EKSPONENCIJALNE FUNKCIJE, JEDNAINE I NEJEDNAINE

Funkcija zadata formulom: y = a x . a R, a > 0, a 1

se naziva eksponencijalna funkcija. Funkcija y = a x je svuda definisana x R Za x=0 je y = a o = 1 pa funkcija prolazi kroz taku (0,1), tj. tu see y-osu. Ako je a > 0 funkcija je rastua Ako je 0 < a < 1 funkcija je opadajua Finkcija y = a x je uvek pozitivna, tj. grafik je iznad x-ose Vae osnovna svojstva stepena:
Za nju: a x+ y = a x a y ax ay (a x ) y = a xy a x y = (a b) x = a x b x ax a = x b b gde su a > 0 , b > 0 , x, y R
x

Primer 1.

Nacrtaj grafik funkcije y = 2 x

Reenje: Iskoristiemo tablicu vrednosti uzeemo proizvoljne x-seve i nai vrednost za y

x y -3 1 8 -2 1 4 -1 1 2 0 1 1 2 2 4 3 8

www.matematiranje.com

 Funkcija je definisana za x R Y-osu see u (0,1) Poto je a = 2 > 0 rastua je Uvek je pozitivna, tj. y > 0 za x R

Primer 2: Nacrtaj grafik funkcije

1 y = 2
x

1 tj. y = y = 2 x 2

Reenje: x y -3 8 -2 4 -1 2 0 1 1 1 2 2 1 4 3 1 8

Funkcija je definisana za x R Y-osu see u (0,1) 1 a = < 0 opadajua je Poto je 2 Uvek je pozitivna, y > 0 za x R

www.matematiranje.com

Primer 3: Nacrtaj grafik funkcije

y = 2x + 1

I ovde moemo napraviti tablicu vrednosti:

x y

-3 9 8

-2 5 4

-1 3 2

0 2

1 3

2 5

3 9

Ali je lake da razmiljamo ovako: Nacrtamo grafik y = 2 x pa ga za 1 podignemo po y-osi (vidi kvadratnu funkciju, slina translacija je i tamo radjena)

Eksponencijalne jednaine

Poto je eksponencijalna funkcija bijektivno preslikavanje (''1-1'' i ''na'') moemo upotrebljavati:

a f ( x ) = a g ( x ) f ( x) = g ( x)

Ovo znai da kada na obe strane napravimo iste osnove, osnove kao skratimo i uporedjujemo eksponente.
www.matematiranje.com

Evo nekoliko primera: 1) Rei jednaine

x +1

a) 4 x = 2 x b) 8 x +1 = 16 2 x 2
1 x

v) 16 x = 4 2 g) 16 25 x + 2 = 2 x
1 d) 9 3 x = 27
2

x +3

dj) x 2 + 1 e) 9 x
2

2 x 3

=1

3 x + 5

= 36

Reenja:
a)
4x = 2
x +1 x x +1 x

(22 ) x = 2 22 x = 2

x +1 x

Kad napravimo iste osnove njih skratimo!

x +1 x 2 2x = x + 1 2x = 2x2 x 1 = 0 1 3 x1, 2 = 4 x1 = 1 x2 =

Reenja su x1 = 1 i x2 =

1 2

1 2

b) 8 x +1 = 16 2 x 2

(23 ) x +1 = 2 4 2 x 2 23 x + 3 = 2 4 + x 2 23 x + 3 = 2 x + 2 3x + 3 = x + 2 3x x = 2 3 2 x = 1 x= 1 2
www.matematiranje.com

v)

16 x = 4 2
1 x

(2 4 ) x = (2 2 ) 2 2
4 4 x 1 x

4 =x x x2 = 4

=2

x 2

x= 4 x1 = 2 x 2 = 2

2 = 2x

g) 16 25 x + 2 = 2 x 2

x2 = 5x + 6 x2 5x 6 = 0 x1,2 = x1 = 6 x2 = 1 57 2

2 4 25 x + 2 = 2 x 2 4+5 x + 2 = 2 x 25 x + 6 = 2 x
2 2

d)

1 9 3 x = 27 2 3 x (3 ) = (33 ) x + 3 3 6 x = 3 3 x 9

x +3

Pazi: 1 1 = 3 = 3 3 27 3

6 x = 3x 9 6 x + 3x = 9 3 x = 9 x=3

) x 2 + 1 =1 Poto znamo da je a o = 1 , jedno reenje e nam dati 2x 3 = 0

2x = 3 3 2 Drugo reenje e biti ako je x2 +1 = 1 x2 = 0 x = 0 jer vai a f ( x ) = b f ( x ) a = b tj. ( x 2 + 1) 2 x 3 = 12 x 3

2 x 3

x=

pa je x 2 + 1 = 1

e) 9 x 2 3 x +5 = 36
(32 ) x 32 x
2 2

3 x + 5

= 36
www.matematiranje.com

6 x +10

= 36

2 x 2 6 x + 10 = 6 2x2 6x + 4 = 0 / : 2

x 2 3x + 2 = 0 x1, 2 = x1 = 2 x2 = 1
3 1 2

2) Reiti jednaine:
a) b) v) g) d) 2 x +3 7 2 x 16 = 0 3 x 1 4 3 x + 33 = 0 2 3 x +1 4 3 x 2 = 450 23 x 2 23 x 3 23 x 4 = 16 2 x 1 2 x 3 = 3 x 2 3 x 3

Reenja:
Ovde emo koristiti pravila za stepene:

a m+n = a m a n a m n = am an

(a )

m n

= a m n

a) 2 x +3 7 2 x 16 = 0 2 x 23 7 2 x 16 = 0 Najbolje da uzmemo smenu 2 x = t t 8 7 t 16 = 0 8t 7t = 16 t = 16 Vratimo se u smenu 2 x = 16

2 x = 24

x=4

b) 3 x 1 4 3 x + 33 = 0 3x 4 3 x + 33 = 0 Smena 3 x = t 3
www.matematiranje.com

t 4t + 33 = 0 Pomnoimo sve sa 3 3 t 12t + 99 = 0

11t = 99 t =9 3x = 9 3 x = 32 x=2

v) 2 3 x +1 4 3 x 2 = 450 3x 2 3 x 31 4 2 = 450 Smena 3 x = t 3 t 6 t 4 = 450 9 4t 6t = 450 Pomnoimo sve sa 9 9 54t 4t = 4050 50t = 4050 4050 t= 50 t = 81 3 x = 81 pazi 81=3333= 34 3 x = 34 x=4 g) 23 x 2 23 x 3 23 x 4 = 16 23 x 23 x 23 x 3 4 = 16 smena 23 x = t 2 2 2 2 t t t = 16 sve pomnoimo sa 16 4 8 16 4t 2t t = 256 t = 256
2 3 x = 28 3x = 8 8 x= 3

d) 2 x 1 2 x 3 = 3 x 2 3 x 3
2 x 2 x 3x 3x = 2 2 3 32 33

2 x 2 x 3x 3x = zajedniki za levu stranu je 8 a za desnu 27 2 8 9 27 4 2 x 2 x 3 3x 3x = 8 27 x x 3 2 23 = Pomnoimo unakrsno 8 27 3 2 x 27 = 2 3 x 8 2 x 81 = 3 x 16 / podelimo sa 3 x i sa 81 2 x 16 = 3 x 81

2 2 = 3 3 x=4

A mogli smo da razmiljamo i ovako: 2 x 81 = 3 x 16 2 x 34 = 3 x 2 4 Oigledno je x = 4

3) Rei jednaine:
a) 4 x 5 2 x + 4 = 0 4 x 5 2 x + 4 = 0 Poto je 4 x = (2 2 ) x = 2 2 x uzeemo smenu 2 x = t pa e onda biti 4x = t 2 t 2 5t + 4 = 0

t1,2 = t1 = 4 t2 = 1

53 2

Vratimo se sad u smenu: 2x = 4 2 x = 2 2 ili x=2 2x = 1 x=0

www.matematiranje.com

b) 16 x 4 x 2 = 0 smena je 4 x = t pa je 16 x = 4 2 x = t 2 t2 t 2 = 0 1 3 2 t1 = 2 t1, 2 = t 2 = 1 4 =2
x

2 2 x = 21 2x = 1 x= 1 2 ili 4 x = 1 ovde nema reenja jer je y = a x uvek pozitivna!!!

v) 5 x 53 x = 20 53 5 x x = 20 smena 5 x = t 5 125 t = 20 celu jednainu pomnoimo sa t t t 2 125 = 20t t 2 20t 125 = 0 20 30 2 t1 = 25 t1, 2 = t 2 = 5 Pa je 5 x = 25 5 x = 52 x=2 ili 5 x = 5 Nema reenja

g) 52 x 3 = 2 5 x 2 + 3 52 x 5x = 2 2 + 3 smena 5 x = t 53 5 2 t 2t = + 3 sve pomnoimo sa 125 125 25

www.matematiranje.com

t 2 = 10t + 375 t 2 10t 375 = 0 10 40 2 t1 = 25 t1, 2 = t 2 = 15 Vratimo se u smenu: 5 x = 25 5 x = 52 x=2 d) (11x 11) 2 = 11x + 99 Ovde emo odmah uzeti smenu 11x = t (t 11) 2 = t + 99 t 2 22t + 121 t 99 = 0 t 2 23t + 22 = 0 23 21 2 t1 = 22 t1, 2 = t2 = 1 Vratimo se u smenu: 11x = 22 x = log11 22 ili 11x = 1 x=0 ili 5 x = 15 nema reenja ,jer je 5 x > 0

4) Reiti jednaine:
a) 4
x2

+ 16 = 10 2 5* 2
x

x2

b) 4 x +

x 2 2

x 1+ x 2 2

=6
x

v) 2 + 3 + 2 3 = 4 Reenja a) Najpre odredimo oblast definisanosti, poto je u zadatku data korena funkcija, to je x 2 0 x 2
www.matematiranje.com

10

Uzeemo smenu 2 t 2 + 16 = 10t t 2 10t + 16 = 0 t1, 2 = t1 = 8 t2 = 2 Vratimo se u smenu 10 6 2

x2

=t4

x 2

= t2

2 2

x2 x2

=8

= 23 x 2 = 3 kvadriramo x2=9 x = 11

ili

x2

=2

x 2 =1 x 2 =1 x=3

Kako za oba reenja vai x 2 , to su oba reenja dobra

b)

4 x+

x2 2

52

x 1+ x 2 2

=6 =6

(22 ) x + 2

x2 2

5 2 2

x + x 2 2 1

x + x 2 2

2( x + x 2 2 )

Smena 2 x +
t2

x2 2

21 =t

=6

5t = 6 pomnoimo sa 2 2 2t 2 5t 12 = 0 5 121 5 11 = 4 4 6 3 = 4 2
www.matematiranje.com

t1, 2 = t1 = 4

t2 =

Vratimo se u smenu:

11

2 x+ 2 x+

x 2 2 x 2
2

=4 = 22

x + x2 2 = 2

x 2 2 = 2 x uslovi 2 x 0 pa je x 2 tj x 2 i x2 2 0 x ( , 2) ( 2, ) x 2 2 = (2 x) 2
x2 2 = 4 4x + x2 4x = 4 + 2 4x = 6 6 3 = = 1,5 4 2 x = 1,5 Zadovoljava uslove x= b) 2 + 3 + 2 3 = 4 pogledajmo prvo jednu stvar:
x x

2 3 2 + 3 22 3 43 1 2 3 = = = = 1 2+ 3 2+ 3 2+ 3 2+ 3 Dakle, zadatak moemo zapisati i ovako:

2+ 3

)+
x

(
x

1 2+ 3

=4

smena 2 + 3 = t 1 t + = 4 pomnoimo sve sa t t 2 t + 1 = 4t t 2 4t + 1 = 0 t1, 2 = 4 12 4 2 3 4 3 2 2 3 = = = = 2 3 2 2 2 2 t1 = 2 + 3 t2 = 2 3 Vratimo se u smenu: 2 + 3 = t , dakle 2 + 3 = 2 + 3 ili

x x

2+ 3 = 2 3
www.matematiranje.com

12

x 2

Kako vai
x 2

a n = a m tj.
1

ax = a2

(2 + 3 ) = (2 + 3 )
x =1 2 x=2

(2 + 3 )
x = 1 2 x = 2

x 2

1 2+ 3
1

(2 + 3 ) = (2 + 3 )
x 2

5) Rei jednaine:
a) 20 x 6 5 x + 10 x = 0 b) 6 9 x 13 6 x + 6 4 x = 0 a) 20 x 6 5 x + 10 x = 0 iskoristiemo da je (a b) n = a n b n (5 4) x 6 5 x + (5 2) x = 0 5 x 4 x 6 5 x + 5 x 2 x = 0 izvucimo 5 x kao zajedniki!!! 5 x (4 x 6 + 2 x ) = 0 5x = 0

4x + 2x 6 = 0 t2 + t 6 = 0

t1, 2 = t1 = 2

1 5 2

t 2 = 3
pa je

2x = 2 x =1

2 x = 3 nema reenja

b) 6 9 x 13 6 x + 6 4 x = 0 6 32 x 13 3 x 2 x + 6 2 2 x = 0 celu jednainu podelimo sa 2 2 x 32 x 3x 6 2 x 13 x + 6 = 0 2 2 3 3 6 13 + 6 = 0 2 2 3 Smena: = t 2

www.matematiranje.com
x 2x x

13

6t 2 13t + 6 = 0 13 5 t1, 2 = 12 18 3 t1 = = 12 2 8 2 t2 = = 12 3
3 3 = 2 2 x =1
x

ili

2 3 = 3 2 3 3 = 2 2 x = 1
x 1

6) Grafiki reiti sledee jednaine

a) 2 x 5 + x x = 0 b) 3 x 8 = 0 2 2

a) Najpre emo razdvojiti funkcije, eksponencijalnu na levu a ostalo na desnu stranu: x 2x = 5 2 x Nacrtaemo funkcije y = 2 x i y = + 5 i njihov presek e nam dati reenje. 2 y = 2x x y -3 1 8 -2 1 4 -1 1 2 0 1 1 2 2 4 3 8

x y = +5 2 x y 0 5 10 0 2 4

Na grafiku bi to izgledalo ovako:

www.matematiranje.com

14

Reenje je x = 2 b) 3 x x 8 = 0 2 3x = x +8 2 y = 3x x y -3 1 27 -2 1 9 -1 1 3 0 1 1 3 2 9 3 27

y= x y 0 8

x +8 2 -16 0 2 9

Na grafiku bi bilo:
www.matematiranje.com

15

Dakle, reenje je x = 2 . Da li ovde ima jo jedno reenje? DA, Ali njega teko moemo nai ba precizno....(nauiemo kasnije i to)

Eksponencijalne nejednaine
Na osnovu monotonosti (raenje i opadanje) za eksponencijalne funkcije vai: 1) za a > 1 je a f ( x ) > a g ( x ) f ( x) > g ( x) 2) za 0 < a < 1 je a f ( x ) > a g ( x ) f ( x) < g ( x) Znai, kad je osnova vea od jedan znak nejednakosti prepisujemo, a ako je osnova izmedju 0 i 1 znak se okree. Primeri: 1. Reiti nejednaine: a) 57 x + 3 > 53 b) 0,35 x 1 < 0,352 x + 2 c) 2 x 3 > 2 d) 2 x < 7 x
2

16

a) 57 x +3 > 5 3 poto je osnova 5 > 1 znak prepisujemo!!! 7 x + 3 > 3 7 x > 3 3 7 x > 6 x< 6 7

b) 0,35 x 1 < 0,352 x + 2 pazi osnova je 0,35 a 0 < 0,35 < 1 , pa okreemo znak!!! x 1 > 2x + 2 x 2x > 2 +1 x>3 x < 3 v) 2 x 2 3 > 2

2x

> 21

x2 3 > 1 x2 4 > 0 02 x1, 2 = 2 x1 = 2 x 2 = 2

g) 2 x < 7 x 2x <1 7x 2 <1 7 2 2 < poto je osnova izmedju 0 i 1 znak se okree 7 7 x >0
x o
x

2) Reiti nejednaine: a) 5 2 x +1 > 5 x + 4 b) 25 x < 6 5 x 5

v)

9 x 3 x + 2 > 3x 9
www.matematiranje.com

17

a) 52 x +1 > 5 x + 4 52 x 51 5 x 4 > 0 smena 5 x = t t2 5 t 4 > 0

5t 2 t 4 = 0 t1,2 = t1 = 1 t2 = 4 5 1 9 10

4 t (, ) (1, ) 5 vratimo se u smenu: 4 ili 5 nema reenja 5x =

5x = 1 x = 0 x (0, )

sad se interval t (1, ) transformie u x (0, ) b) 25 x < 6 5 x 5 52 x 6 5 x + 5 < 0 smena 5 x = t t 2 6t + 5 < 0 t1, 2 = t1 = 5 t2 = 1 Znai t (1,5), vratimo se u smenu 5x = 1 5x = 1 ili x=0 x =1 Tako da je sada konano reenje x (0,1)
www.matematiranje.com

64 2

18

v)

9 x 3 x 32 > 3 x 9 32 x 3 x 9 > 3x 9 smena 3 x = t t 2 9t > t 9 (vidi iracionalne nejednaine)

[t

9t 0 t 9 < 0 99 2

[t

9t (t 9) 2 t 9 0

t1, 2 = t1 = 0

t 2 9t > t 2 18t + 81

t <9

t2 = 9

9t + 18t > 81 9t > 81 t >9 Znai t > 9

3x > 9 3x > 32 x>2 Konano reenje

t 9

t ( ,0] [9, ) Ova dva uslova daju t ( ,0] ovaj interval ne radi jer je 3x = t

www.matematiranje.com

19