Chöông 1: HEÄ THOÁNG SOÁ ÑEÁM –

SOÁ NHÒ PHAÂN

I. Caùc heä thoáng soá ñeám:
1. Caùc khaùi nieäm:
- Cô soá (r -
radix): laø soá löôïng kyù töï chöõ soá (kyù
soá - digit)
- Troïngsöû
soáduïng ñeå bieåu dieãn trong heä
(weight):
thoáng soá ñeám
ñaïi löôïng bieåu dieãn cho vò trí
cuûa 1 con soá trong chuoãi soá.
Troïng soá = Cô
soá
- Giaù trò (value):
Vò trí

tính baèng toång theo troïng soá

Giaù trò = Σ (Kyù soá x
1
Troïng soá)
a. Soá thaäp phaân (Decimal): Cô soá r
= 10
4 0 7 . 6 2 5
102 101 100 . 10-1 10-2 10-3
4x102 0x101 7x100 . 6x10-1 2x10-2 5x10-3
400 0 7 . 0.6 0.02 0.005

400 + 0 + 7 + 0.6 + 0.02 + 0.005 = 407.625

b. Soá nhò phaân (Binary): Cô soá r =
2
1 0 1 . 0 1 1
22 21 20 . 2-1 2-2 2-3
1x22 0x21 1x20 . 0x2-1 1x2-2 1x2-3
4 0 1 . 0 0.25 0.125

4 + 0 + 1 + 0 + 0.25 + 0.125 = 5.375

2
c. Soá thaäp luïc phaân (Hexadecimal): Cô
soá r = 16
Hexadeci Decim Binary Hexadeci Decim Binary
mal al mal al
0 0 0000 8 8 1000
1 1 0001 9 9 1001
2 2 0010 A 10 1010
3 3 0011 B 11 1011
4 4 0100 C 12 1100
5 5 0101 D 13 1101
6 6 0110 E 14 1110
7 7 0111 F 15 1111

5 A 0 . 4 D 1
162 161 160 . 16-1 16-2 16-3
5x162 10x161 0x160 . 4x16-1 13x16-2 1x16-3
1280 160 0 . 0.25 0.0508 0.0002

1280 + 160 + 0 + 0.25 + 0.0508 + 0.0002 = 1440.301

3
2. Chuyeån ñoåi cô soá:
a. Töø thaäp phaân sang nhò phaân

8 . 625
8 : 2 = 4 dö 0 (LSB)
4 : 2 = 2 dö 0
2 : 2 = 1 dö 0
1 : 2 = 0 dö 1

1 0 0 .0 1 0 1
. B

0.625 x 2 = 1.25 phaàn nguyeân 1

(MSB)
0.25 x 2 = 0.5 phaàn nguyeân 0
0.5 x 2 = 1.0 phaàn nguyeân 1 4
 b. Töø thaäp phaân sang thaäp luïc phaân:

1480.429
6875
1480 : 16 = 92 dö 8 (LSD)
92 : 16 = 5 dö 12
5 : 16 = 0 dö 5

5 C 8. . 6 E
H

0.4296875 x 16 = 6.875 phaàn nguyeân

6 (MSD)
0.875 x 16 = 14.0 phaàn nguyeân
14
5
c. Töø nhò phaân sang thaäp luïc phaân:

0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 0 1 . 001
10101 B
3 B 5 . 6
D . A H
d. Töø thaäp luïc phaân sang nhò phaân:

2 C 9 . E
8 H
0 01011001001.11101
000 B
6
II. Soá nhò phaân (Binary):
1.Caùc tính chaát cuûa soá nhò phaân

- Soá nhò phaân n bit coù 2n giaù trò töø 0

ñeán 2n - 1
- Soá nhò phaân coù giaù trò 2n-1: 1……
… 1 (n bit 1)
- Soá nhò phaân coù
vaø giaù
giaù trò leû
trò 2n: laø
1 soá
0……
coù... LSB
0 (n= bit
1; 0)
ngöôïc laïi giaù trò
chaün laø soá coù LSB = 0
- Caùc boäi soá cuûa bit:
1 B (Byte) = 8 bit
1 KB = 210 B =
1024
1 MB B = 210 KB = 220
B
1 GB = 210 MB
7
2. Caùc pheùp toaùn soá hoïc treân soá nhò
phaân:
a. Pheùp coäng:
1 1 1
0 + 0 = 0
0 + 1 = 1 1 0 1 1
1 + 0 = 1 11 0
1 + 1 = 0 1 1 1 10 0
nhôù 1
a. Pheùp tröø:

- - -
0 - 0 = 0
0 - 1 = 1 1 1 0 1
möôïn 1 01 1
1 - 0 = 1
1 0 0 11 1
1 - 1 = 0 8
 1 0 1
c. Pheùp
nhaân: 1 01 0
1
1 0 1
0 0 01
0 0 00
1 0 10
1 1 010 0 1
d. Pheùp 1
chia: 1 0 0 1 0 0 0 11 0
1
1 0 1 1
1 1 0 1
1 11 0
1 10 1
11 0 1
11 0 1
1 01 9
3. Maõ nhò phaân:
Töø maõ:
laø caùc toå hôïp nhò phaân ñöôïc söû duïng
trong loaïi maõ nhò phaân
a. Maõ nhò phaân cho soá thaäp phaân (BCD –
Binary Coded Decimal)
Soá BCD BCD BCD Maõ 1 trong
thaäp (8 4 2 (2 4 2 quaù 3 10
phaân
0 0 1)
0 0 0 1)00 0011 0000000
1 0 0 0100 001
2 000 000 0101 0000000
3 1 1 0110 010
4 001 001 0111 0000000
5 0 0 1000 100
6 001 001 1001 0000001
7 1 1 1010 000
8 010 010 1011 0000010
9 0 0 1100 0 0 0 10
 b. Maõ
laø Gray:
maõ nhò phaân maø 2 giaù trò lieân tieáp
nhau
coù toå hôïp bit bieåu dieãn chæ khaùc nhau
Giaù Binar 1Gray
bit
0trò 0 0y0 0 0 0
1 001 001
2 010 011
3 011 010
4 100 110

Ñoåi töø Binary sang Ñoåi töø Gray sang

Gray Binary
1 0 1 1 1 0 0 0
1 0 1 1 Gray 1 1 0 0
0 : 1
Gray 1 1 1 0 1 1 0 0 0 1
: 11
c. Maõ LED 7 Giaù a b c d e f
ñoaïn: trò
0 g1 1 1 1 1 1
a 1 0
2 0 1 1 0 0 0
f b 3 0
g 4 1 1 0 1 1 0
e c 5 1
6 1 1 1 1 0 0
d 7 1
8 0 1 1 0 0 1
9 1
d. Maõ 1 trong n: 1 0 1 1 0 1
laø maõ nhò phaân n bit 1coù moãi töø maõ
chæ coù 1 bit laø 1 (hoaëc1 0)0 1 1 1 1
vaø n-1 bit
1
coøn laïi laø 0 (hoaëc 1) 1 1 1 0 0 0
1 0 0 0 1 1
0
0
0 1 0 1
1 1 1 1 1 01 1
1
Maõ 1 trong hoaë
0 0 1 1 1 1 0
4: c 1 1 1 1 0 1
0 0 0 1 1 1 12
1
d. Maõ kyù töï
ASCII: (Coät) b6 b5 b4
(Haø 00 00 01 01 10 10 11 111
ng)
b3 b b He 00 11 20 31 40 51 60 7
2

0 01b00 x
0 NUL DLE SP 0 @ P ` p
0 1 SO DC1 ! 1 A Q a q
000 2 H DC2 ” 2 B R b r
1 3 STX DC3 # 3 C S c s
001 4 ETX DC4 $ 4 D T d t
0 5 EOT NA % 5 E U e u
001 6 EN K & 6 F V f v
1 7 Q SYN ’ 7 G W g w
010 8 ACK ETB ( 8 H X h x
0 9 BEL CA ) 9 I Y i y
010 A BS N * : J Z j z
1 B HT EM + ; K [ k {
011
C LF SUB , < L \ l |
0
D VT ESC - = M ] m }
011
E FF FS . > N ^ n ~13
1
F CR GS / ? O _ o DEL
100
III. Soá nhò phaân coù daáu :
1. Bieåu dieãn soá coù daáu:
a. Soá coù daáu theo bieân ñoä
(Signed_Magnitude):
- Bit MSB laø bit daáu: 0 laø soá döông
vaø 1 laø soá aâm,
caùc bit coøn laïi bieåu dieãn giaù
+ lôùn
trò ñoä 13
01101
:
- 13
11101
:
- Phaïm vi bieåu dieãn:
- (2n-1 – 1) ÷ + (2n-
1
– 1)
14
b. Soá buø_1 (1’s Complement):
- Soá buø_1 cuûa 1 soá nhò phaân N coù
chieàu daøi n bit
Buø_1 (N) = 2n – 1 – N
Buø_1 (1 0 = 24 - 1 - 1
0 1) 0
= 0111 1 1 - 1
001
= 0110
- Coù theå laáy Buø_1 cuûa 1 soá nhò
phaân baèng caùch laáy ñaûo töøng bit
cuûa noù (0 thaønh 1 vaø 1 thaønh 0)
- Bieåu dieãn soá coù daáu buø_1:
* Soá coù giaù trò döông:
bit daáu = 0, caùc bit coøn laïi
* Soá dieãn
bieåu coù giaù
ñoätrò aâm:
lôùn
laáy buø_1 cuûa soá döông
coù cuøng ñoä lôùn
- Phaïm vi bieåu dieãn
15
- (2 n-1
– 1) ÷ + (2 n-1
– 1)
c. Soá
- Soábuø_2 (2’s Complement):
buø_2 cuûa 1 soá nhò phaân N coù chieàu
daøi n bit cuõng coù n bit
Buø_2 (N) = 2n – N = Buø_1 (N) +
1
Buø_2 (1 0 = 24 - 1
0 1) 0
= 0110 0 0 0 - 1
0
=0 1 01
11
hoaëc Buø_2 = Buø_1 (1 0 0
(1 0 0 1) 1)
= +1 0110
=+ 1 01
11
16
- Bieåu dieãn soá coù daáu buø_2:
* Soá coù giaù trò döông:
bit daáu = 0, caùc bit coøn laïi
bieåu
* Soá dieãn ñoätrò
coù giaù lôùn
aâm:
laáy buø_2 cuûa soá döông
coù cuøng ñoä lôùn
- Phaïm vi bieåu dieãn soá nhò phaân coù
daáu n bit
- (2n-1 ) ÷ + (2n-1 - 1)
Giaù trò Giaù trò aâm
000döông
= 0 100 = - 4
001 = + 1 101 = - 3
010 = + 2 110 = - 2
011 = + 3 111 = - 1
17
- Ñeå tìm ñöôïc giaù trò cuûa soá aâm:
ta laáy buø_2 cuûa noù; seõ nhaän ñöôïc
soá döông coù cuøng bieân ñoä
Soá aâm 1 1 0 0 0 1 coù - giaù
trò : ……… 15
Buø_2 (1 1 0 0 0 1) = 0 0 1 1 1 1
: + 15
- Môû roäng chieàu daøi bit soá coù daáu:
soá döông theâm caùc bit 0 vaø soá aâm
theâm caùc bit 1 vaøo tröôùc
-3 : 101 = 11101
- Laáy buø_2 hai laàn moät soá thì baèng
chính soá ñoù
- Giaù trò -1 ñöôïc bieåu dieãn laø 1 ….
11 (n bit 1)
- Giaù trò -2n ñöôïc bieåu dieãn laø 1 0 0
.... 0 0 (n bit 0)
- 32 = - 25 : 1 0 0 0 0 0 18
2. Caùc pheùp toaùn coäng tröø soá
coù- daáu:
Thöïc hieän gioáng nhö soá khoâng
daáu.
- Thöïc hieän treân toaùn haïng coù cuøng
chieàu daøi bit,
vaø keát
- Keát quaû ñuùng neáu naèm trong quaû
phaïm vi
cuõng coù cuøng
bieåu dieãn soádaáu.
soá coù bit
(neáu keát quaû sai thì caàn
:
môû roäng 1 0 1 daøi bit)
chieàu : 111
+- 6 0 +- 2 0
+3 : 001 -5 : 101
-3 1 110 -7 1 100
: 1 : 1
+4 : 010 0010
+ 0 00010
: 0101
+5
-7 1 0 0(Kq
1 1 0 1 0 0: + 9(Kq
19
: sai) 1 ñuùng)
 : 101 + 2 : 001
--6 0 - 0
-2 : 111 -5 : 101
-4 0 110 +7 1 011
: 0 : 1

-7 : 100 1100
- 1 10010
: 0101
+5
+4 0 1 0(Kq
0 1 1 0 1 0: - (Kq
: sai) 0 12 ñuùng)

20
Tröø vôùi soá A – B = A + Buø_2
buø_2: (B)
* Tröø vôùi soá khoâng coù daáu
: 011 0110
- 6 0 buø_
+
13 : 110
0011
2:
1 100
-7 :
1
* Tröø vôùi soá coù daáu
-6 : 101 1010
- buø_
-3 0
: 110 +
0011
2:
1 110
-3 :
1 21
 IV. Coäng tröø soá BCD:
Neáu toång Si ≥ 10 hoaëc
A+ S= A+B coù bit nhôù
B Ci = 1, thì hieäu ñính Si :
Si = SiC
Cn = 1: keát Neáu + 6=vaø 1 Sthì = Si+1 +
i+1 khoâng
i
quaû laø hieäu
Neáu C ñính
= 0 thìCi hieäu ñính
i
D=A–B soá döông D :
A - =A+ (A≥B)
i

B Buø_2(B) Cn = 0: keát Neáu Ci D =i 1= thì

Di +hieäu
10 ñính
(Keát quaû quaû laø Di :
boû bit Cn) soá aâm (A Neáu Ci D= =0 thì6 khoâng
Di +
<B) hieäu ñính
i
1
: 0 0 1 0 Laáy 1 buø : 0010 1
+ 29 :0 0101
keát quaû + 28
0 :0 0001 1
55 19
1 0111 11 0 0100 00
1 0 01 0 1 01
84 1 0
1000 01 47 1 0100 01
22
: 0 0 : 1 1
 : 0010 1 1
0010 1
- 29 :0 0 1 0 1 0 0100110 1
55 +
101 01101 01
00 01
-26 1 0
1101 10
: 10
00 1 0 01
10

23