Szkodniki magazynowanych zbóż

Obecność szkodników stanowi dla przechowywanego ziarna dwojakiego rodzaju zagrożenie:

• bezpośrednie wynikające z ubytku masy ziarna w wyniku żerowania szkodników
• straty pośrednie wynikające z pogorszenia się jakości ziarna i zanieczyszczenia go
wydalinami, wydzielinami, wylinkami czy martwymi osobnikami

W zmagazynowanym ziarnie najczęściej występują: roztocze, owady, gryzonie, ptaki oraz

mikroorganizmy, takie jak grzyby i bakterie

Powstające szkody:

ubytek masy na skutek zżerania

obniżenie jakości surowców przez nagryzanie, uszkadzanie powierzchni i
umożliwianie zakażenia wtórnego

zanieczyszczanie odchodami, wylinkami, kokonami i martwymi osobnikami

podnoszenie temperatury i wilgotności surowca, przez co jest możliwy rozwój
mikroflory i działalność enzymów

roznoszenie bakterii chorobotwórczych

niszczenie opakowań i urządzeń magazynowych

Roztocze – pajęczaki
Roztocze są pajęczakami, o wymiarach od kilkuset mikrometrów do około milimetra.
Przynależność roztoczy do pajęczaków opiera się na posiadaniu czterech par odnóży oraz nie
zaznaczonej lub nieobecnej segmentacji ciała, co różni je od pozostałych rzędów tej gromady.

Ogólna charakterystyka:

Roztocze są niewielkie (do 1 mm długości)

Ciało ich pokryte jest włoskami i szczecinkami

Ich obecność stwierdza się w badaniach mikroskopowych

Roztocze są wytrzymałe na głód i niską temperaturę,

W wysokiej temperaturze i niskiej wilgotności jednak szybko giną

W zmagazynowanym zbożu żerują zazwyczaj w całej masie ziarna, wyrządzając
poważne straty

W miarę spadku temperatury przemieszczają się w głąb, tworząc tzw. gniazda

Roztocze nie potrafi uszkadzać całych i zdrowych ziarniaków. Są szkodnikami
wtórnymi, tzn. występują i żerują w ziarnie uszkodzonym

Żerujące roztocze, uszkadzają przede wszystkim zarodek i warstwę aleuronową ziarna

Szkodniki te zanieczyszczają zboże odchodami, wylinkami i trupami, nadają mu
nieprzyjemny zapach, wpływają na wzrost wilgotności i temperatury ziarna

1

W miejscach dużego zagęszczenia roztoczy temperatura ziarna może wzrosnąć nawet
o 2-7°C

Ekskrementy i wylinki mogą wywoływać reakcje alergiczne wśród pracowników
magazynów

Roztocze na swoim ciele może przenosić bakterie i grzyby

Ziarno zanieczyszczone roztoczami nie nadaje się do spożycia przez ludzi i zwierzęta;
spożyte zaś może wywoływać podrażnienia śluzówki przewodu pokarmowego, kolki i
biegunki

rozkruszek mączny, roztoczek domowy i owłosiony

• Osiągają rozmiary ciała w granicach 1 mm
• Rozwijając się na ziarnie wyjada głównie zarodek
• Przy masowym występowaniu rozkruszków podwyższa się wilgotność ziarna, co
sprzyja rozwojowi drobnoustrojów
• Szkodliwość rozkruszków jest tym większa, że są one groźne dla organizmu ludzkiego
i zwierzęcego.
• Rozprzestrzeniają się one wraz z ziarnem i na opakowaniach, mogą być też
przenoszone na ciele owadów, gryzoni, ptaków, a także na ubraniach pracowników i
na maszynach
• Wielkość: samce 320 - 460µm, samice 350 - 650µm
• Masa 3,3µg
• Długość życia 0d 40-100 dni
• Jedna samica składa ok. 1000 jaj

Większość szkodników owadzich występujących w magazynowanym ziarnie należy do

dwóch rzędów:

Spośród chrząszczy najgroźniejsze są:

• wołek zbożowy,
• trojszyk ulec,
• spichrzel surynamski,
• skórek zbożowy,

Spośród motyli najgroźniejsze są :

• mklik mączny
• mól ziarniak

Chrząszcze
Wołek zbożowy
Jest najgroźniejszym szkodnikiem przechowywanego całego ziarna powoduje do 5% strat.
Jest to jasnobrązowy lub czarny chrząszcz długości 2-5 mm z charakterystyczną głową
wydłużoną w ryjek. Jego cały rozwój przebiega wewnątrz ziarniaka. Larwa rozwijająca się w
ziarniaku wygryza całe jego wnętrze pozostawiając tylko łupinę nasienną. W miejscu
skupienia populacji wołka zbożowego temperatura masy ziarna może być nawet o 10°C
wyższa niż w niezasiedlonych miejscach

2
Trojszyk ulec
Rdzawo-brązowy chrząszcz długości 2,6-5,0 mm. Chrząszcze i larwy trojszyka żerują przede
wszystkim w uszkodzonym ziarnie, niszcząc w pierwszej kolejności zarodek. Podrażnione
chrząszcze wydzielają lotne związki zapachowe – chinony, które nadają ziarnu trwały i
nieprzyjemny zapach. Ziarno takie nie nadaje się jako pokarm dla ludzi, pasza dla zwierząt
czy produkt dla przemysłu. Szkodnik ten jest nieodporny na niskie temperatury, dlatego
zwykle dłużej występuje w ogrzewanych magazynach

Spichrzel surynamski
Brązowy chrząszcz długości 2,5–3,5 mm. Ma on po 6 wyraźnych ząbków po bokach
przedplecza. Chrząszcze i larwy zaczynają żerowanie zwykle od zarodka, co dyskwalifikuje
ziarno do siewu.

Skórek zbożowy
Jest rdzawobrunatnym chrząszczem pokrytym żółtymi włoskami długości 1,5–3,0 mm.
Chrząszcze nie wyrządzają szkód. Żółte larwy mają ciało pokryte licznymi szczecinkami i
pęczek włosków na odwłoku, które łatwo odłamują się przy dotknięciu. Spożyte z paszą,
wbijają się w śluzówkę przewodu pokarmowego zwierząt, co jest przyczyną różnych stanów
zapalnych, a niekiedy zadławienia się zwierzęcia. Żerujące larwy całkowicie niszczą ziarno.
Są one odporne na głód i w niesprzyjających rozwojowi warunkach mogą zapadać w
diapauzę. Z czasem powierzchnia ziarna zostaje pokryta kożuchem wylinek i martwych
chrząszczy.

Motyle
Mklik mączny
Mklik mączny jest motylem nocnym o rozpiętości skrzydeł do 25 mm i ciele długości około
14 mm. Przednie skrzydła są szare z dwoma charakterystycznymi ciemnymi zygzakowatymi
liniami w części nasadowej i wierzchołkowej. Motyle nie pobierają pokarmu. Szkodliwe są
larwy – gąsienice, które przędą przez całe życie lepkie, jedwabne nici, którymi zlepiają w
grudki ziarno, na którym żerują. Usunięcie splotów przędzy jest trudne i powoduje dodatkowe
straty. Larwy żerują zwykle tylko w wierzchniej warstwie w oprzędach.

Mól ziarniak
Szkodliwe są larwy – gąsienice, które wgryzają się do wielu ziarniaków i wyjadają tylko
częściowo ich zawartość. Zaczynając żerowanie od zarodka, co dyskwalifikuje ziarno do
siewu. Dodatkowo ziarniaki pozlepiane są przędzą wytwarzaną przez gąsienice. Przy dużej
liczebności larw powierzchnię pryzmy ziarna pokrywa warstwa połyskującej przędzy.

Ptaki

Ptaki (gołąb, wróbel) nie powodują znacznych szkód w magazynach zbożowych

Są łatwo i wcześnie wykrywane i usuwane z pomieszczeń.

Rozdziobują i rozdeptują ziarna, zanieczyszczają je odchodami, pierzem, i uszkadzają
opakowania.

Mogą także przenosić choroby zakaźne, owady i pasożyty.

3
 Zabezpieczanie przed miejskimi
ptakami - szkodnikami
Powody Ochrony przed Ptakami:

Odchody nie wyglądają estetycznie

Niszczenie budynków

Potencjalne ryzyko dla zdrowia

Przenoszenie przez ptaki insektów

Potencjalne ryzyko dla bezpieczeństwa

Zagrożenia dla zdrowia, których przyczyną mogą być ptaki

Organizmy chorobotwórcze, które mogą być zjedzone:

Salmonella spp.
• powoduje zatrucie żywności

Lysteria spp.
• powoduje zatrucie żywności

Campylobacter spp.
• powoduje zatrucie żywności

E.coli var. 0157
• powoduje zatrucie żywności – możliwa śmierć

Organizmy chorobotwórcze, które mogą być wdychane:

Chlamydia psittaci (psittacosis / ornithosis)
• zapalenie płuc – możliwa śmierć

Cryptococcus neoformans
• zapalenie płuc, opon mózgowych – możliwa śmierć

Histoplasma capsulatum
• zapalenie płuc, opon mózgowych – możliwa śmierć

Allergeny
• uszkodzenie płuc – możliwa śmierć

Insekty przenoszone przez ptaki

Karmiące się krwią
• pchły, wszy, pluskwy i roztocza

Karmiące się piórami
• np. niektóre gatunki moli

Karmiące się mięsem
• różnorodne padlinożerne muchy & chrząszcze

Karmiące się drewnem
• np. korniki, itp.

4
 Ograniczanie populacji

Co w Polsce jest legalne?

Zabijanie ptaków powinno być stosowane w ostateczności

Rzadko daje to długoterminowe rozwiązanie problemu, dopóki nie usunie się
przyczyny pojawiania się ptaków w danym miejscu

Po prostu pojawia się “próżnia”, która szybko wypełniana jest przez imigrację lub
szybkie rozmnażanie się.

Możliwe metody

pułapki (złapane ptaki są następnie uśmiercane)

odstrzeliwanie - broń pneumatyczna lub palna

sieci

trucizny

niszczenie gniazd lub jaj

antykoncepcja

ograniczanie źródeł żywności

Zakładanie pułapek

wybrać odpowiednie miejsca na pułapki - trudno dostępne, z dala od miejsc

publicznych

podkarmiać przez kilkanaście dni, aż będą pobierały pokarm bez strachu (gołębie)

przygotować pułapkę – wstawić pokarm, wodę

kontrolować pułapki przynajmniej raz dziennie

zabić schwytane gołębie – wypuścić inne ptaki

Zakładanie pułapek - Problemy

pułapki umieszczane są w miejscach dostępnych dla ludzi

ludzie widzą pułapki – i informują prasę

podkarmianie przyciąga ptaki z okolicy

wyłapuje się dużo ptaków – ale nie te, które powodują problem

wyłapuje się dużo ptaków – ale populacja szybko się odtwarza

Odstrzeliwanie

skupia się na ptakach stanowiących problem

może być wykonywane dyskretnie - w nocy, używając świateł

ale istnieją prawne restrykcje ograniczające użycie broni

konieczne jest wcześniejsze poinformowanie Policji – nawet, jeśli nie potrzeba
stosownych zezwoleń

Broń pneumatyczna

broń pneumatyczna nie odskakuje

jako, że w użyciu jest cicha, nie płoszy ptaków (ale w wielu krajach jest nielegalna)

wielo-strzałowy magazynek oznacza łatwiejsze ładowanie

niezbędna jest dobra luneta

Sieci

mogą nie być legalne – najpierw sprawdzić

5

wymagają intensywnej pracy

wymagają treningu

niezbyt efektywne

sieci katapultowane bardzo trudne do złożenia i ponownego zastosowania

Pokrywanie jaj olejem

Niszczenie jaj i gniazd

często niezbędne przy pracach zabezpieczeniowych

może być przydatne samo w sobie (mewy)

może wywoływać problemy z opinią publiczną

wymaga intensywnej pracy

może być niebezpieczne dla techników

Trucizny (jeśli legalne!)

poważne, praktyczne problemy przy stosowaniu

poważne problemy z efektywnością poważne problemy z publiczną akceptacją

Obecnie rzadko stosowane

Antykoncepcja

była próbowana w kilkunastu krajach…

…nie wykazano aby była efektywna

problemy wynikające z oddziaływania na gatunki niedocelowe

droga

wymaga intensywnej pracy

może nie być legalna – najpierw sprawdzić!

Ograniczanie Populacji w wyniku zabijania ptaków

eliminowanie dorosłych osobników często nie rozwiązuje problemu w dłuższym
okresie czasu (za wyjątkiem mew).

niszczenie jaj lub gniazd tylko opóźnia szybkość wzrostu populacji – strategia
długookresowa

istnieje wiele ograniczeń prawnych

często niebezpieczne i wymagające dużego nakładu pracy

drażni opinię publiczną

Ograniczanie Źródeł Żywności

edukacja, poprzez ogłoszenia & prasę, plakaty, ulotki, etc

prewencyjne sprzątanie ulic

“szybkie reagowanie” – specjalne zespoły osób odpowiedzialnych za utrzymanie
czystości

edukacja/zaskarżanie komercyjnych lokali w zakresie postępowania z odpadami
żywności

oskarżanie społeczeństwa nie zadziała

dało rezultaty w Bazylei, Szwajcaria - 50% ograniczenie populacji gołębi w ciągu 5
lat podczas kampanii “karmienie szkodzi ptakom”

wydaje się, że działa to w niektórych miastach Wielkiej Brytanii

jest to strategia mogąca być zastosowana przez Rząd, a nie prywatne firmy

6
 ZABEZPIECZANIE
Zabezpieczanie poszczególnych budynków lub budowli poprzez instalację fizycznych
systemów nie powodujących śmierci ptaków.

Humanitarne – ale nie rozwiązuje wszystkich problemów

Drogie – prace na wysokościach są kosztowne

Ryzykowne – łatwo popełnić błąd, którego usunięcie jest kosztowne

ZABEZPIECZENIA – opcje

Sieci

Kolce

Druty

Żele

Systemy specjalistyczne:
• “Kosarz”
• Systemy elektryczne
• Systemy wykonane we własnym zakresie

„Presja” ptaków
Poszczególne części budynku mogą być klasyfikowane w zależności od spodziewanej
“Presji” z jaką ptaki będą oddziaływały na zabezpieczenia:

NISKA Presja – łatwe do zabezpieczenia

ŚREDNIA Presja – potencjalne problemy

WYSOKA Presja – prawdopodobieństwo porażki

NISKA “Presja”

Części budynku używane tylko okazjonalnie
• Zwykle w górnych partiach budynku
• Wystawione na działanie wiatru i deszczu
• Ptaki nie przywiązują do nich większej wagi
• Łatwo zabezpieczane przy użyciu jakichkolwiek metod odpowiednich dla
danego gatunku

ŚREDNIA “Presja”

Części budynku zwykle używane przez ptaki w ciągu dnia
• Z widokiem na stałe źródła pokarmu / wody
• Użytkowane regularnie dla zażywania kąpieli słonecznych

WYSOKA “Presja”

Obszary budynku używane przez ptaki:
• Nocą - aby odpocząć
• Do zakładania gniazd

Tylko właściwie zainstalowane i konserwowane Sieci lub Sieci o metalowych

„oczkach” dadzą właściwy rezultat

Systemy „Kolców” przeznaczone na obszary o dużym zasiedleniu mogą zdać
egzamin, ale mogą wymagać dodatkowego wsparcia w niektórych miejscach

Nie należy zapominać o przenoszeniu się ptaków

7
 ODSTRASZANIE
Odstraszanie dźwiękiem

hałas

ultradźwięki

alarm / stresujące odgłosy
Odstraszanie przez efekty wizualne

plastikowe sowy

profile drapieżników / oczy

latawce o kształcie drapieżników

drapieżne ptaki

Hałas

ptaki nie są głupie…

…i szybko się uczą, że hałas nie zrobi im krzywdy

nauczą się go ignorować

Ultradźwięki

ptaki słyszą dźwięki w podobnym do ludzkiego zakresie, więc jeśli my nie słyszymy
dźwięku – ptaki także go nie słyszą

Ten system po prostu nie działa na ptaki

Stresujące odgłosy

nagrywane odgłosy stresujące są następnie odtwarzane ptakom

efektywna technika przeciwko:
• szpakom
• mewom (czasami)
Plastikowe sowy

niektórzy sądzą, że to działa…

są sprzedawane jako ‘Ozdobniki Biurowe’

…i fotografowane „przy pracy”…

Sylwetki drapieżników zapobiegają wlatywaniu ptaków w szkło…

…ale nie zapobiegną siadaniu na szkle!

Latawce w kształcie drapieżników

mieszanka przerażającego kształtu i ruchu

wydaje się, że może dać to jakiś efekt

Sokoły i Jastrzębie

żywe drapieżniki działają…

…ale tylko w czasie, gdy są obecne.

można pozwolić na polowanie, aby wzmóc efekt przerażenia

Odstraszanie:

Jest to dziedzina, która wymaga uwagi, przeprowadzenia większej ilości badań i prac
rozwojowych

…w celu wypracowania technik wykorzystujących różnorodne stymulanty strachu,
które będą skuteczne przez dłuższy czas.