7 Pielemannen en cassettendraagsters: de aardewerkfabriek De Sphinx 7.1 Inleiding De aardewerkfabriek De Sphinx is om een aantal redenen gekozen als bedrijf waarbij de seksesegregatie gedetailleerd werd onderzocht, Deze fabriek van Petrus Regout was de cerste grootschalige Nederlandse fabrick. Bij de epbouw daarvan was Petras Regout sterk athankelijk van buitenlandse expertise. Tijdens de Maastrichise indu- st 1 het productieproces ingesckakeld. Hoe dit proces verliep, hoe de seksesegregatie zich uitkristalliscerde en of en in hoeverre de seksesegr jaar veranderde in de M. de hand van De Sphinx-aardewerkfabrick omdat een omvangrijk bedrijfiarchief ¥ deze aardewerkfabrick bewaard is gebleven.' In Belgié, Engeland en Zweden kwam het preductieproces in grote lijnen overeen. De seksesegregatie bleck echter nogal isatie werden veel vrouw je verschillende delen van het producticproces nde loop van ruim honderd strichtse aardewerkindustrie, is goed te onderzoeke atic aan an te verschillen. In dit hoofastuk ullen de factoren worden geanalyseerd die verant- woordelijk waren voor deze verschillen, Een vergelijking met de cemte twee landen lige voor de hand: er was aanvankelijk sprake van kennis- en technickoverdracht vanuit Belgit ea vervolgens vanuit Engeland. Een vergelijking met Zweden is mogelijk omdac 20k onderzoek is verricht naar seksesegregatie bij de grote Zweedse aardewerkfa- brick Gustaysberg met cen invalshock die nauw verwant is aan die van dit bck, Een vergelijking met Zweden is des te interessanter omdat het land evenals Nederland de benodigde kennis voor de aardewerkfabricage moest importeren uit Engeland 1. Het archief van Die Sphinx heslaar de peri ct betreft zon 67 metez is sinds medio 1991 ondergebracht bij het Soe archicf ai Historisch Centrum voor Limburg SHCL) (cconomisels adntinistratie! munmer (¢3.4) 1012}, Opher mosient dat dit ondertoek werd aferond (medio 2003) werd er d de heer W, Mes nog gew kt aan de inventarisatie van het archief Voor de overdracht naar het SHCL was het archief voor een zeer klein deel echt geinventariscerd, Allen het mater tocnmalige bs stukken uit deze periode g Iluit de periode 1834-1879 was in het kader van het proefschrift van Maenen 1 De Sphinx, de heer Giessel, geinventariseerd. Als v neld ik: “inv.nr.”, gevolgd door het betref A. van Giewel, “Inventaris van het archief di aastricht, december 1057). Naar stekken door d jfuarchivaris v. naakt ver chruik & g nile numuner en [Giessel), verwijrend fbricken van Petrus Regout 1834-1879" Aardewerk ongeinventariwerde mehief work verweren door de aandviding: gciny. gevolgd door omtisclisijving van het geeiteerde stuk es eventuce! een datues Nog op; merke moet worden dat Petrus Regout en zijn zoons die hem later epvolgde bedrijfbeschouwden, Hierdoor onderlik mische grootheden als omet, loonkostew wnase ook bedirijfileid deglas en aardewerkfabrick administratic is het soms zeer moeilijk om bepaalde gegevens voor de glas- of sardewerklabrick 3 te krijgen. Dit geldt voor allerleibedrijfecon voor personcelseijfers.DE BEDRIPVEN waren Amold Bonniver en zijn vrouw Florence afkomstig uit het Belgische Andenne De §t-jarige Arnold Bonniver werkte als dagloner bij Petrus Regout en zowel zijn twee zonen Francois en Joseph als zijn dertienjarige dochter Cornelia werkten als porseleinschilders in de aardewerkfabrick."” Arnold Bonniver was zijn leopbaan begonnen als aardewerkschilder en vergulder en leidde daarma cen eigen bedrijf'in Andenne. Hij wasal in 1832 bij Regout in dienst gekomen en was deze behulpzaam geWeest met het opzetten van diens aardewerkfabrick in 1836." Ook de 24 pottenbakkersgezel Hi ndrick Lescur wasatkomstig uit Andenne.*' In Andenne werd van oudsher aardewerk geproduceerd en in de negentiende ceuw ontstond daar cen aantal nisuwe fabricken, Enkele daarvan hielden na korte tijd weer op te bestaan, mede als gevoly van het exportverbod naar Nederland. Het is dan ook niet verwonderlijk datPetrus R egout in staat was arbeiders uit die plats voor zijn nieuwe fabrick te werven. De beide mannelijke stokers Eugenia Rosi en Jan Gils Hubert waren evencens afkomstig uit Belgié,* Andere werklieden kwamen van verder. Zo kwamen de 23-jarige pottenbakker Jan Nicolaas Henkes en de even oude Annetta Muller uit respectievelijk Esch en Metz in Luxemburg." Tot omstreeks 1850 vervaardigde Regout de zogenaamde Belgische fiience rvoor hij de grondstoffen betrok uit Andenne, Charleroi en vit Duitsland, ma- len waarmee zijn Belgische arbeiders vertrouwd waren. Daarnaast maakte hij d : en Engelse aardewerkers nitzonderingen, al waren ze er wel v te ook gebruik van grondstoffen die in de nabijheid van Maastricht werden gedolver In de eerste periode w: Zo werkte bijvoorbeeld de in 1788 in Neweastle (Engeland) geboren Joseph Shephard bij Regour. In het bevalkingsregister van 1840 scond hij te boek als dagloner en in dat van 18 50 als porseleinwerker.* Uit het vreemdelingenregister blijkt dat hij al sinds de aardewerkfi 20 december 1837, samen met zijn oon Thoma rick van Regout was verbonden.” Voordat hii bij Regour werd aangesteld, had hij bij de bekendste }1. GAM, Bevolkingsregister Maastricht 140 Noord, fol. 345, 42. Dardenne, ‘Histoire des Faienceries Ande AM, Bevolkingsre; 44. An poswleinfbrick Fournsy bleek dat vrouwen wiecuitend gases’. (1W05},134. ster Maastricht 1840 Noord, fol. 374 lenite telde in 1812 een porselemfabrick en iif sardewerkfbricken, Lit een opgave van de vant het aandlewerk werk itde opgave over vier bedrijven in 1834 bleken vrouwen uitsluitend werkzaam bij de decoratie van het aardewerk, Deze informatie is verschalt door Robert Merknt, conservacer van het gemecntelik asrdewerkrmuscum in Andenne, onde La céramique Andenmaise au XIXesigele eu particulie van de aardewerkfabricage ia Andenne: Dardeet des Documents Authentiques Inédits' (1902 en 1905). Tombu, Hi tAndeune, Photien, Le Céramique av Paysde Lidge, 9o-tor en Melin, Une Cite Carolingienne, Histor dhe fa Ville ot dw Bort D’Anderone, 190-1 idaan deenguétesin 1812 en 1834 a Trobes, n Andennaises d'aprés 493. Woo achtergron, des Faiencerie euigue a Hay ot is Ross was atkometig wit Luik, de gel 45. Eug orteplaats van Jars Gils Hubert stomd cvolkingsregister vermeld. GAM, Bevolkingsregiser Maastricht 1849 Noord fol. 346 46. GAM. Bevolkingsregister Maastricht 1840 Noord fal. 346. +7 Maenen, Petrus Regow & 48. GAM, Bevalkiny 18godeel register Maastricht 1840 Noord fol, 341 en GAM, Bevolkingsee Buitenlandse naan is getracht de mensen met hun eigenlijke naam weer te geven 49. GAM.orchief Commissaris van Politic, inv.nr, 278 Register vrectadelingen die domicilic hebben ter Maastricht worden nop, keerd gespeld in de bronnen: darPIELEMANNI EN CASSET NDRAAGSTERS 223 Delfise aardewerkfabrikant Piecart gewerkt.” Pasna 1850 kwamen ermeerdere Engebe vaklicden bij de aardewerkfabrick van Petrus Regout in dienst Opvallend is dat Petrus Regout al in 1841 de Engelsman William Crisp aantrok om leiding te geven aan de aardewerkfabrick.” Dit gebeurde terwijl deze fabriek nog slechts zeer beperkt van omvang was, In augustus 1841 telde de aardewerkfibrick 59 werklieden.* William Crisp werd in 1803 geboren in Gateshead, een plaats in noordoost Engeland waae zijn vader als ‘potter’ werkzaam was.” In 1831 werkte hij als ‘patter’ bij de Garrison Pottery in Sunderland." Vlak voordat hij in dienst erad bij Perrus Regout werkte hij bij het dowane-kantoor als ontvanger van belastingen in Sunderland, Deze kennis gebruikte hij in de aardewerkfabrick van Petrus Regout m Engelse grondstoffen te importeren, Na zijn aantreden in Maastricht begon hij in 1845 Eduard Regout, de zoon van Pet stellen s, de kneepjes van het vak (zoalshetsamen- de aardewerkmassa) te leren pstverband werd in 1856bedindigd if g stadium intensieve contacten hebben onderhouden Zin waarna hij terugkcerde naar de Garrison Pottery in Sunderland.” Met dit bed moeten de Regoutsal in cen vro zoals blijkt uit cen overzicht uit 1819. Van de 292.142 geéxporteerde stukken genomen 1840 — (878, nr. $90. Hier werd als berocp vermeld aardewerker. Volgens dit register ging Joseph Shepherd op 6 december 1843 weet terug naar Delft, De gegevens over zijn z00n 7ijaatkomstig uit het Sphinx-archief, SHCL, archiet je 1870 Ko, nF. 676. Thomas Shepherd was van z0 december 1837 tot rijn averlijden op 1860 als afiranier aan de vormafitlis banden, so, GA.Delfi, adh mei 1818 binnengekomen in Delf Dit bligke vith geboren was. Oc Persancel fiience november g van de aardewerkfabrick v issies nieuw archief, liseph [sie] Shepperd, dat hij «Johanna Catharina Klumpers, die ie 1792 in Delft Maria Sophia (1819), Thomas (1823), Johannes Ditk (1825) en Johannes Cornelis (1827) werden in Delft geboren. Piccart begon al in 1806 Engelsaardewerk al hun kinderen, te imiteren en nam vanaf 1813 biervoor zelis Engelse arbeidersin dienst die de nieuwe teclicken », Verbruges st. GAM, archief Commisaris van Politie heli ‘Aardewerkfabrick De Porceleyne Fles', 35 Register houdende santecke verlcende visa op buitenlandse paspoorten (1838-2848). W 1 84¢ in Rotterdam om direct door te reizen naar Maastricht, Crisp werd pas op 2 ingeshreven onder nr. 13575 RAL, Provincial Archief Limburg. invenr. 1663. Verbalen + van Petrus Regout van het getal der werklieden op 14 augustus 1847 $3 Durham Record Office, Register of Baptisms in the Parish of Gateshead in the year 1803, 6y. aun Crisp arrivecede op 24 september auigustis 18.42 september 1842 no. 41. ‘Oppave $4. Disrhans Record Office, Register of Baptisens in the Parish of Sunderland in the County of Durhas in the y. ss. Robson c Census retum 1841 Sunderland. Sunderland Reference Library. mnienial Dinectory of Durkan (1841) Sunderland, 75 56. Kybalow’, European 6 $7. GAM, archi T7new Regout, inv.ne, 273, Gusta Regout 'Causerie & anes fils dans ima 86-s2mne anne pale pu ae. Za kewarn Willian 1 chienst bij Petrus Regout. Mac hor 1918. COverigens isdere causerie cen betrou Crisp vol zijn procfacturift Petrus Regout, 2 Macticn over. Gegevens uit het ps deze causeric pas rond 18. over, M. R. Bogacrs nam die vervolgens weer klakkeloas var valde Register hotidenide auntecKeninig op bu paspoorten in het arehiel vad de coumsisearis van politie last zien dat dit vier jaar te Lat was $8. ij kere 1 april 1856 met rin gezin terug naar Sunderland, GAM, Bevalki Muantricht 180, deel 1, fol. 53. Te 1857 werkt hij als pottery manager in Sunderland, 'Werd"s Sunderland Dicertory 1857-1858, 186.