfo wko. pbh pho pkihB skih fpdko.
fi;? pkB bkr? oj B ;zGkoz. sBz pfX e? skfj gkoz f;Xkoz. 27.

T[; tb B}kps ]kB B nk e ns F;sq b? e ;zr'Fkj ~ wkfonk.


(T[; B th T[;) pKe ]kB T[s fesB n;sq ubkJ ns fJ; soQK ;zr' Fkj
;[ n or f;Xko frnk.22.
d'jok

B}kps ]kB ~ wko e i[Mko{ ;zr' Fkj th i{M wfonk. (T[; d woB
Bkb) fJ; b'e ftu jk-jkeko wu frnk, go ;[nor b'e ftu i?-i?eko
j' D br fgnk.23.
G[ i z r gq : ks Sz d

;zr' Fkj ~ :[ZX ftu bVfdnK ns tho-rsh gqkgs eofdnK ty e,


s[jkv (fJ;) ehN (Gkt eth B) jZE ftu sho ewkB cVh ns fFFs pzBQ e
fJe ]kB ~ sho Bkb wko fdZsk wkB' t?oh ~ ekb ;Zg B v; fbnk j't.24.
T[j Xosh T[s fvr fgnk (ns n;K) d{ik pkD ;zGkfbnk ns GhyB
]kB d w[y ftu e; e wkfonk. (T[j) ]{B]ko ]kB (nkg sK) Gi frnk
(go T[; dk) x'Vk :[ZX-G{wh ftu jh fojk. (;kv) shi pkD d brD Bkb
x'V B gqkD fsnkr fdZs.25.
(fJsBh do ftu) joh uzd dh pj'Fh d{o j' rJh (ns T[; B nkgD
nkg ~) ;zGkfbnk ns sho-ewkB cV e fyu fyu e sho wkoB bfrnk.
(T[; d sho) fi; d Foho (nzr) ftu br, (T[j nkgD nkg ~) ;zGkb
B ;fenk ns dj ~ fsnkr e ;[nor f;Xko frnk .26.
(T[j) d' d' pkD fJe' tb fyu e wkodk ;h ns pbtkB ;{ofwnK
ns noph x'fVnK ~ ftzBQh ik fojk ;h. fi; ~ sho brdk ;h T[; ~
(Foho dh) ;zGkb BjhI ofjzdh ;h ns (sho) T[; d Foho ~ ftzBQ e gko
fBeb iKdk ;h.27.

82

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;p? ;Pkw Xowz ;[ phoz ;zGko. veh vkeDh G{s gqsz peko.
j;? pho p?skb n" ;[X f;Xz. uth uktzvh:z T[vh frX fpqXz. 28.

pfusq

;kfonk ;{o fwnK B


vekodhnK ;B, G{sK-gqsK B

BkNe

82

nkgD ;[n kwh


vzv gkJh j'Jh

Xow ~ fBGkfJnk. vkeDhnK


;h. pho-p?skb ns (fFt d)

f;ZX ;te j; oj ;B. ukw[zvhnK fueko wko ojhnK ;B ns tZvhnK frZXK


T[ v

ojhnK

johuzd e'g ewkDz ;zGkoz. gqEw pkih:z skD pkDz gqjkoz.


d[sh: ske e? sho w' e' ubk:'. ofyU dJht w? ekfB SP?e? f;Xk:z. 29.

joh

uzd

r[Z;

ftu

nk

ewkB

cfVnk

ns

gfjb

sho

dk

tko e; e (;kv) x'V T[s ehsk. (fco) d{ik sho fFFs pzBQ e wo T[s
ubkfJnk. gqG{ B woh ofynk ehsh (ns T[j sho wo) ezB ~ S'j e bzx
frnk.

29.

fsqsh: pkD wkfo:' ;[ gNh wMkoz. fpfXnz fubesz d[nkb gkoz gXkoz.
u[Gh fuzu uowz eS{ xkfJ B nk:z. ebz etbz ikB dk;z puk:z. 30.

;B.28.

(T[;

B)

shik

pkD

gNh

ftu

wkfonk

i'

@fubes#

(oFwh

p;sq)

ftzBQ e gNh d s;w (@d[nkb#) s'I gob gk; fBeb frnk. (T[; dh) u[zi
stZuk ftu u[Gh go e'Jh }]w B j'fJnk. etb gqG{ (ebz) B (nkgD) dk;
dh ikB pukJh.30.

o;ktb

Sz d

ip? pkD bkr:'. sp? o'; ikr:'.


eo b? ewkDz. jBz pkD skDz. 31.
;p? pho XkJ. ;o'xz ubkJ.
sp? skfe pkDz. jB:' Je i[nkDz. 32.

o;ktb

(;k~) id'A pkD bfrnk, sd'A o'j ikr fgnk. (n;K) jZE ftu ewkB
b? e fyu e sho wkfonk.31. (id'A n;hI) pj[s sho ubkJ sK (t?oh db
d) ;ko ;{ow Gi rJ (fco) fFFs pzBQ e (n;hI) sho (ubkfJnk) ns fJe
i[nkB

GJh ihs woh. feqgk ekb eoh. 34.


oDz ihfs nkJ. i:z rhs rkJ.
XBzXko poy. ;p? ;{o joy. 35.
d'jok

i[X ihs nkJ ip? fNe? B fsB g[o gkt.


ekjb{o w? pkfX:' nkfB nBzd g[o rkt. 36.

wko

fdZsk.32.

joh uzd ~ wko fbnk, (T[; d) :'fXnK ~ fbskV ;[fNnk. (i') eko'V

joh uzd wko. ;[ i'Xk bsko.


;[ eko'V ok:z. tj? ekb xk:z. 33.
oDz fsnkfr Gkr. ;p? sqk; gkr.

Sz d

okfJ

(BK dk) okik ;h, T[;

th

ekb

wko

fdZsk.33.

(cb;o{g

oki)

:[ZX-G{wh ~ Sv e Gi rJ, ;ko nfsnzs G?Ghs ;B. woh fis j' rJh.
(;G e[M) ekb dh feqgk eoe (j'fJnk) .34. :[ZX ~ fis e (n;hI tkg;)
gos
;{ow

ns fis d rhs rkJ.


gq;zB j' rJ. 35.

XB

dk

whIj

t;k

fdZsk,

(fi;

eoe)

;ko

d'jok

id (wo ;?fBe) :[ZX fis e nkJ (sK) T[BQK d Bro (g[o) ftu g?o B

i i Bo sj B fGo dhB Bro fBeko.

fNe . efjb{ o (dh fonk;s ftu) nk e nkBz d g[ o fgz v ~ nkpkd ehsk.36.


fijV fijV nkdwh T[E (GzrkDh ftu) BjhI bV ;B, T[BQK ~ Bro s'A eZY

i fsj mT[o Gb fGo fsB eoh gqfsgko. 37.

fdZsk. fijV T[; EK uzrh soQK bV ;B, T[BQK dh (uzrh) gqfsgkbDk ehsh. 37.

u"gJh

pjs
;zs
NKr
e{eo

fdt; fJj Gkfs fpskJ.


T[pkfo d[;N ;G xkJ.
NKr efo jB fBdkBk.
fifw fsB si gqkBk. 38.

fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E oki ;ki eEBz GzrkDh i[X poBBz
Bkw n;Nw' fXnkfJ ;wkgsz ;s[ ;[Gw ;s[. 8. 320.

u"gJh

fdZ s .

fJ; soQK pj[s fdB pshs j' rJ. ;zsK ~ T[funk e/ ;ko d[FN wko
T[ B Q K w{ o yK ~ Nz r Nz r e wko fdZ s k, T[ B Q K B e[ f snK tKr gq k D

SZv.38.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @oki-;ki eEB# ns @GzrkDh i[X poBBz#
BK dk nZmtK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.8.320.

83

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

83

j[D BD"D d :[ZX dk eEB

nE BT[dB ek i[X poBBz


u"gJh

u"gJh

fJ; soQK pj[s ;wK pshs j'fJnk. (fdZbh s'A) whnK ]kB (wkbhnk
bJh) izw{ tb nkfJnk. (T[; B) nb\ ]kB ~ Bkd"D Gfink, (T[;

pj[s ekb fJj Gkfs fpsk:'. whnk ykB izw{ ej nk:'.


nfbc ykB Bkd"D gmktk. Ghwuzd sB p?o pYktk. 1.

t;{bD

i[X eki fBqg jw? p[bk:'. nkfg stB eh Uo f;Xk:'.


fsB em rV Bto; go pkX'. sho s[czr Bo;B ;kX'. 2.

B efjb{o d oki) Ghw uzd Bkb t?o tXk fbnk.1. (nb\ ]kB Bkb) i{MD
bJh oki B ;k~ p[bkfJnk ns nkg T[; tb nr tfXnk. nb\ ]kB B
Bto; (BK tkb fNZb) T[s ekm dk feb (w'ouk) pDk fbnk. (fJXo Ghw
uzd d wZddrko) okfinK B th shoK ns pzd{eK dhnK fFFsK pzBQ bJhnk.2.

G[ i z r gq : ks1 Sz d

G[ i z r gq : ks Sz d

T[E Ghw
B uVQkJh

sjk oki f;zx pbh Ghw uzdz. ufVU okw f;zx wjk sitzdz.

okik oki f;zx ns wjk sitzs okw


gqskgh okik ;[ydt th eq'XtkB j' e

;[yzdt rkih i;o'N okiz. uV eq[X ehB eo ;op ekiz. 3.

f;zx

fgqEhuzd ufYU vY vYtkoz. ub f;X j[n? eko okiz ;[Xkoz.

ufVQnk (ns :[ZX dh) ;koh fsnkoh eo bJh.3. YkYk pbtkB fgqEhuzd
vYtkbhnk ufVQnk. (fJj ;ko) fsnko j' e oki dk ezw ;ztkoB bJh uVQ.

eoh Y{e Y'nz feogkb uzdz. jNkJ ;p wkfo e? pho fpqzdz. 4.

feqgkb uzd B BV Y[e e jwbk ehsk ns ;|ofwnK d i[ZNK ~ wko e fgS


ehsk.4.
d{ih tko w[ekpb bJh Y[e, (T[BQK ~) wko e jmK T[sko fdZsk. (jmK)

d[sh: Y'n Y{e tj? wkfo T[skoh. yo dKs gh; S[G? SsqXkoh.
T[s? t? yo pho p`p? pikt?. so G{g mkY pv' ;'e[ gkt?. 5.
sp? Ghwuzdz eh:' e'g nkgz. jB{wkB e? wzsq e' w[fy ikgz.
;p? pho p'b? jw? Gh p[bk:z. sp? Y'n e? e? ;[ Bhe? f;Xk:z.6.

gjkVh oki eq'X Bkb dzd ghj oj ;B. T[Xo T[j :'X X"I; tik oj ;B.
jmK oki yV' e ;'r gkb oj ;B (noEks d[yh j' e eq'X eo oj ;B).5.
sd'A Ghw uzd B nkg eq'X ehsk ns w{zj Bkb jB{wkB d wzsq dk ikg ehsk.
;kfonK ;{ofwnK ~ ;d fbnk ns ;k~ th p[bkfJnk. sd'A (;G) fJeZm j'
e

uzrh

;ko wjkB :'X eq'X eo e nr


nbzp ub jB. T[E fpZMV tkbhnk

;p? e'g e? e? wjk pho Y{e?. ub? pkfop? pko e' fiT[ GG{e?.
sjk fpM[fVnkbz jfm:' pho fdnkbz. T[fm:' ;?B b? ;zfr ;koh feqgkbz.7.
wX[ G ko Sz d

e[fgU feqgkb. Bu wokb. pi pizs. eo{oz nBzs. 8.


i[Mzs i[nkD. pkj? feqgkD. ihn Xkfo eq'X. Sv ;o'x. 9.
b[M? fBdkD. sizs gqkD. fro gos G{fw. iD[ wx M{fw. 10.
o;ktb

Sz d

uzd

(:[ZX

;koh

bJh)

c"i

nr

Bkb

tX.6.

b?

Y[e fitI tkV ~ ;kVB bJh nZr


tho fdnkb uzd ns (eKrV dk)
uVQ

nkJ/.7.

wX[ G ko Sz d

feqgkb uzd eq'XtkB j'fJnk. (T[; B) x'V ~ BukfJnk. :[ZX d tki


br (ns ;kok tksktoD) fGnkBe pD frnk.8. ;{ow bVB br,

tiD

feqgkBK ubkD br. wB ftu e'qXtkB j' e shoK dh poyk eoB br.9.
(i') bVd jB, nzs ftu T[j gqkD fsnkrd jB. Xosh T[s fvr g?Id jB
wkB'

pdb

M{w

nk

rJ

j'D.10.

o;ktb

;o'xz ubkJ. pv pho xkJ. 11.

feqgkb uzd eq'XtkB j'fJnk, (T[;) :[ZXtho B g?o iwk fbnk, pj[s
nfXe sho ubkJ ns tZv tZv ;{ow wko fdZs.11. SsqXkoh (oki) wko

wjk Bkd pki. Gb ;{o rki. 12.


@G[izr#

feqgkb

soQK

feqgkb e'fg:z. jmh gkt o'fg:z.


jD? SsqXkoh. fbN G{g Gkoh.
1H

uzd Bkb pbtkB


ehsh. i;o'N dk

Sz d

fdZs, (cb;o{g) tZv tZv oki Xosh


seV ;{ow ri oj ;B.12.

T[s

bN

rJ.

X"I;

ti

oj

;B

ns

84

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

eo' i[X uzv. ;[fD:' Bkt yzvz.


ufb:' ;;sq pkjh. oi"sh fBpkjh. 14.
d'jok

ns
(fi;

dk

G[ i z r Sz d

ub BKrb{ gKrb{ tdV'b`. i;tko r[bo ub pKX N'bz.


sjk Je pkfi:' wjkpho fdnkbz. oyh bki i"B? ;p? fpMVtkbz. 16.

stz ehN s" b" s[czrz ;zGko'. fjqd? Je oktzs e sfe wko'.
frfo:' M{fw G{w? efo:' i[X ;[Xz. sT{ wko[ p'b:' wjk wkfB eq'gz. 17.

sfi:' s[gez pkB gkBz ;zGko. us[o pkB:z b? ;[ ;fp:z gqjko.

F'o)

B"I

yzvK

j' f Jnk nr s[ o dk
fBGkfJnk..14.

ftu

;[fDnk

frnk.

(T[ ;

frnk.

B )

(feqgkb

okig{ s h

uzd)

F;sq

wo:kdk

ubkT[Idk

uz r h

soQ K

d'jok

;kfonK

e'g Go okik ;p? ehB' i[X T[gkfJ.


;?B eN'uB eh sp? xo bJh no okfJ. 15.

84

feqgkb uzd B eq'XtkB j' e uzrk :[ZX ehsk. wjk tho rZid ;B
pj[s F;sq (fJe d{i T[s) tid ;B.13. nfijk gquzv :[ZX j'fJnk

feqgkbz e[qXz. eh:' i[X ;[ZXz.


wjkpho ri. wjk ;ko pi. 13.

BkNe

dh

;?Bk

okfinK

Ghw

uzd

eq'fXs

j'

(@nfo-okfJ#)

:[ZX

dh

xo

ftT[Is

pDkJh

ns

eN'uhnK

fbnk.15.

G[ i z r Sz d

BKrb{ ,
okig{s)

gKrb{ ,

;?fBe

BK dk fJe
bJh.16.

t d V' b ,

db

pDk

tZvk

pbtkB

i;tkb,
ub

gJ.

rfink,

r[ b o hJ
T[d'A

fi;

(ty

jh
B

ty

(fto'Xh

fonk;sK

db

fpMVtkfbnK

tb'A)
dh

fdnkb

bki

oy

(j gqG{!) so ;te B th T[; tb fJe pzd{e ~ ;zGkfbnk ns fFFs


pzBQ e fJe oki dh Sksh ftu dkra fdZsh. (T[j) GztkNh yk e Xosh T[s
fvr fgnk (go T[; B) uzrk :[ZX ehsk (feT[Ife)
eq'X eo e wko'-wko' jh fejk ;h.17.

T[d'A

th

T[;

nDyhb

(fco) pzd{e Sv e (w?I) pkD jZE ftu b? bJ. uko pkD b? e ;i

fsq:' pkD b? pkw gkDz ubkJ. br? :k br? Bk eS{ ikfB gkJ. 18.

jZE Bkb Sv ns fszB pkD yp jZE Bkb ubkJ. T[j sho (fe; ~) br
iK B br, (fJ; pko) e[M gsk BjhI.18.

;[ sT[ bT[ dJht i[X ehB' T[Mkoz. fsB? y/d e? pkfo e phu vkoz.

sd se gqG{ B :[ZX ~ ;wkgs eo fdZsk ns T[BQK (t?ohnK) ~ ydV


e (Bdh d) ib ftu ;[N fdZsk. (T[go'A) fNfpnK s'A r'bhnK ns pkDK dh

goh wko p[zrz S[Nh pkD r'bh. wB' ;{o p?m Gbh yb j'bh. 19.

nfijh

p"SkV

j'Jh

wkB'

(jmb

xkfJb

;{ow)

uzrh

soQK

j'bh

yv

p?m

j'D.19.
fro pho G{wz ;oz ;Kr gbz. o`r ;q'D p;sqz wB' ckr ybz.
bh:' ihfs p?oh ehnk nkfB voz. sT{ ikfJ gkoz oj pkfo eoz. 20.

shoK ns poShnK Bkb go's j'J :[ZX-tho Xosh T[s fvr gJ ;B.
(T[BQK d) p;sq bj{ Bkb ozr j'J ;B wkB' ckr yv e (nkokw eo oj
j'D). t?oh ~ fis fbnk ns nk e vo (ftu fp;qkw ehsk.). (ns) t?oh
Bdh

GJh okfsq r[pko e noX ikwz. sp? S'for pko dt? dwkwz.

gko
jBoh

ik

g?

oks

dk

nZXk

Sv

rJ

e[
ns

gfjo
X"AI;k

phfsnk

beV

pDh

ezY

vok

ehsk

ns

uzrh

soQK

;ko

Brkouh

okDz#) uVQ
gJ.21.

oki-wjZbK

tkV

nb\ ]kB Gi frnk, (T[; B nkgDk) ;k}-;kwkB th B ;zGkfbnk.


(T[; d ;kEh) j'o tho th Xhoi Xo fpBk Gi rJ. (n;K) nZm fdB Bdh

;{oi (@fdT[;
x[zwkT[Id ub

(f}wtkoh

dh

Gi:' nfbc ykBz B ykBk ;zGkfo:'. Gi n"o phoz B Xhoz fpukfo:'.

dh

(T[j)

(n;EkJh

rJ). ;koh oks phs rJh ns


gk; s'I) c[oshb tho sbtkoK

tikT[D

sK

;p? okfsq phsh T[d:' fdT[; okDz. ub pho ukbke yrz fybkDz. 21.

Bdh g? fdBz n;N ehB w[ekwz. Gbh Gks dy? ;p? oki Xkwz. 22.

e'N)

rJ.20.

nkfJnk.

tfynk.22.

;"Ig
(;kv

85

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

pfusq

d'jok

nkb;{B ej wkfoe? fJj fdf; eh:' g:kB.


Gkfs nBeB e eo g[fo nBzd ;[y nkfB. 24.

fJXo n;hI (Ghw uzd s'A) ftdk j' e xo (nkBzdg[o) gos ns T[Xo
T[j (Ghw uzd nkfd) ;zXh eoB bJh rJ. fJBQK B T[BQK Bkb ;zXh eo bJh
ns (fJj) ;jkfJsk dD tkbh eEk fJE ;zg{oB j' rJh.23.
d'jok

o;s ftu g?Id nkbF{B (BK d fgzv) ~ fis e (n;hI) fJ; gk; tb
ub

gJ

ns

nkBzdg[o

pj[s poy fJj Gkfs fpskJ. u[fB u[fB u'o ;p? rfj xkJ.
esfe Gkfi ;fjo s rJ. G{fy wos fcfo nkts GJ. 1.
sp b" ykB fdbkto nkJ. g{s nkgB jw Ufo gmkJ.
dPZ?e xoh phsh fBf; ip?. uVs eoh ykBB fwfb sp?.2.

eq{o Gkfs fsB eoh g[ekok. ;'o[ ;[Bk ;osk e? gkok. 4.


G[ i z r gq : ks Sz d

G[y

Bdh:z by:' ekboksq ;wkBz. eo ;{owk ;hfs fgzrz gqwkBz.


fJs pho ri GJ Bkd Gko. Gi ykB y{Bh fpBk ;;sq Mko. 6.

wofdnK

Sz d

fBbi ykB Gfi:'. feBh B ;;sq ;fi:'.


;[ fsnkr ys e' ub. ;[pho phojk Gb. 7.
ub s[o s[okfJ e?. ;e? B ;;sq T[mkfJ e?.
B b? jfEnko rijh. fBjkfo Bkfo bijh. 8.

;[y

wkD.24.

gos

nkJ.1.

sd

(bkj"o

;{pdko)

dbkto

]kB

gk;

(nb\

fdZ s h.2.
id'A

t?oh-db

Bdh

s'A

gko

nk

frnk

sK

fvT[vh

;odko

nkbw

(Fkj f;zx) B ;k~ irkfJnk. F'o g?D s ;G ;?fBe ikr rJ ns thoo; Bkb ws j'J F;sq cV cV e (nr tX) .3. sd'A pzd{eK ubD brhnK
ns

F;sq

fGnkBe

cV

o"bk

cV
gk

;ko

fdZsk.

Bdh

(;?fBe)
d

e'qXtkB

gob

j'D

gkf;UI

br.

(n;hI)

T[BQK
F'o

(gmkDK)

;[fDnk.4.

G[ i z r gq : ks Sz d

GohnK
ns

pbtkB

G{`
:'X

G{z

eo

bbeko

tihnK
wkod

ns

Brko

(:[ZX-G{wh

r{ziD

ftu

br.

fBso).

pKe

sho-nzdk}

(T[bohnK

j'JhnK)

pKjtK dhnK ;ZNk (fJe d{ih s) tihnK (Gkt F;sq ubD br) ns x'V
BuD br. oD-G{wh (feqgk f;zX[-y'gVhnK dk ;w[zdo) ftu fGnkBe ekbh
rZih .5. (T[BQK gmkDK B) Bdh ~ ekb-oksqh tKr ;wfMnk, (Bkb Bdh d)
mzv (ib B) ;{ofwnK ~ fgzrfbnK tork pDk fdZsk. fJXo'A ;{ow ri ns
fGnkBe

Boki

soQK

]kB) nkfJnk. (T[; B ;kok fpqZsKs ;[D e) nkgD g[Zso ~ ;kv e'b Gfink.
id'A d' e[ xVhnK oks phs rJh sK gmkDK B fwb e (;kv T[s) uVQkJh

pih G?o G[zeko X[`e? Brko. wjk pho pkB?s p`e peko.
GJ pkj[ nkxks Bu wokbz. feqgk f;zX[ ekbh roih eokbz. 5.

nBe

pj[s toQ fJ; soQK (;[y Bkb) pshs ehs. (ns fJbke ftu'A) bG
bG e ;ko u'o geV e wko fdZs. eJh nkBzdg[o Bro s'A Gi rJ. eJh

ip db gko Bdh e nk:'. nkfB nkbw? jw? irk:'.


S{NB brh s[c`r? spjh. rfj rfj ;;sq fo;kB ;pjh.

u"gJh

eo
;'o[ gok ;G jh Bo ikr. rfj rfj ;;sq pho fo; gkr. 3.

nk

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @Bd"B i[X poBBz# BK tkb B"tA
nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.9.344.

fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE Bd"B i[X poBBz Bkw B"w' fXnkfJ
;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 9. 344.

u"gJh

85

u"gJh

fJs jw j'fJ fpdk xfo nkJ. ;[bj Bfws t? T[sfj f;XkJ.


;`fX fJB? T[B e? ;`fr eJh. js eEk g{oB fJs GJh. 23.

BkNe

Boki

Bkd

j'D

br.

(T[Xo)

]{B]ko

]kB

fpBk

F;sq

ubkJ

Gi

rJ.6.

Sz d

fBobi ]kB Gi frnk. (T[; dh ;?Bk ftu'A) fe; B th F;sq XkoB


B ehs. T[j oD_-G{wh ~ fsnkr e ub rJ i' (nkgD nkg ~) seV rak}h
nytkT[Id

;B.7.

(T[j)

x'V

Gik

ub

rJ.

(T[BQK

ftu'A

e'Jh

th)

F;sq

B T[mk ;fenk. B jh (T[j) jfEnko b? e rZi. (T[BQK ~) ty e BkohnK


th FowkT[ D brhnK.8.

86

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

d'jok

potk rkT[ T[iko e? eo w[ekw GbkB.


gqG pb jw? B S[fJ ;e? Gkis GJ fBdkB. 9.
st pfb Jhjk B go ;e? potk jBk fo;kfJ.
;kfbB o; fiw pkBh: o'oB yks pBkfJ. 10.

BK

(T[BQK B o;s ftu g?Id)


d fgzv ftu fmekDk ehsk.

S'j

se

;e

ns

Gi

rJ.

BkNe

86

potk BK d
gowkswk dh
9.

soh

fgzv ~ T[ikfVnk
feqgk Bkb (T[j)

feqgk

eoe

(T[j)

nkBzdg[o

sK jwbk B eo ;e, (go) r[Z; ftu nk e potk ~ T[ikV


wk; d o; dh (fJZSk eoB tkbk) pkDhnk (wk; sK yk BjhI
o'fVnK

(dk

;kbB)

pDk

yKdk

j?.10.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @ykBikd e' sqkf;s T[m i?p' poBBz# BK
tkbk d;tK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?. 10.354.

j[;?Bh i[X eEBz

j[;?Bh i[X d jkb dk eEB

r:' ]kBikdk fgsk gk; Giz. ;e? iPkp[ d? B jB ;{o biz.


sjk m'fe pkjk j[;?Bh rofi:z. ;{o b? b? f;bk ;ki ;fi:z. 1.

T[s

fdZsk, fitI
;edk) go

fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE ykBikd e' nkrwB sqkf;s T[m i?p' poBBz Bkw
d;w' X:kfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 10. 354.

G[ i z r gq : ks Sz d

ns GbkB
w{oy ;k~

G[ i z r gq : ks Sz d

]kB}kdk Gi e fgsk e'b frnk. ;{ofwnK d wko ikD dh Fofwzdrh


eoe (fgT[ ~ e'Jh) T_so B d ;fenk. (sd'A) T[E pKjtK ~ m'edk j'fJnk

g[Bfo vYtkbz eh:' ihfs ioz. eo p`fd e? oki g[sqkB uoz. 2.

j[;?Bh rfink ns ;kfonK ;{ofwnK ~ Bkb b? e F;sq ns etu ;ik


bJ.1. ;?Bk ~ fJeZmk (i'o) eo e j[;?Bh B gq;EkB ehsk. gfjbK gjkV

g[Bfo d{B e' b{N bhB' ;[Xkoz. e'Jh ;kw[j jP? ;fe:' B rtkoz.

d (fBtk;hnK d) xoK ~ b[N fbnk. fco vYtkb (d oki) ~ fis e nXhB

bh:' ShB nzBz dbz pkfN dh:z. wjk w{fV:` e[s;s` eki eh:`. 3.

ehsk ns eJhnK okig{sK ~ pzdh ns r[bkw pDk fbnk.2. fco xkNh


(d{B ) ~ uzrh soQK b[N fbnk. e'Jh th w{oy (gjkVh okik) T[; dk ;kjwDk

efo:' i'fo ;?Bz j[;?Bh g:kBz. gqEw e{fN e? b{N bhB ntkBz.

B eo ;fenk. (T[; B/ b'eK s'A) nzB y'j fbnk ns (nkgDh) ;?Bk ftu
tzv fdZsk. (T[;) wjk w{oy (j[;?Bh) B (fJj) fxB"Dk ezw ehsk.3.
d'jok

d'jok

T[;

fese fdt; phss GJ eos T[;? T[sgks.

(nfijk)

T[gdo

eofdnK

eJh

fdB

phs

rJ

ns

r[bohnK

r[nkboh:B eh gos Gh nkfB fwbB eh pks. 4.


i" fdB d[fJe B t fwbs sp nkts nfookfJ.

~ th (T[; Bkb) fwbD dh b'V nk gJh.4. i d' e[ fdB (T[j j[;?Bh ~)


B fwbd sK t?oh (fJXo) nk iKdk. ekb B T[BQK d xo ftu jh bVkJh

ekfb fsB{ e? xo fpy? vkoh ebj pBkfJ. 5.

dh

u"gJh

r[nkboh:k fwbB ej[ nkJ. okw f;zx Gh ;`fr f;XkJ.


us[oE nkfB fwbs GJ ikwz. c{fN rJh bfy Bifo r[bkwz. 6.
d'jok

u"gJh

s?; jh c{b r[bkw ikfs G:'. fsB? B fdq;N so nkBs G:'.


ejb{oh:k eN"u ;`fr bfj. ikBk nkB B w' ;fo wfj wfj. 8.

pDk

fdZ s h.5.

u"gJh

(id'A) r[bohnk (j[;?Bh ~) fwbD nkfJnk sK okw f;zx th T[; d


Bkb frnk. u"E gfjo nk e T[j fwb. T[BQK ~ ty e j[;?Bh (@r[bkw#)
dh B}o cN rJh (noEks pj[s jzeko j' frnk).6.
d'jok

i?; oft e si s os nfXe sgskfJ.


oft pb S[dq B ikBJh nkgB jh ropkfJ. 7.

i[ r s

fitI ;{oi d si Bkb os pj[s sg iKdh j?, (T[j) Bhu (os) ;{oi
pb ~ BjhI ikDdh ns nkgD nkg ftu rophnk ofjzdh j?.7.

u"gJh

T[; soQK r[bkw (j[;?Bh) c[b e (nzBQk j') frnk ns T[BQK ~ B}o Eb
jh B fbnKdk. efjb{ohJ (Ghw uzd) ns eN"u (feqgkb uzd) ~ fJeZfmnK
ty e (T[; B) ;wfMnk fe wo tork Xosh T[s j'o e'Jh BjhI.8.

87

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fsB i' XB nkB' E' ;kEk. s d oj j[;?Bh jkEk.


ds bs nkgB e[ookB. s X`fB b? fBfi Xkw f;XkB. 9.
uo' sp? si sB s:'. Gbk p[ok eS[ bys B G:'.
Szdpzd Bj B?e[ fpukok. iks G:' d spfj Brkok. 10.

pfusq

(cb;o{g T[j d'tI) XB b? e nkgD nkgD xoK ~ gos rJ.9. sd (T[;)


r[bkw (j[;?Bh) dk Foho r[Z; Bkb sg frnk ns (nkgDk) uzrk wzdk e[M
th B ftukfonk. (T[; B) e'Jh okiB?fse ukb B ;'uh ns s[os X"I;k tik
(r[gkb

dk; fBofy ;zr ;?B gmkBh. c{fb r:' fsB eh Bjh wkBh. 12.

d; ;jz;q np jh e? d?j{. Bkso whu w{zv go b?j{.


f;zx ;zrsh:k sjk gmkJ. r'gkb? ;[ Xow d b:kJ. 13.
fsB e ;`fr B T[B eh pBh. sp feqgkb fus w' fJj rBh.
n?f; xkfs fcfo jkE B n? j?. ;pj{` cfo ;w' Sfb i? j?. 14.

sfBe GBe ip fsB ;[fB gkJh. fBi db iks G:' GN okJh. 15.
wX[ G ko Sz d

ip r:' r[gkb. e[fg:' feqgkb. fjzws j[;?B. i[`w? b[M?B. 16.


efo e? r[wkB. i[`w? i[nkB. pi spb. d[zdG dpb. 17.
pi fB;kD. Bu feekD. pkj? sVke. T[m? eVke. 18.
pi fB;zr. ri fBjzr. S[N? feqgkB. fbN? i[nkB. 19.
s[ge sVke. e?po eVke. ;?jEh ;Vke. S'jh SVke. 20.

ri ;[pho. pi rjho. fpuo fBjzr. i?; gbzr. 21.


j[e feekD. X[e fB;kD. pkj? sVke. Mb? MVke. 22.

ik

fgnk.10.

ik vokfJnk fitA) Fo ~ xo e ;fjnk vokT[Dk ukj[zdk j't. gzdqjK gfjo


T[; B xok xsh ofynk ns ykD ghD (dh e'Jh uh} nzdo) ikD B
fdZsh.11.

ykD

ghD

s'A

fpBk

;{ow

eq'XtkB

j'

bJh d{s Gi. r[bkw (j[;?Bh) nkgD Bkb


d jzekfonk frnk ns T[BQK dh e'Jh (th

rJ.

nkJh
rZb)

(T[BQK

B)

;zXh

gmkDK dh ;?Bk
B wzBh.12.

eoB
ty

(j[;?Bh B ;gFN ehsk fe) j[D jh d; j}ko o[fgnk fdT[ BjhI sK


f;o T[s w"s nkJh ;wM'. (fJj ;[D e okik r[gkb xo gos nkfJnk ns
pkrah

j'

p?mk)

(Ghw

uzd

B)

;zrshnk

f;zx

T[;

e'b

Gfink

(i')

r[gkb

~ Xow-;kyh d e b? nkfJnk. 13. r'gkb dh Ghw uzd Bkb B pDh sK


feqgkb B wB ftu ftukfonk fe nfijk w"ek fco jZE BjhI nkT[Dk. ;wa
dk

r'gkb ;[ np? rfj bhi?. e?d ehihn? e? pX ehi?.

T[s)

T[; B osk fizBk th e'Jh dkT[-gu B ehsk. (T[; B r[gkb ~ fJzi

dkt xkt fsB B?e[ B ejk. f;zxfj xfo ;;k ej[ vok.
ykB gkB fpB[ ;{o fo;kJ. ;kw eoB fjs d{s gmkJ.

87

T[BQK (r[gkb ns okw f;zx) B nkgD Bkb i' XB fbnKdk ;h T[j


j[;?Bh d jZE ftu d oj/ ;B. fdzfdnK b?IfdnK nkg; ftu seoko j' frnk.

e
gzdqj gjfo frod fsj eh:'. ykB gkfB fsB ikB B dh:'. 11.

BkNe

rV

;G

r'gkb

~
~

Sb
j[D

iktrk.14.

jh

rZb dh) e[M fGDe


ubk frnk.15.

cV

id

bJhJ,

r'gkb

e?d

eo

oyhJ

gJh,

sK

T[j

iK
;{owk

wko

dJhJ.

nkgDh

;?Bk

(fJ;
ftu

wX[ G ko Sz d

id

r'gkb

uzd

ubk

frnk,

sd

feqgkb

eq'fXs

j'fJnk.

fjzws

eoe

j[;?Bh (tb'A) bVB bJh s[o fgnk.16. jzeko eoe ;{ow ub gJ. X"I;
ns Brko ]{p tiD br.17. Brko tiD br, x'V BuD br. fFFs
pzBQ

(sho)

jB.

fB;zr
feqgkBK

ubkJ

iKd

ns

j' e (:'X X"I;)


ubdhnK jB ns

eV-eV

(dh

X[B)

T[mdh.18.

tikT[Id jB ns wjkB :'X (fBjzr) rid


:'X Xosh T[s bNd jB.19. pzd{eK sV

sV eodhnK jB, sho eV eV eod jB. ;?jZEhnK @;oo# (dh nktk} Bkb
tidhnK jB) ns SZ t hnK SV-SV eodhnK jB.20.
;{opho

rid

jB.

rzGho

(roi

eoB

tkb

Brko)

tid

jB.

;{ow

(fBjzr :[ZX-G{wh ftu fJzi) ftuod jB fitI (pB ftu) fusok (fcodk
j?).21. x'V fjDed jB, X"I; X[ed jB. (fJe gkf;UI ;{ow) sV sV
(eod F;sq)
jB.22.

ubkT[Id

jB

(ns

d{i

gkf;UA

;{ow

T[BQK

d)

tkoK

Mbd

88

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

88

(:[ZX ftu) bV e (tho-rsh gqkgs eo u[e) wjkB :'X wbzrK tKr


gJ/ jB. (T[BQK d) tkb y[bQ jB wkB' (T[j) iZNkXkoh ;kX{ j'D.23.

i[M fBjzr. fbN? wbzr. y[bQ fe;ko. iB[ iNk Xko. 23.
;i ofizdq. ri rfizdq. T[&&Zso ykB. b? b? ewkB. 24.

BkNe

bN

wjkB oki ;i j'J jB ns tv jkEh ri oj jB. (T[BQK T[s'A) ]kB ewkB


b?
fsq G z r h

Sz d

b?

fsq G z r h

e[fg:' feqgkb` ;fi wokb` pkj fp;kb Xfo Ykb`.

T[so

oj

jB.24.

Sz d

eq'fXs

feqgkb

ehsh.

;ko

uzd

;ikfJnk
bJh)

ns

ftFkb

G[ i z r gq : ks Sz d

sp? e'gh:z eKrV;` eN'u`. w[yz oes B?B` si ;op ;'u`.


T[s? T[mh:` ykB ys` ys`r`. wB' fpjuo wk; js` gb`r`. 26.

jh

p'bd

jB,

wkB'

w;s

tXd

jkEh

pB

jB,

ftu

Ykb

dk

o{g

fGnkBe j? ns T[BQK d bkb w{zjK T[s B{o uwedk j?. feqgkBK b? e, sho
ewkBK ~ ;ik e r[Z;?b itkB oD-G{wh ftu eb'b (eod jB ns w{zj
wko'-wko'

nr

pKjtK

b? b? ;[ feqgkB` pkD ewkD` ;i i[nkB` sB ss`.

ftu'A)

(jwbk

eoB

XkJ ;G ;{o` o{g eo{o` wues B{o` w[fy bkb`.


ofD o`r eb'b` wko jh p'b? iB[ ri v'b` pfB ws`. 25.

;{ow

x'V

XkoB

T[BQK

ftu

v'bd

j'D.25.

G[ i z r gq : ks Sz d

sd'A eKrV dk okik (feqgkb uzd) eN'u eq'XtkB j'fJnk. (T[; dk)
w{zj ns nZyK bkb j' rJhnK ns (T[; B) ;G gqeko dh ;'u Sv fdZsh.
T[Xo'A (j[;?Bh d ;kEh) gmkD w?dkB-izr ftu sho b? e yV's j'J jB wkB'
wk; bJh fuso fcod j'D.26.

pih Go G[zeko shoz sVe. fwb jfE pzEz feqgkD` eVe.


pi izr Bh;kD eE eEhoz. fco? o[zv w[v` sB` sS sho`. 27.

GohnK G{z
;{ow) r[ZEw-r[ZEk

G{z eo e tidhnK jB, sho sV sV eod jB. (eJh


jB (ns fes) sbtkoK eVe ojhnK jB. (fes) izr

ftu

X"I;

tid

jB

(ns

fes)

f;o

ns

fes

shoK

Bkb

gZS

T[m? N'g N{e` r[oi? gqjko. o[b b[E i[E` fro pho wko.
go? esh:` xks fBoxks pho`. fco? o[v w[zvz sB` sB sho`. 28.

(fes)

fcod
pjh pkj[ nkxks fBoxks pkD`. T[m Bd Bkdz eVe feqgkDz.

nkg;
uzd

wjk e'g e? pho fpzqdz ;zxko. pv' i[X e? dt b'ez gXko. 31.
1H

@skjh#

j'J

r[oiK

rkT[Id

Foho

fcod

Bkb

Ne-Ne

tko

jB.

(fes)

XV

ns

T[mdh

j?.

jB.27.
(dh

nktk})

jB).

(fes)

XV

ns

f;o

ns

shoK

Bkb

gS

j'J

Foho

jB.28.

ubD Bkb)
bVhnK Sv
;yD

joh f;zx Xk:' sjk Je pho`. ;j dj nkgz Gbh Gkfs sho`.

br

pKjtK

i[N nkg w? pho pho` i[Mko. wB' ri i[N? d`sko d`sko.


feX' f;zx ;' ;kod{b` no[M. fs;h Gkfs feogkb r'gkb i[M. 30.

T[s

j'J

tkoK

(fes) b'EK d Yo o[bd jB (ns fes) wko j'J :[ZX-tho fvr gJ jB.
(fes) gsbhnK sbtko dhnK brksko ;ZNK Bkb ;{othoK (d FohoK T[s
}yw

Se S'G Ssq si? pkD okih. pj ikfj1 ykbh fco? S{S skih. 29.

N'gK

YkYh

MNfenK

eV eV d rzGho
oj jB. fiBQK ~

fcod

jB.

(fes)

nkg;

ftu
ns

Bkb

T[bM
r'gkb

brksko

sho

ub

oj

jB.

sbtkoK

(d

Bkd T[m oj jB. eq'fXs ;{ow shoK dhnK


(sho) brd jB, T[BQK d x'V (;tkoK s'A)

29.
ftu
j'D.
uzd

;{ow
(fitA)

(nkg;

r[ZEw

r[ZEk

Fo

Bkb

ftu)

i{M

jB,

Fo
oj

wkB'

fGVdk

tv
j't,

dzdK
T[;

tkb
soQK

jkEh
feqgkb

;B.30.

sd'A (j[;?Bh db dk) joh f;zx :'Xk Xktk eo e nkfJnk. (T[; B)


nkgD Foho T[s shoK dh (p"SkV) uzrh soQK ;jh. (T[; B) e'qX eo e
pj[s ;{ow wko fdZs ns pj[s seVk :[ZX eoe ;[nor ubk frnk.31.

89

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

jfm:' fjwsz fezwsz b? feqgkBz. bJ r[oi ub` ;[ ibkb ykB`.


jm ;{owk ws i'Xk i[Mko`. goh e[N e[N` T[mh ;;sq Mko`. 32.

o;ktb

Sz d

pfusq

BkNe

89

(okfinK tb'A) fjzws f;zx ns fezws f;zx BK d eVhnb :'X feqgkBK


b? e nkJ. (j[;?Bh d db tb'A) ibkb ]kB r[oi b? e ufbnk. T[j i[Mko{
:'X

nfGwkB

s' A

fuz r kohnK

o;ktb

Bkb

w;s

j'J

fBebD

]{p

bV.

(F;sqK

d)

brksko

i;tkb

e;oh

xo

fbnk

ns

x'Vk
fsyh

BukT[Idk

B (nr'A) sho ubkJ ns pj[s ;?Bk fbskV fdZsh.


ftu brdk j?, T[; d gqkD fBeb iKd jB.34.

fBqG? ;;sq pkj?. d'T{ ihs ukj?. 36.

uzd)

fsB{ pkD pkj. pv ;?B rkj.

uj{` Uo Y{e. w[yz wko e{e.

j[;?Bh

okik

b:' xfo j[;?Bh. jB:' ;Kr g?Bh. 33.

;zGkoh ewkD`. jD pho pkD`. 35.

B)

(dk

(T[;

ip? xkt bkr:'. sp? e'g ikr:'.

Bkb

F;sqK

Sz d

i;z t kb XkJ . s[ o z r z BukJ .

fi;? nzfr bkr:'. fs; gqkD s:kr:'. 34.

tkoK

brhnK.32.

poSh

j'fJnk

dk

tko

nr

tfXnk.

ehsk.33.

(sho)

fi;

j[;?Bh
Foho

(fi; fe; ~) id'A }yw brdk j? sK (T[; dk) eq'X GVe g?Idk j?.
(T[j fco) ewkB ;zGkb e ;{ofwnK ~ pkDK Bkb wkoh iKdk j?.35. (;{ow)
u"jK gkf;nK s'A nr Y[ed jB ns w{zj s'A wko'-wko' g[ekod
fBoG? j' e F;sq ubkT[Id jB ns d'tI (nkgDh nkgDh) fis
d

fo; ykB ikd. wjk wd wkd.

ukjtkB

j[zd

jB. (T[j)
gqkgs eoB

jB.36.

gmkD ;?fBe eq'fXs j' rJ. j?IeV Bkb


brh. ;ko ;{ow gq;zB j' rJ.37. (T[j

jzeko rJ. shoK


fdqF nfijk ;h)

dh poyk
wkB' pkD

wjk pkD poy. ;G ;{o joy. 37.

j'D

eo? pkD nouk. XB[o pd uouk.

(;[rzfXs gdkoEK dh) nouk (fSVekT[) eo oj j'D. (XB[FK dh Nzeko


Bkb) XB[o td dk gkm j' fojk ;h. T[; EK s (td-gkm dk) e'Jh o{ge

;[ ;Kr` ;wQkbz. eo? sT[B mkwz. 38.

yfvnk

pbh pho o[M. ;w[j ;;sq i[M.

ik

fojk

;h.38.

(T[; ezw ftu) pbtkB tho o[M j'J ;B. ;ko F;sqK Bkb i{M oj
XhoitkB (;{ofwnK) d Xe ti oj ;B ns feqgkBK SDe ojhnK

br? Xho Xe?. feqgkD` MBe?. 39.

;B.

eVe? ewkD` . MDe? feq g kD` .

;B.39. ewkBK eVedhnK ;B. feq g kBK SDedhnK


(sho) ubd ;B. (jo gk;) MDeko (dk Bkd) g?dk

eVeko S[N ?. MDzeko T[m ?. 40.


jmh ;;sq Mko. B ;zek fpuko.
eo sho wko`. fco? b'j Xko`. 41.
Bdh ;q'D g{o`. fco? r?fD j{o`.
T[G ys gkb`. pe fpeokb`. 42.
gkXVh

Sz d

sj jV jVkfJ j; w;kD. fbN rfizdq S[N feeokD.


i[N ;[ pho sj eVe izr. S[Nh feqgkD p[m yszr. 43.
vkeB vjfe uktv fueko. ekez ejfe pi? d[Xko.
y'b` yVfe s[gfe sVkfe. ;?E` ;Ve Xe` Xjkfe. 44.

ftukod

;B. eVke eVke


j' fojk ;h. 40.

jmh (;{ow) F;sqK dk tko eod ;B. (wB ftu) e'Jh Fzek BjhI
;B. sho (fJsB nfXe) ubkJ ik oj ;B wkB' b'j dh poyk

j' ojh j't.41. Bdh bj{ Bkb g{oh rJh j?. nkekF ftu j{oK ftuo ojhnK
jB.

d'jK

gkXVh

gkf;nK

s'A

w[Zyh

;{ow

fGnkBe

nktk}K

eY

oj

jB.42.

Sz d

T[E w;kD fyV fyV e j; oj ;B. (fes) jkEh fvr gJ ;B ns


x'V y[bQ fcod ;B. T[E x'o :[ZX ftu ;{ow i[N j'J ;B. (fes) sbtkoK
ub

ojhnK
(fes)

;B

ns

vkeDhnK

pkD
veko

toQ

oj

ojhnK

;B.43.
;B

ns

uktzvhnK

uh]

ojhnK

;B.

fes eKtK dh e[obkjN g? ojh ;h ns fes d[Xko (yzv) ti oj ;B. (fes)


b'j d N'g yVe oj ;B ns (fes) pzd{eK sVke ojhnK ;B. (fes)
;?jZEhnK

;oe

ojhnK

;B

ns

(fes)

XZew-XZeh

j'

ojh

;h.44.

90

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

G[ i z r gq : ks Sz d

pfusq

90

G[ i z r gq : ks Sz d

sd'I

sjk nkg ehB' j[;?Bh T[sko`. ;G{ jkfE pkD` ewkD` ;zGko`.
o[g ykB y{Bh eo? bkr i[X`. w[yz oes B?D` Go ;{o e[qX`. 45.

BkNe

j[;?Bh

y[d

(izr

eoB

bJh)

fBsfonk.

(T[;

d)

;ko

(;kEhnK

B) jZEK ftu sho ns ewkBK ;zGkbhnK j'Jhnk ;B. ]{B]ko gmkD :[ZX eoB
bJh vN rJ. eq'X eo e (;kfonK) ;{ofwnK d w{zj ns nZyK bkb j' rJhnK
;B.45.

ifr:' izr ikbw ;[ i'X` i[Mko`. pj pkD pKe poSh d[Xko`.


fwb pho pho` wjk Xho p`e. Xek Xfe ;?E` feqgkD` MB`e. 46.

em'o ns fGnkBe :'fXnK (d wB ftu) izr (dh fposh) ikr gJh.


;[zdo

fsy

sho,

poShnK

ns

d[Xko

(yzv)

ubd

jB.

tv

XhoitkB pKe ;{ofwnK Bkb r[ZEw-r[ZEk j[zd jB. (fes)


Xew-Xeh j' ojh j?, (fes) sbtkoK dh SDeko j' ojh
GJ Y'b Yzeko Bd` Bcho`. T[m pkj[ nkxks ri? ;[pho`.
Bt` Bd Bh;kB pi ngko`. o[b sS w[S` T[mh ;;sq Mkoz. 47.

tv

;{ow

;?jZEhnK
j?.46.

Bkb

(fes) Y'bK dh Yweko ns s{shnK dh nktk} g?dk j' ojh j?. (fes)
pKjtK dh ;ZN (Bkb X[B) T[mdh j? ns (fes) ;{opho rid jB. X"If;nK
d tiD
(;{otho)

s'A eJh gqeko


o[b oj jB

dhnK BtebhnK nktk}K


ns F;sqK (d tiD

fBebdhnK jB. tY N[e


Bkb) fuzrkohnK T[mdhnK

jB.47.
Nek N[e N'gz Yek Y[e Ykb`. wjk pho pkB?s pe? fpeqkb`.
Bu pho p?skb:` G{s gqs`.

Buh vkfeDh i'rBh T[oX js1` . 48.

fdzdhnK

pho-p?skb, G{s ns
ojhnK jB.48.

gqs

(fGnkBe

ekoB)

S[Nh i'rskoh wjko[dq ikr. vfr:' fXnkB pqjwz ;G? f;X Gkr.
j; fezBo` iS fpfdnkXo:`. Buh nSok gSok ukoD:z. 49.

(b'j d) N'gK dh Ne-Ne ns YkbK dh Ye-Ye (dhnK ntk}K ;[DkJh


jB). wjktho ns pKe sho-nzdk} fGnkBe (o{g Xko oj jB).

gfo:' x'o i[X` ;[ ;?Bk gokBh. sjk yK j[;?Bh wzfvU pho pkBh.
wz f vnk

vkeDh

i'rDh

wk;

js`#

Xktk

fdZ s k

dk yzGk
j?, T[;

(fFt)

dh

dhnK ;z[do
jB.49.

vkeDhnK,

:'r-;wkXh

i'rDK
Gzr

Bu

j'

ikD

frnk j?, ns ;ko f;ZX


:eF, ftfdnkXo (nkfd
:[tshnK,

ngZSoktK

ns

p'b

(noEks

fJe

j[;?Bh

fdZsk.

(T[BQK

eso

fdZ s k.).50.

]kB

jh

B)

vfNnk

;kfonK

yVk

;tkoK

fojk,

wkB'

oD-G{wh

rfvnk j't. (T[j) jmhbk :'Xk eq'XtkB j' e fi;


~ S'j e sho gob gk; fBeb iKdk j?.51.

(T[;)

;{ow

(nkgD

T[s

;ko)

pkD

;jko.

egfVnK

(fco)

~
;ko

tKr

ftu
sho

:[ZX
wkodk

(T[;

d)

BV nk gj[zu ns u"jK gkf;nK s'I wko'-wko' p'bD br. (j[;?Bh B) uzrh


soQK n;sq ns F;sq ubkJ, (go nzs ftu) j[;?Bh ]kB fvfrnk ns pfjFs
~

@wuh

T[E

;j pkD ;{o` ;G? nkD Y{e?. uj{` Uo s? wko jh wko e{e?.

1H

o[do

nkekF-tk;h

x'o :[ZX j'D ekoB ;?Bk GiD brh. T[E (T[d'I) j[;?Bh ]kB B (:[ZX)
ns ;{ o fwnK tkb p' b (T[ u ko - Gkt rfink). T[ X o pjkd[ o

ftT[ I s
sjk yK j[;?Bh ofj:' Je mkY`. wB' i[X yzGz oDG{w rkv`.

Gbh Gkfs ;' n;sq nT[ ;;sq Mko. fro fG;s e' yK j[;?Bh f;Xko. 52.

wjk

jB.

j; oj jB ns wks b'e
dhnK fJ;sohnK Bu ojhnK

i;tkohnK

fi;? e'g e? e? jmh pkfD wkfo:'. fs;? Sd e? g?b gko gXkfo:'. 51.

oj

Bkb (T[j) ikr fgnk j?l pqjwk dk fXnkB T[ue


(nkgfDnK fmekfDnK s'I) Gi rJ jB. fezBo,
dts)
ukoDK

T[s? pho XkJ ;[ pho` i;Pko`. ;p? fpT[s vko prk ; n;Pko`. 50.

:[ZX

Bu

ufbnk

frnk.52.

91

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

id'I j[;?Bh wkfonk frnk, (sK gmkD) ;{ofwnK d wB ftu pj[s eq'X

ip? j[;?Bh i[fM:' G:' ;{o wB o';[.


Gkfi ub nto? ;p? T[fm:' eN'uB i';. 53.
u"gJh

g?dk j'fJnk. j'o ;ko


g? d k j' f Jnk.53.

sK

Gi

rJ,

(go)

eN'uK

(d

wB)

ftu

p[js

i'F

fjzws

ns

fezws

u[D

u"gJh

e'fg eN'fu ;p? fwfb XkJ. fjzwfs fezwfs ;fjs fo;kJ.


joh f;zx sp eh:k T[mkBk. u[fB u[fB jB gyoh:k i[nkBk. 54.

Sz d

sp? eN'u e'gh:`. ;zGko gkt o'gh:`.


;oe ;;sq Mko jh. ;[ wkfo wkfo T[uko jh. 55.
u`db u"gh:` sp?. fo;ks Xks G ;p?.
fis rJ ;[ wkoh:z. pu fss f;Xkoh:`. 56.

;ko

eN'uhnK

th pj[s o'; ehsk.


x' V -;tkoK ~ wko
Boki

eq'XtkB

j'

sd joh f;zx
fdZ s k.54.

Xktk

p'fbnk.

jwbk

eo

fdZsk

ns

u[D

Sz d

sd'I eN'uK B eq'fXs j' e ns ;zGb e (:[ZX-G{wh ftu) g?o rv fdZs.


;oe ;oe eod F;sq ubkT[Id ;B ns wz{j'I @wko'-wko'# p'bd ;B.55. sd'I
(j[;?Bh dh wZdd ~ nkJ) uzdb okig{sK ~ (th izr dk) ukT[ ufVQnk. r[Z;
ftu nk e ;G B Xktk p'b fdZsk. fisB th (fto'XhnK ;kjwD rJ) wko
rJ. T[E T[jh pu (i' izr ftu'I) fy;e rJ ;B.56.
d'jok

d'jok

;ks ;tkoB e? ;fjs i{M ;zrs okfJ.


do;' ;[fB i[M? fsB? pj[fo i[Ms G:' nkfJ. 57.
fjzws j{` T[sfo:' sjk pho ys wMko.
esB e sfB xkfJ ;fj esfB e sfB Mkfo. 58.
pki sjk i{Ms G:' fjzws r:' gokfJ.
b'E feqgkbfj eh Bfws e'fg go nfo okfJ. 59.
o;ktb

91

d'jok

d'jok

Boki

BkNe

Sz d

pbh p?o o[M?. ;w[fj ;ko i[M?.


feqgk okw rkih. bfo:' ;?B Gkih. 60.
wjk ;?B rkj?. fBqG? ;;sq pkj?.
xfB:' ekb e? e?. ub? i; b? e?. 61.
pi ;`y Bkd`. ;[o` fBofpykd`.
pi v"o vY`. jm ;;sq eY`. 62.
goh Gho Gkoh. i[M? Ssq Xkoh.
w[yz w[S p`e`. wz&v pho j`e`. 63.
w[yz wkfo p'b?. oD` G{fw v'b?.
jfE:ko` ;zGko?. T[G? pki vko?. 64.

;ZsK

;tkoK

;fjs

;zrs

okfJ

th

wkfonk

frnk.

do;'

(BK

;kv

;te B) id'I T[BQK d i{MD dh (]po) ;[Dh (sK T[j th) pj[s bVdk j'fJnk
wkfonk frnk.57. T[E fjzws BK dk ;{owk th oD-G{wh ftu nk frnk.
(T[; B) fesfBnK d (nkgD) Foho T[s i]w ;j ns fesfBnK d Foho
T[s
ns

(nkgD F;sqK) d tko ehs.58. (T[; dk) x'Vk T[E wkfonk frnk
fjzws (nkg) Gi frnk. feqgkb uzd dh b'E b?D bJh t?oh-oki (Ghw

uzd

nkfd)

o;ktb

j'

e'qXtkB

j'

rJ.59.

Sz d

;{ow t?o (eZYD bJh) bVkJh


i{MD br. feqgk okw ;{owk

fto o[M rJ ns F;sqK d ;Bw[y


(nfijk) bfVnk fe ;koh ;?Bk Gi

rJh.60. (T[j) tvh ;?Bk ~ fbskVdk j? ns fBoG? j' e F;sq ubkT[Idk


j?. pj[fsnK dh w"s (dk ekoB) pD e, :F jk;b eodk (][d th ekb t;
j'

e)

ubk
;zy

ns

vZcK

frnk.61.

ns

X"I;

tZidhnK

tid

jB.

jB

jmhb

ns

;{ow

brksko
F;sq

X[BK

eYd

fBeb

jB.62.

ojhnK
pj[s

jB.

v"o{

GhV

wu

rJh j?. eJh SsqXkoh (oki) wko rJ jB. wz{j T[s ;z[do w[ZSK tkb ;{otho
bbeko
wko oj jB.63. wz{j' wko'-wko' p'bd jB. oD-G{wh ftu ftuo
oj
jB.
jB.64.

jfEnkoK

;zGkb

d'jK

gkf;nK

(d

;{ow)

x'V

GikT[Id

92

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

pfusq

ykB j[;?B feqgkb e fjzws ofD i{M`s.


Gkfi ub i'Xk ;p? fiw d w[eN wj`s. 66.
u"gJh

fJj fpfX ;sq ;p? u[fB wko. fro nkgB ;{o ;`Gko.
sj xkfJb fjwzs ej bjk. okw f;zx r'gkb f;T[ ejk. 67.

oD-G{wh

ftu

feqgkb

uzd

bfrnk. d'jK ;odkoK (j[;?Bh ns


Gi rJh.65. j[;?Bh ]kB, feqgkb

i{MD

Bkb

r'gkb

feqgkb uzd) dh
uzd ns fjzws

eo e ;ko :'X (T[E'I) Gi ub


iKd jB.66.

uzd

(y[Fh

Bkb)

BuD

;koh ;?Bk pjkb j' e


d oD ftu wko ikD

fitI (fe;) wjzs ~ w[eN d e b'ehI ub

u"gJh

fJ; soQK (r'gkb uzd B) ;ko t?oh u[D u[D e wko (ns fco) fvr
j'J nkgD ;{ow ;zGkb. T[E xkfJb j'J fjzws ~ ty e okw f;zx B r'gkb
uz d ~ fejk.67.

fifB fjzws n; ebj pYk:'. xkfJb nki[ jkE tj nk:'.

fi;

fjzws

nfijk

t?o

tXkfJnk

;h,

ni

T[j

xkfJb

(nt;Ek

ip r[gkb n?; ;[fB gktk. wkfo dh:' ihns B T[mktk. 68.

ftu ;kv) jZE brk j?. id r'gkb uzd B nfijk ;[fDnk sK (T[; B fjzws
~ ) wko fdZsk ns ihT[Idk B T[mD fdZsk.68.

ihs GJh oB G:' T[ikok1 . f;fwqs efo ;G xo' f;Xkok.

(gjkVh okfinK dh) fis j' rJh ns oD-G{wh fyzv rJh. (:[ZX dhnK
xNBktK ~) us eod ;G (;?fBe) xo'-xohI ub rJ. ;k~ gowkswk B?

okfy bh:' jw e' irokJh. b'j xNk nB s po;kJh. 69.

oy

fbnk

fJfs ;qh pfusq BkNe r`E j[;?B pXj feqgkb fjzws ;zrshnk pX poBB`
Bkw frnkow' fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 11. nci{. 423.

u"gJh

i[X G:' fJj Gkfs ngkok. s[oeB e' wkfo:' f;odkok.

ns

F;sqK

pdb

(b'j-xNk)

j'o

fJ;

soQK

Bkb

tvk

:[ZX

j'fJnk

gzwk

(gowkBzd)

e'g Go d'T{ fd; GN Gko. fJs? u`db T[s? i;tko.


Y'b Brko pi ngkok. Ghw o{g G?o' GGekok. 5.

toQk

fdZsk.69.

;?Bk

fJeZmh

ftu

ehsh

eq'X

ns

s[oeK

Bkb

gqGks

w[ZyhnK

bkb-ghbk

j'

~
e

wko
fJXo

~ Gfink. (T[; B) GbkB


fdZsk. fJXo'I ri f;`x ns
tb

T[BQK

T[s

ik

gJ.2.

T[Xo i[Mko f;zx (oD-G{wh ftu) fJzi vN frnk wkB' :[ZX-G{wh ftu
fe; B yzGk rv fdZsk j't. rfvnk j'fJnk (Mzvk) sK GktI fjb ikJ, go
jkvk (ikfs dk
;kjwfDUI poS

wzfv:' pho ys w' iXk. T[gfi:' ;wo ;{owB eq[Xk. 4.

fdbkto ]kB
fdZsk.1.

fi;

T[E'I (d{i gkf;UI) T[BQK B i[Mko f;zx


(Bkwe e;p) s'I T[BQK ~ (Fkjh c"i ~) Gik

pkfN uV? db d'T{ i[Mkok. T[s u`db fJs i;tkok.

u"gJh

T[s? gfmU T[fB f;zx i[Mkok. fsj GbkB s yfd fBekok.

rkvk ub? B jkvk ufb j?. ;kw[fj ;b ;wo w' Mfb j?. 3.

EK

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @j[;?Bh pX feqgkb fjzws ;zrshnK pX poBBz#
BK dk frnkoQtK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.11.423.

fo; sB ykB fdbkto sJ. fJs? ;T{o gmkts GJ. 1.

T[s? i[Mko f;zx G:' nkvk. fiw oB yzG G{fw ofB rkvk.

@T[Mkok#

dk

fdZsk frnk. (cb;o{g)


;tkoK (dk db) Gi

fJs ri f;zx gzwk db i'ok. XkfJ go fsB T[go G'ok. 2.

1H

92

d'jok

oD i[Ms feogkb e? Bkus G:' r[gkb.


;?B ;p? f;odko d? Gkis GJh fpjkb. 65.

BkNe

okig{s :[ZX-G{wh ftu'I)


~ Mbdk j?.3.

fjbD

tkbk

BjhI

j?.

:[ZX

ftu

;{ofwnK d d'tI db tzv e (fJe d{i T[s) uVQ nkJ. T[Xo'I uzdb
(ikfs dk okik) ns fJXo'I i;tkb dk okik ;h. :[ZX-thoK B oD-G{wh ftu
:[ZX

wuk

i;tkb
th

fdZsk.

:[ZX

ftu

;{ofwnK

wB

ftu

pj[s

eq'X

g?dk

d'jK gkf;nK d wjkB ;{ow eq'XtkB j' rJ. fJXo uzdb


;B. pj[s nfXe Y'b ns Brko ti. fGnkBe o{g

bbeko

fojk

j?.5.

j'fJnk.4.
ns T[Xo
tkbk G?o'

93

;qh

d;w-rqzE

o;ktb

;kfjp

Sz d

pfusq

o;ktb

fBqG? pki vko?. gox? gqjko.


eo sr xk:`. uV fus uk:`. 7.
pe? wko wko`. B ;zek fpuko`.
o[b? sS w[Sz. eo? ;[or fJSz. 8.
d'jok

u"gJh

fJj fpfX j's G:' ;`rqkwk. i{M uzd BokfJB Bkwk.

Sz d

Bkb

T[BQK

Bkb

xkT[

d
eod

(wz{j'I)
eo

oj

uVQdk

j?.6.

ns

(T[BQK

g[ekod

d)

fus

jB.

fe;

ftu
gqeko

ukT[
dk

uVQdk
e'Jh

j?.7.

;zr

ik

(T[j)
e

x'fVnK

tod

s'I

fvr

fvr

g?Id

jB

(ns

gob'e

ftu)

ngZSoktK

jB.9.

u"gJh

fJ; Yzr dk ;zrqkw j'fJnk (fi; ftu) BokfJB uzd BK (tkbk ;{owk)

d'jok

d'jok

\"i

ftu

f;zx

ik

jfEnko

sd

(t?oh)

(i[Mko

X;:' eNe w? MNe d? eS{ B ;`e fpuko.

i[Mko

(f;zx)

;{ofwnK

fus

Xf;nk.

ftu)

tv

tv

fJebk
xo

jh

Xk

fgnk,

(T[;

~)

d;K

(t?oh

dh)

fbnk.10.

fpBk

e'Jh

Fzek

ftuko

rkj

fdZsk

:'fXnK

MNe
ns

(uzrh

soQK

Bkb)

tkj.11.

u"gJh

fJ; soQK (T[; B) pj[s ;ko xoK ~ popkd ehsk ns GKs-GKs d


jfEnkoK
ftu

Bkb

nkg

tko

;[nor

ehs.
~

u[D
ubk

u[D

x'V-uVQ

;{ow

wko

fdZs

ns

nzs

frnk.12.

fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE i[Mko f;zx i[X poBBz Bkw dPkd;w'
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 12. 435.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @i[Mko f;zj i[X poBBz# BK tkb pkoQtI
nfXnkJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.12.435.

;jikd e' nkrwB wdq d;

Fjikd dk wdq (gzikp) dF ftu nkT[Dk

fJj fpfX ;' pX G:' i[Mkok. nkB p; sp Xkfw b[Mkok.

BjhI

(;{ow) }ok fizBk th :[ZX s'I w[Vd BjhI ns fBvo j' e xkT[ eod
jB.

s'I

u"gJh

;ze'u

tY j'J o[b oj jB ns ;[nor ikD dh fJZSk

d'jok

fdFktK

u[fB u[fB pho gyohnk wko. nz&fs dtg[fo nkg gXko. 12.

ukT[

jB.8.

frnk.

fJj fpfX xB xoB e' rkok. Gkfs Gkfs e eo jfE:kok.

jB

wko'-wko'

sp i[Mko Jeb jh X:'. phoB xfo d;' fdf; b:'. 10.

u"gJh

ftu

ftukod. (eJh :'X) eN

wkfonk

rkjs G:' ;[GNB pfv pkjfs G:' jfEnko. 11.

fus

fBoG? j' e x'V Gik oj jB. r[oiK d tko eo oj jB. sbtkoK

B?e B oB s w[fo ub eo? fBvo jP? xkfJ.


frfo frfo go? gt`r s po po`rB ikfJ. 9.

93

Y'b tiD dh X[zB ;[D e tv ;{ow rid jB. F;sq Bkb }]w eoB

X[D` Y'b pi. wjk ;{o ri.


eo ;;sq xkt`. uV fus ukt`. 6.

BkNe

u"gJh

fJ; soQK Bkb id'I i[Mko f;zx wkfonk frnk sK bVke :'X (nkgD)

sp nT[ozr wB wkfj fo;ktk. wdq d; e' g{s gmktk. 1.

xoK ftu ik fNe. sd n"ozr}p wB ftu eq'XtkB j'fJnk. (T[; B) gzikp tb

fsj nkts ;G b'e vokB. pv pv frfo jfo b[ekB.

nkgD g[Zso ~ Gfink.1. T[; d nkD Bkb ;G b'e G?Ghs j' rJ. tv tv

jw j{` b'rB nfXe vok:'. ekb eow e' wow B gk:'. 2.

(oki) gjkV bG e (ftu ik) b[e. ;k~ th b'eK B pj[s vokfJnk, (go T[BQK
ftu'I fe; B th) ekb-eow d Gd ~ B gkfJnk (fe T[; dh) rsh fetI j?.2.

94

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

94

fus w{ih:B e' nfXe vokBk. fsB? T[pko B ngBk ikBk. 3.

fesB b'e (;kvk) ;kE Sv e ub rJ ns (T[E) ik t; fiE tv


gjkV ;B. (T[BQK) ekfJoK dk fus pj[s G?Ghs j' frnk. T[BQK B (;kv e'b

sp nT[o`r ihn wkM fo;kJ. Je njdhnk Jhjk gmkJ.

fNe

fese b'e sfi ;`fr f;Xko. ikfJ p; frfoto ij Gko.

jw s Gkfi fpw[y i rJ. fsB e Xkw frokts GJ. 4.

ofjD

(nfjdhJ
i nkgB r[o s w[y fco j?. Jhjk T{jk fsB e frqfj frfo j?.
fJjk T[gjk; B ;[og[fo pk;k. ;G pksB s oj fBok;k. 5.
d{y G{y fsB e' oj? bkrh. ;`s ;t s i' j? fsnkrh.
irs fpy? e'Jh ekw B ;ojh. nzsfj e[zv Boe eh gojh. 6.

fsB e' ;dk irfs T[gjk;k. nzsfj e[zv Boe eh pk;k.


r[o gr s i pw[y f;Xko. Jhjk T{jk fsB e w[y eko. 7.
g[sq gT[sq fsB e Bjh co?. d[y d? wks fgsk e' wo?.
r[o d'yh ;r eh fwqs[ gkt?. Boe e[zv vko gS[skt?. 8.
pkp e pkpo e d'T{. nkg eo? gow;o ;'T{.
dhB;kj fJB e' gfjukB'. d[Bhgfs T[B e' nB[wkB'. 9.
i' pkp e' dkw B d? j?. fsB s rfj pkpo e b? j?.
d? d? fsB e' pvh ;ikfJ. g[fB b? j? rqfj b{N pBkfJ. 10.
ip jP? j? pw[y fpBk XB. sfp ufV j? f;yB ej wkrB.
i i f;y fsB? XB d? j?. b{fN wbS fsB{ e" b? j?. 11.
ip j[fJ j? fsB dop fpBk;k. sp Xfo j? fBfi r[o eh nk;k.
ip s r[o do;B e' n? j?. sp fsB e' r[o w[fy B br? j?. 12.
fpdk fpBk i?j? sp Xkwz. ;fo j? e'Jh B e'Jh fsB e' ekwz.
r[o dfo Y'Jh B gqG{ g[fo tk;k. d[j{` mT[o s oj fBok;k. 13.
i i r[o uoBB os jP? j?. fsB e' e;fN B dyB g? j?.
fofX f;fX fsB e frqj wkjh. gkg skg SP? ;e? B Skjh. 14.

fsj wbS SP? j? Bjh Skjk. n;N f;X jP? j? xfo wkjk.
jk; eos i' T[dw T[m? j?. Bt' fBfX fsB e xfo n? j?. 15.

ftu)

nkgDh

;[ofynk

;wMh.3.

sd

n"ozr}p

(nkgD)

wB

ftu pj[s eq'XtkB j'fJnk ns fJe nfjdh (eo t;{bD tkbk nfXekoh)
fJE (nkBzdg[o)) Gfink. ;kv e'b'I pw[y j' e i' Gi rJ ;B, T[BQK d xo
B)

Ytk

fdZs.4.

i' nkgD r[o{ s'I w[y w'V b?Id jB, T[BQK d xo fJE ns T[E (b'e
ns gob'e) ftu BFN j' iKd jB. fJE (T[BQK ~) w]"b jz[d jB ns ;[nor
ftu fBtk; BjhI fwbdk. ;kohnK rZbK s'I fBokF jh ofjzd jB.5. d[y ns
G[y T[BQK ~ (;dk) brh ofjzdh j? fijV ;zs-;tk s'I esokT[Id jB. (T[BQK
dk) ;z;ko ftu e'Jh ezw BjhI ;odk, nzs ftu T[j Boe-e[zv ftu ik fvrd
jB.6.
T[BQK dh irs ;dk jk;h eodk j? ns nzs ftu (T[BQK ~) Boee[zv ftu fBtk; fwbdk j?. r[o{-uoBK s'I i' pw[y j[zd jB, b'e-gob'e ftu
T[BQK d wz{j ekb j[zd jB.7. T[BQK d g[Zso-g'so th BjhI cbd ns wkskfgsk ~ (i[dkJh dk) d[y d e wo iKd jB. r[o{ d d'yh e[Zs dh w"s
woBr. id'I (T[BQK ~) Boe e[zv ftu ;[fNnk iktrk (sK T[j) gSskT[Dr.8.
pkp (r[o{ BkBe dt) d (rZdhdkoK) ns
d'jK ~ nkg gowFto B f;ofink j?. fJBQK ~
T[BQK ~ d[Bhnk dk pkdFkj ftuko'.9. i' pkp
GN BjhI eoBr, T[BQK s'I pkpo
tkb geV e
d d e, fco (T[BQK d) xo uzrh soQK b[N

pkpo (pkdFkj) d (tko;K)


Xow dk pkdFkj ;wM' ns
(d Xow-gquko) bJh XB
b? b?Dr. T[BQK ~ tZvh ;}k
b?Dr.10.

id (T[j) pw[y (w;zd) XB s'I tKM ikDr, sd fco (T[j) f;ZyK gk;'I
wzrD uVQBr. fijV fijV f;Zy T[BQK ~ XB dDr, T[BQK ~ wbS b[N
b?Dr.11. id'I T[BQK dk XB BFN j' iktrk, sd'I (T[j) nkgD r[o{ dh
nk; eoBr (noEks r[o{ dh FoB ftu nkT[Dr). id T[j r[o{-doFBK
bJh nkT[Dr, sd T[BQK ~ r[o{ wz{j BjhI brktrk.12.
sd (T[j f;Zy r[o{ dh) nkfrnk s'I fpBk xoK ~ gosDr, T[BQK dk
e'Jh ezw th f;o
BjhI uVQrk. (fiBQK ~) r[o{ d do T[s Y'Jh BjhI (fwbdh
T[BQK ~) gqG{ d d[nko T[s th fBtk; BjhI fwbdk. T[j d'jK gkf;nK s'I
fBok; ofjzd jB.13. i' i' (b'e) r[o{-uoBK d Bkb gqhs brkT[Id jB,
T[BQK tb eFN ty th BjhI ;edk. T[BQK d xo ftu foZXhnK f;ZXhnK ;dk
w"i{d ofjzdhnK jB. gkg ns skg (T[BQK dh) goSkJh ~ th S'j BjhI
;ed.14.
wbS (b'e) T[BQK dh SkfJnk ~ th S'j BjhI ;ed. nZm f;ZXhnK (T[BQK
d) xo ftu ofjzdhnK jB. jk;k eofdnK (;fji ;[Gkfte) fijV T[dw
(bJh edw) T[mkT[Id jB, B" fBZXK T[BQK d xohI nk iKdhnK jB.15.

95

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfusq

BkNe

95

fwoik pr j[s fsj Bkwz. fifB Ykj pw[yB 1 e Xkwz.


;G ;Bw[y r[o nkg pukJ. fsB e pko B pKeB gkJ. 16.

T[; (nfjdhJ dk) BK fwo}k pr ;h fi; B r[o{ s'I pw[y j'fJnK


d xo Ykj ;B. ;ko ;Bw[y f;ZyK ~ r[o{ B nkg puk fbnk, T[BQK dk tkb

T[s nT[ozr ih: nfXe fo;k:'. uko njdh:B nT[o gmk:'.

th

i pw[y sk s pfu nkJ. fsB e frqj g[fB fJB? frokJ. 17.

(T[; B) uko nfjdhJ j'o Gi fdZs. i' pw[y T[; (fwo}k pr)
fBeb ;B, T[BQK d xo fco fJBQK B nk e Ytk fdZs.17.

i sfi Gi j[s r[o nkBk. fsB g[fB r[o{ njdhnfj ikBk.

fijV r[o{ dh UN Sv e Gi
;B, T[BQK B fco nfjdhnK ~ r[o{
wzB fbnk. (nfjdhnK B) fgFkp gk e (T[BQK d) f;o w[zBtk fdZs. (fJ; ~)

w{sq vko fsB ;h; w[zvkJ. gkj[fo ikfB frqjfj b? nkJ. 18.

ftzrk

j'

;fenk.16.

gkj[b

;wM
fijV

fijV

(T[BQK

pko)

nfjdhnK

i i Gkfi j[s fpB[ nkfJ;[. ej' njdhnfj feB? pskfJ;[.


w{zv w{zfv efo ;jfo fcokJ. eko GN iB[ b?B f;XkJ. 19.

(T[j)

T[Xo

xoK

(r[o{
~

n"ozr}p

dh)

fSe s'pok pdB uVkJ. iB[ frqfj ykB wbhdk nkJ. 20.

d)

;h; JhIN e xkfJ eojh. iB[ fsB[ GN g[oksB djh. 21.


d'jok

epj{` oD i{M:' Bjh eS[ d? i;[ Bjh bhB.


rkt p;fs ikB:' Bjh iw ;' feB efj dhB. 22.

fJj fpfX fsB' G:' T[gjk;k. ;G ;zsB fwfb bfyU swk;k.


;zsB e;N B dyB gk:'. nkg jkE d? BkfE puk:'. 23.
ukoDh.

d' f jok

i ;kX{ ;oBh go fsB e etD fpuko.


d`fs ihG fiw okfy j? d[;N nfo;N ;`xkfo. 25.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qE ;kjikd t njdh nkrwB poBBz Bkw
sq'd;w' fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 13. 460.
1H @pw[y#

j'fJnk.
s'I

pu

nkfrnk

fe;

s'I

fpBk

df;nk

(nkBzdg[o'I)

(noEks

~) w[zB wz[B
j'D .19.

nrzwh

Ffjo

Gi
Fesh
ftu

;B,

d;',

gqo

fcokfJnk,

xo'I

wbhdk

(fBjkoh,

oksp)

ykD

nkfJnk

j't.20.

xkT[

eod

jB,

wkB'

(e'Jh)

fgSbh

(pkeh

ofjzdh)

GIN

fdZsh

j't.21.

d'jok

(fijV) ed :[ZX ftu bV BjhI, ns e[M dkB eo e th :F BjhI


yfNnk, (T[BQK ~) fgzv t;fdnK th e'Jh BjhI ikDdk, (fco gsk BjhI) :woki
(T[BQK

pko)

fe;

efj

fdZsk

j?.22.

u"gJh

T[BQK (pw[yK Bkb) fJ; soQK dk wy"b j'fJnk. ;ko ;zsK (r[of;ZyK)
B ob e (fJj) swkFk tfynk. ;zsK ~ eFN tyDk th B fgnk, nkg gqG{
B

(T[BQK

ukoDh.

fi; B' ;kiB oky;h d[;wB etB fpuko.


SP? B ;e? fsj Skfj e" fBjcb ikfJ rtko. 24.

eq'XtkB

(T[BQK ;kfonK d wZfEnK T[s i[shnK (g?D) d fBFkB ;B, wkB'


(nfjdhnK-r[o{ B T[BQK ~) fsbe brkJ j'D. i' (T[BQK d) f;o T[s fJNK

~
u"gJh

nfXe

T[BQK d fgS i' pZu (UfJ UfJ eod) ub oj ;B, wkB' (T[j T[BQK
uzr f;Zy-;te j'D. (T[BQK d) wz{j T[s s'po fyu e uVQk fdZs ;B,

wkB'
w;sfe ;[G gBjh:B xkfJ. iB[ efo Nhek dJ pbkfJ.

ftu

gos.18.

nfjdhJ T[BQK fgS br rJ). (T[BQK


wkB' eko-GN T[r okj[D bJh s[o
gkS? bkfr bfoetk ub. ikB[e f;y ;yk j? Gb.

wB

dh

~)

jZE

pukfJnk.23.

d' j ok

fi; ~ gqG{ (y[d) oyrk, sK d[FwD ftuko


dh eh wikb j?< T[;
goSkJh ~ th BjhI S'j ;edk, (T[;) w{oy dk (:sB) fB;cb iKdk

j?.24. fijV ;zsK dh FoB ftu gJ jB, T[BQK dk eh ftuko ejhJ< (T[BQK
dh ofynk) dzdK ftu ofjzdh ihG tKr j[zdh j? ns T[BQK dhnK fpgsktK
ns

d[FN

BFN

j'

iKd

jB.25.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @Fkj}kd t nkjdh nkrwB poBBz# BK tkb soQtI
nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.13.460.

96

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

pfusq

;G ;zeN s ;zs pukJ. ;G ezNe ezNe fiw xkJ.


dk; ikB w[fo eoh ;jkfJ. nkg jkE[ d? b:' pukfJ. 2.

96

u"gJh

(gqG{ B) ;kfonK ;fwnK ftu ;kX{ g[oFK dk T[ZXko ehsk j? ns ;ko

;op ekb ;G ;kX T[pko. d[y[ d? e? d'yh ;G wko.


ndG[fs rfs GrsB fdyokJh. ;G ;zeN s bJ pukJh. 1.

BkNe

d'yhnK ~ d[y d d e wkfonk j?. (T[; B nkgDh) ndG[s rsh dk nfj;k;


GrsK ~ eokfJnk j? ns ;ko ;zeNK s'I (T[BQK ~) puk fbnk j?.1. ;kfonK
;zeNK s'I ;zsK ~ pukfJnk j? ns ;kfonK ;zeNK ~ ezfvnK tKr d{o eo
fdZsk j?. dk; ikD e woh ;jkfJsk ehsh
j? nkgDk jZE d e puk fbnk
j?.2.

np i' i' w? by swk;k. ;' ;' eo' s[w? nodk;k.


i' gqG feqgk eNkfS fdy? j?. ;' st dk; T[ukos i? j?. 3.
fij fij fpX w? by swk;k. ujs fsB e' eh:' gqek;k.
i' i' iBw g{opb jo. efjj' ;[ gqG[ gokeqw so. 4.

j[D w?I fijV fijV swkF ty jB, T[j ;ko


(w?I) s[jkv nr gF
eodk jK. j gqG{! ieo s[;hI fwjo dh fdqFNh eo'r sK s[jkvk dk; T[ukodk
iktrk.3. fi; fi; soQK d w?I swkF ty jB, T[BQK dk (irs ftu) gqekF
eoBk ukj[zdk jK. fijV fijV g{opb iBw (w?I) ty jB, T[BQK ~, j gqG{!
so

pb
;G

;op ekb j? fgsk ngkok. dfp ekfbek wks jwkok.


wB{nk r[o w[fo wB;k wkJh. fifB w'e' ;[G feqnk gVkJh. 5.
ip wB;k wB w:k fpukoh. r[o[ wB{nk ej ej:' ;[Xkoh.
i i ufos g[oksB bj. s s np ujhns j? ej. 6.

Fesh)

w'e' fJsh j[sh ej ;[X`. i; gqG dJh feqgk efo p[X`.

dk

dth

efjzdk
ekb

ekfbek

jK.4.

(;op
;kvh

ekb)
wksk

ngko
j?.

wB

(gqG{
wok

;kvk)
r[o{

fgsk
ns

j?
wBFk

ns

(T[;

(ekwBk)

dh
woh

wkJh (r[o{_ gsBh) j? fiBQK B w?~ ;koh ekft-feqnk f;ykJh j?.5. id wB


B (nkgD T[s) wB;k dh feqgk ftukoh sd wB o{gh r[o{ d eEB ~ ;[Xko
e efjzdk jK. fijV fijV (w?I) g[oksB iBw ty jB, T[j T[j (w?I) j[D
efjD ukj[ z d k jK.6.
sd

;op ekb e[oDk sp Go. ;te ikfB d:k o; Yo.


i' i' iBw[ g{opb' G:'. ;' ;' ;G f;woD efo d:'. 7.

Bkb

;op-ekb

eo[Dk

Bkb

Go

rJ

ns

;te

ikD

dfJnk

o; Bkb g;hi rJ. fijV fijV g{opb iBw j'J ;B, T[j ;ko :kd
eok fdZs jB.7. w?~ fJsBh ;'Mh Gbk feE ;h fi; soQK dh p[ZXh gqG{ B

;op ekb sp GJ dfJnkbk. b'j oS jw e' ;p ekbk. 8.

feqgk eo e (w?~) fdZsh j?. sd ;op-ekb (wo T[s) fdnkb{ j' rJ ns


;G ;fwnK ftu (;k~) F;sq dh ofynk gqdkB ehsh.8.

;op ekb oSk ;G ekb. b'j oS ;opdk fp;kb.

;op-ekb dh (w?~) ;G ;fwnK ftu ofynk j?. ;dk (T[;) ftFkb


(gqG{ dh) F;sq o{g ofynk fwb ojh j?. id'I (nkgD T[go) soh feqgk fd;

Yhm G:' st feqgk1 bykJh. n?Iv' fco ;GB G:' okJh. 9.

gJh, sK (w?I) fBvo j' frnk ns (nkgD nkg ~) ;G dk okik ;wM e


n?Ifmnk

fij fij fpfX iBwB ;[fX nkJh. fsw fsw ej frozE pBkJh.
gqEw ;fsi[r fij fpfX bjk. gqEw dfp ufosq e' ejk. 10.
gfjb u`vh ufosq pBk:'. By f;y s eqw Gky ;[Bk:'.
S'o eEk sp gqEw ;[BkJh. np ukjs fco eo" pvkJh. 11.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ;op ekb eh pBsh poBB` Bkw u"d;w'
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 14. 471.2
1H @feqgkb# 2H SghnK j'JhnK phVK ns eJh g[oksB phVK ftu fJj nzs ;{ue T[esh BjhI
fbyh

fcodk

jK.9.

fi; fi; soQK (g{opb) iBwK dh ;[os nkJh, T[; soQK efj e rqzE
pDkJ jB.
d t h-ufosq

;G s'I gfjbK ;fs:[r


~ eEB ehsk.10.

fi;

soQK

tfynk,

(T[;

soQK)

gfjbK

gfjbK uzvh-ufosq pDkfJnk j?. (T[; dh eEk) Bjz[ s'I b? e u'Nh se


(nkfd s'I nzs se) eqwtko efj e toDB ehsh j?. nkfd-ekb dh (w[ZY edhw
dh) eEk (w?I) gfjbK ;[DkJh j?. j[D fco tfvnkJh eoBh ukjz[dk jK.11.
fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @;op ekb dh pBsh poBzB# BK d u"dtI
nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.14. 471.

You might also like