T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

KUVVET PROJELER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET 1...............................................................................................3 1. KUVVET TESSATI .......................................................................................................3 1.1. Kuvvetli Akm Sembolleri izimi .............................................................................3 1.2. izilmi Projenin ncelenmesi ...................................................................................6 1.3. Proje iziminde Uyulacak Kurallar .........................................................................14 1.4. Vaziyet Plan ve Proje Kapa izimi......................................................................18 1.5. Kuvvet Projesi.........................................................................................................20 1.5.1. Kuvvet Tesisat Projesi izimi .........................................................................20 1.5.2. Kuvvet Tesisinin Aydnlatma Projesi izimi ....................................................22 1.6. Tesisleri Ynetmelii ..........................................................................................23 1.7. Proje Hazrlama Ynetmelii lgili Maddeleri .........................................................24 1.8. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................24 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................26 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................29 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................30 RENME FAALYET 2.............................................................................................31 2. KOLON EMASI ..........................................................................................................31 2.1. Kolon emas (Enerji Datm emas)....................................................................31 2.1.1. Tanm .............................................................................................................31 2.1.2. Kolon emasnn izimi...................................................................................32 2.2. Gerilim Dm ve Akm Kontrol.........................................................................36 2.2.1. Gerilim Dm Yaplacak Hat Seimi ............................................................36 2.2.2. Gerilim Dmnde Kullanlan Forml............................................................36 2.2.3. Gerilim Dm Snrlar .................................................................................37 2.2.4. Kablolarn Tayaca Akm Kapasite Tablosu .................................................40 2.2.5. Akm Kontrol Hesab .....................................................................................40 2.2.6. Seilen Kablonun Uygunluunun Kontrol ......................................................41 2.3. Kompanzasyon Hesab ............................................................................................41 2.4. Atlye Aydnlatma Tablosunu Hazrlama ................................................................42 2.5. Ykleme Cetveli .....................................................................................................42 2.6. Maliyet Hesab........................................................................................................44 2.7. Formlar ve artnameleri Hazrlama ........................................................................46 2.7.1. Hazrlanacak Formlar .......................................................................................46 2.8. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................60 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................62 LME VE DEERLENDRME .................................................................................63 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................64 RENME FAALYET 3.............................................................................................65 3. KUVVET TABLOLARI ................................................................................................65 3.1. Kuvvet Tablolar .....................................................................................................65 3.1.1. Tanm .............................................................................................................65 3.1.2. Tablo iziminin ncelenmesi............................................................................69 3.1.3. Tablo iziminde Dikkat Edilecek Hususlar ......................................................72 i

3.1.4. Kuvvet Tablosu ve Balant emas izimi ......................................................73 3.1.5. Kompanzasyon Pano izimi.............................................................................74 3.2. Tablo ve Panolarla lgili Ynetmelik, Teknik artnameler .......................................81 3.2.1. Elektrik Tesisat Ynetmelii ........................................................................81 3.2.2. Elektrik Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesi.........................................82 3.2.3. Datm Tablolar Teknik artnamesi ...............................................................83 3.2.4. Datm Panolar Teknik artnamesi ................................................................84 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................88 LME VE DEERLENDRME .................................................................................89 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................90 MODL DEERLENDRME...........................................................................................91 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................93 KAYNAKA ....................................................................................................................95

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0076 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montrl Kuvvet Projeleri Kuvvet projelerinin izimi ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyelidir. 40/32 Alan ortak modllerini baarm olmak Kuvvet projelerini standart ve ynetmeliklere uygun hatasz olarak izmek. Genel Ama Bu modl ile; uygun ortam salandnda, TS ve Kuvvetli Akm Ynetmeliine uygun olarak kuvvet projelerini izebileceksiniz. Amalar 1. Kuvvet tesisat projesini izebileceksiniz. 2. Kolon emasn izebilecek, gerilim dm ve maliyet hesabn yapabileceksiniz. 3. Kuvvet datm tablo ve panolar izimini yapabileceksiniz. Ortam Meslek resim izim dershanesi, iletme ortam Donanm izilmi kuvvet projesi, kalem (rapido, kurun kalem), silgi, cetvel, T cetveli, aydinger, izim kad, yaz ablonu, resim masas, daire ablonu, sembol ablonu, i tesisler ynetmelii. Modl iinde ve sonunda verilen retici sorularla edindiiniz bilgileri pekitirecek, uygulama rneklerini ve testleri gerekli sre iinde tamamlayarak etkili renmeyi gerekletireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirebilecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GiRi GR
Sevgili renci, Teknik elemanlarn anlama dili Teknik Resimdir. Teknik elemanlar, yaplan izimleri eksiksiz okuyabilmeli ve uygulamalar buna gre yrtebilmelidir. Bu nedenle teknik eitim ve retimin temelinde teknik resmin nemi byktr. Elektrik meslek resmi, elektronik meslek resmi, makine meslek resmi vb. meslek dalndaki teknik elemanlarn kulland dilin alfabesidir. Semboller ise malzemelerin ekillerle anlatlmasdr. Hzla gelimekte olan gnmz teknolojinde meslek alanlarna gre deiik zellikler gsteren meslek resmi retimi ve renimi byk bir nem kazanmaktadr. Elektrik kuvvet projelerinin hazrlanmasnda birebir iletme ortamlar tasarlanmtr. Ynetmeliklerin izin verdii snrlamalar gz nnde bulundurularak izimler yaplmtr. Tedaa sunulmu olan projeler dorultusunda allmtr. Bu modl sonunda rencilerin endstrideki iletmelerin kuvvet projelerini hazrlarken ihtiya duyacaklar btn bilgilere yer verilmitir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET 1

AMA
Uygun ortam salandnda ynetmelikler, artnameler ve standartlara uygun olarak kuvvet tesisat projelerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan elektrik projesi izimi yapan elektrik mhendislerinden veya kuvvet tesisat yapan elektrik tesisatlarndan proje izimi ile bilgiler ve rnek projeler temin ediniz. Kuvvet tesisat izimleri ile ilgili ynetmelikleri aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri bir rapor halinde snfnzda retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

1. KUVVET TESSATI
Elektrik tesisat projelerinde bir fazl gc 3 kWtan byk elektrik motorlar ile fazl sistemle alan alclar besleyen tesislere kuvvet tesisleri denir. Kuvvet tesisatlar iin izilen projelere de kuvvet tesisat projeleri denir. Kuvvet tesisat projelerinin hazrlanmasnda, hizmet ya da retim metodlar, iletmenin alma koullar ve geliimi, tesisatn yapmndaki ekonomiklik, i akna gre makinelerin yerletirilmesi gibi unsurlar dikkate alnmaldr. Bunun yannda, mimari planlar ile makinelerin yerletirme dzenlenlerinden de yararlanlr.

1.1. Kuvvetli Akm Sembolleri izimi

No 1 ARET
1,5

3X6+4
5

ANLAMI Kuvvetli akm besleme iletkeni (ksa izgiler iletken saysn, iletken zerindeki say mm2 olarak iletken kesitini gsterir.) Topraklama, sfrlama ve koruma balants iin kullanlan koruma iletkeni Yer alt kablosu buz veya deme ile besleme hatt (rnek: faz iletkenlerinin kesiti 6mm2, ntr iletkeni kesiti 4mm2 olan kablo) 5 numaral linye hatt

No 11

ARET

ANLAMI Yukar doru besleme

12

Yukardan aaya besleme

13

Aadan gelen ya da aaya giden hat Aa doru besleme

14

Tablo 1.1: Kuvvet tesisat sembolleri 1

5 6 7 8

2 numaral kolon hatt Hareket ettirilebilir iletken (bklgen iletken) Elektriksel balants olmayan, kesien iki iletken Balantl olarak birbirini kesen iki iletken Bir iletkenden kol ayrlmas Yukardan gelen ya da yukarya giden hat Kablo bal Sigortal kofre Yap balant kutusu Buvat Kare buvat Ik ana tablosu Ik ikincil (tali) datm tablosu Kuvvet ana tablosu Kuvvet ikincil (tali) datm tablosu Yedek k ana tablosu Yedek ikincil (tali) datm tablosu Yedek kuvvet ikincil (tali) datm tablosu Kumanda tablosu Saya tablosu ya da dolab

15 16 17 19

Aadan besleme Aaya ve yukarya giden hat Yukarya doru besleme Aaya doru besleme izim kolayl bakmndan ok iletkenin tek iletken olarak gsterilmesi Yer alt kablosu ek kutusu (muf) SGORTALAR Bir fazl buonlu 10A sigorta (rnek anma akm 10 A) fazl buonlu sigorta Bir fazl otomatik sigorta dmeli fazl otomatik sigorta dmeli Anahtarl otomatik sigorta fazl anahtarl otomatik sigorta Bir fazl bakl sigorta fazl bakl sigorta SAYALAR

20

10 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

21

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3

Wh Wh

Bir fazl aktif saya fazl aktif saya fazl reaktif saya

Warh

L ALETLER (GSTERC L ALETLER) Ampermetre

Aygtlarn topluca gsterilmesi (balama dolab, 1 A datm tablosu vb.) Tablo 1.2: Kuvvet tesisat sembolleri 2

TRANSFORMATR POSTALARI
1 2 3 4

2 3 4

V
Cos

Voltmetre ve Voltmetre Komtatr Kosinsfimetre Frekansmetre

Bina tipi transformatr postas Kule tipi transformatr postas Direk tipi transformatr postas Kuvvet besleme ucu TRANSFORMATRLER G transformatr Akm transformatr (Bir ve fazl) Gerilim transformatr (Bir ve faz)

L ALETLER (YAZICI L ALETLER)

1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
5
3

Wattmetre

1 2 3 4 5 6 7 8

KUVVETL AKIM PRZLER Bir fazl normal priz Bir fazl topraklamal priz
3

fazl normal priz fazl topraklamal priz Bir fazl etanj priz fazl etanj priz ift (ikili priz) oklu priz (rnek: beli priz) Anahtarl priz Anahtarl ve kilitlemeli priz Deme priz FLER Genel gsterili Koruyucu kontakl priz

M G

Motor Generatr
Genel toprak iareti ve topraklayc koruma iletkeni balant yeri

Metal gvde balants Parafudr ANAHTARLAR

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Genel gsterili Bir fazl anahtar alter fazl anahtar alter Otomatik anahtar alter Bakl anahtar alter Astronomik anahtar alter Ar akm rleli koruma anahtar (r: minyatr kesici) Termikmanyetik alter Kontaktr Dk gerilim rleli koruma anahtar

1 2

11 12 13 14

Hata gerilimi koruma anahtar Hata akm koruma anahtar Yldz gen anahtar Yol verici ayar direnci (reosta)

Tablo 1.3: Kuvvet tesisat sembolleri 3

1.2. izilmi Projenin ncelenmesi

ekil 1.1 ve ekil 1.2 ve ekil 1.3 incelediimizde; Projenin kuvvet ve aydnlatma tesisatlar ayr paftalarda izilmitir. Kuvvet tesisinde 1 adet ana tablo ve makine yerleimine uygun 2 adet ikincil tablo kullanlmtr. Aydnlatma ayr bir tablodan beslenmitir. Her makine iin ayr bir linye ayrlm ve bu linyelere toplanarak bir kablo kanal ierisinden tanmtr. Projenin ykleme cetvelleri her tablo iin ayr karlmtr. Gerilim dm hesaplarda her linye iin yaplarak ykleme cetvelleri zerinde belirtilmitir. Toplam tesis gc 47,5 kW getii iin aktif, reaktif ve kapasitif lm yapabilen elektronik saya kullanlmtr. Ana giri iin 4x16 mm2 NYY kablo kullanlm ve tesisin giriine koruma ve kontrol amal 80 amperlik termik manyetik alter kullanlmtr. l aletleri 75/5 akm trafosu kullanlarak 3 adet ampermetre balanmtr. Atlye aydnlatma hesab tablo olarak hazrlanmtr. Tesisin kompanzasyon projeside izilerek enerji datm emasnda gsterilmitir. 7 kademeli reaktif g kontrol rlesi kullanlmtr. Her alc iin uygun standartlarda sigorta ve iletken kesitleri belirlenerek zerlerine yazlmtr.

ekil 1.1: Atlyeye ait kuvvet projesi

ekil 1.2: Atlyeye ait aydnlatma projesi

ekil 1.3: Pano ve tablo izimleri

ekil 1.1.deki proje tablolarnn ykleme cetvelleri ve hesaplanan gerilim dm tablolar aada verimitir. Bu tablolar inceleyiniz.
Tablo Ad Linye No Uzunluk (m) Linye Kesiti (mm2) Gc (kW) Akm (A) Sigorta Akm.(A) Gerilim Dm Kullanm Amac

T1

1 10 2,5 4 6,4 3x20 0,19 Kartrc 2 8 2,5 3 4,8 3x16 0,11 Ya eritme 3 6 2,5 7,5 12 3x25 0,22 Tnel soutma 4 4 2,5 2 3,2 3x10 0,03 Paketleme Kolon 9 6 16,5 26,4 3x40 0,30 T1 Tablosu Tablo 1.4: T1e ait ykleme cetveli ve gerilim dm hesap cetveli Sigorta Gerilim Kullanc Akm Dm Amac (A) 1 1 2,5 0,6 0,96 3*6 0,00 3 Fazl priz 2 2 2,5 0,75 1,2 3*6 0,01 Fan 3 4 2,5 2 3,2 3*10 0,03 Doldurma 4 6 2,5 4 6,4 3*20 0,11 Titreim 5 8 2,5 0,37 0,6 3*6 0,01 Aspiratr 6 8 2,5 5 8 3*20 0,19 Silindir 7 6 2,5 4 6,4 3*20 0,11 Titreim 8 4 2,5 1,1 1,76 3*6 0,02 Pudra ekeri 9 2 2,5 2 3,2 3*10 0,01 Kartrc 10 1 2,5 0,3 0,48 6 0,00 1 Fazl priz KOLON 5 6 20,12 32,2 3*40 0,20 Kolon Tablo 1.5. T2 ye ait ykleme cetveli ve gerilim dm hesap cetveli Linye No Uzunluk (m) Linye Kesiti(mm2) Gc (kW) Akm (A)

Tablo Ad

T2

Tablo Ad

AT

Linye No 1 2 3 4

Ik Adet 3 4

Priz Adet

Linye Tablo Gc(W) Gc(W) 960 350 3410 4 1200 3 900 3410 Tablo 1.6: AT tablosuna ait ykleme cetveli

Linye Sigortas (A) 10 10 16 16

Kullanm Amac Aydnlatma Aydnlatma Priz Priz Aydnlatma Tablosu

Tablo Ad

kincil Tablo T1 T2 AT A.K.

Uzunluk (m) 9 5 3 20

KT

Tablo Sigorta Gc Akm Gerilim Kesiti Akm (kW) (A) Dm 2 (mm ) (A) 6 16,5 26,4 3x40 0,30 6 20,12 32,21 3x40 0,20 6 3,41 15,5 25 0,12 16 40,03 64,09 3x80 0,62 Tablo 1.7: KT tablosuna ait ykleme cetveli

Kullanm Amac Kuvvet tablosu Kuvvet tablosu Ayd. tablosu Kuvvet tablosu

ekil 1.4: Gerilim dm hesab

%e =

100.L.P , yzde cinsinden verilen forml yardmyla, K .S .U 2 100.20.40030 = 0,62 56.2,5.380 2 100.9.16500 = 0,31 56.6.380 2 100.6.7500 = 0, 22 56.2,5.380 2

%e1 = %e 2 = %e3 =

%eT = %e1 + %e2 + %e3 = 0,62 + 0,30 + 0,22 = %1,14 < %3

Toplam gerilim dm ynetmelikte belirtilen deerden kk olduundan seilen kesit uygundur.

10

Atelye Aydnlatmas
Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 Simge A B A h h1 h2 H k Ty Dy Zy d E T L Z Aklama Genilik Uzunluk Alan Oda ykseklii alma dzlemi yksek. Tij (sarkt) boyu Armatrn alma dzlemine uzakl Oda indeksi Forml Plandan Plandan A=ab A=7,8 8,2 Plandan ounlukla Tijsiz montaj H=3-(0,85+0) Hesaplama Deerler 7,8 8,2 63,96 3 0,85 0 2,15 1,86 0,8 0,5 0,3 1,25 250 0,43 46482 2100 22 Lm. Lm. adet Lux Birim m m m2 m m m m

H=h-(h1 +h2)

k =

a.b H .( a + b)
Tavan Duvar Zemin

k=

7,8.8,2 2,15. (7,8 + 8,2)

Beyaz Bej Gri

Yanstma katsaylar Kirlenme faktr (Aydnlatma projesi modl) Gerekli aydnlk iddeti Aydnlatma etkinlik faktr Gerekli toplam k aks Lambann k aks Ampul says

10 11 12 13 14 15

ounlukla htiyatan Tablodan (Aydnlatma Modlnden)

E . A.d T L

250 . 63,96 .1,25 0,43 46482 Z = 2100

Tablodan (Aydnlatma Modlnden)

Z =

TL 54/40 Wattlk Floresan ampulden 24 Adet kullanlacaktr. 16 Z/2 Armatr says TMS 2x40 Armatrde 2 ampul vardr= 22/2 11 Adet TMS 2x40 W 2 adet TL 54/40 Wattlk floresan ampul olduuna gre ve odann simetrik yapsda gz nne alnarak 12 adet armatrde toplam 24 adet ampl kullanlacaktr. Atlye aydnlatmasn armatr saysna gre tekrarlarsak 17 E Oluan aydnlk iddeti

E=

L . Z . d .A

E=

2100. 24. 0,43 1,25. 63,96

271

Lux

Bu atlyenin aydnlatmasnda E=271 Lux lk bir aydnlatma dzeyi elde edilir.

Tablo 1.8: Aydnlatma tablosu hesaplar

Kompanzasyon hesab; Kompanzasyon hesab yapmak iin Tablo 1.9dan faydalanarak gerekli kondansatr gcn hesaplayabiliriz. Bu durumda sistemin aktif gcnn bilinmesi gereklidir. Gerekli kondansatr gcn bulmak iin drt yntem vardr. Sistemde aktif ve reaktif saya bulunmas durumunda, Sistemde aktif saya, ampermetre ve voltmetre bulunmas durumunda, Tablolardan faydalanlarak (Tablo 1.9) Aktif ve reaktif sayacn bulunduu iletmede aktif ve reaktif tketim faturasndan faydalanlarak hesaplamalar yaplabilir. Biz burada sadece tablolardan faydalanlarak hesaplama yapacaz. 11

STENLEN cos DEERNE IKARMAK N k FAKTR

cos2 tan2 tan1 2,28 1,98 1,73 1,64 1,56 1,48 1,41 1,33 1,27 1,20 1,14 1,08 1,02 0,96 0,91 0,86 0,80 0,75 0,70 0,65 0,59 0,54 0,48 0,43 0,36 0,70 1,02 1,26 0,96 0,71 0,62 0,54 0,46 0,39 0,33 0,25 0,18 0,12 0,06 0,75 0,88 1,40 1,10 0,85 0,76 0,68 0,60 0,53 0,45 0,39 0,31 0,26 0,20 0,14 0,08 0,03 0,80 0,75 0,82 0,70 k 1,53 1,58 1,20 1,28 0,98 1,03 0,89 0,94 0,81 0,86 0,73 0,78 0,66 0,71 0,58 0,63 0,52 0,57 0,45 0,50 0,39 0,44 0,33 0,38 0,32 0,32 0,27 0,26 0,21 0,21 0,16 0,16 0,11 0,10 0,05 0,05 0,84 0,64 1,64 1,34 1,09 1,00 0,92 0,84 0,77 0,69 0,63 0,56 0,50 0,44 0,38 0,32 0,27 0,22 0,16 0,11 0,06 0,85 0,86 0,62 0,59 K A T 1,66 1,69 1,36 1,39 1,11 1,14 1,02 1,05 0,94 0,97 0,86 0,89 0,79 0,82 0,71 0,74 0,65 0,68 0,58 0,61 0,52 0,55 0,46 0,49 0,40 0,43 0,34 0,37 0,29 0,32 0,24 0,27 0,18 0,21 0,13 0,16 0,08 0,11 0,03 0,06 0,87 0,57 S A 1,71 1,41 1,16 1,07 0,99 0,91 0,84 0,76 0,70 0,63 0,57 0,51 0,45 0,39 0,34 0,29 0,23 0,18 0,13 0,8 0,02 0,88 0,53 Y 1,75 1,45 1,20 1,11 1,03 0,95 0,88 0,80 0,74 0,67 0,61 0,55 0,49 0,43 0,38 0,33 0,27 0,22 0,17 0,12 0,06 0,90 0,48 I L 1,80 1,50 1,25 1,16 1,08 1,00 0,93 0,65 0,79 0,72 0,66 0,60 0,54 0,48 0,43 0,38 0,32 0,27 0,22 0,17 0,11 0,06 0,92 0,94 0,43 0,36 A R I 1,85 1,92 1,55 1,62 1,30 1,37 1,21 1,28 1,13 1,20 1,05 1,12 0,98 1,05 0,90 0,97 0,84 0,91 0,77 0,84 0,71 0,78 0,65 0,72 0,59 0,66 0,53 0,60 0,48 0,55 0,43 0,50 0,37 0,44 0,32 0,39 0,27 0,34 0,22 0,29 0,16 0,23 0,11 0,18 0,06 0,12 0,07 0,95 0,33 1,95 1,65 1,40 1,31 1,23 1,15 1,08 1,00 0,94 0,87 0,81 0,75 0,69 0,63 0,58 0,53 0,47 0,42 0,37 0,32 0,26 0,21 0,15 0,10 0,03 0,96 0,29 1,99 1,69 1,44 1,35 1,27 1,19 1,12 1,04 0,98 0,91 0,85 0,79 0,73 0,67 0,62 0,57 0,51 0,46 0,41 0,36 0,30 0,25 0,19 0,14 0,07 0,97 0,25 2,03 1,73 1,48 1,39 1,31 1,23 1,16 1,08 1,02 0,95 0,89 0,83 0,77 0,71 0,66 0,61 0,55 0,50 0,45 0,40 0,34 0,29 0,23 0,18 0,11

cos1 0,40 0,45 0,50 0,52 0,54 0,56 0,58 0,60 0,62 0,64 0,66 0,68 0,70 0,72 0,74 0,76 0,78 0,80 0,82 0,84 0,86 0,88 0,90 0,92 0,94

Tablo 1.9: stenilen cos1 deerine karmak iin k faktr tablosu

ekil 1.4e gre sisteminin gc 40,03 kW, g katsays 0,70 ve 0,95e karmak istenmektedir. Gerekli kondansatr gcn (Qc) hesaplayalm. Verilenler P = 40,03 kW Qc =? Tablo1.9dan cos1 stunundaki 0,70 ile cos2 satrndaki 0,95 kesitii deer aktif g iin k faktr deeri bulunur. Bu deer k = 0,69 olarak bulunur. Buradan Qc = k.P = 0,69 40,03 = 27,62 KVAr Uygun grlen kondansatr gc 30 kVArdr. Kondansatr deerleri 7 kademeli reaktif g kontrol rlesi iin; kademe saysnn ok olmas hedef g faktrne yakn deere ulamay kolaylatrr. Ancak maliyeti artracandan, alc saysnn az olduu yerlerde gereinden fazla sayda kademede oluturmaktan kanmak gereklidir. 1 kademe 5kVAr 2 kademe 5kVAr 3 kademe 5kVAr 4 kademe 5kVAr 5 kademe 5kVAr 6 kademe 5kVAr 7 kademe yedekler cos1 = 0,70 cos2 = 0,95

12

ekil 1.5: Kolon emas (enerji datm emas)

13

1.3. Proje iziminde Uyulacak Kurallar

Elektrik ve elektronik i tesisat uygulama projeleri, yrrlkte bulunan kanun, ynetmelik ve EMO (Elektrik Mhendisleri Odas) proje standartlarna uygun olarak hazrlanacaktr. Projelerde kullanlacak tm malzemelerin zorunlu standartlara uygun olaca ve uygulama projelerinin yapmnda; Bayndrlk ve skan Bakanl Mimarlk ve Mhendislik Hizmetleri artnamesi, Elektrik Tesisleri Ynetmelii, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Asansr Ynetmelii, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, Bayndrlk ve skan Bakanl Elektrik Mhendislii Proje Dzenleme Esaslar, TEDA Elektrik Enerji Tesisleri Proje Ynetmelii, EMO Transformatr Merkezleri Yapmnda Dikkat Edilecek Esaslar, Anma Gerilimleri 1 kV.'un zerinde Olan Kuvvetli Akm Tesislerinin Kurulmas in Ynetmelik, Elektrik Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesi, Elektrik Tesisleri Kabul Ynetmelii, Elektrik Tesislerinde Emniyet Ynetmelii, TSE Paratoner Ynetmelii, TSE Yangn Ynetmelii, EMO Yksek Yaplar Ynetmelii, EMO Ortak Anten TV / R ve Kablo TV / R Datm Tesisat Ynetmelii, Trk Telekom A.. Bina i Telefon Tesisat Teknik artnamesi, Dier zel Sistemlere ilikin ulusal ve uluslararas standartlara uyulacaktr. Projeler; imar ynetmeliine uygun onaya sunulacak, mimari proje leklerinde hazrlanacak, lek proje dzenlemesine uygun deilse bytlebilecek veya aklayc detaylar verilecektir. Proje lekleri; mimari planlara uygun olacak ve en azndan aadaki leklere uyulacaktr. Vaziyet Planlar: 1 / 1000 Kat Planlar: 1/50

Ayrntlar: 1/20 Projelerde EMO tarafndan belirlenen semboller kullanlacaktr. Liste d sembol kullanldnda mutlaka aklama listesi verilecektir. Projelerde mimari planlar 0.2 mm, kuvvetli akm kolon hatlar 0,6 mm, linyeler 0,4 0,5 mm, zayf akm hatlar 0,2 0,3 mm kalnlkta izgi ile izilecek, 14

bilgisayarda Autocad vb benzeri program ile izim yaplmam ise btn yazlarda ablon kullanlacaktr. Kat planlarnda, birbirinin ayn olan katlar iin tek plan verilebilecektir. Ancak normal kat giri katn ayn olsa bile ayr izilecektir. Simetrik blmler tam olarak gsterilecektir. Kat planlar zerinde iletken kesitleri ve saylar ile boru aplar belirtilecektir. Aklamalar ksmnda standart boru aplar ve iinden geebilecek iletken kesitlerinin belirtilmesi durumunda, ayrca boru aplarnn belirtilmesine gerek yoktur. Betonarme kirilerin yanna zorunlu kalnmadka buat ve ek kutusu konulmayacaktr. zellikle baca, kolon, aft ve klk gibi mimari ayrntlar projede belirtilecek, baca ve baca evresinden tesisat geirilmeyecektir. Banyo ve mutfak gibi blmlerdeki yerleim kat planlarnda gsterilmeli ve slak hacimlerde kullanlacak buat ve anahtarlar slak hacim dnda olmaldr. Zorunlu durumlarda, zel szdrmazl salanm buat ve ek kutular kullanlacaktr. Bir buata en ok 4 balant ucu gelebilecek, bu say aldnda kare buat veya ek kutusu konulacaktr. Projelerde kullanlan tm elemanlarn yerleri tam olarak belirtilecek ve en azndan aadaki standartlara uyulacaktr; Anahtarlar zeminden 110 cm ve prizler zeminden 40 cm yukarda, Aplikler zeminden 190 cm yukarda, Tablolar zeminden 200 cm ve buatlar zeminden 220 cm yukarda, Yukardaki elemanlar kaplardan 30 cm, duvar birleim noktalarndan ve pencerelerden 50 cm uzakta olacaktr.

Projelerde kullanlan tm pano ve datm kutular, zel harf ve yazlarla kodlanacaktr. Projelerde, yatay planlar yannda her sistem iin ayr ayr tek hat emalar verilecektir. Projeler hazrlanrken, i mimari tasarma ve mekanik tesisat yerleimine dikkat edilecektir. Tesisat mahallin zelliine uygun bir koruma snfnda yaplacaktr. Konut projelerinde, kuvvetli ve zayf akm ayn pafta zerinde gsterilebilir. Ancak kapsaml yaplarda zayf akm ve kuvvetli akm projeleri ayr paftalara izilecektir. Projelerde iletken renk kodlar aadaki ekilde belirtilmek zorundadr; fazl sistemlerde; koruma iletkeni yeil bantl sar, ntr iletkeni ak mavi, faz iletkenleri TSE standartlarna uygun olarak R - gri, S - siyah, T - kahverengi seilecektir. fazl sistemin devam durumundaki bir fazl sistemde, faz iletkeni gri veya kahverengi seilecektir. zel durumlarda ise kullanlan iletken renkleri tanmlanacaktr. 15

Basit yaplar dndaki 200 m2den byk yaplarda, yangn ihbar sistemi projelendirilecektir. Kat tablolar giriinde 30 mA. eik korumal kaak akm koruma rlesi kullanlacaktr. Ana tabloda ise 300 mA eik korumal kaak akm koruma rlesi kullanlacaktr. Kesme kapasitesi imalat snrn at durumlarda, ana tablo ykleri blnerek 300 mA eik korumal kaak akm koruma rlesi kullanlacaktr. Saya tablolar, katlarda ayn mahalde ve bir arada olacaktr. Bina genel kullanmna ynelik ayr bir saya ve saya tablosu olacak, ortak amal kullanlan tm tesisat bu tablodan beslenecektir. Projelerde saya panosu detay verilecektir. Bina ana beslenme hattnn kesiti ve cinsi, yaklak uzunluu, beslenecei direk numaras gibi bilgiler projede belirtilecektir. Ortak atl ve birden fazla girii olan binalar bir noktadan beslenecektir. Yap balant hatt kesiti, gerilim dm ve akm younluu kontrol yaplarak tespit edilecektir. Ancak, konutlar iin bu kesit bakr iletken olmas durumunda en az 6 mm2, alminyum iletken olmas durumunda ise en az 10 mm2 olmaldr. Aydnlatma ve priz linyeleri ayr ayr olacaktr. Kolon linye hatlar, tablolardan k srasna uygun olarak numaralandrlacak ve uzun hatlarda linye numaralar yanna beslendikleri tablo kodu da yazlacaktr. Aydnlatma ve priz linyeleri ile priz sortileri en az 2.5 mm kesitinde bakr iletkenle tesis edilecektir. Btn prizler, toprak hatl olacaktr. Banyolarda en az iki (amar makinesi ve elektrikli ofben gcne uygun), mutfakta ise en az bamsz priz linyesi (bulak makinesi, elektrikli frn ve elektrikli su stcs gcne uygun) olacaktr. Prizlerin kullanma amac ve gleri belirtilecek, kullanma amac belli olmayan priz gleri bir fazl priz iin en az 300 watt, fazl priz iin en az 600 watt kabul edilecektir. Priz linyelerine en ok yedi (7) priz balanabilecek, ancak priz gleri toplam 2000 VA.'y geemeyecektir. Projelerde, proje ve teknik uygulama sorumlusu ve yap ile dier bilgilerin bulunduu kapak, vaziyet plan, semboller listesi, aklamalar, tablo ykleme cetvelleri, gerilim dm-akm ynnden kesitlerin incelenmesi veya aydnlatma hesaplar, tablo almlar, kolon emalar, saya panosu detay, keifler ve gereke raporunu kapsayacaktr. yerleri ve atlyelerde, aydnlatma iin birden fazla floresan kullanlan blmlerde, kamama olaynn en az dzeye indirilmesi iin fazl besleme yaplmaldr. Kompanzasyon yaplmayan tesislerde, gaz dearjl lmbalarn (floresan, sodyum ve cva buharl vb.) kullanlmas durumunda ampul bana gerekli kapasitede kondansatr paralel balanacak veya kondansatrl balast kullanlacaktr. Lambadan lambaya gei yaplmas durumunda, gerekesi belirtilecek ve uygun klemensle balant salanacaktr. Tablolarn ykleme cetvelleri, yklerin zelliklerini, sorti cins ve saylarn, linye glerini, sigorta cins ve kesme kapasitelerini ve gerekli dier bilgileri kapsayacaktr. 16

Projelerde, ana besleme, kolon, en uzun ve en ykl linye hatt iin gerilim dm hesab yaplacaktr. letken kesitleri, ayrca akma gre kontrol edilecektir. Ana besleme hatt ve kolon hatlar iin, talep faktrleri dikkate alnacak ve gerilim dm talep faktrne gre hesaplanacaktr. Blmlerin zelliklerine ve kullanm amalarna gre aydnlatma hesab yaplacak, enerji tasarrufu asndan da deerlendirilerek armatrlerin cins ve gleri seilerek kat planlar zerinde gsterilecektir. Basit yaplar iin, aydnlatmada en az 12 watt/m2 esas alnacaktr. Kolon hatlarnn katlar arasndaki ini ve k noktalar, ak olarak belirtilecektir. Kolon emas, mimari kat saysna uygun olarak izilecek; tablolarn isimleri, gleri, sigorta ve alter anma deerleri, ana tablodan itibaren kolon hatt uzunluu, kesiti ve cinsi ile ana tabloda hangi faza bal olduu ve saya anma akmlar belirtilecektir. Tablolarn giri ve klarnda yk ak ynne gre nce alter sonra sigorta kullanlacaktr. Asansr projeleri, asansr ynetmeliine uygun olarak hazrlanacaktr. Telefon tesisat projeleri, Trk Telekom A.. Bina i Telefon Tesisat Teknik artnamesine uygun olarak hazrlanacaktr. Yap ii TV / R Tesisat projeleri, EMO Ortak Anten TV / R ve Kablo TV / R Tesisat Ynetmelii ne uygun olarak hazrlanacaktr. Dier zayf akm projeleri yaplrken, ilgili ulusal (varsa) ve uluslararas standartlara uyulacaktr. Bilgisayar ve yazlmla ilgili hizmetler, bilgisayar mhendislerince yrtlecektir. YG projelerinde hazrlanacak dosyalar iinde, aadaki bilgi ve belgeler bulunacaktr; Raporlar (ana fihrist, SMM-BT Belgeleri, Enerji zin Yazs, Proje Aklama Yazs), Hesaplar (Trafo Gc Hesab, Kompanzasyon Hesab, Ksa Devre Hesab, Kablo ve Bara Kesit Hesab, YG Direk Seim Cetveli, AG Gerilim Dm Hesaplar ile Kablo ve Bara Kesit Hesab, Direk Vektr Diyagramlar Hesab ve/veya izimleri, zel Tip Trafo Binas ise Betonarme Statik Hesab), Keifler (YG Keif zeti, Trafo Postas Keif ., AG Keif zeti, Kompanzasyon Keif .), Planlar (Vaziyet Plan, ENH Gzergah Plan, ENH Profili ve Sehim ablonu, YG-AG Tek Hat emas ve ebeke Planlar, Trafo Binas Mimari ve Elektrik Yerleim Planlar), Tip Proje ve artnameler (Elektrik Datm Tesisler Genel Teknik artnamesi, Seksiyoner Direi Tip Projesi, Trafo Direi veya Binas Tip Projesi, ENH Tip Projesi, AG-YG Tip Projeleri).

17

1.4. Vaziyet Plan ve Proje Kapa izimi

Projelerde binann konumunu belirten izimlere vaziyet plan denir. Vaziyet planlarnda binann bulunduu blgenin stten grnm katlarn kesiti, cadde ve sokak isimleri, numarataj krokileri ve corafi ynler gsterilir. Bu planlar 1/1000 lekle izilir. Vaziyet planlarnda elektrik enerjisi, su, doal gaz, kablolu TV, telefon, atk su giri klarnn nereden ve nasl yaplaca belirtilir. Bu ekilde binaya yaplacak balantlarda kolaylk salanr. Numarataj krokisinde her katta ayr ayr dairelere numara verilmesi iletmeye kolaylk salar. Teda iletme messeseleri bu kroki ve vaziyet planlarn detayl bir ekilde istemektedir. rnek vaziyet planlar ve imar planlar aaya karlmtr. Projemizin btn paralarnn zeti niteliini tar. Kapakta proje sorumlusunun ad, nvan, bal bulunduu oda, vergi numaras vb. bilgiler bulunur. Onay verecek kurum ve kiilerin imza sirkleri alr. Ayrca arsa ile binann zellikleri ve proje izim bilgileri ilenir.

ekil 1.6: Bir tekstil fabrikasna ait vaziyet plan

18

Tablo 1.10: Proje kapa

19

1.5. Kuvvet Projesi

1.5.1. Kuvvet Tesisat Projesi izimi
Projenin nasl izilecei ve nelere dikkat edilecei yazlmaldr. Hangi katlar kullanlacak, hangi kalemler kullanlacak, izgi kalnlklar ka mm olacak bu blmde belirtilmelidir.

ekil 1.7: Kuvvet projesi mimari plan

20

ekil 1.8: Kuvvet projesi

21

1.5.2. Kuvvet Tesisinin Aydnlatma Projesi izimi

ekil 1.9: Kuvvet tesisinin aydnlatma projesi

22

1.6. Tesisleri Ynetmelii

Aada i tesisler ynetmeliinin konu ile ilgili madde numaralar verilmitir. Daha fazla bilgi iin www.tedas.gov.tr, www.emo.org.tr, www.epdk.gov.tr internet sitelerinden yararlanabilirsiniz. Madde 3. Tarifler Madde 7. Elektrik Tesisatclarnn letmeye Kayt Olmas Madde 8. Tesisin Baka Bir Elektrik Tesisats Tarafindan Tamamlanmas Madde 9. Kurulu Tesislerin Deitirilmesi ya da Bytlmesi Madde 10. Kurulu Glerin Deitirilmesi Madde 11. Elektrik Tesisatsnn e Balamas Madde 12. Tesisin Yapmna Balanldnn letmeye Bildirilmesi Madde 13. Tesiste Yaplablecek Deiiklikler Madde 14. Yaplm Tesislerin Kullanlmas ve nsanlarn Uyarlmas Madde 15. letmeden Elektrik Balantsnn Yaplmasnn stenmesi Madde 17. Abonenin ebekeye Balanmas Madde 18. Saya ve Sigortalarn Bykl ve Yerlerinin Belirlenmesi Madde 19. Tesislerin Denetlenmesi ve Muayenesi Madde 22. zin Verilen En Byk Yk Deeri Madde 27. Anma Gleri 3 kWtan Byk Olan Motorlar Madde 28. zin Verilen Gerilim Deime Oran Madde 52. Balama Aygtlar Madde 53. Aydnlatma Aygtlar ve Bunlara Ait Donanmlar Madde 57. Yaltlm letkenler ve Kablolar Madde 58. letkenlerin ve Kablolarn Denmesi Madde 61. Nemli ve Islak Yerler Madde 62. Ak Hava Tesisleri Madde 63. Banyolar ve Du Yerleri

23

1.7. Proje Hazrlama Ynetmelii lgili Maddeleri

Aada proje hazrlama ynetmeliinin konu ile ilgili madde numaralar verilmitir. Daha fazla bilgi iin www.emo.org.tr internet sitesinden yararlanabilirsiniz (EMO: Elektrik Mhendisleri Odas). Madde 5. Tanmlar Madde 6. Projelerin Onaylanmas Madde 7. Proje Onay Geerlilik Sresi Madde 8. Sorumluluklar Madde 9. Tesisat eitleri Madde 10. Proje Aamalar Madde 11. Plan, ema ve Resimlerin Dzenlenmesi Madde 12. Semboller Madde 13. Projelerin Dosyalanmas

1.8. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Aada kuvvetli akmlar tesisleri ynetmeliinin konu ile ilgili madde numaralar verilmitir. Daha fazla bilgi iin www.tedas.gov.tr, www.emo.org.tr ve www.epdk.gov.tr internet sitesinden yararlanabilirsiniz. Madde 4. Tanmlar Madde 5. Kuvvetli akm tesislerinin gvenlii Madde 7. Doann korunmas Madde 9. Sigorta, minyatr kesici ve kesiciler Madde 10. Aygtlarn ark ve kvlcmlardan korunmas Madde 11. Aygtlarn srekli yk altnda snmas Madde 12. Aygtlarn gerilim altndaki blmlerinin yaltlmas Madde 15. Aygtlarn kumanda dzenleri Madde 16. Kesici, ayrc ve yk ayrclarnn konumlar Madde 18. Aygtlarn koruma topraklamasna balanmas Madde 19. Aygtlar zerindeki yazlar Madde 20. Tesislerin dzenlenmesi Madde 22. Yanabilen gereler 24

Madde 23. Aydnlatma Madde 24. Demelerin yapl Madde 28. Elektrik iletme aygtlarnn yerletirilmesi ve korunmas

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Uygulama -1: Aada (ekil 1.10da) verilen atelyenin kuvvet tesisat projesini izmek.

26

ekil 1.10: Kuvvet projesi izilecek atelye1

lem Basamaklar
Atlyeye ait vaziyet plann iziniz.

neriler
izim ara gerelerini hazrlaynz. Proje uygulama standartlarn okuyunuz. Vaziyet plan konusunu gzden geiriniz. lee uygun izilmesine dikkat ediniz. llere uygun hazrlaynz. Ynlere dikkat ediniz. Proje uygulama standartlarn okuyunuz. Proje kapa konusunu inceleyiniz. Tablo halinde hazrlaynz. Kendinize ait bir firma amblemi hazrlaynz. Arsa ve bina zellikleri iin blm efinize bavurunuz. Proje uygulama standartlarn okuyunuz Makinelerin yerleim plann iziniz. Pano konulacak yerleri tespit ediniz. Kablo deme usullerine gre hatlarn izimini yapnz. Semboller konusuna dnnz. Sembollerin ynetmelik ve standartlara uygun olup olmadn kontrol ederek izim yapnz. Elektrik i tesisler ve kuvvetli akm tamirleri ynetmeliklerini inceleyiniz. Proje uygulama standartlarn okuyunuz. Proje izimine geiniz.

Hazrlayacanz projenin kapak sayfasn hazrlayanz.

Atlyenin iziniz.

kuvvet

tesisatn

Atlyenin aydnlatma projesini iziniz.

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Uygulama -2: ekil 1.11de yerleim plan verilen i yerinin kuvvet tesisat ve aydnlatma tesisat projesinin izimini yapnz.

ekil 1.11: Kuvvet projesi izilecek atlye2

28

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF LME SORULARI Aada verilen sorular iin uygun cevap seenei iaretleyiniz. Noktal yerlere gelecek uygun kelimeleri bulunuz. 1- Aadaki sembollerden hangisi 3 fazl aktif saya semboldr? A) D)

B)

C)

2- Aadaki sembollerden hangisi yldz gen anahtar semboldr? A) B) C) D)

3- Projelerde mimari planlar mm, kuvvetli akm kolon hatlar mm, linyeler mm, zayf akm hatlar .. mm kalnlklarda izilecektir. 4- Tablolar cm ve buatlar zeminden . cm yukarda olacaktr. 5- Projelerde binann konumunu belirten izimlere denir. 6- letmeye ait besleme noktasndan tketicinin ilk datm noktasna kadar olan besleme hattna denir. 7- Ksa devre olaynn getii akm devresi zerinde faydal bir diren bulunursa, bu olaya . ad verilir. 8- Etken deeri 1000 volt ya da 1000 volttun altnda olan gerilime ... denir. 9- Koruma (topraklama) iletkenleri iin .. orta iletkenler ve ntr iletkenleri iin .. renklerde olacaktr. 10- Yap balant kutusu ile tketim aralar arasnda ntr devreleri iin ..... gememelidir.

B -DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Eer eksikliini hissettiiniz bir konu ile karlarsanz bilgi sayfalarna tekrar dnebilirsiniz. Aratrma yaparak, uygulama faaliyetlerini tekrar gerekletirerek eksiklerinizi giderebilirsiniz. 29

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Aadaki ilemlerde kendi almalarnz kontrol ediniz. Hedefe ilikin tm davranlar kazandnz takdirde baarl saylrsnz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 1- Verilen atlyeye ait vaziyet plann izebildiniz mi? 2- Hazrlayacanz projenin sayfasn hazrlayabildiniz mi? 3- Atelyenin kuvvet tesisat projesini izebildiniz mi? 4- Atelyenin aydnlatma projesini izebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme ltleri sonucu evet, hayr cevaplarnz deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete dnerek tekrarlaynz. Tamam evet ise dier renme faaliyetine geiniz.

30

RENME FAALYET2 RENME FAALYET 2

AMA
Uygun ortam salandnda ynetmelikler, artnameler ve standartlara uygun olarak kolon emalarn izebilecek, gerilim dm ve maliyet hesabn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Kuvvet projelerinin kolon emas iziminin ve ve gerilim dm hesabnn nasl yaplaca ile ilgili ynetmelikleri aratrnz. Sonular rapor halinde retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

2. KOLON EMASI
Kolon emalar malzeme listesinin karlmasnda en nemli izimlerden birisini oluturmaktadr.

2.1. Kolon emas (Enerji Datm emas)

Kolon emas ile ilgili hazrlanacak tm hesaplamalar ve izimler ekil 1.8deki kuvvet projesi dorultusunda hazrlanmtr.

2.1.1. Tanm
Yap balant hatt da dahil olmak zere tketiciye (alcya) kadar olan elektrik tesisat balantlarnn tek hat eklinde gsterimine kolon emas denir. Kolon emalarnn hazrlanmas ve izimi aamasnda tesise enerji giriinden balayarak, sigorta cinsi ve akm deerleri, uzunluu, kablo cinsi ve kesiti, saya, ana alter, ana ve datm panolar, panolar zerinde bulunan l aletleri ve lme alanlar, linye sigortalar ve cinsleri, linye alterleri cinsi ve akm deerleri kolon emas zerine yazlmaldr. Panodan alclara ekilen kablolarn kesiti ve cinsi ile birlikte tesisin topraklamas da gsterilir. Projelendirilen tesise kompanzasyon yaplacaksa, kompanzasyonun da kolon emas zerinde gsterilmesi gereklidir. Kolon emalarnn iziminde sigorta akm deerleri ile alterlerin akm deerleri, enerji giriinden makinelere doru byk akm deerinden ke doru sralanmaldr. Seicilik olarak adlandrlan bu konu, korumada ok nemlidir.

31

2.1.2. Kolon emasnn izimi

ekil 2.1: Kolon emas

32

rnek Kolon emas izimleri

Aada Resim 2.2, Resim 2.3, Resim 2.4 ve Resim 2.5teki rnek kolon emas izimlerini dikkatli bir ekilde inceleyiniz.

ekil 2.2: rnek kolon emas 2

33

ekil 2.3: rnek kolon emas 3

ekil 2.4: rnek kolon emas 4

34

ekil 2.5: rnek kolon emas 5

35

2.2. Gerilim Dm ve Akm Kontrol

Kuvvet tesisleri tek balarna bir tesis olmayp, aydnlatma ve kumanda tesisatlarnn da birlikteliini iermektedir. Kuvvet tesisat yaplacak meknn nce aydnlatlmas gerekmektedir. Kuvvet tesisatlarnn bulunduu her ortamda aydnlatmann faz esasna gre yaplmas gereklilii stroboskopik olaynn nlenmesi bakmndan nemlidir. Bir fazl ve fazl sistemlerde akmn ve gcn bilinmesi durumunda gerilim dm hesab yaplabilir. ekilen hattn akm kontrol kablonun tayaca akm kapasitesi tablosundan yararlanlarak bulunabilir.

2.2.1. Gerilim Dm Yaplacak Hat Seimi

Tesisat ekilecek makine ve tezgah motorlarnn akmlar iletken seimlerinde etkilidirler. Gerilim dm hesab yaplrken genellikle g bilindiine gre hazrlanan formller kullanlmaktadr. Bu sebeple her linyenin gerilim dmleri ayr ayr hesaplanr ana kolon gerilim dm ile birlikte ykleme cetveline kaydedilir. Buna gre % gerilim dm %3ten byk karsa kullanlacak olan kesitler uygun deildir. Bir st kesit seimi yaplarak hesaplama tekrar yaplr.

2.2.2. Gerilim Dmnde Kullanlan Forml

Elektrik i tesislerinde gerilim dmlerinin hesaplanmasnda aadaki formller kullanlmaktadr. Bir fazl alternatif akm tesislerinde; Akm biliniyorsa; G biliniyorsa; Ya da yzde gerilim dm olarak;

e=

2.L.I . cos K .S

e=

2.L.N K .S .U

%e =

2.100.L.N K .S .U 2

fazl dengeli ykl alternatif akm tesislerinde: Akm iddeti biliniyorsa; G biliniyorsa; Ya da yzde gerilim dm olarak;

e=

1,73.L.I .Cos K .S

e=

L.N K .S .U

%e =

100.L. N K .S .U

Yukardaki formllerdeki harflerin anlamlar: e : Gerilim dm (Volt) (Bir fazl hatlarda gidi ve dn iletkenleri zerindeki; fazl hatlarda ise yalnzca faz iletkeni zerinde gerilim dm hesaplanacaktr.) L : Hat uzunluu (Metre) 36

I : Akm iddeti (Amper) U : letme gerilimi ( fazl ebekelerde faz aras gerilimi) (volt) Cos : G katsays (Omik yklenmede ve doru akmda cos = 1 alnr) N : G (Watt) K : zgl iletkenlik katsays (m/ohm.mm)(Bakr iin = 56 m/ohm.mm alnr) S : letken kesiti (mm)

2.2.3. Gerilim Dm Snrlar

Aydnlatma ve priz devrelerinde gerilim dm, iletme geriliminin % 1,5i dir. Trkiyede bir fazl gerilim 220 volt olduuna gre msaade edilen en byk gerilim dm e= 3,3 volttur. Motor devrelerinde gerilim dm iletme geriliminin % 3 dr. Trkiyede fazl sistemde fazlar aras gerilim 380 volt olduuna gre msaade edilen en byk gerilim dm e=11,4 volttur. RNEK: ekil 2.2de panolar aras uzunluklar, tablo gleri ve bir alcnn gc verilmitir. Seilen kesitlerin uygunluunu kontrol ediniz.
AT 40.000 W I1 30 m I2 20 m T1 20.000 W I3 15 m 3 M 4x16 mm2 NYY 4x10 mm2 NYY 4x4 mm2 NYY 7.500 W

ekil 2.6: rnek gerilim dm

ZM:

%e1 =

100.L1 .P1 100.30.40000 = = 0.927 k .S1 .U 2 56.16.380 2 100.L2 .P2 100.20.20000 = = 0.494 56.10.380 2 k .S 2 .U 2 100.L3 .P3 100.15.7500 = = 0.347 k .S 3 .U 2 56.4.380 2

%e 2 =

%e3 =

%eT = %e1 + %e2 + %e3 = 0,927 + 0, 494 + 0,347 = %1,768 < %3 olduundan kesit
uygundur. Akm ynnden (Tablo 2.1e gre) ; 37

I1 =

P1 3.U . cos P2 3.U . cos P3 3.U . cos

40000 3.380.0,95 20000 3.380.0,95 7500 3.380.0,95

= 64 A < 100 A

I2 =

= 32 A < 77 A

I3 =

= 12 A < 58 A olduundan akm ynnden de kesit

seimi uygundur.

RNEK:
A L1=5 m S1=3x4 mm2 B L2=7 m S2=3x4 mm2 C L3=9 m S3=3x4 mm2 D

N = 5 kW

N = 6 kW

N = 7 kW

ekil 2.7

ekil 2.3te ayn hattan beslenen ve ayn kesitli bir linyenin alc gleri ve balant noktalar arasndaki uzaklklar verilmitir. Kesit A noktas ile D noktas arasnda 3x4 mm2 kesitinde seilmitir. letme gerilimi fazlar aras 380 volt olup, gerilim dm % 3 gemesine msaade edilmediine gre seilen kesitin uygunluunu kontrol ediniz (G katsays cos=0,8 alnacaktr). ZM: Gerilim dm,

u max =

U .%e 380.3 = = 11,4 Volt (maksimum) 100 100

N1 = 5 + 6 + 7 = 18 kW = 18000 W N 2 = 6 + 7 = 13 kW = 13000 W N 3 = 7 kW = 7000 W

38

U AB =
U BC =

L1.N1 5.18000 = = 1,057 V k .s.U 56.4.380

L2 .N 2 7.13000 = = 1,069 V k .s.U 56.4.380

U CD =

L3 .N 3 9.7000 = = 0,74 V k .s.U 56.4.380

U = U AB + U BC + U CD = 1,057 + 1,069 + 0,74 = 2,86 < 11,4

olduundan seilen iletken kesiti uygundur. Gerilim dm %e olarak bulunursa,

100.( L1 .N 1 + L2 .N 2 + L3 .N 3 ) 100.(5.18000 + 7.13000 + 9.7000) = = 0,754 < 3,3 k .S .U 2 56.4.380 2 olduundan seilen kesiti uygundur. %e =
NT=18000 Wattr. Buna gre ebekenin akm,

N = U .I . 3. cos den

I=

NT 3.U . cos

18000 3.380.0,8

= 34,18 Amper

Tablo 2.1.deki kesit 4 mm2 iin yk akm 46 Adir. Dolaysyla 34,18 < 46 Amper olduuna gre seilen kesit uygundur. renme Faaliyeti 1deki ekil 1.1de verilen projeye ait gerilim dm hesaplar ykleme cetvelinde verilmitir.

39

2.2.4. Kablolarn Tayaca Akm Kapasite Tablosu

Anma kesiti letken ap Diren Akm Tama kapasitesi Tel Says (mm2) (mm) (ohm/km) Toprakta (A) Havada (A) 26 37 11,9 1,38 1 1x1,5 35 50 7,14 1,80 1 1x2,5 46 65 4,47 2,26 1 1x4 58 83 2,97 2,80 1 1x6 80 110 1,79 4,1 17 1x10 105 145 1,12 5,2 17 1x16 140 190 0,712 6,4 7 1x25 175 235 0,514 7,7 7 19 1x35 215 280 0,379 9,2 19 1x50 270 350 0,262 11 19 1x70 335 420 0,189 12,7 19 1x95 390 480 0,150 14,4 37 1x120 21 30 12,1 1,38 1 2x1,5 29 41 7,28 1,80 1 2x2,5 38 53 4,56 2,26 1 2x4 48 66 3,03 2,80 1 2x6 66 88 1,83 4,1 17 2x10 18 27 12,1 1,38 1 3x1,5 25 36 7,28 1,80 1 3x2,5 34 46 4,56 2,26 1 3x4 44 58 2,03 2,80 1 3x6 60 77 1,83 4,1 17 3x10 18 27 12,1 1,38 1 4x1,5 25 36 7,28 1,80 1 4x2,5 34 46 4,56 2,26 1 4x4 44 58 3,03 2,80 1 4x6 60 77 1,83 4,1 17 4x10 80 100 1,15 5,2 17 4x16 105 130 0,727 6,4 7 3x25+16 130 155 0,524 7,7 7 19 3x35+25 160 185 0,387 9,2 19 3x50+25 200 230 0,268 11 19 3x70+35 245 275 0,193 12,7 19 3x95+50 285 315 1,153 14,4 37 3x120+70 Tablo 2.1: letkenlerin akm tama kapasiteleri (Anma gerilim 0,6 /1 kV)

2.2.5. Akm Kontrol Hesab

Kuvvet tesisat projesi ekil 1.5e gre akm kontrol hesabn yapalm. Toplam gcmz P=133581 Wattr. Sistem fazl olduuna gre;

I=

133581 P = = 213,8 < 275 Amper 3.U . cos . 1,73.380.0,95

bulunur. Tablo 2.1e gre 275 amperden kk olduuna gre seilen kesit uygundur. 40

2.2.6. Seilen Kablonun Uygunluunun Kontrol

Seilen kablonun uygun olup olmadn T1e 7. nolu linyeye gre hesap yapalm. Ana kolon %e = 0,34 T1 tablosu %e = 0,42 7.Linye %e = 0,27 Toplam %e = 1,03 % e = % eAK + % eT1 + % e7 = 0,34+0,42+0,27 = 1,03 < 3ten olduundan seilen kesit uygundur.

2.3. Kompanzasyon Hesab

Tesisin g katsaysn 0,70 olarak kabul edelim ve 0,95e karmak iin kompanzasyon hesab yapalm. Hesaplama yntemi renme Faaliyeti 1de izah edilmitir, inceleyiniz. Verilenler P = 133,5 kW cos1 = 0,7 cos2 = 0,95 Qc =?

Tablo 1.6dan cos1 stunundaki 0,70 ile cos2 satrndaki 0,95 kesitii deer aktif g iin k faktr deeri bulunur. Bu deer k = 0,69 olarak bulunur. Buradan Qc = k.P = 0,69 133,5 = 92,11 KVAr Uygun grlen kondansatr gc 95 kVArdr. Kondansatr basamak deerleri 12 kademeli reaktif g kontrol rlesi iin; 1 kademe 5 kVAr 2 kademe 10 kVAr 3 kademe 10 kVAr 4 kademe 10 kVAr 5 kademe 10 kVAr 6 kademe 10 kVAr 7 kademe 10 kVAr 8 kademe 10 kVAr 9 kademe 10 kVAr 10 kademe 10 kVAr 11 kademe 10 kVAr 12 kademe Yedek

41

2.4. Atlye Aydnlatma Tablosunu Hazrlama

Aydnlatma Projeleri modlnde aydnlatma hesabnn nasl yapldn inceleyiniz. Hesaplamalarda kullanlan formller ve deerler aaya karlmtr.

Atelye Aydnlatmas
Sr a 1 2 3 4 5 6 7 8 Simge A B A h h1 h2 H k Ty Dy Zy d E T L Z Aklama Genilik Uzunluk Alan Oda ykseklii alma dzlemi yksek. Tij (sarkt) boyu Armatrn alma dzlemine uzakl Oda indeksi Forml Plandan Plandan A=ab A=13,5.11 Plandan ounlukla Tijsiz montaj H=3-(0,85+0) Hesaplama Deerler 11 13,5 148,5 3 0,85 0 2,15 2,81 0,8 0,5 0,3 1,25 300 0,54 103125 2100 50 Lm. Lm. adet Lux Birim m m m2 m m m m

H=h-(h1 +h2)

k =

a.b H .( a + b)
Tavan Duvar Zemin

k=

13,5.11 2,15. (13,5 + 11)

Beyaz Bej Gri

Yanstma katsaylar Kirlenme faktr (Aydnlatma projesi modl) Gerekli aydnlk iddeti Aydnlatma etkinlik faktr Gerekli toplam k aks Lambann k aks Ampul says

10 11 12 13 14 15

ounlukla htiyatan Tablodan (Aydnlatma Modlnden)

E . A.d

300 .148,5 .1,25 0,54 103125 Z = 2100

Tablodan (Aydnlatma Modlnden)

T Z = L

TL 54/40 Wattlk Floresan ampulden 50 Adet kullanlacaktr. 16 Z/2 Armatr says TMS 2x40 Armatrde 2 ampul vardr= 22/2 11 Adet TMS 2x40 W 2 adet TL 54/40 Wattlk floresan ampul olduuna gre ve odann simetrik yapsda gz nne alnarak 12 adet armatrde toplam 24 adet ampl kullanlacaktr. Atlye aydnlatmasn armatr saysna gre tekrarlarsak 17 E Oluan aydnlk iddeti

E=

L . Z . d .A

E=

2100. 24. 0,43 1,25. 63,96

271

Lux

Bu atlyenin aydnlatmasnda E=271 Lux lk bir aydnlatma dzeyi elde edilir.

Tablo 2.2: Atelye aydnlatma hesap tablosu

2.5. Ykleme Cetveli

Ykleme cetveli yklerin zelliklerini belirtmek amac ile hazrlanr. Tablo ykleme cetvelinde, tablo no, linyelerin zellikleri ve sorti saylar, linye sigorta akm deerleri ve cinsi, linyelerin balant fazlar ve gleri, aklamalar ile toplam g belirtilir. Aadaki tablolar renme faaliyeti 1deki ekil 1.8de verilen projeye gre hazrlanmtr. Linyelerin gerilim dmleri hesaplar da ayrca yaplmtr.

42

Tablo Ad

T1

Linye No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Kolon

Uzunluk (m) 2 4 6 8 10 12 14 14 12 10 8 6 4 2 15

Linye Kesiti (mm2) 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5

Gc (kW) 4 4 4 4 4 4 4 4 2,2 5,5 0,37 7,5 7,5 2 57,07

Akm (A) 6,40 6,40 6,40 6,40 6,40 6,40 6,40 6,40 3,52 8,80 0,59 12 12 3,20 91,31

Sigorta Akm (A) 3x20 3x20 3x20 3x20 3x20 3x20 3x20 3x20 3x10 3x16 3x6 3x25 3x25 3x10 3x125

Gerilim Dm 0,03 0,07 0,11 0,15 0,19 0,23 0,27 0,27 0,13 0,27 0,01 0,22 0,14 0,01 0,42

Kullanm Amac Torna Tezgah Torna Tezgah Torna Tezgah Torna Tezgah Freze Tezgah Freze Tezgah Freze Tezgah Freze Tezgah Spiral Profil ark Talama Talama Matkap T1 Toblosu

Tablo 2.3: T1 tablosu ykleme cetveli ve gerilim dm hesab

Tablo Ad

T2

Linye No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Kolon

Uzunluk (m) 2 4 6 8 10 12 14 14 12 10 8 6 4 2 8

Linye Kesiti (mm2) 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 25

Gc (kW) 15 7,5 5 3 0,75 1,5 0,37 3 0,75 0,75 4 4 7,5 15 68,12

Akm (A) 24 12 8 4,80 1,20 2,40 0,59 4,80 1,20 1,20 6,40 6,40 120 24 108,99

Sigorta Akm (A) 3x35 3x25 3x20 3x10 3x6 3x6 3x6 3x16 3x6 3x6 3x20 3x20 3x25 3x35 3x125

Gerilim Dm 0,14 0,14 0,14 0,14 0,03 0,08 0,02 0,2 0,04 0,03 0,15 0,11 0,14 0,14 0,26

Kullanm Amac Pres Gaz Alt Kayna Testere Sac Kesme Bileme Giyotin Fan anta Kaynak Matkap Matkap Kaynak Kaynak Talama Pres T1 Toblosu

Tablo 2.4: T1 tablosu ykleme cetveli ve gerilim dm hesab

Tablo Ad KT

kincil Tablo T1 AT T2 A.K.

Uzunluk (m) 15 13 8 20

Linye Kesiti (mm2) 25 6 25 95

Gc Akm (kW) (A) 57,07 91,38 8,341 13,35 68,12 109,07 133,531 213,8

Sigorta Akm (A) 3X125 3X25 3X125 3X250

Gerilim Dm 0,42 0,22 0,26 0,34

Kullanm Amac Kuvvet Tablosu Aydn. Toblosu Kuvvet Tablosu Kuvvet Tablosu

Tablo 2.5: KT tablosu ykleme cetveli ve gerilim dm hesab

43

Tablo Ad

AT

Linye No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kolon

Iik Adedi

Priz Adet 4 5

5 5 5 5 5 5 7 32 6 20

Linye Sigortas 16 10 10 10 10 10 10 16 10 16 3x25

Linye Gc(W) 1200 1500 400 400 400 400 400 1500 341 1800 8341

Faz R R R S T R S S T T

Tablo Gc

Aklama Priz Priz Aydnlatma Aydnlatma Aydnlatma Aydnlatma Aydnlatma Priz Aydnlatma Priz Ayd. tablosu

8341

Tablo 2.6: Aydnlatma tablosu ykleme cetveli

2.6. Maliyet Hesab

Kuvvet tesisatlarnda projenin malzeme listesinin belirlenmesi ve iin olas maliyetinin karlmasna keif denir. zellikle resmi ihalelerde kullanlan keif zeti cetvellerindeki birimler her yl yenilenen Elektrik Tesisat Birim Fiyat Tarifesi Bayndrlk Bakanl tarafndan yaynlanr. Kuvvet tesislerinde maliyet hesab yaplrken, kullanlan gerelerin maliyeti, iilik ve montaj giderleri, zorunlu harcamalar ve kar, kartlan metraj listedeki fiyatlara dahildir. Ancak projelendirme maliyeti iin ayr birim fiyatlar vardr ve maliyete projelendirme olarak ayrca eklenir. Projelendirme fiyat tarifeleri her yl Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan yaynlanr. Malzeme Hesab: izilen mimari ereve ve mimari plan, proje zerinden gerekli malzeme listesi ve zellikleri belirlenir. Her bir malzemenin birim fiyatlar ve toplam fiyatlar ile nce malzeme maliyeti karlr. ilik: alanlarn alma srelerindeki cretlerini kapsar. Mhendis, teknisyen, kalfa, rak ve ii cretleridir. letme giderleri: Bro, dkkan, depo kiralar, personel giderleri, stma, aydnlatma, haberleme giderleri, vergiler gibi giderlerin yllk toplamnn, iin yaplma sresi kadar olan ksm da iin maliyeti zerine ilave edilir. Kar: Btn iletmeler karllk orannda ayakta kalrlar. Btn giderler belirlendikten ve toplandktan sonra kar pay maliyet stne ilave edilir.

44

Maliyet hesab ile ilgili baz rnek tablolar aada verilmitir, inceleyiniz.
Merdiven Ot. D. Sort. Tip. C Pors. K. Arm. malatn Cinsi (Kod no) Telefon Da Kutusu Etan Komta. Sor.. Kap Otamatii Sor. Tip J1As. Tav.. Ar. G Hatt Priz Sortisi Telefon Tes Sortisi Televizyon Anteni Kap Oto. Montaj Tip N Avize Arm. Tip E Etan Arm. Telvizton Sortisi Komtatr Sorti Etan Priz Sorti Etan Priz Sorti Zil Ve Montaj Kap Zili Sorti Anten Santral Vaviyen Sorti Normal Sorti

734 100

734 102

734 103

734 104

Parelel Sorti

735 102

736 502

736 504

737 100

740 105

742 104

742 105

742 110

742 118

806 101

809 101

813 101

814 101

815 101

819 101

845 103 0

845 105 0

Yapld Yer

Kazan dairesi 2 Snak 3 Depo Toplam

2 1 1 2 4 4 8

9 6 6 21

0 0

Tablo 2.7: Malzeme hesabna ilikin rnek tablo 1 Yaplan malatn Ad

Topraklama hatt 10 mm
2

Poz No
726.102

Yapld Yer
AT - KT aras AT - TAS aras AT - T1 Aras AT T2 Aras AT - T3 Aras AT T4 Aras AT - T5 Aras AT T6 Aras AT - T7 Aras AT T8 Aras AT - T1 Aras AT T2 Aras AT - T3 Aras AT T4 Aras AT - T5 Aras AT T6 Aras AT - T7 Aras AT T8 Aras

Az
8m 22 m 8m 9m 11 m 12 m 14 m 15 m 17 m 18 m 8m 9m 11 m 12 m 14 m 15 m 17 m 18 m

ou
30 m

726.103

Topraklama hatt 10 mm2

104 m

727.104

Besleme Hatt 2x16 mm2

104 m

Tablo 2.8: Malzeme hesabna ilikin rnek tablo 2

45

845 201 0

GKSUN METEM Mhendislik LTD. T. Elektrik Tesisat S. N Poz No Birim o 1 704.103 Adet 2 705.102 Adet 3 705.105 Adet 4 713.403 Adet 5 713.405 Adet 6 718.201 Adet 7 718.502 Adet 8 718.508 Adet

MALAT
Yaplan in Cinsi Sva st Sac Tablo 0,20-0,30 m2 Gmme tip sac tablo 0,10-0,20 m2 Gmme tip sac tablo 0,5 m2 Pako alter 2x40 A. tablo arkas montaj Pako alter 3x25 A. tablo arkas montaj Kuru Tip termik Koruyu. Kontak. 3x10 A. Kaak Akm Koruma alteri 2x 40 A. Kaak Akm Koruma alteri 4x 40 A.

Hak edi tarihi : Hak edi No : GrupNo : Sayfa No : malat Szleme Miktar Fiyat (B) (A) 2.000 30,63 8.000 24,48 2.000 29,48 8.000 6,14 2.000 11,50 2.000 39,16 8.000 46,80 1.000 64,51

malat Tutar AxB 61,26 195,89 98,96 49,15 22,11 78,33 368,64 64,51

Tablo 2.9: Malzeme hesabna ilikin rnek tablo 3

2.7. Formlar ve artnameleri Hazrlama

2.7.1. Hazrlanacak Formlar
Hazrlanan projelerin yrrle girmesi iin resmi kurumlardan onay alnmas gereklidir. Elektrik projeleri iin hazrlanmas gerekli formlar unlardr. Aklama ve gereke raporu Taahhtname 2 adet dileke (Birisi TEDAa proje onay iin dieri ise elektrik abonelii almak iindir.) e balama - bitirme bildirimi Abonman szlemesi Proje fenni sorumluluk belgesi Muayene formu Abone ve tesisat kontrol formu Maliye bilgi formu

AIKLAMA RAPORU
PROJE HAZIRLAMA AMACI : ELEKTRK ABONEL N TOPLAM NAAT ALANI : m2 KULLANMA AMACI : MESKEN / YER YAPININ SINIFI : .. snf ANA KOLON HATTI : YER ALTINDAN / HAVA HAT LE BESLENECEKTR. ENERJ TALEB .........................KAHRAMANMARA ....................ENERJ NAKL HATTINDAN .....................MEVCUT ........................... TRAFODAN ...................................................... NOLU DREKTEN TALEP EDLEN TOPLAM G : . Watt Tablo 2.10: Aklama raporu

46

GEREKE RAPORU
.. li ... ilesine bal ikamet eden ait bina katl olup olarak tamamlanacaktr. Bu proje bu ama dorultusunda hazrlanmtr. Enerji TEDAn mevcut hattndan . kablo ile alnacak ve panonun mhrl blmesinde bulunan .. Alik sigortaya balanacaktr. Enerji lm .. saya ile yaplacaktr. Sayacn kna .. Alik sigorta monte edilerek sayacn korunmas salanacaktr. Linyelerin korunmas; k linyelerinde Alik priz linyelerinde ise . Alik sigorta kullanlacaktr. Bina topraklamas yaplacak olup, topraklamadan alnan irtibat kablosu panonun asesine ve toprakl prizlerin toprak klemensine irtibatlandrlacaktr. Tesisat sva alt olarak yaplacaktr. TSEK kalite belgeli malzemeler kullanlacak olup elektrik i tesisat ynetmeliklerine ve fenni artnamelere uyulacaktr. Bu bilgiler nda hazrlanan projenin tasdik edilerek tarafma verilmesini arz ederim. Ad Soyad mza Tablo 2.11: Gereke formu TAAHHTNAMEDR ................................ ili ilesi .. adresinde ikamet etmekteyim. kamet etmekte olduum evimin ana kolon besleme hattn TEDAa ait ebekeden itibaren standartlarna ve tekniine uygun olarak yapacam, TEDA tarafndan yaplacak kontrol neticesi uygun grlmeyen tesis tespitinde elektriimin kesilmesi durumunda bir hak iddia etmeyeceimi kabul ve taahht ederim. .. / / 200 Ad Soyad - mza Tablo 2.12: Taahhtname

PERAKENDE SATI SZLEMES BAVURU DLEKES (Gerek Kiiler in) ELEKTRK DAITIM A.. / MESSESESNE KAHRAMANMARA Aada adresi ve kullanc numaras belirtilen yeni/mevcut kullanm yerine elektrik enerjisi almak iin gerekli belgeler ekte sunulmutur. Perakende sat szlemesinin yaplmas hususunda gereini arz ederim. / / 200 Ad Soyad-mza Ad Soyad : .. Adresi : ......................................................................... ... Kullanc No : .. T.C. Kimlik No: .. Vergi Kimlik N.: .. Tel No: .. Talep edilen abone grubu : EKLER:
Tablo 2.13: Gerek kiiler iin perakende sat szlemesi bavuru dilekesi

47

PERAKENDE SATI SZLEMES BAVURU DLEKES (Tzel kiiler iin) ELEKTRK DAITIM A.. / MESSESESNE KAHRAMANMARA Aada adresi ve kullanc numaras belirtilen yeni/mevcut kullanm yerine elektrik enerjisi almak iin gerekli belgeler ekte sunulmutur. Perakende sat szlemesinin yaplmas hususunda gereini arz ederim. / / 200 Ad Soyad-mza Tzel kiinin; Ad / Unvan: .. Adresi: ......................................................................... ... Kullanc No: .. Ticaret Sicil No: .. Vergi No: .. Talep Edilen Abone Grubu: . Tel No: .. Yetkilinin ; Ad Soyad : .. T.C. Kimlik No: .. Vergi Kimlik N.: .. Tel No: .. EKLER:
Tablo 2.14: Tzel kiiler iin perakende sat szlemesi bavuru dilekesi

48

EK-1 Elektrik Tesisatsnn: Ad Soyad:.. Oda Sicil No:... letme kayt No:....... (RKET veya ORTAKLII)

ELEKTRK BALANTI BLDRM

Bavuru No: Abone No :. Yapnn / naatn Pafta: .. Ada : ... Parsel :. Ruhsat tarihi: ... Ruhsat No :..

E BALAMA

Mterinin Tesis Sahibinin Ad ve Soyad :..... Ad ve Soyad :....... Mahalle : Mahalle : ... Cadde :... Sokak : Cadde :.. Sokak : No :.. Daire No: No :.. Daire No: le : l: .............. le : l: Yeni Tesisat Aada Gsterilmitir.
Lamba Gc Adet Watt Priz Gc Adet Watt eitli Gler Cinsi Watt

(Aydnlatma+Priz) Kurulu Gc Adet Cinsi Watt

Elektrik Motorlar Adet Volt Amp. Watt cos Devir Say. Fabrika Marka. Niin Kullanld

Kuvvet Kurulu Gc W Adet Cinsi at t

Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi .. kVAr (Sabit) kVAr (Oto).. kVAr (Toplam) G lavesi Yeni Eklenen Tesisat Aada Gsterilmitir. Priz Lamba Elektrik Motorlar Toplam G Adet Eski G Yeni G Elektrik Tesisat Projesinin Onay Tarihi : Onay Says :.. Denetim veya Muayene Kuruluunun Unvan : Adresi : Yetkili mza : Watt Adet Watt Adet Cinsi Watt Adet Cinsi Wat t

Dnceler : Yukarda ada, parsel ve ak adresi belirtilen yapnn elektrik i tesisatnn yapmna / / 200 tarihinde balanacaktr. Elektrik Tesisatsnn Denetim Kuruluu Yap sahibinin Ad Soyad, Tarih ve imzas Elektrik Mhendisi Ad Soyad ve mzas / / 200 Ad Soyad ve mzas Tablo 2.15: Elektrik balant bildirimi ie balama

49

EK-2
Elektrik Tesisatsnn: Ad Soyad :.. Oda Sicil No:... letme kayt No:.......
Tesis Sahibinin Ad ve Soyad :...... Mahalle : ... Cadde :.. Sokak : No :.. Daire No:. le : l: Yeni Tesisat Aada Gsterilmitir. Lamba Gc Priz Gc Adet Watt Adet Watt

(RKET veya ORTAKLII)

ELEKTRK BALANTI BLDRM BTRME

Mterinin Ad ve Soyad :..... Mahalle : . Cadde :... Sokak : No :.. Daire No: le : l: ................... eitli Gler Cinsi Watt

Bavuru No : Abone No :.
Yapnn / naatn Pafta : .. Ada : ... Parsel :. Ruhsat tarihi :... Ruhsat No :..

(Aydnlatma+Priz) Kurulu Gc Adet Cinsi Watt Kuvvet Kurulu Gc

Elektrik Motorlar Adet Volt Amp. Watt cos Devir Say. Fabrika Markas Niin Kullanl.

Adet

Cinsi

Watt

Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi .. kVAr (Sabit) kVAr (Oto) .. kVAr (Toplam) G lavesi Yeni Eklenen Tesisat Aada Gsterilmitir. Priz Lamba Elektrik Motorlar Toplam G Adet Watt Adet Watt Adet Cinsi Watt Ad. Cinsi Watt Eski G Yeni G Mterinin l ve Saya Sistemi Bilgileri 1-Sayacn Aktif Reaktif (End.) Reaktif (Kap) 2-l Trafosunun AkmTrf. Gerilim Trf. Akm evirme Oran Gerilimi Snf Snf Markas Cinsi Seri No (A Faz) Markas Seri No (B Faz) Seri No Seri No (C Faz) Tipi Tipi Bal. Endeksi Gc (VA) mal Tarihi 3-Sayacn Bulunduu Yer Imp-Dv./kWh a. Enerji Odasnda (X) Hane Says b. Giri Merdiven Boluunda (X) arpan c. Darda Kap Yannda (X) Faz/Tel Adeti d. Dier (Bamsz blm ierisin. vb.) X) Yap kurulu gc : .. Yukarda adresi yazl ve ekte Denetim Kuruluu tarafndan elektrik Yap balant gc : ... plan verilen elektrik i tesisat i tesisleri denetlenmitir. Mterinin Enerji Ald Yer Bilgileri tarafmdan yaplmtr. / / 20 Trafo Ad : . / / 20 Denetim Kuruluu Trafo No : Trafo Gc : Tesisatnn Kae / mza Fider / Kol No : .. Direk No :.. Kae / mza En Yakn Abone No : . Bu tesisat ebekeye balanabilir. (1.Snf yaplar iin) Tesisat muayene Tesis Sahibinin / / 20 edilmitir. / / 20 Ad Soyad ve mzas letme Mhendisi letme Grevlisi Kae mza Kae mza

Tarafmca temin edilen ve yukarda zellikleri belirtilen elektrik sayac / sayalar iletme yetkililerince kontrol edilerek mhrl vaziyette teslim edilmitir. / / 20. / / 20 Saya Montr (Kae mza) Abonenin mzas Karteks Kaytlarna lenmitir.

Tablo 2.16: Elektrik balant bildirimi i bitirme

50

TEDA
ZMR ELEKTRK DAITIM MESSESES ABONMAN SZLEMES
Dosya No. Abone No. Abone tipi adresi Telefonu Ev Adresi Tarife Snf Tarife Grubu UNPED Kodu Kimlik Bilgileri Kimlik No Cilt No Sahife No Ktk Sra No Nf. Kay. Old.Yer. Sos. Gv. Sicil No

Ev Telefonu Vergi No Sayacn Gstergesi ndktif Sayacn Gstergesi Kapasitif Sayacn Gstergesi Gvence Makbuz No Gvence Miktar Gvence Tarihi Saya Seri No Saya Seri No Saya Seri No Ek Gvence Makbuz No Ek Gvence Miktar Ek Gvence Tarihi

ZEL KOULLAR
1- Kurulu gcn ykseldiinin idarece saptanmas halinde hesaplar yeni kurulu gce gre yaplr. 2- Kanunen denmesi her trl vergi aboneye aittir. Abonman szlemesinde yazl zel ve genel koullar ve saya gstergelerini kabul ederim. 3- Abone, abonesi olduu veya olmad dier bir tesisat veya mahalde kaak elektrik kullandnn tespiti halinde kaak elektrik bedelini demedii takdirde elektriin kesilmesini peinen kabul eder. 4- Abonenin szleme tarihinden evvel de bu tesisatta elektrik kulland tespit edildiinde, bu tesisatn gemi dneme ait borlarn da demeyi kabul ve taahht eder. Aksi halde abonenin elektrii kesilir. 5- Abone tarafndan herhangi bir talep gelmedii srece yaplan yazma ve faturalar enerji verilen adrese yaplacaktr. Abone, ibu abonman szlemesini imza etmekle yukardaki zel Hkmler ile arka sahifede yazl Genel Hkmleri Kabul ve Taahht eder.

TARAFLAR Abone Memuru .....................

Mteriler Mdr .....................

Abone .....................

Not: 1- Hakiki yada hkmi ahslar adna abone olacaklarn yetki belgelerini ibraz etmeleri zorunlu olup, bu belge abonman szlemelerinin eki olarak saklanr. 2- Aadaki abonman szlemesinin genel artlar bu szlemenin ayrlmaz bir paras olup ayn hkm mahiyetindedir.

. / / 20 tarihinde elektrii atm. Ad Soyad

Ama-Kapama Memuru mza

Tablo 2.17: Abonman szlemesi

51

TEDA MESSESE MDRLNE KAHRAMANMARA

Ekteki ya ait pafta . Parsel .. adada yaplacak binaya ait elektrik projesinin onaylanmas; Gereini arz ederim. / / 200.. Projeyi Yapan Ad Soyad nvan-mza
Adres: .. .. Tablo 2.18: Teda bavuru onay

ARKA YZ ABONMAN SZLEMES GENEL HKMLER

1. Bu szlemenin dayana olan 3 Ekim 1990 tarih ve 20654 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tarifeleri Ynetmelii ini okudum. Bu ynetmeliin tmn; TEDA Genel Mdrl .. Elektrik Datm Messesesi Ynetim Komitesinin Abonelik artlar ile ilgili tm kararlarna uymay kabul ve taahht ediyorum. 2. Bundan sonra yaplacak Ynetmelik deiiklerinde bu szlemede olabilecek ynetmelie aykr tm hkmler yeniden szleme yaplmakszn yrrlkten kalkacak; yeni ilaveler ise taraflarca aynen kabul edilecektir. 3. Abone tarafndan yaplan mracaatlarda Abone No, Dosya No, Ak Adres gibi bilgiler mutlaka bulunacaktr. Bulunmad takdirde mracaat deerlendirmeye alnmayacaktr. 4. TEDA .. Elektrik Datm Messesi ile yaplan bu szleme Messesenin unvan deiiklii, irketlemesi veya herhangi bir irkete satlmas gibi hallerde yenilenmesine gerek olmayp aynen yrrlkte kalacaktr. 5. Abonenin sorumluluunda olan tm tesisat blmlerine ancak, yetkili fen adamlar mdahale edebilir. Bir kaza vukuunda sorumluluk tamamen aboneye aittir. 6. Abone herhangi bir arza durumunda Messesenin arza ekipleri arza mahalline gelinceye kadar can ve mal emniyeti ile ilgili tedbirler alacaktr. 7. Abonede topraklama tesisat yaplmas esas olup toprak konta bulunan fili aletler ancak toprakl prizlerde kullanlabilir. 8. Ynetmelikte belirtilen yasak iler yapldnda; mar Kanunu; dier kanun ve ynetmeliklere aykr bir hareketten dolay veya Mlki amirliklerle, Belediye Bakanlklarnca yazl talep olmas halinde herhangi bir ihbara hacet kalmakszn elektrii kesilir. 9. Abonenin tesisine elektrik verilmesi iin messesenin gei hakkn kulland nceki ve sonraki abonelerin branmanlarnda inaat, bozukluk veya herhangi bir sebeple tadilat veya onarm halinde abone hissesine den masraf deyecek; olabilecek kesintiler nedeniyle zarar ziyan talep etmeyecektir. 10- Abone ayrld yeri yazl olarak haber vermeksizin terk ettii takdirde baka bir yerde abonman szlemesi aile fertlerinden herhangi birisine ait olsa bile bor deninceye kadar elektrii kesilir. 11- Aboneler gerilim dalgalanmas, harmonik flikler gibi olaylarda izin verilen snr deerlerin dna ktnda enerjileri kesilir. Abone gerekli nlemi almak zorundadr. 12- Abone kendi adna kaytl herhangi bir abonedeki borcundan dolay kendi adna kaytl dier abonelerdeki elektrii kesilebilir.

52

13- Saya abonenin mal olduu durumlarda, sayacn sklmesi ve uzun sre geri alnmad ve bu srede kayp olduu takdirde, sayacn kaybndan dolay Messese sorumlu deildir. Sahibi tarafndan iadesi kabul edildii takdirde abone yerine yeni bir saya alp takdrmakla ykmldr. 14-Saya endeksini abone getirdii durumlarda yanl bildirimden doan hatalardan abone sorumludur ve getirdii gnk tarife zerinden hesaplama yaplr. 15- Messesenin haberi ve izni olmakszn g artrmnda bulunanlarn elektrii kesilir. 16. Fatura veya ihbarname abonenin adresine verilir, kimse yoksa braklr, fatura veya ihbarname braklmakla tebli edilmi saylr. 17. lk kontrolde noksan ve kusur tespit edildii takdirde enerji verilmez. Bir ay iinde eksiklikler giderilmedii takdirde szleme fesh edilip alnan cretler gelir kaydedilir. 18. Szlemenin uygulanmasnda abone ile meydana gelebilecek tm anlamazlklar messese merkezinde bulunan mahkemeler ve icra dairelerince zmlenir. 19. Abone sonradan kullanm amacn deitirmesi durumunda Messeseye bilgi verecektir. Abone bu szlemeyi imza etmekle yukardaki artlar aynen kabul eder. 20. . Messesesince tayin edilen her okuma dnemindeki tketimine gre aboneye fatura sunulur. Fatura zerinde belirtilen sre iinde abone, bu fatura bedelini demedii takdirde abonenin elektrii kesilir. Elektriin kesiminden itibaren otuz gn iinde borlarn deyerek ceryan atrma ilemini yaptrmad takdirde abone hesab tafsiye edilir ve szleme yrrlkten kalkar; ayrca Messese alacan da yasal yollardan takip ve tahsil eder. Bunun dnda sresinde denmeyen fatura bedelleri iin, gecikme zamm bedellerini demeyi de peinen kabul eder. 21. Abone verilen elektrik enerjisini yalnz kendi gereksinimlerini karlamak zere kullanlacaktr. Yazl olur alnmadan bu elektrik enerjisi hibir ekilde kimseye dorudan yada dolayl olarak verilemez ve satlamaz. 22. bu abonman szlemesinin balang tarihi elektrik enerjisi verilerek sayalarn mhrlendii gndr. Baka bir yere tanacak abone, tanma tarihinden en az bir hafta evvel Messeseye haber vermeli ve gerekli ilemleri yaptrmaldr. 23. Aboneye bu szleme gereince elektrik enerjisinin verilebilmesi iin Elektrik Tesisat Ynetmelii, Elektrik Tarifeleri Ynetmelii ve Kabul Koulu (ENERJ MSAADE BELGES) erevesinde teknik v ekonomik hkmlerin abone tarafndan yerine getirilmi olmas arttr. 24. Szleme hangi sebeple fesh edilmi olursa olsun abone fesih tarihinden itibaren be yl iinde yazl olarak sayacn talep etmedii takdirde sayacn Kuruma bedelsiz olarak devir olunmu saylacan beyan ve kabul eder. 25. Szlemenin iptal edilmesinden sonra aboneye ait sayacn aboneye haber verilmeden messesece sklmesi veya sayacn kullanlamaz duruma getirilmesi halinde sayacn bedeli bavuru tarihindeki birim fiat zerinden aboneye denir. Abonenin sayac, szlemenin devam srasnda kaybolduu veya onarlamaz ekilde hasarland takdirde, abone bu durumu Kurumun ilgili birimine derhal bildirmek ve yeni alaca sayac taktrarak mhrletmek zorundadr. Aksi takdirde, abone hakknda ynetmeliin ilgili hkmlerine gre ilem yaplr ve tesisatn elektrii kesilir. Abone bu durumu peinen kabul ve taahht eder. 26. Yaplan szlemeye ramen eski abone binay terk etmemi ve ayn yerde ise, i bu szleme eski abonenin mahalli terkinden sonra yrrle girer. 27. Abone i bu szlemede ve ynetmeliklerde belirtilen sebepler yznden elektrii kesildii takdirde Messeseden herhangi bir tazminat talebinde bulunamaz.
TEDA .. ELEKTRK DAITIM MESSESES . / ./ 20. Abonenin mzas

53

PROJE ve FENN SORUMLULUK (TUS) BELGES

SORUMLUNUN Ad Soyad :.. Oda Sicil No :.. Bro kayt No :.. Mal Sahibi lesi Mahalle veya Semti Sokak Kap No Kullanma Amac Toplam Yap Alan (m2) CNS Fenni Sorumlunun Yklenecei a. .. b. .. c. .. d. ..

Pafta Ada Parsel Kat Says Bamsz Blm Adedi AIKLAMA .. .. .. ..

Yukarda tanmlar yaplm ilerin sorumluluunu stlenmi elektrik mhendisi odamz yesidir. Bu belge odamz denetimine sunduu proje ve eklerine dayanlarak dzenlenmitir. ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Tablo 2.19: Proje ve fenni sorumluluk belgesi

54

ENERJ BALANTI STEK FORMU

Tarih: ... / ... / 20 .. TEDA veya YETKL ELEKTRK DAITIM RKET ................................................................................................... ........................................ Aada bilgisi verilen tesisat .. / .. / 20... tarihinde tamamlanmtr. Gerekli denetimler tarafmca yaplarak kontrol formu dzenlenmi ve ekte sunulmutur. Eksik ve hatalar ilgili ynetmeliklere uygun olarak dzeltilmitir. Tesise enerji verilmesini arz ederim.
Teknik Uygulama Sorumlusu Ad, Soyad, mza EK: TUS Kontrol Formu. Yap Sahibi li lesi Mah./Semt Cad./Sokak Kap No. Pafta Ada Parsel YAPIYA AT BLGLER Kullanma Amac Yap Alan ............................... m Blok Adedi Kat Adedi Bamsz Blm Says Kurulu G .................................. kW. Asansr Dier TMMOB TEDA veya Elektrik Mhendisleri Yetkili Elektrik Datm Odas irketi UYGULAMA PROJES ONAY TARH .... / ... / 20 .. .... / ... / 20 .. UYGULAMA PROJES ONAY ..................................... ..................................... NUMARASI PROJE SORUMLUSU TEKNK UYGULAMA SORUMLUSU TESSATI BALANTI EKL KABLO KEST TRAFO/DREK NO.

NCELEME RAPORU
TUS tarafndan dzenlenen .. / .. / 20 .. tarihli Kontrol Raporu dikkate alnarak tesisatn; Normal olduu anlalmtr. Hatal olduu anlalm ve aadaki hatalarn dzeltilerek TUS tarafndan tekrar kontrol gerekmektedir. TEDA veya YETKL ELEKTRK DAITIM RKET LETME SORUMLUSU

HATALAR : ...................................................................................................................
Tablo 2.20: Enerji balant istek formu

55

ELEKRK TESSLER DENETM ve MUAYENE UYGUNLUK BELGES

YAPININ Sahibi . Adresi: . Ruhsat Tarihi / No : . Pafta, Ada, Parsel No: . Enerji Tahsis Bavuru No: . Yapnn Kurulu Gc : . Yapnn Balant Gc: . Saya Adeti : . BRANMAN BELGENN Tarihi : . Says : . TESSATININ Ad Soyad : . Yetki Grubu : . Oda Sicil No : . letme Kayt No : . Normal Kusurlu

1. Tr ve kesit olarak projeye uygun mudur? 2. Harici kablo bal, mekik sigortas, klemensi uygun mudur? 3. Gergi teli galvanizli ve kesite yeterli midir? 4. Kablo koruma borusu boy ve kesite uygun mudur? 5. Yer alt tesisi uygun mudur? Dam direi galvanizli midir? ve 2(in) borulu mudur? 6. Topraklama elektrotu veya levhas tr boyut ve sayca uygun mudur? 7. Branman kablosu antigron olarak ilenmi midir? 8. Kesicili sac pano yerine monte edilmi midir?

ENERJ ODASI, KABLO AFTI, SAYA ve DAITIM TABLOLARI

9. Enerji odas ve kablo aft ilgili mevzuata ve genelgelere uygun ve dzgn mdr? 10. l ve saya blmleri kilitlenip mhrlenecek ekilde midir? 11. Sayalarn akm deerleri ile l trafolar evirme oranlar projeye uygun mudur? 12. Saya balantlar normal midir? 13. l devresinin balantlar uygun mudur? 14. Tm kolon ve dier kablo kesitleri, trleri ve renkleri normal midir? 15. Ortak sigortalar ve abone giri sigortalar bir fazlda kesici, fazlda kofre midir? 16. Sigorta ve kesici amperajlar uygun mudur? 17. Sigorta viskontaklar normal midir? 18. Sigorta balant ular normal kullanlm mdr? 19. Potansiyel dengeleme (epotansiyel kuaklama) baras (PDB) 20. PDBye gerekli topraklama balantlar yaplmtr. 21. Tm tablolarn i balantlar normal ve dzgn mdr? 22. Saya panolar iindeki aydnlatma dzeyi uygun mudur?

MOTORLAR
23. 5 kWtan kk motorlar iin termik alter kullanlm mdr? 24. 5 kWdan byk motorlarda ar akm ve dk gerilim rleleri ile donanm otomatik alterlerle koruma uygun mudur? 25. 5 kWdan byk motorlarda Y vb. yol verme dzeni kullanlm mdr? 26. Motor gvdeleri topraklanm mdr? 27. Motorlar plana uygun olarak tesis edilmi midir?

ASANSRLER
28. Fiziksel ve elektriksel balantlar normal midir? 29. Devre koruma sigorta ve otomatik aclarn amperajlar uygun mudur? 30. Besleme kablosu tr ve kesit ynnden uygun mudur? 31. Gerekli koruma topraklamalar yaplm mdr? 32. Asansr dairesi tesisat uygun mudur?

AYDINLATMA
33. Merdiven otomatiine bal aydnlatma tesisat normal midir? 34. Sabit aydnlatma sistemi normal midir? 35. Kablo ve sigorta deerleri ile balantlar normal midir? 36. Kullanlan lmbalar g ve balant ynnden normal midir?

Tablo 2.21: Elektrik i tesisleri denetim ve muayene uygunluk belgesi (1)

56

ZL vb. TESSAT
37. Tesisat genel olarak normal midir? 38. Kullanlan trafo yeterli ve normal balanm mdr? 39. Ayn koruma sistemlerine balanm mdr?

ANAHTARLAR
40. Gerekli koruma topraklamalar yaplm mdr? 41. Elektriksel ve fiziksel balantlar normal midir? 42. Faz zerine mi baldr?

PRZLER
43. letkenin renk ve kesiti normal midir? 44. Kullanm yerleri, yerden ykseklikleri normal midir? 45. letkenlerin renk ve kesitleri normal midir? 46. Topraklamalar normal midir?

BUATLAR
47. Balantlar klemens ile yaplm mdr? 48. Boru aplar, giri k saylar ve yeri projeye uygun mudur? 49. Kare buat lleri uygun mudur?

AG KOMPANZASYON
50. Mnferit kompanzasyon yaplacak olan lamba ve motorlarda kompanzasyon yaplm mdr? 51. AG kompanzasyon tesislerinde kondansatr gc yeterli midir? 52. AG kompanzasyon tesislerinde reaktif g rlesi ayarlar yaplm mdr? 53. AG kompanzasyon tesislerinde kademe says yeterli midir? 54. AG kompanzasyon tesislerinde pano topraklamas yeterli midir? 55. AG kompanzasyon tesislerinde pano kapanda anahtar (swi) var mdr? 56. AG kompanzasyon tesislerinde sigorta ve kondansatr akm deerleri uygun mudur? 57. AG kompanzasyon tesislerinde kontaktr gruplar grev yapyorlar m?

GENEL
58. Hata akm koruma rleleri uygun olarak tesis edilmi ve fonksiyonel mi? 59. Faz, ntr, koruma, topraklama ve potansiyel dengeleme iletkenleri renk, kesit, zellik, ilgili standartlara uygunluk ve etiketleme doru kullanlm mdr? 60. Btn sortilere faz, ntr ve etiketleme ynnden doru kullanlm mdr? 61. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii'nde ngrlen deneylerden alnan sonular uygun mudur?

62. Tesisatta kullanlan ara, gere, ve cihazlar ilgili Trk Standartlar'na uygun mu? YNETMELK KAPSAMINDAK DER TESSLER (VARSA)
63. (Tesisin trne gre ilgili ynetmeliklere uygunluk ynnden denetim irketi tarafndan detaylandrlacaktr.)

DNCELER .. . . . .
Eki : Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliinde ngrlen Binalardaki Topraklama Tesislerinde Yaplacak Gzle Muayene, Denetleme ve lmeye likin rnek Form

ELEKTRK TESSLERN DENETLEYEN DENETM KURULUU (veya MUAYENE EDEN KURULU) MHENDSN ADI SOYADI : ODA SCL NO : KAE / MZASI:

DENETM RKET ONAYI

Tablo 2.22: Elektrik i tesisleri denetim ve muayene uygunluk belgesi (2)

57

ABONE ve TESSAT KONTROL FORMU

Abonenin Ad Soyad Abonenin Tr Abone No Yakn Abone No Balama Endeksi Baland Trafo Baland Faz Baland Kol Baland Tarih
Abonemde ileride yapacam g artlarn bal bulunduum iletmeye bildirmeyi, g artlarndan doan ek gvence ve itirak bedellerini demeyi imdiden kabul ediyorum.

Sayacn Markas Sayacn Tipi Sayacn Seri No Sayacn Amperi (A) Sayacn Gerilimi (V) Damga Tarihi Kurulu G Kolon Kesiti

TESSATIN TEKNK ZELLKLER letkenler TSEli mi? Buatlar klemensli mi? Linyelerde en az 2,5 mm lik iletken kullanlm m? Topraklama mevcut mu? Topraklama i tesisatta var m? Prizler ve tali panolar var m? Elektrik verilmesinde saknca var m? Yap balant hatt ekli nasl? Binadaki saya says Elektrik verilen yerin kullanm amac Tesisatnza enerji veren yetkili personelimize kolon sigortanz ve sayacnz numaral endeksle ve . numaral mhr pensiyle mhrlenmitir. Abone Sahibi / / 200 Tesisatn Enstallatr Balayan Kontrol Eden
2

Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Yeralt

Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Havai

Tablo 2.23: Abone ve Tesisat kontrol formu

58

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI ZMR UBES

HER TRL PLAN, PROJE, RESM VE HESAPLAMALARLA LGL OLARAK MHENDSLER, MMARLAR, EHR PLANCILARI VE YETKL TEKNKERLER TARAFINDAN DZENLENEREK, BU BELGELER, ONAYLAYAN KAMU KURUM VE KURULULARI TARAFINDAN MALYE BAKANLIINA BLDRLECEK BLG FORMU

(A ve B blmleri proje, plan vb belgelerin yazarlar tarafndan doldurulacaktr.)

A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PLAN, PROJE RESM ve HESAPLAMALARI YAPANLARIN VERG DARES SCL NO SOYADI (nvan) ADI BABA ADI DOUM TARH L DOUM YER LE MESLE BALI OLDUU ODA ODA SCL NO Plan, Proje Resim Ve Hesaplamalar Yapann Ad Soyad nvan-mzas

PLAN, PROJE RESM ve HESAPLAMALARI YAPTIRANLAR VERG DARES SCL NO SOYADI (nvan) ADI 15 MAHALLE veya SEMT 16 CADDE veya SOKAK 17 KAPI NO 18 DARE NO 19 L 20 LE YAPILAN N ED ODA PROJE KAYIT NO ADA NO PARSEL NO

11 12 13 14

C 21 22 23 24

(Bu bilgi formunu onaylayan kurum tarafndan doldurulacaktr.)

25 26 27 28

KURUM ADI PROJE KAYIT NO PROJE ONAY TARH LGL DNEM Yukarda yer alan bilgiler projeye uygun ve dorudur. . / / .. Onaylayan Kurum yetkilisi mza Kae Tablo 2.24: TMMOB Onay belgesi

ADRES

59

2.8. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Aada kuvvetli akmlar tesisleri ynetmeliinin konu ile bir ksm maddeler aada verilmi olup daha fazla bilgi iin www.tedas.gov.tr, www.emo.org.tr ve www.epdk.gov.tr internet sitelerinden yararlanabilirsiniz. Madde 13. Aygtlarn koruyucu kutular Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmlerine rastgele dokunmay nlemek iin yaplan kutular, bir arza annda oluabilecek i ve dardan gelebilecek mekanik zorlamalara kar dayankl, aygtta ark olusa bile tehlikesiz bir manevra yaplabilecek biimde olmaldr. Madde 14. Aygtlarn dzenlenmesi letme srasnda zerinde manevra yaplacak aygtlar ve okunacak l aletleri kolayca ve tehlikesizce ulalabilen yerlere konulacak ve kullanl olacaklardr. Madde 58. Bu ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna uygun kablolar kullanlacaktr. Bunlar bulunmadnda Madde 1'de belirtilen standartlara uygun kablolar kullanlacaktr. a. Kablo seimi: Kablo seiminde aranlan teki koullarn yannda aadakiler de gz nnde bulundurulacaktr: 1. Anma gerilimi: Kablolar iin iki anma gerilimi kullanlr: U: Fazlar aras gerilim Uo: letken ile metal klf ya da toprak arasndaki gerilim b. Kablolarn denmesi: 1. Yeralt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr. 2. Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa jt tabakalar soyulmaldr. 3. Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk elastik silikon ya da benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlamaz. Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr. 4. Y.G. kablolarna dahilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo balklar, kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir. 5. Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr. Ekler, mekanik bakmdan gvenilir, iine su ve nem szmasn nlemeli ve iyi bir elektrik iletkenliini salamaldr. Ekler tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir. 6. Kablolarn koruyucu klflar ya da yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. Kablolar gerektiinde koruyucu bz ya da borular iine alnmaldr. 7. Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka oluturmamaldr. 60

10. Deme srasnda kabloyu ekmek iin btn iletkenler bir araya getirilip ekme klemensi ile birbirine balanmaldr. En byk ekme gerilmesi bakr iletkenler iin 5 kg/mm2, alminyum iletkenler iin 3 kg/mm2yi gememelidir. 11. Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinlie gmlmelidir. Bu yerlerin dnda en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu nlemler alnarak 20 cm dolaylarnda azaltlabilir. 12. Ak havada denen kablolar olabildiince gne nlarnn etkilerinden korunmaldr. 13. Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna, duvarlara tutturulan delikli tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz yaplm tavalarla kablo denmesi tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm kalnlkta elenmi kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm kalnlkta beton plaka veya plstik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr. 14. Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en kk aklk 7 cm az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Kumanda kablolar arasnda aklk gerekmez.

61

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kolon emasn izmek, gerilim dm ve maliyet hesabn yapmak

lem Basamaklar
1. blmdeki hazrlanan kuvvet projelerinin kolon emasn iziniz. izilen projenin gerilim dm hesabn ve akm kontroln yapnz. Kuvvet tesisinin kompanzasyon hesabn yapnz.

neriler
izim iin ara ve gereleri hazrlaynz. Semboller bilgi sayfasn inceleyiniz. Projeye gre kolon emasn iziniz. Ynetmelikler ve standartlara uygun olup olmadn kontrol ediniz. Gerilim dm hesab yaplacak hattn seimini yapnz, seilecek hattn en uzun linye olmasna dikkat ediniz. Elektrik i tesisleri ve kuvvetli akm tesisleri ynetmeliinden gerilim dm snrlarn inceleyiniz. Hesaplamalar forml dorultusunda yapnz. Kuvvet tesisleri ynetmeliinin ilgili blmlerini inceleyiniz. Bilgi sayfasndan istenilen cosye karmak iin gerekli formlleri tespit ediniz. Kompanzasyonla ilgili Teda tarafndan karlan teblileri aratrnz. Kondansatr retim standartlarn aratrnz. Kompanzasyon iin gerekli kondansatr gcn bulunuz. Kondansatr glerini sralama kademesini tespit ediniz. Kolon emas zerinde izimini yapnz. Aydnlatma tablolarndan faydalannz. Hesaplamalar tablo halinde hazrlaynz. Kuvvet projesi ve kolon emasn inceleyiniz. Her tablo iin bir cetvel hazrlaynz. lek yardmyla linye uzunluklarn bulunuz. Her linyenin zelliini cetvele aktarnz. Tm linyeler iin gerilim dmleri hesabn yapnz. Projenin kolon emas ve ykleme cetvelini inceleyiniz. Elektrik tesisat birim fiyat tarifesini aratrnz ve inceleyiniz. Yukardaki aratrmalar neticesinde malzeme listesini karnz. Yaplacak iin iilik masrafn hesaplaynz. letme giderlerini hesaplaynz. Maliyet izelgelerini hesaplaynz. Hazrlanan kuvvet projesi dorultusunda bilgi sayfalarndaki formlar inceleyiniz. Formlar projeye uygun olarak doldurunuz.

Aydnlatma hesap tablosunu hazrlaynz. Ykleme cetvelini hazrlaynz.

Projenin maliyet hesabn karnz.

Hazrlanmas gereken formlar yapnz.

62

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF LME SORULARI
Aada verilen sorular iin boluklar doldurunuz.

1- Kablolar iin iki anma gerilimi kullanlr:

U: ... gerilim Uo: . arasndaki gerilimdir. 2- Bir fazl alternatif akm tesislerinde akm biliniyorsa gerilim dm .. forml ile bulunur. 3- fazl dengeli ykl alternatif akm tesislerinde g biliniyorsa yzde gerilim dm .. forml ile bulunur. 4- Kuvvet tesisatlarnda projenin malzeme listesinin belirlenmesi iin olas maliyetin karlmasna .. denir. 5- Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en kk aklk .. cmden az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. 6- Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az cm derinlie gmlmelidir. 7- Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn birbirlerine yaklamalar ya da birbirlerini kesmeleri durumunda aralarndaki aklk en az cm olmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Eer eksikliini hissettiiniz bir konu ile karlarsanz bilgi sayfalarna tekrar dnebilirsiniz. Aratrma yaparak, uygulama faaliyetlerini tekrar gerekletirerek eksiklerinizi giderebilirsiniz.

63

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Aadaki ilemlerde kendi almalarnz kontrol ediniz. Hedefe ilikin tm davranlar kazandnz takdirde baarl saylrsnz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 Blmdeki hazrlanan kuvvet projelerinin kolon emasn izebildiniz mi? izilen projenin gerilim dm hesabn ve akm kontroln yapabildiniz mi? Kuvvet tesisinin kompanzasyon hesabn yapabildiniz mi? Aydnlatma hesap tablosunu hazrlayabildiniz mi? Ykleme cetvelini hazrlayabildiniz mi? Projenin maliyet hesabn karabildiniz mi? Hazrlanmas gereken formlar yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME: Deerlendirme ltleri sonucu evet, hayr cevaplarnz deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete dnerek tekrarlaynz. Tamam evet ise dier renme faaliyetine geiniz.

64

RENME FAALYET3 RENME FAALYET 3

AMA
Uygun ortam salandnda ynetmelikler, artnameler ve standartlara uygun kuvvet datm ve panolarnn izimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Tablo ve pano imalatlar ile ilgili ynetmelikleri aratrnz ve sonular rapor halinde retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

3. KUVVET TABLOLARI
retilen enerjinin kullanm yerlerine ulatrlmas ve datmnda belirli merkezler oluturulur. Ulatrma veya datm merkezi olarak anlan bu yerlerde, datm, kontrol ve gvenlik konular nemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilmesi, iletimi, datm, kontrol (kumanda) ve gvenlik konularnda da ynetmeliklere uyulmas gerekmektedir.

3.1. Kuvvet Tablolar

3.1.1. Tanm
retilen enerjiyi tketim blgelerinde kolaylkla ve dier elektrikli alclarn altrlmalarn kesintiye uratmadan kullanabilmek iin datm tablolarna ihtiya duyulur. Datm tablolar elektrik enerjisinin olduu her yerde kullanlr (rnein; konutlarda, mekan ve maazalarda, atlyelerde, fabrikalarda vb.). Amac ve tablonun yapm gereleri ynnden ayr ayr snflandrlr. Elektrik datm ve kontrol sistemlerinde kullanlan tablo ve panolar yapld malzemeye, kullanldklar yerlere ve kontrol teknolojisine gre isimler alrlar. rnein: PLC panosu Kumanda panosu Otomasyon panosu CNC panosu Saya panosu Etanj paslanmaz panosu Kompanzasyon Polyester ve cam elyafl polyester panosu pano Kuvvet panosu Aydnlatma panosu antiye panosu Atlye ve fabrika gibi yerlere enerji, datm panolar araclyla girer. Enerji buradan da makinelere veya yardmc (datm) tablolara verilir. Panolar enerjinin geldii yne gre duvara yakn veya kapal bir yere monte edilir. 65

3.1.1.1. Ana ve lave Sac Panolar Ana Pano

Elektrik ebekesinden gelen enerjinin baland panodur. Ana pano zerinde saya, ana alter, ana kolon sigortalar, sinyal lmbalar ve l aletleri bulunur. DKP sacdan yaplrlar.

Resim 3.1: Ana pano eitleri

lave Sac Panolar

Datm tablolarnn veya linyelerin baland ksmdr. zerinde alter, sigorta ve sinyal lmbalar bulunur. Ana pano ile birlikte yaplrlar.

Resim 3.2: Ana pano ve ilave sac panolar

66

3.1.1.2. Datm Tablolar Datm tablolar ana panodan beslenir. zerindeki linye says azdr.

Resim 3.3: Datm tablolar

Kullanldklar yerlere gre tablo eitleri Sva alt datm tablolar Sva st datm tablolar 3.1.1.3. Kumanda Tablolar

Yapld malzemeye gre tablo eitleri DKP sac tablolar Yaltkan gerelerden yaplan tablolar

Atlye ve fabrikalarda makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacyla yaplan tablolardr. Kumanda tablolarnda ihtiyaca gre unlar kullanlabilir: Sigorta, kontaktr, zaman rlesi, ar akm rlesi, motor koruma rlesi, faz sras rlesi, fotosel rlesi, enversr rlesi, dk gerilim rlesi, sinyal lmbas vb.

Resim 3.4: Kumanda toblosu

67

3.1.1.4.antiye Tablolar naat halindeki bina ve fabrika gibi yerlerin elektrik ihtiyacn (asansr, vin, hidrofor ve aydnlatma, beki evi aydnlatmas vb.) karlamak iin kullanlan tablolardr. antiye tablolar inaat bittiinde kaldrlr. antiye tablosu iin antiye elektrik abonelii alnr. naat faaliyete geince bu abonelik normal kullanma aboneliine evrilir. antiye tablolar beki kulbesine, depo gibi yerleik bir yere veya TEDAa ait olan diree montaj edilebilir. Montaj ykseklii 1.8mden aa olmamaldr. antiye tablolar tek para halinde yaplabildii gibi iki para halinde de yaplabilir. Birinci parada saya, kaak akm koruma rlesi ve kolon sigortas bulunabilir. kinci parada genel amal kullanmak zere bir fazl toprakl priz ile fazl priz ve sigortalar bulunabilir. antiye tablolar DKP sacdan, kapakl tipte kilitli ve d etkenlere kar korunmu olmaldr. Kablo giri yerlerinden ieriye toz, toprak ve har girmeyecek ekilde her taraf yaltlmaldr. Tm metal aksam iyi bir topraklayc ile topraklanmaldr.

Resim 3.5: antiye tablolar

3.1.1.5. Etan Tablolar Rutubetin ve tozun ok bulunduu yerlerde etan tablolar kullanlr. Etan tablolar ierisine nem ve toz almayacak ekilde imal edilirler. Eer mekanik darbe olma ihtimali varsa alminyum dkmden yaplrlar, aksi takdirde cam elyafl polyesterden yaplan etan tablolar kullanlr. Cam elyafl polyester; asit ve atmosferik artlara dayankl, s ve darbelerden etkilenmeyen, rmeyen, boya ve bakm gerektirmeyen ve contalarla szdrmazl salanan bir malzemedir. Etan tablolarn yapmnda kullanlan malzemenin seiminde zellikle nemden paslanmayan malzeme olmasna dikkat edilmelidir. Etan tablolarda; anahtar ve alterler kapan zerine, kapak almadan alacak ekilde monte 68

edilirler. Sigortalar ise tablonun kapa aldktan sonra mdahale edilebilir ekilde montaj yaplrlar.

Resim 3.6: Etanj tablolar

3.1.2. Tablo iziminin ncelenmesi

Kuvvet tesislerinde veya aydnlatma tesislerinde, kolon emasnda gsterilen tm aygtlarn (alclar hari) belli bir sraya ve kurala uygun olarak dolaplar iine, d ortamdan ve dolabn sac ksmlarndan yaltlarak yerletirilmesiyle tablo ve panolar oluturulmu olur. Bu nedenden dolay kolon emalarnn iyi bilinmesi gerekir. Tablolar ve panolar iinde gerekletirilen balantlarn tek hat eklinde gsterimi ise ait olduu yerin kolon emasn oluturur. Tablo izimi ve balantlarna gemeden nce rnek bir kolon emas ve bu emaya ait tablo grnlerini ve balantlarn inceleyelim. ekil 3.2deki ana kuvvet datm toblosu ( kl) izimlerini inceleyelim; Pano d grnlerinde sinyal lambas, elektrik sayac, l aleteri, reaktif g kontrol rlesi, alterler vb. n grn olarak izilmitir. Pano ierisinde baralar vastasyla yaplan datm ayrntl olarak gsterilmitir. l aletlerine akm trafosuyla birlikte balanmtr. Voltmetre bir adet kullanlm ve voltmetre komtatr ile fazlar aras ve faz ntr aras lm yaplabilmektedir. Kompanzasyon ayn pano ierisinde gsterilmitir. Fakat ayr bir blmede yaplmtr.

69

ekil 3.1: Ana kuvvet datm tablosu iin kolon emas (krmz ereveli blge)

70

ekil 3.2: Ana kuvvet datm tablosu i balant ema izimi

71

ekil 3.3: Tablo izimleri

3.1.3. Tablo iziminde Dikkat Edilecek Hususlar

Tablo izimlerinde Elektrik Tesisleri Ynetmelii, Elektrik Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesi, Datm Tablolar Teknik artnamesi ve Datm Panolar Teknik artnamesine uygun olarak izilmelidir. Bu ynetmelik ve artnameler 3.2.de verilmitir. Bu izimler detay resimleri ad altnda deerlendirilmekte olup mutlaka tablo izimlerine yer verilmelidir. nk tablo ve pano arza giderilmesinde bu izimler esas alnarak devre takibi yaplmaktadr.

72

3.1.4. Kuvvet Tablosu ve Balant emas izimi

ekil 3.4: Kuvvet ana tablosu n grn izimleri

ekil 3.5: Kuvvet ana tablosu balant emas

73

3.1.5. Kompanzasyon Pano izimi

ekil 3.6: Kompanzasyon panosu (Kapaklarn kapal hali)

ekil 3.7: Kompanzasyon panosu (Kapaklarn ak hali)

74

ekil 3.8: Kuvvet ana panosu ve kompanzasyon panosu balants

75

ekil 3.9: Kuvvet ana, tali pano ve kompanzasyon panosu grnmleri

ekil 3.10: Kuvvet ana panosu n, arka ve yan grnm

76

ekil 3.11: Kuvvet ana datm panosu n grnm

ekil 3.12: Kuvvet ana datm panosu balant emas

77

rnek Proje Pano izimleri

ekil 3.13: Kolon emas (Tek hat emas)

78

ekil 3.14: Ana datm tablosunun nden kapakl ve kapaksz grn izimleri

79

ekil 3.15: Ana datm tablosunun nden kapakl yan ve st grn izimleri

ekil 3.16: Ana datm tablosundan beslenen 4 nolu panoya ait kolon emas

80

ekil 3.17: Ana datm tablosundan beslenen 4 numaral panonun grn izimleri

3.2. Tablo ve Panolarla lgili Ynetmelik, Teknik artnameler

3.2.1. Elektrik Tesisat Ynetmelii
Madde 51. Enerji Odas, Kablo Bacas (Kablo aft), Datm Tablolar, A.G. Kompanzasyon Tesisleri, Saya Altlklar Ve Zil Transformatrleri a. Enerji odas ve kablo bacas (kablo aft) Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii hkmleri dorultusunda tesis edilecektir. Datm kablolar iletme srasnda ortaya kan mekanik zorlamalara, nem ve s etkilerine dayankl ve zor tutuan yapay (sentetik) ya da metal gerelerden yaplmal, saya altlklar iin sac kullanlmaldr. Kullanlacak gereler yrrlkteki ilgili standartlara uygun olmaldr. Datm tablolarnn yapmnda kullanlan korozyona dayankl olmayan gereler, gerektiinde boyanmal ya da bunlara galvanik yzey korumas gibi uygun bir yzeysel ilem uygulanmaldr. Sac tablolar iin 0,5 m2ye kadar (0,5 m2 dahil) en az 1 mm, 1,5 m2ye kadar (1,5 m2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m2den byk olanlar iin en az 2 mm kalnlkta dzgn yzeyli DKP sac kullanlacaktr. b. Gerilim altndaki plak blmler, iletme aralarnn yaltlmam iletken blmlerinden evredeki metal paralardan ve yap blmlerinden en az 15 mm aklkta olmaldr. Gerilim altndaki plak blmler koruyucu d engellerden en az aadaki aklkta olmaldr: Sac klflar, sac kaplar vb. tesis blmlerinde 40 mm rgl tel, rgl tel kap ve teki engellerde 100 mm c. Datm tablolarnn n ve arka taraflarndaki gerilim altnda bulunan madeni blmlere insanlarn dokunmasna engel olacak dzenlerin yaplmas ve bu yaplamadnda tablolarn evresinin kapatlmas gerekir. d. Datm tablolarndaki aygtlara (Sigorta, anahtar, saya, zil transformatr vb.) etiket taklmal, klemens ve iletkenlere numara verilmelidir. Tablolarn zerinde bulunacak aygtlar, tablonun yapsna uygun seilmelidir. 81

e. 60 Ae kadar akm eken tablolar barasz, 60 Aden daha fazla akm eken tablolar baral tipte olmaldr. f. Tozlu ya da nemli yerlerde kullanlan tablolar, tamamen szdrmaz biimde, kapal dkme demir ya da elik sacdan yaplmaldr. g. yeri, konut vb. yerlerde datm tablolar merdiven ba gibi umuma ak yerlere konulmamal, ait olduu bamsz blmn ierisinde bulundurulmamaldr. h. Tablolarn demir gvdesi ile gerilim altnda olmayan tm demir blmleri topraklanmaldr. j. Tozlu yerlerde ya da aa konulmas zorunlu olan sayalar galvanizli satan yaplm kilitli bir dolap iine yerletirilmeli, sayaca gelen kolonlarn dolaba giri k delikleri toz ve nem girmeyecek biimde kapatlmaldr.

3.2.2. Elektrik Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesi

1. Datm tablolarnn sac gvdeleri aadaki aklanan yapm tiplerinden birine uygun olacaktr. Ayn yerde bulunan tablolarn olabildiince ayn boyut ve renkte olmas salanmaldr. 2. Datm tablolar aadaki tiplerde olabilir. a. Ak c. Ak b. d. e. tip Kapal tip hava tipi Duvar tipi Dolap tipi 3. Yukarda saylan btn tipler iin tabloyu oluturan DKP saclarn kalnl 2 mmden az olmayacaktr. 4. Yapllarna gre tablolarn d yzeylerindeki saclar, ke demirleriyle erevelenecek ve gerekirse yass demirle pekitirilecektir. 5. Ak Tip Tablolar: En az 40x40x4 mmlik ke demirinden iskelet bulunacak ve sactan yaplacaktr. Tablo zemin zerinde 10 cm yksekliindeki beton taban zerine oturtulacaktr. Tablo arkasnda en az 0,80 m geniliinde bir geit braklacaktr, bu geidin bir yann tablonun bulunduu blmenin bir duvarnn oluturmasna dikkat edilecektir. Duvar bulunmuyorsa tablonun alt 1 m ykseklie kadar 2 mm sacdan, yukars ise 3 mmlik elik telden 30 mm aralklarla rlm kafes tel ile tablonun st dzeyine kadar kapatlacaktr. Geidin bu yannda 70 cmden dar olmamak zere ayn biimde yaplm alp kapanabilir kilitli bir kap bulunacaktr. Tablo ii, d, iskeleti bir kat koruyucu boya ve iki kat kl renginde donuk frnlanm tabanca boyasyla boyanacaktr. Tablo arasndaki servis geidi aatan ve 10 cm ykseklikte olacak, geidin st 2 mm kalnlnda sac ile ya da 3 mmlik elik telden 30 mm aralkla rlm tel kafes ile kapatlacaktr. Tablo zerinde, projesine gre konulacak btn aygtlar iin gerekli delik, iskelet, mesnet ve benzerleri ngrlecek tablonun n yznde de her aygt iin bozulmaz gereten yaplm etiketler bulunacaktr. 6. Kapal Pano Tipi Tablolar: Her yan kapal olarak uygun kalnlkta sacdan yaplr. Tablonun n yz bir ya da iki kanatl yaplarak almas salanr ve tablo iindeki aygtlara gerektiinde bu biimde ulalr. Dardan okunacak ya da kumanda edilecek btn aygtlar kanatlar zerinde bulunur ya da buralarda braklm olan boluklara yerletirilir. teki zellikleri ak tip tablolardaki gibi olacaktr. Gerektiinde soumay salamak zere tablo stne havalandrma delikleri alr. 7. Ak Hava Tipi Tablolar: Ayrca sacdan koruyucu bir dolap iine alnan ak tip tablolardr. Koruyucu d dolap en az 2 mm kalnlnda sacdan yaplacak bu dolabn 82

yzeylerinde 4x40 mm yass demirden pekitirme aprazlar ve n yzeylerinde alp kapanabilir iki kanatl kilitli kaplar bulunacaktr. Bu tip tablolar ak havada, doal zeminden en az veya ok 40 cm ykseklikte beton taban zerine oturtulacaktr. Koruyucu dolaplarn st sac yamur ve kar birikmelerine kar arkaya doru 15 derece eik yaplacaktr. Koruyucu dolaba kablo girileri iin gerekli delikler braklacak, kablo balantlar yapldktan sonra dolap sac altndan ve stnden flan biiminde iki demir bilezik arasnda lstik ya da PVCden bir conta ile sklarak bu giri yerleri szdrmaz biimde kapatlacaktr. 8. Duvar Tipi Tablolar: Kapal tip dolaplarn ayn olup yalnzca ykseklik ve duvara saptama biimi bakmndan onlardan ayrlr. 9. Dolap Tipi Tablolar: Birimler halinde ayrlabilir. Her birimde gerekli lme, kumanda aygtlar bulunacak ve gzlere yerletirilecektir. Bu gzler bir kilit dzeninin almasndan sonra ekilerek tablodan karlabilecektir. Bu gzlerdeki aygtlara elektrik akmnn girii, k gzlerin arkasna yerletirilmi ve yalnzca yksz durumda (ayrc gibi) alabilen yuval kontaklar aracl ile yaplacaktr. Gzler ve yuvalar her tabloda ayn boyutta olacak ve gerektiinde birinin yerine tekisi taklabilecek ya da yedei ile deitirilebilecektir. Tablonu btn gzleri, yanlar ve arkas sac ile kaplanp gerekli boyutta ke demir iskeleti bir koruncak (muhafaza) iine alnacak ve tablo zemin zerinde kendisi iin yaplan 10 cm yksekliindeki beton taban zerine yerletirilecektir. Gzlerin boyutlar, zerine konulacak aygtlara uygun boyutta olacak, sac koruncan derinlii, kablo balantlarn, toplayc ubuklar ve balant yuvalarn yerletirmeye olanak verecek biimde en az 25 cm olacaktr. Gzler arasndaki yuvarlak, gz zemininden 50 cm ykseklikte sa ve soldan 50 mm uzaklkta ve birbirinden alma gerilimine gre en az 20 mm aralkta yatay olarak yerletirilecektir. Ntr ve topraklama balantlar iin ayr bir blm bulunacaktr. Yuvalarn ve gz iindeki balantlarn kesitleri alma akmlarn tayabilecek boyutta seilmelidir. Btn demir blmler bir kat koruyucu boya, iki kat kl rengi donuk frnlanm tabanca boyas ile boyanacaktr. Gzlerin n yznde her aygt iin bozulmaz gerelerden yaplm etiketler bulunacaktr.

3.2.3. Datm Tablolar Teknik artnamesi

Bu artname doru akmlarda 600 V, alternatif akmlarda faz-ntr aras 250 V'den az gerilim sistemleri iindir. 1. Datm tablolar duvar yzeyine veya duvara gml olarak yerletirilecektir. 2. Tablo lleri, siparii veren yerin projesine uygun olacaktr. 3. Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madensel veya plstik etiketler bulunacaktr. 4. 60 A'da fazla ykl tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya sigortadan sigortaya yaplmayp bakr baralar vastasyla ayr ayr yaplacaktr. 5. Baralar norm renklerle iaretlenecektir. 6. Tablolarda bakl alter kullanlmayacak ve paket (pako) alter tercih edilecektir. 83

7. Tablo ereve ve kapaklarnn rengi evrenin rengine uygun olacaktr. 8. Tablolara gelen linye hatlar yanmayan rnlerden yaltkanl sra klemensler araclyla tabloya balanacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya balanacaktr. Tabloya giri kolonlarnn faz iletkenleri yerleik klemenslere ve ntr iletkenleri bakr baraya balanacaktr. 9. Tablolarda topraklama baras bulunacaktr. Topraklama balants, bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak mutlaka yaplacaktr. 10. Fiber, pertinaks ve benzeri levhalardan yaplan tablolarda, levhalarn kalnl en az 5 mm olacaktr. 11. 16 mm2den daha byk kesitte kablolarn kullanlmasn gerektiren durumlarda datm, bakr ubuklarla ayr kutular ierisinde yaplacaktr. 12. Etan tablolardaki sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterleri kapak kapal iken kumanda etmek mmkn olacaktr. 13. Dkm datm tablolarnda, gvenlik hatlarnn balantlar iin topraklama baralar ve ntr hatlar iin yaltlm baralar bulunacaktr. Dkm kutular ierisinde bulunan btn akm tayan ksmlar, galvanizli veya paslanmaz madenden yaplacaktr.

3.2.4. Datm Panolar Teknik artnamesi

1. Sac panolar, ykseklii 2100 mm, derinlii 750 mm ve genilii ihtiyaca gre 600, 800, 900 mm olmak zere dikili sistemde 40x40x4 mm kebent veya benzeri profil demirden iskeletli, en az 2 mm kalnlnda ve kenarlar kvrlarak yerletirilmi DKP sacdan pano tesis edilecektir. 2. Pano iin zemin zerinde 10 cm yksekliinde beton kaide yaptrlarak, pano bunun zerine konulacaktr. 3. Tablo arkasnda 75 cm geniliindeki geidin iki yanna biri alp kapanabilir, kilitli kap olacak ekilde alt ksmndan itibaren 1000 mm yksekliine kadar sac, yukars 3 mm elik telden 30 mm aralkla rlm koruyucu kafes yaplacaktr. 4. Pano ii, d ve iskeleti bir kat slyen, iki kat frnlanm mat tabanca boyas ile boyanacaktr. 5. Tablo arkasndaki servis geidi ahap demeden yaplarak PVC kaplama veya linolyumla kaplanacaktr. 6. Ana tablonun arka yzeyine yalnz datm ubuk ve baralar, eitli iletken balantlar ve kablo ucu balantlar tesis edilip, sk sk kullanlmas gereken herhangi bir l aleti, cihaz vb. aletler buraya konulmayacaktr.

84

7. Tablonun arka tarafnda bulunan ve akm geirme zellii olmayan btn demir blmler ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktr. 8. Vida balantlarnn, zel olarak temizlenmi ve asitsiz vazelin ile iyice yalanm dokunma yzeylerine sahip olmas gerekir. Vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktr. 9. Tablo iindeki topraklama dzenei bakr bara ile yaplacak ve toprak iletkeni ile balanacaktr. Bkme tel, toprak iine konmayacaktr. Ayrca tablodan yaltlm olarak bir ntr baras tesis edilecektir. 10. Topraklama levhas toprak elektrotlar ile topraklanacaktr. 11. Akm kayna merkezden veya zel transformatrl snrl byklkteki tesislerde, rnein fabrikalarda gvenlik iletkeni sistemi var ise tablo topraklamas olarak 30 ' dan fazla olmayan bir topraklama direnci yeterlidir. 12. Sac levhalar istenilen renkte seilebilir, fakat hibir zaman parlak boya kullanlmayp srekli mat veya tabanca boyas kullanlmaldr. Sac levhalarn boyanmam yzeyleri ift kat, pastan koruyucu boya ile boyanacaktr. Dier yzeyleri renk verilmeden nce slyen ile astarlanacaktr. 13. 100 A' da byk alter ve sigorta balantlar kesin olarak baralar ile yaplmaldr. Tablo arkasnda bulunan iletkenler zel kroeler araclyla dzenli bir sra ekline getirilecektir. 14. Baralar norm renklerle iaretlenecektir. 15. Ana tablonun nden grnnde, siyah, krmz, mavi renkler faz, gri renk ntr olmak zere balant semas izilerek erevelenecek ve ana tablo dairesine aslacaktr. 16. l aletleriyle, alter, sinyal lmbas vs.nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sac panolarna uygun tipte olmalarna zen gsterilecektir. l aletlerinin aplar en az 130 mm veya 144 x 144 mm olacaktr. 17. Pano adedinin belirlenmesinde kolon ve besleme hatlarnn says, k, kuvvet ve yedek akm blm ile eitli akm sistemleri dnlecektir. Daha sonra yaplacak ek olasl gz nnde tutulacaktr. eitli sistemlerin baka tablolarla blm kesinlikle zorunlu deildir. Fakat yalnz tablo kullanlyorsa, her sisteme ait ksm, ak, kolay grnebilen iaretler araclyla ayrt edilecek ve bu ekilde hatalarn nne geilecektir. Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsterir madensel etiketler konacaktr. 18. Tablolarda linye hatlar, yanmayan rnlerden yaltkanl sra klemensler ile tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya balanacaktr.

85

19. Ana tablolarda gerilim tayan plak ksmlar dokunmaya kar koruma altna alnacaktr. Yani 42 Vtan fazla nominal gerilimde, yaltm maddesi ile rtlm olmayan btn ksmlar ykseklikleri 180 cmden az olduu takdirde istem d dokunmay engelleyecek, sacdan veya tel kafes vb. yaplm blmlerle gvence altna alnacaktr. Bu zellik iin tellerin lak ile boyanmas veya emaye edilmesi, koruma dzenei olarak kabul edilmez. Tablonun arkasndaki bakm geidi yetkisiz kimselerin girmesine veya dokunmasna kar kapatlm ise, gerilim tayan plak iletkenlerin rtlmesine (hatta bu geidin 75 cm olmas durumunda bile) gerek yoktur. Bu durumda el ile eriilebilen saha iinde ahaptan yaplm parmakla benzer gvenlik engelinin var olmas yeterlidir. Bu koullar yerine getirilmedii durumda gerilim tayan plak ksmlar ile oda snr arasnda en az l mlik bir aklk bulundurulacaktr. Her iki tarafa gerilim tayan plak ksmlar varsa, ara yerin genilii en az 2 mye kartlacaktr. Bu durumda her iki tarafta dokunmaya kar gvenlik engelinin alnmasna gerek yoktur. Tablonun nnde en az 90 cmlik bo bir geit yeri braklacaktr. Tablo altnda panonun 40 cmlik bir ksm bo braklmaldr. 20. Topraa kar 250 Vtan fazla bir gerilim meydana gelmesini olas klan sistemlerde iskelet ve erevenin btn demir ksmnn kendi aralarnda ve toprak baras ile kusursuz olarak balamak ve bu balantnn devamn salamak iin zel ilem yaplacaktr.

Resim 3.7: Harici antiye tipi l ve datm panolar

Resim 3.8: Pako alter montajl otomatik datm panosu

86

Resim 3.9: Dikili tip harici ve monoblok ok amal pano

Resim 3.10: Deiik tipte panolar

87

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kuvvet datm tablo ve panolar izimini yapmak

lem Basamaklar
Kuvvet tablosu (4 kl ve kompanzasyonlu) izimini yapnz. Hazrlam olduunuz projelerin kuvvet tablosunu iziniz. Atelyenize ait bir tablo ve pano izimi yapnz.

neriler
Projenin kolon emasn inceleyiniz. lgili ynetmelik ve artnameleri inceleyiniz. Projeye gre tablo izimi yapnz. izim ara ve gerelerini hazrlaynz. Atlye retmeninize veya blm efinize dannz. izim ara ve gerelerini hazrlaynz. Tablo ve pano izimini yapnz.

88

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF LME SORULARI
Aada verilen sorular iin boluklara doldurunuz. 1- .. ampere kadar akm eken tablolar barasz, . amperden fazla akm eken tablolar baral tipte olmaldr. 2- DKP alarn kalnl .. mmden az olmamaldr. 3- Sayacn alt kenarnn yerden ykseklii en ok mm olmaldr. 4- Pano iin zemin zerinde . cm yksekliinde beton kaide yaptrlarak, pano bunun zerine konulacaktr.

5- Fiber, pertinaks ve benzeri levhalardan yaplan tablolarda, levhalarn kalnl en az

mm olacaktr.

6- Akm kayna merkezden veya zel transformatrl snrl byklkteki tesislerde, rnein fabrikalarda gvenlik iletkeni sistemi var ise tablo topraklamas olarak .. ' dan fazla olmayan bir topraklama direnci yeterlidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Eer eksikliini hissettiiniz bir konu ile karlarsanz bilgi sayfalarna tekrar dnebilirsiniz. Aratrma yaparak, uygulama faaliyetlerini tekrar gerekletirerek eksiklerinizi giderebilirsiniz.

89

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Aadaki ilemlerde kendi almalarnz kontrol ediniz. Hedefe ilikin tm davranlar kazandnz takdirde baarl saylrsnz.

DEERLENDRME LTLER Hazrlam olduunuz projelerin kuvvet tablosunu izebildin mi? 2 Atlyenize ait bir tablo ve pano izimi yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME: Deerlendirme ltleri sonucu evet, hayr cevaplarnz deerlendiriniz. Eksiklerinizi faaliyete dnerek tekrarlaynz. Tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

90

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl sonunda retmeniniz size, uygulama faaliyetleri sonunda verilen lme aralarna benzer eitli lme aralar uygulayacaktr. Bu lme aralar ile sizin modl sonunda kazanacanz bilgi, beceri, tavr-tutum ve davranlarnz llecektir. Uygulama faaliyetlerinde verilen yaz, izim ve llendirme konularna ilikin ok sayda uygulama yapmanz yararnza olacaktr. Yapacanz uygulamalar sonrasnda aadaki deerlendirme tablosunu kullanarak kendinizi deerlendirebilirsiniz. Bu deerlendirme sonucunda hatalarnz veya eksiklikleriniz varsa ilgili konuyu tekrar gzden geiriniz. eitli kaynaklardan aratrma yaparak ve arkadalarnzla bilgi alveriinde bulunarak eksikliklerinizi giderebilirsiniz. YETERLK LME
Deer lei
Gzlenmedi

Zayf

Orta

GZLENECEK DAVRANILAR

0 Kuvvetli akm sembolleri izilmesi

Faaliyeti 1

izilmi projenin incelenmesi Vaziyet plannn izilmesi Proje kapann izilmesi Kuvvet tesisat projesi izilmesi Kuvvet tesisinin, aydnlatma projesi izilmesi Kolon emasnn izilmesi Gerilim dm ve akm kontrol hesabnn yaplmas Kompanzasyon hesabn yaplmas Atlye aydnlatma tablosunu hazrlanmas Ykleme cetvelini hazrlanmas Maliyet hesabn yaplmas Formlar ve artnamelerin hazrlanmas Kuvvet tablo iziminin incelenmesi Kuvvet tablosu ve balant emasnn izilmesi Kompanzasyon panosunu iziminin yaplmas TOPLAM PUAN

renme

PERFORMANS DEERLENDRME Uygulama faaliyeti sonunda aadaki tabloda verilen ilemlerin karlarna deerlendirme yapnz. Bu deerlendirmede 1 (Kt) 2 (Orta), 3 (yi), 4 (ok iyi) 91

Faaliyeti 3

renme

Faaliyeti 2

renme

ok iyi

yi

deerlerinden birini iaretleyerek kendi kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme sonunda baarsz olduunuz ilemleri tekrar uygulaynz.

92

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
SORU 1 2 3 CEVAP A C 0,2 mm / 0,40,5 mm / 0,20,3 mm 200 cm Vaziyet plan Ana kolon hatt Hat temas Alak gerilim Yeil-Sar / Ak Mavi %3

4 5 6 7 8 9 10

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

SORU 1 2 3 4 5 6 7 CEVAP Fazlar aras / letken ile metal klf ya da toprak

e=

2.L.I . cos K .S 100.L.N %e = K .S .U

Keif 7 80 30

93

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

SORU 1 2 3 4 5 6 CEVAP 60 / 60 2 180 10 5 30

94

KAYNAKA KAYNAKA
Elektrik Tesisleri Ynetmelii. EMO Yayn. Ankara, 2001. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii. EMO yayn. Ankara, 2001. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii. EMO Yayn. Ankara,2000. Elektrik Mhendislii Proje Dzenleme Esaslar. T.M.M.O. Birlii EMO Yayn. Ankara,2003. Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl. Ankara,2003. Bina i Telefon Tesisat Teknik artnamesi. Trk Telekom A.. letme Dairesi Bakanl. Ankara,2001. Nacar, M. Elektrik ebeke ve Tesisleri. Color Ofset, skenderun,2002. Nacar, M. Teknik ve Meslek Resim. Color Ofset, skenderun,2002. Doru, A., NACAR, M. Elektrik Meslek Resmi. Has Ofset, Kahramanmara,2004 . Doru, A., NACAR, M. Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve Planlama - Elektrik Projeleri. Has Ofset, Kahramanmara, 2004 . Ylmaz, .,Durmu, H. Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi. nkansa Matbaaclk. Ankara, 2003. Hrer, A. Elektrik Meslek Resmi. S.H..E.K. Basmevi. Ankara,2001. Sevim, M. Elektrik Meslek Resmi. Sistem Ajans. Aydn, 2000. TAI, Sleyman. Gksun METEM Meslek Resim Notlar(Yaynlanmam), 2003. Doru, Ali. Gksun METEM(Yaynlanmam) Ders Notlar,2004. Ders

GLEN, Orhan. Gksun METEM Ders notlar(Yaynlanmam),2005. TOSUN, lyas. Gksun METEM Ders notlar(Yaynlanmam), 2002 . ZORLU, Talip.aramba ATL ve EML Ders notlar(Yaynlanmam),2004 . Wago, Klemsan, Kaleporselen, Siemens, Surtel Kablo, Hes Kablo, Phoenx Contact, Litpa Armatrler, Uygun Aydnlatma Sanayi, Arcan Elektrik ve Aydnlatma, Pelsan Aydnlatma, Nade, Galeri Meneke, Elektrik Elektronik Aylk Sektr Dergisi Mart 2000, Viko, et-san, Gersan, AEG, EAE, Lamp 83 Bror ve Kataloglar. www.tedas.gov.tr www.emo.org.tr

www.epdk.gov.tr

95