01 - Giri Aerodinamik

BLM 1
GR
1.1. Aerodinamik
1.1.1 Aerodinamik nedir
1.1.2 Aerodinamiin ilgi alanlar
1.1.3 Aerodinamiin inceleme tarz
1.1.4 Aerodinamiin ilgili bilim dallar arasndaki yeri
1.2. Birim, boyut
1.2.1 Birim ve Boyut
1.2.2 Birim Sistemleri, Temel Boyutlar ve Allagelmi Birimleri
1.2.2 SI Sistemi ve Dier Sistemlerle Geiler
1.2.2 Boyut Uyumu, Boyut Analizi
1.3. Akkan zellikleri
1.3.1 Maddenin Halleri
1.3.2 Akkanlar ve fiziksel zellikleri
1.3.3 Havann standart artlarda deniz seviyesindeki fiziksel zellikleri
1.4. Aerostatik
1.4.1 Hareketsiz akkan ortamnda basn, Pascal kanunu
1.4.2 Hidro/Aero-statik tama (Buoyancy)
1.4.3 Basnlarn llmesi, manometreler
1.4.4 Atmosferin bileimi ve yaps, Standart atmosfer
1.4.4.1 Troposfer iin hesaplar
1.4.4.2 Stratosfer iin hesaplar
1.4.4.3 zafi younluk
1.4.4.4 Atmosferin dier zellikleri
1.4.5 Aerostatik tama
1.4.5.1 Denizalt ve balonlarda hidro/aerostatik tama
1.4.5.2 Uaklarda aerostatik ve aerodinamik tama
Giri
UCK 351 Aerodinamik 2006-2007 Gz Yaryl Ders Notlar M.Adil Ykselen
1
1.1. Aerodinamik
1.1.1 Aerodinamik Nedir?
Aerodinamik, atmosfer ierisinde yksek hzla hareket eden cisimlerin ve yksek hzdaki
rzgara maruz kalan hareketli ve hareketsiz cisimlerin
- etrafnda meydana gelen akm olaylarn inceleyen; bu cisimler zerine hava ile
temas nedeniyle etkiyen ykleri (kuvvet ve momentler) aratran,
- istenilen kuvvet ve momentleri salayabilecek geometrileri tasarlayan
bir bilim daldr. Aerodinamiin ilgilendii problemleri genel olarak
- Analiz problemleri
- dizayn problemleri
olmak zere iki snfta toplamak mmkndr.
Analiz problemi, cisim geometrisi ve akm artlar verildiinde cisim etrafndaki akm
alannn ayrntl incelenmesi ve/veya cisme etkiyen kuvvet ve momentlerin tespit
edilmesi anlamna gelir.
Dizayn (veya tasarm) problemi ise istenilen performans salayacak ekilde cismin
geometrisinin tespiti almasdr.
1.1.2 Aerodinamiin ilgi alanlar:
Aerodinamik bilim dalnn balca ilgi alanlar unlardr:
- Hava-uzay ulam aralar
- Kara ulam aralar
- Deniz ulam aralar
- Yaplar
- Enerji (Rzgar enerjisi)
- Dier (soutma, havalandrma vb.)
Hava ulam aralar arasnda uak, planr, helikopter gibi insan ve yk tayan aralar
saymak mmkn olduu gibi, RPV (Radio Piloted Vehicle), UAV (Unmanned Air Vehicle)
gibi model uaklar ve insansz hava aralarn, balon ve zeplinleri, roket, fze ve
mermileri, atmosfere geri dn yapabilen uzay mekiklerini de saymak mmkndr.
Bunlar yannda parat ve sportif havaclarn kulland yelkenkanat, yama parat vb
aralar da aerodinamik bakmdan ilgilenilen dier aralardr.
Yksek hzla hareket eden otomobil, otobs, kamyon, TIR, tren gibi kara ulam aralar
da uak ve benzeri vastalar gibi hava yklerine maruz kaldklarndan, aerodinamik
incelemeye tabi tutulmaktadrlar. Bu vastalar iin en nemli iki sorun diren nedeniyle
yakt tketiminin artmas ve kararszlktr. Kararszlk daha ziyade bu tip vastalarn
aerodinamik tama nedeniyle yeri iyi kavrayamamasndan kaynaklanmaktadr. Ayrca
yzeylerdeki ayrlmalarla oluan girdaplar titreim yaratarak kara vastalarnn kontroln
zorlatrd gibi konforunu da olumsuz ynde etkilemektedir. Bu kara vastalar yannda
zaman zaman kayak, bisiklet, motosiklet gibi vastalarn ve bunlar kullanan kiilerin
giysilerinin de aerodinamik bakmdan incelendii dikkati ekmektedir.
Giri
2
Deniz ulam aralar son yllarda hz kazanmaya balamtr. Bunlar arasnda hidrofoil
kullanlan tekneleri, baz katamaranlar ve srat teknelerini saymak mmkndr. Bunlarn
su iinde kalan ksmlarna ilikin hidrodinamik incelemeler baz tip aerodinamik olaylara
benzer biimde incelendii gibi su dnda kalan ksmlar da hava ve kara
vastalarndakilere benzer aerodinamik sorunlarla kar karya gelebilmektedir.
Yaplarn rzgar etkisiyle karlatklar sorunlar ok iyi bilinir. En bata atlarn rzgarla
umas belirtilebilir. Yksek binalarn statik rzgar ykne dayankl inas yeterli deildir.
Bina gerisinden kopan girdaplarn yarataca titreimler ncelikle konforu olumsuz ynde
etkileyecektir. Uzun vadede sistemin yorulmas da sorun yaratabilir. Benzeri ekilde asma
kprlerde, stadyum gibi masif binalarn kapal tribn atlarnda, yksek binalarn d
cephede yer alan asansrlerinde dinamik yklerin son derece olumsuz etkileri sz konusu
olabilir. Btn bunlar dnda yksek ve masif binalar evredeki atmosfer hareketlerini
etkileyerek hava kirlilii gibi nemli sorunlara yol aabilirler.
Aerodinamik bilim dalnn enerjiye ilikin en nemli ilgi alan rzgar trbinleridir. Ayrca
enerji iletim hatlarna ve tellere etkiyen dinamik rzgar ykleri de nemlidir.
Btn yukarda aklanan ilgi alanlar dnda endstride tekil baz konular da
aerodinamiin ilgi alanna girmektedir. Bunlara rnek olarak, borular ierisinde bir takm
toz ve taneciklerin tanmas, havalandrma ve klima gibi konular gstermek
mmkndr.
1.1.3 Aerodinamiin inceleme tarz:
Aerodinamikteki inceleme tekniklerine gelince, bunlar da
- Deneysel almalar
- Teorik almalar
olmak zere iki ana grupta toplamak mmkndr. Deneysel almalar genellikle rzgar
tneli ad verilen zel deney ortamlarnda ve bazan da bizzat atmosfer ierisindeki uu
srasnda gerekletirilir. Bu almalarda cisim etrafnda meydana gelen aerodinamik
olaylar gzlem ve lme yoluyla incelenerek aerodinamik etkiler tespit edilmeye allr.
Teorik inceleme yntemlerindeki ama ise eitli matematiksel modeller araclyla
aerodinamik etkilerin tespit edilmesidir.
1.4 Aerodinamiin ilgili bilim dallar arasndaki yeri:
Aerodinamik bilim dalnn uygulama alanlarndan en nemli birisi phesiz hava-uzay
ulam aralardr. Bu tr aralarn yapmnda, dier bilim dallarn da gznne alarak
aerodinamiin yerini ematik olarak ekil 1.1'deki gibi belirtmek mmkndr.
Buna gre, aerodinamik bilimi, uak geometrisiyle ve uu artlaryla ilgili bilgiler
verildiinde, bu bilgileri kullanarak uan hangi noktasna hangi lokal kuvvetlerin
etkiyeceini tespit etmektedir. Lokal ykler, dier yklerle (arlk ve atalet kuvvetleri
gibi) birlikte uan yapsnn hesaplanmasnda kullanlmaktadr. rnein bir uak
kanadnn yapsal analizinin yaplabilmesi iin, kanadn hangi noktasnda hangi yapsal
arlk yklerinin ve d arlk yklerinin (motor, yakt tank, silah sistemleri, ini
takmlar gibi) bilinmesi yannda hangi noktaya hangi aerodinamik yklerin etkidiinin
bilinmesi gerekir.
Uan yapsnn hi bir ekil deiikliine imkan vermeyecek kadar ok rijit olmas
mmkn deildir. Yap aerodinamik yk altnda ekil deitirir. ekil deiimi ise
aerodinamik olayn girdilerinden olan geometrinin deimesi demektir. Bunun sonucu
olarak aerodinamik olayn yaratt lokal ykler de deiir. Aerodinamik yklerin
Giri
3
deimesi, yapdaki ekil deiimlerinin miktarn deitirir. Ksacas, aerodinamik ykler
ile yapnn ekil deitirmesi arasnda iie bir iliki vardr. Bu iliki zinciri "Aeroelastisite"
bilimiyle incelenir.
Aerodinamik incelemelerden elde edilen lokal ykler ayrca, ou zaman yzeyler
boyunca integre edilerek bileke ykler olarak "Uu Mekanii" incelemelerinde kullanlr.
Uu mekanii, eitli ykler altnda uan nasl bir davran sergileyeceini, nasl
hareket edeceini inceleyen bilim daldr. Bu incelemelerde aerodinamik ykler yannda
uan ktle dalmnn bilnmesi (atalet ve arlk yklerinin tespiti bakmndan) ve itki
yklerinin de bilinmesi gerekir.
Aerodinamik, Yap, Aeroelastisite, Uu Mekanii ve tki gibi eitli bilim dallar ile yaplan
incelemeler analiz dnda geri dnl olarak kullanlmak suretiyle uan tasarmnn
gelitirilmesinde kullanlr.

TK
Uan: - Ktle dalm
- Atalet kuvvetleri
Uan: - irtifas
- hz
Uan yzey geometrisi
Lokal ykler
Bileke ykler
AEROELASTSTE
AERODNAMK
UU MEKAN
YAPI

ekil 1.1.1: Hava Uzay ulam aralaryla ilgili bilim dallar arasnda aerodinamiin yeri
Giri
4
1.2. Birimler ve Boyutlar
1.2.1 Birim ve Boyut :
"Birim (Unit)" ve "Boyut (Dimension)" kelimeleri kesinlikle birbirine kartrlmamas
gereken birer kavram ifade ederler.
"Boyut", kalitatif bir kavram olup herhangi bir bykln "hangi trden" bir byklk
olduunu belirtir. rnein, "uzunluk" kelimesi iki nokta arasndaki uzakl herhangi
kantitatif bir deer belirtmeksizin ifade eder ve bir boyuttur. Bunun gibi hacim, arlk,
hz, scaklk vb. kelimeler de birer boyutu belirtirler.
"Birim" kelimesi ise herhangi bir boyutun lm iin kullanlan referans bykl ifade
eder. rnein, "metre" "uzunluk" boyutunu lmekte kullanlan bir referans byklktr.
stersek ayn uzunluk boyutunu lmek iin bir baka birimi de kullanabiliriz (rnein,
santimetre, kilometre gibi).
1.2.2 Birim Sistemleri, Temel Boyutlar ve Allagelmi Birimleri
Mhendislik alanlarnda kullanlan bir ok birim sistemi bulunmakla birlikte gnmzde
giderek nem kazanan ve tercih edilmekte olan birim sistemi "Uluslararas Birim Sistemi
(Systeme International d'Unite - S.I.)" dir. Bununla birlikte, zellikle havaclarn
geleneksel olarak kullanageldikleri "ngiliz Birim Sistemi (Imperial Units)" de bu alanda
halen nemini korumaktadr. Bu nedenle bu iki birim sisteminin havaclkla ilgilenenlerce
iyi tannmas gerekmektedir. Gemite ok kullanlan MKS sistemi ise giderek nemini
kaybetmekle birlikte, en azndan konuyla ilgili literatrden yararlanabilmek iin bu
sistemle dier iki sistem arasndaki geileri tanmak yararl olacaktr.
Btn birim sistemlerinde baz boyutlar "temel boyut" olarak seilir, ve dier btn
boyutlar da genellikle bu temel boyutlardan tretilerek, ou incelemelerde temel
boyutlar cinsinden ifade edilirler.
SI sisteminde temel boyutlar ve bunlarn birimleri srasyla u ekildedir:

Ktle [M]
Uzunluk [L]
Zaman [T]
Scaklk []
kilogram [kg]
metre [m]
saniye [s]
derece [C,K]
MKS ile SI arasndaki temel farkllk "temel boyutlarn seimi" konusundan
kaynaklanmaktadr. MKS'de "uzunluk, zaman ve scaklk" SI sistemindeki gibi temel
boyutlar olarak alnrken, drdnc temel boyut olarak "ktle" yerine, SI sisteminde
yardmc bir boyut olarak geen "kuvvet" alnmaktadr. "Ktle" ise yardmc bir boyut
olarak "kuvvet" cinsinden tanmlanmaktadr.
SI, MKS ve ngiliz birim sistemlerinin temel boyutlar ve bunlarn birimleri asndan
karlatrmas aada verilmitir:

Giri
5
Temel Boyut SI MKS ngiliz Sistemi
Ktle
Uzunluk
Zaman
Scaklk
Kuvvet
Kg
m
sn
C
--
--
m
sn
C
kgk
Slug
Foot
Sn
F
--

Uyar: MKS' de kuvvet birimi olarak geen "kgk" birimine yabanc literatrde "kp" olarak
da rastlamak mmkndr. Ancak, zellikle Trke literatrde zaman zaman "kg" olarak
belirtilmekte, bu da boyutun "ktle" mi yoksa "arlk" m olduu konusunda tereddt
yaratmaktadr.
1.2.3 SI Sistemi ve Dier Sistemlerle Geiler :
Aerodinamikle ilgili derslerde sk sk kullanlan baz fiziksel byklklerin boyutlar ve SI
sisteminde bu byklkler iin kullanlan birimler Tablo 1.2.1 'de verilmitir. Tablo 1.2.2
'de ngiliz birimlerinden SI birimlerine, Tablo 1.2.3 'de ise baz MKS birimlerinden SI
birimlerine gei faktrleri sunulmutur.
rnek 1.2.1:
MKS sistemindeki temel birimlerden 1 kgk in SI sistemindeki deerini bulunuz.
zm:
1 kgk in tarifi 1 kg lk ktleye yerekimi ivmesiyle etkiyen kuvvet eklinde olduuna
gre, bu kuvvetin SI sistemindeki deeri Newton kanunu yardmyla hesaplanabilir.
F = m.a = 1 kg 9.81 m/s
2
= 9.81 kg m/s
2
= 9.81 N
rnek 1.2.2:
SI sisteminde 9.81 m/s
2
olarak verilen yerekimi ivmesinin ngiliz Birim sistemindeki
deerini bulunuz.
zm:
1 ft = 0.3048 m 1 m = 3.2808 ft
g = 9.81 3.2808 = 32.185 ft/s
2
rnek 1.2.3:
Havann deniz seviyesinde standart artlarda 1.2256 kg/m
3
olarak bilinen younluunu
MKS sisteminde hesaplaynz.
zm:
1kgk = 9.81 N = 9.81 kg m/s
2
1 kg = 1/9.81 kgk s
2
/ m
Giri
6
= 1.2256 / 9.81 = 0.125 kgk s
2
/ m
4

1.2.4 Boyut Uyumu, Boyut Analizi :
Herhangi bir fiziksel olay iin ortaya konan matematiksel modelde, yani bu olay temsil
eden denklem, forml vb. gibi bantlarda eitli fiziksel byklkler arpma, toplama
vb. aritmetiksel ilemler veya trevler, integraller halinde yer alrlar. Sz edilen bu
fiziksel byklkler yle bir uyum ierisinde yer almaldr ki, sz konusu olan bantda
her bir terimin boyutu ayn olsun. te bu kavrama "boyutlarn uyumu" ad verilir. Bir
bantdaki terimlerin boyutlarnn aratrlmas iine ise "boyut analizi" denilir.
rnek olarak Newton'un 2nci kanununu ifade eden forml ele alalm:
a m F = (1.2.1)
Bu formlde geen sembollerin ifade ettikleri byklkler ve boyutlar:
F : Kuvvet [MLT
-2
]
m : Ktle [M]
a : vme [LT
-2
]
eklindedir. Grld gibi ktle ile ivmenin arpm sonucu elde edilen terimin boyutu
kuvvet ile ayn boyutta olup formldeki terimlerin boyutlar uyumlu durumdadr.
Boyut analizi yoluyla bir bantda geen herhangi bir fiziksel bykln boyutunun ne
olduunu tespit etmek mmkn olur. rnein bir kanadn tama kuvvetiyle ilgili
S V
2
1
C L
2
L
= (1.2.2)
ifadesi gz nne alnrsa, bu bantdaki sembollerin belirttikleri byklkler ve
boyutlar:
L : Kuvvet [MLT
-2
]
: Younluk [ML
-3
]
V : Hz [LT
-1
]
S : Alan [L
2
]
olup, bunlar yardmyla yaplacak bir boyut analizi sonucu "tama katsays" ad verilen
"C
L
" byklnn "boyutsuz" bir byklk olduunu grebiliriz.
Boyut analizinin bir dier yarar da u ekilde belirtilebilir: Herhangi bir fiziksel olayda
geen fiziksel bir bykln dier baz fiziksel byklklere bal olduu deneysel olarak
gzlenmise, boyut analizi yoluyla bu fiziksel byklkler arasnda bir bant kurmak
mmkn olur.

Giri
7
Tablo 1.2.1 : Baz fiziksel byklklerin boyutlar ve SI sistemindeki birimleri

Byklk
Temel
boyutlar
cinsinden
ifadesi
Tanm
Allagelmi
birimi
Temel birimler
cinsinden
ifadesi
Kullanlan dier baz
birimler
Ktle M Ktle kg kg 1 gr = 10
-3
kg
Uzunluk L Uzunluk m m mm, cm, km, ...
Zaman T Zaman s s 1 h = 3600 s
Scaklk Scaklk C, K C, K
Hz
LT
-1

Uzunluk / Zaman m/s m/s
1 km/h = 1/3.6 m/s
1 knot = 0.5144 m/s
vme
LT
-2

Hz / Zaman m/s
2
m/s
Kuvvet-Arlk
MLT
-2

Ktle vme N (Newton) kg m/s
2

1 dyn = 10
-5
N
Moment
ML
2
T
-2

Kuvvet Uzunluk
N.m kg m
2
/s
2

Younluk
ML
-3

Ktle / Hacm kg/m
3
kg/m
3
1 gr/cm
3
= 10
3
kg/m
3

zgl arlk
ML
-2
T
-2

Arlk / Hacm N/m
3
kg/m
2
s
2

Basn
ML
-1
T
-2

Kuvvet / Alan Pa (Pascal) N/m
2
=kg/ms
2

1 bar = 10
5
Pa
1 mmHgS = 133.42Pa
1 mm SS = 9.81 Pa
-Enerji
ML
2
T
-2

Kuvvet Uzunluk J (joule) N.m
1 erg = 10
-3
J
G
ML
2
T
-3

/ Zaman W (Watt) J/s 1kW = 10
3
W
Mutlak viskozite
ML
-1
T
-1

Teetsel Gerilme
/ hz gradyant
Pl
(Poiseuille)
Pa s = N.s/m
2

1 Poise = 10
-1
Pl
Kinematik
viskozite
L
2
T
-1

Mutlak viskozite
/ younluk
m
2
/s m
2
/s
Giri
8
Tablo 1.2.2 : Havaclkta sk kullanlan baz ngiliz birimleri

Byklk ngiliz Birimi SI Birimi
ngiliz biriminden - SI birimine
Gei faktr
Uzunluk
in (Inch)
ft (Foot)
st mile (Kara mili)
n mile (Deniz mili)
m
cm
1 in = 2.54 cm
1 ft = 0.3048 m
1 st mile = 1609.3 m
1 n mile = 1853.2 m
Alan
in
2
ft
2

m
2

1 in
2
= 6.4516 cm
2
1 ft
2
= 0.0929 m
2

Hacim
In
3
ft
3
Gallon (UK)
Gallon (USA)
m
3
lt
1 in
3
= 16.387 cm
3

1 ft
3
= 0.0283 m
3

1 Gal (UK) = 4.546 lt
1 Gal (USA) = 3.785 lt
Scaklk
F
T (R) = T (F) + 459.4
C
K
T (F) = 1.8T (C) + 32
Ktle
Slug
lb
kg
1 slug = 14.5939 kg
1 lb = 0.4536 kg
Kuvvet Lbf (pound) N 1 lbf = 4.4482 N
Younluk Slug/ft
3
kg/m
3
1 slug/ft
3
= 515.38 kg/m
3

Hz
ft/sec
stmile/h
knot
m/sn
km/s
1 ft/sec = 0.3048 m/s
1 mph = 0.44704 m/s
1 knot = 0.5144 m/s
= 1.853 km/h
vme ft/sec
2
m/sn
2
1 ft/sec
2
= 0.3048 m/s
2

Basn Psi (lbf/in
2
) lbf/ft
2

Pa (N/m
2
)
lbf/in
2
= 6894.8 Pa
lbf/ft
2
= 47.880 Pa
-Enerji Lbf.ft J lbf.ft =1.3558 J
G Hp (UK) W 1 hp = 745.7 W
Mutlak viskozite Lbf.sec/ft
2
N.s/m
2
1 lbf.sec/ft
2
= 47.88 N.s/m
2

Kinematik
viskozite
ft
2
/sec m
2
/sn 1 ft
2
/sec = 0.0929 m
2
/s
Giri
9
Tablo 1.2.3 : MKS Sistemindeki baz birimlerin SI 'daki karlklar

Byklk MKS birimi SI birimi MKS biriminden - SI birimine
gei faktr
Kuvvet kgk N 1 kgk = 9.81 N
Ktle kgk s
2
/m Kg 1 kgk s
2
/m = 9.81 kg
Moment kgk.m N.m 1 kgk.m = 9.81 N.m
Basn kgk /cm
2

Pa (N/m
2
)
1 kgk/cm
2
= 9.81 10
4
Pa
-Enerji kgk.m J l kgk.m = 9.81 J
G kgk m/s=BG W
1 kgk.m/s = 9.81 W
1 BG = 735.5 W
Is miktar kcal J 1 kcal = 4187 J

Giri
10
1.2. Akkan zellikleri
1.3.1 Maddenin Halleri :
Maddeler ihtiva ettikleri molekllerin arasndaki balarn rijitliine bal olarak kat, sv ve
gaz gibi deiik halde bulunabilir.
Bir kat ierisindeki molekler ba ok rijit olup katnn hacmi ve ekli sabittir.
Svlarda molekller aras ba zayf olup, hacim sabit olmakla birlikte ekil sabit deildir.
Bir sv konulduu kabn eklini alr.
Gazlarda ise molekler ba ok zayftr. Dolaysiyle hacim de, ekil de deiebilir. Bir gaz
konulduu kab doldurur.
Gazlarn atomlarnn iyonize olduu zel bir hali olarak "plazma"y, gazlardan ayr olarak
ele almak gerekir. Plazma ierisinde atomlardan kopan baz elektronlar serbest olarak
dolarlar. Havaclkta plazmayla ilgili olaylara roket, uydu ve uzay aralarnn atmosfere
girii srasnda rastlanr.
1.3.2 Akkanlarn zellikleri :
Akkanlarn en nemli zellikleri akc olmalardr. zel baz haller dnda genel olarak
sv ve gazlar akkan olarak grmek mmkndr.
Akkanlarn aerodinamik incelemelerinde ilgilenilen balca zellikleri olarak basn,
scaklk, younluk, viskozite, sktrlabilme ve sl zellikleri saylabilir.
Basn :
Bir akkan iindeki molekller ortalama bir konum etrafnda srekli titreim halindedirler.
Akkan ile temas halinde bulunan herhangi bir kat cidar molekller tarafndan srekli
olarak bombardman edilir. Molekl bombardmannn yzey tarafndan srekli olarak
hissedilen iddeti, akkann statik basnc olarak adlandrlr. Basn bykl
[ Kuvvet / Alan ] : [ M L
-1
T
-2
]
boyutunda olup SI sistemindeki birimi Pascal'dr.
1 Pa = 1 N / m
2

Aerodinamik incelemelerinde kullanlan dier baz basn birimleri ise:
1 bar = 10
5
Pa
1 mm HgS = 133.416 Pa
1 mm SS = 9.81 Pa
Scaklk :
Maddenin her halinde de molekller ortalama konumlar etrafnda bir titreim hareketi
yaparlar. Bu hareketle ilgili kinetik enerji, maddenin scakl olarak hissedilir.
Giri
11
Scaklk iin genel olarak C veya K birimi kullanlr. Her iki birim arasnda
T [ K ] = 273.16 + t [ C ]
eklinde bir iliki mevcuttur.
Younluk :
Younluk, belli bir hacim ierisinde yer alan madde miktardr. Bir akkan ierisinde
noktadan noktaya deiebilir.
Srekli bir akkan ortam iin younluk
V
M
Lim
V

=
0
(1.3.1)
eklinde tarif edilebilir. Burada V hacim, M ise bu hacim ierisindeki ktle miktardr.
Grld gibi younluk
[ Ktle / Hacim ] : [ M L
-3
]
boyutundadr. Younluk iin SI sisteminde genellikle
kg / m
3
veya gr / cm
3

birimleri kullanlr.
Viskozite :
Viskozite, akkann kvamn, yapkanln ifade eder. Akkan tabakalarnn birbiri
zerinde kaymaya kar gsterdikleri direncin bir nevi lsdr.
Viskozitenin bykl viskozite katsays ile belirtilir. Dinamik viskozite (veya mutlak
viskozite) ve kinematik viskozite olmak zere iki trl viskozite katsays tanm
mevcuttur. Bunlardan mutlak viskozite katsays viskozitenin direkt bir lsdr.
Mutlak viskozite katsays :
Bir akkann mutlak viskozitesi Couette deneyiyle llr. Bu deneyde viskozitesi
llecek akkan birbirine ok yakn ve paralel konumdaki iki levha arasnda gznne
alnr (ekil 1.3.1). Levhalardan biri sabit tutulurken dieri U hz ile hareket ettirilir.
Hareket eden levha ile temas halindeki akkan zerreleri bu levha ile ayn hzda hareket
ederken durmakta olan levha zerindeki zerreler hareketsizdirler.
Akkan Nevtonien trden ise aradaki akkan zerreleri de
y
h
U
u = (1.3.2)
Giri
12

y
h
F
U
u
y
x

ekil 1.3.1 : Couette deneyi
eklinde lineer bir hz dalm gsterirler. Deneysel olarak gstermek mmkndr ki
hareket eden levhann birim yzeyine etki eden F/A srtnme kuvveti, levhann U hz ile
doru orantl, levhalar arasndaki h uzakl ile ters orantldr.
h
U
A
F
= (1.3.3)
aradaki orant sabiti mutlak viskozite katsays adn alr.
Nevtonien bir akkan iin levhalar arasndaki hz dalm lineer olduundan U h / oran
dorudan hz gradyantn verir.
y
u
h
u
(1.3.4)
Buna gre mutlak viskozite katsays
y u gradyanti Hiz
gerilmesi Kayma

= =
/
(1.3.5)
olarak tanmlanr. Mutlak viskozite katsaysnn boyutu, boyut analizi yardmyla
| | | |
1 1
1 1
2 2

=
(
=
(

= T ML
L LT
L MLT
y u
A F
/
/

eklinde bulunur. Mutlak viskozite katsaysnn birimi olarak ise Poiseuille (puazy)
kullanlr.
( ) s Pa m s N s m kg Poiseuille Pl = = =

1 1 1 1
2 1 1

Kinematik viskozite katsays :
ou incelemede, akkann viskozitesi ile ataletini birlikte ierecek tarzda
/ = (1.3.6)
eklinde tanmlanan bir katsay kullanlr ki buna kinematik viskozite katsays ad verilir.
Kinematik viskozite katsays
[ L
2
T
-1
]
Giri
13
boyutunda olup, birim olarak
s m /
2
veya ( ) s m St Stokes /
2 4
10 1

=
kullanlr.
Akkann elastiklik zellii :
D kuvvetlerin etkisi altnda akkann ne kadar sktrlabildiinin bir lsdr. p
basnc ve V hacmindeki akkann basnc p kadar arttrldnda hacmi V kadar azalp
V-V oluyorsa, akkann elastiklii birim hacimdeki skmay salayan basn artm
olarak
V V
p
K
/

= (1.3.7)
eklindeki Bulk elastisite modl ile tanmlanr. V/V oran boyutsuz olduundan elastisite
modl de basn boyutundadr.
Akkann sl zellikleri :
Akkann sl zellikleri sabit hacimdeki zgl ss, sabit basntaki zgl ss, bu iki zgl
snn oran ve gaz sabiti olarak belirtilebilir.
Sabit hacimde zgl s, birim ktleye sahip akkana sabit hacimde 1 derece scaklk
artm vermek iin gereken s miktardr. c
v
ile gsterilir.
Sabit basnta zgl s, birim ktleye sahip akkana sabit basn altnda 1 derece scaklk
artm salamak iin ilave edilmesi gereken s miktardr. c
p
ile gsterilir.
zgl slar oran: zellikle yksek hzlarda nemli olan bu byklk
v p
c / c = (1.3.8)
eklinde tanmlanr.
Gaz sabiti: Sabit basn altnda akkann birim ktlesinin scakln 1 derece arttrarak
elde edilen mekanik iin miktar olup,
R c c
v p
= (1.3.9)
eklinde tanmlanr.
Gerek zgl slar ve gerekse gaz sabiti
[ L
2
T
-2

-1
]
boyutunda olup, birim olarak genellikle
J / kgK veya m
2
/ sn
2
K
kullanlr.
Giri
14
1.3.3. Havann standart artlarda deniz seviyesindeki zellikleri :
Yukarda ifade edilen akkanlara ait zelliklerin, deniz seviyesinde standart artlardaki
hava iin deerleri Tablo 1.3.1 'de SI ve ngiliz birim sistemleri iin verilmitir.
Tablo 1.3.1: Standart artlarda deniz seviyesinde havann zellikleri:

Basn p
760 mm HgS
101396 Pa
29.91 in HgS
2.4934 ft HgS
2117.66 Pound/ft
14.71 psi
Scaklk T
15 C
288 K
59 F
518.4 R
Younluk 1.2267 kg/m
3
0.002377 slug / ft
3

Mutlak viskozite 1.784.10
-5
kg/m sn 3.726.10
-7
slug/ft sec
Kinematik viskozite 1.46 10
-5
m
2
/sn 1.5671 .10
-4
ft
2
/ sec
Sb basnta zgl s c
p
1005 J/kgK 6008 ft.pound/slugR
Sb hacimde zgl s c
v
718 J/kgK 4293 ft.pound/slugR
Gaz sabiti R 287 J/kgK 1718 ft.pound /slugR
zgl slar oran 1.4 1.4
Not: Yukardaki baz deerlerin hesabnda kullanlan yer ekimi ivmesi 9.81 m/s ve
civann younluu da 13.6 gr/cm olarak alnmtr.
Giri
15
1.4. Aerostatik
1.4.1 Hareketsiz akkan ortamnda basn:
Aerodinamik her ne kadar havann bir cisme nazaran hareketli olmas halindeki olaylar
inceleyen bir bilim dalysa da, bu blmn devamnda belirtilecek olan baz
uygulamalarda havann ve baz zel svlarn hareketsiz (statik) halleriyle de ilgilenmek
gerekmektedir.
Hareketsiz bir akkan ortam ierisinde kbik bir akkan eleman dnerek bu elemann
yzeylerinin son derece elastik bir malzemeden olduunu farzedelim. evredeki akkan
moleklleri molekler hareketleri nedeniyle kbn yzeylerine srekli birtakm kuvvetler
etkiteceklerdir. Bu ekilde oluan kuvvetlerin, bir an iin, yzeye teet ve normal
dorultularda iki bileene ayrldn farzederek bunlardan sadece teetsel dorultulardaki
bileenleri inceleyelim. Teetsel kuvvetlerin etkime ynlerine gre deiik hal
dnlebilir (ekil 1.4.1):

ekil 1.4.1 : Akkan iinde teetsel kuvvetler
(a) halindeki kuvvetler elemann dnmesine, (b) halindeki kuvvetler elemann saa ve
yukarya doru yer deitirmesine, (c) halindeki kuvvetler ise elemann sol st ve sa alt
kesinden geen kegen boyunca snmesine neden olur. Grld gibi her halde
de teetsel kuvvetler akkann hareket etmesine neden olmaktadr. Oysa kbik akkan
eleman hareketsiz ortamda alnmtr. O halde;
Hareketsiz ortamda teetsel kuvvetler bulunmaz ve akkan elemanna sadece normal
dorultulardaki basn kuvvetleri etkir.
Pascal Kanunu
Hareketsiz bir akkan ierisinde
ekil 1.4.2deki gibi gen
prizmatik bir akkan elemann
gznne alalm. Prizmann herbir
yzeyine normal dorultularda
basn kuvvetleri etkiyecektir.
Ayrca, arlk merkezinde aa
doru bir yerekimi kuvveti vardr.
Bu kuvvetlerin yatay dorultudaki
dengesi

p
2

p
1

p
3
x
y
W

ekil 1.4.2: Paskal kanunu
0 sin y
cos
x
p y ) tan x ( p
2 1
= |
.
|
\
|

Giri
16
eklinde olup, buradan
2 1
p p = (1.4.2)
bulunur. Kuvvetlerin dey dorultudaki dengesi ise
0 W y
x
p y x p
2 3
=
|
.
|
\
|

cos
cos
(1.4.3)
eklindedir. Ayrca prizmatik elemann arl iin
( ) y tan x x
2
1
g W = (1.4.4)
yazlabilir. Bu iki bantdan
tan = x g
2
1
p p
3 2
(1.4.5)
bulunur. Prizmatik eleman 0 x olacak ekilde sonsuz kk yapld taktirde
0 x g
2
1
Lim p p
0 x
3 2
= =
tan (1.4.6)
ve nihayet
1 3 2
p p p = = (1.4.7)
bulunur.
Sonsuz kk bir prizmann bir noktadan ibaret olduu dnlrse, akkann gz nne
alnan bir noktasndaki basncn her dorultuda ayn olaca sonucuna varlr.
1.4.2 Hidro/Aero-statik tama (Buoyancy) :
Hareketsiz geni bir akkan ortamnda A kesit
alanna ve h yksekliine sahip silindirik bir
akkan eleman alarak dengesini inceleyelim (ekil
1.4.3). Bu elemana yatay dorultuda sadece
basn kuvvetlerinin etkiyeceini ve bu kuvvetlerin
birbirlerini dengeleyeceklerini sylemek
mmkndr. Dey dorultuda etkiyen kuvvetler
ise; tabanndan etkiyen A p basn kuvveti, st
yzeyden etkiyen A ) p p ( + basn kuvveti ve
akkan elemannn kendi arlndan ibarettir.
Bu kuvvetlerin dengesinden
(p+p) A
p A
h
W

ekil 1.4.3: Hidro/Aero-statik tama
0 A p W A ) p p ( = + + (1.4.8)
veya
Giri
17
h A g W = (1.4.9)
olmak zere
g
h
p
=
(1.4.10)
elde edilir. 0 h olacak ekilde eleman sonsuz kk yapld taktirde, hareketsiz akkan
ierisinde basncn ykseklikle deiimi iin
g
dh
dp
= (1.4.11)
elde edilir. Bu denklem durgun akkan ortamnda basncn akkan ierisindeki ykseklikle,
akkann lokal younluuna ve yerekimi ivmesine bal olarak deitiini gstermektedir.
Ykseklik arttka basn azalmaktadr. Denklemin sa taraf aslnda birim hacimdeki akkann
arlna ters iaretle eittir. Bu bakmdan, akkan ierisinde ykseklik azaldka basncn
artmasnn nedeninin bizzat akkann kendi arl olduu belirtilebilir.
Hidro/Aero-statik tama (buoyancy) denklemi olarak adlandrlan (1.4.11) denklemi
aerodinamikte balca uygulamada iimize yaramaktadr. Bunlardan birisi svl
manometrelerle basn lm, dieri durgun atmosfer ierisindeki havann fiziksel
zelliklerinin tespit edilmesi sonuncusu ise balon, zeplin ve benzeri hava aralarnn aero-
statik tamalarnn incelenmesidir.
1.4.3 Basnlarn llmesi :
Durgun akkan ortamnda basncn ykseklikle deiimi iin elde edilen (1.4.11)
denklemi, 1 ve 2 indisleriyle belirtilen iki ykseklik arasnda integre edilerek

=
2
1
2
1
h
h
p
p
dh g dp (1.4.12)
veya, ayet akkann younluu her yerde sabitse
) (
1 2 2 1
h h g p p = (1.4.13)
elde edilir. Bu bantnn sa tarafndaki ifade, birim kesit alanna sahip ve ykseklii
) (
1 2
h h olan bir silindirik akkan elemannn arln, sol tarafndaki ifade ise silindirin
alt ve st yzeyleri arasndaki basn farkn gstermektedir. Buna gre durgun akkan
ierisinde herhangi bir noktadaki basn bu noktann zerindeki btn akkan stununun
arlna eittir.
Bu sonu, herhangi bir akkan ortamnn iki noktasndaki basnlarn arasndaki farkn
llmesi iin kullanlan bir yntemin temelini tekil eder. rnein, ekil 1.4.4de
grld gibi U eklindeki bir boru ierisine basnc llmek istenen akkanla
karmayacak trden bir sv konur. Basn fark llecek noktalardan biri U borusunun
bir koluna, br de dier koluna balanr. U borusu ierisindeki akkan, balangta her
iki kolda da ayn ykseklikte iken, basn fark uygulanmasyla birlikte basncn daha
dk olduu koldaki sv ykselir, dier koldaki seviye ise der. U borusunun iki
kolundaki akkan seviyeleri arasndaki ) (
1 2
h h h = fark, (1.4.13) denkleminin gerei
olarak manometrenin iki koluna etkiyen basnlar arasndaki ) (
1 2
p p p = farkn
Giri
18

p
1 >
p
2
h
2
-

h
1
p
1 =
p
2

ekil 1.4.4: U tipi manometre
h g p = (1.4.14)
eklinde verir.
RNEK 1.4.1:
Bir deney srasnda, iki farkl noktadaki basnlarn tatbik edildii bir U tpnn kollar
arasndaki seviye fark 25 mm olarak llmtr. U tpnde sv olarak, younluu
=0.82 gr/cm
3
olan alkol kullanldna gre basn farkn hesaplaynz.
zm:
m mm h
3
10 25 25

= =
3 3 3
10 82 0 82 0 m kg cm gr / . / . = =
2
81 9 s m g / . =
) ( / . . . Pa m N h g p
2 3 3
1 201 10 25 81 9 10 82 0 = = =

RNEK 1.4.2:
Torielli deneyinde ekil 1.4.5de grld
gibi cival bir kap-boru vastasyla atmosfer
basnc ile boluk (sfr basn) arasndaki
fark mm civa stunu olarak llr.
Torielli deneyinde 750 mm Civa Stunu
okunan bir gnde atmosfer basncnn ka
bar olduunu hesabediniz. (Not: Civann
younluu 13.6 gr/cm
3
alnacaktr.)
ayet sv olarak su kullanlsayd ne olurdu,
inceleyiniz.
h
p
at

ekil 1.4.5: Torielli deneyi
Giri
19
zm:
HgS m mmHgS h
3
10 760 760

= =
3 3 3
10 6 13 6 13 m kg cm gr
hg
/ . / . = =
2
81 9 s m g / . =
at
p p =
1

0
2
= p (boluk)
bar Pa h g p
at
014 1 2 396 101 10 760 81 9 10 6 13
3 3
. . . . = = = =

Ayn basnc lmek iin sv olarak su kullanlsayd
3
1 cm gr
s
/ =
mSS 10 mmSS 336 10
81 9 1
2 396 101
g
p
h
s
at
=
=
.
.

Manometreler:
Aerodinamik incelemelerinde basn lme amacyla kullanlan U tp ve benzeri aralara
genel olarak manometre ad verilir.
Uak kanad, gvdesi vb., zerinde basncn deiim gsterdii bir cisim etrafnda ok
noktadan basn lmek gerektiinde multimanometre ad verilen ok tpl
manometreler kullanlr (ekil 1.4.6a).
l
h
(a)
(b)

ekil 1.4.6: Multimanometre
Manometrelerde, llen basn farklarnn byklne bal olarak, civa, su veya alkol,
manometre svs olarak kullanlr. Byk basn farklar civa, kk basn farklar iinse
su veya alkol tercih edilir. rnein aadaki tabloda 1500 Pa ve 150 Pa byklndeki
iki basn farknn llmesinde sv olarak civa, su ve alkol kullanlmas halinde
karlalacak stn ykseklikleri grlmektedir.
Giri
20

p=1500 Pa p=150 Pa
Civa
g
p
h
=
6 13.

h=11.2 mmHgS h=1.12 mmHgS
Su
g
p
h
=
1

h=153 mmSS h=15.3 mmSS
Alkol
g
p
h
=
82 0.

h=186.5 mmAS h=18.7 mmAS
Baz hallerde llen basn farklar ok kk olur ve dikey manometreler, ok dk
younluklu manometre svs kullanlmasna ramen yeterli olmayabilir. Bu durumda
manometre eilerek hassasiyeti arttrlr (ekil 1.4.6b). llecek basn gerekte sv
stununun arln belirten sv stunu ykseklii h ile
h g p =
eklinde tarif edilmekte iken, manometre eildii iin manometre zerinden okunacak sv
stunu uzunluu
sin
h
l = (1.4.15)
eklinde sv stunu yksekliinden daha byk olacaktr. Buna gre, ayn h ykseklii
iin as ne kadar kk olursa, yani manometre ne kadar eilirse l o kadar byk
olur, yani hassasiyet o kadar artar. rnein
=60 iin l/h = 1.155
=45 iin l/h = 1.414
=30 iin l/h = 2
=15 iin l/h = 3.864
olur.
Manometrenin hassasiyetini arttrmann bir dier yolu da Betz manometresinde olduu
gibi optik okuyucular kullanmaktr.
Gnmzde mekanik esasl manometrelerin yerini giderek transducer ad verilen
elektronik basn lme aralar almaktadr.
1.4.4 Atmosferin bileimi ve yaps, Standart atmosfer :
Atmosfer, genel olarak hareketsiz bir akkan kitlesi olarak dikkate alnabilir. Hava adn
verdiimiz bu akkan, oksijen ve azot temel bileenler olmak zere aadaki gazlarn
bileiminden meydana gelir:
% 21.017 : Oksijen
% 78.050 : Azot
Giri
21
Kalan ksm : Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton, Neon, Ksenon, Su buhar
Bu gazlarn oran atmosferdeki irtifa (deniz seviyesinden ykseklik) ile deimekle
birlikte, 80 km irtifaya kadar havay homojen olarak gznne alabiliriz. Aerodinamikte
genel olarak havann kuru olduu, yani bileiminde su buhar bulunmad kabul yaplr.
Bu kabul dk hzlarda nemli bir hata kayna tekil etmemekle birlikte ok yksek
akm hzlarnda hava ierisindeki su buharnn hesaba katlmas gerekmektedir.
Dnya atmosferi 4 tabakadan meydana gelmektedir. Yerden itibaren bu tabakalar
unlardr:
TROPOSFER: Genellikle bulutlarn olutuu ve trblansl hava artlarnn bulunduu
tabakadr. Ykseklii kutuplarda 8 500 m, ekvatorda 16 000 m dolaylarndadr.
STRATOSFER: Troposfer zerinde 32 km ila 80 km irtifalara kadar yer alr. Bu tabakada
grlen rzgarlargenellikle dzgn rejimli rzgarlar olup sanak tarznda rzgarlara
rastlanmaz.
YONOSFER: Stratosferden, stratopos vastasyla ayrlr. yonosfer ierisinde ok sayda
elektriksel olaylar cereyan etmektedir. Bu blgede iyonlar mevcut olup, iyonizasyon olay
irtifa ile daha da artar.
EGZOSFER: 450 km ila 900 km irtifalar arasnda yer alr. Bu blgede hava molekllerinin
says iyice azalmtr.
Bir uan performans, iinde umakta olduu havann fiziksel zelliklerine ok baldr.
Bu nedenle, uaklarn performanslarn karlatrabilmek iin benzeri atmosfer artlarnda
elde edilmi performans deerlerine ihtiya vardr. Veya elde edilen performans
deerlerinin ayn atmosfer artlarndaki deerler haline dntrlmesi gerekir. Bu
amaca ynelik olarak, zellikleri ok sk rastlanan gerek atmosfer zelliklerine yakn olan
bir Uluslararas Standart Atmosfer (International Standart Atmosphere-ISA) kabul
edilmitir.
Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat (International Civil Aviation Organisation-ICAO)
tarafndan kabul edilen standart atmosfer artlar atmosferin deniz seviyesindeki basn
ve scakln ve bunun yannda scakln irtifa ile deiimini belirler.
ICAOya gre deniz seviyesindeki standart atmosfer artlar:
Scaklk : 15 C = 288.16 K
Basn : 760 mm Civa Stunu
eklindedir. Deniz seviyesinde atmosferin dier zellikleri bilinen termodinamik bantlar
vastasyla hesaplanr. Standart atmosfer iin ayrca u kabuller yaplr:
a) Hava kuru ve mkemmel bir gazdr.
b) Yer ekimi ivmesinin atmosferin eitli tabakalarnda irtifa ile deimedii kabul
edilmektedir.
c) Scaklk, atmosferin deiik tabakalarnda belli gradyantlarla deiir.
Atmosferin farkl iki irtifasndaki scaklklar genel olarak
) h h ( a T T
1 2 1 2
+ = (1.4.16)
Giri
22
eklindeki bir bant ile birbirine balanr. Bantdaki a gradyantnn eitli irtifalardaki
deerleri ve scakln irtifa ile deiimi ICAOnun standart atmosfer tanmlamasna gre
Tablo 1.4.1 de ve ekil 1.4.7'de gsterildii gibidir.
Tablo 1.4.1: Atmosfer ierisinde
scaklk gradtyantlar

h (m) a = dT/dh
0 - 11 000 -6.5
11 000 - 25 000 0
25 000 - 47 300 2.96
47 300 - 53 500 0
53 500 - 75 800 -3.85
75 800 - 91 300 0

150 200 250 300 T (K)
h (km)
80
60
40
20
0
288K
216.5K
-6.5 C/km
11 km
25 km
282.5K
196.2K

ekil 1.4.7: Scakln irtifa ile deiimi
Scakln bu ekilde irtifa ile deiimini gsteren bantlar hidrostatik teori ile birlikte
kullanlarak atmosfer ierisinde basncn irtifa ile deiimi elde edilebilir. Younluk ve
dier fiziksel byklkler ise bilinen termodinamik bantlar yardmyla hesaplanr.
1.4.4.1 Troposfer iin hesaplar :
Atmosferin herhangi bir irtifasnda alnan silindirik bir akkan elemannn (ekil 1.4.3)
aerostatik dengesi gz nne alnarak basnla ykseklik arasnda
dh g dp = (1.4.17)
bants yazlabilir. Dier taraftan, standart atmosfer artlarnda hava mkemmel bir gaz
olarak kabul edilebildiine gre hal denklemi de geerlidir:
T R p = (1.4.18)
Bu iki bant birlikte kullanlarak
T
dh
R
g
p
dp
= (1.4.19)
elde edilir. Ayrca deniz seviyesindeki scaklk T
0
ve Troposfer ierisindeki scaklk gradyant
=6.510
-3
C/m olmak zere troposferdeki scakln irtifa ile deiimi
h T T =
0
(1.4.20)
eklinde tanmlanrsa, / dT dh = olup
Giri
23
T
dT
R
g
p
dp
= (1.4.21)
ve deniz seviyesi ile herhangi bir irtifadaki artlar arasnda integral alnarak,
R
g
T
T
p
p

|
|
.
|
\
|
=
0 0
(1.4.22)
elde edilir. Younluk deiimi iin benzeri bir bant hal denklemi yardmyla
1
0 0 0 0 0
|
|
.
|
\
|
= =
T
T
p
p
RT p
RT p
) /(
) /(

yazlarak
1
0 0
|
|
.
|
\
|
=
R
g
T
T
(1.4.23)
eklinde elde edilir. Ayrca (1.4.20) bantsndan scakln irtifaya bal deeri oransal deeri

=
/
0 0
1
T
h
T
T

eklinde yazlarak (1.4.22) ve (1.4.23) bantlar dorudan irtifaya bal olarak
R
g
T
h
p
p

|
|
.
|
\
|
=
/
0 0
1
1
0 0
1

|
|
.
|
\
|
R
g
T
h
/
(1.4.24)
eklinde de yazlabilir.
RNEK 1.4.3:
Troposfer ierisindeki basn ve younluu deniz seviyesindeki deerlere irtifa cinsinden
balayan (1.4.24) bantlarnn katsaylarn SI ve IU birim sistemlerinde hesaplaynz.
zm:
a) SI sisteminde
T
0
=288K, g=9.81 m/s
2
, R=287J/kgK olmak zere
259 5
0
44308
1
.
|
.
|
\
|
=
h
p
p

259 4
0
44308
1
.
|
.
|
\
|
=
h
(1.4.25)
b) ngiliz birim sisteminde
T
0
=518.4R, g=32.185 ft/s
2
, R=1716 ft
2
/s
2
R, =3.566 10
-3
R/ft olmak zere
Giri
24
h T T =
3
0
10 566 3.
259 5
0
145373
1
.
|
.
|
\
|
=
h
p
p

259 4
0
145373
1
.
|
.
|
\
|
=
h
(1.4.26)
NOT: Burada sadece bir uygulama amacyla elde edilen katsaylarn T
0
, g ve R 'nin alnan
deerlerine bal olduu aktr. Farkl literatrde bu deerlerin farkl alnabildii gz nne
alnrsa, ciddi bir mhendislik almas srasnda doru deerlerin tespiti asndan yresel
standart kurumlarnn verdii deerleri kullanmak gerekecei unutulmamaldr.
1.4.4.2 Stratosfer iin hesaplar :
Aerostatik tama denklemi ve hal denklemi birlikte kullanlarak elde edilen (1.4.19) denklemi
bu defa stratosfer ierisinde scakln sabit ve T=T
11
eklinde 11000 m irtifadaki (stratosfer
taban) scakla eit olduu gz nne alnarak integre edilirse
) ( 11000
11 11 11000 11
11
= =

h
RT
g
p
p
Ln dh
RT
g
p
dp
h p
p
(1.4.27)
veya her iki tarafn eksponansiyeli alnarak
) ( 11000
11
11

=
h
RT
g
e
p
p
(1.4.28)
bulunur. Yine, hal denklemi yardmyla

11 11 11
11
11
p
p
RT p
RT p
= =
) /(
) /(

yazlarak younluk deiimleri iin de
) ( 11000
11
11

=
h
RT
g
e (1.4.29)
elde edilir.
1.4.4.3 zafi younluk :
Havaclkla ilgili konularda bazen atmosferin herhangi bir seviyesindeki younluk yerine,
bu younluun deniz seviyesindeki younlua oranlanmas yoluyla elde edilen ve izafi
younluk ad verilen boyutsuz bir byklk kullanlr
0
= (1.4.30)
Bu bantda geen deniz seviyesindeki atmosfer younluu hal denklemi yardmyla
standart artlarda
Giri
25

3
0
0
0
2267 1
288 287
760 81 9 6 13
m kg
RT
p
/ .
. .
=

= =
eklinde hesaplanabilir.
1.4.4.4 Atmosferin dier zellikleri :
VSKOZTE:
Havann viskozitesi scakln fonksiyonu olup, atmosfer ierisinde mutlak viskozitenin
scaklkla deiimi Rayleigh Forml yardmyla yaklak olarak
75 0
0 0
.
|
|
.
|
\
|
=
T
T
(1.4.31)
eklinde verilir. Burada T
0
= 288 K deniz seviyesindeki standart scaklk olup, bu
scaklktaki viskozitenin deeri de
= 1.784 10
-5
kg/m s
dir.
RNEK 1.4.4:
Standart atmosfer artlarnda 20 km irtifada mutlak ve kinematik viskozite katsaylarn
hesaplaynz.
zm:
20 km irtifada scaklk 11 km irtifadaki scaklkla ayn olup
K h T T T = = = =

216 10 11 10 5 6 288
3 3
0 11 20
.
ve mutlak viskozite iin
( ) Pas T T
5 75 0 5 75 0
0 11 0
10 4403 1 288 5 216 10 784 1

= = = . ) / . ( . /
. .

elde edilir. Ayrca 11 km irtifadaki younluk
3
259 4 259 4
0 11
3638 0
44308
11000
1 2267 1
44308
1 m kg
h
/ . .
. .
= |
.
|
\
|
= |
.
|
\
|
=
olup, buradan hareketle 20 km irtifadaki younluk
3
11000 20000
5 216 287
81 9
11000
11
0879 0 3638 0 m kg e e
h
RT
g
/ . .
) (
.
.
) (
= = =

ve bylece kinematik viskozite de
s m / .
.
.
2 5
5
11
11
11
10 386 16
0879 0
10 4403 1

=
Giri
26
olarak elde edilir.
SES HIZI:
Mkemmel bir gaz olarak kabul edilen hava ierisinde ses hzn scakla
T R a = (1.4.32)
eklinde balamak mmkndr. Bilinen =1.4 ve R=287 J/kgK deerleri kullanlarak bu
bant
T a 05 20. = (1.4.33)
eklinde yazlabilir. Buradan, ses hznn deniz seviyesindeki deeri de
a
0
= 340.42 m/s
olarak elde edilir. Sonu olarak, troposferde irtifa ile scaklk azaldndan ses hz da azalrken
stratosferde scaklk irtifa ile deimediinden ses hz da deimez.
1.4.5 Aerostatik tama:
Denizlerde gemilerin ve denizaltlarn su tarafndan tanmas gibi atmosfer ierisinde balon,
zeplin ve benzeri aralarn hava tarafndan tanmas da akkann statik tama zelliine
dayanmaktadr. Statik tama, yukardaki paragraflarda grld gibi akkan ierisinde
basncn ykseklik ile deimesinden kaynaklanmaktadr.
Herhangi bir cismin statik denge halinde bu cisme etkiyen kuvvetler toplam ile momentler
toplamnn sfr olaca hatrlanr. Buna gre, hava ierisinde statik halde bulunan bir cismin
(ekil 1.4.8) denge durumunu inceleyelim. Bu cisme etkiyen kuvvetlerin evredeki havann
etkittii basn kuvvetleriyle, cismin kendi arlndan ibaret olaca aktr. Yani bu iki
kuvvetin toplam sfr olacaktr. Momentleri de sadece bu kuvvetler yaratacaktr.
p
dS
W
x
y
z

ekil 1.4.8: Aerostatik denge
Arlk dey bir kuvvet olup yere doru ynlenmitir. Basn kuvvetleri bilekesinin de,
arla eit olmas gerektiine gre, dey dorultuda ve yukarya doru olmas gerekir. Yani
basn kuvvetlerinin yatay bileenlerinin bilekesi sfrdr. Bu durumda evredeki havann
Giri
27
cisme yzeyleri vastasyla etkittii basn kuvvetlerinin dey bilekesi B ile ve cismin arl
da W ile gsterilirse,
B = W (1.4.34)
olacaktr.
Dier taraftan, statik haldeki bir akkan ierisinde basncn ykseklikle deimesi akkann
kendi denge durumunun bir sonucudur. erisinde yer alan hareketsiz bir cismin bu basn
deiimi zerinde herhangi bir etkisi yoktur. Daha nce kartlan (1.4.11) hidro/aero-statik
tama denklemi hatrlanrsa akkan ierisindeki basn deiiminin nedeni bizzat akkann
kendi arldr. Yani ekil 1.4.8 de ele alnan cismin yzeyi zerinde oluan basnlarn
bilekesi olan B kuvveti aslnda bizzat cismin yerini igal ettii akkan kitlesinin arlna
eittir.
Sonu olarak,
Bir akkan ierisinde statik halde bulunan bir cisme, yerini
igal ettii akkan arlna eit bir tama kuvveti etkir.
1.4.5.1 Denizalt ve balonlarda hidro/aerostatik tama
Statik denge durumunda cisme etkiyen tama kuvveti ile cismin arl birbirine eit iken,
cismin aa veya yukar hareket etmesi istenirse bu dengenin bozulmasi gerekir.
rnein denizalt gibi hacm deimeyen bir cisim gz nne alnrsa ve deniz ierisinde belli
bir derinlik kuanda suyun younluunun nemli miktarda deimedii farzedilirse suyun
denizaltya etkittii tama kuvveti deimeyecei iin dengeyi deitirmenin tek yolu denizalt
ierisindeki zel bir blmeye denizden su ekerek arln arttrlmas veya bunun tersinin
yaplmas, yani mevcut suyun bir ksmnn denize salverilmesidir.
Atmosfer ierisinde balon veya benzeri bir vasta ele alnrsa, belirtilen dengeyi bozmak iin,
balonda nceden bulunan fazla arlklarn (safra) bir ksm atlarak veya balonun iindeki gaz
stma yoluyla genletirilerek bir ksm balonun dna atlmak suretiyle arlk azaltlabilir.
Ayrca irtifa ile havann younluu deitii iin ayn hacmdaki havann arl, yani cisme
etkiyen statik tama kuvveti deiir.
RNEK 1.4.5:
Bir insan balonla nasl tanr?
zm:
Ortalama bir insan arl 75 kgk kabul edilirse, bu arl tayacak aerostatik kuvvet
N B 75 735 81 9 75 . . = =
olacaktr. Bu kuvveti retecek hava hacmi deniz seviyesindeki standart atmosfer artlarnda
= V g B
3
17 61
81 9 226 1
75 735
m
g
B
V .
. .
.
=
=

=
ve balonun kresel olduu varsaylrsa ap
Giri
28
m D m
V
R R V 5 4 2
4
17 61 3
4
3
3
4
3 1 3 1
3
=
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
= = .
.
/ /

NOT: Bu balon apnn sadece insan tamak iin yeterli olaca, ayrca balonun eper
arlnn sepet ve donanm arlklarnn ve balonun iinde kullanlacak olan gazn arlnn
da hesaba katlmas gerektii unutulmamaldr.
1.4.5.2 Uaklarda aerostatik ve aerodinamik tama
Uaklarn da hacmi dikkate alnarak bir aerostatik tama kuvvetine maruz kalaca
dnlebilir. Bu kuvvetin mertebesi hakknda bilgi sahibi olabilmek iin rnein bir A300
uan gz nne alalm.
A300 uann boyu 53 m ve maksimum gvde ap da 5.64 m dir. Gvdenin bir ksm
silindirik olmayp daha dardr. Ancak kanat ve kuyruk hacmn bu dar ksmlar yerine alarak ve
btn gvde boyunca ayn apta silindirik bir yapya sahip olduunu varsayarak hacmn
yaklak
( )
3
2 2
1324 53
4
64 5
4
m l
D
V =

=
=
.

olarak tahmin etmek mmkndr. Bu durumda salanacak aerostatik tama
- deniz seviyesindeki standart atmosfer artlarnda
ton kgk N V g B 6 1 1623 924 15 1324 81 9 226 1 . . . = = = =
- 10 km irtifadaki standart atmosfer artlarnda (/
0
=0.33)
ton kgk kgk B 5 0 536 1623 33 0 . . = =
olacaktr. Oysa A300 uann arl kalkta
Bo iken 78 ton
Tam dolu iken 165 ton
olup ua tamak iin baka bir kuvvete ihtiya vardr ki bu kuvvet AERODNAMK KUVVET tir.
Giri
29
RNEK SORULAR
1.1.1- Aerodinamik bilimini tanmlayarak amalarn belirtiniz.
1.1.2- Aerodinamik biliminin ilgi alanlarn rneklerle sralaynz.
1.1.3- Aerodinamik biliminin inceleme tarzlarn aklaynz.
1.1.4- Aerodinamik biliminin uak mhendisliine ilikin dier bilim dallaryla ilikisini bir
ema ile aklaynz.
1.2.1 - Havann deniz seviyesinde standart artlarda 1.2256 kg/m
3
olarak bilinen
younluunu ngiliz birim sisteminde hesaplaynz. (Cevap : 0.07651 lb/ft
3
)
1.2.2 - Bir uan 260 km/saat olarak verilen hzn m/sn, ft/sn, knots ve mph cinsinden
hesaplaynz. (Cevap : 72.22 m/sn, 236.95 ft/sn, 140.4 knots, 161.56 mph)
1.2.3 - Havann deniz seviyesinde standart artlarda 101325 Pa olarak verilen basncn
psi cinsinden hesaplaynz. (Cevap : 14.69 psi).
1.3.1-Bir akkann fiziksel zellikleri deyince aklnza hangi byklkler gelir? Bunlarn
boyutlarn ve SI sistemindeki birimlerini yaznz.
1.3.2- Havann deniz seviyesinde standart artlarda SI birim sistemi ile verilmi fiziksel
zelliklerini ngiliz birim sisteminde hesaplaynz.
1.4.1- Standart atmosfer nedir? Neden nemlidir? Aklaynz.
1.4.2- Hidro/Aerostatik tama denklemini kartnz.
1.4.3- Aerostatik tama denkleminin integrasyonundan hareketle svl manometrelerin
basn farklarnn llmesinde nasl kullanldn aklaynz.
1.4.4- Aerostatik tama denklemini troposfer tabakas ierisinde integre ederek,
herhangi bir irtifadaki basnc ve younluu deniz seviyesindeki deerlere balayan
formlleri kartnz.
1.4.5- 45 derece eilmi bir manometrede 75 mm civa stunu nun ka bar lk bir basn
fark belirttiini hesaplaynz.
1.4.6- Troposfer tabakas ierisinde scakln her 1000 m 'de 6.5 olmak zere lineer
ekilde azaldn gz nne alarak, deniz seviyesindeki scakln 18C ve basncn 770
mm civa stunu olduu bir gnde 3 000 m irtifadaki scaklk, basn ve younluu
hesaplaynz.
Ayn irtifada 180 km/saat hzla umakta olan, 2 m ortalama veter uzunluuna sahip bir
uak iin Mach saysn ve Reynolds saysn hesaplaynz.
1.4.7- Hava scaklnn irtifa ile her kilometrede 7C azald bir gnde bir hava alan
civarndaki ortam basnc ve scakl srasyla 753 mm civa stunu ve 5C olarak
llmtr. Bu hava alannn 3 km yukarsndaki bir irtifada havann basn ve
younluu ne olur?
1.4.8- Deniz seviyesinde scakln 25C ve basncn 770 mm civa stunu olduu bir
gnde 3000 m irtifada uan bir uaktan yaplan lme sonucu bu irtifada scakln 4C
olduu, daha yukarda bilinmeyen bir baka irtifada uan bir dier uaktan yaplan lme
Giri
30
sonucu da bu ikinci irtifadaki basncn 55 000 Pa olduu tespit edilmitir. Atmosfer
scaklnn belirtilen artlarda deniz seviyesinden ikinci irtifaya kadar lineer olarak
deitiini kabul ederek, bu iki uan utuklar irtifalar arasndaki fark hesaplaynz.
1.4.9- Standart atmosfer artlarnda troposfer ierisindeki bir irtifada 240 km/saat hzla
umakta olan 1.7 m ortalama veter boyuna sahip bir uan Reynolds says 610
6
olarak
belirtilmitir. Bu uan umakta olduu irtifay ve uan Mach saysn hesaplaynz.
1.4.10- Troposfer ierisinde iki farkl irtifada basncn srasyla 360 mm civa stunu ve
230 mm civa stunu olarak lld bir gnde scaklk da srasyla -45C ve -70C
olarak tespit edilmitir. Scakln lineer olarak deitiini farzederek bu iki irtifa
arasndaki fark hesaplaynz.
1.4.11- Deniz seviyesinde basncn 765 civa stunu ve scakln 20C olduu bir gnde
6000 m irtifaya kadar atmosfer scaklnn lineer olarak deitii ve scaklk gradyantnn
7C/km olduu tespit edilmitir. Troposfer ierisinde daha yksek, bilinmeyen bir
irtifadaki basn 0.36 bar ve scaklk da -42C olarak llmtr. 6000 m irtifa ile bu
bilinmeyen irtifa arasnda da scakln lineer olarak, ama farkl bir gradyanla deitiini
dnerek bilinmeyen irtifay hesaplaynz.
1.4.12- Standart atmosfer artlarnn hkm srd bir gnde 9000 m irtifada umakta
olan bir uan ierisi deniz seviyesindeki hava artlar oluacak ekilde iklimlendirilmitir.
Bu uan 25cm25cm boyutlarndaki bir penceresine, i ve d basnlar arasndaki fark
nedeniyle etkiyen kuvvetin ynn ve miktarn bulunuz.

01 - Giri Aerodinamik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

01 - Giri Aerodinamik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BLM 1

You might also like