‫فناوري اطلعات و نقش آن در آموزش‬

‫امروزه استفاده از رايانه‪ ،‬زندگي بشر را در تمامي وجوه دگرگون ساخته است‪ .‬مطالعات انجام شده در‬
‫ارتباط با برنامه هاي توسعه اغلب كشورها‪ ،‬نشاندهنده محوري بودن نقش فناوري اطلعات و ارتباطات‬
‫در اين گونه برنامه هاست‪ .‬فناوري اطلعات و ارتباطات را مي توان به عنوان ابزاري نيرومند براي‬
‫ارتقاي كيفيت و كارايي آموزش مورد استفاده قرار داد به گونهاي كه شيوه سنتي آموزش را دستخوش‬
‫تغيير قرار داده و ديگر نيازي به حضور فيزيكي در كلسهاي درس نباشد‪.‬‬

‫انفورماتيك‪ ،‬تله ماتيك ارتباط راه دور به كمك رايانه و مخابرات‪ ،‬مجموعه اي را پديد آورده كه منشا‬
‫انقلب سوم بر پايه صنعت اطلع رساني شده است انقلبي كه محور آن دسترسي به اطلعات‪ ،‬جستوجو‬
‫و بازيابي اطلعات در مدت زمان محدود و هزينه معقول است و نهايتا _موجبات تحقق دهكده جهاني و‬
‫جامعه اطلعاتي را پديد مي آورد‪ .‬تعاريف متعددي از جامعه اطلعاتي ارائه شده است ولي محوريت‬
‫چنين جامعه اي‪ ،‬اطلعات وتوليد ارزشهاي اطلعاتي است نه توليد ارزشهاي مادي‪.‬‬

‫فناوري اطلعات و ارتباطات و نقش آن در آموزش‬

‫فناوري اطلعات‪ ،‬زيست شناسي و ژنتيك ملكولي و فناوري نانو‪ ،‬امروزه به عنوان موِلفه هاي انقلب‬
‫علمي صنعتي سوم محسوب ميشوند‪ .‬فناوري اطلعات شاخه اي از فناوري است كه با استفاده ازسخت‬
‫افزار‪ ،‬نرم افزار و شبكه افزار‪ ،‬مطالعه وكاربرد داده و پردازش آن درزمينه هاي ذخيره ‪ ،‬ويرايش‪،‬‬
‫انتقال‪ ،‬مديريت‪ ،‬جابه جايي‪ ،‬مبادله‪ ،‬كنترل‪ ،‬سوييچينگ و غيره را امكان پذير ميسازد‪ .‬فناوري اطلعات‬
‫وارتباطات خود به تنهايي نقش مهمي را درتوسعه جوامع ايفا مي كند‪.‬‬

‫آموزش‪ ،‬تجربه اي است مبتني بر يادگيري كه به منظور ايجاد تغييرات نسبتا ماندگار در فرد صورت مي‬
‫گيرد‪ .‬يادگيري‪ ،‬به عنوان يكي از نيازمنديهاي اساسي انسان‪ ،‬تحت تاثير روشهاي نوين ناشي از كاربرد‬
‫فناوري اطلعات قرار گرفته است‪ .‬كلس مجازي يكي از محصولت فناوري اطلعات و ارتباطات در‬
‫زمينه آموزش است‪ .‬در اين روش‪ ،‬آموزشهاي مورد نظر درمكاني مشخص ارائه و سپس با بهره‬
‫برداري از روشهاي انتقال همزمان يا ناهمزمان به مكان ديگر منتقل ميشود‪ .‬برخي از دليل توجه به‬
‫كلس مجازي دراجراي سياستهاي آموزشي عبارتاند از‪:‬‬

‫ـ عدم نياز به جابه جايي استادان‪ ،‬معلمان ومربيان از يك منطقه به منطقه ديگر و امكان بهره گيري از‬
‫اساتيد به نام بدون توجه به موقعيت مكاني‬
‫ـ كاهش هزينه لجستيكي‬
‫ـ حذف تاثير منفي عواملي همچون دوري‪ ،‬وضعيت بد جغرافيايي و امنيت كم‬
‫ـ افزايش كيفيت آموزش ازطريق بهره مندي از اساتيد‪ ،‬معلمان و مربيان با سابقه ومجرب مناطق ديگر‪.‬‬

‫تاكنون براي استفاده از اين فناوري در آموزش‪ ،‬گامهاي مختلفي برداشته شده كه نتايج آن به صورت نرم‬
‫افزار‪ ،‬برنامه هاي تحت وب و غيره دراختيار كاربران قرار گرفته است‪ .‬از نرم افزار هاي ارايه شده‬
‫مي توان به نرم افزار ‪ Autherware‬از شركت ‪ Macro media‬اشاره كرد‪.‬‬

‫نيازمندي‌هاي كلس مجازي‬

 ‫‪۱‬ـ سيستمهاي آموزش‬

‫سيستمهاي آموزش از راه دور به دو دسته آموزش همزمان و غيرهمزمان تقسيم مي شود‪.‬‬

‫الف‪ :‬سيستمهاي آموزش همزمان‬

‫اين روش شامل يكي از حالتهاي ذيل است‪:‬‬

‫ـ كنفرانس ويديويي دوطرفه‬

‫دراين روش‪ ،‬استاد ودانشجو همديگر را مي بينند و مي توانند با همديگر به گفتوگو بپردازند‪ .‬در چنين‬
‫حالتي‪ ،‬به پهناي باند زيادي براي انتقال صوت و تصوير نياز است‪ .‬هر چند با استفاده از فنون فشرده‬
‫سازي صوت و تصوير‪ ،‬همچون ‪ ، MPEG4‬مي توان پهناي باند را تا حدود ‪ 256‬كيلو بيت بر ثانيه‬
‫كاهش داد‪ .‬اين نوع آموزش‪ ،‬همان ديدگاه سنتي آموزش است كه معلم در سر كلس حضور دارد‪ .‬تنها‬
‫تفاوت اين سيستم با سيستم قديمي آموزش‪ ،‬عدم نياز به حضور فيزيكي استاد در كلس درس است‪.‬‬

‫ـ كنفرانس صوتي دوطرفه‬

‫برخلف كنفرانس ويديويي‪ ،‬استفاده از صوت به همراه تصاوير جانبي براي آموزش از راه دور‪ ،‬كارايي‬
‫بيشتر دارد‪ .‬چراكه توجه دانشجو بيش از آنكه به معلم جلب شود‪ ،‬محتواي درس را تحت الشعاع قرار‬
‫ميدهد‪ .‬دراين سيستم‪ ،‬استاد و دانشجويان تصوير را نمي بيند‪ ،‬آنها فقط اسليدها را ديده و صداي همديگر‬
‫را مي شنوند‪ .‬دراين سيستم‪ ،‬به پهناي باند كمي حدود ‪ 33‬كيلو بيت برثانيه ازهرطرف مورد نياز است كه‬
‫با دوخط تلفن نيزدردسترس قرار مي گيرد‪ .‬لذا هزينه اين روش از حالت قبل كمتر است‪.‬‬

‫ـ روش ديداري ـ شنيداري‬

‫دراين شيوه از تركيب دور روش قبل استفاده مي شود‪ :‬هرگاه استاد اسليد ندارد‪ ،‬تصوير او نمايش داده‬
‫مي شود وهرگاه مطلبي با اسليد بيان مي شود‪ ،‬فقط اسليد و صداي او ديده و شنيده مي شود‪ .‬صدا و‬
‫تصوير دانشجويان نيزبا نظر استاد نمايش داده مي شوند‪ .‬اين روش بسيار مناسب است و از قابليتهاي دو‬
‫شيوه قبل به نحو احسن بهره مي گيرد‪ .‬هر چند از پهناي باند به صورت مناسب استفاده نمي شود‪.‬‬

‫ب‪ :‬سيستمهاي آموزشي ناهمزمان‬

‫دراين شيوه‪ ،‬دروس آموزشي از قبل تهيه و به گونه اي ذخيره مي شود و دانشجويان مي توانند به آن‬
‫گوش دهند‪ .‬اين حالت از يادگيري نيز با روشهاي گوناگون قابل اجراست‪:‬‬

‫ـ استفاده ازضبط ويديويي‬

‫از روشهاي قديمي آموزش از راه دور محسوب ميشود‪ .‬دراين حالت‪ ،‬كلس درس استاد با استفاده از‬
‫نوارهاي ويديويي يا ‪CD‬هاي صوتي ـ تصويري ضبط شده ودراختيار آنان قرار مي گيرد‪ .‬هزينه |اين‬
‫روش بسياركم است و به تدريس وتكثير محدود مي شود‪.‬‬
 ‫ـ استفاده از ‪CD‬هاي آموزشي‬

‫در اين روش‪ ،‬ازبرنامه هاي كامپيوتري براي فهم درس و شبيه سازي محيط آزمايشگاهي استفاده مي‬
‫شود‪ .‬هزينه اين روش نيز كم است اما به نسبت ضبط ويديويي هزينه بيشتري دارد‪.‬‬

‫ـ استفاده ازپخش وبي(‪)webCasting‬‬

‫استفاده از وب در آموزش از راه دور‪ ،‬يكي از ابزارهاي موِثر آموزشي به شمار ميآيد كه قادر است تمام‬
‫محيطهاي متني‪ ،‬صوتي و ويديويي را تركيب كند‪ .‬روشهاي مختلفي براي توسعه برنامه هاي كاربردي‬
‫تحت وب وجود دارد از جمله ميتوان به ‪ ASP ،JSP،CGI ،ISAPI‬و ‪ ActiveX‬اشاره كرد‪ .‬دراين‬
‫شيوه‪ ،‬درس با روشهاي مختلف برنامه نويسي‪ ،‬روي يك سايت قرار ميگيرد و دانشجويان با استفاده از‬
‫خطوط اينترنت‪ ،‬درس مورد نظرشان را ياد ميگيرند‪ .‬با توجه به روش مورد استفاده‪ ،‬پهناي باند مورد‬
‫نياز نيز متفاوت خواهد بود‪ .‬در اين روش‪ ،‬به نحواحسن از فناوري اطلعات استفاده ميشود و امكان‬
‫استفاده از استاد در همه زمانها‪ ،‬وابستگي زماني و مكاني استفاده از كلس را از بين ميبرد‪ .‬هزينه اين‬
‫روش بيش ازدو روش گذشته است‪ ،‬اما حسن آن اين است كه دانشجويان هرجا و هرزمان مي توانند از‬
‫آن استفاده كنند‪.‬‬

‫‪۲‬ـ بستر ارتباطي‬

‫بستر ارتباطي‪ ،‬محيطي است كه درآن داده ها بين دونقطه منتقل مي شوند كه در حالت كلي به سه دسته‬
‫‪ Circuit Switch‬و ‪ Packet Switch‬و ‪ Leased line‬تقسيم مي شود‪ .‬براي انتقال صوت و‬
‫تصوير مي توان از هر سه نوع خط ارتباطي استفاده كرد‪ .‬در انتخاب خطوط بايد پارامترها و مشخصات‬
‫آن خط را در نظر گرفت‪ .‬بستر ارتباطي بر اساس حداقل نياز انتخاب مي شود‪ .‬اين بستر مي تواند‬
‫خطوط اجاره اي مخابرات‪ ،‬اتصال ماهواره به اينترنت شكل ‪ ،1‬استفاده از ‪ VSAT‬و حتي خطوط تلفن‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪۳‬ـ اتاق تدريس‬

‫تقريبا درتمام روشهاي مجازي‪ ،‬اتاقي براي تدريس با امكانات زير مورد نياز است‪:‬‬

‫عايقهاي صوتي‬ ‫ـ‬

‫دوربين فيلم برداري‬ ‫ـ‬
‫وايت برد الكترونيكي يا معمولي‬ ‫ـ‬
‫ميكروفون‬ ‫ـ‬
‫ادوات ضبط ديجيتالي درس‬ ‫ـ‬

‫‪۴‬ـ كلس اتاق دانشجويان‬

‫براي پخش وبي‪ ،‬وجود يك رايانه متصل به اينترنت كافي است تا دانشجويان در هر زمان يا مكاني از‬
‫آموزش استفاده كنند اما در روشهاي همزمان‪ ،‬اتاق دانشجويان بايد به امكانات زير مجهز باشد‪:‬‬

‫ـ ميكروفون حداقل يك عدد و حداكثر به تعداد دانشجويان‬

 ‫بلندگو حداقل يك عدد‬ ‫ـ‬
‫يك) ‪ PC Projector‬يا يك كامپيوتر به ازاي هردانشجو(‬ ‫ـ‬
‫يك كامپيوتر‬ ‫ـ‬
‫يك دوربين فيلمبرداري‬ ‫ـ‬
‫وايت برد الكترونيكي يا معمولي‬ ‫ـ‬

‫‪۵‬ـ امنيت‬

‫شبكه هاي رايانهاي به سرعت در حال گسترش هستند به گونه اي كه اگر در سال ‪ 1986‬فقط تعداد‬
‫معدودي از رايانه ها در يك مركز كوچك به يكديگر متصل مي شدند‪ ،‬در سال ‪ 1997‬بيش از ‪ 16‬ميليون‬
‫رايانه در ‪ 85‬كشور جهان به شبكه اينترنت متصل شده و هر ده ماه اين رقم دو برابر مي شود‪ .‬اين گونه‬
‫شبكه ها علوه بر مزايا‪ ،‬معايبي نيز دارند‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬چون اطلعات در شبكه هاي كامپيوتري‬
‫درمحيط انتقال به اشتراك گذاشته مي شود و امكان استفاده القوه آن براي ديگران نيز مهيا خواهد شد‪ ،‬اين‬
‫موضوع درسيستمهاي امنيتي ـ تجاري خطر بزرگي است اما درآموزش الكترونيكي خطرهاي ديگري نيز‬
‫وجود دارد و آن اينكه يك اخللگر ميتواند اقدامات ذيل را انجام دهد‪:‬‬

‫ـ تغيير محتوا‬
‫ـ ازكار انداختن سرويس‬

‫براي اجتناب از موارد ياد شده‪ ،‬بايد تمهيداتي درنظر گرفته شود كه از مهمترين راهكارهاي آن مي توان‬
‫به روش رمزنگاري داده ها و احراز هويت و استفاده از خطوط اختصاصي اشاره كرد‪.‬‬

‫نتيجه گيري‬

‫فناوري اطلعات و ارتباطات و حركت از جوامع سنتي به جوامع اطلعاتي‪ ،‬تمامي ابعاد نيازمنديهاي‬
‫بشري را تحت تاثير قرار داده است‪ .‬روشهاي آموزشي نيز تابع چنين تغيير و تحولتي بوده اند‪ .‬مسلما‬
‫بهره گيري از آموزش مجازي با استفاده از روشهاي جديد‪ ،‬موجبات كارايي و اثربخشي بيش از پيش‬
‫نظامهاي آموزشي در جوامع بشري را فراهم مي نمايد‪ .‬در كشور ما نيز برنامه ريزي به منظور بهره‬
‫گيري از چنين روشهايي در اجراي آموزشها‪ ،‬اعم از آموزشهاي مدرسه اي‪ ،‬حرفهاي و تخصصي‬
‫ضروري است‪ .‬استفاده از چنين فنوني‪ ،‬امكان افزايش كيفيت و بهره وري آموزشي در كليه سازمانها را‬
‫پديد مي آورد‪.‬‬