దళత సహతయంల కలం - వర

గ ం : శంబక దృకపథం
- డ. దల ర వంకటశవరరవ

1.0 ప
రస
తవన :

సమజనన సపటషంగ అరథ ం చసకవలంట, సమకలన సహతయనన, అందలన దళత

సహతయనన అధయయనం చయడం అతయంత అవసరం ! దళతల భగసవమయంలన భరతయ
సమజభవృధ దన ఊహంచడం అసధయం. కలవవకన అనభవస త , వపపనసరై చస తనన వృత తల ,
కలవృత
తల గ వంశపరపరయం కవడం , అవ దశ సంపదక ప రధనమైన , వళళల
అప
రధనమయయర శతసయంగ అధయయనం చయయడం ప రస
తత అవసరం . ఈ దశగ
వశవవదయలయ స
థ యల దళత సహతయం ప రతయక అంశంగ ఎం.ఏ స థ యల
పఠయంశలవతననయ.

నషధల , సనభతల, సంఘర ష ణల, సహకరల దళత జవతల ల ఎల ా ా

పనవసకపయయ, అవనన భరతయ సమజంత ఎల ా ా మడపడ ఉననయ తలయకపత,
సంల కటషమ
ైన సమజనన అవగహన చసకవడం అంత సలభం కద. ఈ సంల కటషత అర థ ం
కవలంట, దళత జవతం, దళత సహతయం మరంత అవగహనకవల . రచనల చసవర
సమజ సంల కటషతన అరథ ం చసకవడనన బటట వర సహతయ పరతఫలనం జరగతంటంద. ఈ
ప
రతఫలనం దళత సహతయంల మరంత సపటషంగ కనపస తంటంద . అయత, కవలం రచనలన
బటట , రచన చసన వర సవభవనన పర
తగ అంచన వయడనక కడ కనన సమసయల ఉననయ.
దళతలన వయతరకస త , వరన అణచవస త , ఆ దళతలన పనదలగ చసకన '
అభవృధ ద ' లక వస తన న వళళ సమజంల ోఎంతా ా ఉననర . అలగ చదవకనన
ి ో ందమి
మథవల ల కడ దళత సహతయనన వయతరకస త బయటకచచ వదకలకక ఊకదంపడ
ఉపనయసలన దంచస త నన వళళ ఉననర . అవసరమ ైత రశమన చపకవడనక సనభత
దగతడపగ దళత సహతయనన కడ రస తంటర . దనవల ల వస త , గస త , సనమనల, బహమతల
అందకవడనక వనకడర. కంతమంద దళతలగ పటటన వళళ దళతలం కదంటన
దళతలకచచ అనన అవకశలన కల లగటటయడంల ఇతర కలలక మత రం తసపలదన కడ
నరపస తననర . ుఇటాి ు ంటవి
ా పరసఠ తలన ప
ర త యకంగ చస త న న వళళ తలసన వళళ ,
చ
ైతనయవంతల ైత ఏదా కరా పం ొూ ల తమ నరసనన వయక తం చస తంటర . అలంట
వరల ' శంబక ' ఒకడ !

1.1 శంబక దళత చ

ై త నయం :
శంబక పరపటటకనన ప రత
తపట మల లశవరరవ సమకలన సమజంల కనపంచ
హపక రసన చస త , నర మసకన , కళళ చతలకటటకన, ోఏమోలనా దకకంట, తన
పబబం గడపసకందమనకలద . మట ై , పట ై , ఉదయమ బట ై సపందంచడ . తన భవలన
కవతవంగ పల లవంపజశడ. తన ోఆలాు చనలనా పరశధనతమకంగ రసన "
ఆంధ ే ో ా ్ రదా
్ ే శోంలకమయనటస ఉదయమంప ై కల ప ర భ వం - ఒక పరశలన " లన, "
చరత రల క తవం - ఒక పరశలన " లన సపటషంగన చపపడ . ుఆశులా రపన కడ ఆవశా
రైస ా త
ం
మంచసందకట ైత , ్ ి న ి నా అణచవస, కలం రంగ పసకన వవకన ప
ఆవశ్ ర ద రశంచద
మరకట దళతలన దగ చసందన నరత త , హరత త అకరమ ై ఆ గ
రంథల ల ధవనంపచశడ
శంబక .

కల నరమలనక, నరమలన అవగహనక, తదవర సమజం చ ైతనయంవంతం

కవడనక ఆధా నా కుి ోఆలాు చనలనా తక సమజంల చర , ప
పంచలనభవంత నస రత
వషయనన దవడత మడపటట కరమసధ దంతనన ఖండంచడ. ఆధా నా కుి భరతయ
సమజంల దళతపల ల కడ ఒకటవవలన కలలగననడ .

'శంబక ' చరత

రన చపపడనక వయసం రయడం లద!

శంబక చ
ైతనయనన రయతనం .
మరకసర సమరంచకవడనక ఈ ప

దళత సహతయంల తమకసం జవతలన తయగలన చసన వరన సమరంచకంట,

ైతనయం పందడమన లకణం ఒకట ఉంద. దనల భగమ ' శంబక ' ప
చ ై ఈ వయసం. శంబక
రసన వయసల జలక పకండ అతడ రసన కవతవంల కనపంచ దళత దృకపథనన ఈ
వయసంల చపపలనకంటననన. 1958 డసంబర 9 న పటట, గంటర పరరసరల
చ
ైతనయవంతం చయడంల తనవంత పత ర నరవహంచన శంబకన మరకటస దళరల
్ ి ా
ఏప ్ రా ల ఒకట తద, 1995 న దరణంగ హతయ చశర. ' శంబక '
ఆశంచా ందా ి ా
ిేట ే మ? అతన కవతవన తలగ సహతయంల, దళత సహతయం ఎల
ా ా అరథ ం
చసకవల? అన ప రశనల నక వయసన రయలన పరరణ కలగంచయ.
1.2 శంబక దళత దృకపథం:

"శంబక" రసన కవతల ల కననంటన " పయదమ లనళళం " పరత ఒక పస తక

రపంలక తచచర. వటల శంబక దళత దృకపథం, దళత సహతయ అధయయనంల ఒక
ప
రధనవర
గ కణనన ఆవషకర ించ ేిాద ిా గ ఉంద. శంబక దళత దృకపథంల కందవ
ప
రధనంగ కనపస తయ .
1) సమజంల కలం కనపంచడం ఒక వసమరంచలన వస
తవం .
ి ా భనన రపల ల ఉంద . దనన వవరంచడం.
2) "కలం" పరత దపడ జరగతంద. ఇద

3) కల నరమలనక కృష చస
తననదవర ? వయతరకస
తననదవర ? గమనంచవలస అవసరనన
నకక చపపడం.

4) కలనన వడకంటన, కలనన వసమరంచ వళళన వయతరకంచడం.

5) కలపరంగ, ్
ఆర ి ా
ా థ ా మరకటసల పరటలన
కపరంగ నరమంచవలసన అవసరనన
చటడం.

6) మరకటస పటరల నయకతవం అగ రవణరలనబడ వర చతల లన మర రపల ల చరడంవల ల,

మరకస , లనన‌ మవ ుఆశయులా నరవరడంలదన అనభవ సతయనన చటడం .

ా
7) దళతల ్
ఆత ్గరవ
మ పరకటనత సవయ ఉదయమల నరమణవశయకతనంచటం
వటతపట మరకనన అంశలన తన కవతవంల శంబక శక
తవంతంగ చపప ప
రయతనం
చశడ.

1.2.1 వసమరంచలన స
థతల కలం:

"కలమయమదం భరత" కవతల "శంబక" సమజ అంతరల ల కలం

చచచకపయన మర గ లన అనవషంచ చపడ. గడల, బడల, మతంల, ప రమల , పళళల,
ఉదయగంల నరదయగగ ఉండపవడంల, ప రభతవంల , ప
రభతవ యంత రంగంల , ఓల ట-సల టల,
కలజల ల, కర ఖ నల ల, పండతనల, పమరనల, నటబరల ల, వదయద దపల ల, జ ైళళల , నల లకల ట
నయయంల, నయకతవంల, రడయజంల, పల లలల, పటనల ల, పటరలల, చవరక చవల కడ '
కలం ' ప రస
తవన అనద లకండ లద. కకపత, ఆచా రంగా ా నాో ,
సంప రదయంగన కలసపయ , ్ ఆంతర్ ి న్ య్ నా ి వయక తం చసత కల సవభవనన
కపడకంట వంటంద. దనవల ల కలనక ' ఒకక సంసృకత ' రపందడంల
ఆ్శచరో ్ పయ ా ో లసవన పనమలద . కన, భరతయ సమజనన చసనల టయత, నట నండ
నట వరక దళతలన రకరకల పడనలన
ఎదా ర కా ా ొూేంట న
ు్ ఉననర. ఆ పడనల
నండ రకంచకవడనక మతమరపడలన తపపన పరస థ తల ల అంగకరంచవలస వచచంద . ఏ
కందర ిఇషిటపడా కనన మతల లక వళళన, ఆ మతల లన దళతలక దకకన గరవం
అనభవంలకచచ సరక , అందలన ఇమడ లన పరస థ తల! ఇల ా ా హందవల , మల సంల,
క
ైరస
త వ ల , బధ ద లగ దళతల మరపవడంల పడన నండ బయటక రవలన ోఆలాే చనా
రధనం . దన ఫలతంగ, సంసృకత వ
ప ై ధయం దళతల ల ్ ఎక ు ా ా ్ కాు వా
గ కనపంచన,
కలంలన అంటరనతనం దళతలనందరన ఏక ్ స్ో త ో రంలా కటటపడసందన చపకవచచ.

భరతదశ వయపతంగ ఉనన దళతలన పరశలంచనల టయత కలనక సంసృకత ఉనన,

వభనన సంసృకతలత పట అసృపశయత అన గణం దళతల లన కనపస త అద
వంశపరంపరయం అయయందన తలస త ంద . 'కలం' ఒక కదనలన సతయమ
ై కరచంద! "
కలమయమదంభరత " కవతల శంబక! తన స ైధ దంతక భమకనంత ఈ కవతల
కనపంచటల ట చసకననడ . సధ దంత వవరణ చస త న నల ట గ మగలన కవతలన వణరంచడ.
శంబక కవతవం సమనయమ ైన పదలత అలవకగ సగపతంద . అందవల ల చల మంద
శంబక కవతవంల శలపం సరగ గ పటటంచకలదననర . అయత ఈ సందరభంల సహతయ
త గరంచ మల టడకవలసన అవసరం ఉంద .
అభవయక

' కలమయమదం భరత ' కవతల సమనయ పదలతన 'కవతవం' చశడ కవ . అలంకరల
తడగడం కంట అలవకగ చపపనల ట కనపస తంద కవత. దళత కవతవం ాఇలాే గా
ఉంటంద? అన అనమనం కడ చలమందక కలగవచచ. దళత కవతవం ఆధా నా కుి
సహతయంల భగం. అద మళళ ఆధా నా కుి త , వయక
సహతయంలన వయక త చ ైతనయం ,
వ
ైయక తకనభతల మత రమ ఆధా నా కుి చ
ైతనయం కదన, మరమకంగ వయక తం చస తన
సహతయం గపపదనడం వంట వటల దళత సహతయనక కనన వభదలననయన మందగ
గమనంచకపత శలపభవయక త గరంచ ఎై వైరై ాా ా నా మల టర. అల మల ట వర దళత
ై ధయనన గమనంచ వలసఉంద .
సహతయ శలపనక ఉనన వ

1.2.2 దళత కవతవభవయక

త :
దళత సహతయం, ప
రయజనల ల దళతలన చ ైతయనయపరచటం ప రధనమ ైంద . కనకన,
అభవయకతల భషల తసకన అలంకరలల, శలపన ైపణయంల అనన దళతలక అనగణమ ైన
, తలసన, అనభవంల ఉనన వటన ఉపయగంచకవడం కనపస తంద . నతయ జవతంల
మడపడన వటన ఉపమనలగ , ప రతకలగ గరహంచటం జరగతంద. ' కళ కసం కళ '
అన శధ ద కళవదల వల కకండ ' కళ ప రజల కరక ' అన న ైతక కళవదల వర గ ంలక
దళత కవతవం చరతంద . అయత, దళత కవతవ అభవయక త మడ మర గ ల ల పయనస తందన
చపప అవకశం కడ ఉంద.

1) సధరణమ ై పదల, నతయ వయవహరంల కలసపయన సంభషణ వల కనపస

త న
భషకంట వసతతతవంప
ై దృటషన పటటటల ట చయడం

2) భష, వస తవ
త తత వయక
తకరణక సమ ప
రధనయతనసతన సందరయభవయక
తల మర ఇతర
సహతయనక దళత సహతయం తసపదన నరపంచ ప రయతనం చయడం.
3) ప
రతదనన వయవస
థ గ మరచ ప తంద .
రయతనం కడ కనపస
 ప
ై న పరకనన మదట రకనక శంబక కవతవం చరతందనపస తంద . ్ ఇక ొ ా కడ క
వషయనన గర తంచకవలస ఉంద. దళత కవతవ అభవయక తకరణ పధ దతలన , స థ యలన
పరకనడమనద, వల శషణక వలగ, అధయయన సలభయం కసమ తపప,
ఆధా క ి ా ుితలన్ ్ య , ఉచచనచ భవలన కల గ ంచడనక మత రం కద ! '
శంబక ' కవతవం దళతల కసం. దళత సమనయ ప రజల కసం రసంద కవతవనన తచ
పధ దతల ల కంతమంద దళత కవలన ప రతయకంగ వమరశంచక పయన , పరక వమరశల
చస త , అభవయక త న
ై పణయం లక, రసందననంతటక గపప కవతవభవయక తగ కర తంచకంట ,
వస తరపల ల , వస తవ క ప రధనయమన వదస తననరన వళళ అకకడకకడ కనపస తననర . అలంట
వళళక సర ైన సమధనమస త న వసత రపల ల సమప
ర ధ నయత నవవగలగ, ఏ సహతయనక ైన పట
పటటగల దళత సహతయ సృటషకర తల ోఎంతా ా ఉననర . శవసగర, ్
ి ో ందమి ఎండ ూ ి ా లా ర
సధకర, సతష చంద ర , మద ద ర నగష‌ బబ, శఖమణ, ప
ై డ తరష‌ బ బ, కలకర రసద ‌,
ప
షజహన తదతరల కవతవనన పరశలస త , దళత సందరయభవయక త ఎంత సమర థ వంతంగ
వయక త మ యయంద తలస త ం ద . దళత సందరయం వస త వ వల ల , దనన అభవయక క
త రంచడం వల ల
సమర థ వంతంగ కవడం ' శంబక ' కవతవంలన కనపస తంద . " పయదమ లనళళం " అన
తన కవత సంపటక పర పటటకవడంలన దళతల పరట సఫర తన తలయపరస తననడ .
1.2.3 కల నరమలన - నజయత:

"ఆహ కలమ!" పరత రసన కవతల ఒక మదగ వయక త బటటల ధరసత చస చపలక
అగ
రవణరమన పలవబడ వయక త బటటల ధరంచకపవడంల నరడంబరతవనన పలక చస,
ఒకడద దరపం, మరకడద నరడంబరతవం అనడంలన చస చప సరగ గ లదంటననడ.
డ. అంబదకర, గంధలన సఫరంపజసతడ . దనన సమజంల కల నరమలన ్ ా
ఆదర ్ప
రకటనక
శ
అనసంధనస త --
" బపనడ కలం లదంట

త , ఆదరశ జవ
మహననత సంఘ సంసకర

మలడ ఇద అంట

ప
రమదకరమ
ైన తవవద
పచచ కలతత

' ఓస ' కలమ

నవంత కసయదనవ?!" - అన ప రశనంచడంల కనపంచ ిఆధా్ ా

పత ి భవజలనన
్ య
వవరసతననడ . దళతలప ై సంసకరణ పరత చలయంచ నయకతవనన, దన సవభవంల
కనపంచ హపక రసన బహర తననడ . "ఓస" కలమ అనడంల అన పరశవనన కడ
గ తం చస
చడగలగ అవకశం ఉంద. "ఓస" కలమ అన దనల కలనన నందంచడమ ఉంద.
కలంతర వవహల జరగటపడ, నజంగ ప రమంచవరక ప
రతబంధం కద, అన
మందకళదమంట అల వవహం చసకవడనక సధ దపడత, వయతరకంచదవర? ఇల ా ాి ంటా
ైరధయల నండగ పటటకనన ిఆధా్ ా
వ పత ి భవజలం
్ య గలవళళ, తమ పల లలన తమ
కలం వళళక ్ ఇచ ి చా పళళళళ చస తంటర . దనక అనక కథలల లతర!
"ఎర
్ ొ ుాుా రద ా ంగల
" కవతల...

" సమజంల కటలయ కలలవలవంట

'వర
గ ం వర
గ ం' అంట కంగ జపం చస
తన న
మరసకటస అదైవతల
 తన కడకల, కతళళక

తన కలపళళన మత
రమ ఏరఏర
పళళళళ చస
తన న మరసకటస మనవల

ఇంట గమమంల మరకస, లనన‌ల ఫటల తగలంచ

ఇంట లపల దవన ఫటల తగలంచ

హంద కమయనటసల డల లతననన బటటబయల"

చస
తననడ కవ. కలం వద దంటన కలనన పటంచ వళళల వర గ వదల కడ ఏ
మత రం తసపవల టదంటననడ . వళళ ఎప ి ీ ా పట
్ ా క కల నరమలనక
్
ఆదర ు ్ు ంత ా లా
శవు ు కలరన, దళతల ుఇటాి ు ంటవిా వరపల ట జగరకల ై ఉండవలసన
అవసరనన ఎలా గా ా ిత త
ుై్ చటత్ ా ్నన డ .
చరత ర ల ్
ఆదర ు ్ ంతా
శవు ల జబత కసమ ప
ర య తనంచ కల నరమలన సంసకరత ల చరల త
ర లన
పనరలచంచమంటనడ కవ .

1.2.4 వర
గ , కల ప
ర తయమనయ గం :
పరటమర

మనసల ఒకట, బయటక మల టడద ొఇంకాి కటా చయడం కంట ' వర గ ' వదల
కడ ' కలం ' చపసత న న ప
ర భవనన గర
త ం చమంటననడ కవ . దనక సవయనభవం,
పరశధనత కడన ' కమయనటస ఉదయమంప ై కల ప రభవం ' గ
రంథం రయడం శంబక కవతవ
అనభవనక బగ తడపడంద. ' దళత గజరనల --

" నననడగద ఒకకట కమ

రడ !
వణరధరమం పరత వడ ననన ఈసడస
త
వర
గ పరటం పరత
నవ ననన వసమరస తననవ "అన చపపడమ గకండ, నయకతవంల ఉనన వళళ
వర
గ వదల దళతలన ప
రతభలన వళళగ మద రవ స
తననరన , పటర క
రమశకణ పరత
సవకలగ మరస తననరన , మరసకటస పడకటట పదలత గందరగళనక గరచయడం కంట
వసతవనన గరతంచలంటననడ . వన పరస థ తల ల లన' నయకతవ పరరకణ జత త లన పసగటటన
దళతల' ్ ాా రజా ండ
ఎర ై ాా వయపరం చస తన న
ఈ ఎర
ర బజరవ
వమపకయడ, రమపకయడ గన,

మ వయతరక పకయడవతనన వ ైననన గరతంచరన " పయదమ లనళళం " ల సపటషం

చస, అనంట మసపయన పరస థ తల ల, నమమన వళళ కడ దళతలన బనసలగ
మరచకవడనన వయతరకంచడం , సవతంత ర ఉదయమనన నరమంచకమన ప
రభదంచడం కవ
తంద .
భవల ల సపటషంగ కనపస

1.3 శంబక మరకసజం:

దళతల సవతంత
ర పరటలన నరమంచకంటననర. దనక కరణలమట?
ైఫలయం వల లన? మరకసజం పనదల ల ' కలం ' భగం
మరకసజంలగల నయకతవ వ
కనందవల లన ! అనద శంబక జవతం, సహతయం, మఖయంగ కవతవం చదవ వరక
సపటషంగన తలస తంద . జండల మయడనక ఉపయగపడతనన దళతల పటర పరత
మరకసటస భవజలంల , ్ ఆదర ో ్ ంలా ి ా కా
శో , ోఆచరణల రకపవడనక కలమ
కరణమవతనన, దనన అంగకరంచకండ, కలధపతయ భవజలంగల నయకల
అడడతగలడంవల ల , ఆత ్ గా మ రౌ ా
ిౌన వ న
్
చంపకన, పరణలన బలపటటడనక ఆ పరటల ల మగలపవడం కంట . ్ ఆత ౌ ్ గా
మ రౌ వ
సవతంతర కల పరటం నరమంచకమంటననడ కవ. దళతల సమసయల
ఎజా ండా ాలైాో పటటమంట , కల తత తవనన అంటగటటడం, గతతరకక భతకవదలన
వనపంచడం , ఉపరతల అంశలననంటక, పనదలన ్ ఆర ి ా థ అంశల
క కరణమంట
సధరణకరంచడనన తవ రంగన వయతరకంచడ . వయతరకంచలసన అవసరనన భవషయత
తరలక కవతవంల అందంచ సఫర తదయకమయయడ !
" ఈ సంఘక-ఆర
థ క అసమనతలప
ై
సయధంగ తరగబడతం

మక మమ మర
గ దరశకలమతం
మమ కరల‌మరకస చపపన

పయదమ లనళళం" అంట మరకసజనన వయతరకంచడంలదన, మరకసజనన

భరతదశ పరస థ తలక అనగణంగ మరపలచస, కలనన కడ ైఎజాా ండా చయలన
వదంచడ. కదరదననపడ, ఆత ్ గా
మ రౌ ా
ౌంతవ
ో్ ,
ి న ి నా అంకతభవంత సధంచడనక సవతంత
ఆశయ్
్ రంచ అంబదకర తతతవక భమకక
మరకసజనన దశయ పరస థ తలక అనగణంగ చసకవలన దృకపథం 'శంబక'ల
కనపసతంద !
1.4 మగంప:

శంబక తతతవక పరట దృకపథంల కనన వభదల ఉననయ. కన, తన పరతయకంగ

అనభవంచన జవతం నండ 'పరటమర గ ం' దళత ఉదయమం' గ రపందంచందనద అర థ ం
చసకవలస ఉంద.' శంబక దళత దృకపథంల వర తమన దళత ఉదయమం అనన భవలన
అంగకరంచలనమ లద! కన, 'శంబక దృకపథం' ల అనక అంశలన వర గ వదల
గర
తంచ పరసథ తల కనపసతననయ .
చకగలన 'హ' మరకట‌ల ిఎనాి ి దా
మి గంటల పనదనం కసం రక తనన చందంచన
కరమకల సమరతయగనన నతయం సమరంచకంటన, కరమకవర గ చతల నలవ వలసన
ాా రజా ,ండ బజరవ, పట బజరవల లకకవడనన వయతరకంచనందక, దనన
ఎర ై ాా
్
బహరంగంగ ఉదయమ ప రయ ం చసనందక ్ గా యా
ఆత ్ ్ ా త మ్ ి ్ న నా ్ ి చసన
దళతవరడగ దళతల పడతల హృదయల ల కలకలం నలచపతడ శంబక .