Niboludan bu yana bir z cann dnmeden zg-2cana kanat geren yenierinin yzn, bir de Doan Bein hatununun eliyle

piirdii toyga orbasnn tadn unutamamt. O akam kalede bakaca ne bir lokmaya el srm ne de teki yemeklerin tadna bakmt.. Bir anak, bir anak daha. Bir topak kei peyniri ve iki anak toyga orbas. Cihan yemeklerinin ahn getirseler deimezdi. O gece, Doan Bein evinde uyumutu; gece yarmaca oturup konuarak. Ne padiah ne Be; iki yolda, iki karnda, iki canl olarak., bu sylemeyi de unutamyordu. Hi kimsenin hatrlamad fakat kendisinin unutamad yenierinin yz, salar arasnda kendiliinden ortaya kmaynca, onca gavur arasna karm ehit yzlerini de teker teker aramann mmkn olmaynca o yzn ruhuna Fatiha okumaktan baka kar yol kalmamt; sasa eer, nasip ise, bir ^n yme bir savata karlarlard, can borcunu derdi. Dndke daha dorusu Bursada dnmek frsatna biraz * olsun kavutuundan, unutamayaca y*n yenierisini, can borcundan borlu dmenin ezikliiy-le arar olduunu anlyordu. Kimseye borlu olmamak, kimsenin minnetinin altnda kalmadan yaamak.. Fakat kalnyordu ite. Padiaht; istese Avrupa dedikleri topra bir batan bir baa ineyip gemesi iten bile deildi. Nibolu saDARAACI vasinin sonurda yalnz bete birlerden gelen doyumluk Karun malna denk dse yeriydi. Bir sz cihann yarsn alt ste yeterdi. Gel gr ki canna can siperi olmu bir yenieriyi bulmaa yetmiyordu bunlar; borlu klyordu hem de en denmezinden. Savasz vurdusuz krdsz bir vakit geinmek* iin Bursada kalmak niyetindeydi. Nibolu'dan sonra, epeyce bir zaman Halnn kendine gele-miyeceini biliyordu; beli krlmt ki toplamas onarmas susu busu derken gz amaa vakti olamazd. Ali Paann dnda btn Beler paalar Macaristana girmee, Belik yapp snr Macar tesine gtrmee can atmt. ne Be bile. Doan nedense ekimser grnm Ali Paa susmutu. Beyazd: Hayr dedi. Macarm klna dahi dokunulmaya Macar, Macarlmda kalacak. Anadolu birliini pekitirmeden Macar Be-liimiz yapmak hatadr. Zayflmz olur bizim. Aklmzn Macarda gcmzn Macarda kalmas olur. Macara imdiki korku yeter, bizPn szmzden kacak hali kalmad. Bizans varken arkamzda Karamanolu varken...? Ali Paa : Timur varken demesini bekledi Bayezid Hann fakat o: Blk brk bir Anadolu yamal bohadr, neresinden yrtlaca ne zaman yrtlaca bilinmez, nasl da bilinmez demiti. Biz Macarda balanmken Anadolu -nun yrtlmas bizi de yrtar. Macar krk beliyle kend". haline brakacaz. Yafnz..? Aknc Belerini szmt bir bir: Yalnz Aknc kollarmz bir iken be olacak on iken yirmi vurup yirmi akma dalacak, Akncnn durmas olmayacak Lov ta bileniniz var mdr? Bunca DARAACI 7 Timar bunca Has bunca Zeamet sahibi bulunur aramzda. Hi mi biriniz elenip bakmaz ki kylnz ne yapmaktadr, renperiniz ne eylemektedir? Belerim! Yeri geldi diye sylyorum, her zaman sylyorum. Toprak Tanrnndr Tanrnn! Kimse sahiplenemez. Biz Tanr adna kirac saylrz. Topranzn kiracssnz kylnzn renperinizin deil. Derebei deilsiniz; nasl topra alp satamazsamz kylnz renperinizi de alp satamazsnz, onlarn srtndan yaayamazsnz. Onlar da sizin srtnzdan yaamayacana gre..? Herkes zerine den emei gcnce yapacak, s-tnlksz nefes alnacak demektir bu. yleyse lov ta ne ie yarar? Benim Beim lov tann ne ie yarayacan bilecektir, bilmelidir. Yeri gelirse lov ta sryecektir, Beliine zarar gelmez. Aksine lov ta terini renmi olur ki yapaca savan bir anlam ola. Lov ta meselesinden gelindi buraya kylmz lov tayla damn pekitirir; renperimiz harman dmeden nce harman yerinin dibini dzleyip katlatrr, onun stne harman serer. Bizim akncmz bizim lov tamz olmaldr. Avrupa dedikleri bir ka milletin topran aknclarmz bizim hamanimiz iin pekitirip hazrlamaldr ki sreceimiz harman bereketli olsun; salamna gidelim salamna yerleelim. Aknclarmz iin duracak bir snr yoktur; snr yreklerindedir, yrekleri de

bizim z yreimizdir Ali Paa da konusayd bundan deiik konumayacakt. Yldrm Bayezdm baka bir ynn grmt konumasnda. mrm Bayezid Bei tanmakla renmekle geecee benzer anlalan diye dnd. Kolayladm sanrken zorlayor. 8 DARAACI Bursa'dan dnmlerdi. Ali Paa, yarm braktklar Bizans kuatmasna kald yerden devam edileceini sanyordu. Ona gre hazrln yapm; Timarllar, Haslar, Zeametleri durumlar gerei kimini dinlenmee kimini hazr beklemee kimini sava dzeni tutmaa sralamt. Yldrm Beyazd Han ise ne Be-i Bizans iine salmakla yetindi. Gstermeliine saylacak bir mikdar eriyi koca Evrenuz Bele Bizans nne brakt. Bir Hisar yaplacak Ali Paa buyruunu verdi, v Boazn bu Anadolu yakasna bir hisar yaplacak. Gzelce bir hisarmz olmal, adna kale, de, istersen. Gel yerini seelim. Boazn Anadol'- kysnda dolamlard, Kasm balangcyd. JCpylarda koyaklarda dallar hl baharnayd.. yemlenen halsiz bir baharnalk. la baharnayd.. yenilenen halsiz bir baharnalk. Gne, yan ban henz almam bir dul kadn naznda ne eski kocasn unutmu ne yenisine sn'n, ama alabildiine sereserpelie vermiti kendini. Boaz, mavi rpntlarda akyordu. Ali Paa, .imlenmi topran kokusunda gen?: emi damarlarnn yorgunluunu duydu; uyumamak iin rpman bir yorgunluktu. Yldrm Bayezd Hana bakt gzaltndan: diri, hi gevememi; ama buralarda deildi, buralarda da grnmyordu. Ne gnete ne toprakta ne suda. Bunlarn nn arasndan , gidiyordu halbuki. Sk sk Boaz lyordu tepeden., aada veryansn bir uar gzellik varn i yokmu bilmezcerineydi; suyun hrtsz dznde. Hesaplar. buralarda olmalyd. ' DARAACI Bir tepeden vurdu indi dar vadiye. Ku cvltlarndan olma taptaze bir korunun irinden iniyorlard. Nemli, glgeli., is'.nml hamams bir aa duldasyd getikleri. imen yeilinden yaprak yediline inip konan, uup kaan bir hava. Arkada gen yenieriler muhakkak ki byle bir havada grnmez kadnlar kokluyorlard. Kasm iekleri sslenmiti. Ali Paa gen gelinlerin deprenmesinde kvrlan vadiye inerken huzursuzluk duyuyordu en garibinden; akamn oimasmi istiyordu. Eski, Bizanstan da eski bir tapnak kalntsn geince vadinin dzlne inmilerdi. ki yann kanrk, kartal srt kubarmnsndn aa yeilliinin ektii bir deve, Boazla birleince t.cnbel-lemiti. Aalarn aklnda te bete yuyan burann yerli kyl kadnlar grnverdi. Durmak geldi Ali Paann iinden; Yldrm Bayezdm da duraksar gibi olmasndan domu olabilirdi bu ama hep akam olmasna duac yrei durup te bete yuyan kyl kadnlarna bakmak isteinde kendi banayd. Bayezd Be de durmamt zaten. Sadan, kayalar, bodur amlaryla yo! diye dnen tek arabalk bir clga yola hykryordu. Clga yolun hemen solu Boazn dalgalarna a-m. barn. Kar ky bir ok atmnda sanki. cBuras! dedi Beyazd Be. Ali Pna ne dersin? Hatrladn m? Dura Cennet olas bbnm buradan gemek irtedi zorluk kardlar. Mrnd be babamla ben bir znmanlar, ben u kadarck-tm, bir zaviyeye gitmitik. ok yal bir dervile Kylemilerdi P.izam stne. Can kulanda dinlediydim. Kocam dervi buralarda bir yeri 10 DARAACI DARAACI 11 tarif ediyordu. Nice bir zaman nce iki yz yz yl olmutur herhal nk kocam dervi: Dedemden dinlemitim, o da dedesinden duya-s;ym dediydi. Bizim Ouz Soyundan gelme Pe-eneklerden on bin atl buralarda bir yerden vurmular atlarn, yze yze birinin bile burnu kanamadan kar kyya gemiler. On bin atl Ali Paa duyar msn? u grdn Boaz denizini diyorum, atlarn yzdre yzdre kar kyya gemi., biz de geebilir miyiz' dersin? Deneyelim mi? Vaz ge., biz at yzdrmeden de geeriz istersek. Burada yaplacak

hisarmz. Bir gn, inaallah, ben yetimezsem oullarmdan biri de u kar kyya byle b'r kale yaptrmaldr. Yaptrmaldr ki Bizansm sou kssile. He mi? Sadece yeniefden, savatan, sava dzeninden anlar sand Bayezda, ocuka amlklar-da bakakalmt bir daha. Tanrm! Bayezd Bei sandk biiminde mi yarattn sen? Her alnda bir yeni mi kacak, bir deiie mi aacam? Halbuki Ali Paa kendini cingz sanrd; eytann yatt yeri bilir sanrd. Bir grte anlarm adam ben! Hani nerdeyse Yldrm Bayezd Han iin: Adamn tesindedir o! deyip syrla-cakt kendi gcnden kuku duymamak iin. zin verirseniz ben balataym bu gzel ii Bayezd Beim demiti. Sayenizde Nibolu sava lsz zenginlik getirdi bize, o zenginlii bu hisarn yapmna harcaym. Hayr. BU benim vasiyetimdir, bilirim. Yad para bulunsun istemem! Birden, dnmeden, ocuklarn nazndan beter bir nazda birden: Bizi yad m grrsn Padiahm? diye soruvefdi. Biri ban karp yarsayd gnln, yalansz dolansz bir idenlikle orada Ali Paay Yldrm Bayezcia balanm bir yrekte grrd; Biz kimiz, bizim zenginliimiz nedir ki? Asl sizin olan neden yad tutmak? Ben bir Murad Be klesi deil miyim sanrsn? Yldrm Beyazd Be Ali Paann yzn szd. Ne alc gzle ne almayc gzle: deiik bakan. Yznde,' alnnda, btn bedeninde en yorgun, en bezmi 'hatta biraz da bkm grnen gzleri, vakit olsa belki bir daha o kadar sze-cee benziyordu Ali Paay. Biz kendimize alamadkdaha hay Ali Paa diye mrldand: Gnlmz yreimizi yad tutn'akta aklmz ikisine de srt evirmekte sen neden sz edersin? Ai Paa, Bursa'ya gelir gelmez, kendi yaptrd camisinden pek darya kmaz olan Bayezd Bei bu yzden ok az rahatsz etmee alyordu. Caminin girite sadaki genie odasn kendisi iin yaptrmt saski. Sedirsiz, divan-sz, mindersiz; dz, plak bir oda, yerde gsterisiz bir iki hal. O bir iki halya ters den alabildiine nakl, cafcafl; batan baa ku t-mnd-2 bir uzun Trkmen kilimf. Gen, civelei gz^ lerinden tam zl'nde. pril prl yanan bir Trkmen kz, camir.L hemen bitiminde getirip: Bunu senin iin dokudum Beim, her bir ilmiinde reni dnmmdr, mrn byle nakl geer inallah diyerek utanmln gizleyip Ba-yezid Bee uzatmt. Sonr? da yok olup gitmi, grnmezime karmt. Halla brakp bu kilimin stne bada kuruyordu Padiah. 12 DARAACI Odann bir yan silme dolapt; bir yan tenbel gelin raflar. El attn m oturduun yerden el attn bulup alacan, elindekini koyacan raflar. Dolap raflar Trkmenin renperinden oymalyd; sssz, gsterisiz, fukara. Fakat Yldrm Bayezd burada serinliyordu. Burada bir ok eyi bir ok eyliinde unutuyordu. Namaz vakitleri dnda karabudundan kim isterse geliyor, szl szsz, ya dilindekini ya elindekini, katsa kat marsa imar, burada dkp anlatyordu. Hele ,Ali Paann anlamasnn mmkn olmayan bir ili dllkta gelenle gelen gidenle giden oluyordu ki nasl anlatla! Gelenin hepsi Bursal da deildi stelik; Bursanm dndan, tesinden, ok dndan bar yanan, gz dnen, stlenen.. Herkes. Son gnlerde hayli can skknd. Ali Paann bulana byle haberler geliyordu. Ama varp da sor-amazd can skntsnn sebebini. Gelip geici bir yorgunluun oyalanlmasna verilmi bir zaman geirmedir diye dnerek, sava srasnda pek derlenip toparlanamam olan devlet ilerine dnmei, armadka padiahn yararla gitmemei uygun buldu Ali Paa: Geerdi nasl olsa, dinlenmi olurdu. Bayezd Begin can sknts dinlenmesine deil yorulmasna oldu. Bir iki derken, gelip kendisine dert dkenlerin sekizi onu kadlardan dertlenmee balamt. Rvetsiz i grmedikleri A~ den sz edi.iyordji kadlarn; paray sayann davay kazand, altunu dkenin adaleti ald syleniyordu. Yoksula hak kalmad padiahm diyorlard. YoifSU musun amar olansn P?,diahm balla beni b* laAm bile azmadr diyenler artmDARAACI 13 ti. Biz seni biliriz, sana adalet demi bel balamz. Adaletin bu ise sana

bel balayann hali nicedir Tanr bilsin. Akl almyordu. Kadlar...? Kadlar ha? Kadlar3eri miydi bre? Kadlar sokak soytars myd* Adalet satan erilik ha! Bre grrler . bunla*! Bre grmelidirler ! Tepeden trnaa iazl fkelerde kt camisinden ban alm-/ yokua fr'/anan yola sapmt. Yolla birlikte trmanmt. Tepeye. Kn dkntsnde bir .bahara dn gz krpyordu. Kzl fkesini biraz olsun hafifletmiti ama btn btne de hafifletmi saylamazd. Biraz daha salim kafayla dnebiliyordu o kadar. Kadlarn rvet almas ha? diyordu da baka laf dnemiyordu. Tyleri diken d"kendi. Ensesinde yeniden terTyordu kzl fkesi:,Bre ekmeksiz yoksulu aklm alr; bre susuz yoksulu sineye ekerim; ekmek bulur doyurursun su tar susuzluunu giderirsin, ya adalet? Tanrm satlan adaleti nasl geri alrm nasl onarrm nasl sararm ben bu yaray? Bin Nibolu savan kazanmsn ka pam eder bre, kadlarn parayla satyorsa adaleti ah!. Bir are..? Tanrm are! Tepeyi ktnda, epeydir yrmedii iin diz kapaklarnda bir kesik yorgunluk hissetmiti Bir zamandr, yrmedii zamanlarda da duyar, aldrmazd; uzun sre at bindii vakitler zenginin kasmasndan sanrd. Bu sefer cann yakacak dereceye vardrmt sz. rice bir kara tan ucuna iliip oturdu; diz kapamaca syrd akrnn dolamasn. Diz kapann altnda, mercimek irisi bir morlua ta11 DARAACI kld gzleri; mercimek irisinde kabarmt da. Bastrdnda sznn ordan geldiini anlad. Hekime gstermeli mi ki? diye dnd ama' gld dncesine. Bir beze bre bu Beyassd; sen de ocuk deilsin. Kalkarken gelenleri grd. nde uzun boylu, nohut yeili eskice hrkas-ric edepli sarmnda ar adm birj, ardnda be dervi. Toprak onlardan daha grltldr sanlacak bir sessiz yrmede geliyorlard. Balar ne eik; gzleri yerde. semelerini beklemei uygun buldu. Fa&at gelenler, selam vermek iin ba kaldrdklarnda padiah grdkleri iin durmulard. Sayglar arta arta yaklamlard. Yldrm Beyazd da kalkmak zorunda kalmt ama gezleri bir tuhaf alarak. Bu, ndeki, arad yenierinin yzyd. Kendisine yaktrabilse, gzlerini silip bir daha bakacak, silip bir daha bakacakt. Sava kzmlnda yaralanp yere d-ml, at ayaklan, kllar, topuzlar, mzraklar.. O can pazarnda zerine kanat germi yenierinin z gdesini padiaha kalkan edii geldi gzlerinin nne. Yenierinin yz.. Padiahn bedenine dokunmaktan ekinen, bir yerine bir eycikler olmasn sakn kukusunda titreyen Horasi?.^m-s yz.. Bu yz idi, evet bu yz idi! Seni taryor muyum? Damadnzn! padiahm.. Az kalsn yklacakt Beyazd Be. Demek Emir Sultan dedikleri adamd bu; yzn grmek istemedii damadyd. Kur'n- Kerim hocas seilmiken kznn gnln elen, karan, evlenen adam; yeni batan fkesi kzla DARAACI 15 kesiyordu ki Emir Sultann yzne bakma akl etti bir daha. O yenieriydi bu yz. Daha gvenilir, daha inanlr, daha yakn, ayan beyand hem de. stelik yle bir skunet vard ki baklarnda, fke bin yllk yola kaard hrsndan. Padiahm, bizi ycelttiniz. Souk bir ayranmz imek lt-f'unda bulunursanz, gnl kkmz uracktadr. Sava sresince Bursa da olduunu bilmese o yenierinin bu Emir Sultan olduuna iki dnyada da yemin etmekten ekinmezdi. Sorsa?.. Soramayacan hissetti. Fakat glmsedi. Emir Sultan da glmsyordu ama onunki ok deiikti: Damadmn da tesinde bir ekil seni tanmam Emir Sultan dedi. Bir insan hem Bursada hem Ni-boluda olabilirse..? Ne ise Emir Sultan, souk ayrannz ielim, yreimiz yanm epeydir. Kzm Hndi Hatun nicedir? Torunumuz olduunu duyduk. Salklar yerindedir padiahm. Bir gn olsun gnlmz gcenmemitir Hundi Hatundan. Tnknn.

Kzmzdr. yle bymtr. Tanr raz gelsin. Emir Sultan dinlemi yoksul evinde. Nibo-lunun yenieri yzn bulur gibi olmutu. Emir Sultana bakm, Nibolunun yenierisini dinlemiti. Yoksul, tahta plaklndaki evin Her yannda, saraydan, be konaklarndan gelme bir arballk yerlemiti. Nereye baklsa huzuruna ekiyordu. Niboludaki yenierinin yz bu yoksul evin iinde padiahmsyd. Kabul etmemek hakszlk olurdu., adaletsizlik! 16 DARAACI Emir Sultanm sana bir sorum olacak. yle ki., bin sava m kazanmak isterdin yoksa glye kar bir gszn hakkn gzeten bir tek davada karar veren olmak m? Hangisi? Hakk gzeten bir dava yeterdi bize padiahm. Adaleti mlkn temeli biliriz Biz de! Dedi ve kalkt. Emir Sultan dahi at bu kalka. Kalkn sonu cmle kadlarn bana topuz olup indi. , bilemedin drt gn iinde cmle kadlar Bursaya arld. Beyaz'd B3 hm olmu yayordu, sebep sormak kimin haddine? Ali Paay bir kara dncedir ald. Bir tek dirhem haber szmyordu. Bir ka defa sorma aklna koyduu halde soramad, ekindi; sorarsa, can elden gider sand, padiahn yznde yle okudu, az aamad. Gn tamam olup vakit gelince Yldrm Ba-yezd Han, kendiliinden sordu: Tamam mdr Ali Paa? Kadlarmzn cmlesi Bursaya gelmi midir? Gelmediyse gelmemee sebep nedir? Gelmilerdir Sultanm! Yahiii! Deiik bakan gzleri kymklanmt, her bir kym bir ucundan tutumu alev almt, giderek yangna varyordu. Bu gn, hemen imdi, Alboyaclar arsndaki koca konaa doldurulacaklar. Konak salam gzetlene, salam kilitle-ne, bir kaan olmaya! Yarn kuluk vakti, koca konak atee verile; iindeki kadlarla birlikte yanmasn yerinde grdk. yle bir yz karamz byle bir yangn temizler ancak. Duydun mu? Ali Paa, Ali Paa oldu olal ilk defa dklyordu: Duy... dum pa..diahm! DARAACI 17 Duymam gibi bakarsn da! Nasl baklacan bilmiyordu ki Ali Paa. yanda bir ocuun gzleri herhalde daha derli toplu, daha akllca bakard. Acaba deniyor muydu Bayezd Be kendini? Dklmln bir toparlayabilse: Sebep? diye soracakt; Sular m oldu? diyecekti fakat dklmln toparlayacak gc yoktu. Bayezd Bein: Duymam gibi bakarsn deyiindeki eleni btn btne sersemletmekteydi. Ali Paa ne durursun Duruum..? Padiahm duruum una ki., balaman dilerim, Tanr bilir bam dnd; byle bir., byle bir buyruk sultanm; byle bir buyruun... Ne olursr, olsun bundan sonras deyip: Sebebi nedir padiahm? diye sordu; Sular olmal hem de ok ar sular..? Sular var Ali Paa! Hem de ok ar sular var. Adaleti yerine getirecek adamn eli temiz olmal, dili temiz olmal yrei temiz olmal; gnlnde parmak kadar bir glge bulunmamaldr. Rvet alan bir herifin neresi temizdir bre sylesene bana? Rvet alan bir vezirse satsa satsa kendini satar; bir ordu bei ise satsa satsa kendini satar soyuna kara yazdrr. Ya bir kad ise? lken zengin olmu, ordunun g-c-ii cihan sarsyor-mu ka para Ali Paa, kad diye gnderdiin herif rvetle i gryorsa devletin batar, milleti dalr bunun hesabn da ne gen ne ben verebiliriz; ne bu dnyada ne te dnyada verebiliriz. Yanacaklar! Herkes grecek! Baka szm yok! Ali Paaya kmak dgt; sklm pklm. Kaftann i^ etei arlam, tanmasnn mmkDaraac P : 2 18 DARAACI n olmaz kurun katlamasnda ayaklarna dolanyordu. Admlarn zor sryordu. Bir sre nereye gideceini bilememiti. Dnmek istiyor d-nemiyordu. Doru diye syleniyordu sadece; Doru Kadlarn rvet ald doru. Sava

olur, savaa katlan doyumluk alr, almayan olmaz,. ayrca cretini de alr. Ben alrm, padiah alr., doru. Ya bu kadlara kim jie ^rir bre Bayezd Beim? Doyumluk letirilmesinde kady dnen mi olmakta? lke zenginleti, geim eski geim deil, geim u paha, imdi kad ise eski gndeliinde, rvet almasn da ne yapsn? Kad da yeni kaftanlar ister, kad bein kars da giyecek der yiyecek der te der beri der bre sultanm.. Syleniyordu ama boynunu da ksveriyordu; Yldrm Bayezd Hann hml sesi ense kknde mzraklamasma vuruyordu: Bre bunun iin milleti soymak m gerektir, yoksulun hakkn zengine satmak m lzmdr? Duymaym Ali Paa duymaym bir daha! Elinden hi bir yardm gelmeyecekti, kadlar cayr cayr yanacaklard; yoksa kendi Ali Paal yanacakt. Kadlarn kurtulacan bilse kendi yanmasn umursamyacak bile ama kadlar Ali Paalnn yanmas da kurtaramayacakt. Gece yarlanmt. Ali Paann ardan aln atlayacakt handiyse; bir kar yol bulamamt. Bulacan da sanmyordu. Bandaki arlar daha azacak, aln muhakkak aplayacak ortadan ikiye ayrlacakt,,, olaca buydu sonunda. Gece yarlanmas da geip gitmiti bir rpda. Zaman ne kadar tezineydi Tanrm neden bir kendini dnen acmasz yrekti? Kapkara!. DARAACI 19 Kapkara! Kapkara bre! Bre bir soytan alr m bu yangnn nn aman? Hele bir denemeli., denize den ylana sarlrsa biz de bir soytarya sarlmz ok mu? Bre kim var orda! ahin!.. Tez bana Yldrm Bayezd Hanmzn soytarsn ar. Derin uykulardaysa kaldr getir, tez!.. Tez olasn! ahin, Ali Paann: Tez olasn demesini ikiletmeden komutu. Gelii de o hzla oldu. Perde aralndan, dalp dalp gitmesini seyrettii Kur'an bile okumad iin her zaman yapt gibi, Ali Paann onulmaz bir derde dmesinden korkmu, soytan arap-tan medet umulacam sezmekle kaptnca getirmiti. Soytan arap uykulu gzlerinin kanlanm-ln krptnyor, ahin gibi bir devin alc ku misali uykusundan pene vurup kaldrmasndan huylanm, feldir feldir bakmyordu. Ali Paa soytarnn korkusunu ilk bakta anlayamad. Farkettii zaman da acemice gld, tad-sz tuzsuz bir: Gnln ferah tut, gnln ferah tut dedi. Otur bakalm, otur hele bre! ahin sen k! Soytar arap oturmad. Ali Paann halini beenmemiti. Tadsz tuzsuz sesi ise gnln iyice bulandrmt. Elini gbeinde balayp: Ne haddimize Ali Paamz, biz ayakta domuuz ayakta lrz. Anam olacak ayakta dourmu bizi, bir kere oturmamz haramdr, hele sizin katnzday-ken...? dedi. Sesi, soytan deilse de ona yaknd. Ali Paa atk kala dnyordu hep; yine de gld: Bre, lmenin yeri midir soyha? Bir sr laf edip aklm elme hemen. Sana iimiz dt, yardm edersen., eh, biz de hani... Ali Paaysak...? 20 DARAACI Soytar Arap az biraz kendine geldi. Ali Paann atk kata dnmesinin ucu kendisine batmayacakt anlalan...Hatt...Evet hatt kollarsa kendini bu iin sonu altn keselerine bile kokacaa ~ benzerdi. Olduundan fazla alttan ald: Sizin Ali Paalnz sz gtrmezdir amma ve lakin bizim soytar araplmz su brakr alttan alta Ali Paamz, korkarm ki ucuza gideceiz, suyumuz bitti bitiyor, yanmza yedek akr da almamz. Glseydi iyi olurdu bu sze ama ters bakt Ali Paa; atk ka dnmesi hey beti endi: Laf yarmacas yok dedi. Derdimiz bizim deildir, cmlenin maldr. Eer bunca kady yanmaktan kurtarrsan yedek akrn bize brak. Her bir cebinde altnn florininden dolmu olarak... Soytar arabm gzleri faltanda ald. Eiini pek de ak bilmedii Ali Paann bir soytar araba cepleri florin altnndan dolmu bir aksn gzden karmas olacak i deildi. karrsa bu demekti ki, Ali Paa akln oynatmtr.. Ali Paann akl da eli gibi sk olduuna gre derdi, onulmazndan biraderdi olmalyd. Hem dnd bunlar, hem soytarl elden komad: Ali Paa akrlar cepsiz olur bilirdik, demek bu seferki ceplisin-den... drt cep yoktur herhal; akr cepleri iki midir Ali Paada? diye sordu

soytarlnda. Ali Paa bu sefer gld ama yine atk kata gld: cNe o eytan? Akim aakald herhal? dedi.. ._. cHangi aakalmas Ali Paam? Yerinde bulamadm bir ara. Gece vakti uykudan ahin gibi biri kaldrdnda Kelime-i ahadet getirmek gerekirken cepleri florin altn dolmu bir aksn DARAACI 21 alp gtrmek ns(Cjnenm itir demee akl m bulunur? " t Laf uzatma dedik soyha! Cebi florinli ak-rlktan da te bir itir Kadlar yanmaktan kurtar gerisine ' rma. Durum..? Yine atk ka dnceye verdi kendisini. Sonra ksasndan, uzatmadan durumu anlatt. Vakit yok. Hemen imdi padiahmzdan kadlarn balanmasn isteyeceksin. Ali Paam nasl istenir bu? Orasn sen bilirsin. Yldrm Bayezd Handan hemi de? ^esi kzl kana almken; bu saatte, uyumu 1*^ bir de? akr soytar arap, cepleri florin t nndan dolmu akr., ne glyorsun i*ndi de? *azge-erniyecek gibisin? Bre arap deil misin, altn la-fita can verirsin domuz, be kuruluk ba'igi de deil bu. D-sil Ali Paam., hani rveti kadlarn kurtulmas iin rvet almak..rve11e rvetiyi .kurtarmak ii bu i de ona gldm. Soytarln bana m bre? f'iz senden i isteriz! Ey bu da bir soytarlktr! Ali Paa kpkrmz oldu. Fakat Soytar Arap da dilini tutamamt bir kere, ileri gittiinin farkndayd. Benim bu dilim..? Ali Paamz benim bu dilim..? dedi; Kirii bozuktur, eksem de nafile. Balarsan, iine yarar; bakarsn bu kirii bozuk dil padiahmz yumuatr. Mazlum, biraz buruuk bakyordu; su ilemi eniklerin dil yalamas noksand bir. Ali Paa, u sra fkelenmenin bir ie yaramayacan d22 DARAACI nd. Tek k yolu bir soytar arapt imdilik. imdilik yabud sonuna kadar. Var git yleyse dedi; Kuluk vaktinden nce padiahn kadlar baladn duymalym. Hele bir tedarikimizi grelim de Ali Paam. Ne tedarikidir bre? Ali Paann am soruuna Soytar Arap ksks gld: Uyku uyumann bile bir tedariki olur Ali Paam, kald ki Yldrm Bayezd Han gibi bir padiah uykudan uyandrmak var iin iinde; Onuncun..ne olur ne olmaz; artk eksik hakknz helal ed- vaktiyken..? Ali Paa Soytar Arabn ks ks glne umutland. Bir soytarnn maskaralna balanm umuda glmek geliyordu iinden ama ne fayda? Kimi akln yapamayacan yerinde bir maskaraln yapabilecei olaand; olaan bilmesine ramen yine de bir soytardan medet ummak arna gitmekteydi; derinden derine iler bir arl" vard. Skntsndan gld. Soytar Arap: Glme Ali Paam dedi. Bizim soytarlmza glnr glnmesine de byle zamanlarda glnmez herhal. Saygsn soytarlatrmamaa gayret ederek kt.Ali Paa ila hem konumu hem aklmm san solunu kartrm, ie yarar bir ilmik aramt. Cebi dolu akr dnmemiti pek; daha dorusu, duyduunda dnm ondan sonra altn, nedense cebinde bilerek, aklm getirmemiti.. Derdi Ali Paa ile idi. Ali Paann, bir soytarya ii dm olmaktan cannn skldn arna gittiini sezmiti. Kendini beenmi vezir diy-3 homurdand; Hor grrd beni., yaaa, ite byDARAACI 23 ledir.'ou dnya Ali Paam; senin Ali Paaln bir ie yaramaz olur da bizim soytarlmzn dd alnr incesinden. Odasna gelinceyedek kafasnda ekiller biimlenmiti; _ ilmikler, ip ular,

girip kmalar; odasna irdiinde nasl bir yol tutturmas gerektiini biliyordu. Vakit geirmeden her zaman elinin altnda bulundurduu avadanlklarna gitti. Onu bunu kartrd; birini brakr tekini aid.) beenir.edi.." tutturmas gerektiine akl yatt yolu deitirdi.. Sandktan gsterili bir kaftan, kaftana uygun akr, akra uygun yelek, yelee uygun gmlek kard, bana yarm sorguta heybetli bir kavuk; yarm sorgu kaz tyndendi yalnz. Sar ediklerini de ekince ayaklarna, tamam olmutu. Kaz ty yarm sorguca uyacak bir takm dnd: avadanlklarnn arasnda uzun zamandr kullanmad eski, kuplu eklemeli bir zenbil gzne alnnca dnmeden eline ald: Ya Allah ya Bismillah deyip kt odasndan. yltf bir dnd. Yldrm Bayezd Han grmeyeli ay olu-yoFdu nerdeyse.. armamt; armadan gitmee de yreklenememiti. nce bu araln soumasn stmalyd. Sonra? Bir aydr dnceliydi padiah; Nibolu gibi bir sava kazanan sanki o deildi. Ola ki kadlar bu fkeli yangna verme buyruunda bu dnceli zntnn, zntlyd padiah evet yanlmyordu, pay bykt. yleyse..? Bu durumu da hesaba katmalyd. Varp padiahn oda kapsna dikildi. Kap avularnn acayip bakmalarna aldrmad. Eer bir aksilik kmazsa Yldrm Bayezd Han er ezan eli kulana atmadan uyanrd. Bir aksilik kmamasna dua etti. 24 DARAACI Dnd gibi oldu; duasnca. Er ezan elini kulana atmadan nce uyanan Bayezd Be, kapda Soytar Arabm epeydir beklediini renince belinledi. Doru drst uyuyamamt zaten. Btn gece bir o yana bir bu yana dnm, souk souk terlemiti. Burnu da tkalyd nedense, bir ara kt kt horlam, kendi horultusuna sramt. Bir dten bir de dyordu; karnda Yakubtan top dkmcs Boran Ustaya srayan, kayp kan dler huzur vermemiti. imdi de sabah sabah, gzn aar amaz daha Soytar Arabn kapda dikildiini renmiti; doruysa epeydir, yola kacakmasna beklemekte olduunu. Sabahn krnde soytar da olsa arabn marsk suratn grmek istemedi gnl: Defedin gitsin! diyecei yerde nedense: Brakn gelsin buyurdu. eri giren, trl eit selamlarndan arya kamakla kamamak arasnda belli bir l arayan Soytar Arabn gsterili giyiniine takld gzleri. Kavuundaki kaz ty yarm sorgula elindeki zenbil, giyiniinin yannda gze batmasna batyordu, ama, eh, aklnca gldrecekti teres. Can skkn: Niyetin oyunsa sraszdr. Gnlmz., oyun istemez. dedi. Padiahm niyetim oyun deildir. zin verirsen gitmek dilerim. Yaa? Durup dururken? Nerden kar bu niyet? N Niyyettir padiahm, nerden kacan kim bilebilir ki? Ya nereyedir? Bizansa; izin verirsen. Bizansa? Allah Allah., ne i varm? DARAACI 25 Padiahm izin verirsen Bizansa eli olarak gitmek dilerim. Hi mi hi glmek gelmemekteydi gnlnden ama tutamad kendini Bayed Be, haylice gld: Bre arap soytar bu ne biim padiah eliliidir ki bu klkta gidilir? Zenbil, b.ele* bu fcp.z ty..? Padiahm Bizans Kralndan keiin rai.** ini getirmek iin de atl arabayla gidilmez ya., zen-bille kaz tyyle gidilir. Keiin rahibi mi dedin? Ya., neden gerekmi? Padiahm buyruunuz zre yarn burda tizim btn kadlar yanacak, kadsz da olur-arnaf... Bre, senin sznle deyim, keiin rahibinde. 5 kad m yaplacak maskara? Biz de dem mi ^almamtr? Sayenizde adam vardr padiahm lakin kadlk iin kitap bilmek gerekmez mi? Bre nbekr bu senin rahiplerinin kitab ncildir. Olsun. ncil de Hak kitaptr. Siz de duymusunuzdur ki bu Bursamzda imdi bir takm dervi klkl vaizler tremitir ve demektedirler ki peygamberlerde stnlk yoktur, ncil de Tevrat da birdir ve dahi Haktr., buna benzer..

Bayezd Begin can iyice skld: Laflan sylenir diyerek Soytar Arabm azndan ald laf. Sylenir., herkes dilediini dnsn, dilediine inansn karlmaya, dedik., demese miydik? Padiah isek haa Tanr deiliz, herkes gibi bir Tanr kuluyuz. yle dneceksiniz byle konuacaksnz, una inanacaksnz dememiz kullan cendereye almamz olmaz m? Ne hakkmz var26 DARAACI dr buna. Tanr, yarattndan yarattnca isterken biz ne karrz? Araya nasl gireriz? Senin gibi bir padiahn anndandr dndklerin sultanm. Szmz ona deil haddimize mi? Madem ayrcalk yoktur yleyse getireceimiz keiin rahipleri ncil zerine kadlk ederler bir zaman. Bayezd Be dnr gibi oldu; dnlmeyecek cinsinden de deildi hani. Bre bizim bunca demimiz var iken..? Vardr lakin bilginlerimiz?. te u kadarck saylr ki onlar da yakyoruz. Kad dediin bilgin kii olur. Bre soytar arap bilgin dediin bilginliine uymayacak iler yapar m? Yapar ise ya nice bilgin dersin onlara? Bylesi, milleti bilgisiyle aldatr bir soysuzdur, yaklmak azdr. Padiahm, kellemi vurdursan utanmayacam syleyeceim. Halk arasnda yaygn bir ata szmz vardr. A it frm ykar, demiler. Dedim; ite boynum, vurdur, kanm helal olsun sana. Kuzumsu bir uzatla boynunu uzatmt; soytar arap yz kuzulam, alacas grnen gzleri kuzulaacm dye ktlemiti. ek bre boynunu! Ata szn, de bir daha.. ne idi? A it frm ykar padiahm. Ykar ya., bre susuz ylan da yola serilir; yola serildi diye ldrmek mi gerekir su vermek mi? Soytar Arap dnmeden: Su vermek eyidir sultanm dedi. ne Be de su verdiydi; ben ldrmek iste-diydim. Bre soytar arap tez var Ali Paay uyanDARAACI 27 dr. Hay dur soyha; kellen yerinde kalsn istiyorsan doru syle bakalm. Ali Paa uyank mdr? Seni buraya gnderen onun oyunu mudur? Etekleri zil ala ala Ali Paaya komaa yeltenen Soytar Arap duruverdi. Boynunu gerekten bkt, el pene divand iki bklm eildi: Padiahm yreimi bilir, Ali Paamz seni rahatsz etmemi buyurdu dedi. Bayezd Be keyiflenmiti: Soytar Arap ka filorin altn var bu iin altnda? diye sordu keyifle. Ali Paamzn eli keseye kolay girmez ucuza cattysan kellene yazk olur. Be bin mi? Nerde padiahm Ali Paamzda o cmertlik. Herkes bir Yldrm Bayezd Han olabilir mi? Keyfi birden kat Bayezd Bein. Ekice, kuru, atall: Var git Ali Paaya buyurdu; Tez. Soytar Arabn kmasna bakt gz ucuyla bir an. ktktan epey sonra yine ekice, kuru; yine atall atlak: Herkes Yildnm Bayezd Han olsayd da ben olmasaydm bre soytar! diye mrldand. Kalkt. Keke bsn olmasaydm. O gn Ali Paa kadlarn hccet iin yirmi be ake, sicil iin yedi ake, nikah iin on iki ake, tereke taksiminde de resm-i ksmet iin binde yirmi aka almalar gerektiini padiah buyruuna balad. Soytar Arabi, akama kadar dnme frsat bulamayacak kadar doluydu. Akama doru da, Padiahn Emir Sultanla birlikte dolatn, yaptraca camiye yer aradn duyunca ii gc brakp Bayezd Bee kotu. Padiah, Ni-bolu Sava doyumluklarndan payna deri be-, tebilerin tamamnn bu caminin yaplmasna harcanmasn istemiti: Ali Paa gelsin; setiimiz yer uygun mudur ehre gre, baksn buyurmu28 DARAACI tu. Ulu bir cami olmal ki Bursada bir ei daha bulunmaya. Bu yzden Soytar Arabi yine unuttu. Aklna geldiinde de: Vaktimiz var, dnte deyip geitirdi. Dnleri ise bir byk mutuya ld: 1^ srdaki

Halifeden elilerle zengin hediyeler ve bir de. mektup gelmiti. Halife, Yldrm Bayezd Hana: Sultan- iklim-i rum diyordu. Bre AK Paa? Ali Paa bakasm Halife bizi nice bir yceltmektedir breh breh breh! (Sultanm, bu, Halifenin gcmze boyun eii'demektir. Kutlarm. Ya Timur? Timurdan neden cevap gelmez? Ne sanr kendini bu tredi? Ali Paann kan kurudu. <(Sonra Yldrm Bayezd Han cenk hazrlklar yaparken Karamanolu Ali Be yrd. lkeyi incitti. Hamidelini ald. Anadoluyu kartrd diye Yldrm Hana haber oldu. ikayet ettiler. Hemen Yldrm Han gt. Anadoluya geti. Bur-saya vard. Oradan, Tekeelinden Karamana ik-t. Konyann zerine dt. Karamanolu Ali Be kp Ta Eline girdi. Yakalanmad. Sultan Yldrm Bayezd Han, Konya zerine dtkte harman vaktiydi. Harman eleri ylm yatyordu. Yldrm Han, gayet yasakl padiaht. Kimseye bir tanecik dahi aldrmad. erinin atlar a kald. Varp Konya halkndan atlarna arpa istediler. Konya halk dediler ki: Hisardan nasl kabiliriz? Yldrm Han izin vermez ki. Verirse kalm, arpamz satalm. Bu sDARAACI 29 z getirdiler Yldrm Hana bylece ilettiler. Bunun zerine Yldrm Bayezd Han izin verdi. Hisar halkna adam gnderdi. Hisar halk da hisarlarndan ktlar. Dilediklerince arpalarn, budaylarn deeri zerinden ake karl sattlar. Akelerini alp hisarlarna girdiler. Hisar halk Yldrm Handan bu adaleti grnce Konyay Yldrm Hana teslim ettiler. Aksaray, Nideyi, Kayseriyi, yreleriyle birlikte verdiler. Karamanolu Ali bey dahi aresiz kald. Eli gnderdi. O srada Karamanolu Ali Be ld. Olu Mehmet Bei tutsak edip Yldrm Hana getirdiler. Yldrm Han Mehmed Bein days idi, serbest brakt, hPatler giydirdi. Memleketini yine ona geri verdi. Bar yaptlar. aramba suyundan tesini snr ettiler, Mehmet Bee verdiler. Yldrm Han, o alman yerlere kendi adamlarn koyup gitti. Bursada oturdu. Oradan kalkt. Tarakl Borluya vard, o taraf dahi fetheyledi. Oradan Kastamonuya vard. sfendiyaro'lu kat, Sinoba gitti. Sonra eli gnderdi bar yapt. Kurum Belinden aasn snr yaptlar. Kalann Yldrm Han ald. Oradan dnp Bursaya geldi. kinci defa okuyordu, bursaya geleJ1' sz bitirince kimi yeri krmz mrekkeple kar #ca biimi krk yazda yazlm kitap, Sonra Yldrm Han ile balayan yerinden bir daha szd. Yzn, kmsemi bir gizli ibessm kaplam ti. Gz szyordu ama akl /v incedeydi; aklna dncesinde bir yn at.i, bir yn yaya; tozlar, dumanlar, bitmez yollar, dala- beller vard; bir yn yorgunluk. Yzndeki kmser te30 DARAACI bessm yayldka yayld: Bre ne kadar da ko-laym diye sylendi. uraya gitmiiz buraya gelmiiz; yle yapmz byle vurmuuz. Bizim unca aynz gnmz, hca ehit lmz.. Ey? bre, u^a mrmz vermiiz, elin demi iki satrda iziktirivermi. Demek yarna kalan bu? Bu iki satr? Hey gidi bre Bayezid, sen lm lm ti-rilmisin, sen sade u Karamanolu meselesinde eriyip muma dnmsn kimin nesine, kim bilecektir? Ne diy_r tarihi bamz? Yldrm Han, Mehmet bein days old undari... Ya bacmz Sultan Hatun? Ya biz?. Bizim gnlmz?.. Att kitap sedirin stne. Bandaki kavuunu kard; sanki kavuu.dar gelmi, ban alnndan enbere alm skm bre skmt. Sanki olanca nefesi alnndaki enberde boulmutu. Kavuunu karnca: Huh! dedi. Austos gneinde terli kel kafasnn kzgn yanmhn bir damla yele vermek isteyen iftinin serinlemesini duydu ba, avucunun iinde sk skya svazlad. Taa babas Murad Bein zamannda bu Konya'da, Karamanolu Ali Bein yenilii srasnda, karnda Yakup anlatmt olan biteni, bacs Sultan Hatun, bu imdi be olah Mehmedini bir de teki olunu takp ardna nasl dkle yana

gelmiti? Baba-kz adrda yalnz, iki ikiye nasl ba-baa kalmlard? Kim bilebilecekti o acy? Murad Be ehid olup gitmi, acsn yreinde gtrmt. Karnda Yakup Bsf lm, acrm yreinde gtrmt.. Yalnz acsn m ya, kendi acsn m? Geride bir Bayeztf brakmd ki, padiah olarak, her gn keke ben lsem karndam Yakup 'yaasayd demecesine. O da ayr; o da baka bir utanl yrek yangnyd. imdi bu DARAACI ?1 yine Konya, yine Kararhanola, yiy '' *ki Pul-tan Hatun. Bu sefer padi,ih a.<beyLe gelmiti, kocas iin deil artk otvSanru balasm "iye. Murad Bein kznn, ogn iin^ba dileme*"/ nin ne demek olduunu ka yrek hissedebi'r'rdi ki? Baka yerde grse lanyamayaca bacsnn yzndeki al umu, gzndeki bal szlp akm, k snmt. Kolay m? Bunca yllk eri lmt sava" sonunda, oullarnn ba kukuluydu gitti mi giderdi. Gzleri kr kr p"z eyleri izgilerde ihtiyarlam bir kadn olarak psl misti. Bacm!... diyememi bir sre, Bu sen misin Sultan? diye soramam, Sultan Katunun dilinin almasn beklemiti. Sultan Hatun alamt. At ua Hal i lin kars da alasa alc:a bunca alard. Gel Sultan bacm seni Bursaya gtreyim, ben de yalnz saylrm. Padiahm benim yerim buras. Kocamn toprayd, ora la"*.gmld, orada gmlmek dilerim padiahm. Sultan, biz, ne zamandr padiahz sana? BiK-^rri: Gvenirim. Aabeimsin, sa ol. Lakin padiahm biliri-' yine de. Oullarma1 kyma. Nasl dnrsn bunu? Den saf old ka kukun mu .o2:.'.a&t? Sadece bu be 'sz* yangnn kitaplar dolusu yaz anpVtnazken sen ...alk hem de tarihi ba olarak el ..:dar bir kitapiKta kara cmlelerle geitir. Bin y-A sonra okumay yeni renmi bir velet ksn bu cara cmleni okusun senin: Bre u Bayezid Be e baknd* hele, burdan kalkm uraya gitmi de,'*Tilmem kimin daysym da 32 DARAACI filan desin. Anadolu birliini kuracam diye terden barsaklar erimi bir Bayezd dnmesin, d-nemesin; Anadolu birliinin Bayezd iin nasl bir mr trps olduunu aklna getirmesin, getire-mesin hal Gnah btn yaz yazanlarn boynuna olsun diye fkelendi. Yurdunu topran kskanmayan eli kalem tutana yazk olsun. Yurdunu topran anlatmayan eli kalem tutann eli krlsa yeridir ne deyim bre! Karnda Yakub Be aklna geldii halde ilk defa ona yangulanmyordu; ne bouluu ne mrne doyamay dncesinde yer etmiyordu. Geni, alabildiine geni, boz, dalan belleri eimli yeil; sular rmaklar denizi, nedense denizi, serin bir toprak yaylmt gzlerine.. zerinde bir tek yad el glge yapmyordu, bir tek yabanc at toyna iz brakmamt, bir tek yabanc klcn duldas dmemiti. Trkmen tn savuruyordu gs bar ak; ecini eliyordu kan tere bulank; tohumunu serpiyordu trklerle.. eri maln atyor ekinmeden, frnc hamurunu yo-uruyordu korkusuzca. Esen bir gven yeliydi, yaan yamurda hi bir kuku kiri yoktu. Gnl ferahlad Bayezd Bein. Bkm yrei enlendi. Kavuunu ocuklam bir heveste kapp bir ocuk yenicekliinde bana oturttu: Bre, r\?ann bu d sonsuza erdirsin de varsn bizi yazacak biri de kmasn diye mrldand; Varsn bizden iki satnrda sz edilsin bir ben unutulmakla cihan yklmaz, yeter ki Anadolu birlii bozulmaya.. Kap? avuu gelip de: Ali Paa av iin buyruk bekler sultanm n buyurulacaktr? deme eydi Yldrm Bayezd Han o kalkta dorulanp DARAACI 33 Emir Sultann yanma varacakt. Bir zamanlar yzn grmek istemedii damadnn yzn, Nibolu'daki bilemedii yenierinin yzne benzetti benzeteli her gn grmek istiyordu. Her grnde .de dinleniyor, bir garip hamam dnnn yunmu arnmlri hissediyordu yreinde. Fakat bu gn av vard. Nibolunun tutsak Frenk Belerine gz kamatracak bir gsteri av sey-rettireceklerdi. Ali

Paann dnyd bu da; Ali Paa byle ileri iyi biliyordu, savan bu trlsn. Bilir diye geirdi zihninden; Bu an-darh soyudur, tedenberi akl savanda birinci kiilerdir. Eh, o da ylesini yapsn bakalm yaran yine bizedir. Hazr m imiler? Hazr imiler padiahm. Syle fazla uzatmasn av. Uygununa getirip kessin. Avdan sonra tutsak Frenk Beleri'and iip izin isteyecek lkelerine dneceklermi padiahm. Ali Paa-bilinsin diler. Yarn gideceklerini syledilerdi ya? Byle dilemiler padiahm. Eyi. yleyse daha ksa kessin av Ali Paa. Dorusu tutsak Frenk Bslennin gzleri kamasn diye dzenlenen gstermelik av az kalsn padiahn gzlerini kamatracakt. Be yze yak;' s?me taz yle bir donanmt ki gzn kamamadan bakmasnn mmkn olamazd. Her birinin srtnda en pahal ipek kumalardan ipek srmal altn tel ilemeli, mcevher kakma bir srtlk taklm, altn zincirlerin baland tasmalar Daraac P : 3 34 DARAACIyakuttan zebercete srma talarla bezenmiti. ou ngrakl olannn ngraklar altndand. nsana altrlm leoparlarn ssleri ise tarife smazd. Atlat-ayr bir lem; koruyucu eriler, bakclar, avular ayr bir alemdi. Nibolunun tutsak Frenk Beleri, ava balamadan alklamlar-d. Gzlerini tazlardan ayrsalar leoparlara, leoparlardan ayrsalar atlara, ondan avulara raa-vulara kaptrmlard. Yanlp yamamadklarn dde mi.hayalde mi olduklarn bilme- ojn epeyce bir vakit .alklklarndan, kendilerine dnememilerdi. Yldrm Bayezd Han, sadece bu hail grmenin onca sava yorgunluklarna bedel olacana inanmt. Av bu havada bu minval zere srp gitti; Bayezd Bein keyfine diyecek olmad. Ali Paa, byle ilerin kurduydu Hak iin sylemek ger^irse.. Bre heyyyy!. yle ki Ali Paann sezdirmeden av bitirmesine hayflananlarn banda Bayezd Be geldi. Lakin buyruu veren kendisiydi. Geri almak iine gelmedi. Gz avdan ok avn atafatnda kala kala dnd. NibclMnun sava tutsa Frenk Beleri ise av da avn atafatn da unuta^nayaCkklard. Byle bir zencin av ne grmle/d: ne de iitmi-lerdi; gzleriyle grmeseler, ava katlm olmasalar inanmazlard da. ou inanmam;? bakyor, aknlklarn,1, saklamyorlard. D grmemi olduklarndan i diler. Nibou savann kendilerine oktc gekK yenilgisi ile o g mandanvou zamana sundan, fkyeiU_* geldii g? kurtul.t:l, c&k.j--lerine d^erbrrie &3T'ine:,skntlarn alp.gtrDARAACI 35 mt geri ama bu av Yldrm Bayezdn itlere kpeklere kadar sereserpe akm zenginlii gururlarn okamt, Tutsak gnlerinde daha yakndan tandklar iin Yldrm Bayezd gibi birine yenilmi olmak, ilk gnlerdeki kadar onur krc gelmemiti. Kmsedikleri, hor grdkleri Trk-mrnin baldr plak srs olmadn avda daha iyi grdklerinden, gnllerinin bir kesinde sakl kalm utanlar yerini ho bir avunua brakmt; bu zenginlie yenilmek erefsizlik saylamazd. Bunu da ayrlk treni srasnda dile getirmekten ekinmediler. Her biri, Yldrm Bayezd Hann nnde selam durup, bir daha bu topraklara Trklerle savamak amacyla gelmeyeceklerin? and iin Sultann, lkelerine dnmelerine izin vermesini dilediler. Yldrm Bayezd Han, glm-reyerek dinliyor, gerekeni gerektiince sylyordu. Sra Korkusuz Jana geldiinde glmsemez oldu. Korkusuz jam, ilk grd gndenberi ayrca tu-r tuyordu. tekilerden deiik bir yapda yrr, deiik bir biimde at binerdi; gzleri kalar karaca bakan Korkusuz Jam her grnde: Tanrm diye dnrd; Neden yarattklarna yerini artrsn? Bu adamn yeri Frenk olmamal idi bize gre bir yiit grnndedir. Onun iin Jam ska grmei arzular, grdnde glmsemekteyse glmsemez olur, glmsemiyorsa glm-seyecei tutard.

Korkusuz Jan, yoldalarndan daha ak konutu: Yldrm Bayezd Han, bilesin ki, tutsak olduum gn lmei ok istedim. Ne var ki lm diledii zaman gelmiyor insann arna, bana 36 DARAACI d gelmedi. Gelmediinin iyiye olduunu imdi anlyorum, nk sizi tandm. Sizin kan dken, lkeleri talan eden, dininden olmayan soyup soana evirdikten sonra ezip yok eden biri olmadnz grdm. Bizlerden ok stnsn, stnlnz anladm, zenginjiin be para etmedii insanln binlerce filorin altndan .da deerli olduu bir lke retti b&na tutsaklm. Bu ^yzden hayflanmyor, tut&aklma krediyorum. Tutsaklk, sizin yannzda ise ereflidir. Si in tutsanz olmak insana onur veriyor. Fakat lkeme dnmek zorundaym. Bu dn, balangta dndm vakit rperirdim; Fransaya hangi yzle dnerim, yurttalarmn yzne nasl bakarm? derdim. imdi bam dik, daha ycelmi olarak, -onuyorum. nk sizi grdm, dostluunuzu ,l;azandm. Size kar bir daha kl ekmeyeceim, dmanlk iin atla veya yaya, zerinize yrmeyeceim. Aksini yaparsam dnyann en soysuz insan, bilineyim. Rab saya yemin ederim ki, size kar elime hi bir sava silah almayaca-im imdi, izin vermek ltfunda bulunursanz, size, hoa kaim demek ve lkeme zlerek dnmek istiyorum. Yce padiahtan dileim budur. Korkusuz Janm yrekten konutuu her halinden belliydi. Sesi, gzleri, eli yz Yalanszm diyordu. Szlerini bitirdii zaman Yldrm Ba-yezd bekleyen gsteri dost klarndayd. Tutsaktan ok, bir ordu Beine e bakyordu. "Yemin eden her Frenk tutsana hoa glmsemelerde bakp holuklar, ho yolculuklar dileyen Yldrm Bayezd Korkusuz Janm szlerini beenmemi bir yzle yerinden kmldad. Can sklmt. Ali Paa, padiahn grnr honutsuzDARAACI 37 luuna bir anlam ver.emedi. Ayaa da kalkmt Bayezd Begin dudaklar keskin bak aznda birlemi deiik bakan gzleri harelenmiti: Ba-kasm Prens Jan dedi biraz serte. S&rtelii gide gide azalan sesi: Bana kar alacak hi bir savaca katlmayacana , yemin ettin diye devam etti; Bana kar laln ekmeyeceine peygamberini tank tutarak and itin. Gnlm kald. Bana yer yznn en byk ktln yaptnn farknda msn? nk senin gibi yiit, senin kadar mert bir dmanmn olmas benim emelimdir. Yiit, mert dmanlarla savama diledim hep, Onun iin ettiin yemini sana balyorum. ~ Aksine; gideceksin, Hristiyanln karabilecei btn orduyu toplayacak, olanca gcn dzene sckacaksm. Balarna geecek?' . Bana kar yle bir orduyla sava aacaksn M seni yeneyim ve benim erefim artsn. Senin gibi bir dmanmn ynettii btn Hristiyan ordusunu yenmekle nm tnm artar cihanda; senden bunu istiyo'rum, senin lkene dnmene bu artla izin \eriyoium. Tanr yardmcn ola! .Uzun bir sessizlik olmutu Bayezd Be sustuunda. Yldrm Bayezd bu uzun susua diklemesi ne bakmt. Korkusuz Jan, bu uzun susuun, ar yklerin arnda omuzlarna ktn sezdi. Omuzlar kk kt Bayezd Bein yanndan. Ali Paa, Korkusuz Jan kar kmaz kendini tutamad. yle bir ykle gidiyor ki padiahm dedi; mr boyu artacak, hi eksilmeyecek. Bayezd Be anlamazlktan gelerek: Nedendir? diye sordu. 38 DARAACI Tutsakln balamadnz, yeniden . tutsak ettiniz.. Bylesine ekmek insan rahata komaz. Bizi de rahata komayan nice tutsaklklar var Ali, rahat yz grdmz m oldu ki? -Greceimiz olur mu dersin bundan sonra? Ali Paa Bayezd Bei, Korkusuz Jana yeminini balad ana geri dndremeyeceini se zinledi. O an, Korkusuz Jan ile birlikte kp gitmiti. Korkusuz Jan ile birlikte bir daha geri dnmeyeceini Bayezd Be de biliyordu muhakkak. Mrltdan az dike bir sesle, tersini sezdi mi hemen kaacakmcasma: Padiahm') dedi, Nicedir lenimizi onurlandrmak ltfunda bulunmadnz. Sakz Adasndan gnderilme ifte szgde arap vardr

yenice gelmi. Tadmak dinlendirir mi acep d3r dnrz. Dncemizin boynu bkk kalr, ltfedip buyurursanz.. Ali...? Bre, mrmr ne mrlanrsn? una, gel bu akam hoa arap vardr, desene? Ne haddimizedir Bayezd Beim? Eh... Pekey... Bakalm, neden olmasn. Ya arap ya sava. Sava yoksa? Korkusuz Janda savaa yeltenecek hal kalmam yle grnr. Ba-" kalaryla savar bizimle savamaktan kanr bir daha. Sen az nce Sakz m dedin Ali Paa? Sakz Adasndan?... Evet Bayezd Be, Sakz Adasndan., gelme . bir arap ki..'. Bre Ali Sakz Adasndan sade arap gelmez, bre bin 'mnafklk da gelir, Firavun mnafkl gibice. Geende, Ulu Camiin temellerine bakardm, yalnzcaydm. Bir kara sakal dervi yanat, cavlak. Pr pr sylendi. Hallerince Bedreddinlilerden imi. Ne demektir, nice dir? Nasl bu Sakz Adas fitneDARAACI 39 sidir anlamadk.. Ne dnrsn?. Herhal susmak gerekmeyecek?. Ali Paa Ak bir cevap vermekten kand. Nbolu ncesinden dallanma bir sz, bir ekil dnd. eyh Bedreddin Sakz Adasn sevmiti. Geldi geleli eksilmeyen denizlemi bir gne iliklerine ileyip sttndan mdr nedir tenbel bir kediye^benzetiyordu. Denizlemi gne daha bir snd m tenbel kedinin gerinii ne ise, gerinirken uzatp gerdii ayaklarnn alan penelerinden dar vuran trnaklarn sivri engel syrl naslsa zn de yle bit genlemenin syrmasnda sanrd. HalP^ bedeninin prnakl tepelerde yer yer grlen toprak buzluundan bir paraya bulatn, bazan da toprak bozluunun srlm br tarla halinde gelip bedenine svandn hissederdi. n gzn grebildiince yeilimsi beyazms mavilikte serilmi b;r deniz, yan yresi gne sarhou uyuklamasnda aa yeili, srtnda topran boz katl, stnde gne.. Can verici, diriltici hem de tatl bir uykuda ldren gne, bylesi bir lemde yer yz bir tek Bedreddinden ibaretmi gibi gelirdi. Ne ordan baka bir yer vardr ne olmutu ne de olabilirdi. Crc v bceklerinin sesi zamand, kyr kyr bir eyler kyyorlar, bir eyler yiyorlard. Kular, terken, crcr bceklerinin sesinden olumu zaman ne nden ne sondan dei-tireto.'yorlard, deitiremeyeceklerdi de. Bir bu gne'hakimdi, bir bu deniz hakimdi, bir bu toprak.. Eir de .crcr bceklerinin sesinden olumu za40 DARAACI man hakimdi. Burada, bu durumda lse de, eyh Bedreddin, lmn dahi hi bir ey deitirmeyeceine inanmaya balad. Ne Cennet ne Cehennem. Ne bu dnya ne te dnya' Benimle geldi ne varsa benimle gidecek; bende, her nesne bende. Tanr byle uygun grm tesini.. Fakat tesini dnemiyordu. Nasl baladn bilemedii bir korku, ki crcr bceklerinin sesinde, birdenbire crlyor topyekn, eyh Bedreddinin dncelerini susturuyordu. ou zaman da nefesinin gemini ekiyordu? Nefesi bir at gibiydi. Rahvanda yahut da, ne ileri ne geri, bir adm atmyordu.. Sanki bir grnmez el, atn, gemini ekiyordu. Daha ok Cenneti Cehennemi dndnde. Yllarca nce dndklerinden deiik deildi aslnda, yllarca nce dndklerinden bir adm ilerdeydi. Cennet de bende Cehennem de: Tanrnn bende oluu gibi.. Ben, hereyim Ve bu dnyann sonu gelmeyecek; benim de!.. Dnceleri kendindeydi, kimseye sylemiyor, amyordu. Bir keresinde Brklce Mustafa-ya syleyecek olmutu, aacan sanmt. Nasl olur? falan gibilerden ikincikli bakmasn ummutu. Fakat Brklce Mustafa, altn bulmu kylnn ummaz cokunluunda bir garip hrsla be-nimseyivermiti Bedreddinin szn. Hatt sahiplenmiti; Tamam eyhim dorusudur demi ellenn-2 eilmiti; Bu dnyann sonu gelmeyecektir, senin sonun da gelmeyecektir. Biz buna oktan inanmzdr. Herkes kendince bir Bedreddin bilinirken senin sonun gelebilir mi eyhim? Bundan ence de Brklce Mustafa, syledikleriyle ilgisi olmayan dnp sylemiti hep. imdi de yle yapyordu. Kendisi nasl bir sonu ol-

DARAACI 41 mays syleyip dillendiriyor, Brklce neye ^orum-luyordu? Fakat Yanlsn. Ben onu yle dlnp yle demedim diye yanlgsn gstermeye almad. Bunun bouna bir zahmet olaca.m anlamt artk. Brklcenin ne yapmak, niyetinde olduunuTbilse, belki zahmetleri gze alr gerei anlatrd ne kadar zor olursa olsun, ama Brklcenin niyetini bilemiyordu. Nice yllar nce. Yenieriliin devirmesinde grp bir sre ;joldalk ettii ocuklann iinden biriydi Brklce. Torlak Kemal gibi, Doan gibi, Ecevit gibi. u gn bile yle gryordu, yle'yad, yle kendinin dnda, yle ilgisiz. Ama, yine gryordu ki Brklce Mustafa artk o ocuk deildi. Torlak Kemal ile birlikte bir eyler dnyorlard, umuyorlard, umu-larmn peindeydiler. zne kar olmayacak bir saygda, olmayacak bir sevgide.. Hani.. Nerdeyse.. Tapyorlard. Tapyorlard evet, eyh Bedrddin de, kendi kendinden saklamaya alyordu ama, bu tapn yceliine kaptrp gidiyordu kendini; bu taptan, korkun bir ekilde holanyordu. Hele Brklce Mustafa ile Torlak Kemalin, Sakz Adasna yahut Sakz Adasnn dnda edinme cmle yoldalanyla birlikte tapnlarn oaltmalar yreini sarsyordu, zevkin doruuna vardrarak, kadnlar, kzlar gelinler.. Erkekler; Rumu, Ermenisi, Nasturisi, Trkmeni, Maan.. Kark, kalabalk, ou terlemi cadn kokularnda bir kalabaln, terlemi kadn buusunda tapn, yreinin sarslmasn da ayor, ban dndryordu. Bir dedii iki edilmeyen bir Bedreddin olmakla, ocukluundan kalma bir korkunun stne stne gitmenin yiitliini tadyordu. 42 DARAACI Nedir bu 1 erkesin kendi halince Bedreddin olmas Utustafam? Adada nme kandan duyarm cenden dubarm, ondan duyarm, nedir? Bcrklce Mustafa birok eyleri caklar, sylemeze benzerdi. Torlak Kemalde saklamak yok-iu; ne sorsa cevaplard ttdreddini. Bu yzden yeri geldi diye frsat bilip bi\ halince Bedreddinlik meselesini sorunca Brklce Mustafann kaamaktan cevaplamasn nlemek iin: Sana yardn etmem gerekecekse bilrr.^liyim dedi. Doru drst cevap alamazsa gcenecekmi hissi verecekmi gibi bakyordu. 'Brklce, gzlerini denizden yana ekip dnmt bir an. Senra Bedi-eddinin gzlerine kmi, saf, yapmacksz bakp yle konumutu: Senden saklmz gizlimiz olabilir mi eyh Bedred-dinim? diye zlerek sormutu. Biliyorum, senden saklm olduunu dnyorsun. Yanlyorsun demeye dilim- varmaz nk sana inanm yoluna ba^ doymu .Tiridleriniz. Yolum?'' Brklce, benim yolum mu var?L,. Ben bir yol gstermem kimseye.. Benim yolum benimdir, benim inandmdr. Kimsenin benim izimden gelmesini istemedim, istemem de.. Bu, kulluk- olur. Benim yolum, benim dndm, doru grdmdr; bence doru olandr. Sence doru baka trldr, teki iin daha baka olabilir. Senin dorun bizim de dorumuzdur. Sen ne dnrsen onu dnrz, onu doru biliriz. Kendi kendinizle tartmadan, ince eleyip sk dokumadan m? Evet Lakin bu kulluun da en ktsdr. Diyelim ki L~n stn yetenekte, yanlmadan dnen biDARAACI 43 riyim. Olmaz ya, byle bir dem bu zamanda bulunmaz ya, sayki yleyim. Benim dndmn tam aksini dnen bir, iki be kii daha vrdr. Onlar da dnmektedir, onlar da doru dnmektedir. Sen btn bunlar renip tartmadan bir tek dnceye kul olamazsn.. Olursan tutsaklk demek olur bu, mridlik olmaz,. Bir bakma.. Eekiktir bre1.., Bizim inancmz sensin eyh Bedreddin, baka lf bilmeyiz. Sana inananlann her biri halince bir Bedreddin olmak zorundadr. Bu tekerleme bunun iindir. Hem inanlarnda katlasnlar, hem biribirlerini tanyp bilsinler, dara dtklerinde yardmlasmlar diyedir. Bir balama bizim selam-mzdr bu, karsndakini yoklaytr. Bunun gibi ite... eyh Bedreddinin stmal gzleri deirmi-leti, bir acayip amada bakyordu: Siz,.? Bunca okluk mu oldunuz?

Evet, onca okluk olduk rjsyhim. Her bir-cins milletten? Evet. Ne zamandr? Taa seni ilk grmzden beri. eyh Bedreddin dne dne ban sallamt; dudan bkm, parmaklan sakaln taraklam, burnunun ucunu hastams bir dalgnlkla kamt. Demek bunlarn her biri kendince bir. Bedreddindir deyip dalgn dncelerde gzleri deirmilikten kaym, zlmt. Kalince Bedreddin olmak nasl oladr ki? Bir padiah gibidir eyhim, Bedreddinim. Asl padiah olan senin, kltlm bir paran. Elin, ayan, gzn, kan gibi; azn burnun mi44 DARAACI ali. Bunlarn her birisi senin dediin gibi, nasl bedenden ayr dnp bedenden ayr hareket edemezse onlar da senin dncenden ayr dnemez, senin hareketinden ayr hareket edemezler. Her ey ortaktr her ey herkesindir. Mal? Mal m? Yok byle bir ey, yok.. Mslmnm mal mslmana haram deildir demitiniz ya? Byle demese de, kaldrp yumruunu vursayd gznn ortasna Brklce Mustafa, eyh Bed-reddin ancak o kadar sakmrd. Bre ben eyle bir lf etmem, etmedim. Yani senin dediin biimde etmem. Mslmanm mal mslmana haram deildir ama, bedeli dendii mddetedir bu. Bedeli, yani paras yani akesi, akesi!. Yani deeri denmeden alman mal...? Bu hrszlktr bre alma rpmadr kimden alnrsa alnsn haramdr. Mslman mslmandan alveri etsin, kefereyi zengin etmesin dncesinde sylenmi bir laf sen..? -(eyhim siz demediniz mi ki para yoktur, ake yoktur. Para zenginlik denilen bir iren batakln amurudur yani, imdi altna gme taplr oldu yazk, derdiniz. Altn gm ise paradr, zenginlerdedir. Zenginler yok olursa, ki olmaldr biri bile kalmamaldr yer yznde, ahlak dzelir; insanlar eit olur karde olur bir olur.. Biz bunu yayarz senin dndn gibi. Brklce nerden karrsn ben bunu da dnmedim: Evet zenginlik ahlakszlktr., ama, kendini bilen, Tanr yolundan amayan, emeiyle zengin olmu, yoksulun yetimin ekmeine gz dikerek lokmasn alarak zengin olmam kimseler iin byle bir -ey dnemem. Byle zenginler olmazsa yarm kalr dnya. Yok edilmesi gerekenDARAACI 45 ler altn gm nnari olanlar, altn gm zen-ginliiyle hayvanlaanlar, gcn parasndan alanlardr; byle zenginlerin ba ezilirss insanlar rahat eder, yine sylyorum, byle sylyorum. Ayrm? eyhim ayrm olmaz. Tpk din gibi. nsanlar her yerde her zaman insandr. Msl-mandr, Hristiyandr udur budur diye ayrarak kardei kardee drp padiahlk srmek ayptr. Herkes birdir, bir Tanrnn kuludur. Hi bir , bala balanmamaldr insan dediin. Bunlar da m ben dnmm? Brklce neler karyorsMn szlerimden? Dndklerim saftr benim, ktlkszdr. Mslmanm elhamdlillah, mslman olarak dnyorum. Baka trl dnmek benim yok olmam demektir. Sylediklerinin iinde bir tek, insanlar tek bir Tanrnn kuludur, sz benim szmdr, yle syledim. Tanr bizdedir, dedim. Biz de buna inandk eyhim. Hayr. Siz? Siz baka bir eye inanyorsunuz. Yahud.. bilmiyorum ne yapmak istiyorsunuz bilmiyorum ama benim dncelerim deil bunJar. Benim dncelerimi ekip uzatyorsunuz, baka kalba dkyorsunuz, baka biimlere sokuyorsunuz, yanl! yleyse kadn hari her eit malda ortaklk diyelim, eyhim? Neee?> Adet hrlayarak barmt eyh Bedreddin: Bir de kadn ortakl m vard? Kadn da mal m sayyordunuz? Mslmanlk kadn insandan ayr m tutar ki mal cayasnz. bre hdk! Erkek ne ise kadn da ayndr slamlkta. ocuklann ba46 DARAACI bas insan saylr da ona bakan byten, ona mrn veren anas nasl mal

saylr? Byle bir laf nasl edilir nasl dnlr aklm almyor Yine nefesi, gemlenen ata dnmt. Ta ocukluunda, sk hastaland, ateli yataklara serildii, gnlerin akam stleri, bann stne eilmi anasnn scakln duyar gibi olmutu. Mer- j emli sal dualarn titretii dudaklar, yznde hissetmiti. O zamanlar da byle soluu gemlenir, anasnn snm eiliine nefes almaa alrd. eyhim? eyh Bedredinim neyiniz var bir hal oldunuz? Biraz su getireyim mi? stemez! Geer imdi. Bunalttn beni!;.. Szlerimi yanl anladnz. Hayr, sen yanlsn. Git imdi beni yalnza ko. Yalnza ko ki bakaym dncelerimin senin-ektiin yana gidecek bir yan var m? Deniz, toprak, gk yz, gne. Sakz Adasnn durgunluunda tenbellemi bir kedi uyuukluunda gerindike geriniyor ama ne kadar bir holukta yitirse de kendini, ol grp dnceler de Erklce Mustafanm yorumunu gremiyordu. Bir tek u din meselesi... belki.. o da belki. Meryemi j'say ktlemek kendi z anasn ktlemek gibi geliyordu iinden. Kendi z anas, ocukluumu:/ tek smayd. Kad babasnn sert, kat, kapkara bir s2.kal suratszlnda eli sopal heyulas, anasnn rum dillde sa Meryem karm dualarnda yumuayabiliyordu ancak. Anasnn, yatsdan sonraki gizli mum yaklar, sa, Meryem tasvirlerine mini mrl yakmlar gelip Bedreddinini mum mdaki tasv.it. t- biimi seyredii.. Bedreddin s.' sk bu tasvirlerle Tekfur kz anasnn yzn ^>r birine kartnDARAACI 47 yor, kartrdka: Hristiyan mslman birdir diyordu; A^calk olmaz, bir Tanrnn kuludur Byle deyince de Musevileri aklna getiriyor,,Musevileri de ayrca tutmuyordu., sonra, geni' bir daire iziyordu, dairesinin iine, ayrcasz alyordu insanlar., anasnn sevineceini biliyordu bylelikle; sevindirdii iin de rahat nefesler alyordu. ocukluundaki hasta atelerde serili yataklardan kurtuluyordu. Sakz' Adasnn keiiyle en ok anlat nokta bu c'ir Kei, Adadakilere byle konuuyor, eyh B tdreddinin byle dndn vaaz ediyordu, .arfmn Tekfuru, ayrcaln olmadn gstermek iin mslman olmutu. yi miydi kt myd bilmiyordu bunu da eyi Bedreddin. Kukulan eksilmiyor artyordu. Brklce Mustafa ile yapt konumadan sonra- o meseleleri amaktan ekini clmutu. Keiin de, Tekfurun da Brk-lceyle pek ili dl olmas korkutuyordu ak-1 as. En iyisi, Torlak Kemalin azn aramakt fakat o da oktandr qrtalarda grnmez olmutu. Brklce Mustafa, Torlak Kemal iin: Ana dolu iine gitfiesi gerekti demiti. Arada bir gider. Gezmei seviyor. Biz de onun ' araclyla haber edinfr haber gndeririz. imdi herhal sfen,-diyarolunun toprandadr. Gelir, yaknda gelir eyhim. Gelmemiti. KoJeyma >da gelecee benzemiyordu. Brklce l^Iustafann yakndas uzayall yl m olmutu nedir, "eyh Bedreddine y3 geliyordu. Can sikkh,. keyfi kam dnmeklii uyumu gnler Salcz Abasnn gneini de denizini de uzattka uzatmt. Gk yz maviliini artrsa da karamsar, yeilin altnda topraklm baran boz- . 48 DARAACI luk ne kadar benim dese de dikensiydi. Bir zamandr durduunu zannettii iindeki o durmadan yryen admlar yeniden yrmee balamt. Est kiden durduunu sanmadan nce, sekiz on adam-ea yryen adamlarn sahipleri imdi on, yz, bin adam olmutu. 'Kimi seirtiyor, kimi apyor, kimi kouyordu. Admlarn hepci nefes nefeseydi. Sakz Adasndan ayrlmay aklna koydu. inde yryen admlara uyacak, admlarn yryne brakacakt kendini. Nereye olursa olsun; gidecei belli bir yeri yoktu, ama Edirneyi istiyordu gnl Anasnn yz, gzleri, Tekfur dilini brakmayan etrefil sesi., hi deimemi saya Mer-yeme kpraan az Edirnedeydi. Garip bir zlemle, yats sonlarnn mum alevlerinde krpan sa Meryem tasvirleri gzlerine gelip gelip gidiyordu. O gnlerin birinde, ykk iskelenin sandan ta tapnan kalntlarnn bulunduu tepeye trmanan yola vurmu karken kardan gelen, ba nde birini

Torlak Kemale benzetti. Aslnda, evden karken Torlak Kemali dnmt. Ykk iskelenin nnden, Torlak Kemal gelip aklm, yrei: Greceim de greceim diye tutturmutu. tedenberi denediinden bilirdi; byle biri takld m aklna yahut gnlne dt m ya ondan bir haber alr ya da onu muhakkak grrd. Geleni Torlak Kemale benzetirce amad ama dlyorum sand. O mu o deil" mi demesine bakmaktayken gelenin de kendini grdn, du-raksadn, bodur amlarn arasna yol deitir-mecesine sapmaa ''eltendiini farketti, Torlakt, yanlmyordu. Admlarn at, gzlerini Torlaktan "ayrmad. DARAACI 4D Bu durumda da Torlak Kema! sapp yol deitirmekten utanmad. O da admlarn at. Bed-reddinden nce kavutu. Elini pmek iin eildiinde Bedreddin katlat. Kskn kskn ekti elini, vermedi: Bizi unutann elimizi pmek neyine-dir Torlak Kemal? diyerek ksmln aa vurdu. Torlak Kemal kem km etti. Surdaydm dedi, Burdaydm dedi. Grlecek kiiler grlecek iler vard dedi, gevelemeden gevelemeye geti. eyh Bedreddin bsbtn kukuland. Brklce Mustafann konumalar, Sakz Adas keiinin vaazlar, Ada Tekfurunun Mslman olmas ya-hud yle grnmesi birbirine baland zihninde ucuca, gelip Torlak Kemalin kem km gevelenme-sine dmlendi. Ne saklarsnz benden? diye paylad. Torla; can burnunda soluyordu, fkeden terlemek zereydi: Ne yapmak istersiniz? Benim mridim isen byle mridlik olmaz. Mridim isen doru szl ol... yle bilirdim imdiceye seni. Torlak Kemal kzard, bozard, yleyiz eyhim dedi. yle olmaktan kl kadar ayrlmadk. Sen istesen de ayrlmayz. . Ne demek ben istesem de? Ben.. Zaten sizden bir ey istemedim. eyhlik mridik.. geldiniz istediniz. Buraya armanzn seb-sb' ak deil artk. ,Ne~yapmak dilersini': svle? Torlak Kemal anlamazlktan gelmei yeg uu mu: Sen istemesen de deyiim eyhim diye boyun kesti. Yani., bir gn bu Torlak Kemal beDaraac P : 4 50 DARAACI nim mridim deildir, benden deildir desen de ben Bedreddinim, Bedreddindenim dr nrm.. Bir gn ne olabilir? Neden o. bir gn geldiinde sen, ben Bedreddindenim diyesin? Var bunda bir dil alt? Pekey eyhim bana yle bakma, aka sy-leyim istediini. Biz, biliyorsun, ta ocuktan be ocuk idik mi? Bilirsin kimlerdir. Devirme yapp bizim mz getirdiler mi? Ecevit yar yolda kat. Kurtuldu mu kurtulmad m bilemeyiz. Benimle Brklce sonradan katk. Kalmaz denilen Osmanldan, bilirsin. imdi biz istiyoruz ki Osmanl el atp ocuklar anasndan ocandan almaya, ne hakk vardr? ocuklar kimsenin olmaya, kendine byye., ocuklara sahip olmak kimin hakkdr? Zenginler yok, zengin mal ne demek, mala sahiplenmek kimin hakkdr? Snr yok, eri yok, para yok, pul yok, mal yok. Herkes herkesin, herkes kendinin... Olmaz yle ey.. Grlmemitir. Olur eyhim. Sen de grlmemitin. Grlmemi ise grlmeyecek olmaz. Biz olurunu gsteririz. Pekey siz ne olacaksnz? Onca yokluktan sizin yeriniz ne olacak? Bizim yerimiz? Afallad ama tilkice dnen gzleri abuk toparland; Bizim yerimiz senin yanndr. Benim yerim? Herkesin kendisi, herkesin herkes olduu bir dzende bvnim yerim neresi? eyh ba, padiah, sahip, ne dersen artk kendini nereye koyarsan; btn dnyay yneten olmak.. DARAACI 51 Yaa! Nasl? Ne ile? Say ki siz elim ayam smz.. sizin? Bizim- de ellerimiz ayaklannz olacak, bizim ellerimizin ayaklarmzn da elleri ayaklan olacak., byle byle., birbirine bal bir dzen.. Dnya padiahl gibi? Kolcular klk deitirecek, yasavullar, korucular, kadlar, Beler.?

Tabiy.. onlarsz olmaz. Biz bir biim vereceiz, yeniden biim vereceiz. Ya size hayr diyen olursa? Ya sizden daha eyi dnen biri karsa? r Olmaz. Herkes bizim gibi dnmek zorundadr. Neden? Bizden eyi dnlemez. Biz ok dndk nk. nsan bu belli olmaz. Say ki biri kt..? Kt kt gld Torlak Kemal: kamaz! dedi kesinlikle; karsa yok edilir1. Siz delisiniz! Sizin aklnzdan zorunuz var! Siz zalimin Hassnz bre Zalim deyip horladnz ldrp yerine zalim olmaktr sizinkisi. Olmayacak dlerin oluruna zalmlamaktr sizinkisi. Ben youm! Bunda youm ben. Bu dncede deilim bre kendinize baka bir eyh bulun! Bulun., yokum ben! Yeldir yepelek, stmas tutmu hastalardan beter titremelerde kam, tepe aa sylene* bara inmiti. Gren olsa delirmi derdi hi ekinmeden. Torlak Kemal bir zaman eyh Bedreddinin kama anlamam bakt. Sonra korktu. Brkl-cenin duymasndan ekindi. Ters yoldan diklemesine koarak indi. eyh Bedreddinden nce Brkl52 DARAACI ceyi grmei dnyordu. eyh Bedreddin hastaland, diyecekti; gne arpt, diyecekti; stmas kabard, diyecekti., buna benzer bir eyler. in dorusunu renirse Sakz Adasn dar getirirdi bana. Dnd gibi de yapt. Brklce Mustar-im yanma vardnda ko-ma'Ktan1 mosmor olmutu. Soluk solua, tasarladn anlatt. Brklce nce inanmak istemedi. Gel benimle dedi sonra. Bakalm, grelim. eyh Bedreddin dorulayp evine gelmiti. Kendinden gemi, gz nesne grmeden te berisini topluyordu. Petemal eskisine benzer genie bir yaygya ne bulursa dolduruyordu Gzleri, yz, her yannn sarsnty andrr titremesi korkutucuydu. Bu durumda onu tutmak atee dokunmakla yahd soru sormak alnnn ortasna baltay yemekle birdi. Brklceyle Torlak suspus olup sadece seyretmek zorunda kaldlar. Bir defasnda Torlak Kemal, yardm etme niyetinde yaygnn balanmasna el atacak oldu, eyh Bedreddin yle bir itile itti ki gsn, Brklce srad yerinden? Torlak Kemal srtst dmt. eyh Bedreddin-den yle bir g ummann mmkn bile olamazd halbuki. Gideceim! Sizin yannz bir cehennem, bir eytan gideceim! Ne bulursanz bulun, beni gtrecek bir nesne bulun hemen.. Gideceim, yoksa...? Kudurmu danalarn baknda kesin, caylmaz; yerine getirilmezse ne olaca bilinmez bir seste konumutu. DARAACI 53 Brklce Mustafa da, Torak Kemal de kar gelemediler. Torlak Kemal sessizce eildi yaygya: skeleye gtreyim eyhim.. Ltfet dedi korka ekine. Kk bir yelkenli bulunup bindirilinceye kadar azn ^amad eyh Bedreddin; ikisine de bakmad. apa seirte, ba ak harmaniyesi sarkm gelen keie de bir lf etmedi. Tekfur geldi, Tekfurun yzne de gz evirmedi. Yelkenliye bindikten sonra bara bara Ben buraya gelmedim; sizi hi grmedim, sizinle konumadm dedi. Siz yalansnz yalan! skelede birikenler ne olduunu ne bittiini rie banldm anlamadan baktlar. Brklce Mustafa Torlak Kemali, Tekfur Keii szd bir vakit. Sonra drd birden alan yelkenliye gzlerini diktiler. Brklce Mustafa: Bu senin iin Torlak diye fsltyla fkesini aa vurdu; Bu senin iin. Budalaya budalasn cenilmez. Benim iim ise., dzeltmesi de banadr dedi Torlak Kemal de; eyh Bedreddinin zayf yann ben bilirim sen deil. Vakti gelince; grrsn.. Vakti ne zaman? Timur Anadoluya admn} a'sa hele bir. Atacak m? cak! Atmazsa Timurluundan kukulanrm. Ata-

54 DARAACI Brklce Mustafa dnp Torlak Kemali szd yeniden. Glmsedi. O zaman? O zaman bizim zamanmzdr diye tekrarlad Brklce Mustafa. Emir Timurun nc kalkyd yatandan. Genliinde de, orta yalnda da, bir gn olsun uykusunu blk brk uyuduu olmamt. Kazaklnn en umutsuz en perian gnlerinde bile yatsy az gee ban yasta kor, kor komaz da dalar giderdi. Baskn hari, davul alnsa uykusunu almadan uyanmazd. ocukluundanberi yreinin banda m, gsnn orta yerinde mi, nerede ise bir yerlerinde bir tellaln yerleip oturduuna gvenci vard. Baskn, yahud baka bir tehlike olacana yakn, olacak gibiyken daha dorusu; o, yerini bilemedii tellal kendiliinden ayaklanr, kan uykularda bile olsa sratr uyandrrd Timuru... Sesi, sr obanlarnn hov hovunu antrrd az biraz. Ne var ki, sr obanlan ellerindeki sopalarn kaplara vurur ierdekine haber vermek iin, Timurun gizli tellal ise sopasn Timurun yreine vururdu: Gm! Gm!.. Basknz tehlikesiz gnlerde gizli tellal da Timur gibi uykularn en blnmezine yatar tn dahi karmazd. Bir yl iki yl be yl deil bu... yllar yl alp gvendii, yllar yl inandyd. yle ki, undan bundan gizli, sadece kendinin olacak gecenin bir saatnda uyanma istediinde ban yasta koyarken: Ben, u vakitte uyanacam, uyanmam gerek demesi iinden, yeterdi.. Saati geldi mi gizli tellal vaktin geldiini haber DARAACI 55 verir, elifi elifine dedii vakitte uyandrrd. ok denemiti. Gecenin en olmayacak en aprak saatlerinde uyanmak istediini geirmi zihninden her deneyiinde de tellal amadan dileini yerine getirmiti. Houna gidiyordu bu; gveniyordu; gizli bir gc olarak herkesten saklyordu. Bir defasnda, eskiden, ok eskiden Seyyid Berekeye sylemek istemi: Nedir bu? Neyin nesidir? Tanrnn bana has bir ba mdr? diye sorma dnmt ama caymt hemen. Kendinin olai, .yalnz Timurun bilmesi gereken ne varsa hepsini gizlemei seviyordu. Bakalarnn bilmesini kskanyordu. Muhakkak ki Tanr, bir ok stnlklerinin yannda en byk stnlk olarak bu gizli tellaln yaratmt, yalnz kendisi iin yaratmt; Seyyid Berekeye bile, Peygamber soyu olmasna ramen byle bir stnlk vermedii yzde yzd. Ya ona da verdiyse? Ona da, tekilere de, daha bakalarna da verdiyse? Belki de btn insanlarn byle bir gi,zli tellal va/J. Seyyid Berekeye ora. %; Tabiidir, vardr, herkes hissedebilir bunux^cevabmi almaktan ko-tu. O zaman, sokaktaki insanlardan ne ayrcal alacakt ki? Herkeste olann kendisinde de bulunmas btnln eksiltecekti. Bakalarnn cnde alak gnll bir Timur grnmee "hanarnl etse bile kendi kendine kaldnda katlanamazd bu de. Gizli tellal, znn bir stnlyd. Tanr, Timuru ktlklerden, yenilgilerden esirgemek iin srf Timura zg yaratmt. Herkesin korkup uyumad zamanlar bir o, Timur, kendine zg gveniyle uyu;;abi'ijrdi. Tmen Belerinden en celim56 DARAACI siz eriyedein, bu, byle bilinirdi; byle bilinmeliydi, byle bilinecekti. " Gelgelelim ne varsa bu uursuz gecede nc defa uyanyor, nc defa kalkyordu. Birinde avaz avaz barmt gizli tellal, Timuru ter iinde uyandrmt. Birinde, ask bir suratn keyifsizlenmesinde: Bre kalkmak vaktidir ne uyursun! der gibi sokranmt. Sonuncusunda, imdi az nce yani, sinitti bir kengellemede elene gle: Uyu sen uyu, uyu bakalm demesine davullu zurnal bir tellal sesiyle drtmt uykusunu. Semerkant, sabaha yryen bir gecenin dndeydi: Korkulu komkusuz, doymu doymam, umutlu umutsuz dler; uurlara uursuzluklara alm zenginken yoksul yoksulken zengin dler. Kimi kt topaln at binip ciride srd, kimi kr sarn at yedekte dnya gzellerinin yolunu gzledii dlerdi. Belki altnlar, gmler, zebercetler, yakutlar renkleniyor; belki ordular dzlp ordularm banda sonsuz yenilmezliklere kouluyordu. Tek bir n grnmedii Semerkant gecesine gecikmi sekiz on yldz. ok uzaklarda bir yerde yerine giden sabaha kalm bir yarm ay alan nasl olursa olsun dlere sarlm uykulara lezzet veriyordu.

Olamazd bu. Timur uyank Semerkant uykuda olamazd! Semerkant uyank Timur uykuda belki. Semerkant korkuda, telata, yarnndan ku-, kulu olmal ki Timur byle bir geceye yatmalyd. Huzur bu idi; gvenlik stn olma bu idi. Byk uyuyabilirdi ancak korkmadan; ke yaraan korku olabilirdi olsa olsa. Yalanmak? Bu gece ilk belirtisini mi gstermiti yoksa? Yalanmak ilk belirtisini gizli telliim alarak m DARAACI 57 gsteriyordu? Her ey satlr, her ey satn alnr bu dnyada diye sylendi irenerek; Zaman benim gizliliimi heden satn almasn? Seyyid Be-rekenin Hacca gitmek bahanesi benim yanmdan kamak deil mi? O da bir trl satlmadr. Bayezid iin satt beni, Bayezid iin satt.. Seyyid Bereke gibi Pevgamber Soyundan gelme bir bilgin bile sattktan, saldktan sonra daha bu dnyann tutacak nesi kalmt? Herkes her eyi alp satyordu; eekler, atlar, koyunlar, feciler... nsanlar, ocuklar, kadnlar evler, balar, baheler. Ya bu dnya yok edilmeliydi, ya bu alm satm Ne kalacakt geriye? Ne kalrsa kalsn! Yklm bir dnya byle yaplm olmaktan ok daha eyidir! Halbuki kendi de satmt, kendi de satlmt. Hatrlamak istemiyordu ama hemen hemen bur-da, bu imdi durup Semerkant gecesine sp sayd yerde, belki sarayn br tarafyd belki de yer Semerkant deil de baka bir kentti ne zaraxi var byle bir-yalnz geeesindeydi ite; yeniden evleniyordu, ilk kars Olcay Trkan Aann ksknl lmlnden synlm da sanki beynine sinmiti, oradan hesaplamt. Satmhklarn, sa-tlmlklarn, bu ikinci evlenmenin nedenini ni-inini ds seslerde sylemiti. Timurur. grmezlikten duymazlktan gelmesine ramen'. Semerkant uyuyord^ Allah kahretsin! Grmemek iin yumdu gzlerini; sanki toz biberler serpilmiti, sanki toz biberden yaplm bir gz kapa indi gezlerine. Drdnc defa uzand yatana. Birdenbire yorulmu, bisdenbire olak kolu bileinden s a> cm topal aya dizinden aa szlamt. Son 58 DARAACI gnlerde sk sk duyduu sanclard, szlard; es. kiden yle bir yoklayp geerken imdilerde yoklamalar, eve almaa balayan konuklar/n yerlemiliine benzer olmutu. sterse temelli yer- ' lesin! deyip skt dilerini; Ben iimi bitirmedim daha. imi bitirmeden de hi bir ey durduramaz beni. Kolumu bileimden keserim, ayam dizimden koparrm yine tamamlarm, yarm brakmam! Ama yapmayacakt bunu bana Seyyid Bereke yapmayacakt ! Artk saklamann tir anlam kalmamt. Derdi Seyyid Bereke idi; Seyyid Berekenin gidii, dn-meyii, geri gelmek istemeyiiydi. Gnderdii beinci ricacyd. Beine de havada uan, sallanan cevaplar vermiti. Ben yce ceddimin yannda unuttam benliimi. Benini kimliim yok artk, burada Seyyid Bereke i$avza-i Mutahharanm tozu topragfoldu gibilerden bir yokluk haberi gnder-"ri ,i. Dn akam, herkesten sakl giden Yzba Barak Tekin de dnmt sonunda, beinci gelmeyisin beinci haberini ekine skla sylemiti. Timur ne fkelenebilmi ne sinirlenebilmiti; z-lememiti de. Bu sefer bek;,yordu nk; Seyyid Berekenin dneceini: Seni terketmenin mmkn yokmu orda anladm bunu Giyeceini ummutu. Anlamsz, kuru aylarn yolunmuluun-da: Eh yleyse onsuz yaparm 'yapacaklarm diye mrldnmt Yzbaya; Onun grmesi art de'il. Demiti ama aslnda hpzmederr edii de bu idi. Gizli tS-lalrm acyiple: leine bu s^bep olmu, r*rnde bilmedi^a c^.j-X#j>de xSs ste" uyku uyanlarna bu yzden uraait. 3u' gece. Kalc olacakt! Hi kimse nleyemeyecekti! Kalc olmas DARAACI 59 in evlenmesi, ok evlenmesi; ocuklar, torunlar, torun torunlar m olmas gerekti? Olacakt. Cihangir ldyse ahruh; o lrse mer ah., daha bakalar, daha tekileri. Yzlerini yle byle hatrlad torun ocuklar., kzlar,

kzanlar. Osmanlnn Bcyezd drt ocuuyla m kalcla he-veslenecekti hay Seyyid Bereke? Hele bir de datrsam o drt veledi, avucumun iinde skarsam dalmlklarn gr bak ne olur? Benim soyum Bursaya girmeye grsn bir kere! Ama kolayna Bursaya giremiyeceini biliyordu. Kolayna gireceini bilseydi imdiye oktan Bursadayd; Hindistandan ok nce. Bir kere ne sebep bulacakt? Osmanolu ne Hindistand ne de Altnordunun Toktam. Ha deyince stne yryemezdin. Yrsen ka kii gelirdi arkandan? Gelenler daha ilk atmada seni brakmazlar myd? He!e Bayezdn Nibolu zaferi dilden dile ballandktan sonra., hele Halifenin herife Sultan- k-lim-i Rum diy atafat kulak yrtar bir sfat yaktrmasndan sonra? Hay bunun Rum lkesinin Sultan demek olduunu kime anlatrsn? Rum lkesinin Hindistann cieri bile etmeyeceini kime kabul ettirebilirsin? Zordu Osmanlnn Bayezdnm stne yrmek. Adamn hi yenmemilii deildi zor olan; adamn yiitlii, yenierisini usta kullan da deildi., sebep zordu sebep! Adamakll bir sebep olmazsa Tmen Belerinin deil z oullarnn bile ardndan yryecei kukuluydu. Ka kereler o deilden az aram her birinde de yarm az: Sen bilirsin.. gibilerden bir geveleme gelmiti gele gele. Az aradklarndan biri bile yle geri60 DARAACI ne gerine: Hay hay bastrmam; yarm yama-landan olsun: Yryelim gidelim szn azlarna almamt. Seyyid Bereke yanmda olsayd, Seyyid Bereke terkedip gitmeseydi i epeyce kolaylaacakt. Yannda Peygamber Soyundan biri; varken ou zorluk kolaya dnyor, eykeller gev-rekleiyordu. Seyyid Bereke yoksa..? Bayezd Be bizim zerimize yrmeli, gnah ona yklenmeli, biz masum bilinmeliyiz! aa be yukar el srebildii kesinlik bu idi: vuran Bayezd olmalyd vurulan Timur, Saldran Bayezd grnmeliydi, aresizlikten kendini savunan Timur. Eski, en eski dncesiydi bu. Altnorduya sal-drndaki gibi sulanmayacakt; Hindistana vurduu gn gibi ktl-nmeyecekti. Ecevit midir nedir... bir cevap da kmad ondan, kmad; hileli mektup bir yoklamayd halbuki, getirecek sese gre davranacakt. Gelgr ki ne Ecevitten bir ses gelmiti ne de mektuptan., yleyse? Badat bre? Ba-dattan denemeliydi Bayezd.. Badat, Seyyid Berekeyede yaknd. Badat? Celayirli Ahmet. Tpk Bayezdn topraklarn ellerinden ald Anadolu Belerinin gelip kendisine sn gibi Celayirli Ahmet de varp Bayezda snacakt. Anadolu Be leri Semerkantta B'eliklerine kavuabilmek iin nasl kendisini kkrtyorlarsa Celayirin Ahmet Bei de elinden alman Badat devletinin hayalle-mesinde, Bursada Bayezd Bei kkrtacakt. Badat... derken am... derken Halep... derken? Geldik Seyyid Berekem ftavza-i Mutahhare iin geldik! Sen burada bir toz olmak istersin de, ya biz neden tozu bile yce bir Peygamberin kabrini topDARAACI 61 /aklarmz iine almakla onur kazanmyalm? demesi kolaylaacakt. Uykusu kalmamt. olak kolunun bileindeki sancy, topallnn dizinden aasmdaki szsn umursamyordu. Artsn artabildiince vz geliyordu. Binlerce kp arap ise ba bunca du-manlanmazd. Bu sefer, ayn pencereden bakt ayn Semerkant abanlamasnn hazrl nceki kadar uyuz uykulara dalm grnmedi gzne. Hemen aldatlabilir bir ocuun uyuyuuydu ki bir gl, erden pte j bir yalan bile kandrabilirdi. ' araptan gz dnm bu Badatlnr ay kal- mam, adm banda arap kusmuuna bulal olmayan yer yok bir Badattr buras. Anann kza, kzn oula gvencesi kalmaz, oul babaya kt gzle-bakar. Badat gibi bir kentin gnahn silip temizlemek bizim borcumuz olmutur. Bu arap kokusu sinmi kentin bir ta salam kalmamal ki yenisi Badat adna yarar biim de kurula! Yalan bu olacakt. Bu yalana da u ocuk uykularnda seyrilen Semerkantl, gle oynaya kanacakt; varsn Spy-yid Bereke olmasn, derdine yansm. Yalan bu olunca karar da bu karar ld. El rpt.

 Alk olmayan saatlerinin el rpnda hazr kap nbetisinin seirtii tezine oldu. Tez! Konuk Anadolu Beleri uyandrlsn! Konuacaklarm var. Yzba Barak Tekine sylensin Anadolu Beleri knca-kendisiyle grmem olacak. Ty;:en" Belerim gn aarrken meveret odasnda'hazr bulunacaklardr. En son., olum ahruh beni beklesin. Biri bile unutulmamal bekletilmemelidir. Nbetiler onbas kimdir? b DARAACI Kara Bartu onbad." Emirim. Kara Bartu onba?, bildim. Kara Bartu onba nbettekileri hem* deitirsin. lk buyruk ona gitmelidir! Sanki, yzde yz satldna inand iindeki gizli tellalndan alyordu. Smsk kurulu, en ara ayarl zenbereini boaltvermiti. Bilerek, eliyle balad zamann dmn zm zamann zlen ucuna boaltt zenberee balamt. Fkrarak akan zamann fsrtsn duyuyordu. Giyininceye kadar Yzba Barak Tekin kopup gelmiti. Kapda bekler halde olduunu bildirmilerdi. Gedsin! Yzba Barak Tekinin giriinde apak bir tedirginlik vard: grmemek imkanszd. Neden tedirginsin? Deilim diyemedi Yzba. Kendi de farkndayd. nanlmayacak bir sz sylemek de arna gitti. lk defa ummadm Emirim dedi. Buyruunu alnca.. Emir Timur diz ban balyordu. Diz ban balarken saklanrd, gstermekten ekinirdi. Bu sefe-r saknmamt. Belki Yzbay yakm bildiinden, belki unutur da balayamam sancr kukusuna tezlendiinden saklanmamt. Diz ba baladm m ummamtn Barak Tekin? Sanki gzne sokmak istiyordu diz ban Yzbann. Topal ayann bilein az stnden bur ' kulmu i kabar gze arpacak derecede grnyordu. Yzba bakmad: Hayr Emirim, Yoldan yeni dnmtm., yeni bir yolculuu..? Timur diz ban sarp bitirmiti. Rahata, yaylanarak kalkmt. Aksayan ayan bile bjle DARAACI 6? zorlayarak yrd Yzbaya: Yeni bir yolculuk yok dedi.. Gerekirse "birlikte kacaz. Gerekecek de. imdi, snden istediim nbetilerdir nce.* Nbetiler onbas u sra sarayn iindek; dndaki nbetiieri yenilemi olmal. Bartu onbay snasil Tlirsin? Nasl gvenirlik bakmndan sorulmutur. ' Benim adairnmdr Emir Timur. Senin adammsa gvenmek zorunda myz? Bir suu mu oldu? Hayr hayr ylesi deil. Neyse. Bartu -t n-bamn yeniledii nbetiler eyi bilinsin. le en nce nbetten alnmasnlar. Nbetten alnnca da ka kiiyse hepsi birden hapsedilecek. Anladn m demek istediimi? Anladm Emirim. On gn iin Semerkanttan dar' kimse kmayacaktr., kt bildiklerin, kukulu defterine yazdklarn, benzerleri tabii. Anladm- Emirim. On gn iince girenlerin her biri, her zamankinden sk gzlenecektir. Hepsi bu kadar. Yeri gelince yeni buyruklar iin arrm. unu da unutma. leden sonraki nbetilere de ayrca gz kulak olmalsn. Gvenimi sarsmazsn herhal. Dur Barak Tekin! Tmen Belerimizden en koyu ms-lman be kii vac bilirsin kimler olduunu.. arab, zinay fslat kulaklarna. Badatn nasl bir gnah yuvas olduunu bilmeliler. Yeni geldiin iin sen de anlatabilirsin. Meverette kula dolularn bulunmas iimi kolaylatrr. Gidebilirsin artk. Yzba Barak "ekin ktktan az sonra da Anadolu Belerinin geldii bekletildii bildirildi. 64 DARAACI Tinauruh yz daha bir karard, bak sap kesti: Gelsinler! Bekletilmesinler. Vaktin acayiplii, a-rl:?-: acayiplii, kap nbetilerinin acayiplii., saray kapsndan girerken grdkleri, kmak zere olan Yzba Barak Tekinin acayiplii; ya kelle gtryordu ya kelle almaa gidiyordu. Timurun yannda

uzayp giden, artk akll ii olmaktan da km grnen konukluklarnn, sabah masna yakn kaldrlp getirilmesi, yanlarnda iki de nbetinin bulunuu., btn bunlar, Anadolu Belerini kt kt dndrmt. Ayrca Semer kandn sabah masnda bsbtn kimsesiz sokaklar., sarayn yksek lo duvarlar, bahenin sessizlii ku tmnde sessiz aalar., bir de bu Yzba Barak Tekin? Emir Timurun Semerkant-ta gz kula idi; kendilerinden nce arldna gr2 bir buyruk ald belliydi., buyruk z canlarnn lmne olamaz myd? stelik Emir Timurun yz de yle bir bak sapyd ki tut tutabilirsen. Her zaman nazik, en olmaz anlarda zarif yz gitmi, yerine uyku uyumak bilmez bir kuru kemik souk souk yerlemiti. yleyken sesi incitici olmaJ: Sizleri tedirgin ettik korkarm diye karlad. Beler; bilirsiniz vakit geldi mi gecesine gndzne baklmaz. Bir Be iin vaktin gecesi gndz olmamaldr. Nicedir benim sayg deer konuumsunuz. Sizin rselenmenizi, gnlnzn incitilmesini,, istemedik. Gelgelelim bileinizi de hemen yerine getiremedik. Ne plursa olsun, Bayezid de bir Bedir, yce bir Bedir, biz byle bildik. Size kt davrand diye ktlensin istemedik, Tanr tanmzdr. Tanr tank gsterilnce de ince elenip sk dokunulmaDARAACI 65 ldr. Biz de yle yaptk. Ve dahi grdk ki hakl olan sizler imisiniz. steyerek sustu. - Anadolu Belerinin gerginlikleri gitmiti. Tedirginlikleri belli bir rahatlamada gevemiti. Emir Timur daha gevemelerine frsat vermek iin dnyormu grnd. Pencereye kadar gitti, bakt bakmad. Bakar gibiyken: Size inanmadm yahut sizi, kmsediimi sanmayn. Aksine bir gn bile zayf haksz grm deilim. En gsz zamanmda dahi stn grnenlerle savatm. Fakat Bayezid, bildiimiz trdeki stnlk taslayan-lardn deil. Mslmanlar ona toz kondurmaz. Bu yan ile bizi dndrd hep. Ne ise?. Bunlar anlatarak sizi yormaym, sizden istediim?. Beler, sizden unu istiyorum: Burda kalacaksnz, belli bir gne kadar yine konuum olacaksnz, Anado-ludaki beliklerinizde gvendiiniz kimseler var mdr? Bizim iimize yarayacak, bizim iin alacak? Varsa bunlara mektup yazacaksnz, adamlarm mektuplarnz onlara gtrecekler. Gvenceli olsun diye de sizden birer nian gtrmeliler, damganz, sizin, olduunu grr grmez hemen tanyacaklar herhangi bir nesneniz. Ka adamnz vardr gvenilir? Kimi be kimi yirmi diye cevap verdi. Orada sz geer, syledii dinlenir kimseler midir? Hepsi de Evet yle kimselerdir dedi. yleyse hemen birer mektup yaznz. Bu mektuplardan filana filana filana da yazlmtr aynen haberiniz ola, az birlii edesiniz diye yaznz. Daraac P :. 5 66 DARAACI Damganz en eyisidir onu verirsiniz nian olarak. Daha z bir nesneniz var ise siz bilirsiniz. Gecikilmeye. Osmanolu ile sava alannda kar karya geldiimizde sizden olan eriler iaretimizi alnca sava terketmeli sizin yannza gemelidir. Adamlarnz bunu hazrlamal. Nasl hazrlanacam yzba Barak Tekin anlatr size, o bu ilerin ustasdr. Sizi yoruumun sebebi budur. Germiyanolu ocuka bir heyecanla bnle-mi: Yakn mdr Emirim? diye sordu; Szlerinize baklrsa..? Bakmayn benim szlerime dedi Timur serte; Neyin yakn .neyin \icak olduunu kimse bilmez, bilemez. Biz hazrlanmak istiyoruz. tekiler soru sormaktan ekindiler artk. Timur, gitmeleri gerekmi gibi bakmaktayd. Saruhanolu sa Be izin istedi. ktlar. Timur, a kurtlar gibi acktn hissetti. Kursana sanrsn yllar yl bir lokma girmene iti; yle bir alk, yle bir bo kursak. Pencerelerdeki gn, zeri bol biberli bir sln orbasnn yada titreen zerreleri misaf cama svanmt. Pencereyi" ayt.' Sabah kularnn tleri,

aalarn yei1 diriliinde tok, kaygusuz, dnme denen nesnenin varlndan habersiz bir ykszlkte srayp duruyor, btn baheyi dol-duruyordu. .enjer^ant uyanmt. Semerkantn uyannda dnlende?.en resnenin varlndan habersin bir yksi"1 i'.k %- slenmiti. Ak ozanlarn aykmayan 'sarholuu, kafasnda kavak yelleri esen delikanluaftLn uarl, yeniyetmelerin prpr-lan ne ise SemerkaT^m^stebah .sisinde szd gne de yleydi. DARAACI 67 di A pien ocaklarn bulun \*u blmden kzaran bir ya kokusu getirdi kmldanan yel. Ti-murun aln artrd. Sabah ekmeine mi otursa meverete mi gitseydi? Mevereti aln stnde dnd. Aln bastrmak iin bir kase lk su istedi. Dehet! diye dnd. Bizden nce dehetimiz gitmeli. Biz varmadan bizden korkmallar. : Meverette de by*e syledi. Her zaman yaptnn aksine gidilecek yeri ak ak syledi. Badat! Peygamber topraklarna yakn oturanlar, uzak oturanlardan daha titiz olmaldr. Din yasaklarna bizden ok uymaldrlar, l'oksa o topraklarda oturmak onlar iin haramdr. Badat bir gnah ukuru olmutur imdi; am bir baka gnah ukuru, Halep bir baka gnah ukuru. MekVyle Medineye giden Haclarn geecei yollarda gnah varsa, biz de o gnah temizlemiyorsak gnahn olarek yk artk bizim omuzl rrrftza yklenmi olur. Biz, btn gnahlar yklenmi olur. Biz, btn gnahlar dnyadan.silebilecek gteyiz.. Biz; benim tfl-,men belerim biz! Yumuak davranmayacaz. Acmayacaz. Balamak yok. Onca gnah deeler dolusu kan ykar ancak. 'ileler yerle bir edilmelidir. Taptklar altun gm zenginlii ellerinden alnmaldr, "baka trl kendilerin^" ge emeler. rndan km bir insanl dehet yol" getirir. Azm bir cemiyeti belal,'acmasz bir korku sindirir. Balamas olmayan bir yumrul- balarna inmedike kudurmu srler dizginlenemez. Ben, buna inanrm. Benimle gelecek olanlar bu sefer yalnz bunun iin geldiklerini bilmelidirler. Ona gre dnls.. Size, leye kadar mhlet veriyorum, le ile ikindi aras tmen belerim 68 DARAACI bana niyetlerini ak seik, ekinmeden sylesinler. Yarn sabah yola klacaktr. Ordu yarn sabah yola kacak durumda deilse tmen belerim-den hesap sorarm. Hi bir meveret byle gememiti. Her zaman herkesi dinleyen, syleyeceini bakalarnn azndan syleten meveretin ortak sz haline getiren Timur bu defa sz bir alm pir almt. Diyeceini kendisi demi, gidilecek yeri saklamam, zamann ak ak sylemiti. Bir de mhlet...? Tmen, Beleri bu mhlet verie atlar Ti-murun konumasn beenmilerdi. Oyuna ba vurmadan syleyeceini sylemesinden holanmlar-d. Ama neden mhlet? imdi konuulsun bitsin-di. <Hayr dedi Timur; Bu sefer gittiimiz yer Kutsal Topraklardr. Kutsal Topraklarda oturan, zenginliklerinden marm insanlardr. inizden gitmek istemeyenler bulunabilir, haklardr. Kutsal Topraklarda ne iin dmek istediimizi dnemez, savamak istemezler. Bylelerini zorlamak istemiyorum. Kolunuzda bir ur kt ise uru dalarsnz. Badatllar, amllar, Halepliler... te. yanlar, Kutsal Topraklarn urudur. Dalamaktan baka yolu yoktur. Bunun iip. mhlet verildi size.. Artk sabah ekmeini keyfince yiyebilirdi. Her lokmasn ayr bir lezzetle ineyebilirdi. Tmen Belerinin iinden bir tekinin bile kp da: Ben gelmek istemiyorum demiyeceini biliyordu. .Diyen de kmad. Ne dndyse Timur, nasl dndyse ayn kt. le ile ikindinin aras tek tek gelen Tmen 3eler buyrua seve seve uyacaklarn bildirdiDARAACI 69

ler; tmenleri sabaha yola kmaa hazrd, akama buyurulursa akam yola klabilirdi... Korkun davullar alnd Timurun banda bir sre. Nibolu zafer mektubunun karln Badattan alrsn Bayezd Be diye mrldand. Badat yle bir dehet yaayacak ki senin kulan patlamazsa iyidir. Bir kse lk su daha istedi. Neden durmadan ackyordu byle? En son ahruhu artmaktan maksad nicedir bana gemedii satranca oturmak idi.. Her eyi unutmak, santranta bastrmakt aln. Fakat oynamak gelmedi iinden. anruha kyamad. Oynarsa trnaklarnn ucundan tamasn zor tuttuu dehet salglarn bir biri stne satran tahtasna dkecek, neyi ne yandan srerse srsn: ah! diyecekti durmadan; ah! Olunu yenilmi grmek istemiyordu. Olu nun ah karacaK yer bulamayn bocalamasnda bungun kalmasna da3'anamayacakt. Yoksa Bayezd da m yenilmi grmek istemiyordu aslnda? yleyse bu doymak bilmeyen al nedendi? Baka are yok diye mrldand. Olu ahruha gelmemesi iin haber sald. ine baksn imdi i gerek!! Bir kse lk su daha istedi. * * * Baclatn stne inen dehetin acsn Yld-nm Bayezd Harr Celayirli Ahmet Bein azndan dinledi. 70 DARAACI Km solgun bir sabahyd. Gnlerdir yaan kr gece durmu; sabah, durmadan akln sam yorgun bir gk yznn mavimsi gneine susmutu. Gne yar hasta yan sa idi; akndan kurtulan mavimsilik yorgun grnyordu. Kar, aalardan atlara, atlardan yere kalc bir kaymak seriliinde yaylmt. Sonu gelmez bir savan sonunda kimin yenildii kimin yendii bellisiz grnyordu. Gk yz m yer yz m gne mi? Ortala ktna, yeri g tuttuuna ba-kijirs"a yenen gneti; ama yar hasta yar sa bir stnlk kimin iine yarayacakt? Ba aryordu Yldrm Bayezdm; kt bir uykusuzluk gz evlerini oyuyordu. Geceden tortulanm kuak'-^anak arabn ar ekimesi kursa -Ja kavruluyordu. Aznn ii yalms, gzleri-. -1in geri dumansyd. Boaz, kekremsi bir yanmada kurumam ise bile kurumuluktan ktlenmi-ti. Beynine doru tokmams parmaklar vuruyordu: Gecemsi uykumsu, arabms. Gne de byledir herhal diye dnd. Gk yz de byledir yer yz de? Hi biri byle deildir! deyip fkelendi mrltsna. Dpedz arap mahmurluu bizimkisi. zmzden de utanmaz olduk. fkesini giydiklerinden ald. Grkemli kaftannn yakasn bir o yandan bir bu yandan ekitirdi, karp att. Tankla m gideceiz eli kabulne mi? diye sokrand. Ne gsteriidir bu? Kimedir? Bizden tanklk isterler. yeyse Kad nne kan sradan bir tank, olmalyd. Sradan bir tann giydiklerinden deiik giyinmek yakk almazd. Kap Hasma, do*-ru drst bir giyecek getirmesini buyurdu. daraac 71 Deiip giyinirken aslnda bf. arsn artrann arap mamurluundan ok bu tanklk ii olduunu hissetti. Kad n,ne kmaktan ekinirlii vard yreinin. Bir yandan da houna gidiyordu; gece, arabn da verdii dumanl bir ne'e kadnn nne Murad olu Bayezd olarak kmann keyfini artrmt. Sradan bir Muradn olu sradan bir Bayezd; dndke tankl sresince bunun ho bir sorumsuzlukta, yalnz grdn bildiini anlatan bir adam gzyle dinlenecekti. lk defa azndan kacak szler tartlmadan, kar gelinmeden yerine getirilmesi gereken bir buyruk olmaktan kacak, gvenilecek veya gvenilmeye-cekti. lk defa szn bir bakas, gzle grlr elle tutulur biri deerlendirecek 'ahut deersiz grp dudak bkecekti. Yine ilk defa sznn doruluuna yemin edecekti bir bankasnn nnde: ona, o esnada: Padiahm szn yalan olamaz denilmeyecekti. Fakat imdi sarho deildi. Gece houna giden hayaller imdi biraz yapmackl geliyordu. Her zaman grt, saygda kusur etmedii Molla Fenari de olsa Kad

nnde tanklk etmekten ekiniyordu. akrndan kaftanna deitirip" yeniden giyindikleri ncekinden daha ssszd. Biraz rahatlad; ekinmesi azald. Tanmayan birisi olsa,4 padiahln giydiklerinden bilecek birisi kmazd. Tank olarak sylemesi gerekeni dnd bu seferde. Olay, olduu gibi anlatacakt. Nasl olduu gibi? Kendi camiini, padiahn Ulu Camiini yapan Mimarba, padiahn Ulu Camiinde creti karl alan bir iiye kzm, tokat ;vurmutu. Tokat vurduunu grmt Mimarbamn Bayezd. 72 DARAACI Ama ne iin vurmutu? Bilemezdi onun orasn, uzakanayd az biraz. Mimarba saklamazd nasl olsa, neden vurduunu anlatrd. Bir an, iiye kzd: Ne olmu bir tokat vurmakla bre lm msn dnyan m yklm? Byndr vurur. Haksz isen hak etmisin demektir, haksz deilsen fkesi yatnca gelir gnln alr hakkn der bre!. diye geirdi zihninden ama ayn anda da gururland. Zaman kendi zamanyd; kendi zamannda padiahn Ulu Camiini yapan bir mimarbay bir ii ekinmeden Kadya ikayet edebiliyordu. Koca bir padiah diye dnrken bile asl gururlanmas, byle bir gvencenin kendi padiahlnda duyulmu olmasmayd. O vakit Kad nne kmaktan ekinii biraz daha azald, bsbtn azaldn sand ama gizliliinde bir ekini sezgisi titremekteydi yine de. Az sonra, hocasnn snamadan geirecei bir talebenin heyecann duyar oldu. Kaln kaymak serilmiliinde yatan karda yrmek belki ba arsn giderebilirdi. Kar souunu nefesinde almak, kar akln solumak...? kaca srada Celayirli Ahmet Bein geliini haber verdiler: kar souunda gk teri fkrp buulanan bir at dolu dizgininde srp gelmi.. Sakal buz, by kar, gzleri uyuyamam dehetlerde yorgun yamlarda be alt adamyla atlayp inmilerdi. zin istiyordu, gecikilmesin diyordu; Syleyeceklerimizin nemi byktr. Badat Badatlktan kmtr dertlenmesindeydi. Badat Badatlktan kmtr? Timurdu bu! Sylemee ne hacet adn.. Sanki bekliyordu. Bir gece vakti, bir sabah, gn akama kavuurken... Badattand imdilik; bir yokDARAACI 73 lamaydf bu. Niboluda savarken bile Niboluda deil Anadolunun herhangi bir yerinde savatn hissetmesi bouna myd? Aln ieri! Sabah ekmeini de bile yiyelim ona gre hazrlrk yapla. Yanndakiler de gnendirilsin ho tutulsun konu-umuzdur. Celayirin Ahmet Bei, Emir Timurun Ba-data geliini ilkin be kelimede anlatt: Geldi Ykt. Yok etti. Badat kald m bilemem. Bu be kelimeyi sylerken kalar gzlerini ekmi, gzleri akaklarn alp gtrmt: Hm yasa hm derdik padiahm. Tpnr bilmez kefere olsa yreim yanmazd; ne yapalm kader der tesellisini arardk. Bizden birinin bylesine acmaz olacan akl sr almyor. Ne ocuk dedi ayrd, ne kadn dedi acd. arap kpleri krlsn! buyruunda Dicleye krlp dklmeyen kp kalmad. Bre bu yiyeceklerimizi koyduumuz kplerdir, ama bunda pekmez, unda turu onda ya saklanmtr., duyan kim? Dinleyen kim hele aldran kulak veren kim? Badatm surlann salam bilirdik biz? Biz de padiahm. Gelgelelim Timur bir acayip adam, nnde sur mur ie yaramyor. Salam bildiimiz Badatm surlar kesilmi stlere dnd. Su dolu hendei a kurttan yaban tmenleri bir insan eti kprsnden yrrcesine geti, kesik stlere dnm surlar ineyip kente girdi. Ondan sonras...? Celayirli Ahmet Bein gzleri smsk kapanm, rmcek a misali kara kalar smsk kapanan gzlerinin stne mt. Sakal kirpi-lemi titremelerde; yz dehetle burumutu. Sanki Badat gzlerinin nndeydi: on adam bo74 DARAACI yu yangnlarn korkan kokulan. Ondan sonra? diye bin glklti tekrarlad; soluu yklerin en arnda gelip kmt gsne. Ondan sonrasn rasl diyebileyim padiahmj ondan sonras bir cehennemdir, cehennemi de kimse tarif edemez sanrm. Ben nasl kamm, nasl kurtulmuum hl amadaym. Tanrnn

o bi"inmez gc kapp kurtarm olmal. Bir bild%m, o cehennem yan-gnndayken, yreimde" bir ulu sesin beni yettiidir. Git, kop, ka! d^en bir ulu sesti; var git ulularn ulusu Osmanogiuna vur ban, diyordu; sana dey a ancak ondadr, cihan padiah koca sultana var anlat "Badatm ktlenmesini, diyordu. Baka bir laf duyma'dm artk. O duyuun srnde de at binip dinlenmeden kapma dtm. imdi ne varsa sendedir. Timur gibi bir kan iicinin yolu-' na set ekilmez ise kudurmuluu durmaz hni de btn insanl kana. boar. Bu set senden bakas olamaz padiahm; senden bakas olamaz, sen-, den bakas olamaz. Celayirli Ahmet Bein sesi de de bir yoksul .aanozda yalpalanan rm su dolaplarna dnmt; doluyor ama dingili krk bir g yetmezliinde boalamyordu; boalmaa yelteniyor onu- da tutturamyordu. Elini att lokma elinde kalmt, azna gtremiyordu, gtrse bile inemee 'gc yetecei pheliydi, ineyebilse yu<-taca pheliydi. Yldrm Bayezd Han deiik bakan gzlerini, konumaa baladmdanberi Celayirli Ahmet Bein zerinde gezdiriyordu. Kk ku gz lokmalarnda alp usul usul inedii, usul usul yuttuu ekmei peyniri., yarm kak orbas gzlerinin sessizliine uymutu. Badattan ok TiDARAACI 75 muru dnyor, Celayirli Ahmet .Bein yerinde . herhangi bir kalesinin* Beeni gryor, onu dinliyor gibiydi. Pekey.. dedi hafife; Kqnugum-sun. Dinlenmee bak, unutmaa al. Dnya ha-' , lidir bu. Her eyin bir sonu vardr. Halbuki: Her eyin bir aresi vardr diye- ekti, yle demesi gerekiyordu: Azndan, dnmedii halde kendiliinden kan: Her eyin hit-;/ sonu vardr sz damarlarn kasar gibi oldu. Ne yeri ne de srasyd. Can skld, belli belirsiz r-. perdi. Herkes kendi sonuna gider Ahmet Be dedi yine kendiliinden. Balanglarla son ayn deildir. Balanglar her zaman insann gzn kamatrr, ba dndrr yahut rknt verir adama. Dinlenmene bak. Badata dneceksin. Timur gibiler gelip geicidir. Bu kart dnya nice sarsarlar grmtr; gelip getiini, ykp yok ettiini ama getiini grmtr. Kalan ne? Kalan her zaman uslu mazlum esen yeller olmutur. Bada-tna dneceksin, Badatm eskisi gibi onaracaksn. Dinlen onun iin. Konuumsun. Benim imdi gitmem gerek. Bir davada tanklm istenmi. Sonra yine grrz. ^ Celayirli Ahmet Be, akl Badat ykntsnda b1 Malm- bakakald: Tanklk m buyurdunuz sultanm? diye sordu bnleerek; Bir padiahn tankla arln dnemedim de.. diye- geveleyip, bnlemesine sebep arad; Neden? Padiahsnz.. Fakat ne dese bnlne sebep olmayacakt aksine iyisine sand szler ktsne de anlalacaa benzerdi, buncaz hissedebildi; Bala beni padiahm, bu Badat derdi anlamak-lk brakmad bende, iki sz bir araya getirme gc brakmad dedi. 76 DARAACI Yldrm Bayezd kalkmt. Kalkarken ba dnd anszn, az kalsn tutunacak bir yer arayacakt; direnerek tuttu kendini. Geceki arabn sonucu muydu yoksa dizinin altnda mercimek iken nohut irilii kabartsna dnen sivilceden miydi, kestiremedi. kisinden de olabilirdi, ikisinden de olmayabilirdi. Kalktn gren Ahmet Be de davranp kalkm, Bayezdm sandan aklaveren yzne baka baka: Hasta msnz? diye sormutu. Geitirdi: Tasalanma, uykusuzluktandr dedi. Bam dnd. Geti. Sen beni brak sabah ekmeini yemene bak, yorguna sabah ekmei eyi-dir. Biz de tanklmz yerine getirelim. gld. Sana bir sr vereyim mi Ahmet Be? Birbiri stne dokuz meydan savama hazrm, yeter ki Kadlk Evine sokmasnlar beni. Kad dedin mi kanm iliim kuruyor, tanklk- iin bile olsa. Ama neylersin., tanklmza gvenilmi bir kere, hayr diyemezsin. Celayirli1 Ahmet B*ei daha bir bnlemi brakp kt. Sr bekleyen Ahmet Be Kadlk Evine gitmekten bunaldn syleyen bir padiah duymann dnmesinde bir sre oturama-d yerine; sofraya, Bayezid Bein tesine betesi-ne baknd durdu. Badatn derdini, Kadlk Evine gitmekten ekinen bir padiahn tankla a-rlmasndaki acayiplik unutturur gibi olmutu. Neresini dnrse dnsn

bu tankl akl almyordu. Timur olsa gider miydi byle bir tankla, ne derdi? diye sylendi. Aslnda Yldrm Bayezd Be de: Olmaz byle ey! deyip terslenecekti ama padiahlndan deildi bu. Mimarbamm tokat attn grmt. nsann yle anlar oluyordu ki deil karDARAACI 77 smdakini tokatlamak ldse ancak o nnn hakkn verebilirdi. Bu n ne Kad anlayabilirdi ne tank ne de bir bakas.. Hi kimsenin anlayamayaca bir an iin de sulanmak adalet olamazd. Ben tokat atn grdm. Mimarbanm, sebebini grmedim. Bu kadarn diyecekti. Bursa Kads Molla Fenar bu kadarn bile syletmedi. Kadlk Evinin ta merdiveninin daha birinci basamamdayken grp tanyanlar gzle grlr bir tezlikte kendilerini toparlamlar, susmular, sayglarn gsterme yarma girmilerdi. Kadlk Evinin odacsndan ikisi kapnn nnece komu, padiaha yol gstermi, ncs ise geliini haber vermiti. Kad Bein odasnn nndeki geni sofa, davas grleceklerle padiahn tankln dinlemee gelenlerin kalabasmdayd. eriye, Kad Molla Fenarye kadar esen bir sayg dalgalanmas kalabal kprdatmt. erde daval Mimarba da davac ii de ayaa kalkp beklemilerdi. Molla Fenar ilkin, padiahn geli haberini getiren odacsna kt. Sonra davac ile davalya kzd: (Oturun! Nerde bululduunu bilmeyenin davasn grmek haramdr. Bizim de harama niyetimiz yoktur. Davac da daval da oturmulard ks ks. erdekine mi dardan gelecek olana m uymak gerektiinde ikincilikli bir huzursuzlukta diken stne oturmu beklemilerdi. Kad Molla Fenarnin krlmaz gzleri ikisinin de stndeydi; krlmazlmdan emin, ikisini de tepeden trnaa szyordu. Yldrm Bayezd Han, merdivenin ilk basamandan Kadlk Odasnn kapmaca arlaa 78 DARAACI arlaa artm skntsn arlaan yklne srtnda hissetmiti.- Kadlk Odasnn kapsnda, farknda olmadan. Besmele ekti iinden ieri yle att admn. erisi, donmu bir sessizlikti. Daval ile davac, donmu sessizlikte balarn nlerine emilerdi; belki gzlerini de yummulard. Kad Molla Fenar ta bir heykel idi. Ta bir heykelin canlanmas kmldayabilirdi ola ki, sca grse yumuama belirtileri^ gsterirdi hani ama bundan onu ummann da mmkn yoktu. Nitekim, giren padiahm deilmi kl kprdamad. Bo yerlerden birini burnunun ucuyla gsterip; Oraya oturun dedi heykel sesinde. Yldrm Bayezd Han, dizlerinde bir katlk sezinledi. Katiliini srkleyerek gitti gsterilen yere oturdu. Bir an, ne yapacan, nereye bakacan, nasl baklacan bilemedi; yl uzunluunda getiini sand o bir nn sonunu Kad Molla Fenarnin heykel sesi bozdu. Ksa, kesin, ko y bir sesti h:*elliine ramen. Davacya, davasn hatrlatt, oen hakkn istemisin dedi; Grdn i, akelik i imi... iki ake verirlermi eline. Dava ettiin kiiye gitmisin. Anlatmsn. Hakkm akedir demisin..! yle mi? Davac zor duyulur bir sesle: yledir dedi. Kalk da syle: Sesin ksn.! Davac kalkt dava etti.'oe de edeceine de bin piman kalkt; titriyordu. Dava ettiine de edeceine de bin piman: yledir Kad Beim dedi. Kad Molla Fenar: Otur dedi. Davalya ykt gzlerini: Sen de tokatlamsn Ju iiyi? dl-^ye sordu. Hakkm istemee gelen bir iiyi toDARAACI katlamak hangi kitapta yzr?.. Ben sormuyorum, davsc soruyor, byle diyerek soruyor fcendpn? Mimarba Ja buraya kadar geldiine getirildiine bin piman ayaa kalkt: Dorudur dedi. Biraz ters konumasayd. Onun orasn reneceiz. Tannz Murad olu Bayezddr, yle mi? Pekey.. Onu dinleyelim imdi. Murad o'u Bayezd sen bu olay g'; h "-sn. Nasl grdn Kalkn kimliinizi aznzdan, duyalm nce.

Ylditfm Bayezd kalkarken ba dnu. yine. Bu sefer oturacak yer arad. Oturdu Ahta kol? tuun kolluuna dayand? Gzleri karaf.at. teki eliyle, kararan gzlerini outurdu. Parak #>-. si: Murad olu Bayezd benim dedi. Kad Molla Fenarnin^ gzleri akmakland. Krmzms yz birden bozrrd: Banz m dnd? yle oldu. Nederi? Bilemem. Sabah..? Daha nce de dner miydi? Bir defa., dnd. Kalkarken. arap dnmesi .Jidir? Kan fkelendi Y^f. Bayezdm. Molla Fe narnin kadl^^gV ,da tesine parfanmaz.baKi' ndan soruyt^'yiye mi ktye Vni sor^ .$v*Vt \ %* lamann mimkn yoktu. Pkyn r-.asna- ijy^Sen sorarsnz? Dava ile ne ilgisi vardr? .' Sorumuz dava \ e ilgilidir, uvalc verilmen.-dir. Ba dnmesi arap dnmesinien n^idir diye soruldydu? ' ' 80 DARAACI Bilemem Geceleri ge vakitlere kadar arap iip, elendiinizi bilenler var. Dn gece de itiniz mi? Davac oturduu "yerde ezilip bzlyor, ekilmez bir karn arsnda uunuyordu. Daval Mimarba kpkrmz olmutu kpkrmz terliyordu. Ak kapdan grnen dinleyicilerden ou sapsaryd. Bir ka Molla Fenarye alk tutmaca-sna bakyor, kimi de inanmam olur mu byle ey dercesine duruyordu. Molla Fenar, balad balayal devam eden paralanmazlmda oturuyor du gzleri padiahn azndan kacak laflardayd. Yldrm Bayezd, fkeden gittike kaynayan kannn damarlarn kavurduunu hissediyor, verecei cevabn kesinliine varamyordu. Sonunda, yalan sylemek arna gitti byle bir klmei adna yaktramad. Evet dedi; tim. Rahatlad; damarlarndaki kavrulma durmutu, kt kan kaynamas lmaktayd, yle bir nefes ald. Molla Fenarnin yz yumuarcasna gerginliini att. Gzleri, paralanmazlmdan bir para syrd. Eskisine benzemeyen sesi Olay gnnn gecesinde de irette miydin? Evet Yarglanyor muydu tankla m gelmiti,; bilmiyordu. Yarglanr gibi bir his vard iinde. Ama, fkelenii gittike azalyordu. I Kadlk odasnda nefes sesi dahi yoktu. Dava-j csmdan dinleyicisine herkesin dnd neref deyse ses olup duyulacak hale gelebilirdi odann sessizlii a daha srerse. Molla Fenar bir an dnmt. Davacya baka baka: Baka tandnz var m? diye^ sordu. DARAACI 81 Kalkt m kalkmad m davac belli olmad, konutu mu konumad m o da belli olmad. Sadece: Yok dediini sand herkes. Molla Fenar de. yle sand. Hl ayakta duran Yldrm Bayezd gstererek: Tank olarak gsterdiin Murad olu Bayezdm tankln geerli bir tanklk kabul etmiyorum dedi. arap alkn olanlar iret gecesinin gndz ba arl olurlar.. arabn uyuturucu gc de devam eder, hemi de gr bulank yapar. Bulank grte tam bir grme yoktur. Murad olu Bayezd gibi devaml arap ienlerin grdkleri ise pheli bir grtr. Kad olarak Murad olu Bayezd'n tanklna inanamam, sylediklerini dorudur diye kabul edemem. Tank gidebilir. Yarglamay dinleyecekse u yana gesin Bekledi. Yldrm Bayezd, birden, buz gibi bir alayann altna rlplak girmi sand kendini; ne kabiliyordu ne de baka bir tedbir aklna geliyordu Deiik bakan gzleri Molla Fenarnin elinde yznde, nohut yeili hrkasnda, hi bir kr olmayan dzgn sarlm sarnda gidip geliyordu. Ak sakalnn titrediini grd bir ara: Ne denildiini duydu mu tank? Duydum.

Oturacakm gibi oldu. Oturmad, doruldu yeniden. Yava yava kt. Kimseye bakmyordu. Kadlk Evinin nc odacs yol ayordu. Kapnn kemen nnde iki sral insanlarn arasndan geiyordu. Susmulard. Odadan Kadnn sesi geldi: ((Yarglamaya yarm saat ara verildi Daraac F : 6 82 DARAACI Sonra yerinden tezine toparlanp kalkan uzun hrkal bir adamn hrts, ardnda kalan insanlarn yeni birine yol verii... Ona benzer bir kprdanma sezdi. Fakat ne ona ne buna dikkat edecek durumdayd. Kendi iinde, kendi bulanm gnlnde bilemedii szlara dalm merdiveni iniyordu. Merdivenin ortalarnda, hemen arkasnda, tezerek yetimi bir ses: Padiahm, Bayezd Beim! dedi; Molla Fenafcntt'^'-rydi. Dalgnl":da dnd. Jo*ik bakan gzleri ac biberlerde yanyordu. Ac biberlerin yannda bakt. Kad olarak baka trl davransaydm size yakmaz bir kad sayardm kendimi balayn beni. Sizi krmay dnemem. Ac biberlerin yannda glmsedi Bayezd Be, arpkayd. Ptrakl bir ses ile: Hocam neler dnrsn? dedi. Tanr'ya kr, ki senin gibi bir kad. Bayezidin vaktinde yaad yoksa bouna bir mr geirmi olurdum. Var davay sona erdir, bizim yzmzden bekletme. Buna ramen Molla Fenar Yldrm Bayezidi ana kapya kadar geirdi. Ayrlrken, bir kere daha balanmasn diledi. Yldrm Bayezid cevap vermedi bu sefer. G-lmsemekle, yetindi, fakat glmsemesi yreinden gelmiyordu. Yreinin, derin utanma kuyularna dtn ban kaldracak halde olmadn sezinliyordu. nsann olmad bir yer arad gn', insann, otun, aacn kuun brt bcein olmad bir yer. Karn alabildiine katmerlendi-i alabildiine donup souduu kuytuluklarda kendi gnlne sarnp snmay hayalledi. En iyisi eski camiine gitmekti; odasna kapanmak, gnln DARAACI 83, dinlemekti. Gelirler... diye dnd; Orda olduumu duyan gelir, yine kendimce kalamam. Aslnda yzlerine bakamayacakt insanlarn. Yalnz Kadlk Evinde deil, Bursanm orta yerinde, tekmil Bursallarn nnde yzne vurulmutu araba dknl. yle bir dknlkt ki bu tankl bile kabul edilmiyordu. imdi bunu duymayan kalmamtr bre!.. Dedi can skkn. Bir daha gidecek yer arad zihni. Kesinlikle saraya dnmeyecekti Saray diye elend' kendi kendine, Neresi saraydr bre! Be kona onun yannda grkemli kalr. Saray dleyecek vaktimiz mi oldu ki? ki kse arab yzmze ururlar utanmadan, gel de padiah ol sen. Tanklktan kolay sanki. Ayaklan Bursanm ortasn dorulamt. Canls olmayan, insansz bir yer dnrken ayaklan insanlarn kaynat yere yrmt. inene inene kirlenmi pamuk ktnn sar kirine bas-tmlm kaldrmda, gelen giden artmt. Sadan soldan kimi abartlm, kimi gze batacak derecede kimi de allm biimde sayglarn selamda sunan insanlar geiyor, durup yol veriyor, bekleyip el balyorlard. Hzland. Ulucamiye giditi bu gidi ayaklar Ulucamiye ekiyordu. Eh, alanlar var orda.. Er ok sevdii, alan adamlan seyretmekti. Ta yontan, tayan, har karan duvar ren bir kalabalk.. Eilip dorulmalar "kalkp oturmalar, iskeleye trmanmalar gzeldi. Yava yava ykselen, biimlenen duvarlar.. Duvarlarn biimleniini seyretmek gzeldi. Karn, souun ayaznda da alyorlar myd acaba? almyorlarsa aradn orda da bulamayacakt. Bir saak altndan geerken tam ensesine, nasl olduy, 84 DARAACI sa iki damla dt. Soukluu belkemiine iledi. Gne snm olmalyd. Tavan karlar cvyor-du. Sulanm erimekteydi. Ulucamiye yaklat srada Emir Sultana rastlad. Emir Sultan da Bayezd grm, ona doru

gelmiti. Sevindi. Niboluda kendi z cann dnmeden padiahnn canna kanat geren yenierinin unutamad yzn Emir Sultann yznde seyretmek her zaman skntsn gideriyordu. Yer yznde bir bakas iin cann hie sayanlarn da bulunduunu bilmek gven vericiydi. Erir Sultan her grnde de gvenceyi duyuyordu. Emir Sultanla olmak kendi kesesinden yaplma neredeyse bitmi heybetli bir camiyi gezmek canlandrmt Bayezd Sei. Ba arlar durulmu, aznn tad yerine gelmi hatta karn ackmt. Camiyi gezip bitirince Emir Sultanla birlikte onun Gkderedeki tahta plaklnda sslenmi evine gitmeyi dnyordu. Kz Hundi Hatunun elinden pimi, orbaysa orbay imek, pilavsa pilav kaklamak, yreinde kalan zehirleri de alp gtrecekti. Ondan sonra dnp Celayirin Almet Beiyle Timuru, Badat daha derinden konuabilirdi. . Dolap adrvann "nne gelmilerdi. eride duvarlara ayetleri yazan hattat, renkli camlarn yerlerini ayarlayan camc, inileri parlatanlar.. Darda minarenin erefelerine kandillik yerletirenler, kubbelerin karn kreyen aklklara kurun eritenler, dkenler, svayanlar.. Cami, iiyle dyla bir ar kovan yorgunluundayd. Baln DARAACI 85 tarmaya hazrd. adrvan, sularn bu yorgunlua rldatyordu. Yldrm Bayezdn. deiik bakan gzleri suyun meneviinde prprlanyorduj BuharalrSultan, de bakalm ne diyeceksin? Szm yok padiahm Szn yoksa camide bir noksanlk da yok? Eh... yok saylr , Ne demek yok saylr? Varsa vardr, udur noksan denmeli deil mi? Yoksa, noksan da yok demektir. Var... gibi. Nedir? Gibi olan nedir? Her eyi tamam padiahm. Bir noksan yok saylr. Grkemli, size yarar, Bursaya yakm bir caminin drt kesinde birer meyhanenin eksik olmasndadr. Ters ters bakt Yldrm Bayezd. Hemen fkelenecek gibiyken glverdi. aka ediyorsun lakin aka kt oldu, sana yakmad. aka deil padiahm, gerek. Caminin noksan gerekten drt kesinde drt meyhanenin olmaydr. Bre zndk diyeceim az kala.. Camidir bu! Tanrnn evidir, meyhanenin yeri -mi olur? Olmaz tabii, olmaz padiahm, biz kyaslayarak syledik. . Ne biim kyastr bu pekey? Ne murdar kyastr? Tanrnn evidir, meyhane olmaz buyurdun. Gelgelelim hay babam... Bala beni padiahm dil peiesengimdir bu benim sana kar dikkat edi-yonra ama alkanlk ite kveriyor tutamyorum.. 86 DARAACI Neyge.. Ge.. Kyaslama nedir onu de sen!. Asl Tanr Evi insann bedenidir padiahm. Trkmen kocamz Yunus Emre ne demitir: Gnl alabn taht. Gnle alap bakt. Dememi midir? Tanr Evidir diye buyurduun camiye meyhane yakmaz ise Tanrnn asl evi olan bedene .arap yakr m? Sen ki Tanry bilen, Tanrnn evini bilensin. Ya neden arap iersin durmadan? Madem ki kendine arab yaktryorsun yleyse hi durma bu caminin drt kesine de birer meyhane yaptr. Ayn kapya kar. Bayezd Be yutkundu hem de st ste.. Boaz kurudu. Aznn ii tuzland bivden.. Bir sre az aamad. Ne al kalmt ne canlan.. Dolan bir gl gerisin geriye akm, hzla akm, yerini tam takr brakmlt. Gzleri hem kaacak yer aryordu hem de Emir Sultann gzlerinden ayrlamyrdu. Direne direne: Siz... Bu gn... az birlii 'mi ettiniz? diye sordu.

Biz rri? Kiminle padiahm Hi.. Kimseyle deil. Bu gn.. Anlalan benim tuhaf bir gnm. Yok, hayr azn ama sakn. Diyeceini dedin. Allahtan ki Timurdan nce siz konutunuz. Hoa kaln. Cela.fdrli Ahmet Begin, sabah sabah, anlatn hatrlamt. Btn bedeni, bedeninden dklen sara o kokusunda, tayordu. Scak, bedenini dalayan bir terin srtndan fkrp yayldn hissetti. Gml Kmbede trmanan yola vurdu, DARAACI 87 En yakn snak dedesi Orhan ile Osman Begin mezarlaryd. Baka hi bir ey dnmyordu. Baka hi bir yerde kendine gelemeyeceine inanyordu. Onlara kotu. Sakz Adasnn iskelesinde, gn masndan bu yana beinci yelkenli yanam yelken kryordu. Bahar balad balayal hi bir gn kuluk vakti olmadan bu kadar yelkenlinin bir arada iskeleye yatt grlmemiti. Bei de kar kydan gelme kk teknelerdi. Kimi bir kimi kii getirip brakmt. En kalabal sonuncusu idi. Be yolcuyla yanamt. Be yolcunun biri Torlak Kemaldi. Ada, kuluk vaktinin bahar doymazlna srnyordu; altnl bir gnei iiyordu. Batan sona mimoza kokuyordu. Mimoza kokusunun arasnda rm balkla snm bir gnein denizlen-mi kokusu sarlm dne dolaa tepelere kyor, yahut tepelerden denize dklyordu. Torlak Kemal, on be gnlk at srtn unutuverdi. be saatlik deniz, yelken yeli, tuzlu nem karmasndan yorulmu ba dnmesinin verdii sersemlemeyi att stnden. Aya karaya basar basmaz yrei pekimiti, Oldum olas denizden ekiniyordu. Alt cvk bir bilinmezlikle derinlenen kimi zaman yeil kimi zaman eykelinden mavi bir su katl; stelik isen iilmez, srtn dayayp yat-san batar bir tuzluluk aka korkuturdu. Hele eyh Bedreddin gittikten sonra iki lafn arasnda yerli yersiz: Glelim bu adadan demeye balamt Brklce Mustafaya Bizim ayamz toprakta olmal, gidelim. DARAACI 89 Ayamz toprakta ya Torlak. Bak vur!. Vur-sana; topraktr bu. Bj-Mce Mustafa pat pat pat vurarak ayan bastklarnn topiak olduunu sylyordu. Daha ne istersin? Toprak ite sana!.. Bre Mustafa bu topran drt yan cvk, Yemin sana alt da cvktr burann. Bir frtna kopsa alr gtrr denize idam, alp gtrmezse batar zkkm. Bize Anadolu' giDi Urumeli gibi beli bklmez topraklar yarar. Dayadn m srtn daa, topra duyarsn, batmayacan bilesin. Olur.. Bakarsn bir gn ikisi birden olur; hem Anadolu hem Urumeli.. karn boranya kn ak ayaza kestii bir sabah, gl karlar iinde bir yzle: Hadi bakalm Torlak, Anadolu topra derdin, yr! dedi. Tee Msraca git bakalm haberler nasl? Senin gzn, senin kulan gerek imdi bana. Duyduklarm az karka.. Bre Mustafa bu k kyamet?... Yr! Kalk! Korkun denizden ise denizi salama geeceksin. Yorgo kaptan denizin ustasdr.. O gn bugn yollardayd. Dn bu bahar gneineydi, bu mimoza kokusuna. rm balk kokusunu zleyecei aklnn ucundan olsun gememiti. Talarnn arasndan taze imen fkrm dar jrol kerpi duvarl baheleri kylayarak tepeye kyordu. Kimi ykk kimi dklm'kerpi duvarlarn dkntlei de imen yeilinin ps-klndeydi. Aalar iekte yeil yapraktayd; aa damarlarna yryen suyun ktrtsn duyar gibi oluyordu. Konyadan sonra . girdii Anadolu bahan, buraya baklrsa pek yoksulcayd.. Daha yukarlar, Bursa, Edirneyece, Meri tesi.. 90 DARAACI Eh, buray antrr bir bahar yayordu ama bu mimoza kokusu yok mu bu mimoza?.. Bu rm balk.. Bu sakz allarnn acms yeili?... Bre biz burayla yatp kalkmz sanki gzn kmaya Torlak, Sakzn Adas babann mlk

myd de buncasna gzn kalm gresimisin tuh sana! Brkloe Mustafaya da bu gresinesinin acayipliini anlatt; durdu durdu anlatt; iki lafn bir banda: Bre sen az imanlamsn Brklce dedi bir de; Ben bu Sakzdan ayrlamayacam kardam anladm gitti dedi. Sakj/Adasn gresimesi. doru muydu deil aliydi yoksa baharn allanp pullanp sarholat-masndan myd bu vurgunluk onun orasn Brklce pek kestiremiyordu ama kendisinin imanlad doruydu. Btn k bala, araba; Sakz Ada-, smm eiden- kamaz kznn beslemesine yan gelip i>tm olan Brklce Musafa ya balam boynunu zor dndryordu. ri bir tosun boynunda katmerlemi ensesi, peltelenmi gerdan arabn kzartt abl'k yahaklaryla bir hizada kzarm burnt ^ gzlerini f~dk karasnda kertmiti: Bre, Mustafa, btan yaz varp dolama sras sende yoksa bu ya ldm Allah eritemezsin. Korkarm akln da ya balad nasl dneceksin? Torlan yar aka yar.'aka tesi sz Brklce Mustafann, can damarna arpt: Ht bre I Beni ns sandn sen? lm bile dnr benim lm! Azr ctaki soan acs gitmeden Osmanldan kurjul.-nk var m? O zamanaca lsem de dnrm Osmanl yok edilmeli diye... Senin azn tadi'anm her-hal, soan acsn unutmusun. DARAACI 91 Ben? Unutmuum he mi?, Derdim ne idi de tee Msrlar bilmem nereleri, Urumelinin cehen-nemindeki Aa Denizini falan neden dolatm pekey? Eyi yleyse. Gevezelii brak syle haberler nasl? Bayezd Msrn Sultan Fedecine eli sala-sym, doru mudur? Doru. Faket ondan ncesi var. Timur Azer-baycanda Karaba denen kenti de yakp ykm derler doruysa.. Yakp yktna doruysa dedim yoksa Karaba ald Timur orann Ehiri Kara koyunlu Kara Yusuf tfe kap Bayezda snm tpk Badatm Celayirli Ahmet Bei gibi. kisini de Bayezd ba konuu olarak ar'amaktaym epeydir Timur, Bayezda mektup yazp ikisinin de kendisine geri gnderilmesini istemi. Timura da bak sen! Bre,Bayezddan kaan-Jkr, Timura snmadlar myd? Bayezd onlar geri istedi miydi? ster mi? Osmanl herifi Bayezd dediin, Bir I ein kendine sman geri vermeyeceini bilir, 'istemenin onu aalamak olduunu da bilir. Timur da ayn soy, o bilmez mi? Bakma sen Timura bahane aryor hr kmas iin... stiyor ki Bayezd saldrsn ilkin. Sylenenler doru ise Tmurun ordusu Bayezd ile pek savamak istemiyormu da Timurn ki, eh ite grdnz baka yolu yok burnun, dermesine git-mekmi. Dorudur. Sen de ben de biliriz Timuru. Biliyorsun. Herattayd herhal, elinden kurtuluncaya ne ektiydik. Brak gemii bu zamana bak sen. Gemii brakrsam bu gne asil gelirim? Bugn eyi bilmezsem yarn nasl dnrdm? 92 DARAACI Timur dn ne ise bu gn de odur yarn da gemiini bildiimiz Timur olmaz m? Brklce Mustafa gld keyiflice: Pekey dedi; yle olsun. Ne demi Bayezd mektuba? Ne diyecek? Sp saym, Padiahlar arasnda bizim gibi sp saylmaz herhal, kendilerine gre bir dilleri vardr bilemem o yann. Sonra da alm yanma Karakoyunlu Kara Yusufla Celayirin Ahmet Beini, salm ordusunu Erzincan stne. Orann Bei Mutahharten Timurun adamdr. Erzincan Mutahhartenin elinden alm Bayezd, karsn kzn rehin tutup Bursaya srm, Mutahharteni de yerinde brakm Be olarak. Yani senin anlayacan Timura, al ite mektubunun cevab demi, szm ona. Timur da Sam yakp ykm. Sivasa gelmi bir gz da vermi. Yalan m essah m bilemem artk kimi SiL vasa geldi diyor kimi gelmedi. Ben oralardayken Timur Sivasa gidiyordu onu biliyorum. Sivasa m? Aman Torlak.. Sava geldi att m? Sanmam.. Bunlar henz gz damdalar. nk Celayirli Ahmed Badada dnp yine baa geti, Kara Yusuf Azerbaycana dnd.. Pek bir t yok ortalkta. Sanrm Timur Bayezddan Bayezd Timur'dan korkuyor. Eyi... de; Timur ayan bast topraa benim diyenlerdendir; Badat brakr m? Karakoyunlu Kara Yusuf un yaptna gz yumar m?

Brakr; yumar.. Grnyor.. imdilik.. Yani? Yanisi?.. Yanisini kendi bilir kardam.. Eer Msrn Sultan Fereciyje Bayezd anlaabilseydi Timur ikisini birden gse alamazd. Anlaamad-1 DARAACI 93 lar. Ben oradaydm, Msrdaydm o ara. Bayezdm elilerinin geldii gn Kad Burhaneddinin ld, topraklarnn Bayezdm eline getii sylentileri de yayld ortala. Halbuki daha nce olmu bitmi bu i. stne bir dncesizlik edip/ Malatyay ald ya Bayezd.. Malatyay kendisinin sayyordu Msr Sultan.. Bu yzden niyeti varsa bile Bayezd ile ortaklk kurmad. Duyduum, Sultan Ferecin: Bu Timur gelip geicidir, bugn var yarn yok.. Amma velkin Osmanlnn Bayezd, Timuru yenecek olursa dnya duramaz karsnda. Ko yesin Bayezd Timur. Osmanl be on sene belini dorultamaz, Timur da geer gider, Msr bylece soluk alm olur. diyesiymi.. Demi, demi akas.1 Bre Torlak akll bir adama benziyor Sultan Fere he mi? Dn bizim Sakz Adasnn Tekfuruy-la Kei de ayn laflan ettiler. Timur Bayezd ye-nerse brakr gider, lnce de kendiliinden dalr Timurlular ondan korkmak bounadr, dediler. Bayezdn Osmanlsnn kalclndan korkulur. Biz Timurun yenmesini dileyeceiz, ona alacaz. Hele bir de Bayezd ile oullan bir arada lr-se..?Anadolu Belerine kalrsa toprak, blk br-k kalrsa..? Bizim gnmz dodu bil Torlak,.o gn dodu bil. ' Burdaki karar bu mu imdi? Bu! Pekey eyh Bedreddine nasl duyurulacak? Deli misin bre? eyh Bedreddin dnmeli sadece. Bize onun n gerek, ad gerek. Szlerini biz kendimize gre evirip evirip sancak yaparz. 94 DARAACI Ha., u mesele. Msrda ok tanyan var, ok seveni Msrda, Suriyede, Malatyaya doru o yanlarda ok kii yoluna kurban. Anadolu da, Urumelinde de. Bizim tekerlememiz *ar ya, ben de halimce Bedreddinem, lafir epey tuttu. Bayezon bile nne kp syleyenler olmu. Yani ToPQ.k Kemalim, su vardr ya su., topraa alt yznden l l akar.. te onun gibi... ser.! dol Amaktayken bizimkiler de bu lafla aktlar. B^ei: Sivas meselesi doruysa..? Ne demek doruysa eer? Eri bir laf m getirdim imdiyece sana? Konyada duydum. Bur1 ada duydum. Konyadan da Bursadan da bilip tandm adamlarmzn ounu Timur ordusuna saldm. -Rura Kads Molla Fenarnin Bayezdm tanklm ka>ml etmeyiini duydun mu? arap dknsn, demi.. Tamam. Bir de Emir Sultann Ulucamiye meynane istemesi? Ne getirir aklna senin? Bre bu Timur Badatta neden arap kp-leriyle urat? Vay vay vay., aman Torlak cin misin sen? eytan msn? Ne cin ne eytan eyhimiz yok byle eyler der, bilmez gibi konuma. Adamm ben adam! imdi bizimkiler Timur ordusunda Bursa Kadsnn Bayezd sarho olduu iin yarglayp ko-auunu yayacak. Emir Sultanla Bayezdn baba-a verip Ulucamihin- drt kesine drt arap evi yaptrma kararlatrdklarn yayacak. Bre sen Timurun iini kolaylatryorsun Torlak? Hem de Timuru hzlandryorum, yle ki bizimkilerden biri yakalansa Timur alnndan pp geri salar. DARAACI 95 Bre sen? Bre Torlakh Ne istersin, ne dilersin? Bir elin yada bir elin balda karda var dinlen dinlendiince dpjha ne deyim.. Seni imanlatanlar dilesem Brkle? Onlarn yamnati: Sivasn sonunu beklesem.. he der misin?

Tuttu ellerinden smsk Torlan Brkle; hzla ekti: Gel! Durma bre! Elimle gtreyim seni soyla!. Elimle hazarlaym ne istersen gel bye!. Sakz Keiinin manastrna kar dar yola vurup yrdler. Birinin kolu tekinin beKne dolanm; tekinin eli berikinin beline dolal kolunu smsk kavramt. Bir trk sylemeleri noksand ki onu da yolun yarsnda Brkle Mustafa tamamlad. Oynak; civeleinden bir rum trRsne balad: Kan oynax_g2n oynar bre Marikamu ldrecek misin? * * * ki yl kadar nce yine buradan, bu kalabalk" yokuun bandan seyretmiti Sivas o zaman austos gnei ter iindeydi imdi maysn sereserpe gnei, aada dzleen Sivas kavaklarda, st aalarnda, yeile sarm diz boyu otlarda yipildetiyordu. Dzln, yokua yakn orta yerinde kale., yamyass; ok gerilerde gm andran bir su izgisi kalnca.'. Yangn art iki minare, kentin kucanda; su izgisinden sonra dalar kel dala*, ormanl yamalar; su izgisinin beri yannda srlm, ekilmi, germi tarfalar. Kent kylarna yapm, baheler... fakat hepsi, 96 DARAACI her ey korkak! Grnenler yaral bereli, grnmeyenler belini dorultamadndan.. kale, sur-suz; plak braklm seksenlik bir kadn burumasnda. Dilek bir izgi gl yard Timurun enesini, oki yl nce kalesine gvenen kente bak! dedi iinden; Surunun yklmazlmdan bbrlenen Sivas, kuyruunu ksm uyuz bir kpek midir bre! Yemin ederim ki sokanda bir tek canl yoktur herkes evine, hem de evinin en kuytusuna ekilmitir. Ne dersin Barak Tekin? u Sivasn sokanda bir tek canl yoktur imdi, diye dndm? Varsa akllarna amak gerekir. Timur, gzleri Sivas seyrinde doygun bakt yzba Barak Tekine; gremedii bir Sivas grmek yahud Yzbann yznde unuttuu bir gemi gn aramak geldi gittisinde oynad baklar. Bir, be, on, elli sayd Yzba Barak Tekin zfrAinden. Altma doru Timur: Bu i bitsin artk diye mrldand. Ne kendine ne de Barak Tekineydi mrldan, orada olmayan biriney-di; o biri, belki de hi bir yerde olmamt. Bitmeli. ok uzad. Aylardan Maysta myz? Maystayz Emirim. Gnlerden? Yirmibetir. Hicretin sekiz yz drdnc yl. Hayrdr inaallah... Hicret...? Ac badem gevmesinde bir ya dolanmt dilme damana anszn. Hicret...? deyip dne-mede kalmt. Gzleri varla yok aras bir badem uzunlamasna ekilmiti. Hicret...? Scak bir DARAACI 97 l kavrulmuluu, periran bir yol dknts, doup byd yerlerden kopmak, doup bymedii bir yabanc yer, yabanc yerler, yabanc gne., baln denizden alnmas yani, susuz bir demir sanda konulmas.. Yaa burda dileince denilmesi. Hicretin sekizyz drdnc yl diye tekrarlad. Arkasnda koca bir ordu vard ki, bu kalabalk dzeni ne bu Anadolu topra grmt imdiyecek, ne de Trkistan topra; Timur, Timur olalberi de bylesine karnca kaynamasnda kalabalk bir orduya Yr! buyruu vermemiti., en ok iki ok atm gerilerindeydi; yaklayordu, da sallar soluunu ordunun, ensesinde duyuyordu. Tozu duman g tutmutu, grnyordu. Dn! dese dnp gidecek; Dur! buyursa duracak. Bilinmeyenlik iinden gelmiti; . dudak bkmeleri, kmsemeleri yrta yumrukla-ya gelmiti; tek bana sekiz, on yzbini toplayp onyzbini ardna takmt; Koca bir Emir Timur-du imdi ye yine de iinde ac badem gevmesinde bir yalama vard Yazk Barak Tekin sana! Bir tek adam bulamadn... nerde senin Barak Tekinliin, ka para eder? Yzba Barak Tekin, szn, kendi kendini yeren yerinmeliini sezmezlikten geldi. Seyyid Bereke eyh bir tek adam olsa/ kolayd Emirim dedi. Tek

bana sanlan bir koca kiidir aradmz. Ne Halep ne am kald he mi? Ne Mekke Bir koca '/jgi.. yz bin sayarm Seyyid Berekeyi en azndan. Yok-, yz bin saylan bir adam bulamadysam... ? Daraac P : 7 98 DARAACI Benim iin bir dnyayd. Yazk, ge farkna vardm. Olumdan sakladm senden saklama-mmdr Barak Tekin, yine saklamayacam. Ben, Timur olarak ben, Seyyid Berekeyi emellerime kalkan yaptm; kalkan yaptm mddete yanmda yeri vardr sandm. Kazn aya yle deilmi. Seyyid Bereke beni brakp gidince yreim de beni brakp gitti. O gndenberi..? Acaba o da benim gibi midir? Yarm? lmtr dedi Yzba Barak Tekin birdenbire. Ne zamandr sylemek istiyor, ekiniyordu. Onun iin bulamadk. Timur, karmakark evirdi gzlerini: Yzbaya, yzbann atna, atm sandaki solundaki otlara, yzbann arkasndaki aalara, gk yzne., sonra tekrar Yzba Barak Tekinin yzne. Sen, ne aradn bilmiyorsun yleyse dedi fkeyle; Kimi aradn bilmemisin. , Uzun sre konumad. Gerilerden, ordunun sesi uulduyordu. Toz duman serpintileri, yokuba yelinde bu yana dklyordu. Aada sinmi bir Sivas: nefes almaktan korkuyor, kmldamaktan korkuyor, fsltlardan korkuyordu. ki yl nce gem almaz bbrlenmelerde kengellenen surlar, yklmaz sarp kale, u kamburu km ihtiyar ls tmsek miydi? Evet demee bin tank yetmez bir deime. Yer gtrmez bir ceviz orman ile saysn Tanrnn bilecei kantarlar dolusu baruta mal olmutu. evre yannda hl kknden sklm dev aalarn ukurlar, toprak stnden kesilmi iki kulalk gvdeler grnyordu; kurumu, kararm, atlam., kimi, yeniden yeermei denemi gc yetmemi, kimi da yosununda zar zor germiti. DARAACI 99 ki yl nce gz, buralarda nereye dnse .bir ceviz aac ormannn kabarm denizine dalard. Hepsini kestirmiti. Hepsi ate olmu, kpr olmu, mancnk olmu, yanar glle olmutu. Surlarn altna kadar yz kere binlerce adamn at lamlar varp uzanm... barut, ii dolu, ii oyulmu,, iice aklm ceviz ktkleri lamlara doldurulmu, surlarn altna altna veryansn bir ate ver yansn bir patlama. Bbrlenen surlaryla Sivas kalesi ge umutu da bir paras bulunmaz olmu Kzlrm1: kysndan ta yad sylenmiti. ocuk figanlarndan kadn kz lklarna, tekbirlerden dualara gk yarlmt; duyar gibiydi hl. Daha Timuru grr grmez kapsn ap teslim olmayan bu Osmanl Kalesini yerle bir etmek dahi azd. Yangn Osmanlnn yreine oturmalyd ki bundan sonraki kaleleri dayanama-ya, hi dayanmaya. Onun iin: Kesin! diye buyurmutu; Sa brakmayn! Fakat Emirim! diyen yine Yzba Barak Tekin olmutu; bu, bir adm gerisindeki yzba., o zaman da tpk imdiki gibi byle bir adm geri-t sindeydi. Fakat Emirim sz verildi. Kan dklmeyecek dendi Sivasllara. imdi kan dkersek..? Dkmeyin siz de. Boun! Diri d'ri topraa gmn! Hendejdere doldurun sur Iendekleri de ne ola? Dzlesin her yer. Osmanl anlasn ki hen-r dekleri insanla doldurur Timur. nsan dolmasn istiyorsa hendeklerime sursuz kalelerde otursunlar. Uramaa vaktim yok benim Yzba! Bu Anadolu topranda her kent Sivas gibi dayanma^ a kalkarsa mrm yetmez Osmanly, yenmee. Sivasm. bana gelenlerden korkup kentler kaplarn amal beni grnce. Boun! 100 DARAACI' Az kpkler iinde bar bar bardn bu gn bile hatrlyordu. Kpkl tkrkl baran buyruu yerine getirilmi, boulmu, diri diri topraa gmlm, hendeklere doldurulmutu insanlar kanlar aktlmadan. Sivas talan edilmi, yan gn veryansnna alev dillerini amt. Bin ocuk grnd belli

bir dizide, en kabacas dokuz yanda ya var ya yoktu. ou yrrken yalpalanyordu. Bini de bir rnek giydirilmiti nerden bulunmu ne vakit giydirilmi ise. Bininin de banda, tutularndan anlaldna gre, saygda kusur edilmeyecek bir nesne tayordu: ekmek deilse Zemzem suyu. Kur'n- Kerm olduunu yaklatklarnda renen ordunun yangnclar durmu, el balayp yol vermilerdi. Bin ocuk bir rnek giyimde, kimi yrmei zor becerir, ocuk sesinin gnahsz incesinde Trkmen kocas Yunus Em-renin bir ilahisini sylemeye alyordu: ol Cennetin rmaklar Akar Allah deyu deyu Bin ocuk, ol Cennetin rmaklar misali, balar stnde Kur'n- Kerm Allah derken alamakl akp geliyordu. Ordunun yangnclar ocuklarn Allah Allahna uymu, gzlerini karacak yer aryordu; adm adm geriliyordu. Atllarn ou atndan inmiti,,miyordu, inmek zereydi., yayalar utanla balarn nlerine emilerdi. Az sonra btn ordu ters yz geri dnecekti nerdeyse, utanlarndan kaacaklard. Timur yars oktan boalm yreinin kalan yensnda bir Timurun birden kudurduunu hissetmiti. Bomaca ksrklerinin soluksuzluunda haykrmt: Srn! Yok edin! Atn ilk sren bu Yzba Barak Tekin idi. Sonra, ne yapacan bilmez ordunun yars yzL HALK KTPHANESt DARAACI 101 bann ardna dmt. Bin ocuk, ilahilerinin yutkunuunda krdm oldu atlarla; uuan Kur'n- Kermler, paralanm bir rnek giyim; kafas gz ezilmi, kolu baca kopmu, karn parampara bin ocuk, gz ap kapayncaya inenmi, bir daha inenmiti. At toynaklarnn harmannda bir kr sessizlik lk la ear-latnda Timur gzlerini yummutu smsk, eneleri kilitlenmi, dileri birbirine girmiti. Topal ayandan olak ko'una srayan bir dayanlmaz sanc, btn bedeninde stma sarsnn depreminde yaylmt: Sivasa girelim artk! Girdikleri bir kent miydi yoksa et kesim yeri rmydi? Dnyadan ar bir lov ta; trtll dileriyle yuvarlanp gemiti sanki.. imdi, iki yl sonra o Sivas, kabalk yokuunun aasndaki dzlkte, hl kr topal iniliyordu. cBarak Tekin! Buyur Emirim? Sen geen geliimizde, Gk Medreseyi grm mydn Sivasta? ifte Minareye bakm miydin? Grmtm Emirim, bakmtm. Kesme talar., hele kapda? Hi yak-maya-n, yerine uymayan var myd? Yoktu. Usta ii. Demek usta ii sence noksansz olur? Usta iinde yakrrmlk gremezsin? Bir acayip i ekmiti bunu sorarken Emir Timur; Yzba Ba- rak Tekin, bir an, soruyla i eki arasndaki ilgiyi dnd. Neden cevap vermedin Barak Tekin? 102 DARAACI Bildiin cevaptr Emirim. Bildiim, evet..." bizim de imdi; senin benim... herkesin; Bayezdn da., imdi birer para olduumuz gelecein bir parasyz u anda. yle bir altn zencir ki gelecek dediin nesne Barak Tekin, halkalar hep kendinden ncesine bal. Sen bir halkasn, ben bir halkaym; balana balana gelecei yapyoruz. Gelecekte., be yz yl sonra sz gelimi, biri, o gelecek zencirini eh'nc alp baksa', halkalardan birini eri br grse., pasl, ezik, o zencire yakmam grse..? O yakmayan halka gelecek dediimiz zencirin gzel grnn bozar m bozmaz m? Yani bu Sivasm ifte Minaresinin grkemli kapsn btnleyen talardan biri demek istiyorum, kaba, yamru yumru bir ta olsayd o grkem nasl gelirdi cana? Yzba Barak Tekin, Timurun ne demek istediini anlamt. Doruyu sylemek iine gelmedi. Benim aklm o kadarna yetmez Emirim bilirsin dedi. Benim akln.. Bilirim Barak Tekin bilirim. Gerekten yetmiyorsa bir ye de bin kret o yetmez aklna yleyse. Ordu yaklat, srelim atlarmz biz de. Yana bana, daha yana. Biz bu Anadoluya dalarsak kolayna kamayacaz; bin Sivas yaksak'

bouna. En eyisi tezine bitirmek ii, bitireceiz. Bs.yezdn nefes aln bile isterim senden. Hangi gn hangi saat nerde, ka kere nefes ald..? Anladn m? Say ki Anadolu Semerkanttr, adamlarn nasl yaydysan Semprkanda Bursaya doru da yle yayacaksn. Anadolu Beleri buralar eyi bilirler; sntlarmz senin buyruuna veriyorum artk, istediin ilerde kullan. DARAACI 103 Adamlarm alarn rdler zaten emirim Daha! Her konak aras yarya inecek, adamlarn ona gre alanmak. Bayezd bu sefer yzde yz gelecek bize vurmaa; on konak temizdey-ken haberim olmaldr! Buyruun amayacak emirim. Bayezdn elileri Sivasta bulur mu bizi? Bulur Emirim. Bulacaklar. Sanrm Bayezdn mektubunu da getiriyor-lardr. Gelsinler. Getirsinler. Tmenlerim Bayezdn elisinin nnde geit treni yapacak Yzba. Tmenlerimin sonu gelmezliine Osmanl elisi bakalm nasl dayanacak? Torunum Muham-med Mirzann bir rnek giyinmi tmeni yarna kadar gelir mi dersin Sivasa? Biraz daha hzl yol alamazlar m? Yars zrhl tmendir err. jrim,v ar zrhlarla daha fazla yol alnamas herhal. Eyi yol alyorlar, umulmadk hzlar var. En ksa zamanda kavuacaklarn bildirmilerdi. Grsn bakalm Osmanl tek dzen ordu nasl kurulurmu? Tarih grm m byle bir rnek eri giyimini? Kalcllkm bre! Yenieri dzeninde orduymu! Hh.. onu da greceiz! Yzba Barak Tekin, biraz atn zengileyip ne getii iin biraz da dilerini ska ska mrl-danmams konutuundan, Emir Timurun .sznn sonunu duyamamt. Balangcn da doru drst duyduundan phedeydi aslna baklacak olursa, ne var ki, Timurun byle anlarda ne konutuunu duya duya ezberlemiti. Grsn bakalm Osmanl.. diye balad m sonu aa be yukar ayn kapya kard, kyordu. Bir at boynundan daha geriye kalmamak iin tepikledi 104 DARAACI atn. Ordunun ncleri hemen gerisinde grnmlerdi. Sadan, konaklamaclar sarkm, dz ovaya bir ka blk yaylmt bile. Otaclarn ba kopmu, Sivas kalesi ynnden bu yana geliyordu. Kavutuklarnda, otan, kaleye kurulduunu syledi. Timur ters ters: Ota istemem! buyurdu; Kale Beinin konan boaltsnlar syleyin de. Yznden den bin paraya blnmt. ki gn srd. Torunu Muhammed Mirzann tmeni gelinceyedek. Ancak o zaman yzndeki fk sinekleri uutu, at yzt , glmsedi; gld. Muhammed Mirzay barna bas grlmee deer oldu. Brakt kucaklad, kucaklad brakt. Sanki koklad, uzun uzun. Gster u rJ tmenini bakalm dedi cotu. Gesinler gzmn nnden. nn hak etmi midir etmemi midir gzlerimiz grsn. Emir Timurun cokun isteine ramen, Muhammed Mirzann kendisi gelmeden n gelmi krmz tmeninin geit trenine balamas kolay olmad. Muhammed Mirza, p incesinde de olsa bir eksik gedik istemiyordu; titizleniyor, titizlii zaman alyordu. Derken Bayezd Bein elilerinin geldii duyuldu. Emir Timurun keyfi iki kat oldu. Mektubu tren sonunda okuruz sznn' ardndan, krmz tmenden sonra hemen btn ordunun geite trenlenmesi buyruunu sald. Yol yorgunu Osmanl elisini avanaklatrmak iin bundan iyi bir vakit ne seebilir ne de sese, bulabilirdi. Kzl atlastan kesilmi atl tmen geite girdi tezidene. Emir Timurun buyruu Muhammed Mirzann titizlenmesini ister istemez bastrmt. DARAACI 105 Sancaklar krmz, cepkenler kaftanlar krmz, brkler tolgalar krmz. Eyerler, zrhlar kalkanlar., atlar, bir krmzl tayp <at kat dalgalad, bir yandan br yana aktard yalap yalap. Dzen ise dzen dediin bu kadar olurdu. Krmzln ardndan, yar krmz yar ak giyinmi yayalar yrd M

sonu gelmemecesine. le oldu. kindi oldu. Geit treni bitti sanlrken yeni balad say ki. Bayezdm elileri gz krpmadan geit trenini seyretti. Emir Timur, geit treninin tozundan toprandan bunalacakt nerdeyse. Bayezdn elilerinin yznde tek bir am izgi dahi grememekten ayrca fkelenmiti de. Yorulmalarnn mmkn olamazd; bunca kalabaln bylesine bir sk dzende saatlerce erilmeden geebilmesine, gemekte devam etmesine almamak imkanszd. Ya aat bu herifler ya da ta! Yahud da..? Ordulan bunlarn, grlmemi bir dzende olmalyd ki bylesine umursamasnlar... kendine yedirebilse Timur eilip soracakt yanndakine. Yzba Barak Tekin gelip de sol kulana eilmese: Emirim Bayezd Be ordusu ile birlikte dn Tokatta konaklam demeseydi elilerin talamihma daha fazla dayanamayacakt. Dilerini ska ska: Tokat? diye fsldad. Yzba Barak Tekin: Yaknmzda saylr' dedi yavaa. Burnumuzun dibinde, de una Yzba! Bu mudur senin izciliin? 106 DARAACI Yzba Barak Tekin, fkenin asl sebebinin ne olduunu kestirememiti; bocalad. Timur: Gzn a! dedi. Kulam da. Tekrarlanmasn Tmeller Kayseri stne doru yollansn. Btn gece yrnecek! Tez! Sonra, hi bir ey olmam gibi trene dnd gzleri. Elileri unutmu gibiydi. Yreinde scak bir cokunluk ttmee balamt. Sanki Bayezd yanbardayd, omuzundan evirse ban yz y-* V geleceklerdi. Akam kararmas grnnceyedek yreindeki scak cokunluk ttn artt eksilmedi. Akam kararmasna yakn bitti geit treni. Yerinden kalkmad. Beinizin mektubunu okuyalm dedi elilerin yzne bakmadan. lerinden biri bile olsun kprdamad. Timurun elleri titredi; seyrimeye benziyordu balangta; git gide artt, gzle grnr oldu. Yz gherilemsi bir kirlenmede kasld. Deli miydi bu Bayezd? Byle bir mektup yazmaa zorlamt evet, bu da hesabnda kitabnda yazlyd Tinuran Timur olarak ama Bayezd izgiyi amt. k!... diyordu aka; Hemen boalt topraklarm!... diyordu. Yoksa geleceim; ine girsen karacam ser* diyordu. Dahas Topraklarma girip topal ayanla kirlettiin iin cezan vereceim. Vermezsem karmn koynuna girmek haram olsun bana! diyordu.-1 Vay hale... Bayezd adna bak sen! Silme altn yaldzla yazlm. Ya Timuru*. ad? Kendi ad kendi... kendi ad nasld? Sinek pisliinde bir okunmaz izik, bir karalama ha Timur! Yol yorgunluunda gelmi, dinlenmeden btn gn tozlu toprakl bir treni seyretmi a, susuz eliler ilk defa aarak baktlar; Timurun fDARAACI 107 kesi bir acayipti, frlayp kalk bir acayipti, kp gidii bir acayipti. ocuk desen ocuk deil, yeni yetme desen yeniyetme deil kadn desen o l^i yakmaz bir acayiplikte acayipti. Gnelim acayiplie batt. * Ss * Muradn olu Yldrm Bayezdn ldrp l-drmadm Ali Paa da dnmemi deildi. Daha dnd anda sularn en arn ilemi olmann pimanlnda zlm, hatta korkmutu. Kendinden bile saklamasna ramen dnp dnp ayn noktaya geliyor, o noktada saklasa da sak-lamasa da, korksa zlse piman da olsa, Yldrm Bayezdn ldrm olabilecei dncesi, hastalkl bir uyku gibi beynine rekleniyordu. Sk sk andi, zaman zaman aklndan hi karmad Sultan Murad Hann sa olmasn; sessiz, tebessmleri andran, pamuk tylerinin hafifliindey-miesirie davranlaryla bu ters eykel geitten kazasz belasz syrp geirmesini istiyordu gnl; zlem gibi bir istekti. Geit dedii Timur gzle grnr bir hale geldike Ali Paann zleme benzeyen istei koyu bir st kesmesi olup kt. Yldrm Bayezdn geite delicesine at srne, gzlerini de yumamadmdan, ba dnmelerinde bakmak zorunda kald. Fakat gnl raz olamyordu seyircilie. En son, Bursadan ayrlmadan nceki

meverette di-renebildiince direndi. Akln, canbazlarm oynak-lamda telden tele att ama grd ki her tel kaygan, her tel Yldrm Bayezdn atma balanm.. atn dizginleri de padiahn elinde. O zaman, akl D/RAACI canbazlklarn bir yana itti; ak, kesin, korkusuz bir andarl Ali Paa olarak att ortaya kendini: Tuttuunuz yol yanltr dedi. Devleti sala yklemi azgn sellere brakyoruz., gnahn deyemeyiz.. Daha: Tuttuunuz yol yanltr dediinde can ekiir bir hrltya dnen sessizlik, szn bitirdiinde oluvermiti. Meveret, l sessizlikte, padiahn grlemesine hazr bekliyordu. Ali Paa, meverettekilerden hi deilse yarsndan fazlasnn buna benzer bir sz sylemek istediini, sy-leyememekten ezilmekte olduunu sezmiti.' Yldrm Bayezdn deiik bakan gzleri birdenbire noktalam, birbirinden kaan iki nokta olup Ali Paasna dikilmiti. Meverettekiler ban kaldrp bakmyordu, el balam dinler, dnr grnyor'du , ama Ali Paa ounluun, iten ie szlerine hak verdiini biliyordu. Sezgi deil idi artk; biliyordu. Yldrm Bayezd Han da bunun byle olduunu bilmi olmal ki tedirginleti. Deiik bakan gzleri, iri burnunun gerilmesinden, bsbtn nokta-lamt; Ali Paay brakm, hzla meverettekileri dolanmt. Ekilii bountulu bir seste: Biz ete deiliz dedi; Sen de syledin. Devletiz! Devlet ete sava yapmaz. Ali Paa ne durdu ne ekindi: Balangta Kl Arslan da ayn sz syledi. nanarak syledi. nandmca davrand. Ne var ki ekirge srsne ilk arpnda geri dnmek zorunda kald. ete savanda vurdu yeri geldike. Kasand. Timur, da Hallar gibi z yurdundan uzaklamtr. Bizim topramzdadr. Bizim gibi dmee, ya kazanmaa ya kaybetmee alktr. Azar azar kazanmadaraac 109 bilmez. Asar azar kaybetmekten deli olur. Bunu bilmeliyiz .buna gre davranmalyz. Sonunda kaybeden Timur olacaktr. Banda da kaybeden Timur olacaktr . Ali Paa bunu byle belle sen! Da doruklarnda di di yllanm karlar halinde dmt odaya sanki; padiahn sesi, n orta yerinden kar gibiydi. Yenmei yenilmei dnmek deildir, gayretimiz yenmektir. Bizim topramzda dedin., toprak bizim ise, bizim, diye biliyorsak yenen biz oluruz. Topran benimsemeyen zaten yenilir. Padiahm balasnlar beni., boynumuzu kldan ince b.'lerek son szmz de syleyece--i"^ Topran benimsemeyen zaten yenilir, bu-yuruldu. Topran benimsemeyen bir insan dnemem; ancak hayvan yaradlnda biri olmal ki benimsemesin z cann, otlad yeri topra bellesin., toprak, z candan da deerlidir nk ehitlik, z candan geme topran uruna olur. Gelgeldim insan, benimsedii topra nasl benimsediini bilnryorsa bir ie yaramaz bu; bilerek benimsemiyorsa yani., faydaszdr. Pekey. Anlald. imdi bunlan konuma sras deil., daha ok vaktimiz olacak. ok konuacaz. imdi, bir Hoca Firuz Paamz dinleyelim. Ne gentir ne de yal; ortalardan. Genlere de yallara da szclk edebilir. Vaktimiz yok bugn uzatacak. Ali Paa, padiahn, bilerek Hoca Fruz Paay karsna kardn anlad. Koca Evrenuz, Ti-murta Paalarn ikisi de, Aknc Belerinden Malko, Yahi, Umur, Oru., daha tekiler: ne B^e, Doan Be, Balaban Be Yakub Be. Minnet Be.. 110 DARAACI btn bunlar, btn tekiler varken Hoca Firuz Bein konuturulmas bouna deildi. Ali Paa ak dese Hoca Firuzun kara diyeceini bilmeyen mi vard? Ama, kulaklarna inanamad Ali Paa. Hoca Firuzun lsz, az kabaca, dall budakl sesi dpedz girmiti sze: Benim Ali Paayla geine-mediimi herkes bilir demiti yekten. Ali Paa ak dese kara derim ben, onu da bilir herkes. ounda yanlmammdr. Dorusu, bu sefer aka konutu. Akln eline alp konutu. Dedikleri, Kl Arslann ne yaptn bilecek aklda deilim Ali Paa kadar, onun iin dedikleri akl iidir. Gelgelelim... Ali Paa kulaklarna inanamaya grsn Yldrm Bayezd, yasz zenbereklerin ha

koptuni ha kopacamlmda kuruluyordu. Hoca Firuz o pat pat konumasn, gelgelelim ile duraksatmayp az daha srdrseydi yasz zenberek kt bir kopmada atacak, Yldrm Bayezd tutulmas g bir hzla yerinden frlayacakt. Hoca Firuz, bilerek yahud bilmeyerek, zenberein tam kopma noktasnda gelgelelim ile duraksaynca Yldrm Bayezd yerine yerleir gibi oldu, nefeslendi. Gzlerini Hoca Firuza dikip huysuzlanarak bekledi. Hoca Firuz: Gelgelelim diye yeniledi eski szn; Vakit geti bana kalrsa. Ali Paann dediini iki yl nce, Sivasmz yakldnda yapacakt. Bin ocuun at altnda paraland gn yapacakt Yaptk bre Hoca Firuz! Evet yaptik padiahm. Ben de onu syleyecektim. Kayseri zerinden yrdk. Timur geliimizi duydu; sava gze alamad, ekilip gitti. Peine dseydik, kaarken koalasaydk eyi mi DARAACI olurdu kt m onun orasn konumayalm. imdi, Timur yine Sivasa doru yryor. Yanlmyorsak niyeti Anadoluyu dehet,., drp sindirmektir, yldrmaktr. ete savalar onun iine yarar. Zaman-alr ayrca. Kaan Anadolu Beleri bu zamandan yararlanr. Timurun adamlaryla kendi adamlaryla onlar da eteler dzp bize vururlarsa ne olacak? Kl<;, Arslan zamanndaki Hallar Ana-dojunun yabancsyd. Timurun yanndaki kaak Anadolu Beleri en az bizim kadar bilirler bu topra Timurlulann d'iyeri bizim dilimizdir, dini bizim dinimizdir. Biz ete sava yapalm derken ete savayla karlaacaz. Gcmz bee ona dalacak. Timur, kendi ordusuyla da saracak bizi ayrca, Urumeli n'oolacak pekey? Ordaki kefere bo mu duracak? Ordumuzun bir bl Uru'melin-de kalmak zorunda. Onun iin tek yol, Tin^urun stne yrmekti v Yrdmz duyunca iki yl ncesi gibi ya kaacak ya da duracak, burursa kozlarn paylaln^,s art olur. Szm buncadr padiahm. Yldrm ~3ayezdm da sz buncayd. Hatta buncazndan da ksayd: Kanlar gibi d-mek bize yakmaz! Ali Paa, her ey bir yana asl bu szden ali^t. Gel gelelim Kosova ncesi Murad Hann na? alt meveretinde de bu Yldrm Bayezd buna benzer konumutu. Alnmakla ne geecekti zaten eline? Aldrmad, iin peini de br'akmak istemed. Sivasa doru yoja koyulduklarnda bile bir umut vard iinde, arac koyma dnd. Faka'; padiah pek az konuuyor, konutuji zamanlarda da kzgnln belli etmiyordu. Ali Paa kzd muhakkakti; bunca yldr ilk defa ekimilerdi. 112 DARAACI Ama Yldrm Bayezd o az konumalarnda Ali Paaya kar eskiden naslsa yine yle davranyordu. ne Bei yahud Doan Bei arac koymakla padiah bsbtn kopartmaktan korktu. Sonunda bu korkuyu da gze ald. Timur kudurmutu oras sz gtrmezdi Timur kudurdu diye Yldrm Bayezdn da lgnlamas m gerekti? Doan Bee bunu anlatmaa alt. ne Bei de Doan Bei de padiahn ok sevdiini biliyordu. Bu sevgi imdi bir ie yaramazsa ne zaman yarayacakt? Doan Re: Doru Ali Paam dedi. Padiahn bana kar olan duygularn bilmez deilim. Ama bu duygulardan yararlanma nasl dnrm? Yararlanmak duygunun pazar malna dntrlmesi demek olmaz m? Kendin iin istemiyorsun Doan Be; ne senin ne benim karm iin; devlet Doan Be devlet!.. Devlet iin inenmem gerekirse inesinler beni derim., duygularm bir yana brakrm, satlacaksam satlaym derim. Devlet iin bencillik haramdr? ((Devlet iin benim olan dnmeden harcarm Ali Paam. Padiahn bana olan gveni yahud sevgisi her neyse o benim deil. Ondan yararlanmak istemem. Hem., bala beni, ete savama benim de aklm yatmyor. Timura Timurun anlayaca dil gerek! Sen bilirsin. Zorlayandan. Kzmt. Kzmamt ds krlmt. Sesi kr-grJn saklamyordu. Yalnz klcn adam olan klcn dilini bilen bu beler, paalar ne zaman, daraac 113 Tanrm ne zaman avu iinin dnda dnecek-, ler; ne zaman bir ka pencereden birden bakmak gerekeceini reneceklerdi. Bu beler, paalar bir

evin iindeydiler; evin bir penceresinden bakyorlard hep., evin teki pencerelerinden de bakp daha geni bir d seyretmek varken tek bir pencereye tutsak olmann yoksulluundan kurtarlmalyd bunlar; bunlar deil yalnz btn Trkmen. Dnrse sonu gelmeyeceini bildiinden, biraz da bunalmamak iin, Doan Beden daha grm geirmi olduuna inand ne Bei a-rtimt. Bu sefer aktan aa yardm istemiti ne Beden; padiahn tutumunun yanl olduunu, deitirmek, muhakkak deitirmek gerektiini anlatmt. Sen Murad Bei de bilirsin ne Be. Padiahn ocukluuna at kl olarak yn veren sensin, seni dinler. Bunun iin ardm. ete sava yapmamz art art, art ne be art! Devleti topal bir olan korkmas ilk tokad yemesidir ki bu sersemleme bile bize yeter. Yreinden kopan seslerdi Ali Paann szleri. ne Be iliklerinde duymutu. Ali Paay ilk defa bu kadar yakn, bu kadar iten gryor, bunun iin de ayordu. tedenberi bildii Ali Paa gnn yaayan, biraz arap, biraz gzel kadn kz biraz da., altn gm hastas biraz da; byle sanrd. Yrei kopa kopa konuan bu adam ise bambaka bir Ali Paayd., babas. andarl Kara Halilin dirilmii sanki. Evet Ali Paam, dorusun. Gelgelelim vakitsiz dorusun, ie yaramayacak zamanda Hoca Firuz Paann dedii daha gerek. Nedenini sy-' Daraac P : 8 114 DARAACI leyim: gereklii Bayezd Be iindir. nk ocukken bir Demirci Boran Usta tand o; kt tand. O gn bugn, karlar gibi savamaktan kaar. lmne gider savaa. Hani Hazreti Ali Haz-reti Hamza zamanlar olsa teke tek vuruacak orduyla deil. Onun iin yolundan dndremem. Skrsa, Demirci Boran Ustay hatrla, der bana Neden susarsn ne Be? Neden kam gzm szersin? Tokat kentimiz ha grnd ha grnecek. Tokatm alt yan Svatr, Svasa da Timur girmek zeredir. Bu durumda ka gz szmekle vakit geirilmez! Kimdi? Ne yapard? Neredeydi? Dedim ya ali Paam, Boran ustadr. Top dkmei denerdi. Anlatmak ne ie yarar, anlatlan yaamayan anlamaz da anlatmaz da.. Son sz ine Be? lkini de sonunu da birlikte syledik. Ben Ali Paa olsam, bu savatan nasl yenerek karm, onu dnrdm. Yenilirsem. nasl en az zararla yenilirim. Baka yol grmyorsun demek? Sen gryor musun? Al ite! Bu da tek pencereden bakmyordu darya; hekimce konuan bir ordu beiydi. Galiba bana da adam beendirmek zorlat; kendimden bakasn beenmeyen bir herif olduk ktk bre! Ne olursam olaym., inandm doru mu inandm? Doruydu. yleyse gidecekti sonunaca. Gidecekti de., kime? kala kala Emir Sultan kalmt. Molla Fenar Bursadayd olmasa bile Bayezd Be-e sz geirecei pheliydi. Bakaca bir kimse de aklna gelmiyordu Ali Paann. DARAACI 115 Emir Sultann yanma kendisi gitti. Tokattaydlar, konaklamlard. Timurun da Sivasta konaklad haberini almlard. Eer yazlmsa bu savan yazgs, bu bir hafta iinde, ya Timur ya Bayezd, birinden biri olmayacakt ortada. Ti-murla yahud Bayezdla kalsa ne gam! tesi ok ktyd bu lm kalmn. Gnl, yrei, eti kemii ilii yenilenin Timur, ortadan kalkann Timur-lu olacanayd; bunu istiyor, buna inanyordu. Akl kesin bir kayayd ve lakin: Bayezd. silinecek! inanmasndan dnmyordu. Emir Sultana, aklnn korkusunu anlatt. u anda sadrazam diye dnme beni dedi. Ali Paalm da koy bir yana. Bir yoksul Trkmen say ve yle dinle szlerimi. u, u, u sebeplerden...? ete sava yaplmazsa, yorulmadan sekiz on sebep sralayarak, Timurun bu savatan yenmi olarak kacan anlatt. Bu da Emir Sultanm dedi acnarak; Bizansm alnmasn en azdan elli yl geciktirmek demektir. Bir bilemedin iki yl sonra alnmas kesin olan Bizansm elli yl sonraya kalmas ne demektir dn hele? Elli yln iinde gelecek padiahlar Bizans dnmez artk, Romay dnr, Endls dnr, daha yukarlarna varr. Msrn zenginliklerine, Nile iner. Maden zenginliklerine, su zenginliklerine, aa

zenginliklerine varr. Elli yl iinde bambaka, yepyeni ir yurt, bir dnya yaratr. Halbuki Timur yenerse ki yenecektir adm gibi biliyorum byle giderse, Anadolu bir kan deryas olur boulur. Bayezd Be nice bin glkle kurdu Anadolu birliini, Anadolu birlii bozulur, Be-Ier yeni batan topra bler, paralar, eh^deler 116 DARAACI birbirine der ki Halnn tepemize binmesi iten bile deildir artk Tanr yazdysa bozsun; o zaman ne yaparz? Nereye gideriz? Tutsaklk nedir bilmedik imdiyece tutsaklk bir kt m kabamza bir daha o acdan belimizi dorultanlayz.. Diyeceini demi, nefesini tketmi, bombo bir uval kvrmrida gzlerini Emir Sultann dudaklarna dikmiti. Emir Sultann, hilller biiminde azn evreleyen kara prltl ksack sakal sakin, heyecanszd. Emir Sultann gzleri de.. Ha babam Ali Paam ben neylerim niceyle-rim? Padiah seni dinlememi ki beni dinleye. Yazlan yazldncadr. Ne sen ne ben., deimeyeni deiecek sanr abalarz, baka ey gelmea eli-nzden.. Tanrya m brakalm diyorsun? Baka ne diyebilirim ki? Tanr amaz. u dediklerin bamza gelecekse, ete sava yaplsa da yeniliriz ha babam Ali Paam, yine gelir bamza. ete savanda yenmemiz muhakkak mdr? Sanyorum. Ha babam Ali Paam sanmak * nedir? Bilmek deildir. Tanr bilicidir. Bizim yapacamz padiahn evresinde kenetlenmektir. Gedik vermemek, cann diine takmaktr. tesini padiah, onun tesini de Tanr bilir. "emmuz hamam snmasnda balamt; To-katn kayalarnda cayr cayr yanyordu. Bey Dandan aa cayr cayr yann Tokata fr-yoru. Tokat ay kurumadysa da kurumaa yakn akyordu. Elma anr-ut bahelerinin st kavDARAACI 117 rulmu bir temmuz gneinde kirli kara kararm, kaba ceviz aalan pis pis uykuya yatmt. Kt bir ter, esintisi olmayan yap yap to <a topraa bulanarak bedene yapyor ne yapsan kmyordu. Ali Paa bir de bu temmuz scann bunalt-syla yorgundu. Emir Sultann yanndan ktnda, barsaklarmda dayanlmaz bir sanc 'balad. Arlarda burkulan barsaklar sanrsn birbirine giriyordu. adrna zor att kendini. Halsizdi. Dizlerinde derman kalmama benziyordu. Ald nefesin yars ter, verdii nefesin tamam buu gibiydi. Daha ne olduunu anlayamadan da y($ kld. Timur} S'vastan ayrlmt. Peine dld. Ali Paa barsaklann, terini, dermanszln unuttu. Yldnm Bayezd: Gelme. Git. Bursada eyile dediyse de. kerine bir syleni sand. Gvene gvene: lrsem de yannda, kalrsam ^a yannda Bayezd Beim dedi. Padiah hoa gld: lmeyecei Ali., sen dirilmee bak. Yanmadasn. Sjnra. temmuz., yine temmuz, yine temmuz. Kavruk, kuraa ekmi, toz deryasnda bir Anadolu ii; suyu ekilmi dzlkler, kellemi tepeler, kayas bol dalar. Kayseri.. Krehir., bilmem neresi. Timur ya kayor ya enber eviriyordu. Ali Paa, dermanszlna almt artk. Yoruyor; Timur bizi yoruyor diye dnyordu. Ama bunu dnmee ne gerek! Yorgunluk elle tutulur olmu grnyordu. Temmuzun gnleri birbiri stne bindike gne, austos frnna eilmi alevleniyordu sanki. Gz alabildiine saryd ekini otu; yeil aalardayd, onlar da temmuz 118 DARAACI scanda dklm dek bin susuzlua kararyor-du. Anadolusundan, urumelisinden, Srbindan, yenierisinden, ayrd edilmeden ordunun her bir e-risi tozdan ekil deitirmecesine deimiti. Atlar, yersiz bir huysuzlanmada. Su desen gzelerde, pnarlarda ya el kadar ya iplik iplik. ou dereler takur takur kurumutu; akl tana dolmutu. yle bir susuz Anadolu ortasnda haberciler Timurun Ankaraya vardn getirip ilettiler.

Duracak gibi mi? Durmayacak gibiyse nden evirip savaa zorlamalyz, gn geldi saylr. ubuk Suyu boyunca ovada yerleme dzeninde grnr padiahm. Bir an Yldrm Bayezdm beyninde, temmuz gneinin dnmesinden baka bir hareket olmad. Ne duydu, ne grd, ne hissetti; sezgileri de susmutu. Beyninde bir kocaman gz misali dnen temmuz gneinin dnerken dnerken ters evirdii Timurun yz. imdiyece hi grmemiti. Tariflerden biliyordu. Ama bu kadar kanl bir yz olacan bilmiyordu. Gnele erimi., eriyen bir yz. Ankaraya ne kadar uzaz? Doan Be: gnlk dedi. ine Be: Skda alrsak iki gnde varrz cevabn verdi. Temmuzun kandayz? Gnlerden nedir? Sal m? Hoca Firuz Paa: Temmuzun yirmi bei olmal dedi. Gnmz saldr padiahm. yleyse perenbeye Ankara nndeyiz. Sava cumaya inaallah. ne Be Doan Be ile ncye kosun. Perenbe meveretine tam bilgi isDARAACI 119 terim. Timurun konuuna gre yer seile. Greceim! Ali Paa nicesin? Diri misin? ok kr padiahm. Sevindim buna. Seni yanmda bilirsem kolay yenerim. naallah. Emir Sultan hatrlad Ali Paa. naallah hep bir azdan padiahn evresinde gediksiz, mancnk tanda kmt. Gvenliydi; korkusuzdu, dnlmez bir kesinlikte bel balam bir inantayd. O biimde deimeden Ankara yoluna dt. ne Bein dediince de iki gnlk bir skda yry, yorgun argn, a susuz denecek bir halsizlikte getirdi Ankaranm ubuk ovasnn altna kondurdu. Gn, ikindiye ayordu. Tozu topra szebilip nefes alsan dahi aldm nefes kurutulmu bir gne tozuydu sz gelimi. Yaklaan ikindi esintisi az biraz canlara derman veriyordu. O da olmasa yorgunluk bir yana can derman bir yana adamn kendisini bulmasnn mmkn olmayacakt. At-lnm ou attan indiinde bile eyer stnde kat- larrn iki bpjcam yaylanmasn dorultamyor, yayalarn ayaklar habire yrmekten geri durmuyordu. lk kt haberi daha da ktyd: evrede ne kadar kuyu, gl glek varsa hepsi zehirlenmiti; zehirlenmeyenler battal edilmi, amur irkef batanda at sidiinden kokumu bir zehir yeili yosunluk yaplmt. Ksacas, su umudumuz kalmad diye mrldand Yldrm Bayezd. Ba kendiliinden gsne eilmiti: Say ki Kerbe-ldayz. yle olsun. Daha ok Ali Paa rperdi lms bir sessizlikte der gibi oldu yrei. Bundan nce yaa120 DARAACI mamt sanki; bundan sonra da yaamayacan zannetti. Gzleri, evre yandaki beleri dolat bir bir. Az geride, yenieri blkbalarndan ne bir eyler anlatmaa alan iri kym bee, kendi de arknda olmadan bard: Minnet Be! Minnet Be szn yarda kesip apt: Buyur Ali Paam! Yedekte ne kadar suyunuz var? Geceyi geirebiliriz Ali Paam. Sabaha yeteceini sanmyorum. Yldrm Bayezd, Minnet Bee evirdiinde ban, Ali Paa, deiik bakan gzlerin kpkrmz yandn grd. Minnet! Sabaha Allah kerimdir zme tatl cann! diyen sesi de, grlebilse, muhakkak kpkrmzyd Ali Paaya yle geldi. Yine de tutamakl kullanla su Minnet! El yz yumann zaman deil. eri, dinlenebileceince dinlensin Ali Paa. Sabah gn aarrken vuracaz. Akama bitireceiz inaallah, bir gn iin susuzluktan lnmez. Ben dolaacam, Timur nasl yerlemi greyim. Kimse gelmesin benimle. Herkes iinin bana! Yllarca nce, gece yarlanrken Nibolu kalesine gidiinde nasl yalnz ise, at ve kendi, yine yleydi. Atyla ve kendiyle kaldnda yalnzln tad deli bal suyu lezzetinde biw ho duygusuzluk yayd cierlerine. Sabahtar. beri atlarcasma aryan ba uyumutu^ Arnn yerini yel esintisini andrr bir serinleme almt. kindi stnn smbl gnei ubuk ovasna pskllenmiti. Ordusunun arln yerletiren, adrlarn kuran, atn devesini, katrn,

kansn gvene almaya alan uultusu gnein smbl pskl-lenmesinde soyunmu ubuk ovasna bir garip DARAACI 121 canllk veriyordu; ayrca houna gitti. Ama az sonra atnn olmayacak huylanndan irkildi. Nedense ne Bele Doan Bein iz srp gzetlemesinde olduunu sezdi. Anszn dndnde de sezgisinde yanlmadn anlad; uzakaydlar ama. onlard. Yalnzlnda bir deiiklik olmamt. kisi de benim yalnzlm zaten diye sylendi. Yalnzlm derken yrei burkulmutu. Ni^, bolu, Kosova, Karamanolunun Konyas, ondan da ncesi bir ocukluk, Demirci Boran Usta falan; hepsi birbirine girmi, karm bir alkantda gelip yreine akt. Hem gzlerini hem yreini yakt. Bir anda hesaplar gibi oldu hatrladkla-nyla. Kimine boyun bkt susup, kimine acsndan gzlerini yumdu. Sana!.. diye dilerini skt; Sana Demirci Boran Usta... sana bam diktir hamdolsun. Lanetin yerini bulmad. O gn bu gn, karlar gibi dvmedim. Dvmeyeceim de. Timur gibi olmayacam Derin bir soluk ald. Gs taacakt nerdey-se. Bir an Doan da ne Bei de yanma armay dnd; cayd. Yalnzlmdayd ama, gemiiyle hesaplat anlarda bile gzleri ubuk ovasnn kuzeyine doru dikelen aal tepeleri dolanyordu. Grebildikleri, tepe eteklerinece uzun bir eridi Timurun tuttuuydu. ubuk ay, tepelerin ardmdayd; ubuk Glei ardndayd, derecikler ardmdayd. Dolanp sarkmak, evrilip sarkmak, iki yanndan kaymak imknszd. Tepelerin arkasndaki koyaklarda yedeklerin yerlemediini dnmek iin insann ocuk olmas gerekirdi. Sa kanat surda anlalan; sol kanat u yanda olmal... bu durumda orta uras... geni bir cephedir bre! dncesindeyken 122 DARAACI Timur geldi aklna. Ne yapyordu acaba? imdi, u an u saat ne yapyordu? Byle bir bana yalnz olduunu biliyor muydu acep? Bilse tmenlerini salard stme oktan! diye mrldand. Gvende sanyor kendini. Belki de satranca oturmutur. yle bir zalim yrek satranta unutur kendini derhal! Epeydir Timurun ne halde olduunu dnmekte olduundan gzleri gelii gzel aranyordu. Timuru aklndan ilince, gzlerinin gelii gzel aradnn filler olduunu farketi. Elli kadar fil, deniliyordu. Atlar rktmekten baka bir ie yaramayacaklar. Yaramayacaklar ama biz de Hallara yaptmz yapamayacaz. Hilal biimi sava tuzamz bilir bu herif ne de olsa bizden saylr; bilir. yleyse...? Dorudan vurmaktr bre Bayezd, vurup srmek! O da bunu yapacak nasl olsa. Acndan daha iyi biliyordu sava dzeninin byle kurulacan, byle gelieceini, byle biteceini. Dnnce, doru Ali Paann adrna gitti. Biraz otanda yalnz kalmak stemediinden biraz da... Ali Paann gnln almakt dilei. Krdn biliyordu. Hoca Firuz Paay konuturmakla iyi etmemiti. Dorusu ete sava da pek yabana atlacak bir dnce deildi. Deildi ama aka syleyeyim Ali Paa, Demirci Boran Ustay kudurtan ocuum ben hl, o laneti yklenemem. Gs gse dvmem art! Bunlar da syleyemezdi Ali Paaya. Adam, adrna giderse da-rlmadm anlatabilirdi. Sormadan, pek birdenbire girdii iin Ali Paay minderinde yan gelmi bulmaktan ekinirken DARAACI 123 aksine can skld. Ali Paay yalnz sanyordu. Byk olu Sleyman Bein Ali Paann yannda olacan hi ummuyordu. stelik, ikisi de ok kt armlard; acayip bir sululukta toplanmlard. Kendinden sonra ister istemez padiah olacak olan byk olu Sleyman Be stelik arpa terinde sararmt da durup dururken. arap m imilerdi yoksa iki tan arasnda? Sleyman, epeyce arap dknyd, biliyordu; bu Ali, ondan olmal, Sleymam teki ehzadelerden ok severdi. Fakat adrn havasnda arap kokusuna benzer bir koku da yoktu. Yoksa afyon mu? E^ iyisi grmezlie gelmekti. Byle bir anda bir de bunlarla can skmak..? istemedi. Ama iine de bir kurt dmedi deil.

Ali Paa! Beleri paalar toplamsmdr sanrdk. Onun iin geldik. Ali Paa, gmlek karrcasna karmt svq-lu donukluunu: Biz de onu syleirdik padiahm. Buyruun tezinedir. teki oullarm da Ali Paa... Mehmed beni aram olmal? Ali Paa, buyruu iletmek iin kap avuuna buyururken Bayezd Be olu Sleyma-nla o ara iki ikiy-2 kald. Hem bakmak istiyordu olunun yzne uzun uzun; ayrlklarn sonunda kavumu-asma nice bir zlemle olunun yzn szmek geliyordu iinden hem de, neden olduunu bilemedii bir irkili gzlerini geri ekiyordu, bakmak istemiyordu. Ali Paann adrnda bulmas o- unu, fsfsma konuur bulmas midesini buan-urmt. Az nce cierine den kurt dt ye-i kemirip duruyordu. Ali Paann yanlarna gel-nesi, oluyla iki ikiye kalmann skntsndan kur124 DARAACI tarm oldu, yalnz; cierindeki kurtun kemiriini gidermedi. Yine de Ali Paann krgn sand gnln dzeltebilecek szler syledi. Ali Paa sevinecei yerde kzarp bozard. Bu kzarp bozarmaya da bir mum yaptrd Bayezd Be. Ali Paann yannda ilk defa yabanclk duydu. z olu Sleymann varl tanmaz bir yk gibi geldi. O srada da kk olu Mehmet Be nefes nefese girdi adrdan ieri. Yldrm Bayezdn yz gld. Kendini tutmasa kalkp kucaklayacakt. Haberler? dedi; Otur da anlat. Otur otur biz bizeyiz. Gen, kvrak, ^ayli terlemi, yeniyetmelii zorlayan bir babayiit yz iliti gsterilen mindere. Anlatp anlatmamakta ikinciklendi. Bayezd Bein baklar konumasn isteyince: Padiahm, Timurun sava dizeninde bir ayrcalk yok dedi gvenle. kisi aknc Bei biri gvendiim bir avu, atn de aa yukar ayn szlerle dnd. Orta kanat, sa kanat, sol kanat dzeni ki kanadn ayrca nc tmenleri var. Orta kanat iki blmde: sada iki tmen, solda iki tmen.. kisi de orta kanat. Timur, bu iki blml orta kanadn bandadr. Filler burada. Fillerin stnde kuleler var, Kulelerde okular, ateiler yerlemi. Yedek tmenler koyaklarda gizlenmi. Her kanadn bir yedei bulunuyor, t' tmen de orta kanad yedekliyor, Yedeklerin en dzenlisi krmz tmen dedikleri Timurun torunu Muhammed Mirzann tmeni ki bana kalrsa tam yedekte deildir vurucu yedektir, en gvenilir tmen olduu sylenir, yaygfm sylentidir ki inanla birdi. DARAACI 125 Mehmed Bein szlerini soru sormadan dinlemiti, kesmemiti, sylediklerini bile bile konuucunu dinlemek houna gidiyordu. Kendini bu holana brakmak istiyordu. Byk olu Sleyman bir yannda olmasa, adrda Ali Pazar bulunmasa.. Bu iki diken iki devedikeni, kaynatlsa bir venotu kklerinde kprecek iki kuru kk, ho-larimln tadszlatryordu. Elinde olmadan Ko-sova savann kazanld geceye dalyordu gnl, yreinin dibine ken karnda Yakub Bein lmn didikliyordu. Yarn bu vakitler, savan sonunda babas Murad Han gibi ehit olmu gryordu kendini, Kosova akam bu Ali Paa ne yapmsa yarn akam da aynn yapacakt. Byk olu Sleymana Devlet diyecek, Nizam- lem diyecek, u diyecek bu diyecekti, teki karndann bodurulmasn isteyecekti hemen. Tpk kendisinin, o Kosova akam yapt gibi, karnda Yakub Bei nasl bodurtmu ise bu Sleyman da tsay, Musay u can yiit, Meh-medini bodurtacakt, bodurturken de zlmeyecekti bile... Syleman ylesine tanyordu ki, sanki kendisinin en kt yanyd, kibiri, acmaszl kendini beenmiliiydi. Sleymandan daha bir nefret etti. lmemen gerek diye szland yrei, Yaamalsn, zn iin deil Mehmed iin yaamalsn!... Mehmed'i kurtarrsa karnda Ya-kbtan yklendii gnahn arnmlm duyacakt sanki, Mindere, yan diz kmesinde ilimi, anlattklarn gnl ile yreini kartrarak anlatan Mehmedi, bir an karnda Yakub olmu grd.. Kata, gzde, burunda.. Hele enede yle ok benziyorlard ki birbirlerine. Herhal bunun iin seviyordu Mehmedi, tekilerden bunun iin ayn126 DARAACI

yordu. Evet dorusu bu dedi iinden, Mehmed Yakubun yerine doduydu benim iin.. Fakat beler, paalar gelmilerdi. En kk olu Mustafa sayla Musann arasnda her zaman glmser yzyle babasna bakyordu. Tknaz, bir dirhem boluu olmayan bir bedenin durgunluunda soyulmam badem ii gzleri vard. Karnda Yakubun gzleri de soyulmam badem iinde bakard. Yarn akam, Mustafa da byle glm- . semeyecek, byle bakmayacakt. Bu bakar diye dnd. Bu her zaman gle yzl, dnyay umursamaz bakar o vakit de. O vakit? Hayr, lmemesi gerekti Bayazdn Ali Paayla Sleymanm Mustafayla Mehmedi boma-nalar iin yarnki sava kazanmalyd, dir. oFa-rak.. Kukunuz olmasn... Sava biz kazanacaz! Yldrm Bayezdn tepeden inme szndeki gven, herkesten ok A1! Paay artt aknca: nallah dedi dnmeden. Bayezd Be deiik bakan gzlerinin kvlcmn Ali Paaya dkt: Tanr inanann yanndadr Ali Paa.. Kazanacana inanmayan kazanamaz. Nasl kazanacamz anlatmaya vakit yok. Herkes yorgun. Yarn, susuz bir Kerbela savama uyanacaz. Onun iin ksa keselim. Her zamanki sava tuzamz Timura kar deneyemeyiz. o bunu bilir, o da bu yolu deneyecek. Dorudan saldrmamz gerekir Timur gibi. nanan biziz. Musa sa ve Mustafa benim yanmda bulunacak. Sol kanat o lum Sleymann buyruundadr Urumeli birlikleri ile beraber Hoca Firuz Paa bu kanadn vurucu gc olacak Srplar sol kanatta' yedeklenecek. DARAACI 127 Sa kanat Kara Timurta Paanndr. Koca Ev-renuz Bein grm geirmiliinden yedekte yararlanacaz. Olum Mehmed, benim yedeimdir. ne Be, sol kanat buyrukusu Sleymanla, Doan Be sol kanat buyrukcusuyla ilgimi sa tutmak zere yanmda yer alacaklar. Minnet Be benimle yedekler arasnda ilgiyi diri tutacaktr. nce biz vuracaz, sonuna da vuracaz. Timuru beklemeyeceiz. tesini Tanr bilir. Emir Sultan Fatihay okusun da bitirelim bu ksa meveretimizi.. Konuurken Sleymna hi bakmamt, ilk cmleden sonra Ali Paaya bakmad Emir Sultann ar ar okuduu , Fatihann okunu sresinde de bakmad. Fatihann bitiminde, Ali Paann adrna giriine benzer bir anszmlkta kalkt. kt. Otanda savatan ok Ali Paayla Sleymanm yalnz bir adr iinde babaa daldklar fsfs dnd hep; dndke yrei kabard. lm aklna gelmiyordu, lmeyeceinden emindi. Sezgileri yalan olamazd. Buna ramen Ali Paayla olunu dndke gnl bulanyordu. Gece yarsna doru ne Bei, ardndan da Doan Bei artt. ne Bee: Savatr bu dedi. Ne olaca bilinmez ne Be, Eer bana bir hal olursa.. Bir hal olmasa bile, oullarmdan birini semek gibi bir durumla karlalrsa senin yerin Sleymanm yan olacaktr, bilesin.. Bu bir buyruktur. Yerin Sleymanm yan ama gnln Mehmedde olmal, olsun, Mehmedle Mustafay Sleymandan koru, 120 DARAACI Koruyamazsan Mehmedi kurtarmak iin elinden geleni yap.. Savatayken de grevin budur. tne Be az aacak oldu. Yldrm Bayezd konuturmad. Sz yok ne Be. imdi susman istiyorum. lk defa. Doan Be gelmiti o esnada. Yldrm Ba-yezt, ne Bee sylediklerini bir kere de Doan Begin yannda tekrarlad. Senin de bilmeni istiyorum dedi. ne Bein durumunu kolayatr. Ne olursa olsun Mehmedden ayrlma sen. Mus-tafayla Mehmedin bir birlerine dmesini nle. Darda kalrsanz bunun benim vasiyetim olduunu sylersiniz.. kisi birden: Vasiyetiniz mi? diye irkildiler, Beim vasiyet...? Yldrm Bayezd ikisini de susturdu. Szlerin stnde durmayn. imdi gidin, bu kadar. Syleyin bana biraz su getirsinler. kisi' de otadan kr topal ktlar. Yldrm. Bayezdin szleri, boazlarnda bir kurun erime-sindej-'i, ne daha aa akyor ne da tayordu.. ne Be, kap avuuna padiahn su istediini dkle dkle syledi.

Fakat Yldrm Bayezd suyu iemedi, elini yzn yumak hevesi uup gitmiti. Bir yudum suda azn alkalad ancak. Kerbela oranda tuzlanp snm bir su svand genzine.. stn ban karmadan uzanmad. Uyuyamyordu. O'an isli aydnlnda yz bin sinek, yz bin ar.. Bir o kadar tyl gece kelebei, kimi vzlayp kimi sinileyerek kaynad durdu. Uyku bu uuan binlerce yaratn kanadna arpa arpa sersemliyordu. Bir ara daldn sand. O zaman da gnein domak zere olduunu hissetti. DARAACI 129 Frlayp kalkt. Giyinecek bir nesnesi yoktu; giyinecekleri stndeydi. Bir avu suda abdest ald. ki rekat namaz kld. ok ksa du etti: Tanrm! Ne olacaksa bildiince olsun. min! Dar ktnda ne uykusuzluk ne yorgunluk duyuyordu. Sabah tozlanmasnda bir gnein filizlenme belirtileri, ubuk Ovasnn eteklerinden kar tepelere, aalara... dams tmseklere kmek zereydi. Ova, eli denekli sbyanlar oyuna aran bir gz krpmasnda, kz ocuklarnn kkrtmasna gizlenmiti. Kt bir sessizlik hem bar ar hem rtlyd. Kar tarafta hi bir ey grnmyordu. Bir kere daha Timurun yzn merak etti; gzlerinin nnde canlandrmaya alt, fakat kesin izgiler izemedi. Tariflerle oras buras glgede bir yz belirtebildi ou glgede grnmeyen yz kanl deildi. Nedense, kanl bir Timur yz hayallemeyi istiyor yine de gzleri hayallemekten kayordu kanl yz. Her neyse... diye mrldand; Ya o beni ya ben onu ya l ya diri... greceiz. En ge akama.. Yaknlarnda gidip gelmeler oalmt. At kinemeleri, dove homurtular artyordu. Sekiz on kz brts, kesik kesik anran birka katr... uzaka. Kardan da buna benzer seslerin geldiini farketti. Gne domutu. ubuk Ovasnn gizlilii gz nne almt. Vakittir dedi yrei. Gne kzmamal. Gnein yarm mzrak b,oyu ykselmesine kalmadan btn ordu sava dzenine girmiti. ocuksu bir heyecan, bir an, btn bedenini sard BaDaraac F : 9 130 DARAACI yezd Begin.. Benliini dolduran heyecan damarlarn yoklad; btn kaslarn ekti. Demhiemi-ti. Bundan sonra hi bir ey duymayacan sezdi. ne Bee: Btn kanatlar dzgn yrmede yoklama vuruuna hazrlansn! buyurdu. Sleyman hemen saldrsn. Beklemesin! Buyruu tez dat! ne Bein buyruu datmas bitmeden Yldrm Bayezd Doan Bee: Sa kanat yryn hzlandrsn! buyruunu verdi. Minnet Bee syle apulcu bln sk tutsun, fillere sreceim! Sa kanat yeni bir buyruk beklemeyecek, hzl yry saldryadr! Buyruunun kaldrd toz hemen bulutlan-mt. Alt sava naralarn henz duyamyor-du. Kardan sinsi bir yamur siyiitisinin topra yaladn sezinliyordu. mek gibi, slanmak gibi bir gnme, az nceki heyecannn yerini almt. Gzleri filleri aryordu kardan; grnmyordu. Kabaran bir toz bulutunun hafif dalgalanmalarda kmldadn gryordu o kadar. Onu da, kendi ordusunun hzlanan toz saana rtece-e benziyordu... sol kanatta, rtt de. Bir stma nbetinde unuttu kendini iyice. Sa kanattaki toz saana da varp Timurun kmldayan tozunu rtmt. Ya Allah Bismillah! titremesinde ekti klcn. Atn srd. Doan! Minnet apulcu takmn salsn, fillere! apulcu takm fillere! Atllarmzla fillerin arasna girecektir beklenilmeye! Minnet yerinde kalsn takm Balaban Bee verile! Her iki kanadmz ubuk Suyuna varmaldr! Bekledii grlt kopmutu sonunda. Harl-yan bir demirci ocann tam ortasmdayd. Kulak memesinden zengisinece bir cehennem scana DARAACI 131 doyuyordu. Naralanmalar umduu gibiydi. Tepelerin stnden aan gne, ubuk Ovasndan kalkan tozu topra srkleyip gtryordu. Bir kere daha Demirci Boran Ustay hatrlad gzleri fakat ok srmedi hatrlay; Boran Ustaya kendini kaptramad.. Doan Be: Beim! Filler birbirine girdi! diye bard

hemen yannda; Timurun filleri kendine dert oldu... ne Be ter iinde, kabna smaz bir sevinci haykrd: Padiahm sol kanadmz Timurluyu datt. Mirza ahn buyruundaki sa kanatlar kt gzmz aydn! Sleyman gzn asn, Timur hilecidir, tuzana dmesin! Tuzak dnecek halde deiller Beim can derdine dtler... gerek! Yardm ister mi? Hayr Beim. Srplar daha soldan aksm Sleymam desteklesin. Samz nasl? Sadan hemen haber alamad. Timurun orta ncleri burunlarnn dibinece sokulmulard. Ba-yezdn gz dnd: Bu nedir bre! Koman! Vurun aslanlarm benim! Dalvermiti. Timurun orta nclerinin nne gz dri-m bir kurt gibi akt. Yldrm Bayezdm daln gren Yenieriyi de kimse tutamad. Timurun nce ortas bunalverdi. Bayezd ~\in buyruunu yanl alan Srplar da aradan sjza:;' Timurun nc ortasn yandan evirmi^;. SarJdk! Bizimkiler nerde? barlar birbirine karrken yklenen yenieri, Timurun nc ortasn il yavrusuna dndrd. Ters yz edip geri katklarnda, 132 DARAACI Bayezdm sol kanadndan skanlarn itiiyle kendi asl orta kanatlarnn dalmasna sebep oldular. Minnet Begin habercisiyle sa kanat buyrukusu, Kara Timurta Paann avu ula ayn anda ayn mutuyu getirdiler: Padiahm samz Timurluyu bozdu. Tepelerden arkaya dolanyorum. Timurlu sarlmak zere. Buyruk bekleriz. Ya sol? Sleyman nicedir ne Be? Timurlunun asl sa bitti Bayezd Beim, yedeklerini srdler. Onlar da az nce geri ekiliyordu^ Timurtaa buyruumdur: Sarmay tamamlasn! Koca Evrenuz daa sadan genileyerek yaylansn Timurun kyaklardaki yedeinin stne stne... stne stne!... Solumuz ubuk Suyuna vard padiahm, suya eritik, imdi gelen haberdir bu! Tanrm sana binlerce kr! Ama inanamyordu. Olamazd; hi deilse bu kadar abuk olamazd. Ya Timurun ortas nicedir? Minnet ne ararsn sen burada? Minnet Beiri deli gzleri daa taa smyordu. Geni omuzlar sekiz on adamn yerini alm gibiydi. Padiahm, Timurun belerinden biri tutsamzdr. Ondan duyasm udur ki Timur Be, kendisi, bozgun derdinden depremeye dmtr. Sa sol tmenlerinin kn duyunca atndan indiini yere diz ktn topra eline yzne srdn syler tutsak. Kendinden gemi bir ara Tanr! diye haykrm. Tanr sen tanksn benim bar isteime sen tanksn bu sava ben istemedim! diye barm. Bilesin diye haberi kendim getirdim. DARAACI 133 Yerine dn Minnet, mutun pek deerlidir bilesin... yerine dn hemen! Bir an gzlerini yummutu; derin savan tozunu terini kerbelasm cierlerine sndire sindire derin bir nefes almt. Doyamayaca bir nefesti bu hem de mrnn sonunadek bu soluu unutamayacan hissediyordu. kindiye kalmayacak bitecekti sava ha! Timur bitecekti, Bizans bitecekti, Roma bitecekti... Msrn sonu olacakt... bir tek dnya! Bir tek gkyz! Bir tek Tanr! Her zaman bir teksin her zaman! Binlerce kr sana! Ardndan sonu ancak savan bitiminde duracak sanlan bir grlemede haykrmt: Btn cephemiz iindir buyruk: Srn yok etmecesine! Vurun bre aslanlarm! Vurun ha bre vurun kurtlarm benim! Ne kadar srd bu kendinden gei? Bu sarho ba dnmesi, bu yeri g unutu, bulutlarn tesine km bu deli yel esii nasl bir zaman srkleyip ekti gtrd? Bildii iki at deitirdiiydi. Atnn biri boynundan oklanm teki tam alnnn ortasndan bir balta yemiti. Birincisinde ne Be vermiti kendi atn, ikincisinde Doan Be. Bindii Doann atyd imdi. Usta elinde yetimi, sava seslerine alkn, binicisinin bir kmldanmasndan istenilen yne deimeye hazr bir at... yelelerinin dibi ter suyunda akp buulanyordu. Hrn ama hrnln ne srmeyen bir att. ki defa, kendiliinden syrp kurtarmt Bayezd... Biri bir mzraktand biri de ters bir kltan. Yldrm Bayezdm gznden kamamt. Atn son dnnde ise bir

acayiplik hissetti... evresi, olduundan fazla kalabalkt; belki bir saattir ayn yerdeydi.... halbuki hep kaan kova134 DARAACI lyor sanmaktayd kendini, o ana kadar da yle olmutu; nisbeten tenha kalm bir bolua ekti atn, san solunu arand. Durum hayli tuhaft, hatt iyiye deildi. Gzle grnmyordu, ama .Timurlularn dankl toparlanmt; yenieriler akncanayd. ne Be ile Doan arand. Bulamad. Yenieri Aasn yoklad., gremedi. Doan! Bre Doan! Ac bir krmzlk perdelendi gzlerinde. Nice yllar nce bir gece vakti Hal ordusunu yarp tek bana Niboluya baran kendi sesi yanklanyor sand kulaklarnda. O zamanki sesle bu yank aracnda kaybolmu bir dnyann tozu serpeleniyordu. Bre Doan! diye haykrd var gcyle. Kopup gelen ne Be oldu. Yz yerde, yz yzlkten kmt. Alayamam bir ocuun bo-uluunda atlayacak bir yz: Padiahm! diye blnd, Beim?.., Nedir bu ne Be? Ne oluyor? Beim hayJilk!. 'tler bizi arkadan vurdu. Kim? Mool dkntleri... bir de... Timura kaan Anadolu belerinn bizdeki carileri... Timur yanndaki Anadolu Bejlerine bayrak atrd, bayraklarn gren o yana. kat, kaarken dnp bizi vurdu, iimizden %vrdu. Sa kanadmz bozuldu, aknlktan bozuldu geri ekiliyor. Drtte bire indi saylar, daha az belki. Doan Be daha ktye geldi: Padiahm bala beni Ali Paa Sleyman Be ile erisini ekip gtrd. Dnd dnya Bayezdda, fr fr dnd, tepe taklak, bumburuuk, yzsz, tkrkler iinde DARAACI 135 dnd: Katlar m Doan? Benim olum mu? Ali Paam m? Bursaya!... dediklerini duydum. Yaz-zk! Grmedii bir haner, ummad bir anda brnde saplanmt sanki: Yere batsnlar! ne Be: Padiahm, ekilelim diye inledi, eki... Ne diyorsun sen ne Be! Bana m diyorsun? Utanmaz mfsm? Bunalmt. A' almyordu haynl. Gzleri gz evlerinden irlamt, burun kanatlan yrtlyordu. Sen... ne Be sen, Sleymann peine d. Kamaksa, birlikte kaacaksn. Beim ben... Buyruktur ne Be!. Delirmi bir aresizlikte klcn att ne Be. Bo kalan eli brkne varp ekti, yere ald: Dinlemiyorum buyruunu! leceksem senin yannda leceim Bayezd! Senden bakasnn yannda gebermek istemiyorum! Sz vermitin ne Be. Sen de mi? Hi bir gzya bu ses kadar slak olamazd. Titretti ne Bei. Atndan indi. Bayezd Bein zengisine sarld. pt. Ne yaptn biliyor muydu bilmiyor muydu anlalmas gt. Can ananda kzark gezlerini bir an Bayezd Bee evirdi, blk prk, paralanm bir grtlakta: Hakkn hell et: dedi. Sz verdim diye gidiyorum. Yldrm Bayezd ban evirdi, < Doan... Minneti bul bana. Ne durumda olursa olsun, brakp gele. Sesi, nohut soyulmasndan farkszd bu sefer... ince, koptu kapacak, yapkan... biraz 136 DARAACI da ezik. Sen de hakkn hell et ne Be dedi; Hele sen... ne Begin dirisi deil ls bindi atna; srklenerek, istemeyerek, peltelemi Bayezdm yzne bakarsa alayacan sanyordu. Bakmadan srd atn. Bayezd Be, Minnet gelinceye kadar sava szd olduu yerden. Yz adm tesinde sa sol birbirine girmiti. Yenierinin de, Urumeli bir-lulerinin de umutsuzluu belliydi. Urumeli birliklerinin onda biri ya kalm ya kalmamt. Yenieriler ise, orta kanattaki kendi has yenierileriydi. Anadolu birliklerinden hi bir iaret yoktu.

Minnet Be de krk dkk geldi: Bitti padiahm. Bizi haynlk bitirdi! Haynlk!... derken alt dudan kanatmasna srmt Bayezd Be. naallah hesabn sorarz Minnet. Emir Sultan nerededir? Dervileriyle savaa verdi kendini. Yenieri sanrsn Beim grsen. Olum Mehmed? Yedeklerini srmek zereydi ben gelirken. erilerini Amasyaya eksin, Emir Sultanla birlikte eksin. Sen de katl Mehmede, Doan sen de! Ben savan conunu alacam! Minnet Be karlk verecek gibi oldu. Doan Be susturdu. Yldrm Bayezd parmandaki yz karyordu. Yzn zmrd gn nda, yeilliini yakarak yalabudu. kard halde, ne dndyse dnd Bayezd Be, geri takt parmana. Sol elinin yzk parmandaki gm* halkaya el att., karp Minnet Bee verdi: Bunu olum Mehmed Bee vereceksin. i DARAACI 137 yazldr. Tanr. Amasyada beni beklesin. Vaktimiz yoktur, abuk olasnz. Selmm da ilet. Durma Minnet duygulara yer yoktur bu sra... yer yoktur! Yz adm tesinde birbirine giren sava, Ti-muiularn ite ite srnde gerilemi be on adm yaknlarna gelip kilitlenmiti. Yenieri beden bedene vermiti, lmne dyordu. Minnetle Doann uzaklamasn bekleyip: ataltepeye! diye haykrmt Bayezd Be; atalte-pede toplanlsn. Atn da ataltepeye srmt hemen. Gn ikindiyi amt. ri, koyu glgeler.... savan terli tozunu da karartarak gnei oktan glgelemiti. Akamn ekilmez yalnzln hykrp geliyordu. Seebildii kadaryla sava alann Ti-murlularn tuttuunu anlad. Zafer, tersine dnmt! evresinde bin, bilemedin iki bin eri ya vard ya yoktu. ataltepenin stnde ireti gibi duruyorlard onlar da. Kendi z topranda, varn younu dkt topran bir parasnda 'reti grnmenin acs soluunu kesecek gibi oldu. Bu muydu btn didinmesinin sonu? Hallara g>-s germenin, bir tek Tanr adn stn klma" uruna gelecein kim olduu bilinmez bir cann t gvenli bir yrd brakmak iin z cann dnmeden savatan savaa yelmenin sonu bu mu olmalyd? Hayrrrr! diye grledi; Hayr!. evresindekilerin am, dank,' butfrik bekleyen karmakark baklarna aldrmad. Bu, Timurla kendisinin savayd, ikisinin arasnda halledilmeliydi. Teke tek... Tpk Uhud gibi, Bedir gibi. Hazreti Ali misali, Hamza benzeri tek vuruarak!... 138 DARAACI Damarlar, gerilmi, gerilmiti... kan ekilmi, kaslar talamt. Beyninde binlerce Eb Sfyan, binlerce Yezid, binlerce Eb Cehil karg kargya gelmi karsna dikilmiti. Timuru vuracaz! diye haykrd. ektii klcn uzatm aa, doru tepenin eteklerinde sren vurkrn orta yerini gsteriyordu. Oraya!... Timurun ota-naca durmaca yok. Vuracamz odur! Ya varacaz ya leceiz. Bana inanmayan ardma dmesin. Ya Allah! Bir soluk almndan az sren lm sessizliinde tek bana at srdn sand. Az sonra, a-taltepe ardndan koptu sanki; yle bir grlt, yle bir naralanma, yle-bir Allah Allah ya Allah! heybetlenmesi dt ardna. Kimse tutamad. Dt yeri datan bir idi; ya eziyor, ya yarp geiyor, ya silip spryordu. Bir saat m, iki caat m, saat m srd kim bilir? Gne battnda hl hz kesilmemiti. Gnein batn grmyordu; karanln ktn de grmedi. Sa kolunda kl frldak misali dnyor, sol kolunda kalkan ou zaman topuz yerine geiyordu. Atn dizginini haylidir brakmt; at yolunu kendi buluyor, kendi atlyor, kendi syrlyordu. Bayezd Bein sezgileri tek bir noktada toplanmt; Timurla teke tek! diyordu da baka bir ey demiyordu. Timurla teke tek diyen sezgileriydi atn ynlendiren; at, sezgilerine uyuyordu... yahud da, Bayezd Bee yle geliyordu. Birdenbire, ucu nefte bulal paavralar sarlm yanar ldaklarn arasnda buldu kendini. Neft iri burun delikleriyle cierlerinin arasn yaka yaka doldurdu. Y&zlt :'q; binici?; on kere binDARAACI 139 lerce ldak akam karanln isli krmzlna bulamt. ok yaknnda

bir sesin Semerkant Trkmencesinde yayk: Ha bu gelen imanlnn padiahdr Yzba Barak Tekin! diye bardn duydu. Ildaklar dalgaland, kenetlendi.... Bayezd Beden yana kayd, kaykld... isler yad stne. O esnada, sesin Yzba Barak Tekin dedii atlnn stne stne geldiini farkett.i ok yaklatnda irkin bir gln adann ykn kapladn seti; avn yakalamann hazznda, doymam bir a gl... irendi Bayezd Be; klcn sallad gibi frlatt yzbann boazna doru. Kl gitti, Barak Tekin Yzbann grtlan buldu, sapland. Kat bir kfrle birlikte kan kusan yzba atndan derken krmzl atllarn stne doru koptuunu grd Bayezd Be. Bo kalan eli atnn dizginine vard hzla ekti. Epeydir dizginsiz kendi bamala alan at huyland; aha kalkt. aha kalkarken arka ayaklarndan biri bileini burktu, ekip dzelemedi de... devrildi. Bayezd Be utu. Uarken can yanm bir sesin: Bayezd Beim dayan... yettim! haykrn duydu. Doan Be idi. fkelendi. Doana myd yoksa atm altnda kald. iin karamad ayajma myd kendi de anlayamad fkesinin sebebini. Be orv yenieri evresinde kalkan olmutu. Biri stne dt: Padiahm! Beim... Ba-yezdm! Brakt kendini artk Bayezd Be. zerine kapanan Doan Bedi. Boynunda-, ahdamarn kesen Mr kl yarasndan kan f-kryordu. Doan! Bre Doan ben sana Mehmede git demedim miydi? 140 DARAACI Gidemedim. Bala beni... senin ... sende... sende lmek padiahm... hakkn., hell et. Sende lmek, yeter bana., yeter.. Alanur.. sana emanettir., yeter! Doan Bein yarasndan srayan kann scakl myd yoksa ter miydi? yle bir scaklk Bayezd Bein iki gznden birden szd. Doan Bes sk skya sarld., kucaklad. Brakmad. Bitti!. diye fsldad. Ne gzel. Sen istediin gibi ldn Doan., ne gzel! Ildaklarn hepsi birden mi snmt; ev-resi.dekiler ekip gitmiler miydi ne? Sesler susmutu., karanlk bir susmuluk... lesiyeydi. Birileri at. kaldrd. Birileri at boazlad. Doan zorla aldlar kucandan. Birileri kollarna girdi. Saygda kusur etmeyen, rken, ekinen birileri. Yrd galiba. Ne olursa olsun, ne yaparsa yapsn her ey kendi dmdayd; her eyi bir bakas yapyordu. Karanln gittike kzllatn hissediyordu. Bir ata binmesine yardm ettiler az sonra. At krmz beyaz giyinmi biri yedekledi. Yarm at boyu gerisinde, kzllar giyinmi iki atl geliyordu... sonra baka atllar, baka yayalar. Susan bir kalabala girdi; susan bir aydnlk... Timurun otayd. Timur, otann nne kmt. Hemen arkasnda ssleri etin bir savan sonunda tozlanm bir sr be sralanmt. Yldrm Bayezdn atn yedekte eken, Timurun nne gelince, inmesi iin yardm etmee yeltendi. teki atllar daha nce atlarndan inDARAACI 141 mislerdi. Biri daha .yardma gelirken Timur durdurdu. Aksayan ayann aksaym saklamaya alarak kotu; kendisi yardm etti Yldrm Bayezdn inmesine. Bayezd Be sanki dteydi, silkinip uyanmak istiyor, elinden gelmiyordu. Timurun yzne bakt. Yine glgedeydi yz, atn glgesine dmt. Glyordu: arpka, km-sercesine... O nadein hi bir ey hissetmeyen Yldrm Bayezd Timurun glne alnd. Ok yese cierine buncasna ac duymazd. Kt dn sersemletmesinde: Tanrnn ktledii bir insana glmek aalktr Emir Timur, bilirsin sanyordum diye sokrand. Sana yakan yapmalydn Timur, kam yemi gibi oldu. Tez toplad kendini: Yanl anladn dedi uysallaarak; Tanrnn, bu dnyay benim gibi bir olak topalla senin gibi bir kre brakm olmasna glyordum, haline deil. Nedense dnyay alt st edenler hep bizim gibileri...

Bayezd Be yeniden keeleti. * * Bir adm gerilerinde toprak birden kt. ki fenerin ikisi de snd. Karanlkta kaldlar. ken topran tozu lama doldu. kn syrts bir sre daha devam etti. Dinlediler. t kmad. Topran bir kula altndaydlar. ki bklm alyorlard. nlerinde kiresi bir toprak tkzl vard, oyulacak; iki yanlar ayn kiresilikte lam duvar, balarnn st de yleydi. Arkalarn ken toprak tkamt. Toz duruldu. Durulma-sayd bir sre sonra soluk almalar zorlaabilirdi. Snen fenerlerde mumlarn yanml koktu. Durulan tozla birlikte snm mum kokusu, yamurda bir maara ii gecesine dndrd lam; tozlu, sprlmemi maarann ta tabanna serpilmi yamur damlalar... Lamda kalan iki kiiden genci bunu hissetti. Garipsedi: Nedir bu Balm Usta? diye sordu garipsemesinde tr ker. Bu seferki kt yerde stelik...? Balm Usta: Tasalanma dedi, ksk, toprak alt bir sesi vard, karanlkta varla yok aras fkmt. Olur byle kntler. Ne yapyorsun? Hi. ktm. Diz st. te yandan, kntnn ardndan geldi yleyse? Ne? Ben duymadm. Sus! ken topra...? Kulan ver hele Sefil Ali, ne duyuyorsun? Yoksa ben mi hayalledim? ken topra bastran biri var gibi... mi? DARAACI 143 Sefil Ali, garipsemesinin yannda soluksuz kalm insanlarn hafakann yreinde hissetti. Eli yreine vard kendiliinden. Ne demek? diye rd. Balm Usta bu i...? Sus bre dinsiz! Yerin altndayz diye rmak m gerek? Toprak, sesi iletmez mi sanrsn dlek Sefil? stmz Timurun tmenleriyle dolu;, heriflerin yer dinleyen lamclarn dam unuttun? Gel sen bu yana yer deitirelim! El yordamnda birbirlerini buldular. Biri bir yana teki beri yana kayarak yer deitirdiler. Balm Usta, eliyle ken toprak yntsn yoklad. Kula te yandayd. Ksk, toprak alt sesi: Bana eyle--gelmi dedi. Ses yok. Bunca yln lmcsym, ok toprak altnda kaldm, yine de soyha .kntlerden rkerim. Kulam olmadk sesler duyar. Az nce bir ses duymadn yleyse? Belki sesin diz st kn bytt kulam, kimbilir... Grltl herifin birisin. Sefil Ali de sesini kst. Balm Ustann hsr zamanki Balm Ustal, ken lmn rkntsn bastrmt. Fakat d. ken topran te yann dinledi elinde olmadan. yisinden de ktsnden de, ne cins olursa olsun o yandan gelecek herhangi bir ses yalnz olmadklarn sy-. leyecekti. kn farkna varmlar mdr Balm Usta? Olmazlar m bre! Safray tulumlara dolduran herif ka adm gerimizdeydi mendebur? Ya o da kntnn altnda kaldysa? O kadar derinine mi kt bu meret? 144 DARAACI Balm Ustann sesi olmazlmayd; gelgelelim almlna deildi. Bunaltsn toparlayarak: Derinine bir knt deil, olamaz dedi. Bir, bilemedin bir buuk kulahk bir tavan kt bana kalrsa, daha azdr daha ok deildir, safra tu-lumcusuna zarar gelmemitir. Aptal Sefil, bana neler dndrttn bre... herif kntnn altnda kalsa ne olur? ldrmez adam buncaz toprak. yleyse kazmaya balamlardr?... Baln?. Ustadan ses gelmedi. Sefil Ali, yeniden erki bir maarann tozlu ta tabanna serpilen yamur damlalarn dnd. Durup dururken mezarlklar aklna geldi. Eski bir maarayla mezarlklar arasnda nasl bir ilgi olabileceini dnrken korktu. Diri diri gmlmek korkusuydu. Kursana karanlklar kverdi. Soluu sklaa-rak: yleyse kazmaa balamlar mdr Balm Usta? diye tekrarlad. Geberecek misin nesin hrldamaktasn sen! Ver ordan grgr bakaym, canlan bre! Sefil Ali aranmaa endi; elinin altna ne geldiyse alp uzatt. Arcanayd. ^Karanlkta Balm Ustann brne geldi. El yordamnda aranan Balm Usta, Sefil Alinin brne dayad grgr terslenerek geri depti; Hepten salaklatn ha

hepten; hre bu koca mereti neyleyim ben, el grgrn versene soyha! Da devirmeyeceiz, unun urasnda el kadar hava delii aacaz. Erinme, el grgrn ara el grgrn! Sada dibe doru bir kyda olacakt, erinme bre! Sefil Ali cansz, gnlsz uzatt ellerini; el grgrn buldu, Balm Ustann sesinden yana uzaDARAACI 145 trken: Hava delii aacana krs kanburu de-nesen olmaz m? kmaa alrdk. Balm Usta, can burnundan sokrana sokrana ald el grgrn: Eyi, senin aklna gidelim... gidelim de knty stmze ykalm. Bre sende kymk kadar akl kalmam Sefil. Yknty bu yana adrrsak kmldamamz nasl olur sonra? Ha? Hadi krs kanburunu atk aklna uyduk da, nereye kacaz pekey? stmz Timurun tmenleri dolu demedik mi? Toy kular vardr ona dndn sen Allah bilir ya... gelir gelir avcnn nne kundaklanr budala. Sen de Timurlularn nne kundaklanmak niyetindesin. Ha toy kuu ha bizim Sefil Ali. Balm Ustann sokran, Sefil Aliye kayaba trkleri ayarnda geliyordu. Baka zaman olsa altnda kalmayaca laflan, bitmemesine dua ederek dinliyordu. Bir iki nefes sonra Balm Ustann dndrd el grgrnn gcrtsn da duyunca Sefil Alinin yrei az biraz darlktan kurtuldu. Sanki Balm Usta delii amt: bilek kalnlnda bir k lamn mezar karanln komutu, aydnlk bir hava cierlerini stmt. Yardm edeyim mi? diye seslendi; ster misin? Cevap yerine sd Balm Usta; Sefil Alinin kan bana yuvaland; eli Balm Ustaya atacak ta ma arad. Ama Balm Usta can yanm: S-rae sana deil deyince 'aurdu aranan eli; Ta boazma kat grgrn frlatt para dedi;, Boa m dndrdk nedir, gzme de srad zkkm. Yardm m dedin sen? stemem. Zararn dokunmasn o da kr. Daraac 10 146 DARAACI Ne zararm dokunur? Konuman bile zarar. Aklm dalyor. Karakol devriyesinin dolamasna atarsak anlarsn. Vakit ne vakit olmutur ki? Yatsy gemitir. Son bacay akam ezan kmadk m? He., yle. Timurun tmenlerinden az tedeydi. Eh., ordan buraya ka kula geldik? Sayarsak, vakit lsne de vurursak yats sonu olduunu anlarz. Grgrn gcrts kulamda m byyor benim yoksa aslnda m sesi ok kmakta? Oraya nasl gelir? Duymazlar, kukulanma... Nerden biliyorsun duymayacaklarn? Daha yava dndreyim diyorum ama o zaman da?.. Duymazlar dedik bre Balm Usta. Sen yer altn oymann ustasysan biz Sefil Ali olarak da bu Timurlularn nasl hareket ettiinin ustasyz. Gece yars demeden devriye dolanmalarn hzlandrmaz bu zalmlar. Korkular, kukular gece yarsndan sonrayadr. Desene lamn kn oyarken lp lp dirileceiz? Niye o? Kendin dedin bre Sefil. Lmn kn oymamz gece yarsnn sonuna denk decek. O sra her bir soluk bu yer altnda davul sesine dner. Topran stne karken koca grgrn her dn bir gmleme olur. Tabii bu san deliinden kurtulursak, ne-fessizlikten lmezsek, can bulup iin sonunu getirirsek... he mi? DARAACI 147 Gene baladn synk Sefil... kes bre! Al ite grgrn ucu vard kt dt riya, enelemez-sen hava da gelecek k da. Konuup elimi artmazsan geriye alrken yknty devirmem, yoksa... sen bilirsin. Sefil Ali nefesini tuttu. ki elini birden, avu ileriyle yere dayad, arkasna kayklp srtm topraa yaslad. Farkna varm dan gzlerini yumdu. Kulaklar

elinde olmadan kecek bir ta toprak ynnn syrntsn bekledi. BalimTTsta derin derin soludu. Cierlerinde toplanm sand, bozuk karanlklarn tortulanma sndan k ^ekletiini hissett^i ^ avay kusar gibi brakp, grgrn bilek kalnlndaki ucunu boaltt delikten gelen taze aydnlk havay, titreyen bir cier alnda nefeslendi. Doya doya: Ver imdi delgy bakalm Sefil Ali dedi. Elimdekini al. Sefil Ali yumuk gzlerini o zaman farketti. Karanlk, aydnlanmt. Delikten, balta sapnda akyordu. Dt yerde iemiz ar yuvarlaklk ki-resi topraa yapmta Balm Ustann uzatt el grgrnda glgelendi. Sefil Ali sts' solukland. Sarholad. Bre uyudun mu ldn m sefil? Kolum koptu. imdi Balm Usta!.. Delg dediydin he mi? imdi!. Tkal kaldklar lam, seilecek kador aydnlkt. Balm Ustann toparlak ak sakaln bile seiyordu. Sefil Ali, yzn, yle byle. Delgy, bu sefer eline uzatt Balm Ustann: Delii mi genileteceksin? 148 DARAACI Yok deve!.. Beni Sefil Ali mi sanrsn? Yknt topra fazla oynamaya gelir mi? Delgy sokacajbm ki ne olur ne olmaz bir kayma olursa dayamklk etsin diye.. Anladn m? Eh.. Anlady-san beklemekten baka yolu kalmad bunun. Hava var, k bize yeter kitap okuyacak deiliz. Karnmz burnumuz da tok olduuna gre?.. lmeyiz gayr. kide bir lmeyiz, demektesin.. Benim lmekten korktuumu mu sandn? lmnden korkan lamc m olur Balm Usta? Krsle zenip yer altnda yollan m kazar? Nerde grlm? Ne o? Bakyorum dillendin, az nce Eymir itinden farkszdn? Bana bak.. Konuma demem, byle bir yerde konumamak adam tknefes eder btn btne. ok yava ksn sesin, hava deliini unutma.. Sese boru olur. Sefil Ali bir sre konumad. Ayaklar, dizlerinden aa uyumua benziyordu. Lam kazmakta alk olmasna ramen, almadan oturmaktan olmal, dizleriyle iki bacandan ikisi de yerinde yokmu gibiydi. Hele bileklerinden te tabanndan hi haber gelmiyordu. llk kundak-lamasmdaym sand kendini birdenbire. Kollar bile, llk kundaklamasnn kaln bez sargs iinde sk skya balanma dnmt. Kmldatmak istese ba dnecekti. Ben sarlk olmuum ocukken dedi durup dururken, Balm Usta sen de sarlk olmu muydun? Balm Usta, kulan ykntdan yana dayam dinlemeye gayret ediyordu. Dalmt Sefil Aliyi dahi unutmutu. Sefil Alinin sesi, kulaklarna k uyuukluunun sersemlettii sineklerin vzltsnda geldi. Yok bre! diye mrldand, BunDARAACI 149 lar lm m nedir? imdiye oktan kazmalyd-lar yknty. Can skkn, dnceli endielenmi: Var bunda bir i? dedi. lmediler ya! Yoksa Timurun lamclarna m attk? Savata olsak hadi neyse, attk derdim.. Savata deil iken..? Sefil Aliyi hatrlad o srada: Ali Sefil Ali sen bir laf ettiydin demin.. Ne dediydin bre? diye sordu. Sefil Aliyi hatrlamas asl dndklerinden alkoymamt, sorusu szm ona soruydu, kula hl te yandan gelecek seslerdeydi, Sefil Ali, durup dururken syledii sarlk lafn unutmutu bile. Balm Ustann kukulanma benzeyen mrldanlarndan bir anlam karmaya urayordu. Cevap yerine soru sordu. Yerli yersiz kukulanmazsm sen, bir koku mu aldn?.. Baka zaman olsa Balm Usta, Sefil Alinin sorusuna cinasl konuur kengele alrd. Bu sefer heveslenmedi hi. Aksine youn bir -rtanceye yklenmi sesi bir ncekinden daha ksk: Sen bu safra tulumcusunu tanr msn? diye sordu, Ad neydi soyhann? eykel.. Adn sorduk bre sann sormadk sana!.. Ad olur mu san helbet. eykel diye bir ad duydun mu sert? Sen duydun mu sefil! Bir adama durup dururken eykel laab verilmez. eykel bilinen birinin bizim yanmzda ii ne? Kim buldu bunu- kimin nesi? Sefil Ali hemen cevap bulamad. Balm Ustann soru nedenini karmaa alt. Sorua baklrsa Balm Usta eykel safracdan kukudayd, toprak kmelerini hayra yormuyordu, bir bit yenii aryordu. Balangta, daha 'kntnn 150

DARAACI tozu topra dalmadan kendisi de bir Sefil Ali olaraktan o biim bir bit yenii aramam myd? Vay bre biz bir haynlktayz! deyip ince kee brknn yamruluundan yenilmi bir acdan gzleri ald. Ban outururken: Haynlk m var bu iin iinde diyorsun Balm Ustam, sakn..? diye sordu. Beni brak imdi.. Kimin nesidir eykel?. Valla.. Balm Usta.. Bilemem, eyi bir safrac olduunu sylediler. Eli tezineymi tezineydi de, grdk biz de. gndr seni ne aksatt ne bunaltt. Yalan m? Sefil laf uzatma, kimin nesi diye sorduk! Boyun bkp: kaamaktan, Bizim lamc ocanda el ayak ilerine bakan derviimsi biri var, bildin mi? dedi. Balm Usta ksk ksk lahavle ekiyordu. Uzatrsa Sefil Ali, Balm Ustann ok kt fkeleneceini sezdi. u sra Balm Ustay fkelendirmek de hi iine gelmiyordu. Buna ramen: Tanrsn canm deyip gevelemeyi bir kere daha uzatmay denedi. Kafasr kaznm surat dn birisidir. Az dike konutun mu yalar zkkm: Biz de halimizce Bedred-diniz, der.. Bildin mi? Parmak uunca olsun ses ksma sakncasndan amayan Balm Usta: Ne ne ne? diye bard. Ama hemen saknna dnd, Bre bunlar benim gzm tutmaz bilmez misin Sefil? Ayama dolasalar huylanrm, bizim takmn yresine gelseler koarm hi mi grmedin? Dervi mervi deil bunlar, soyguncu uru blnden beter kan iiciye benzerler demez miydim? Sen gel, byle bir ite canmz emanet edeceimiz yere koy JL HALK KTPHANES DARAACI 151 soysuzu, Sonra da neden ker bu lam diys dn!.. Balm Usta... Sen imdi bunda.. Yani bu kme ileri bu eykel herifinin ileri midir demektesin? Ben bir ey dememekteyim meydanda, gz nnde, kr msn? Yok.. Yapmaz, yapamaz. almasn, tezliini grdk gndr. kntleri de grdk!.. Sefil Ali aptalca dudak bkt. Aptalcayd ama biraz da sulanmcanayd. Sanki kendi kendini ktler bir dudak bkme.. Utanmt. Kr kr gidip eliyle bir hayn bulmu, getirip yanlarna oturtmu: Al canmz helal olsun demiti. Hrsndan dilerini gevdi. Fakat btn btne de sulanml stne konduramad. Balm Usta, ben bu eykelin azndan duymadm hi yle bir laf dedi. Bir iki kere snadm, skladm, denedim az amad. ini de bilenlerden grnd gzme. Hem canm ne var, alt st bir tekerleme azlarndaki.. Ne demektir, ben de halimce Bed-reddinem ne demee gelir ki? Bir bir.. Bir anlam var? Say ki dil pelesengidir. Birinin aznda, ikisinin aznda haydi haydi nn beinin aznda dil pelesengidir. Neredeyse adm banda nne kan tutturup sylerse dil pelesengilii mi kalr bunun? Te Amasyamzda, Tokatta, Ankarada... Duyduumuz Bursada bile Edirnede bile varm. Hepsi de ayn arktan km herifler sanrsn, aa be yukar birbirlerine benzer klkta, birbirine benzer grnte diyorlar.. O zaman adamn saknaca gelir. Derviin Tanrdan te bir saplantya kaplanmasn 152 DARAACI I: aklm almaz benim, ylelerinden geri dururum. Hele bizim gibi bir ie svanmlarn arasna gire., memeli buncalar.. Sefil Ali girmemeliydi. Balm. Usta, bre sen de byttn crmk kadar ii ha! Bytmedin mi? nallah bytmmdr. Balm Usta, nallah bytmm demese de yukardan aa sp saysayd daha iyiydi. Sefil Ali, bunca zamandr yannda alt Balm Ustann huyunu suyunu ezbere bildiinden, kortu. Can man korkusu deildi; iin yarm kalmas, gvencelerin yarm kalmac korkusuydu; bir de oldum bittim nefret ettii haymlk.. Balm Ustann sezgileri doruysa, ki doruydu bunu herkes bilirdi, en kark yer alt yollarn bir kar amadan aar kaca yere yer stnden daha kolay daha doru kard, sezgileriyle delerdi topra, imdiki gibi, delip gittii dorultu da muhakkak varacaklar yere varrd... yleyse, iin iindeki hayml sezmesine Sefil Ali inanmak zorundayd. nannca da..? Beceremeyeceklerdi demek ki. Bu eykel denen herif birinci knty de

ikincisini de ncsn de bLe bile hazrlamt. Yoksa Balm Ustann lamlar kolayna kmezdi. bugnece kmemiti. Birincisini dnd: lk gn, yirmi kula ya gitmi ya gitmemilerdi, lap demi kmt lam, kntye Balm Usta pek aldr etmemiti: Gzmz aalm; demek bu Akehirin topra rk ilerde bamza i amasn Sefil olumla geitirmiti. Ama dnk kntnn zerinde az biraz durmutu. Bre olmaz! Bre kecek bir kaama brakmadk aramzda! deyip ikinciklenmis: AkDARAACI 153 silik... her hal aksilik... deyip somurtmutu. Somurtuu kntleri ustalna yaktramay-nayd. Huysuzlanm, sokrants artmt. Sefil Ali bundan sonra olmamal bu, bundan sonra hi olmamal! demiti. imdiyece biz kendimiz kendi topramzdaydk olum. elebi Mehmed Bei-mizin saylacak toprandaydk anlar msn? Btn lam kse yanmam bizim saylan toprakta amma velakin on onbe kula gidince Timurun ordusunun altna erieceiz, o zaman...? Oralarda bir yerde son havalandrma bacasn amlar, zerini al rpyla gizlemilerdi. Balm Usta cierlerini doldura doldura soluk lanr.: Bre Sefil bundan sonraki hava da Timurlur.Andur artk bilesin, ek, bolcana ek ki bizim havayla girelim yer altna demiti. Bundan sonra havalandrma kuyusu kma da yok. karsak doruca Yldrm Bayezd Hanmzn tutsak olduu adra kacaz.. nallah! Sefil Ali de az zamann adam az zamann lamcs deildi.. \ eniyetmeliinden bu <*ana Balm Ustann yanndayd, yer altn yerin stnden ok daha iyi bilirdi. Yer stnde, hele kentlerde yolunu yitirir, ounca yol sorard da yer altnda lama balayp eline grgr yahud delgy ald m yrei gvenle vururdu. yle olduu halde, Balm Ustann, son havalandrma kuyusunun banda syledikleri kursan kartrmt. Gzleri bir tuhaf yoksullam, Balm Ustann bizim topraklar dedii kel tepelere, al rpya, kme aalara yoksul yoksul bakmt. Akam daha olnwms-t; ikindi kararmt biraz. Bulunduklar meyilin alt hemen, Timurun erileriydi. Bunlarn altndan geecekler, topran durumuna gre ya do154 DARAACI lanaraktan ya dorudan varp bir adrn ortasna kacaklard. Aada, allarn arasna saklanm-lmda grebildii gz alabildiince adrlard. Bir adr kalabalnda aradklard nasl bulacaklard? Balm Usta da bakyordu ama onun bak hercai rbaka trlyd, gz gelimi, kendisininki gibi y^sulca deildi. len bien, erisini dorusuna cenk drmee urar baklard. Gzleri, adr kalabalnn ortasnda bir yeri gstermiti: Sefil Ali olum bak, oray gzn kesiyor mu? Oraya gideceiz krs misali yer oyarak. Yldrm Beya-zd Hanmz orda tutsak ite. Ya ap yanlp baka adra karsak Balm Usta? ster." misin Timurun otana dalalm? Onun orasn sen dn gayri. Neden? Hepimiz...? Ben yam yaamm oul; bundan sonra bu kadar ya yaayacak deilim ya. Sen gensin. Genlik yallk m var imdi Balm Usta? i. elimize yzmze bulatrp irezil olmak yz karardr. Yldrm Beyazdmz tutsaklnda yand gitti kurtulamad demektir ki bizim iin lm budur. elebi Mehmed Beimiz, bre biz bu Balm Ustay adam bellerdik tuh!.. Vara gide Timurun kucana de ha, atamz tutsaklndan ekip alamaya vay soyun kurusun Balm Usta senin der mi demez mi? Ht! Ht!.. Balm Ustan amad imdiyece az almas Sefil Ali, at m? Koca Tanrnn iniyle gece yarsnn ortasnda Yldrm Beyazd Hanmzn adrndayz. Gevezelii kes artk; uarak gitmeyeceiz yer altdr gideceimiz yol. Yer DARAACI 155 alt yolu belli olmaz kalk, yeldir hadi yeldir bre! Hadi biz vaktinde vardk

diyelim ya Bayezd Han uykudaysa? Ya adrnda deil ise?. demek gelmiti Sefil Alinin aklna ama diyememiti. Hem vakit bulamam hem ^z biter bitmez kalkp bacadan inmee hazrlanan Balm Ustann yreini bulandrmaktan ekinmiti. On kiiydiler. Bu eykel denileni kan topra tulumlara dolduruyor, yedisi de ektirme usulnde dolu tulumlar duraklar arasnda elden ele tayordu. Yedi ektiricinin drd eli kl tutmasn beceren yiitlerdendi ayana abuk ulakl becerir kiiydi. Yedisini de iyi bilirdi Balm Usta; yedisi de Sefil Alinin on yllk bir kap yoldalaryd. Gelgelelim bu safrac, bu eykel denileni? elebi Mehmed Belerinin dnda, bu yanda pek kimselerin bilmedii bu gizli lm ii iin alnmt adam yokluundan. Takmn asl safra-csnn bacan bir gn nce kuduz itin biri srm, baldrndan et paras et kopartmt; Amas-yada Sayrular Evine almlard. Tandk bir safra-c\ bulamaynca Balm Usta aksilenmi: Bre ne kt zamandr bu zaman; ordu paramparadr deyip yanmt. Kimi Emir S^aymanla Ali Paann ardnda Edirnededir, kimi sa elebinin yannda Karesi elinde. Bizim Lmc Bl dersen darmadank, Timur denilen zalim bile bile yapt bu ii, bile bile datt bizi, bld cehennemlik herif! imdi nereden bulursun eline tez bir safrac? Dnemedik, byle zamanlan dnemedik! nsan hep eyinin sregeleceini sanyor bre Sefil. Kim derdi Timur adnda bir kanc kacak, dalmaz diye nlenmi Yldrm Bayezd Hanmz vurup datacak ha? Dte grlse inanlmaz, hayra yo156 DARAACI rulmazd. Gel gr ki haymlk.. haynlk ykt Ba-yezd Beimizi bre, bu hayml dnmeliydik., neyse, dnmenin yarar yok imdi, var dola u Amasyay bakalm bir safrac bulabilecek misin? Bula bula bu eykeli bulmutu Sefil Ali de. Acaba, gerekten topra ktrten eykel herifi miydi? tr kerse bir lam, ustas ustalyla nl olup da lam tr ckyorsa, Olur byle eyler denilemezdi. Sefil Ali, eykelin hayn-Imn su gtrmezliine inanmaktan baka bir are grmyordu,gremiyordu. Ne yapacaklard imdi? Elde baka safrac yok iken, olan da ha-yn iken? Balm Usta? Ne var? imdi ne yapacaz? Neyi? sykeli. Haymlma inanyoruz. Bundan sonra da...? Surdan kurtulalm hele.. Bundan sonrasn o zaman dnrz, dur! Sus sus!. Baladlar! Balm Usta, sk sk kulan yaptrp dinledii ykntnn te yanndan gelen kaznmay andrr syrty ayrd edebilmiti. imdiye oktan balamas gerekirken her nedense geciken sesler yine de sevindirdi yreini. Temizleme ii bitince bir yerine iki sarlmal ie, gecikmenin zararn kapamalydlar. Emin olmak iin bir kere daha kulak verip dinledi. te yan kazyorlard. Yanlmamt. El grgrnn at delie yanap enesini uzatt. Yutarcasna nefes ald. Rahatlayp oturdu. Eh... knt temizleninceyece dinlenelim. Sen de uyu biraz Sefil. Uyku yeri saylmazsa da ouras ne are? Ku ty arayacak deilsin herhal. DARAACI 157 Sefil Ali gld. Ama neden gldn kendi de bilemedi. Uyumak, aklnn ucundan bile gemiyordu. Olanlarn budalal yznden olduunu dnyor, i dilediklerince bitince haymlm eykel safracsna nasl detecek onu aklndan geiriyordu. diledikleri gibi biterse.? Bre o zaman balarm derbederi. Yldrm Bayezd Hanmzn kurtuluunun yz suyu hl metine el crmem ite. Yldrm Bayezd Han, Timur gibi bir canavarn penesindeki tutsaklktan ekip-almann onuru dnyaya deerdi. Nasl da alkalancakt cihan bre.oyy! Kimdi tutsak olan? Koca cihan padiah Yldrm Bayezd Han!.. Ya kimin tutsayd? Ti- murun! Yedi dveli sekiz yerde yok etmi dar getirmi yer yzn heriflere, byle bir Timurun, yer tamaz ordusunun kurt kapannda saklayp koruyarak, hem de gzlerini drt amacasma n-bettelerken tutsa ekip karmak dnya dillerinde bir dillenir bir dillenirdi ki artk! Hey hey, bre hey

hey de bre hey. Sefil Ali miymi padiahmz . Timurdan karan bre u bizim Snl Ali mi imi? Bak sen hele bak sen!.. deyip ellerini vura vura amalar bile yeterdi. Rim ddr eykel'in haymln o zaman? Varsn belasn bakasndan bulsun it! Dnyada belasn bulmam haym m vardr? Sefil! Bre Sefil sana derim ldn m kaldn m ses versene!.. Balm Ustann sesi keyifliceydi. Her zamanki gibi cihan bir pula satm ses deilse de ona yaknd. Sefil Aliyi dald dlerden ald. Dnrdm de Balm Ustam dedi. Yarm saata kalmaz temizlerler bu pislii he mi? 158 DARAACI Eh.. Temizlerler say.. O zaman eykeli ne yapacaz? Geri bundan sonra hava bacas ama ii yok ama Hava bacas amak ii yoksa dn gvene almak iin tuzak direkleri de mi yok? eykel'in haym ise asl tuzak direkleri iine yarar. Haym ise diyorsun..? Herhal tam tamna inanm deilsin? Tam tamna inanmam iin gzlerimle grmeliyim. stnde durmu grnmeyeceiz, anladn m? Bir aksiliktir oldu, deyip geeceiz. Tavan tutaklarn dikmeye baladk m eykeli yanma alrm ben, sen de safracla geersin. Bundan sonraki knt bizi muhakkak ele verir. Hem dzlkteyiz artk hem Timurun adamlarnn kaynat yerdeyiz. Sk, sessiz drt gzde almalyz. Onun ii uyu, dedim sana. Uyu demesi kolay Balm Usta, uyumas zor. Niye? Sava sras lamlarda horuldadm m humbara patrts sanrd millet, sanmaz myd soyha? Sanrd. Getir yle savalar yine horulda-ym. Alt yan bir candr onun orasnda. imdi bir benim canm m orta yerdeki? .Can kurtarma, can verme korkusu halt etmi. Padiahn yz karas olmak var ki bin defa lmeye raz gelirim. Haa? Sen bu ii baaramayacamzdan kukulanrsn, korkma!. Sefil Ali, son havalandrma bacasnn azndayken dnp de sylemeye vakit bulamadn: Yeri geldi imdi sylesem mi acep? diye geirdi 2ihninden. Sylemezse gnl rahat etmeyecekti. Bir de, nasl olsa bekliyorlard. Mezardan beter bir lam tkanmlnda otur\p beklemek daraac 159 lm ayarndayd. Konumakla unutuyordu insan bulundua durumu. Qnun iin: benim sana gvenim tamdr, bilirsin bunu. Yer altnda ynn yitirmezsin. Varp doruca tutsak padiahmzn adrna kacamz admdan eyi bilirim, adm bilemem belki kacan bilirim. Pekey... Ya padiahmz adrnda deilse? Ya uyuyorsa? Uyuyorsa, uyandrmas kolay. adrnda olmamas ne demek? Hani olur a, Timur adrn deitirmitir. Deitiremez mi? Yahud Bayezd Beimiz hava almaya km olur. Padiahtr bu neyi ne zaman yapaca kim bilir? Bylece adrnda olamaz bakarsn. Bekleriz. Nasl olsa gelir. Timur adr'n deitirmediyse tabiy nasl olsa gelir szm dorudur., deitirdiyse? Neran deitirsin? Yersiz kukulara kaplma; Padiahmz haberlidir. Bizi, bu sabah, er e'zanndar^ aZ nce yahud o sralar adrnda hazr b^tfe^o-^'^Y nmda da Hoca Firuz Paamz hazjr bulunacak., haberleme byledir, bunu da elebi Mehmed Beimiz ayarlatmtr Amas-ydan. Sen denjlen vakitte rada olmaya bak'tesine kawin\n. Olrtezsa. ,vz karalna battn ki lsen de kurtalmazs Sefil Al titre&i. $*t an yoklamasnda bir rperti bfcan "->T^a btn damarlarn bir anda dolanmtr A?atAlk dlerinde boulmann rpnnda: VeTnr yazd ise bozsun Balm Ustam dedi. Haydi i i ^'ld belle ya senin gibi h>i* B*a-lm Ustaln uandan kertilen \'akit'-?'ii bitirmek beklen- . Beklenmez mi?)* 160 DARAACI Biz de ona abalarz Sefil. Biz de ona abalarz da.. Ne ise? Baka bir aksilik kmasn, bu kadarla yetinilsin. Sanmam ki yetine teres! Niyeti bizi gece komak anlald artk, oyalanma ii

karyor byle byle. Kimbilir, belki de knty Timurun devriyeleri grrse bamzn derde gireceini he-saplyordur. Anlayacaz. Haymlk eykeldeyse tabiy .i-yeti odur. Bana bak, aklnda kura kura sakn ki eykele kinlenmeyesin Sefil, kinlenip bama bir i amayasm, anladn m? eykeli bana brak sen. Sefil Ali cevap vermedi. Ykntnn te yanndan gelen sesleri, bulunduu yerden duymaya balad iin heyecanlanmt. Seslere at kulan bir sre. Balm Ustann grnen izgilerini gz yordamnda birletirip ne yapmak niyetinde olduunu kestirmeye abalad. Balm Ustann yz le gneinde bile iini dna zor vurduran bir yzd, ya ok izgili olurdu, izgiler ne var ne yok hepsini ana alr saklard ya da izgisiz, dmdz bir yzde grnrd ki o zaman da bir izgisiz dmdzlk varsa bile anlamn sylemezdi. imc'i-Du karanlkta, gz yordamnda izilmi bir Balm Usta yznn niyetinden ne umulurdu? Hava! Sefil Ali, bu havann havalm bile bile, yine de Balm Ustadan bir eyler sezmeye hevesleniyordu. Balm Usta ne dndyse dnd. Sefil Aliden ses soluk gelmeyince sorusuna Benim korkum senir.kine benzemez dedi. Bir hesap kt stnde enine boyuna dnlp eni boyu bir btnde hesaplandysa kattaki hesabn yere uygulanmasnda ama olmaz. ama olmas iin ya DARAACI 161 hesaplarn dangaak ya uygulayanlarn avanak olmas gerekir ki Tanrya kr bunca yln adam olaraktan bizim bir avanaklmz grlmedi. Bu iimizde hesaplar yapanlara da gvenirim. elebi Mehmed Beimizin kendisi lalas Bayezd Paamz akl yetiklerle babaa hesaplayp izdiler. Eh... Hoca Firuz paamza gidip gelenlerin biri de sensin Sefil. Az nce, nrdn, haberciliimizin stne adam bulunmaz demeye getirirdim.. lleri yanl m aldn yanl m verdin hesaplara? Yoo! Hepsi bir tamam, noksanszdr. Hem de Balm Ustamzn yardmcs Sefil Ali olaraktan lamc Sefil Ali olaraktan syi dinle beni uygun bilip.. Uzatma! Eer l uygun ise kertilen vakitte biz de Yldrm Bayezd Hanmzn tutsaklk adrna aadan bacamz atk demektir. Padiahmz da. Hoca Firuz Paamz da alp lammza kurtardk, bekleyen atlara atladmz gibi Amasyamza ulatk, hem de elebi Mehmed Be-imizden alkn binini birden aldk demektir.. Sonra? Sefil Ali sonra ne olacak hi orasn dndn m? Sefil Ali avanaklat. Balm Ustann ne demeye sorduunu ol grp bulamad, karamad, avanak avanak. Sonra? dedi. Aynen Baltm Ustann sesinden: Sonras...? diye tekrarlad. Bre Balm Usta daha ne istersin? Bunun ne sonras olur Tanr akna? Koca padiahmz Yldrm Han Gazi bre... Bu ad yeter Anadoluya da Urumeline de. Geti mi baa? Daraac F : 11 162 DARAACI Geti say. Ald m dizginleri eline? m Ald say Srd m ordusunu..? Srd say Vurdu mu klcn? Amarj Hur vurdu say deyip elenme, senin azmda bir b^kla var karamyorsun Balm Us.a, nedir? Babann derdi pek mi byktr? Yaaa!.. Hay Sefil Ali yaa! y\e senin dediin gibi geti mi, ald m, srd m, vurdu mu ile olup bitseydi ne ho olurdu. Anadolu ile Uru-meli glistan yine, biz bu Timur dn grmemi olur grmemie dnerdik. Gelgelelim senin bu dediklerin kolay gerekleecee benzemez. Byk ehzade Emir Sleyman Edirnede padiah m? Padiah tabiy.. Alt buna da. Ali Paa, Emir S-leymann, sen de bilirsin Emir Sleymanm bir takm kt huylar keyifleri meyifleri vardr. O huylarn keyiflerini giderecek meclisler toplad m toplamad m? O meclislerde Emir Sleyman doyurdu mu doyurmad m? Emir Sleyman babasnn korkusundan kurtulup kendi bana kendi v keyfince yaamaya alt m alamad m? Eee.. Bir de yannda ki Belere balad mal mlk dn? Onlar, o mallardan kolayna ayrlmaz. Emir Sleyman alt bana buyrukluktan geri dnemez.

Bre babasdr bu, Yldrm Bayezd Handr bu!'Buy-uu ulat m ellerine hepsi boyun eer bana kalrsa ' Zor. Sana kalrsa klay ama sana kalacak i deil bu i. Bata Ali Paa istemez., nkm Ankara Savanda hayml andran o kalarDARAAOI 163 n unutur mu Yldrm Bayezd Han? Ali Paann Emir Sleymann, teki Beltrin cezasn vermez mi? Biz devleti kurtarmay dndk demelerini kim dinler? Bu iin cezas nedir bilmez deilsin, kelleyi vermektir he mi? Kelleyi vermek korkusu hepsini Yldrm Bayezd Han a kar ayaklandrr Sefil. Zaten blm brk olan orduyu eyice yok eder. O zaman bizim elebi Mehmed Beimiz de..? Kat, cezalanr o da.. Diyeceksin.. Yanl. elebi Mehmed Beimiz en son geri ekilendir o da babas Yldrm Bayezd Handan gelen buyruk zerine olmutur. Yoksa bizi bu karma iine srmezdi. Kulan a da dinle Sefil Ali ben sana ne demekteyim bak.. Eer bu Yldrm Bayezd Han kurtulursa kan gvdeyi gtrr Anadoluda da Urumelinde de.. Kan gvdeyi gtrr. Timur yle bir haynlk yapt ki te dnyada hesabn verebilir mi bilemem. Yazk oldu Trkmen milletine, yazk oldu, ok yazk.. Sefil Ali: oman iki ucu da.. dedi, cayd. Sylese mi sylemese mi karar veremedi. Dorusu aklna gelmedi, geldii anda da korkmutu. Korkusunu mrldand istemeyerek: Yldrm Bayezd Han kurtulmazsa da ortalkta kan gdeyi gtrr dedi. Koca Tanr acr deitirir mi bilemem.. iCoca Tanr kime acyacakt! Nasl acyacakt niin acyacakt? Bir sr kmaz sokak karanlklar, bir sr krs yollar... Sefil Ali her eyi brakp eykeli dnd; dilerini gcrdattndan haberi yoktu. Balm Usta uyku se^rimelerinde: Koca Tanrnn acmas bitmez diye sylendi; Tkenirse 164 DARAACI zaten bu dnyann sonu gelmi demektir. Bize, Yldrm Bayezd Han kurtaracaksnz, denildi tesini dnn denilmedi. Elbet bir bildikleri vardr. Biz iimize bakalm, alnmzn akyla bitirelim, tamam m? imiz bu mu bizim? Sefil Ali: Bu! dedi ama Balm Ustann sorusuna demedi, akl baka yerdeydi, eykelde. Balm Usta: Bu, dedin; lakin ark kt sesin. ine de gvenin yok anlalan senin? Var m? He mi? Sefil Ali azn amad. Balm Usta da ken toprak ynna, yoklamak iin yasland. Yaslanr yaslanmaz ynt toprakla birlikte te yana doru kayverdi. Dengesini bulamadndan yanlamasna dt. Vay bre! Tezine kazmlar uaklar aman! Topran bir ksm yukardan stlerine dklmt. Hava deliine dayana delg dikine du-ramam, bacams bir oyuk az meydana kmt. Bol hava, bol gece ... Sefil Ali Balm Ustaya doru kayarken: Nettin Balm Ustam! diyebilmi, fakat te yandan gelen fslty az am seslere ferahlamt: Balm Usta? Sefil Ali? Nicesiniz? diyen sorulard. Balm Usta abuk bulmutu dengesini. Yukarya doru, en azndan bir adam gdesi geniliinde oyuk baca azndan gkyz grnyordu; bir iki yldz, kendi grnmeyen varl aydnlndan anlalr ay... gece mavisi; gven vericiydi. Baka bir yerde, baka bir zaman olsa hi ekinmeden durup seyredecei, gven duyaca bir grnt; hemen kp bu grn doya doya tadmaa koard. Gelgelelim imdi yer ne baka yerdi zaman ne baka bir zamand. Timurun kol gezen devriyeleri de u bir iki yldz, varl aydnDARAACJ 165 lndan anlalr ay kadar gerektiler; belirebilir-lerdi. Naslmz nicemizi sormann sras deildir! diye atld. Sefil Ali i vaktidir. Uaklar yknty brakn az biraz nefeslenin. knt hayrmza olsun diyelim, hayrmza kullanalm.. Sefil Ali eykeli soracak iken Balm Ustann hi de ummad deiik davranna bir anlam veremedi, eykeli unuttu. Zaten Balm Usta: Sefil bana bir omuz ver! demiti sznn ardn getirmeden. Bacaya kp yerimize bakmam gerek. Elini uzatm, Sefil Aliyi omuzundan ekmiti.

Sefil Ali ister istemez Balm Ustaya omuz verdi, bacay kmasna yardmc oldu. Fsr fsr: Balm Usta dedi; Ne yapmak istersin, niyetin nedir bilemem; bilesin ki seyran yeri deildir ktn yer. Timurun devriyelerine aksn, aktasn, gel bu i...? Yar belinden yukarsn bacann stne alan Balm Ustann, Sefil Alinin omuzundan yaylanan aya susmas iin omuzunu tepikleyince Sefil Ali de fsr fsr sylenmesini kesti: Sen bilirsin.. diye mrldand. Gzleri bir sre, yer stne kar kmaz sindiini farkettii Balm Ustann karaltsnda kald. Neden olduunu bilmeden derili bir soluk ald. Belli belirsiz korkuyord *[ Gzlerini Balm Ustann karaltsndan ayrmada^ meldi. Birden belirecek bir ne olur ne olmaza kar btn bedeni hazrd; bir yay gerilmesinde bekliyordu. Az tesinde, lamn uzunlamasna dizilmi olduklarn hissettii uaklara doru. Fazla yaylmayn! diye fslad., Ben, kan! der demez tilki srnmesinde seircesiniz. Yolumuzun tkanmas Ba166 DARAACI hm Ustann yanmas demektir ha! Unutmayn! Tamam m? Kula: Tamam, anladk, hazrz! gibilerden gelecek seslere ak beklerken gzlerini bir kere daha Balm Ustann karaltsna evirdi, yukarya. O bir iki yldz, o gece mavisi, o grnmeyen ayn yalaz, akalyla.. Balm Ustann karalts ya iyice sinmi, toprakla bir olmu ya da az ilerilere kavm.olmalyd Endielenmedi. Balm Ustadan ses yahud imar gelmediine gre korkulacak bir ey yok demekti imdilik. Lmda bekleyen uaklara doru kayarak meliini salama ald. Tamam msnz? diye sordu bir daha; Eksiiniz gediiniz falan? Yaras beresi olan var m? Bir an ses gelmedi ierden. Baca oyuunun st nasl sessiz, bir iki yldzl, ay aydnlnda bir gece mavisi ise ierisi de yle sessizdi; karanlk, toprak alt, dar. Karanlk toprak alt, dar bir sessizlik. Bre duymaz msnz, size sorduk? Tamam m eksii gedii olan var m? En yaknndaki: Biz hepimiz tamamz., tamz da... dedi ikinciklenmi bir fsltda., bekledi. Eee? Ne demek o? Das n'oolmu das? Yreinin pirelenmesi dehete dnmt Sefil Alinin, anszn. Kan kurumas dedikleri lanet eer yrein le dnmesi ise Sefil Ali yreinde-ki kann ylesine kumlatn hissetmiti. Bre cevap gelse ya! Cevap gelmiti, beklemediinden, Biz tamamz da aramza aldn yabanc tamam deil derhal., yok. . raac 167 eykel? Yok mu? Bana bak, adam adama ad ada yoklann soyha? Lamn o yanlarnda siz varsnz; bu yanda da biz vardk; aramz yknt toprak deil miydi? yleydi.. yleydiyse* Bre tez... yok mu aranzda eykel? En sondakiriiz ne demekte? Hep en sar. 1a myd o? En sondayd se eykeli grmemesi I ilmemesi olamaz. Bre sordunuz mu? Sefil Ali bulunduk.ar yeri de, yer stndeki Balm Ustay da unutmutu. Az nce Balm Ustadan yana gelen endiesizlii tpk lamn kn andran bir yntda yerini kt bir ikile brakmt; ikili, durup dinlenmeden tela dnmt. Fsldayan sesi, birbirini kHr"klcyen telalarda saknmay makmmay brakmt. La-mdakilerden gelecek sesin; Burda, eykel aramzdaym demesini delirmesine bekliyordu; lm... topran altnda kalm grememiiz demelerine, yan mrn vermekten kanmayacakt. Oncack bi^ kntnn adam ldrmeyeceini, o kadarck topran eykel gibi bir smkl dervii bile altnda grnmez edemeyeceini bildii halde umutlanyordu.. Yok., gren de olmam. Baca az oyuntusundan grnen o bir iki yldzla birlikte gece mavisinde oyuk gk yz, lamn krs yolu karanlnda dolana dolana dnd Sefil Alinin gzlerinde. Hereyi bekledii halde sykelin yok oluunu, hemi de hi kimsenin gr-memecesine yok oluunu duyma ne bekliyor ne umuyordu, dnmyordu ki! Tkank kaldklar srece Balm Usta ile birlikte olan olmam saymak, knty kt bir aksilie balamak iin

168 DARAACI az birlii etmei szlesmilerdi ama bu, eyke-lin varl dnlerek varlan sz birliiydi. Ya eykelin yokluu? eykelin yokluunu, yok olabileceini akllarna getirmemilerdi; kir. getirirdi ki canm? Kaaca kimin aklna gelirdi it dlnn? Kamak? Eyvah! Bu kamak ii haynlm son ucuydu bre heyvah! eykel, ilk nne gelen karakol devriyesine lam anlatacakt, niinini nedenini syleyecekti., belki sylemiti imdiyece.. nbetiler, devriyeler, karakollar.. Btn Timur tmenleri ilerini brakm geliyorlard; Balm Ustay ku avlarcasna avlayacaklard orada.. Balm ustaaaa! Bre Balm Usta in aaya tezidek! ,. Sefil Ali-nin sesi barfgr ba-ngr deilse de bangr bangrlkta.n n^ag kalmaz bir bartayd. Balm Ustay, yukartdan kan bana sram halde aaya indirtti. nerken, oyuun azndan ta topra da syrp dktrterek.. Bre ne var? Delirdin vi akln m ocuksad sefil? Oyunda m sanrsn kendini soyha? Balm Ustann gremedii gzleri herhal sesinden fazla bir fekede olmalyd. Soluu kesmece morarm, terslenm'esi kazma ucunda deli-yordu. Aklnca i mi yapmaktaym dersin? ^2 \ar? ldrdn m? Dur; keke ldrsaydm. Balm Ustam sus., kt; ne kts berbad, pis i pis! Haymlk!.. Kes sesini sus bre! Syle imdi., usul usul syle., ne oldu? Sefil Ali o zaman aklszln koyusunda yzdn anlad. Yukardaki tehlike bir yana, aada, lamdakileri velveleye verecek bir tedirginDARAACI 169 lige saldnn farkna vard. San ekiir akan yumruklar oldu. Yutkunuyor, durmadan alt dudan sryordu. Dnmenin bir ie yaramayacan Balm Ustann tutup yakasn ekmesinden sezinleyince: Kam. dedi. eykel kam Balm, Usta, durumumuz... Ne varm durumumuzda? Ne yok... Sus bre! Yumruklayan bir sessizlik oturdu lama. Bir sinein konup umas, bir arnn iei somurmas.. Kelebein kanat krpmas; oncalayn ite, ona-dek srd. Sefil Ali: Sustum! dedi; Pekey? Kendine gel! Geldim., pekey. Syle imdi., ar ol da syle. eykel nereye kam? Bilse?. Ah bilebilse bir..? Bilebilse ku olup umaz, ardna dmez miydi haynn? Ar olup vj vj sokmaz myd elini yzn eykelin? At sineinden beter bir yapmada ense kkne ya-' p'maz kann emmez miydi? Herhal Timura.. dedi ama Balm Ustann bekledii kzmacalamdan lamn duvanna yaparak ekinip de dedi. Kim grm bre, Timura gittiini kim grm? Kimse. yleyse nasl dersin eykel Timura kat diye? Baka nasl? Balm Ustam it baka nereye kaar? Sus! Baka yer mi yok? eykel iin acemisi, ikidir tr knt grr, korkmutur lrm diye.. Korkmaz m? Uaklar toprakla urarken 170 DARAACI srnp gitmitir. Sen kendi acemilik gnlerini dnsene soyha! Uaklarn duymasn isteyerek, seslice sylemiti Balm Usta. Bir frsatn buldu, ban Sefil Alinin omuzundan glgeleyip kulana "eildi. Ancak Sefil Alinin duyabilecei bir biimde: steleme artk dedi. eykelin nereye kat belli steleme de uaklarn gnln bulandrma, lamn ynn deitireceiz... der demez sesini ykseltti yine tekilere duyurmacasma Sefil olum yukardayken grdm.. Biz yolumuzu amz sen onu dn. imdi buray, bylece brakacaz, geriye dneceiz. En son havalandrma bacasndan yeni bir dorultuda kazacaz.

Hadi Bismillah Balm Usta byle dnd byle dediyse dorusu baka trl olamazd, uymak gerekti, uyulurdu. Sefil Ali, gerei bildii halde, tedenberi alt bu uyuma brakt kendini. Zaten istese de bata trlsn yapamazd. knty, knt -ialiyle, eykelin hasl katysa kat yerde braktlar. Aralarn gerelerini elden ele son havalandrma bacasna geri tadlar. Sol yanda, havalandrma bacasnn dneme ayann dibinden vurdu ar grgr Balm Usta. Durup dinlenme yok artk uaklar dedi; Boa giden zaman da dolduracaz, nefesinizi dahi hesapl aln lszlk istemiyorum.. Anladk m? Sefil Ali umutsuz: Vaktinde yetiir miyiz? diye sordu: Akln kesiyor mu? Tanr ne yaptmz ne yapmak istediimizi biliyor demekle yetindi Balm Usta. Amenna... bre Balm Usta amenna da.. Canm madem ki caymadk iten, madem ki gideceDARAACI 171 iz, atmz onca lam neden braktk? Do-rulayp varsaydk ya.. Sefihi!. Sana bouna sefil dememiim ben hay soyha! eykel Timura kat diyen sensin, bizi ele- verecek haynlk iin kat diyen de sensin., haa? yleyse..? Yani senin dediin doruysa ki dorudur eykelin nasl katn da syleyim sana.. Toprak kt ya, knce ynt bizden yana kapand. O yanda el kadar omuzba kadar bir baca kald, byle kntlerde daha genii bile olur. knty eykelin kendisi hazrladna gre oyuu geniletip kamaz m? lk duyduum syrt o imi demek ki? Bizim uaklar neden grmediler? Gremezlerdi. lerini dnyorlard. eykelin varlna alacak zamanlar m oldu ki yoksullarn? Ykntnn bizden yana olan blmnde bizimle tkanp kaldn sanmlardr.. O zamanaca da herif yukar kt, kat Timura he mi? yle oldu baka nasl olacakt? imdi bizim yaptmz bir artmacadr. eykel Timurun nbetilerine yahud karakoluna her neyse., durumu anlatacak" m? Anlatacak. Tabiy anlatacak. Karakol inanmaz byle ie. nansa bile eykelin kendilerini bir oyuna ekmek isteyebileceini dnr, dolama yerlerinden pek ayrlmak istemezler. eykeli bir adamla daha geride stlerine salarlar. O da bir gerideki stne salar. Sen gnlndekinin olacan sanyorsun. Ya ileri karakolda bir onbann gz akl tutarsa? 172 PARAGACI Tutmaz! Tutamaz! Ordu her yerde ordudur; Timurda da Osmanlda da Bizansta da. Neden, ba baa bal ba padiaha bal demiler hay sefil., bu laf unutma. Bize de bu laf zaman kazandracak. Yani? Yanisi manisi grndncedir. eykele en sonunda birisi inanacak. sterse en banda inansnlar nemi yok sandn kadar, nemi zaman kazandrmak bakmndan yalnz. Gelecekler. eykel onlar bizim knt yerine getirecek, bakacaklar., bakacaklar ki lam orda tkanp kalm, ileri gitmemi, alan malan da yok., eee? Aratrsalar aratrsalar biraz evreyi aratrrlar, lama girip kolaan ederler, bakarlar ki kimse yok. Ki.t bunlar, derler; korkup katmz sanrlar.. Sefil Ali anlamaya inanmaya: nallah dedi. Balm Ustann gveni salamayd: Bunun inallah maallah bu kadardr Sefil Ali dedi. Tersine lam alaca akllarna gelmez kimsenin, lamclkta imdiyece yapldn gren de dnen de olmamtr. Yldrm Bayezd Hanmz kurtarmak istiyorsak tutsaklndan, elini teze tut lafa ara ver anak ama artk. ki laf bir ii noksan braktrr, yzdeyz noksan braktrr, ona gre var hesap et. Yer stnde yrmeyeceiz toprak altnda yol kazacaz, hadi... glm hadi, sefilim hadi, durma bre! Sefil Ali el grgrnn omuzluuna yaslad omu-zunu, aband. krn kolunu, eline bir dirsek ya-hud bir diz bklm gemiesine, gemi de kanrtyormuasna avulad, skt, evirdi. Bre eykel! diyerek skt dilerini; Bre ben de seni bulmazsam, ben de senden bu toprak altnn ac-

DARAACI 173 sini bin kat karmazsam bana da Sefil Ali demesinler, demesinler bana Sefil Ali, demesinler bre! Toprak kat, karanlk, soluk aldrmaz bir yumulmada el grgrna kapand. Sefil Ali bir an Yldrm Bayezd Hann tutsak adrnda boulmuluunu dnd. d koptu. * * yle bir at uurmas ki insan deli eder. Gk krmz, yer damar damar, dalar alabildiine mor. Gne sandan krmzdan mordan yorulmu bir ate hamuru gren iin; ne var ki yakmyor, kavurmuyor, hamam klhanlarnda piirmiyor adam. Sanrsn bir resimdir izilmitir ylece; renkleri bir bilen yourmutur. Bahar serinliinde dklen klar genletiriyor mu ihtiyar gnlleri yoksa bir -l yrei diriltmesine mi, anlalmaz. Bir anlalrhk var ki ortada o da atn alp uurmasnda kanat rpan, gn klardr. Sardan, krmzdan, alabildiine mordan yorulmu serin, trk rmasnda., ve bahar. Ve Yldrm Bayezd ocuk, Yldrm Bayezd yeniyetme, delikanl; Yldrm Bayezd gen sonra tutsak: krk yanda., yorgun. Hep gidiyor. Hep at uurmasnda. Gk krmz, yer damar damar, dalar alabildiince mor. Dleri bu idi. Sk; ne zaman dalsa, ne vakit uyua dleri bu idi. Gitgide d ile dszlk birbirine karr oldu. nsan deli edercesine alp uu174 DARAACIran at kimi doru kimi bakla kr kimi al^ donlarda deiirdi balangta; sonra sonra, gk krmzsnda, yer damar damarlnda belirlendi; alabildiine mor bir at... utu, utuka utu, utuka utu. lm! diyordu her uyannda; ^tm alabildiine morlamas lm diyordu. Dn gn, yerini, dalarn bezeyen olmadk renkler lmn biimleniiydi, bir baka az ayd. Alabildiine mor at ise...? Gn getike lmdr, dedii alabildiine mor atn uuunu hzlandrmann yollarn dnr oldu. Ankara Savann civcivindeyken, umutsuzluun elle tutulur oluunda Minnet Bele oulcuu Mehmede haber salmak iin vermei dnp de son anda cayd zmrt yzne hi bakmasa gnde bir kere el vuruyordu. Zmrdn dibindeki ince yay itip karmak; zmrd almak, azna atmak., inceliini biliyordu. Skt m iki diini zmrd krlacak, keskin zehir akverecekti dilinin altna., sonra? Alabildiine mor at aha kalkacakt. Bir daha ne d, ne mor atn kendisi., ne hamam klhanlarnda yakmas gerekirken bahar serinlemesini dken yourulmu hamur gnei., olmayacakt. Hayr, yapamam. Tanrnn katna boynu eik, kara yzl kamam; yeterince boynum eik yzm karadr. Zmrd tal yz eliyle kapatyordu; neden yleyse neden Minnete verip Mehmed oluma bilecelik gndermedim? diye dnyordu. Ben bu yz kendi sonum iin saklamadm m tedenberi? Korkmuyordu. Btn bedeni l bir denizdi sanki, tek bir dalga yoktu, hi yel esmiyordu. yle bir duyguDARAACI 175, suzluk denizinde korku kr olsa znden ku-kulanabilirdi. Durup dururken bir gn nce Demirci Boran Ustay dleyivermiti. Savatan sonra, tpk karnda Yakub,Be gibi birdenbire susan, tutsaklnn en yalnz gnlerinde bile depremey3n top dkmcs demirci Boran Usta, hemen arkasndan boulmu karnda Yakubu da srkleyerek gnlne dmt. Fakat her ikisi de suskundu. Ne biri delirmi seslerde: Lanet!.. Karlar gibi drsen bin lanet sana! diye hykryor ne teki, boulmu seslerde boynu bkk, tiksindirici bir kalleliin hesabn soruyordu; ikisi de sessiz, ikisi de doygun, ikisi de doymuluklandan utanm gibiydiler. Buna da: lmdr)', dedi yrei Demirci Boran Usta delirmiliint susturdu ise lm geldi demektir. Karndam Yakup beni artk sulanu-yorsa lm ayamda

saylr diye mrldanyordu. Ve mor at... alabildiince mor at; yle bir at uurmas k'i iusan dei eder-.. Eli bir kere daha zmrt yzne varyordu, bir kere dah^' incecik yayn topalak bam yokluyordu ba parma.. Ama: Tanr katmOyz yerde kamanb) diyen ok iyi tand bir ses, ba parman geri ekiyordu. Sa dizinin altnda iri bir V.ercimei oktan gemi, taze nohut kabuundan fislklanm bir beze., mor, yeilimsi mor; irin yahud do kesesinin bezelenii sanrsn. Zonkliyordu. Yan yresi da-mars yeilliklerde keelenmie benziyordu, lm burda m ba gstermiti yoksa? Filizini burdan m srecek, srgnn burdan m salacakt? Sa-lacaksa ne ho., alabildiine mor atn bir gzy176 DARAACI se bu beze ne kutsal bezedir Tanrm yay bedenime, gnlme yay, yreime yay, beynimi sarsn beynimi Tanrm 1"!.. Beynimin bezelenmesini ylesine istiyorum ki; ylesine sarmal ki beynim beni braksn tanmas g bir batak oldu artk.. bu beze beynimi sararsa, yorgun bedenim dinlenecek., dinlenecek, dinlenecek; yle muhtacn ki dinlenmee., beynim braksn beni, braksn beni, braksn! Derken Hoca Firuz Paa geliyordu; her zamanki gibi gelmiti: Hnkarm bir hekim artsak m ki? Beze hekimlik gibidir. Henz deil Firuz. Bala beni. Ben., sancr grrm, kt niyetli grrm, yaygnlarsa...? Nerde! Bizde istil edilecek beden mi kalmtr? Hnkarm, hekim derim ben; Emir Timur esirgemez aptrr. Esirgemez, aptrr., eyi dedin. Emir Timur hem de soluk solua seirttirir, neden? Benim diriliim onun ncdr de ondan. Benim sa kalmam onun byklnn tankldr da ondan. Benim canl kalmam Hoca Firuz Emir Timurun canl kalmasdr da ondan! Ben lrsem Emir Timur yok olur, yok olacan bilir, Emir Timur iin ise yokluk bir cehennemdir. Onun gibileri bundan korkar. Hoca Firuz Paa hem anlam hem anlamam grnd. Bir gz adrn kapsn kolaan etti. Yldrm Bayezd: Otur dedi; Otur. Bu gn ne var, haberlerden? Dur ben syleyim, mor at? Uarken srt bu sefer. Surda, dalmm, yarm DARAACI 177 saat oluyor; belki dte yaamak tutsaklm unutturduundan hep uyumak istiyorum. Uyumuum dalmm her neyse, nemli deil; d, hep o d.. bir ayrcal mor atn srm olmasna. Uru-melinden olum Sleymandan bir haber midir? Eyi veya kt? Yoksa Mehmed elebim darda m kald? say sormam nk o epeyce sakardr., hangisi? Musa elebi olum uramad bu gn yoksa Timur yasaklad m? Bunlar dndm, ktsne yormak islemedim.. Kts? Hoca Firuz Paa kts nedir dersen Mustafam derim. Olum Mustafadan bir haber var m? Timur, bulurum szn vermiti., buldu mu? l diri? Hangisi? Gryorsun ki karma karm. Gnlm, yreim, beynim., hele be.ynim Hoca Firuz hele beynim! Sen konu artk, susmam Aradr. Hoca Firuzun haberleri deiik olmuvordu, Birbirinin benzeri gnler gibi birbirinin benzeri haberlerdi. Tutsak gnlerin tutsaa veyecei haber tutsakadr, tutsaktr. Ama Yldrm Bayezd, Hcca Firuzun haberlerini bak altna yatrrsa irini daha iyi grebileceini umuyor, st kapal geilen yaralarn kkn bulacan sanyordu. Daha dorusu, Hoca Firuzun haberlerini bak altna yatrmakla tutsaklk gnlerini bak altna yatrdn bilmenin gizli zevkma varyorcp/ Hoca Firuz Urumelinden, Emir Sjayman ile Ali Paadan haber verirken: Sleyman elebi olunuz balad gibi deildir dediyse, eer bir de: andarl Ali Paa Urumeli ordusunu pek skd-zende tutuyormu szyle konumasn srdr-dyse bu szlerin aslnda: Ali Paa Urumelinde Daraac F : 12 178 DARAACI gerek emirdir anlamn tadn Yldrm Ba-yezd ok iyi anlyordu.

Savatan bir gn nce Ali Paann adrnda, Ali Paa ile olunu fsr fsr fsldar grmenin varp dayanaca yer baka trl olabilir miydi sanki? Fakat Hoca Firuz Paa bu sefer haberi bambaka yerden veriyordu: Mehmed elebi olundan, Amasyadan, Yldrm Bayezd iin Urumelinden, olu S-leymandan Ali Paadan haber almak nasl di gcrdatan bir gerginlik ise Amasyadan, Mehmed elebi oulcuundan haber almak da o derece dinlendirici, doyumsuz bir huzur iinde korkusuzca yerletii misk kokular oluyordu. Mehmed elebiden haber dinlemek grnmeyen ama grnse arl bunca hissedilmeyecek tutsaklk zencirini di di eritiyordu; sadece kendinin olan eski gnlerinin bitmezliinde bir uarlk veriyordu. Say ki yeni batan yayordu padiahln ama bir bak da batmyor deildi brne: Babas kendine yenilmez bir ordu brakmt ehitli-iyle; blnmemi bir yurd, inenmemi bir lke, yenik bir dman brakmt. Bayezd ise oluna ne brakyordu braka braka? Yenilmilik! Kafas knlamam bir azl Timur, blk brk bir yurd, her yan ya izmeleri altnda bir lke, bal bir ordu. elebi Memedi padiahlna bunlarla balyordu; brne saplanan bak bu idi Bayezdn. Yine de arna gitmiyordu. elebi Mehmedi-nin delikanl yzn anyor, dar badem gzlerinin her zaman ak, her zaman kl baklarn dnyor, geni bir aln yaylandran kalarn ucundan iri bir damla gibi den buruna doru DARAACI 179 dnen, durmadan dnen bir sabr gelip glm-syordu beyninde, Benim bir trl ayarn bulamadm nesne diye syleniyordu kendi kendine, Ya ok bekleyip tadn kardm ya tez davranp doyumuna eriemediim... sabr; elebi Mehmedimde bir ho gzel grnrd.. Onun iin Hoca Firuz hep elebi Mehmedinden, hep Amasyadan haberler getirsin isterdi. Amasya Akehire yakn olduundan deildi bu. Aksine Yldrm Bayezdn korkusuydu bu yakn olu. Timur denilen adam Boazlan geip Urumeiinde Sleymana saldramazd, uzaktan korkard; Karesi-ye vanncaya kadar varmak isterse tabii.. Amasya uracktayd; Mehmed elebinin ordusu belliydi, Timurun kana susaml da belliydi.. Lakin elebi Mehmed Beimiz ok akll davrand diyordu Hoca Firuz Paa. Byle derken de yreinden konutuu grnyordu; hatr iin konumuyordu. Aabeyi Emir Sleymana eliler yollayp padiahln tandn bildirmekle yetinmemiti, bu yandan Emir Timura da gnln okayc hediyeler sunmas, gnl okayc szlerle balln bildirmesi...? Dorusun Hoca Firuz, Mehmed olum... bana ekmi, sanki benim genliimdir... demek geliyor, szn byle tamamlamak iin dayanlmaz bir arzu duyuyordu. Fakat beri yandan da, yreinde skl duran tutsaklk yumruu alp kapanmaa alp kapanmaa balyor: Hakkn yok, hakkn yok! diyerek yreinin ortasna ortasna vuruyordu. Szn, arzusuna gre tamamlyam-yor: Akll grnr., aklldr diyordu yavan yavan... DARAACI Jtoca Firuz Paann Mehmed elebiden verdii hikber gerekten azn ak brakt.. Hoca Firuz P^sa: Mehmed elebi Reimiz Hnkrm demiti aga kulaklarna vararak: sa Bei Ermeni Belindesjenmi! Haber amyd tatl myd bir kr kuyu ki kar karabilirsin; yenen kim idi? Oluydu, Mehmed elebisi. Ya yenilen? Oluydu, sa elebi. Nerde? Btnl iin mrn verdii, uruna nice uykusuz geceler, nice cansz gndzler geirdii Anadolusunun can idamarmda; Bursa yalanlarnda. Nasl bir uursuz \ baykutu ki renlerde tecei yerde gelmi bir cenneti bulmutu? Babalar tutsak iki Hnkr olu, "layn dilde konuan ayn aklda dnen insanlar ordu yapp arkalarna takm, ldresiye savamlard ha? Hoca Firuz Paa bunun ne demek olduunu ^biliyor muydu acaba anlyor muydu ki? Bilip adayacan sanmyordu. Bilse: Olum Yakub elebr Mehmed Beirrzin ordusuna nderlik etmekteyken Hnkrm Sar Timurta Paa da sa elebinin ordusunu ynetmekteymi.. der miydi hi? Hoca Firuz Paa da tutsakt Timurun elinde, Hoca Firuz Paa da Ankara Savanda yenik dmt., ama olu bu gn yenenin yanndayd. Yenen bir Begin yenen adamyd. Ya yendikleri kim idi yendikleri Tanrm? Bir an, deiik bakan gzleri kopmutu yerlerinden, kayvermilerdi. Kayarlarken

acdndan sanki, smsk yummutu. Hoca Firuz Paa: Ermeni derbendi dediimiz Ermeni Belinde.. diye amak istemiti szn. Erturul olu Osman Gazinin Ermeni Derbendinde negl Tekfurunu yeniiyle bir balant kurmaa abalamt DARAACI 181 herhal. Evet dedi acyla; Hoca Firuz hakljsn, Ermeni Beli.. Yz yl nce Tanrm., yz yl nce ad Ermeni olan bir derbentte ulu atalar Osman Gazi bir tekafuru yeniyordu da yz yl sonra ayn yerde ayn Osman Gazinin torunlar birbirlerine giriyordu yemecesine.. nerden nereye gelmeydi bir yz ylda nasl korkun bir baa dn, nasl utanl bir gerileyiti byle? Hesabn nasl, nasl, nasl verecekti Bayezdl ile kime kar, nerede? Timur? Ah Timur! diye inliyordu gnl ama Timurun nesineydi. Hoca Firuz, ben azck dar kmalym., do-lamahym. Mart ayyd. Bahar, baka zaman olsa bylesine alp salmaz, Mart buna dein yumua-mazd. Sanki iklim Timura len veriyor, Mart lene snbl sunuyordu. alrlar karal akl mantarlard, Akehirin rk toprandan snp yeri yrtnlard ptr ptr, boy vermilerdi. Bahar esiyordu. Timurun karnca misali erileri olmasa, Mart, bu haliyle tutsakln unutturabilir-di. Ne var ki Timurun erileri, Martn yumuamasn karartyordu, souk, buz ularnda sivri ve karnca misaliydiler. Bir de, kp dolaabilecei yerin dar olmas, belirli olmas, aka sylenmemi olsa bile snrlarnn izili olmas, Martm bahar lenini gereince tadmasn nlyordu. yleyken adrda, Hoca Firuzun yannda duyduu kr kuyu aclarnn yenildiini sezdi. Ermeni Beli, aclarndan syrlrsa, bir ho gelecein imar gibi grnmee balad. Ulu atas Osman Gazi Ermeni Belinde negl Tekfurunun belini krmakla devletin direini dikmemi miydi? yleyse elebi 182 DARAACI Mehmedi de yeni bir Ermeni Derbendi savayla yeni bir devletin direini dikiyordu. Durdu. Olu say hi sevememiti. Sakarln, tkzln, biraz aptalms yzn.. Ne bileyim bre sinsiydi ite sinsi deilse dahi bana yle gelirdi o yann sevemedim belki kimbilir; anasna ekmi soyha.. anas rahmetli, azck yere bakan yrek yakan cinsinden miydi ne? Hoca Firuzun adrnn nndeydi.. Kendi adrna gitmemi, bekliyordu. Ksa gezmelerini birlikte yaparlard. Bu ksa gezmeler, tutsaklk gnlerinin tek ssyd. Emir Timurun balarndan biri, en gze batmayan ama en deerlisiydi. imdi, bir nefeslik bunal, muhakkak ki Hoca Firuz Paa iin de pek deerli bir ba olan bu gezmeden onu yoksun brakmt. Vefaszlk gibi geldi, bencillik gibi. Ha bir sava alannda haym-lk edip ekilmisin ha bir dostunu, seninle olmak tek zenginlii iken yzst brakp gitmisin, ne fark vard ikisinin arasnda? Hoca Firuz Paa, adrnn nnde, o yzden midir nedir deiikeydi; cadn, adrn san solunu, epey ilerilerini de szyordu. erilere bakmyordu da kolaan ediyordu, arada bir Yldnm Bayezda bakyor fakat daha ok evresindekilere.. killendi. Yoksa Firuzun bir korkusu mu vard? Sylemekten ekindii bir gizliliin saknmasnda myd? sa ile elebi Mehmedinin Ermeni Beli atmasndan sz amas bir perde miydi? Tutsak gnl, tutsak gnlerinin dolduruunda bir olmaz anlar, bir gizli perdelerin yrtlmasn bekliyordu hep. Sk grd Hoca Firuz Paann yzn bkDARAACI 183 maasna ezberledii halde gn gn bu ezber yzn bir yerinin atlayp bilinmez mutulan ortaya karacan dahi umar olmutu. Orda, adrn az berisinde bekleyiiyle, bakyla, sa solu kolaan eder grnyle bir gizliliin habercisine benzemekteydi. killenii yreinde smverdi birden, hafifinden kaynad. Pr pr bir acayip kamama titreti damarlarna doru. Soluu kesildi bir dem. Yanlmyordu, yamlamazd; duru o durutu. Duru o durutu da ya pekey neden ierdeyken sylememiti syleyeceini? Senin bana bir syleyecein var Paa? Hoca Firuz gizli sakl bir dudak

arasnda: Var Hnkarm dedi. Baka bir sz etmedi. Burda, adrn nnde, herkesin gz nnde baka sz edilebilir miydi? eri girelim dedi ama erdeydik az nce soyha neden sylemedin? dercesine tersleniyordu sesi. Girdiler. Nedir?' Hoca Firuz Paa derlenip toparland. Derlenip toparlanrken de: Hnkarm arzetmitim dedi. Ermeni Belinde.. Bre Firuz Ermeni Belini anladk, bunun iin gevelenilmez artk. ime kurt drrsn, gnlm bulandrrsn. Kt bir haber mi syleyemediin? Ktnn ktsne hazrm, syle, alm da. Hoca Firuz Paa, Yldrm Bayezdm bunalm-ln gryordu: deiik bakan gklerinin gerilere katn, arklam yznn kk elmack kemiklerinde seyridiini, alnnn isilemi bir ptr ptrlkte gerildiini., at, kl, sonu gelmez da184 DARAACI lar ovalar karl beller isteyen, rmaklar denizleri zlemi, says bellisiz kalabalklar arayan bu gzler, bu elmack kemikleri, bu aln yle bir skntdayd. Ayrca, syleyeceklerinin nasl karlanacan da bilmiyordu. Zaman zaman yutkunmas boaznda kalan, nefesi hrltlarda zorlanm bir morumsuluun can derdine den Hnkar birdenbire sratmaktan korkuyordu. Bir de, syleyeceklerinin gereklemiliinde olacaklarn sonunu kestiremiyordu. Fakat sylemesi de gerekliydi. Sylemese iki ynl bir haynln ykn yklenecekti. Gelen buyruk, buyruktu evet ve grne gre elebi Mehmed Begin tek buyuran olmasn istiyordu Bayezd Han da, buyruu elebi Mehmed Be gndermiti uymamazlk edemezdi, edilse bile sonu...? te bu son..? Hoca Firuz Paa oldu olal Yldrm Bayezd Hana bir tek soru sormamt kendi gnl iin, sormaa yeltenmemiti bile. Etiyle kemiiyle iliiyle baland bir baka et kemik ilik dzeni, soru sordurmasz uyum isteyen bir dzendi; onun dnda bir baka dzen dnemez, var olabileceini dahi hayalleyemezdi. Bu dzende nice bin Hoca Firuzlara soru sorulurdu ancak, nice bin Hoca Firuzlardan be on gmlek nde gidenleri olsun sorular dorultusunda cevap verirler, sz ederlerdi. O dzeni Timur darmadank etmi olabilirdi; o dzen imdi baka yerlerde, bakalarnn eline gemi bakalarnca hak bilinmi olabilirdi. ki tutr-ak insan olarak Tanrnn ayrmsz yaratt edeer kld iki kii olarak gemi yedi sekiz aylk bir zamanlan o dzeni deitirmi grnebilirdi. Ne var ki Hoca Firuz Paa iin deien bir durum yoktu. Daha da ktDARAACI 185 ye gidilse, en olmaz anlar gelip atsa dahi Hoca Firuz Paa on yl nce ne ise yine o olacakt. Etinin kemiinin iliinin baland bir baka et kemik ilik dzeninin gereklerinden kl pay ayrlma lm bilecek, o dzenin dnda yaama utanl, lm srnmesinde bir yaamak diye kabul edecekti. Ama sormadan da edemeyecekti. Syleyeceinin sonu Hnkar nerelere gtrecekti, bilmeliydi. ok zor geldi z iin soru sormak. Dilini zorlad halde, sorarsa btn bir mr, btn Hoca Firuz Paal zerinden dilim dilim soyulacak, her bir dilimi erimi yalar ayarnda koka koka akacakm gibiydi. Firuz! Hoca Firuz Paa? Syleyecein ok mu ktdr ki dnrsn? Gel yle., sedire otur, ben de oturaym, oturmak ayakta durmaktan eyidir, hi deilse drmez adam. Yldrm Bayezd Han gibi birinin dmekten sz etmesi' cierini dalad Hoca Firuzun. Demek Hnkar kt bir habere sarslacak hale gelmiti, o hle geldiini de biliyordu. Hnkarn dizinin 'altndaki bezeden sz ederek sze girmei dnd. Hi deilse soru sormak arlndan habere gelirdi. Fakat oturan Hnkarn oturu biimini grnce bezeden sz etmenin yersizliini hissetti. Yldrm Bayezd, bezenin sanctt ayan dizden yarm bkerek ne doru uzatm, oturuunu arptmt. Kk bir beze gelgelelim sancs kt 'hnzrn Firuz diyerek oturuundaki arpkl rtmek istemiti.

Kanma kanma vuruyor, yreimi ekip alyor ara sra., byle uzatrsam.. eh., biraz, diniyor. 186 DARAACI Hoca Fruz hemen frsat bildi: Hekim Hnkrm... Hekimi brak! Hekim tutsaklmza deva mdr? Olmadktan sonra beden sancmzn dinmesi neye yarar? Baka bir yol kalmadn grnce Hoca Fi-ruz: Bala beni Hnkarm dedi ezile ezile. Hafife terlemiti. Gzleri yerdeydi. Bir sorum olacak, tzin verirsen, balarsan, Hoca Firuz tutsakl yznden akln yitirmi soru sormak c1 retinde bulunur, demezsen.. Yldrm Bayezd Han glmsedi. Bezenin sanctt ayann yarm diz bkunde uzanm-l oturuunu ne denli arptmsa glmseyii de arklam yznde yle bir arpklk izmiti; deiik bakan gzlerini yukarya doru askya almt: Sor dedi; ok., ne kadar sorun varsa o kadar ok sor. Ahirette sorulacaklardan daha ar olamaz hi bir soru. ekinme. Hnkarm ben yle bir ey dnemem, dnmedim. Benim sorum..? Fruz.. ne ben Bayezdm ne sen Fruz Paasn bugn. Byle belle bunu. Tutsak olmu ikiyol-daz unun urasnda; iki karda, de, daha eyi. Benimki bir sz benzetmesi idi alnmayasn. Alnma da uzatma artk. Yldrm Bayezdn yaknlndaki yalnzlk m cesaretini kryordu Hoca Fi-ruzun yoksa alt bir dzenin dna kmak acs m elini ayan balyor, pek bilemiyordu ama yine de bir ey dudaklarn birbirine yaptryordu. Bu bir ey, nice yumuak olursa olsun deme kllarn kesemeyecei katlktayd. Gelge-lelim soruya admn atmt bir kere, geriye dnDARAACI 187 menin mmkn yoktu. Hnkarm., buradan, bu tutsaklktan kurtulmak, mmkn olsa.. Kurtulsanz? Nasl bir yolunuz olurdu? Sordu en sonunda soracan. Sordu ama kpkrmz oldu eli yz. Gzlerinin ii sarard, soluu cierini tekmeledi. Koca bir dzenin dna fr-layvermiti: Yalnz, plak, a susuz kalm hissediyordu kendini. Bundan sonra da hep byle yalnz, plak, a susuz kalm yaayacak utantan ban dik tutamyacakt. Hnkarn sesini bekliyordu. stiyordu ki bu ses onu alsn, giydirsin, aln susuzluunu gidersin, eksin yanma alsn; bomboluklar iinde brakmasn, yalnzlklarda tmesin. Daha iyisi oldu. Ses yerine Yldrm Bayezdn sa eli uzand Hoca Fruzun omuzuna, usulca kondu. Bir an durdu orada. Karanlkta aranan bir el yordamnn gvensizliindeyken yava yava g-venlendi konduu yeri kavrad, skt. Gl, dost, yrekten bir scaklkta snd, stt. Sorduuna sevindim Firuz dedi elinden daha scak sesi; nan ki bu soru bana verebilecein armaanlarn en deerlisidir. Syleyim. Lakin ondan nce baka bir szm olacak. Senin sorduun gibi Timur da sordu bana. Ktahyadaydk o vakitler. Timurla sk sk gryorduk. Kaderi yaamak da gzeldir Fruz, bilir misin? Bilir misin demem fazladan bilmez olur musun? Yayorsun nk. Yaayan bilir yaadn yazan izen anlatan bildiini sanr. Kaderi yaamann bir acl vardr, farketmisindir, uranda, yreinle boaznn arasnda bir izgi gibidir. Glerken depreir soyha, keyifleneyim dediin anda gerilir ben buradaym diye, he mi? Timurla grmelerimiz byle bir kader 188 DARAACI yaamasyd. Benim varlm onun isbatdr derim hep. Yannda grnmem, otana girip kmam, otana her giri kmda beni trenleri andran gsterilerle karlayp uurlamas Timurluunun uuruna tanktr. Ben olmasaydm, benim kaderim izilmeseydi Timur yine olurdu bu dnyada Firuz ama kim bilir, kim tanrd? imdi ok daha eyi anlyorum, Koca Tanr beni Timur iin yaratm. Benim bunca savalarm, bunca mrm Timuru nlendirmek iinmi. Ankarada Timur yenileydi bana fazla bir benlik katmazd ama benim yenilmem? Hoca Fruz Paa benim yenilmem Timuru Timur yapt. Bundan byle beni ananlar Timuru hatrlayacaklardr. Benden nce Timur, eh, yle byle bir Timurdur; benden sonra ise...? Dnyann oldu. Ne kt bir kaderdir bu. Ben benden nceki

zaferlerimle deil Timuru byttm ye-nilmiliimle anlacam, her anlmda da Timuru bir kere daha byteceim. Dnebiliyor musun bu sonu gelmez acy? Ne ise.. Kader! deyip geelim oldu bir kere geriye alamazsn. Timur da biliyor bunu. Bana gsterdii yaknlk bunun iindir. Tutsayken kendine e bir Be gibi yaamam salamas bu yzden. Evet.. Laf neden buraya getirmitik biz? Senin sorun zerineydi evet.. O da sordu senin gibi tpk. Gelgelelim sorusu seninki gibi yreinden gelme bir soru deildi. Haberler almt. Urumelinde olum Sleyman gl bir devlete gidiyor grnyordu. elebi Mehmedim Amasyada der lenmi toparlanyordu. Bunlar, banim yanmda konuuyorlard. Sras geldi diye syleyim sana Firuz. Olum Sleyman elebi, Emir Sleyman... zekidir,' aklldr, kararlarnda kesindir; yarglar da yerindedir Ayrca esen yele gre deimesini de DARAACI 189 bilir, sk dzeni sever. Yani devleti ynetecek bir Bee ne gerekse Sleymanda vardr; Ali Paa da yannda. AH Paay her ynyle bilirsin. Bizanstan daha eyi bilir Bizans; Bizans bilmek dnyay bilmektir. Onun iin Urumelinde Timuru korkutacak bir gte devleti salamlatrabilirler. Gel gr ki.. Firuz gel gr ki kalc olamazlar. Kalc olmak iin sabr arttr, sabr iin salam1 bir yrek, dolgun bir gnl arttr, salam arzular. Olum Sleymanda da Ali Paada da yoktur bunlar. Sabr vardr da.. Sabr besleyici kaynak yoktur. Byle Be olmaz Firuz, byle Be abuk drr ban, tez sallanr. eri durmadan yrmek isteyen bir attr, ordu Beleri ise yar atdr. Elence es-rkl atn dizginlerini unutturur, yemini suyunu unutturur, tmarn unutturur Firuz tmarn! yle bir at da binicisini tekmeler nce kaldrr atar stnden bu szme yaptr mumunu. Amasyadaki elebi Mehmedimi sorarsan., dur ondan nce sa,var Musa var... Mustafa..? Bulunamad henz ama ldn sanmam, lecek yiitlerden deildir, kar ortaya birgn, ortaya ktnda da Mustafa var. say he gzm tutmaz, budalacadr. Bein budalacal devletin smk-ll demektir. ine kapanm dl hayalli bir be milletini sinitti yapar, sinittiliin sonu da varr bencillie dayanr ki milleti .rtr bu hal. Onun iin saya da gvenemm. Onun ardndan Sar Timurta gibiler gider ilk savata da cann verirler, Bei budalacalyla brakrlar yine. Geriye kim kald? Olum Musa kald Musaya gelelim.. Bir iki nefesi endi Yldrm Bayezd Han; sa dizinin bklm yerinden az stn svazlayp u 190 DARAACI turdu. Hoca Firuz Paann gzlerini arad bir tuhaf gzleri: Musa.. dedi; Olum Musa hepsinden deiiktir Firuz. Neyi nerede nasl yapaca bilinmez. Korkak deildir, yiittir ama yiitlii znden bile kukulanr. Kendinden yiidine katlanamaz. Kendi aklnn stesini ekemez. tedenberi halk, der; karabudun der. Halk yani karabudunu sevdiinden deildir karabudunun karsnda stnln duyduundandr. znden aa bulunanlarla yoldalk kolayna gelir; dengiyle znden stnyle geinmesi, yoldah yoktur. Neden? Bilmiyorum? gurur bu, kt bir stnlenme seviidir. Byle bir insan Bey diye dnebilir misin? Yolda edindiin karabudunu sen gnl kknden duymamsan, halk kendinden hisset-memisen neye yarar? Halk, bir karpuz kabuudur Firuz; iini yemee kalkarsan kanamazsn.. iirir seni; kabuunu kaldrp atarsan stne basarsn, drr seni, kaydrr ki boylu boyunca.. Sz gelimi dedim; karpuz kabuu dedim, dikkat ister, gzetim ister, hep ister her eyi ister. ap yanlp stne basncayaca. Bu bakmdan Musann da bir i yapabileceini sanmyorum, ezilip gidecektir. Ta ki huyunu deitire milletin halk; devletin, stn benim! demek olmadn anlayabile. Ama Mehmedim byle deildir, elebi Mehmedimden umutluyum hi birine benzemez nk ok ayrcalklar vardr. Ayrm yoktur bir kere. Herkese herkese, deerince davranr; herkese herkese, deerince emeince vermesini bilir. Eline ald ta kaldrmda m kullanmak gerektir yapda m temelde mi yoksa yzk ta olarak m... Ona gre ler, lsnde de amaz; pai'a dahi olsa kullanlmaz tatr deyip atmaz nk bilir ki el DARAACI

191 kadar ta da bir ie yarayacaktr gnn birinde bir yeri sktracaktr... saklar. Be budur ite. Naziktir Mehmedim.. gnl krmaz, fkesini kendine saklar. Admlarn atarken dnr uzununu ksasm hesaplar; yersiz ise att admn gelir alr attm gitti demez.. Be budur Hoca Firuz. Ve dahi Be budur ki ta atlatacak sabr gerektirir. Sabr, iki parmak aras tahamml ise elebi Mehmedim, hayr, der; parmak arasdr... sabr, doumdur lme srer, bunu bilene sabrl denir bunu bilmeyene Be denemez.. Szn ksas., evetszn ksas Frengin Trkiye dedii yer, benim tutsaklmdan sonra ite bu oullarm elinde. Musa yok imdilik, Musa bizimle tutsak. Ama kurtulsa o da kargaaya katlacaktr, katlmazsa yaradln inkar etmi olur. Katlmassa bile Timur katlmasn tezletirir, yardmc olur, salar ortaya. Anadolu Belerinin kendi topraklarna geri dndn de dnrsen durumumuzu daha iyi anlam olursun. Bunlar yapan kim? Timur. Fitneyi krkleyen kim? Timur. Bunlar yapan, fitneyi krkleyen Timur deilmi gibi Ktahyada iken bana oullarmdan yaknd. Senin sorduun sorunun daha deiiini kt niyetle sordu. Dedi ki: Oullarn benim aleyhime Anadoluyu ve Urume-lini ayaklandryorlar. Seni serbest braksam ne yaparlar? Fitneleri duyulur mu? Seni yine balarnda padiah olarak tanrlar m? Yreindeki ktlk ylesine ayan beyand ki Firuz, irendim. Ya oullarm ktlememi istiyordu ya boyun bkp susmam. Dnmeden: Serbestliim onlara yeter! diye karlk verdim. Beni grmeleri yeter. 192 DARAACI Timur, verdiim karlm ihtirasmdan san di. Cesarete dedi; Sabr biraz daha Beyazd Be Seni Semerkanda gtreceim. Devletimi grme ni istiyorum. Ondan sonra buyruuna bir ordu vereceim. Ordunla dneceksin tutsak olduun lkeye. Gldm. ocuklar bile glerdi. Ben, Semer-kantta Timurn varlna tanklk edecektim ak-lsjya. Sonra, o zamanaca oullarmdan birinin kuraca taze devleti, yabanc bir orduyla gelip datacaktm baa geeyim, diye. Timur bu ite; onun iin Be olamaz, onun iin kalcl yoktur. Be iin nemli olan birliktir, gl bir devlettir. Bizim Osmanl Soyunun eitiminde birinci ders devletin glll milletin blnmez birlii zerine verilir, bunu bilmeyene Be denmez bizde. Ortaya karlar, baa gemek iin ayaklanrlar., evrelerinde be kendini bilmez toplanr.^ sonra? Yenilir, canlarndan olur giderler. Benim gibi biri Timurun dndnce gitmez. Herhal sorunun cevabn aldn Firuz Paam. Sorduun eyi oldu. Hem iimi dktm, hem dndklerimi syledim, hem niyetimi aklam oldum. Daha aaym: Eer tutsaklmdan kurtulursam Tanr izin verir de kurtulursam doruca Amasyaya giderim. Elimden geliyorsa elebi Mehmed oulcuuma yardm ederim, elimden gelmiyorsa., ki gelsin istemiyorum., iki niyetim var, biri, Niboluda teni kurtarmak iin z cann esirgemeden stme kanat geren yenieriyi arayp bulmaa almak; bulamazsam o yenierinin yzne benzettiim Emir Sultann yannda kalmak, o yze bakp bakp can borcu-' mu hatrlamak. kincisi de yine Niboludur. Doann kars Alanuru bulmak.. Doann benim iin DARAACI 193 lrken son szyd, Alanur sana emanet, demiti; gelinim saylr, emaneti gvenilir bir yere yer-, letirmek.. baka bir nesne istemem Firuz, Tanr tanm olsun ki istemem. Yldran Bayezd sustuu zaman, Hoca Firuz Paa bir vakit' akln toplayamad. Zaman zaman eski bir kpn srlarndan szyormu gibi, zaman zaman snm hamam talanna sinen buulan andrarak, zaman zaman da yrek tokluunda doymu bir sesle konuan Yldrm Bayezdm ij dnyas akln bandan almt. Bir kendini brak deildi son szleri; dnyadan elini eteini ekmek, onun gibi bir ksknlk, bir bouna teslimiyet de deildi. Kaderini yaamak yerine gnln yaamak isteyen bir dervi sand karsndaki Hnkar. Hele dizini bklm yerinin az stnden s outjururken grnce sand ki Yldrm Bayezd Hann yannda deil de sancsn savmaa alan orta halli bir Trkmenin yanndadr. O vakit ii rahatlad; eskisinden ok daha fazla bir sayg duydu; saygsn

nasl gstereceini bilemedi. Kendini tutmasa, Hnkarn, sancs yeil nohut fstklanmasmda kabarm diz alt bezesini eilip pecekti sancsna yaran dokunur dncesinde. Yeil nohut fstklanmnda kabarm diz alt bezesi bile, Hopa Firuz Paann gznde bir kutsal sanc haline gelmiti. Dolu sesi: Hnkarm diyerek kapand; Hazrlkl bulunmak vaktindeyiz. Bir haf tadn yer alt kazlyor bizden yana. Bu gece, bir gecikme olursa yarn gece er ezanna yakn yer alt yolu adrnza u verecektir. zninizi alrsam o saatlr.*da buz-da Sunacam. Daraac P : 13 194 DARAACI Yldrm Bayezdm deiik bakan gzleri, Hoca Firuzun gzlerinden daha balangta durumu anlamt, pek az grnr bir araya gelite Firuz Paaya dikilmilerdi. Belki byle bir sz bekliyorlard belki beklemiyorlard ama ne durumda olursa olsunlar duyduklarn yadrgamamlard: Hesap eyi yaplm m? diye sordu. Tek belirgin tepkisi, dizinin bklm yerinin az stn outuran elinin orada ylece, hareketsiz kalm olmasyd. Hoca Firuz Paa gvenli: Yaplm Hnkarm dedi. ok gvenlisin? Evet Hnkarm. elebi Mehmed Beimiz hakkndaki szlerinizi duyunca daha da gvenli oldum. Bana gelen haber deil, buyruk idi. Padiahmz Yldrm Bayezd Han hazr tutasnz, diye buyuruluyordu; baarszlk suunun bana yklenilecei bildiriliyordu. Byle bir buyrukta adra kadar gelecek olan yer alt yolu, vaktini armadan gelecek demektir yoksa baarszlk kesinlikle bana yklenmezdi. ok ar ykler yklemi sana Mehmedim Fruz. Cevab bu oldu. Dnd; epeyce dnd. Dizinin az stnde hareketsiz duran elinin parmaklar, ok hafif hareketlerle kmldyor, hafif hafif inip kalkyordu. ok ar bir yk Firuz diye tekrarlad. Bam kurban Hnkarm yeter ki Tanr yardm etsin, yeter ki sen bu tutsaklktan kurtula-sh. Gerekirse bin Firuzun ba...? Bundan eminim Firuz zme beni. Sensiz kurtulmak benim iime yaramaz. Nasl yapacaklarn anlat. DARAACI 195 Hoca Finiz Paa anlatt. Balm Ustann yer altnda imdiyece hi amadn, topran kokusundan bulup doru yolu kardn, bunun iin hazrlkl bulunmak gerektiini anlatt. Sen tanr miydin Balm Ustay? Kara Timurta Paann yirmi yanda at uayken tandydm Hnkarm. Attan anlamazd. Ahr sevmezdi. Lamc Oca iin adam aradm sralarda kendiliinden bana geldiydi. Ocaa yazlmak istiyordu. Bir de tuhaf bir laf ettiydi, beni ocaa yazmazsanz Timurta Paam lr, de-diydi. Kan tepeme srad; bre soyha ne biim laftr bu? Timurta lrse senin halin nice olur? diye fkelendim. Ne ylt ne korktu. Bana ne olacak Firuz Beim, dedi; ata ben binmiyorum ki Timurta Paam biniyor... Meer Hnkarm Kara Timurtan at bu Balm grdke huysuzlanrm, at huysuzlandka da Balm yanma varamazm. "Pekey Timurta neden srar edermi yanmda kalsn diye? Bilemem Hnkarm. Rahmetlinin huyu ken-dinceydi, herhal bir bildii vard. aprak durum. Bana da yle geldiydi. Lakin Balm Usta o zaman yine bir laf etti. At d grr, dedi; kokular, renkleri, klar aklnda tutar... Hani Timurta Paam ata binse de atndayken beni aracak olsa ben gidemem. Gitsem at huylanr gitmesem Paa huylanr. Benim kokumu alan at deli-rir, atm delireceini bilmeyen paa der o vakit., byle dedi. Akl yetik bir sz idi aptal budala sz deildi. Bre koku der koku sylersin, ne mene eydir? diye sordum. Onu ben bilemem ata sor196 DARAACI mal Firuz Beim, cevabm verdi. Benim kokumu sevmeyen attr, ben de atm kokusunu sevmem lamc ocana yazlmam bir bundan bir de toprak kokusunu

sevmemdendir. Topran alt stnden eyi kokar, her adm banda deiik kokar, damar damardr, kat kattr topran alt. Her damarn her katn kendine gre kokusu vardr. Topran altnda esrkleir bu kokular bilen biri. Topran altnda damarlar say ki arr seni, katlar kucak aar gel, gel der; bilen bilir... Hnkarm soyha sanki yer alt ozandr, szleri yle szdr. Braksam aksamaca o minval zere uzatacak. Brakmadm. Lakin sormadan da edemedim; Bre sen nesin ki nicesin ki toprak altn byle bilesin, anlatasn, yam yirmi toprak altna girmiliin mi oldu? dedim. Yok Beim, dedi; izin verip lamc ocana yazdrrsan beni sayende toprak altna da inmi olacam. Toprak alt yabancm deildir; yazda yabanda bydm ben. Yaz yaban demek krs yuvalar, krs tmsekleri demektir. Krsler krdr bilirsin, kr olduklar halde yer altn yol yol kazar giderler. Nasl yaparlar bu ii diye meraklanrdm; tmsekleri aar, yollar bulur, yuvalarna ulardm. Bir iki krs yakalayp ayaklarna ip baladm, topra nasl kazdklarn grdm. Kendime altrdm hayvanlar. Kil topraa, kire topraa, ta topraa srdm. Koklayarak yer buldu kendine, kazabilecei bir yer buldu. Daha teye de bir prekli gmmtm. Yer altndan gitti, oya oya gitti, buldu prekliyi, kemirdi yedi. Hnkarm bala beni tutamadm kendimi, bre soyha imdi sen kendini krs m sanrsn? diye sordum. Dedi ki: Beim, evet, ben bir krsdaraac 197 ym.. byle dedi Hnkarm. Byle deyince de aldm ie., bu imdi; yer altndan bize gelen Balm Usta, byle bir Balm Ustadr. Hem amad im-diyece hem de hi deimedi. Yirmi yanda grdm Balm ne ise inaallah sabaha yakn greceimiz Balm Usta da odur. Yldrm Bayezd Han Hoca Firuzun anlattk larn kimi dalp dnerek kimi usuldan glerek dinlenmiti. Birka defa adrn demesindeki kaln, halya bakm, halnn seccadelerin, yer minderlerinin orasn burasn gzlemiti. Belki, Balm Uslann grnecei yeri aram, belki tasarlamt. Hoca Firuz Paa szn bitirdiinde Yldrm Bayezd Han adrn ana direinin dibine bakyordu. Saf saf: Firuz ya bu senin Balm Ustan, direin tam dibinden aarsa k deliini o zaman ne olur? diye sordu. adr kmez mi? adr knce de.. Hoca Firuz Paa bunu hi dnmemiti. r-perdi. adra, adrn ana direine kt kt bak-ti. rpertisi gzlerinden okunuyordu. eytan koa-layan yal bir kadnn tedirginliinde: Tanr korusun! dedi. Biz en ktsne hazrlanalm Firuz. Hatta Balm Ustann k deliini adr direinin tam dibinden amasna dua edelim, bizim iimize yarar. adr kerse stmze kecek, hareketimizi rtecektir. Dardakileri artr ne de olsa. B?*1 zi dnrler, adrn knden korkarlar, dzeltmee koarlar., zaman geer. Bu zaman bize yetiir, yetmelidir. Ne olduunu, ne olduumuzu anladklarnda biz yer altndan epeyce uzaklarz. Hoca Firuzuii da akl yatt. Birden ktsn dndne hayfland. Yldrm Bayezd Han 198 DARAACI gibi dnmek gerekirken ktsn dnmt pekey? Canm skan bu oldu. Fakat Bayezd Be: Gel! demiti; Vaktimiz var nasl olsa. Her gn birlikte ne yapyorsak onu yapalm, kalm gezmee, birlikte yrdmz grsnler. ki ikiye birlikte yrmeleri, tutsaklk gnlerinin alkanlyd. adrlarn arasnda, ok uzaa gitmemek, sununla bununla pek fazla konumamak artyla gezmelerine izin verilmiti. Zaten konumazlard; ounca evrelerine bakmazlard da: Yldrm Bayezd Han, ba admlarna eik, gzleri yreine yumulu yrrd; yoldann geride kalmak isteyiini nlemei kollard o kadar. Yine yle yaptlar. Yldrm Bayezd Han, adrdan kmadan nce yalnz: Firuz dedi; naalalh yarn ilk iimiz dizimdeki bezeyi hekime baktrmak olsun. Amasyada Mehmed elebi olumuzun hekimine, eyi bir hekimi var mdr acaba? Hoca Firuz Paann yrei kaynayverdi; gzlerine doru. .* * * Emir Timur' keyifliydi. Konuuyor, nkteler yapyor, glyordu. Eski gnlerini bilenler iin yadrganmasz, eski gnlerini bilmeyenler iin artc bir gn

olmalyd. otan kadife perdelerinin yanar dner havas, d otan aral, darna alan pencerelerin eflatun tllerinden szlen darda boulmu, ieriye dinlenmesi gelmi mart klar, saa doru yuvarlaklam vs orada bir kk has bahe olmu boyal ufack talardan DARAACI 199 rlme adrvan evresiyle de tamamlanarak oday akl almaz bir i rahatna ekmiti, zaten. Bir de Timu tun keyfi, nkteleri, gl eklenince i otan Timur odas bsbtn ipeimsilemiti. Yer minderindeydiler. Timurun dlz kp kolunu al kadife yastna dayad divan minderi, ibriimden kabark kaln izgileriyle tombullam bir aydede deirmiliinde odaya yz vermi, karsnda yarm yay biimi sralanm ke minderlerini ekimine almt. Ke minderlerinin yarm yay sralamasnn orta yerinde Emir Sultan diz stnde oturuyordu, sa yannda Molla Fenar solunda ise Cezer Mehmed. Emir sultan bu oturutan huzursuzdu. Daha solda daha sada oturanlar dnmyordu pek. Ya hi tanmad ya az bildii ya yalnz adi/arn duyduu tarih yazh^fkh zerinde dnen, dil bilgisinde syleen Timurun evresinin bilginleriydi. Nerede otururlarsa otursunlar Emir Sultana ar gelmezdi nk bir kula Timurdaysa bir kula onlarda olmutu hep: pek yaygaracydlar; Timur ne dese alka hazr, Timur ne nkte yapsa maallah anan tutmaa tene grnyorlard. Bylele-ri nice cihan bilicisi de olsalar ayrcalk tamazlard. Adam, ha babam, dirhemince ekmelidir. Koy ki halkn terazisinde koy ki Sultan terazisinde., dirhemince ekmeyene adam m denir ha babam ya nice bilgin sayla.. dncesinde sk sk zihninden sokrand iin onlara, oturmu1 ya-hud oturmamlar, orada diz kmler yahud burada diz kmler... umursamyordu. Gelgeldim bu yanda Molla Fenari u yanda Mehmed Cezer... olmamalydlar, byle oturmamal idiler. kisi de nde, Timura yakn., ve kendisi, Emir Sultan, da200 DARAACI ha geride, edebini bilerek yer almalyd. Ne var ki bu sralamay yapan z deildi, Timur idi. yle istemi, yle buyurmu, minderleri yle sralat-mt. otaa girdiklerinde, bile isteye bir adm, bir adm diyerek geri kalm, bilgisine gvenip sayg duyduu Molla Fenr ile Mehmed Cezer-nin bilgilerine uygun yerlere oturmalarn gz ucuyla beklemi, z iin en ky minderini gzme koyrmtu. Timur bu.;, kimi nerde ne zaman nasl karlayacan kim bilebilirdi. Bilebilirim diyeir karnda olsa yanlgdadr. Yine yle olmu; konuklarn ayakta karlayan Emir Timur herkesi el-ceiziyle, minderlerini gstererek oturtmu, en nce de Emir Sultandan balamt. Yz kibarn kibar izgilerde yalanm ama kibarln do-yura doyura yalanm, apak salar plesi bir pamuk lekesizliinde brkne dayanamayp tam, gl ini kselerin en incesinde buulanarak Emir Sultann ekingenliinin zerine zerine gelmiti; Emir Sultann ekingenliini tutup ba tac yaparak: Bil ki seni zlemiizdir en ok Buharal hele buyur hele u mindere.. deyip yarm yay sralamasnn ortasndaki mindere ekmiti. Hesapa o yerin ya Molla Fenrye ya Mehmed Cezeriye verilmesi gerekirken Timur ya bilerek ya bilmez grnerek Emir Sultan oturtmutu. Sen Buharahsm bizim oralardansn soyca bu minder senindir.. Sey-yid Berekeyi bildin mi? Ne yeri ne srasyd soyunu anmann Seyyid Berekeden sz etmenin. Ama Timurdu bu ederdi, lk defa, bu kadar yakn, solukaf birbirine dee dee, onun eli kendi omuzunda kar karyayd-lar. Ka yl nce olduunu unuttuu bir gemi zamanda, Buharada Seyyid Berekenin odasndaydKTPHANES1 DARAACI 201 lar.. camdan, bahede grd o uzaka Timur ile bu imdiki yakn Timur, o ilki nasl uzaktan irkiltti ise bu imdiki de o kadar yakndan irkilterek ayn noktaya gelmilerdi: Timur yzn, gln, brknden tam apak san bir perde gibi kullanmasn biliyordu. yle bir perdeydi ki bu, kaldrmaa gelmezdi; alt yan, kesim yeri kannda kokmu renklenmi bulak bir duvar idi pencere deildi. Seyyid Berekemizi nice zlemi isek seni grmek zlemimizin ateini alevlendirdi bre Buharal derken bile bu duvar rten perdeyi Timur.

Anadoluda Emir Sultan olmusun, yahidir; hem emir hem sultan, biz ancak birini olabildik bre bunca yaa geldik de sen bu genlikle Emir Sultan ha, Tanr oaltsn. Sen Emir ben Emir.. ki Emir kar karya gerektir, buyur u mindere, annacmdakine buyur Buharal. Bayezd Han tutsaklk yorgunluu ekmeseydi artr onu da yanmza oturturduk, aramayz, aykr der. Bu n biz bize syleelim., he midir? Oturdu otural, yani oturtuldu oturtulal Emir Sultan, sanda Molla Fenarinin arl ykn ekiyordu. Biliyordu ki Molla Fenari byle deerlendirmelere aldrmaz, yerini hem yadjrgamaz hem yadrgatmazd. Lakin Emir Sultanlk z yangna uramt bir kere. tedenberi bilginler arasnda, bilginleri, nleri tnleri derecesine gre oturtmak bir tre olmutu; byle meclislerde derecesine gre oturmayan derecesine gre oturtulmuyan kmsenmi sayard kendini. Gnlsz syleir, sy-'lemezse susard. Solunda batmanlaan Mehmed Cezerinin susuunu byle yorumluyordu Emir Sultan 202 DARAACI Molla Fenarinin az amayn da. Onun iin sandan solundan yklendii yk daha artyor, omuzlarn eziyor, dryor, dryordu. Gelgeldin Emir Timur farknda deildi. Sey-yid Ber,kenin zlemin Jen dolmu tam bir yrek yangnnda sz dndjirp dolandrp Seyyide getiriyor, aradn, ok aradn, mrnn sonu da gelse arayacan iki lafn bir arasna sktryordu. Aramak bize bortur diyordu. Bizim bildiimiz borlu kaar, alacakl arar benim kaderim ters olmal ki alacakl kayor, aramas borluya dyor. Alka hazr uzak oturanlar iin ne tatl alk frsat bir nkteydi, kardlar. Emir Sultan, onlarn alkn beklerken hi az amayan Molla Fenarinin sesini duyunca hem rahatlad hem ii czz etti. Timur duvarn rten perdelerden biri idi bu nkte, Molla Fenarinin nkteye sarman perdeyi anlamamasnn mmkn olamazd. O zaman konuaca, perdeyi yrtan bir konuma olurdu ki Timura uvaldz ucuyla batabilirdi, sonunu Tanr bilirdi o vakit. Allahtan Molla Fenar ly karmadr Bor Emirim dedi; Bor alacaklnn gelmesine beklenilmelidir. Tabii yeterince. Gnlden aranm ve dahi alacakl bulunamam ise..? Timur ks ks dnd. Ks ks dndn saklayamamt. Ama Molla Fenarinin konumas ktye ekilecek bir konuma olmadndan Emir Sultan, Timurun ks ks dnmesinden huylanmad ..Yine de ne olur ne olmazna Molla Fenariye yardma kotu: Evet dedi; Seyyid Berekcye kar 'duygularnz para gibi mal gibi bir nesneye benDARAACI 203 zetmekle borlu alacakl meselini kadlk nne karm oldunuz Emirim. Molla Fenar hocamz nl bir kad olarak meseleyi zm oldu. Seyyid Bereke hsmmdr bilirim. Arandndan haberi olsa mutlak grnr. Tabii aranmak ona gre olmaldr. Grnmyorsa ya yerinden memnundur ya dnyada deildir. Mehmed Cezer susuyordu. tekiler ne yapyordu Emir Sultan bilmek istemedi. Emir Timur szn sonunu duymam gibi Molla Fenariyle ilgili olanna cevap verdi kuruca: nn biliriz. Yamanln duymuuzdur. Bir daha da Seyyid Berekeden sz etmedi. Az biraz burklat fakat: Yamanln duymuuzdur derken buruklat iin sz Molla Fenari iin mi sylenmitir Seyyid Bereke iin mi onun oras karanlkta kald szm ona. Bir souk yel esmiti i otan has odasnda; Timurun buruklamasn dolatrd bir sre. Meh-- med Cezer Timurun burukluuna yakn bir sesle yeli datt: Borlu lmez benzi sararr derler bir sz vardr bizim Trkmenimizin aznda Emirim dedi Benim bir az d'l bilginliim olduu sylenir, bir dirhemlik; bir cirmik de Hadis bilgisi zerinde altm bilinir. Peygamber Efendimizin u szn dnelim. Buyurmulardr ki:-Halka bor para verenlerden bir kii bor toplayan adamna yle sylermi her gn., darlkta skntda olan borlular skma, onlarn yanma urama, dertlerini artrmamak iin kaplarn atla ge; byle davranrsan Tanr da bizim gnahlarmz balar. O alacakl

kii lnce, ulu Tanrnn gnahlarn baladndan kukum yoktur buyur204 DARAACI mu Peygamberimiz.Bizim Trkmenin sz ile yce Peygamberimizin szlerini bir arada dnrsek sizinle Seyyid Bereke arasndaki alacakl borlu ilgisini aklayabiliriz. Siz borlu olmann darln ekiyorsunuz. Seyyid Bereke alacakl olmann sevabna gidiyor... olamaz m? Bir de Emirim Peygamberimizin u gzel szn hatrlayalm Tanr buyruu yledir, demi yce Peygamber; bana bir kar yaklaana ben bir arn yaklarm. Bana arn kadar yaklaana ben bir kula ynelirim. Bana yryerek gelene ben koarak giderim. Seyyid Berekenin bu szleri bilmemesinin mmkn olabilir mi? Unutun onu derim ben; unutmak da bir bakma ibadet saylr yerine gre. Emir Sultan, Mehmed Cezerinin bilgin usluluunda syleyiinin Timuru nasl iten ie yaktn bilip'bilmediinden emin olamad; Cezerinin gzleri dizlerindeydi, minderinden kaldrp ban baka yere bakmyordu. Baksayd Timurun yznn aa yukar izgilendiini; ll, yerli yerinde eski izgilerin kopup krldn, krlp kopmulu-un da eski yerlerine yerlemekte zorluk ektiini grrd. Emir Timur homurdanr gibi geitirdi Cezerinin szlerini: Evet evet dedi dertlenmesine; Haklsn yle yapmal, yle yapmak gerek. badet... evet yahi eydir. Kalkp gitmek mi gerekti yoksa oturup, kesilecee hatt kesilmilie benzer syleyii srdrmek mi daha iyi olacakt? Kalkp gitmek, Emir Timur izin vermedike, olamazd syleyiin srdrlmesi de daha bir olmazlayd: Ne ise ki Emir Timur sz deitirdi. Balangtaki gibi deilse de . ona yakn olmaa gayDARAACI 205 ret eden bir keyiflenmede: Ne gzel dedi; Byle, cihann pek az sahip olduu Anadolu bilginini burdan alp Senerkanda gtrmek ne ho olurdu. Gnl yorgunluunun ilacssnz. Ama noksansnz. Bir Somuncu Baba ad duyardm. Bir eyh Bedreddin iitmiliim vard. ardk, haber ilettik, gelmediler. Onlar, her halde Mehmed Cezeri hocamzdan daha ok ho grl Molla Fe-narimizden daha yumuak olmallar. yle midir Buharalm? Eh, buna da kr, gidilmeyecei belli olmutu hi deilinden. Sanda Molla Fenari solunda Mehmed Cezeri az ap konutuklarna, konuunca da Emir Timura deerlerini anlattklarna gre arlklarndan az biraz kurtulmu kurtulmu saylabilirdi. Timur da u szyle nktesini- yapm, her ikisine birden syleyeceini sylemiti nasl olsa. Akan suyun bulanmlm durultmak zne dyordu; onu da eve seve yapt. eyh Bedreddini Mehmed Cezeri hocamz eyi bilir Emirim dedi yumuandan; Somuncu Babay1 da ha babam., ah, balayn beni Emirim bu dil pe-lesenginderLariulamadm bir trl, genliimden, bizim oradan kalmadr., ha babam., evet Somuncu Babay Molla Fenari hocamz bilirler ha babam bende bilirim. Timur, Emir Sultann dil pelesengine frsat karmayp hoa gld iin Emir Sultan da gln ne demeye geldiini karmayp hemen anladndan bir daha, yeri gelsin gelmesin bir daha kullanmay aklna koymutu. Ben de bilirim ha babam dedi dnmeden devam etti. Somuncu Baba, Anadolunun velisidir. Anadolunun grp farkettiniz mi bilmem, bir kabuuna ekilmi206 DARAACI ligi vardr ha babam nasl desem.. yle Bursa kestanesi gibidir, cilal bir kabuk bir yan kel bir yan yamru grnr bir yumulma.. Dardan bakarsan bir nesneye benzetemezsin, tadna varamazsn. Yumulan kabuun ne kelliine aldan ne cilasna kan ne de yamruluuna dudak bk burun kvr, ha babam kestenenin kabuunu gr iine bak sen asl. Gelgelelim ii de tadsz gelebilir ilk azda sakn ha sertmi kekremsilii varm azm burkuyormu deyip geri ekilme sakn; kzle, krkleyip kebaba dndr, gr bak naslm tad. Aman ne imi meer bu kes-tene der misin demez misin? Meselim bu me-" seldir Emir Timur, Anadoluya kabuuna ekil-miliinden bakma, d cilasndan da gzn kamamasn ha babam sz gelimidir deyiim. Anadolu-nun tadna varmak, Anadoluda doymak

istiyorsan piir onu, ha babam kaynat onu, ateini bul da krkle ateini kebap etmecesine.. Breh bren breh!.. dedi Emir Timur gerdan krarak, Breh babam br?,h sanrsn Emir Sultan deildir konuan Buharadan d$. gelmemitir kesteneci Aygudun Ermi olandr he mi? Lakin doru bir sz ettin yahi bir benzetme oldu.. Hal halden dil dilden anlar demiler, beli doru sz demiler, grrm. Somuncu babadan geldik bu benzetmeye Somuncu Baba say ki ha babam bu kestene iidir Anadolu insan misalidir. Bir bakar ie yaryor ie yaramann srasdr der kollan svayp seirtir, bir bakar ekilmek gerek keye suyu bsbtn bulandrmamak gerek... ndirir svad kollarn ekilir kesine, bekler. Neyi? Ne zamanaca? DARAACI 207 Ha babam Emir Timurum onun orasn ben bilemem. Frtnann sarsarn sarsan duyan bilir. Duyan bildii iin de ne zaman dineceini kestirir o zamanaca grnmez olur, sonra kar ortaya. . Somuncu Babamz herhal byle dnmtr. Eyi-sini Tanr bilir sonra kendisi sonra da Molla Fena-ri hocamz bilir. ok tatl bir izgi kabarmasnda glmsemi-ti dudaklarnn ucu Emir Timur da ona yakn glmsedi. Molla Fenari bizim dinmemizi beklememi demek ki? dedi tatlca Molla Fenari: Biz Somuncu Baba deiliz dedi Olmak istesek olmayz da Emirim Yani herkes halince Bedreddin midir hoca? Bunu mu demek istersin? Amal dur bu soruyu Meh-med Cezeriye soralm o bir dirhemcik dil bilgini olduunu sylemiti. Dorudan sormamt ama sormu gibi evirip gzlerini Mehmed Cezeriye bakmt. Gren Mehmed Cez'ln'p orada olmadm konuulanlar dinlemediini sanabilirdi. Koskocaman bir Bvrsa kestanesi bk'lmnde diz stne eik oturmu gzlerini iine yumm-utu. Emir Ti-murun gzlerinin kendine evril? olduunu grmedii halde zamann artmadan cevabn verdi. Bir ka yerde bir ka kiiden doymuluumuz* olan, tekerlemeye benzer bir szdr. Fz temsilini andrr onun yerine gee r.. gibi, tekeJ meyi azlarndan duyduunu^, bir takm kendisi bilmez kiiler idi. Kendini bileklerden duymadk.TBedre'd-dini bilirim. eyhliini Msrc'an hlatl Hseyin den tanrm. Hak^a kitabn yanla yorumlar bana kalarsa anna velakin bldliri bilen bir bilgin 208 DARAACI kiidir, bu tekerleme ile ilgisi olmamas gerekir. Gelgeldim byleleri belli olmaz. Gemi zamanda da bunun gibi bilgin kiiler grlmt. Dnmlerdir Dnmlklerinin kimseye ktl dokunmamtr, Hatta bir takm doruluklarn ortaya kmasna sebep olmulardr. Yine bir takm kiiler gelmitir gemi zamanda o dnen adamlarn dncelerini almlardr kendi karlar iin bayrak yapmlardr. Bir ok a pla bayraklarnn altna toplamlardr Duyduumuz tekerleme bana bunu hatrlatr. eyh Bedreddin istemese de bir takm adamlar onu yahud dncelerini bayrak yapmaya yeltenmilerdir, yeltenmediler ise yelteneceklerdir onun hazrlndadrlar. Kt, hem Bedreddin iin kt hem Anadolumuz iin kt Eer byleyse Bedreddinin sonundan korkarm. Belki bu sebepten sizin arnza gelmemitir, korkmutur. stesin istemesin kapld krk Bed-reddini zamann padiahna arptracaktr. Zamann padiah da siz olduunuza gre.. Emir Timur ilk defa Mehmed Cezeriye alc gzle bakt. nn duymu ama hi otan has odasna girdiinde gz tutmamt. Hele Molla Fenarinin yannda pek yoksul grnmt. u anlat Cezerinin de Emir ile Molla Fenariden aa kalmadn gsteriyordu. Daha denemek istedi Zamann padiah, her vakit iin Tanr deil midir? Mehmet Cezeri bir gz kirpimi dahi dnmedi Sorunuza eyh Bedreddinin' azndan cevap vereyim Emir, eyh der ki, nsann kolu budu insana gre ne ise insann kendisi de Tanrya gre kol but leindedir, yle birer paradr. Para, btnnden ayr dnlemez. yleyse zarriann ^padiah olan Tanr sizi bu zamana salmtr. DARAACI 209 Emir Sleyman da Edirnede padiahtr. elebi Mehmed Amasyada.. Benden nce bu ikisi dnmeli deil midir Bedreddini

imdi biz Emir Timurun otandayz, ona konuuyoruz. Bedreddin de ortaya km deil.. Tekerlemeye bakp yargya varyoruz. Henz ortaya kmamtr dedin Cezeri Hoca, eyh Bedreddin ortaya kacak mdr? Ben bir dirhemlik bilginliimle oncasn bilemem. Sen Timursun, sana kalmtr kp kmamas.. Yaa! Emir Sultan Timurun Yaa? deyiinden bir tuhaf oldu. yle geldi ki Timur, o ana kadar akl edemedii bir ktle birden sarlvermiti. Yahud yeni bir kara k dmt iine, o n kara aydnlnda hemencecik bir hesaba yatmt. Yzne bakt Timurun, yanlmamt. Timurun yznde dn dnveren zenbereklerin hzla zlnn yahud hzl sarlnn izleri glmsemiti, imeklemesinden. Emir Sultann kendisine baktn grr grmez kalar atlmt sanki dnmt; ama Emir Sultann aklndan geenleri sezdiinden emin kurnaz kurnaz glmt he-mett: Sizlere bir teklifim olacak, kabul ederseniz gnenirim, ummadnz kadar gnenirim. Benimle Semerkanda gelmenizi istiyorum, nzn de. Ta dseydi Emir Sultann bana ancak bu kadar kulaklar uuldard. Timura bakt kald. Timurun yz sr vermiyordu; skya kapanmt. Bekliyordu. Beklemesi olmazna bir cevap alndnda ne olur, bellisizdi. Emir Sultann kulak uulDaraac F : 14 210 DARAACI damas skntya dnd. Dnme pay verilecek miydi acaba hemen mi cevap isteniliyordu? Hemen-se sknts iki bklm olurdu ki arada Timuru bsbtn gzden karmak da vard. Mehmed Cezeri ok erken davrand. Her zamanki ar canl davrannn aksine tezdi: Ben gelirim dedi. Benim iin bilginin topra yoktur. Bursas da Semerkand da birdir. Ayrca dil, yerinde duyulur, dilin gizli grnne yerinde inmek mmkn olur, zevki de burdadr. Emir Sultana beklemek dd; Molla Fena-riye merakland. Emir Timur da yznde katlanan holua baklrsa en ummad Cezeriden ald cevap zerine Emir Sultann nasl olsa geleceinden emin bir halde Molla Fenariye dndrmt yzn. Bunald. Molla Fenariye uygun bir cevap dnme zaman brakmak niyetiyle, biraz da kendine sorulmadan emin olunmuluun alnnda: Beni bala Timur Be dedi. Timurun yz dald; topland tezine. Gzleri bir baka trl ald: Neden? Ben o yandan geldim. nsan geriye dnemez ha babam insan geri dnmee almamaldr bunun iin. Dil pelesengi olan ha babam bu sefer Emir Sultan kurtaramad; nceleri bu sze glmseyen Timurun yz kararmt. atlak etrefil: Biz de o yandan geldik, biz de dnmemeli miyiz imdi? diye sordu. Dnersek, geriye dnm m oluruz? Sizin dnnzle benim dnm bir tutulmaz Timur Be. Siz oraya aidsiniz! Ya! Demek sen burann malsn? Emir Sultan Timurun arlam sesindeki arlam nkteyi anlam grnmei ye buldu. DARAACI 211 Evet dedi; Anadolu yeni bir cevherdir malca da ilenebilir Timurun, belki de daha arlaabilecek yeni bir nktesini Molla Fenari nledi: iek ss iin gereklidir Emir Timur Be dedi toka: nsan da insan iin gereklidir. Bir yer ki orada insan aranyor, orada kalnmaldr. Benim yerim Bursa olsun izin verirsen. Bre biz de insan aryoruz, aryoruz stelik, gel diyoruz... demiyor muyum? Evet, siz, aryorsunuz. Eyi ya ite. Niye gelmiyorsunuz Cezeri gibi koaraktan? Emir Sultan Timurun Molla Fenariyi kt bir kmaza srklediini sezmekte gecikmedi; srklemek nasl sz, Timur Molla Fenariyi dpedz kmaza koturmutu. yle ki Molla iin sz, yukar tkrse byk aa tkrse sakal olmutu. Ya Mehmed Cezeriyi ktleyecek ya Timuru hie sayacaktr, baka kar yoktu bunun. Molla Fenari de koulduu kmazn dnda deildi; yrei de ok kt

fkelenmiti, Timuru bir an nce susturmak iin kvranp duruyorken isyan bayran evivermiti. Yine de Ya sabra yatt gnl. Toka sesini geriletmeden: Cezeri dil ayrcalklar zerine alr. Bizim burann trkmencesi sizinkine benzemez, zge bir durum gsterir oldu. Bilgin dediin Be takm deil ki., bilginin kafasnn iki tahtas atlaktr; bilgini Be takmndan ayran da zaten bu iki tahtann atlakldr. Kedi nasl farenin kokusunu alnca duramaz atlrsa yahud fare peyniri grnce nasl dayanamazsa bilgin de bu biimdir. Bilginin peyniri yahud faresi renecei yeniliktir bildii212 DARAACI nin deiii olandr. Cezerinin Semerkantta grmek istedii fareler olabilir belki.. Molla Fenariye yakmamt ama yapt benzetme daha ok Emir Sultann yreini souttu. Timurun az nceki mall nktesine uygun bir karlk olmutu. Bu sefer de Timur benzetmenin stnde durmad. nsan arand yere gider demitin; biz aryoruz dedik. Ayrcalk m var? diye sorarak anlamaz grnd. Var, o mesele^ gelelim, deer fark vardr. Arayan armaz, sezdirmesi yeter. armak ayama gelin demektir: bilen iin deer ayrcal buradadr. Siz Anadolu'da, her eyi byle deeri ile mi lersiniz? Molla Fenarinin szn ettii deerin anlamn bilmemi olamazd Timur; bile bile o deeri, byle bir madde lsne getirip sormas, muhakkak ki bir kzgnl bastrmak iindi; deilse mutlaka arnn geri evrilmesini bir yenilmi-> lige balyor, karsndakileri kltmee gadret ediyordu iten ie. Molla Fenari, sonuna kadar gitmee karar verdi. Sz neye varrsa varsn dnmeyecekti. Evet dedi; Biz bu Anadoluda her nesneyi kendi deeri ile leriz. Ban da kaldrm Timurun gzlerine ekinmeden bakmt. Emir Sultan, sonun ktye varmamas iin du etti iinden. Cezeri yerinde kmldad; diz stne iki bk-lmlnden doruldu. Timurun kzd yzdeyz-d. Molla Fenari daha da kzdrrsa Timur arsn geri mi alrd acaba? Bu Anadoluda kalma? Bu sonu nereye gidecei bellisiz kemekete ilim DARAACI 213 yapmak? Basz, padiahsz bu kr dne kendini duyurmak..? Beenmiyordu Anadolunun durumunu, Semerkanda gitmek isteyii Molla Fena-rnin" tarif ettii kafa tahtas atlaklndan deildi. Semerkant zengindi; durulmu bir denizdi, Timur glyd; bilginin yeri ise glnn yan olmalyd. Tanrnn Timuru kzdrmamas daha fazla kzdrmamas iin duaya balad gnl. Fakat Timurun can fkelenmek istiyordu her-hal. Mollann szn yeterli sayp baka bir laf amas en uygunuyken an kervanna p sokuturan mark ocuklarn inadyla srar etti: Pe-key Molla dedi ekimi gln yzne salarak; Bana ne deer bitiniz? Bimisinizdir her-hal? Alksanz tabii..? Ok yaydan kmt artk; Molla Fenr yayndan kan oku istese de tutamayacan seziyordu. ZaterTgtmeliydi ok. Emir Timuru dorulamalyd gerekirse yreine saplanmalyd. Evet Emir Timur, bitik, size de bir deer bitik biz. Bakalarn bilemem ama ben deer bitim. Bre yahi aman! Nedir? Deerimiz ne kadardr renelim! Emir Sultan'Molla Fenerinin yznn grnen kemiinde bir deri bngldemesi farketti. Allm deil, imdiyece hi mi hi grmemiti. Ayrca alnnn ortasndaki damar da kabarmt Molla Fenrnin. O durumda ok kesin: On altn! dedi. Mehmed Cezer birdenbire karn arm gibi kvrand ellerini gbeinin altna balayp dizlerine clru bkld; alt dudan dilerinin arasna ald, dili grtlana aa gerileye gerileye: Lahavle lahavle lahavle dedi. 214 DARAACI Emir Sultan yeri deilken keyiflendi. ok, pek ok houna gitmiti sz; sonunun da, dnd gibi gelecei iin bilerek keyiflenmesi dorua hazrlanyordu. Emir Timur bir an arplmlm dzeltmek istiyormucasma yekindi, kalkt.

lkin zorlanm-l andran gln babacanlatrmaya alarak Molla Fenarye yneldi. stn ban gsterdi: Bre Molla u grdn stm bam eder on altn sen ne diyorsun? dedi. Babacanl gerek grnyordu: Rahat bir adam olduunu, nktelere gocunacak bir insan olmadn, byklnn her eyi ho gsterecek bir ycelikte bulunduunu gstermek isteyen bir hali vard. Sanki, karl ne denli ar olursa olsun, Molla Fenarye ekinmemesi gerektiini sylyordu. Byle dahi olmasa Molla Fenari szn sonradan saknmak iin sylememiti; tamamlanmama sini zne yaktrmayacak bir kimsenin gzleri Timura balanmt. O durumda gld, gln de Emir Timurun babacan tebessmne kibarca uydurdu: ok rahat, ok ta'bii bir biimde. Haklsnz Emir Timur Be dedi. Yalnz stnz banz on altn eder. Ben de onlar hesaplayarak size on altnlk deer bimiim a insan doyur-madke pla giydirmedike ne deer biebilirsin? Daha tesine gitmei Timur gze alamad. Padiahl zamannda Bayezdm tankln geri eviren be yanndan yklmaz bir kadlk akan bu adam diye dnd: Bu adamla sz cebellemesine girmenin sonunu ayarlamak mmkn olmayabilirdi: Ho! dedi; Yahi.. dedi. Beendim.. dedi nnde haklymsn ama sen bana DARAACI 215 yaramazsn Molla Semerkanda ar gelirsin! Adn anmayacakt ama dilinin ucuna geldiinden nleyemedi. Ben Seyyid Bsreke gibi yumuan tez bktrdm, seni haydi haydi... ne ise rneiniz olarak Mehmed Cezeryi gtrmekle yetineyim yor^ dum sizi balayn. Konuumsunuz. Gnlnzce yaayn burda. Frsat geerse elime sohbetinizi isterim yine., bulacam o frsat ele geireceim. Dilerseniz hannz Bayezd Bei ziyaret edebilirsiniz. Molla Fenarnin dik duran ba nne eili-verdi. Emir Timurun gznden kamad. Emir Sultan steriz dedi tezidene, zin verirseniz bizi pek sevindirmi olursunuz. Ben bir derviimle birlikte ziyaret etmei ok istiyorum Molla Fenari isteksizlik gsterdi, neden? Ya-nldm m yoksa bize mi yle geldi? Molla Fenari Emir Sultann kendi yerine cevap vermesini engelledi, yz yerden kalkmadan: Utanrm dedi. Tutsaklnda bizim de paymz olduu iin utanrm yzne bakamam. Ya biz tutsak olsaydk Molla? O zaman Seyyid Berekenin utanmas gerekirdi herhal ben bilemem.. Uzun dndrc bir ara, dndrclk-ten kp skc skntl bir hal alan sessizlik buuland. Kimse ne yapacan ne yana dneceini nereye bakacan ayarlayamad. Emir Sultan skntl sessizlik az daha srerse ilerinden birinin en ok Timurun olmayacak bir i yapmaa yelteneceini hissetti. Tezlii lszle varan bir abada: Herkes izilen kaderini izildiince yayor Emir Timur dedi Bundan byle, de bundan nce olduu gibi yaayacak. Siz Emir Timur olarak gi216 DARAACI deceiniz yerde biz Molla Fenar ile ben burda Ana-dolda... Yldrm Bayezd Han da tutsaklnda yaayacak... yaayacaz.. Yani sen;.. Bayezdn tutsaklndan kurtulmayacam m inanrsn? Hangimiz tutsaklmzdan kurtulabiliyoruz ki? Onu demedim., bre ayak styz sen de laftan laf ayorsun: tutsakln o biimi..? Sz uzayacaa benzer ona da benim vaktim yok imdi ak konuaym: Bayezdn btn abas tutsaklndan kurtulmak iindir, bilesin! Emir Sultan Timurun ak konumasndan kukuland. Ortaln bulanmasndan kaygu duyarak: Bildiiniz... bizim duymadmz bir davran m oldu Emirim? diye sordu. Belki olabilir nemli deil gevelemesiyle geitirirken Timur, dnd, kesine yakn bir seste Dener belki dedi. Damadsn; yoklaman eyi olur.. Yoklaman art oldu dedi sanki. Emir Sultann kukusu koyulamt: Yanma bir derviimi alacaktm... alabilir miyim? zin? Verdim. Git. Yokla. Balm Usta diye birini tanr mym sor bakalm. Sor da, Balm Ustann katn syleme sakn. ini yarm brakp katn duyarsa

can yanar ola ki yanmasn Kt kt gld bu sefer. Gl belki de kt kt deildi ama ok yaknnda olduundan Emir Sultana yle geldi. Yldrm Bayezd Hanj tutsak adrna girecei srada Timurun kt gl bir daha yakndan, ok yakndan gzlerini ald Emir SultaDARAACI 217 nirt4 korkulu, adamn yreini ikilden ikile salan bir yalabuk glt; alttan alts kengelli bir gl olduunu da o anda karp sciverdi. Arsz bir ocuun tuzak kurmuluunda, tuzann gizliliine gvenmi glyd. Gln ktlnden saknmas iin Tannya snd adra admn atarken. Derviinin admna doland adm. Baktlar. Derviinin yz sararmt. Ben de senden daha eyi saylmam ne Be dedi Emir Sultan usulca; Kendimizi tutmasn bilelim. Fakat kendilerini tutabilecek kadar vakit yoktu. Bir adm gerisinde Hoca Firuz Paa ile birlikte Yldrm Bayezd Han, adrn i perdesinin hemen nne kmt. Akama yakn sararmasnda mart gnei adrn kapsndan vurduundan Bayezd Bein krpan deiik bakl gzleri nce Emir Sultan dorulamt. Fakat bir tprth igd ileymiesine Emir Sultann omuzundan va-mndaki derviin yzne kayverdi. Emir Sultan yine Timurun kt gln k-' rek kemiinden ucun ucun kaznr hissetti. Gizlenmesi kendiliinden gelen bir el yordamyla ne Bei Hoca Firuzpaaya doru iterken: Hnkarm! dedi niyaz sesinde; izin ver ieri girelim kap aral eytan araldr demiler de. Bayezd Be Emir Sultann saknn yadrgamad. Durumuna almt, alkanlndan geri ekildi. kapnn perdesini Emir Sultan eliyle rtt. adnrLii lolat. ne Be yrek taplarnalarn bastrmakta glk ekiyordu. adrfc. glrerkenki sararm yz, balmumu donmasnda kehribarlamt, yrek ta218 DARAACI plamalarn ancak tutabiliyordu, biraz daha artarsa balmumu donmuluu ya atlar ya yrtlrd. adrn iinin lolamasn cana minnet bildi. Gzleri kanmt da gzlerini kayordu sanki, bir eli gzn yoklayp iniyordu; loluk, acaip bir yalnzl krklyordu durmadan krklyordu. Yldrm Bayezd Han, Emir Sultann ellerini iki avucu iine almt, Emir Sultann ba Yldrm Bayezdm bir omuzuna yarm eik, herhal yrein szmn dinliyor, merhsmlikse merhemlii-ne bir incelikte yrei sarmaa hazr grnyordu. lk be on dakika iinde konuulamad. adr iinin loluu, loluun durmadan krkledii yalnzlk, Emir Sultanla Yldrm Bayezd Hann avu avua susularnn merhem sarnmas ne Bei kemirir oldu. Yanndaki Hoca Fi-ruzun dirseini kavrayp skt: ok ac eker mi? diye fsldad, Bu adr ii onu ykmtr tutsaklk deil. Ne desem bo diye szad Hoca Firuz; Nasl anlatsam, hele uzaktayken... hi. Hoca Firuz aznn iinden mnland, ne dediini ne Be karamad. Emir Sultanla Yldrm Bayezd Hann avu avucal bir sre daha srd. Emir Sultann ba, iyiden iyiye Yldrm Bayezdm yreinin stne inmiti, orada ylece brakl klm ya yrek ba olmu ya ba yreklemi bir durumda birlikte rpmr bir durumdayd. Emir Sultann ba yrek atlarn andrr bir sarsntda idi: /ava, kendiliinden, dzgn. "*" Bir sre sonra Yldrm Bayezd Han: Oturalm dedi. ne Be sen yle sol yanrra otura DARAACI 219 caksm ikinizin arasnda dinlenmek istiyorum, Firuz bu isteimi ho karlar. Dinlenmek istiyorum demesine ramen yorgunluu yoktu. adra girdiklerinde, hele ne Bei grnce tuhaflaan sesinin yerini gittike gencelmek isteyen bir eski ses almt. Emir Sultanla birlikte sekiye otururken bota kalan eli, yine genlemek isteyen bir eskilikle ne Bein kolunu bulmu sol yanna ekmiti.

Otur! dedi, Tutsaklk hi olmazsa bize bu rahatlamay salad. Padiah olmann katlnda deiliz artk. Sen, yllarn can canalatrd ne Besin imdi bu da damadm. Firuzla tutsaklmz zaten ili dldr. Eh, hepimiz oturduk mu? Oturmuuz. Dardan gelen sizsiniz, ierdekine dars anlatlrsa holuk doar, ierdeki ierdekini anlatrsa yrek karanl olurmu ne ie yarasn? He mi? ne Be he mi? Sen Rumelidesin frsat bulup Niboluya gidebildin mi? Doann kars bize emanet gelinimizdir.. seninle bana, gelinimizin hali nicedir, sordun mu? . ne Be bu sorularn, bu st ste binen sz dizilerinin aslnda Mehmedden, Sleymandan sa-dan.. bir mr boyu uraldktan sonra be ble blnm belk\daha fazlaya paralanm devletten haber sorma olduunu seziyor fakat onlarn cevabn alma ykntsna dayanamayacak bir yrein kalar olduunu da biliyordu. Hemen' yanbamda, nerdeyse omuz omuza yaslanmacas-na yanbamda duyduu Bayezd Be yllar ncesinin deil bir yl ncesinin Bayezd Bei bile deildi. Buna ramen, acyd ama, mutluluu -antran bir kelein yreine svandn, gs boluunu doldurduunu duyuyordu. Bu, imdi omuz omuza yanbamdaki Yldrm Bayezd 220 DARAACI Han uncack yatan bu yaa elinde gelimiti. Bir koca yapyd, bir ulu konak, bir btn cami, deli rmaklarn stne ustaca kondurulmu gzleri saysz kemerlerde bir kpryd, bu ulu konan, bu caminin yahud kprnn her ne ise artk belki gkkubbe idi bu gkkubbenin, her bir tan ouncas "ne Be semi, erisini dorusuna getirmi getiremediini yontmu yonuturmu. daha bakalaryla el ele vermi de konak, cami, kpr olmasn salamt. Bunun byle olduunu ilk defa, imdi, bu lo tutsak adrnda, bu omuz omuza yanbalkta dnyordu. Daha nceleri kaamam yapsyla konan, caminin yahud ki kprnn grkemli grnd sralar hi bir vakit Bu benim eserimdir! Bunda benim de paym vardr! dememiti, demei dnmemiti. yle bir hamurdu ki bu o zamanlar sadece youruluyordu, you-rulurken de teknenin dna tamamak hep teknenin iinde yourulan hamurla birlikte., tuz su, un bunun gibi hamurda ne varsa hamurla birlikte yourulmanm gerekli olduu zamanlar idi. Bir arada frnda pimek, bir arada insanlarn a kursana doyum olmak; bu bir aradalkta ise kimin ne olduu, neyi nereye ektii dnlmyor, zerinde durulmuyordu. Fakat bu gn i deimiti. Hamurun yorulmas bitmi, ekmein pimesi bitmi, a kursaklarn doyumuna gitmiti ekmek., frn soumu, tekne tenha, frnc bir banayd; frnn urasnda burasnda dolaan sanlarn bile cikciki duyulmaz olmutu. ne Be, byle bo bir frn byle kendi bana bir frncyla omuz omuza yanbalkta krntlarn aclam mutluluunu duyarken sebebin kendisi olduuna inanyordu. Konan, camiDARAACI 221 nin yahud ki kprnn grkemli gnlerinde aklna getirmedii, bu benim eserim, nmesini, ykntlarn tozunda tkanarak iten ie tekrarlyordu: Bu benim eserim., bu kntnn sebeplerinden biriyim, ben yaptm, bendendir!... Ama silkindi. Soru sorulmutu; bu gnece de Yldrm Ba-yezd Hann hi bir sorusunu cevapsz brakmamt, brakamazd. Niboluya gidemedim Be-im dedi ezile ezile. Yolum dmedi, demedi. _____. Yaaa...? ne Be anlatamazd sululuuiiu. Ali Paann ikide bir: Sen Hnkr ete savana zorla-saydm bu durumda olmazdk deyiini, yeniliin suunu bile bie ne Bee yklemekten muradnn ne olduunu syleyemezdi. Ali Paann ayr, Emir Sleymann ayr ama ikisinin de ayn sebepten ne Bei yad tutularn, Bayezd Hann has ada m olduu iin irdeyip gvenemediklerini anlatmasnn, tutsak Hnkrn tutsaklk zencirini arlatrmaktan baka bir ie yaramayacan bilmez deildi. Lakin Bayezd Beim haber aldm Alanur gelinimizden diyerek Hnkrn Yaa..? deyip yazklanma cevap vermek istedi; Nibo-ldalar. Hekim Be var idi Kumral Dede Konandan, yine'oradan bir de Usta Kadn var idi, bu ikisi Alanur ile birlikte Niboluda yerleip drdan ayrlmak istemezlermi. Yeni Nibolu Bei yer vermi kendilerine, ev vermi ake balam

yeterinden ok. Niboluda grkemli bir Sayrular Evi kurmulard; bir arada, Sayrular Evinin hizmetine adamlar, gnlerini. Bunu byle duyunca, yapacak bir i kalmadna aklm kesti. Salkla222 DARAACI r, dirlikleri yerinde.. Eh, bir o yanda salamz yleyse. kredercesine sylenmiti; sylerken yzn ne Bee evirmiti, doymazlanmasna bakmaya balamt. Sanki unuttuu, unuttuunu sand izgileri aryordu; bulduka, bulduunu sandka izgilere dalyor, izgilerin gtrd yerece, gtrebildiince gidiyordu. ne Be, yava yava kendini deviriyordu; zn Hnkrn baklarna braktka, onsuz geen unca ayn babo su akmlndaki yok ye-reliinin usul usul yerini bir ayrlmamla braktn hissediyordu. Bir kt d idi, karanlk bir kesitin ara yerde d'i bldn grmlerdi... d devam ediyordu bir baka ktlkte ama karanlk kesit silinip gitmiti; bir kt dn hznl kalnts... hi deilse konumaktan ye idi, szlerden ye idi. Szler bir yklendi mi bir daha inmek nedir bilmiyordu, inerse bile ykn insann ya yreine ya beynine ykyor da yle iniyordu. Emir Sultan, ne Be ile Yldrm Bayezd Hana eildiinde, yine Timurun kt gjn hatrlad. Hnkra sz edip etmemekte kararsz kald. Hele Balm Usta denilen her kim ise, her ne ise...? Timur bu adamdan sz edilmesini istiyordu, kt kt glnn altnda byle bir kkrtclk da olabilirdi. Acaba Hnkr kamay m tasarlyordu yahud tasarlamt yoksa Timur Hnkrn kamasn m istiyordu, kaarsa gz m yumacakt? Kararsz dncelerini Bayezd Be kopartt bsbtn; ne Bee: Sen olum Sleymanri yannda olacaktn? diye sordu. Ayrldn m yaDARAACI 223 nndan? Benim yanma geldiinden haberli midir, sen kendiliinden mi gelirsin? ne Bein bekledii fakat istemedii sorulard. Eri gei sorulacan bildiinden hazrlklyd. Daha Emir Sultann yanna dervi klnda katlmay aklna koyduunda bu soruya cevap hazrlyordu. Ne var ki sorunun ske ske srd i yalnzlnn da cevap bekleyeceini hesap edememiti. Yldrm Bayezd Han, ne Bee, Emir S-leymann yanndan ayrlnn nedenini niinini sorar gibiyken gnl bu geliin olu Sleymanm isteine uyulup gelmi bir geli olmasn arzuluyor, byle olduunu duymak iin rpmyordu. Sorular, birbirim' tututura tututura, ayp kaacan bilmese daha bir uzayarak srp gidecek hissini vermekteydi. ne Bein oktan hazrlad cevap ise , olsa olsa kuru bir toprak katlnda olabilirdi ki bu katlk Hnkr nasl etkilerdi Tanr bilirdi. Ama verilmesi gerekiyordu. Buna ramen; Buyruunuza uydum Bayezd Beim dedi; Emir Sleyman ile Ali Paann yanna gittim. Orda kalamadm. Neden? Buyruk, sonunacayd? Evet Beim sonunacayd. Ben Emir Sleymanm yannda bir son gremedim. Skntda m? Baaramaz m grnr? Hayr Beim. Aksine hi bir sknts yok grnr. En skntl gnlerinde bilinirken meclis kurar gnl eler. Onu biliriz, eski huyudur, eski huyu olduunu da biliriz. Sk m kaptrr kendini bu huyuna? Balangta, deil idi. Balangta Ali Paaya da ardan alyordu. Ankara Savan brakp 224 DARAACI ekilmi olmasnn utanmasnda yayor, utanl haline s-ebeptir diye devlet ileri dnda Ali Paadan raka duruyordu. Bizans kralyla kendisi grt Ali Paay aracya sokmad. Bizans oyalayp anlamada tutmasn Belerin hepsi beenir. Jumelinde Osmanly ayakta tutmak iin var gcn vermesini de Beler 'beenir; Belerin geliri bir iken iki etti... Beler bunu da beenir. Pekey, ya bir gn almak gerekirse o vakit de beenecek mi Beler? Sen daha eyisini bilirsin Beim senin Belerin idi. Yahi konutun ne Be, benim belerim idi... bilirim. Hep isterler. Sen gl

olduun srece istemee koarlar; ounluu... ounluu istemee koar. ,( Evet. Kt bir devirdir. Ali Paann, Be yorulmaa gelmez byle devirlerde, dedii sylenilir Emir Sleymana. Bre Be dediin kt devirlerde yorulacak ki Eelii biline ne Be; gen zamanlarn Bei ancak ingan Bei olur. s ne Be, enesi gsne inerken: Bilmez miyim dedi fsltda; Ben de bunun iin, ayrlma vakti geldi, dedim. Pekey, teki Beler? Sleymann bu dknln de beendiler mi? Ali Paa durumu kurtaryor; kurtarmakta didinir. adra geldiler geleli az ap konumam plan Hoca Firuz ters bir solukta girdi sze: Ali Paann ledii bir durumdur bu durum ne Be. Dizginleri ele ald ise, Emir Sleyman ile Beleri serasna perde aralklar koydu bilesin. BeDARAACI 225 lerden biri, baa ulamak iin bir perdeyi aralasa tekine, tskini aralasa berikine atacak ama baa' ulaamayacaktr, nk her perde her aralk bir Ali Paadr. Ne yapar baa ulamak isteyen o zaman? Ba diye Ali Paay bilir, Ali Paadan szanla yetinir. Yklr o Be tez yklr! yle devlet olmaz abuk der! Evet Hnkrm)' dedi ne Be geniinden bir soluk alarak; Emir Sleymann yanndan bir son gremedim deyiim de bu. Buyruunu ancak elebi Mehmed Beimizin yannda yerine getirebileceime inandm. Onun yanma gidince genlik yllarma dneceimi sanrm. Bana benzediini mi sylemek istersin Meh-medin? ne Be,.dorudan bir cevap vermekten utand. Verirse, Fayezd Beini yok saym o'^cakt ki dili tutulabilirdi. Bursaya bunun iin geldim dedi kaamakl; Bursada Emir Sultanmzn buralara geleceini duydum. Beni de yanma almas, dervi klna brndrmesi iin yalvardm. Krmadlar. Bursadan... Birdenbire dindirilmesi g bir zlemle dolduu beli sesi, sabrszanarak ne Begin szn kesti: Bursa nas:l? Nasld? Yine yle mi? Sesindeki zlem, biraz yeni yaptrd Ulu Camisiydi biraz eski camisi; tepelere yam dinmez bi yeilljk, dz ova, mavisi bitmez gk yz, sessiz akan Nilfer ayyd., eski camisind &i eski . 'odas, ulu kilimi, sssz dolap kapaklaryd; tozDaraac F : 15226 DARAACI lanmlard, frlse tozlar uuacakt hemen... uutuunda da bir eski zaman sislenmesinde Jko-kacakt hoa. Emir Sultan, tebessmn Yldrm Bayezd Bee dndrerek: Nasl olsun ha babam Beim! dedi; Bursa... ite bizim gibi, bizi nasl g-ryor-san Bursay yle belle. Mahzun bir boyun bk kald Bayezd Handa. Anladm dedi; Yerinde yok, yollara dm. Ya tutsak yoklamasnda ya Timur derdinde.. Bilmek bilmemekten daha eyidir Beim ha babam Beim bilmenin de bir ac holuu olur. Bursa deil, sadece, Urumelinden bu yan hepten Bursa olmutur. Talan, soygunu, yeri gelirse yangn az deildir. Gelgelelim senin kurduun dzen salama kukun olmasn. Senin adn salama, yrein rahat ola. Ve dahi senin yerletirdiin adalet kaamad. Zaviye bunun iin didinir, tekke buna yorulur, ocak bunu bilir de yanar. Timur, bir tufan, gidecek sen temelli bir tufan grdn m hi bildin mi hi? Timur tufannn sarsp dkt ta tula yn da yeniden yeni yaplara duvar olacak., ha babam Beim buna adn gibi inanasn. Ve lakin sen ne olacaksn? Kaderi biz bilmeyiz onu Tanr kendisine saklar; saklar da, gelgelelim eyh Bedreddinin yorumunu da pek yabana atmatnak gerektir. Tanr, yaratt insann yeteneince hkmeder ona, yeteneinin dnda bir kader yaratmaz., der eyh, Bedreddin; ylejse.. biz, senin yeteneinin ne olduunu bilenlerdeniz he mi ha babam Beim Hnkarm. Senin yetenein, tutsakl.. uzi"n tutsakl dnmez. Dnr m? Yldrm Bayezd Hann irkilii gzden kamad. rkiliinin ne ekilde devam edeceini bilDARAACI

227 mek ise mmkn oAnad. O srada adra, klar yakmak iin avu girmiti. Ellerindeki yaran ralardan anlalyordu. Birinin ra -mdaki yz ne Bee hi de yabanc gelmedi ama kimdi, nerede grmt, nasl grmt onu karamad. Alnn atlatan bir zorlama, durmadan tandn sand avuun yzn iziyordu aklna; iziyor fakat kim olduunu sylemiyordu. abuk kt avular, oyalanmadlar, ilerini bitirdiler almlklarmda. ne Be kanlarn arkasndan dne dne bakt. Emir Sultan, giri k arasnda geen sreyi yitik bir zamana sayd. Bayezd Beden, soumadan bekledii cevabn gecikmesine yaramt yaraya yaraya; bir de Hnkarn irkilmesini dindir-miti. Hoca Firz Paa ise Emir Sultann beklenmedik sorusundaki sebebi bulmaa alyordu. Buna yakn soruyu kendisi de sormutu. Ald ceyapj-tan, Timurun da ayn soruyu sorduunu ynen-miti. Birbirinden habersiz insan; yeri, durumu, gleri karlar deiik insan, ayn soruyu dnp soruyorsa sebep ktlne olamazd, ofsa olsa bir kukuya olur, en azndan birinin yah 4L ikisinin kiilik karn dnmeden sormu olmas gerekirdi. Acaba btn Urumeli, btn Anadolu bu soruyu mu soruyor idi? Soruyorsa kendi kendine...? dnmesiydeyken Yldrm Sayezd Han, klar yand adrn ii aydnland iin yz apak ortaya km bir saklanmaszlkta: tr sorarlar bunu bana Emir Sultan diye konutu. Senin sorduunu Timur da sordu Fruz da, imdi de sen... soruyorsun. Demek ki Trkmen 228 DARAACI bunalmtr, Trkmen bunalmad zaman soru sormaz. Bamdakinin kim olduunu bilirse tesini aratrmaz. Ya onu ykmaa urar ya ona kr krne uyar, bu ikisinin tesinde dnmez demek istedim. imdi drt ba var ortada; eski Anadolu Belerini de katarsan yedi sekiz on baa kar ki bin bal ejder bundan eyidir.. tek bir beden ve bin ba? Ktdr, ucube yaratktr. Timur, balar azaldka yenisini ortaya srecektir, bir teke indiinde de beni srecektir, beni onun iin saklar, izin veremem! Kama m dnyorsunuz? Hoca Firuz elinde olmadan Hnkra evirdi ban, Hnkr da Hoca Firuza. Fakat Bayezd Be kolay cevap verdi: Timur ister kamam dedi. Kaarken yakalansa daha ok kstlayc yasaklar koymn hakkn bulur kendinde. Ne de olsa baz serbestliklerim kuku uyan-dryordur. Gelgelelim. kamam! Kasam neye yarar? Oullarmn kavgas lkeyi anklatrmak iin yetmiyor mu? Timur sizin kaacanz biliyor Hnkrm bana bu hissi verdi. Bayezd Bein^ i i belli b'r can acsndan sa dizine gitti; dizi ttitt , skt.Sa ayan ileri doru uzatt. Gzleri, parmandaki yzn zmrdne akld kald srarla. Ondan nce Hoca Firuz Pasl iutamamjpjt kendini: Ne dersin? Nasl bilebilir? diye sormutu. ne Be aknU^dan ayaa kalkt. Ayaa kalkndaki uygunsuz srtn sululuunda sinerek geri oturdu. Bayezd Be kaacak ise?.. Bu kata kendi yerini arad, bulamad. DARAACI 229 Bayezd Be, Hoca Firuzun bo bulunmasndan sonra saklamann bir anlam kalmadn, aksine bunun Emir Sultan da yitirmek demek olacan anlamt. Sen bildiklerini anlat da Emir dedi; Biz ona gre davranalm, ona gre konualm. Balm Usta Beim. der demez Emir Sultan Hoca Firuz Paann dizlerinin ba zld: Balm Usta m dedin? Nasl bilinebilir bu ad Emir Sultan? Emir Sultan, Timurdan duyduklarn ksaca anlatt, kendi kukularn katmad; Timurun g-lndeki tuzak kurmu ocuklarn acmasz don-muluunu seziinden hi sz etmedi: yava, Bayezd Bein sa dizini tutup skan eline baka baka bitirince: Ha babam Bayezd Beim durum, bu merkezde; kaacaksanz kaacanz biliyor Timur bana kalrsa. dedi. Bilmesi? Nerden olabilir nasl olabilir? Bize bu kadarn duyurmakla yetindi. Duyururken de sanrz haz duymaktayd. Biliyor! Hayr bilmiyor!.. ey., yani bilmesini biliyor o kadar.

Yldrm Bayezddan da Hoca Firuzdan da ayr bir can kulanda Emir Sultan dinleyen ne Be ok kesin konumu fakat bocalamt. Bocalamasnda kalnca da elini alnna atm akkadana vurmutu kimin yannda bulunduunu unutarak: Bre Beim... Bayezd Beim ben bu adam imdi tandm. Zkkm avu mavu deil, Timurlu da deil! de bulank bakt ne Bee. Hoca Firuz soluu kabara kabara: ne Be, karndam, ne dersin? Bizim iimiz...? 23.0 DARAACI Fakat Yldrm Bayezd: Sus!... dedi. Fi-ruz sus. ne Be sen perdenin arkasna bak hele bir... sen de Firuz.. biz de, durulalm bir, kendimize gelip dnelim. En eyisi ne Bei bekleyelim bir bildii var. ne Be, dervi kln da oktan unutmutu. ne Beliinin geri gelmiliinde kap perdesini yoklad. klar-Jm saknm, glgesini vermemee gayret etmiti. Yerine dndnde" dank al.in da toplamt. Sesini ksabildiince kst: Dinleyen yok sanrm dedi; hl dnceliydi. adrn klarn yakmaa gelen avutan birini gzm srd Bayezd Beim ama yzn -karamadydm. Emir Sultanmz Balm Usta deyince aklm Ankara savana gidip geldi; Balm Ustay en son savata grdydm, Mehmed elebi Beimin erileri arasndayd, hatrlayv-srdim. Sanrm biz Tokattayken yahud bir gn sonra, be kii acayipe konuuyorlard, payladm, kimin blnden olduklarn sordum. O zaman biri, kanm bama sratan bir cevap verdi idi: Bisim blmz yoktur, biz kendi halince Bedreddin olanlarn blndeniz... demiti. Bre ne Be ne biim cevaptr bu? Ben de Bayezd Beim, ben de bu soruyu sorduydum o zaman kendime. Sorarken de adamn yzne alc gzyle baktma gvenim var, yz_ ondan aklmda kalm. Az nceki avutan birinin yz o yzdr, o herifin kendisidir bu. Daha nceleri de gelir miydi? Yldrm Bayezd Firuz Bee: Daha nceleri de gelir miydi? diye aktard soruyu. DARAACI 231 O saatler ben adrmda olurdum dedi Firuz Be. Yok dolamada olurduk herhal diyen Bayezd Be dalmt. kii gelmezlerdi bunlar bre, iki kii gelirlerdi hep. Emir Sultan: Seni gzetirler yleyse ne Be dedi kesinlikle; Ha babam senin derviliinden kukudalarsa Timur kimliini renmek iin yollamtr. Balm Ustay kim bilebilir ki ii rene bre? Bayezd Beim syleyecektim. Emir Sultanmz, Timur kama iini bilir, diyor. Ben sanmam. Balm Usta kam, ii yarm brakm demi, Timur. Buraya kadar tamam, pekey. Kaan ele gemediine gre neyi ne iin yapmaa niyetlidir nasl bilinir? Hele sizin haberli olduunuz nereden karlr? Bana kalrsa Balm Usta ad artmacadr. Balm Usta izini yitirmi anlalan. Eer kama iiniz gerektense sizi bulacaktr. Timur bu kesinlii bilmez nk Balm Ustann kratndan haberi yoktur. Bilse, bilse, iin sonulanaca he-1 sabim bilir ki o zaman da sizi, bu adr sk bir gz altnda tutar, tuttuu belli. Tedbirli olmak art. Bir buyruun var ise bam yoluna kurbandr Beim. Birdenbire durum deimi, zaman deimi, gibi oldu. ne Begin son sz, her birini uurarak yerinden Bayezd Bein padiahlk vakitlerine gtrd. Bir sava meveretinin otanda, toplananlarn dnceleri renilmek isteniyormucasma bir hava esti adrda. Yldrm Bayezd bu dncelere kar son szn syleyecek, Emir Sultan son sze Fatihay ekecek gibiydi. Durum byle olunca da ne Beden sonrakiler at dndk232 DARAACI lerini dkt iindekilerini, Bayezd Begin son sz beklendi. Bayezd Begin son sz keseden geldi: Anlald, durum incecik bir durumdur. Balm Ustay bekleyeceiz, ok yayda bekleyeceiz. Ne var ki Ti-mui da ok yayda bekleyecektir. Bilmemiz bizim yararmza onlarn zararnadr. Satjahlaraca

kalsa-nz doymam, doyamam. Lakin incecik durum hemen bu adr boaltmamz gerektiriyor. Sen ne Be.. Amasyaya, beni Amasyada bekle, muhakkak bekle! Geleceim! Emir Sultan sen Bursaya. Anszn akln, gelmi gibi sordu: Molla Fenari nicedir? Bizi anar m acep? Emir Sultan ilkin doruyu sylemei dnd fakat Bayezd Beyin bekleyiinden rperdi: Sizi bir saniyecik unutmadna Tanry tank gsteririm Beim dedi. Maherece unutacan da sanmam. Bayezd Bein deiik bakan gzleri birden akmakland; ho kvrmlarda d: Selamm ilet Emir dedi; kiniz de Bursa iinsiniz, ordan ayrlrdanz Bursa Bursalktan kar. Firuz adrna gidecek, yakti bildiine gre zamannda gelir yanmza. Durum bu. Duas sana kald Emir Sultan... esirgeme. Esirgeme ne demek, Emir Sultann btn mrnde can telini koparrcasna rp el aaca dua ancak bu dua olabilirdi. Ama elini atnda bir sinsi kaslma bileklerini pazlarna pazlarna ekti; gnlne mor kller ker oldu. Tadsz bir dua pelteklendi dilinde; sapsardan bembeyaza dnen bir yzde titredi durdu. Bayezd Be, Emir Sultandaki deimeyi far- akat iicjLi a^jI olduunu ayramad. DARAACI 23 Dua diyemeyecei acayip grilte-'izlnden sonra blk brk kalkt Emir Sultan. Bayezd Be, bunu ayrla yordu. Hi ama hi istemedii bir an idi, gelip atmt. Acsn' duyuyor, gavip bir yalnzlkta buulanan gnl yanyordu. Bir ' daha hi gremeyecei bir yz, bir el, bir ift gz... kop yordu; gidiyordu, siliniyordu. Zor oldu. Gittiler. , . adrn ii prsyverdi. Bayezd Be kmak zere olan Hoca Firuz Paann kolunu brakmad. Prsyen adr ii gittike buruuyor, buruukluu Bayezd Bein cierlerini kurutuyordu. Firuz dedi ksrerek, Bir ds Bedredin mi var ortada? Hopa Firuz Paa, Bayezd Bein sorusuna a bakt. Anlamadn belirtmekte zorluk ekti. Bayezd Bein ksr artmt, fcoazmda trmanan bir gck, arada bir hrldayarak soluklanmay sryerek-ksre karyordu: Bir vakitler benim nme de kp halince Bedreddin olmaktan .sz edilmiti. Ali Paa tekerleme olsa gerek demekle geitirmiti Firuz. ne Bein anlattklar midemi bulandmr. Atiklik gerek, atikliin atiklii gerek... Lakin bir de Bedreddin varsa kamz ne olacak? Gnlmzce yaamaa brakmazlar bizi Firuz sanrm brakmazlar. Emir Sultann duas sana da tutuk bir dua gibi mi^geldi? zin verirsen kaym Hnkrm. Tutuk gelse de yayndan frlam oku durdurmak bize dmez artk.. Ya ne der bize Firuz? Tanrya snalm Hnkrm. Ya biz neye snrdk imdiyece? Git hadi Firuz. naallah vakti ama., yz! 234 adrn iinde prsmedik el kadar yer dahi kalmamt. Bayezd Be durmadan ksrd. Sekiye uzanmak zorunda kald. Gzleri adrn tepesinde: Balm Usta tam direin dibinden karsa bu adr nasl yklr bre! diye dnd. Kamak! diye mrldand arkasndan; Kamak deil lmek en gzeli herhal lmek en gzeli, yle grnyor. Say ki lmek direi yklan bir adrdr Bre Bayezd! Sonra zihni du:'du adr durdu, zaman durdu. Son+a? ok uzak bir ses: Evet dedi. Ya Demirci Boran Ustann sesiydi ya da karnda Yakub Bein. Belki de ikisinin sesi bir aradayd. Evet! diyerek nlad. Balm Usta kan ter iindeydi. Soluklan kan ter iinde, gzleri kan ter iindeydi; gz kapaklarn amakta zorluk ekiyordu. Cierlerinde her an +&laacak bir toprak tozu hissediyordu. yle b,yle bir saatten beri tam bir krs debelenmesinde gitmekteydi. Oynak yerleri yalanm tahtadan yaplma bir adam sanyordu kendini, zembereklerinin durmasndan yahud kopmasndan korkuyordu. Ama tahta adam olarak da ne zemberei aklna geliyordu ne zembereinin kopaca ne de nereye ulaaca. Yerin altn deldike, krs misali oyulan topra safracya iteledike bir adm, bir adm daha, 'bir adm

daha gittiini bilmenin buusunda grgra veriyordu arln. Grgr, kazma dileriydi Balm Ustann, kazdka topra DARAACI 21-" dilemenin tadna varyordu; el irisinde bir krs-nn tyl derisi toprakta ne hissederse, n ayaklarnn trnaklar topran kabarmln karnna yatrdka karn karma bir topraktan nasl bir nazlanmada kendinden geerse Balm Usta da ylesine bir kendinden gemilikte kan terine doyuyordu. Oralarda, ilerilerde bir yerde kpkrmz sarkm preklisi vard: kokusu, tad, tr trl ile... eykelin kandan sonra safracla da geen Sefil Ali, Balm Ustadan farksz olmasna ramen durumunu unutmu, zorlukla ald iki soluun arasnda bir Ustay, ikili arta arta gzler olmutu. Derse? Durursa? Kalp gibi katlap kalrsa? Hem safrann tuluklara doldurulmas hem , znn bunalmln ekmek hem de Balm Ustann ha imdi, ha imdi, ha imdi deceini bekleyip tasasndan yutkunmac olmak Sefil Aliyi, Balm Ustadan da yoksul bir gszln kucana gtryordu. ' Bununla beraber yeralt yolu gidiyordu. Toprak boluunu veriyordu, grgr her dndrln-de topran boluunu avu avu ekiyordu. Neredeydiler acaba? Vakit hangi vakitti zaman nerelerdeydi? Bir an zaman yok gibi geldi Sefil Aliye; yer yok gibi. Kainatn herhangi bir yerinde yahud ok pek ok dnda zamann yeri olmayan bir bolukta borulatm, borunun dndan bir nesneyi olsun szdrmayan bir yokluklar noktasnda skp kaldklarn sanyordu. Bir tek k delii vard o da nlerindeydi; ne kadarnn tkal olduu bilinmese de delinip gidilecekti ve ancak o zaman, ondan sonra zaman belli yeri grnen dinlenmi, toz236 DARAACI suz tonjaksz-hele topraksz ve hele topraksz-bir noktaya klacakt. O nokta Sefil Aliyi; Baardk! diye bartacakt, Balm Ustay belki glm-setecekti: terlemi, toz amurunda, ama doygun glmsetecekti. Sefil! Bre Sefil tuzak direkleri yetisin! Bir kurt homurdanmasyd gelen ses. Fenerin boulmu karanlms nda krslemi iki bklm debelenen Balm Ustann kurt homurdanmas sabrszd. Tezine yetiilmezse delirmi bir kudurganln esintisini tayordu. Sefil Alinin kulaklarnda uuldad sarlaarak. Sonra Sefil Alinin tozdan pskllenrhi grtlandan ses olup dkld, gerilerden safra tayan tulukulara,. homurtu lp doland: "5re direkleri Tuzak direkleri! Elden ele, elden ele, tezilsin! Grgr bir an iin durdu. Balm Usta grlts yanklanm bir grtlak temizlenmesinde nefeslendi. Direkler denildi Sefil!.. Hemen ardndan da grgr tavana dikildi. Sefil Ali fenerin tozlanm nda dnen grgrn tavandan aktt topran akn grmemek iin gzlerini yumuyordu ki Balm Usta geri ekilirken sendeledi; yrei koptu Usta Balm Usta Neyin var? Kalkmt. Sokranmt. Grgr az nceki yere evirmiti Balm Usta: Bir ey yok. Topran akn hesaplamamm Direkler nerde kald? Geldi. Buyur Dik uraya. Bismillah Tavandan indirdii grgrn yerini gsteriyor-duk. DARAACI 237 Tuzak direini ustasnn gsterdii yere yerletirirken Sefil Ali, Hele bir nefes soluklan sen Balm Usta dedi. Gebernedim daha. Sen iine bak. Diktiinin tuzak direi olduunu unutma Ev kurmuyorsun. Gebermen mi gerek? Geberirsen neye yarar yorgunluumuz? Balm Usta grgrn yer alt yolunvn dorultusunda dndrmt bile. Kurt homurtusunu any dran sesi grgrn sesine kart Gevezelik yok \ yok. Grgr var toprak var, i var. kincisini aprazna dik! Eyi dikeriz, bildiimi i bizim. Bizim ki de

Nerdeyiz dersin? Geldik mi? Z/ireklerden yana tasalanma. Direklerle uraaym derkn safray unutma da.. ki ii bir arada yapacaksn eykeli .amza ben dert etmedim. Anladk bre? ekiyoruz cezasn ite. Yaknlatk m? Bir" .ayr habere a azn da yorgunluumuza des:> bre mbarek Geldik., saji'r Deme bre ta! Neredeyiz yani? adrlar. oktandr adrlarn altndayz. antm neden sanrdn sen? yleyse? Vakti geliyor he mi? Ah adr.. adr amayalm. Sen kendine bak, ben gideceim yeri bilirim. Safe* tuiukulan elden ele teki tuzak direklerini de ye"ti"?iklerinden safra yerini daralt-mlard. Sefil li, dnelecek yer zorluunu ekmekteyken bir de direklerin skn etmesi bnl^j 238 DARAACI gunluuna bungunluk katt ki can burnunda bir dnmeyle Balm Ustann homurtulu ters cevaplarnn hncn en yakndaki tulukuya aktard Ha saygszlar ha siz buray Amasyann cirit alam sanrsnz. Direkler yeri gelince yollansn, safraya! "tafraya soyhalar safraya Balm Usta buncack hn aktarmasn dahi ok grd. Laf yok dedik Sefil. adrlarn altndayz dedik!. Sar msn. Keke sar olsayd da adrlarn stnde olsayd, keke btn Timur tmenlerinde bangr bangr Hey! barabilseydi; Biz buradayz, tutsanz Yldrm Bayezd Hanmz karmaya gelmiiz erseniz kar durun vermeyin hele! biiminde naray bastrp gz gre gre tehlikenin stne salsayd bin kere daha kolay on bin kere daha bilerek olurdu hemi de bilerek olduu iin bu ezik it gnmesinin ikencesini duymazd. imdi bu yer alt yolu sabah kuluu lesi ikindisi bellisiz hep karanlk bir akamda yahud hep karanlk bir gece yarsmdayd, byle geliyordu, byle gidiyordu. Herkes belli zamanlar grp yaarken herkesten ayr ve tek bir zamanda varlacak tehlike de bu tek zamann her zamandan ayrcalyla tad-szlayordu. tehlikenin heyecann alyordu, kendisi gibi tek bir hisse sarmyordu, srtyordu: ktmserlik. Balm Ustann grgr topran boluunu avu avu ekerken Sefil Alinin kulaklarnda durmadan ktmserlie dnyor, safra tuluku-larnm dncesizlikle elden ele geirip bu yana saldklar direkler safra yerini sktrrken Sefil Alinin bedeninde ktmserlie daralyor, Balm Ustann homurtulu sesi Sefil Alinin yreinde ktmserlie yalpalanyordu. DARAACI 239 El grgr topra burka burka dnyordu. Direkleri elden ele geirerek bu yana salmay brakm safra Ljlfcular tuluklarna yapmt, safray hab\e ekip '-oljyorlard. Sefil Ali habire safra doyuruyordu bo dnen tuluk ara. El grgrnn topra burka burka dnnn ktmserliini sezmemek iin insan uykuda olmalyd ancak. Safra tulukularmm tuluklarn habire ekip alnn ktmserliin stne stne gitmek gibi bir meret tezinelik olduunu Sefil Alinin yerinde be yanda bir ocuk olsa o da anlard. Sefil Alinin kendisi ise zyle senli benliydi; gmleini karr atar zn atamazd; gmleinin kirini yuyup yaylar aka dndrrd ama zne ne sabun ne su srebilirdi, Sefil Alinin z ktmserliin karamsarlk olmasnda yedi sekiz yerden skmt, tuluklara safray doldururken elleri kaslyordu. Balm Usta? Vakit? Vakit ne haldedir dedim, sustun? Er ezanna bir saat var olmal. Ya yoksa? Ne demek t? Ortalk m olamaz m? yleyse yledir. ldrsan ne yazar ati &.? Tek znmanl bir yer alt yolunda ldrsan? j^alm Ustann yapaca " tek bir ey vardr o 4a e deki kol grgrm kaldrd gibi ldranan umasna vurmaktr! Vurur da. Vurmazsa, ld;ran ldrna

brakrsa yer alt yolu ldrr nk, yer alt yolunun hep gece olan tek zaman ldrr. Sefil Ali, yer alt yolunda tek huzurlu yaamak olan ldrmann da mmkn olmadn, mmkn olsa bile ok srmeye240 DARAACI eeini imdiyece ok grm, ok bilmitir; yeri gelmi kendisi izin vermemitir ldrmaa, yaatmamtr. Buraya d-ek.. Sefil! Buraya direk dedim duydun mu? Direkler? apraz direkler, l direkler; aralklar belli admda saylm, dikenin yerlerini sayl admlarla bildii direkler., tuzai direkleridir. Kaarken izine dp kamay durdurmak iin gelene engel, sana ka! diyen direklerdir ki tavan da kertir denk dtnde., yer alt yolunu tkar, zaman rter, kaanla koalyanm arkasn doldurup keser atar, bak gibi. Balm Usta? Vakit? Bir saat oldu., olmad m sence? Olmad. Bana oldu gibi gelir de... Yarm saat kald herhal. At iindeki ktl ie sarl! Ter, toz, toprak alabildiine. Yorgunluu saymyor Sefil Ali, bitkinliini bir kyya atyor; gel-gelelim bu yrek? Bu yrek 'yikts? Bu hep bir yana devrile devrile dnen, br yana arpa arpa atan, sonunda gelip gelip de beyaznda dm olup kalan yre*. onu ne yapacak? O varken nasl atacak iindeki ktl? e sarlmas kolay, sarlyor zaten. e sarlmadm m sanyorsun Balm Usta? Benim bir ey sandm yok kes sesini! Son direk mi elinizdeki? Son direk., ler! ki tam olmal. Hey! Baka dfffek var m yannzdk? DARAACI 241 Sus soyha! Geldik saylr yokua bacalyo-rum yolu ses mi vermek istersin yukarya? , Bilemedim, bo bulundum. Bre Balm Usta geldik mi imdi? Essah ?? Olduun yere, dikine yerletir vdsini de gerisine karma! Balm Ustann grgr o kadar yava dnyordu ki Sefil Ali kulak verip soluunu kesmew duyamaz ustasna bir hal oldu da durdu sanabilirdi. O zaman kesinlikle sona ulatklarn anlad. Balm Usta, ocukluundaki preklisinr bulmu-t' ensonunda. Yer alt yolu bitiyordu, gece karandaki tek zaman sona eriyordu, ne varsa grnecekti, tehlikenin gerek yz belirecekti. Vurmak yahud vurulmak! Bundan sonras bu idi: yer alt yolu, gece karandaki tek zaman baka bir sona kamazd. Vurmak yahud vurulmak! buraya gelince..? Dirildi Sefil Ali. Yrei yerine geldi, irslu uslu oturdu. Soluklan yine toz- lu yine topraklyd ama, direkleri yanyana btn ustalyla dikip yerletirdikten sonra, tozma karana ramen soluklarnn da su szlmesinde geldiini hissetti. Ne var ki beyninin bir yeri kt bir !:ir kararmasmdayd henz, aydnla ka-myordu: Balm Usta? diye sordu; Gnein domadndan emin misin? Vakit amam, kertesine denk dm mdr? Sana ne oldu Sefil Ali, neden ikildesin? Evet dedik ya! Sakn...? Ne sakn? Daraac 16 242 DARAACI Balm Usta bu eykel? Bre ne olmu eykele? Fsl fsld konumalar. Sefil Alinin fslts keemsiydi ayrca; Balm Ustanmki kaba dokunmu, deince el yrtar Cinsinden kl kilimlerin ktndan taan sert kl ularnda, bir zehiri noksand bir diken batrmacal. Sefil Alinin keemsi kukusuna daha bir dikenleerek: eykele ne olmu? diye sordu. ejjkel... hnzr; ya topladysa karakollar bana? Toplasn. Ya Timuru da aldysa yanma! Padiahmzn adrnda Bayezd Hann yerine onlar bulursak? ok mu houna giderdi kz! Yapma Balm Usta., gzn seveyim. Artk o dediklerini dnecek vakitte deiliz.

Sefil Ali de biliyordu bunu. Fakat., dnmemek de elinden gelmiyordu. Beyninin bir yerindeki kt kir lekesi byle dnmee zorluyordu. Safray tulua doldurmuyor, yere yayyor, geri-dekilere iteliyordu. Tulukulara: Hazr ol! u ekmiti. Btn bedeni gergin yaylarn incecik titreimlerindeydi. eykel!. deyi skt dilerini; eykel eer seni bulmazsam, elime geirdiimde aha bu dilerimle kymk kymk inemezsem seni ben Sefil deilim, namerdin biriyim bilesin bre! Sefil? Ne sylenirsin? Hi! Hie koma. ek Bismillah Hnkarn adrnn altndayz Tanrnn izniyle, deliyorum bre! Sefil Ali titremee balad; kopmasna gerilen yaylardan farksz bedeni sapr sapr dklecek giDARAACI 243 biydi. Balm Ustayla birlikte ayn anda, dileri de arpanalarda: Bismillahirrahmanirrahim! dedi. Balm Usta, kol grgrnn ucunu, yokulayan yer alt yolunun son baca kmasna aln sv yerletirirken bir Besmele daha ekti., evirdi. Tp demi, yrei, boazna sramt., kaya kaya indi eski yerine. / Balm Ustt ? Ne var hre? Bayezd Hann adrna., adr direinin tam altna amayalni bacay, he mi? Bu hi aklna gelmemiti Balm Ustann. Sefil Alinin her sp/usuna sokranp homurdanan sesi boaznda kald; ^ondu. Bir an, yer alt. yolunun gece kararmasndan deimeyen tek zaman buz kesti ikisinin arasnda Hoca Firuz,' Yldrm Bayezd Hann tutsak adrna glge seyirmesinde girdi. stnde gsterisiz ama dvramdan bir akr vard; dvrak bir cepkene sarnm ayaklarna da ince yemeniden ediini ekip balamt, kee brk kmr karasnda dolamasz, dalmayd. adra girer girmez, glge seyirmeliinden kl pay ayrlmakszn Bayezd Bei selamlad, d ko-" numalarna saklanm sesi: Vakit... dedi; Ker-tildii saate erdi vakit Hnkarm. Dars uykudadr. adrn ke kuytulamasna sinmiti. Bayezd Bein hazrlanmamlma bir anlam verememi bakyordu. Uykusuzluuna da. Uykusuzluu ok belli bir sararmhk Bayezd Bein alnndan ak244 DARAACI yordu. Gzlerinin deiik bak kara halkalarnda derinlemi; ksa sakal, darala darpla klm bir yzde oul ans biiminde sarkmt. Surun, -darala darala klm yzde olduundan fazla irilemi, ln bu irilii ekemediinden burunu aa eneye doru sarktm gibiydi. Uykusuzla un yan sra, uzun srm, belk'. d* hl devam ettii kukusuz bir beden acs yzn btn grnmne sinmi, daralma kasmt. Bayezd Be, Hoca Firuzun glgg seyir nesi n-deki giriine, adrn ke kuytuluuna yine yle glge seyirmesinde yerlemesine garipJ bakmt. Gzevlerini alt st eden bir ar, neme kalarnn altnda yoruluyor bu da ban arlatryord. Kafasnn ii kazanlarca bo yahud dolu, kaynama--s durmak bilmiyordu. Gece boyunca sa dizinin altndaki nohut fstklanmasnda yeillenen beze sancsn kasa vurmu, kasndan beynine beynine sramt. Birdenbire artm olamazd". Biraz da dncelerinin artrd bir sanc olduunu bilmesine ramen sancnn birdenbire arttna inanm, elinde olmayan br itile arada srads syrp bakt sa bacann diziyle kas arasnda damar damar kabardn, yer yer baka bezelerin kabaran damarlara mercimek iriliinde yerletiini fa.ketmiti. Bu bacakla nasl kaacakt? Nereye kaacakt, niin kaacakt? Kamak dncesiyle birlikte sorular, sorularla birlikte nohudumsu bezelerin skt baca, bacay'a birlikte de veremedii cevaplar soluk borusuna dizilmiti. Hepsi birden, suya atlan talard sanki, atldka kabarcklar yukar kyor .talar aaya, dibe iniyorlard., bir an geliyor, talar soluk borusunda kmeleniyor, hava kabarcklaDARAACI 245 r boaznda lkrdyordu; bir an geliyor'nefes almas zorlayor, kurbaalarn

jfcne. a i , kesesins dnyordu grtla; hrl hr bi -."hafak'in btn gsne yaylyordu. O zat .an gzieri adrn d-. emesine aklp dnele* lyordu orda.* oraya, akld yerin evresi &e. Kim ise bu Balm Usta nerden ba verip g'necekti? Demedeki hal na-cl kabaracak., a t iadan gelecek olanlar neresinden belli edecekti? dlemesine bir syrt duyuyor, yine ayn zan: anda dlemesine bir hal kabarts gryordu bazin: kabart yrtlyor, bir ka misli bym bir krs ba, yumuk kafasn yrtlan hal kabartsndan kaldryor, nasl bir ses ise... biraz toprams birvz yer alt sesinde bir hznl ciyaklamayla sesleniyordu: Geldim! Geldin!! Geldim! dercesine. 1-ikandan aa sarkm kazc kemirici iki kazma di, hafife engel kvnmmda lyordu. Balm Jstanm biimlendi-remedii yz de bundan baka trl olamazd herhalde. Gc4irse byle' gedecek, uralardan bir yerden karsa orta yere byjd, bu biim kacak- ti. En uygun yer neresi Cubilirdi? Of>a direin tam dibi olsa! diyordu dinlemek istemedii bir ses. adr bamza ykl', herkes grse ykl.. Bu, znn de ykl * olacakt/tpk Ankara Sava gib.i. Sryordu sk sk. indeki sesten bunald iin, durmadan Balm Ustann kaca yeri arayan gzlerinden yorulduu iin, bunalmla yorgunluk ykn bir arada tamakta glk ek^n boynu ban tayamyor, gsne den ba ise sramasna eebep oluyordu. Belki dalrjcrdu gzleri, ii geiyordu; uyku, uykumsuluk, ba ** ars, beyninde sancyan bezeler, kasn ekip ekip 246 DARAACI brakan illet... artk hangisiyse, hepsi, Bayezd Bein bir yanndan tutuyor alp alp gtryorlard.. Sramalar, bir geriye geliti. Geriye gelii ise bir pis beklemeyeydi. Ne zaman grnecek Balm Ustann ba? Nerden, nasl kacak? knca ne olacakt pekey? Balm Ustann grnmesi neye yarayacakt? Bu diz, bu bacak ne-reyece giderdi? Gitse, sz gelimi varsa Amasyaya elebi Mehmed olunu bulsa ne olacakt? Hasta bir eski padiaht. Hastayd evet artk bilmesi gerekti bunu, bir yan yarmd. Karlmak istenen kii bu hasta, bu bir yan yarm olan kii deildi ki., karmak istedikleri kimse Yldrm Bayezd Han idi. Balm Usta ona geliyor. elebi Mehmed olu onu istiyordu. Bayezd Be, kendisi, kendi znde, iinde oturduu tutsaklk adrnda Yldrm Bayezd Han arayacak halde olduunu seziyordu, aryordu bulamyordu. yle bir Yldrm Beyazd Han yoktu artk onun yerine bir hastay, bir yan yarm birini karacaklard. Gln olmakt bu! Glnce gitmekti! unca zamandr tutsaklkta gemi gnlerinin gizledii bir glnlk. Ankara Savann sonunda dnyann bilmesiyle yetinilmemi bir glnlk ki yeni, yeni, yeni batan duyulacak, bilinecek, elenilecekti. yleyse Balm Usta adrn orta direinin tam dibinden amalyd k bacasn, adr stlerine yklmalyd, hi deilse bu son glnl rtmeliydi yklan adr. Neredeyse bunun iin dua edecekti, etmee yelteniyordu, dili varmyordu. Dili aznda paslanm, yarm halanmada kpkrmz bir pas rengine brnerek peltelemiti, gereksiz bir fazlalk olmutu. inemee kalksa ne acyacakt ne de caDARAAC 247 n yanacakt. Dili paslanm bir eski padiah? Dizinden yukars nohut iriliinde bezelerin karncaland at binemez bir eski Be? Soluk borusu tkanm hafakanlarda lkrdayan hareketsiz, ate-siz, ksz bir yldrm? Kaarsa, gtifcei bunlar olacakt, yalnz bunlar! Evet... gerek bu! Mrldan krneydi. Hangi gerein mrldanmasna kapldn sezinleyemiyordu. ok pek ok eskilerde sanki yle bir eskilik olmam yle bir eskilii yaamamt ama yle bir eskilik olmu yle bir eskilii yaam gibi. Yaad gerekler mi imdi mi imdiden sonrada m? Yoksa hepsi bir arada younlam gerekler mi? Ne yaran olacakt bundan byle? Kimi Demirci Boran Usta kimi ne Be. kimi z karnda Yakub Bein boulmu yz, kimi Doan Be olarak: bazan Emir Sultanla Molla Fenar, en ok Niboludaki yenierinin yz halinde grnen gerekler de vard fakat siliktiler,-eski canllklarm eski alc soluklarn duyuramyorlar yahud serinletici olamyorlard ama bir tek

yzde bir tek gerekte birlei-yorlard: Balm Ustada. Gelecekti. Geliyordu. uralarda bir yerdeydi. uralarda bir yerden ba gsterecekti, Bayezdln alacak yeni bir glnle gtrecekti. O zaman keeleen bedeni keeliini atyor duygusuzlam eti kemii gmbrdyordu. Gelen Balm Usta deil., gelen yllar ncesini lanetlemi olan top dkmcs Demirci Boran Ustayla el ele vermi z karnda Yakup Bein Kosovada boul-muluu idi: yzdeyz onlard. Balm Ustann kimliine brnmlerdi. inde yorum yorum yorulduu glnl yeter bulmadklarndan 148 DARAACI yeni daha grltl, daha adal bir katran glnlne gtrmee geliyorlard. Balm' Usta adrn orta direinin tam dibine amal k bacasn tam dibine! Son glnlkten kurtulmann tek yolu bu idi: baka trl bir kurtulu yolu aklna gelmiyordu.. Baka trl bir kurtulu yolu...? Olamaz myd? Yok muydu gerekten? Gzleri demir bukalara zencirlenmi bir arlkta, gzevlerinin arsn srkleyerek par-mandaki yzn zmrdne eiliyordu. Yeili zehir koyusunda, tutsak cadmn havasnda donuk, donuk, donuk bir zmrt... drt ke... keleri yu-varlams; atarsan azna zorlanmadan bir di bastrta tr!, diyecek bir incecik... sen! Bir damlann ak azn iine., yeil bir dinlenme ki.ei benzeri bulunmaya! Sonra..? Hi bir nesnenin sonras yoktur bre Baye-zd! Tanr sonral kendi iin yaranmad m? Gzlerini eken, eken, eken zmrdn donuk nda, adr nasl bir tutsak havasn yipil-aeterek duyuruyorsa zmrd de yle gzlerini kanlmaz bir tutsakla ekiyordu. adr ii tutsakl bir lm, zmrt nn tutsakl bir kurtulu idi, o trde grnyordu. Hoca Firuz Paann k ile adrdan tee nice sonra: Vakit kertildii saate fcrci dedii gece zamannda bir glge seyrimesinde ''yeniden adra girdii saataca geen mddet iinde Bayezd Be vara vara Hi bir nesnenin sonras yoktur bre Bayezd ferahlamasna varmt. Fakat bin yl yaya yrse yayan yapldak yrmenin erimesi ancak bu denli yorard yzn; bunca daraltarak kltr, bunca kasard. Belki de bunca ba aDARAAC 249 rsyla i eziklii vermezdi. Vard ferahlk sadece gnlnde idi. Hele. Tanr sonrah bir kendisi iin yaratmtr inaneme0 dnnce zmrdn , zehiriyle gp gitmenin cevabn da verdiini sannca feraft<amaslyice ykszleti.'.Bvin mesele, imdi Hoca Firuz Paaya bir iki sz syleyebilmekteydi. Paslanm, yar hatennv.da peltelemi dilini g-yetirir de dndrebilirce aznda o da kolaylaabilirdi. Musay sorma denemekle balamas ie yarard ola ki. Fakat: Dars... nasl bir uykuda? diye. cerdu dili tenbelce. Hoca Fruz Paa Bayezd Bein grnnden ikillenm^ti, tutsaklndan ncesini de, tutsaklk gnlerini de iyi bildii Hnkarn varla yok aras br uyku grnnde duruu, bir umutsuzluk kelei olup yreinde yalanmt. Daha akam sonu ayrlnda brakt Bayezd Be bile deildi grnen oturmuluk. Kan sonundan kukulanmaa balad. Hatta bu kan, gstermelik bir ka olmasndan korktu; bir dankl d havas m varfcr ne? Timurun hazrlad bir oyun bile olabilirdi. Haberi getirip gtrenler, elebi Mehrned Bein^as adamlar grnp Timura satlan, Timurdan y*na alr ikili oynar Vjmseler olamaz myd? Ne dndn bilmedii Hnkar btn gece uyumadna gre byle .ktne gre..? Tutsaklnda bile kmez bildii bir.Yldrm Bayezd Han km ise dnm, dnm dnm de o dncelerin sonunda kmt muhakkak! O dnce bir kesin karardan deilse yzdeyz kalarnn i; yzn renmektendi. Paal'n, Hoca Firzluunu bir yana brakmal, Ba. 'ezd Bein Hnkarln da unutmal;, iki kader yclda olmann idenliinde apak konu e HI 250

DARAACI malyd. Kaderse, ikisinin tesinde bir kaderdi bu., btn Anadoluyu, Rumelini, Trkmenin her birini ayr ayr penesine- alacak bir kader sz konusu grnrken ak konumaz ise nce Hnkarna kar utanl duruma derdi., dmez miydi? Ak, apak konumalyd., kararn verdiinde, Bayezd Bein sorusu bocalatt Hoca Firuz Paay. Darsn aklna getirdi, darsnn nasl bir uykuda olduunu.. t yok Hnkarm, er ezanna bir az vakit var. Timurlular er ezan okumaz. nsanlarn, eri de olsalar kendilerini uykunun en koyusuna yatrdklar bir vakittir. Gaflet basmas denir hal.. Nbetiler? Karakol, devriye mevriye? Benzerleri...? Grmedim. Olanlar da sinmitir bir duldaya. Ordularn kt vakti desene, sersemleme vakti., serin midir hava darda? Epeyce serin Hnkarm. Mart gecesinin sabah ayaz. Gk yz akt. Laf alyordu; Bayezd Bein daralm yz donmuluundan zlyordu; gzleri yaklayordu uzaklamlmdan. Hoca Firuz Paa bu durumda dndklerinden eay.aaaa, Bayezd Bein halini, uykusuz gemi tekleyen bir geceye yorumlayp hak vermee hazrlanyordu eer Hnkar acayip bir soru sormasayd: Firuz, Musa neden grnmez? Dn de sorduydum, sabahtan bu yana yok ortalkta. Timur beni grmesini mi yasaklad yoksa oluma? Bayezd Bein sesi ikilli deildi, kukulu deildi ama hem ikilli hem kukulu bir burguda ar ar dnyordu. Hoca Firuz bir kere daha kaHALK KTPHANES1 DARAACI 251 i hesabnn Timurun oyunu olup olmadn dnd. Musa Be..? derken gerekten de dn sabahtanberi grnmemi olduunu hatrlad. Evet Hnkarm, ^rmedik.. 'l"kin..? Hastalanrsa duyulurdu; hastalk Musa Beden o kadar rakta dururdu ki zaten. Musa elebi olumun grnmemesi..? Firuz. bizim kamzn bu sabaha denk dmesi ile ilgili grnr m? Yani Timur., dn akam Emir sultann Timurdan getirdii Balm Usta szn de hasaba katarsak Timur Musay yasaa almtr derim ben. Yoksa neden yoklamasn? Verecek karln var m? Verecek karl olsa Hoca Firuz oktan verirdi. ine den kurt ne denli uursuz kemirilerde dilerse dilesin aldrmaz, sylerdi. Gelgele-lim Musa Bein yasaa ekilmi olduunu dnmek Firuz Pav kan Timur oyunu bir ka olduu inancna gtryordu. Onu syledi ekinmeden: Hnkarm siz de mi kan oyun olduunu sanmaktasnz? Nasl bir oyun? Timurun bir oyunu? Timurun mu? Bre..? Bre Firuz sen ne dersin? Bayezd Bein, iin bu yann dnmedii belliydi. Hoca Firuz hatrlatm olmakla kt ettiini anlad ama neden sonra, hem de nasl bir uygunsuz durumdayken.. Fakat sylemiti bir kere. Aklna gelenleri ksa ksa anlatt. Bayezd Bein omuzlar dverdi. Bre bu imdi mi aklna gelir oldu Firuz? Yalanm, elden ayaktan dm bir Trkmen kocasnn am yahut ilenii ile Bayezd Bein: irrd; mi aklna gelir oldu Firuz? 252 DARAACI deyii arasnda ayrcalk yalnz Bre nlemesin-deydi Bayezdn- Bre! diyen nleni sesi olmasa dpedz bir yakn olacak ses idi. Hoca Firuz duyunca iliklerinece d. Ne var ki, yle deil de yle demek istemitim ben. demesine laf eviremedi; daha dorusu lafn evrilecek yann bulamad. mesi terlemee dnyordu. Bayezd Bee hakamad. Akl harl harl i aacak bir cmle aramaktayd. Derken irkildi. Bir acayiplik vard herhal. Ya ierde ya darda bir acayiplik vard. Bir k^k siyilti, saklanan biri, saklanmak isteyen birileri. Kulak kesildi her yan. Dardan gelmiti galiba nk ierisi az nce ne ise yine o idi. Hnkarm izniniz ile... deyip yere att^ kendini, kulak verip yeri dinledi; yanlamasna, bir kulann stne yatmt. Dodu doal yerinden-kalkmam tir insann almamlndaki acayip sallanla

kalkt Bayezd Be, zorlanmt: Ne vardr? NedL? Ba dnd. adr yerden tavana, tavandan yere indi kt sanki yuvarlana dne. Ej zamanlar da buna yakn bir ba dnmesinde gln dU rumlara dmt. Hangi bir zamanlard acaba? Fakat bir zamanlar dnecek sra deildi imdi. Hoca Firuz yer dinliyordu, adr etei dinliyordu. Bir ey, her ne ise y? oluyordu ya olmak zereydi. Hoca FL'z Paa diz st el ayas srnmesinde, by; yefi koklamad noksan, kimbilir belki kokluyordu da, sesler aranyordu. Bayezd Be biraz olsun toplad ba dnmesinin getirdii, sersemlemesini. Balangta arzu ettii kaa pek istekli deildi artk. Dizinde yre-lenen sancya da aldr etmek istemiyordu, stDARAACI 253 ne stne gidercesine arln t dizin ayana aktaryordu: Firuz! Bir de direin dibini dinle. Siyilti yerden deil Hnkarm bana kalrsa dardan. Dardn itu? ' Birileri ayaklarna k*e sarm olmallar. Timurun kt ip vcu bpuna deil mi yani? Hoca Firuz, emin olmak iin srnn az nce duldasna sindii keye ekti. Dayad kulan. Hemen dnd. Sesi ksn ksnda; Bur-da dedi. Adamlar var. Bize. duyurmamaa a.\> an, bei bir arada. Ya dinliyorlar ya bir k> prt bekliyorlar. Benim adrda olduumu da bilirler. Hani uykudayd dars Uykudayd Hnkarm. Aldatmacasnaym uykudal. Bilemedim. Yeri deilken gld Bayezd Be. Diri lat Jan bir l glt. Gamlanma dedi. Buseydin ue olurdu? Sancyan ayan sryerek geri ekti. Oturdu Toparla kendini. Dar kamazsn kln uygunsuz. Byle giyinmeseydin adrna dn, derdim. Giyilmene sebep bulamayz. Glerler bize. .< Kamaktan..? Kf ^na dnme. Dardaki adamlar ne yaptmz, ne yapacamz biliyorlar. Bekleyecekler. Bize yanmam Balm Ustayla adamlarn ba derde girecek* bizim yzmzden lecekler ona yanarm. Keke direin dibim n oysalar.. Hnkanm adr ker o zaman. kmeli. Dn sen de iimize yarar demitin, kmeli. knce karklktan yaralanp Balm Ustay jl ka, onlar kurtar. 254 DARAACI Ya siz Hnkarm? Kalacak msnz? Kalacam Firuz. Kalmam gerek! Seni almadan gidemem Hnkarm bala beni. Ya bizim iin lecek olanlar? Onlar ne olacak? Onlarn kaderi bu Hnkarm, ii bu! Hayr. Savata deiliz. Devlet iin de diyemeyiz. Nizam- lem bahanemiz de kalmad. Kamak lir ie yarasayd lsnler derdim belki. Kamak ie yaramayacak. Hnkarm dank Anadoluyu kim bir araya getirecek? Blk brk orduyu kim btnleye-cek? Sen olmazsan kim ayaa kaldracak devleti Trkmene kim ekidzen verecek? Sana bir cevap veren bulunur Firuz, cevab benden bekleme. Ankara Savanda lseydim lmm bir deer kazanrd. Niboluda lseydim adm dilden dmezdi. Tanr bana bu lmleri ok grd. Burdan kaarsam kam ne getirecek? Kolu budu krk ordu bir ble daha gidecek, toprak bir paraya daha paylanacak. O durumda lrsem lanetlenirim Firuz ben beni lanetlerim herkesten nce. Tutsak iken lmeliyim. Hem benim iin hem oullarm iin bylesi eyidir. Mehmed elebi olum bizi sevdiinden eksik dnd. Firuz? Dar-da yryenler mi var bana m yle gelir? Keeleri de kardlar ayaklarndan dinle bakalm. Yryen...ler Hnkarm., haberimiz szm, szdrlm, nasl? Haynlk insanla birlikte yaratlmtr Firuz - bilmez misin? Su olsa da abdest alsak., olacakt, akam leen ibrik gzme ilitiydi.. neyse sabredelim. DARAACI 255

Otan kapsnn nnde durur Hnkarm, getireyim. Otan m?. Gld bir ho; Kendini nerde sanrsn ki Firuz? Dil, alkanlndan aylam-yorlar kolayna gnl, dnden ayrlamyor, Pekey, getir abdest alalm bir de sana borlu kalalm gider ayak Paa. Bakalm bunca borcu nasl deyeceiz nerde deyeceiz, altndan nasl kalkacaz? Glgelenmei brak artk, nasl olsa ne yapacamz biliyorlar, saklanmadan dola, hatta bir k daha yak. Hoca Firuz Paa, Bayezd Bein isteklerini hemen yerine getirdi: bir yerine iki k yakt. Leen ibrii ekinmeden alp getirdi. Hnkarn eline ilk defa abdest suyu veriyordu, bir hata yaparm korkusundayd. Bayezd Be, umulmayacak bir ekilde dzelmiti: tutsak gnlerinin en iyisinden de iyiye dnmt. Sakalnn rtemedii yznn sarl gitmi, gzlerinin uykusuzluu birdenbire dinlenmiti.. Elini suya uzatrken Ankara Savandan bir gn nceki Yldrm Bayezd Han olmutu. Suya uzatt ellerini uzun uzun szm, parma-ndaki zmrk yzkle oynamt: Allah A(lah) deyip mrldanmt: u ie bak hele... demek bunun iin ikinciklenmi, bunun iin Minnet Bee vermemiiz... Firuz Paa sorainyordu. Hnkra abdest suyu vermenin huzurundayd. Kl da kendine uygun olsa, yapt iin yceliine olduunca brakacakt zn ama bir yadrgad, bir utand klyd. Yldrm Bayezd Han, Hoca Fruzun soramadm kendiliinden syledi: Ankara Savann sonunda, atal Tepedeki halimizi hatrlar m256 DARAACI nn?r,All Paann Sleyman alp katktan son-alihalimizi?. Minnet Bei elebi Mehmed olumuza Amasyaya ekilmesi iin haberciye koturuyorduk. nanmas iin kendimizden bir bileceiik vefelim, dediydik, elimiz bu yze gittiydi.. karp veriyorduk. Neden bilemem o sra o henga- ede iimden bir g yetip elimi tuttu, yz karttrmad. Bu kadarn bil yeter, meer bugn iir saklamz.. Saklatm saklatan bugne saklatr. : Ccsmu ve bir daha konumadan, yze bakmadan abdestini almt. Abcestten sonras ise, bir curcuna sanki, neyi ne olduu birbirine girmiti. 'nce, adrn demesindeki hal bir utan kabarmt. Leen ibrii ald yere gtrecei esnada grmt Firuz Paa kabarty, sonra halnn kmldamasn, sonra bkln. Leen ibrii dnmeden bir kyya atm, tngrtsna aldrmam: Hnkrm geldiler!. Balm Ustadr bu!. deyip halya atlmt. Beyazd Bein Yazk!. Direin dibi deil hayflanmasna bakmadan haly ekip syr tu, henz yarm oyuk yer alt bacasndan, insan suratn oktan am bir adamn buruuk, krce, yamru yumru bakma seirtmi-ti: kr!. Geldiniz., tamam!. Syleyebilecei bu soluk olmutu Firuz Paa- . nm. Bitivermiti. Yapaca da bitmiti herhal ki, bir Beyazd Bee bir oyuktaki Balm Usta olmas gereken su-ratrC bakp durmutu. Balm Usta olmas gereken su*C, boulmu soluklar da boulmu homurtularla: Hnkr!. Hnkr tezlik gerek baca kayar DARAACI 257 seirtesin hele seirtesin!. demi, Beyazd Bein yzne houn hou bir tebessm doluvermiti ama yerinden de kmldamamt. Hoca Firuz Paa, Yldrm Beyazd Hana apm fakat daha: Hnkrm Balm Usta tezilsin der!. demee frsat bile bulamamt. adr yklrcasma dolmu, sesler, klar, palalar kalabalklamt.. Hnkrn grle-yen sesi: Bahm Usta ka, bu buyrukturl. diyerek atlm, girenlere kar dikilip: Bre ne lgnldr bu soysuzluk utanmaz msnz!. paylamasnda siper olmutu. Hoca Fruz durumun dnne kendini kaptrdndan baka bir ey dnmemi, syrd haly kaptrnca yerine seriver-mi, oyuun az bu yannda nne durmutu, dimdik. ki adm nnde Hnkr ayaktayd, girenlere soysuzluklarn hatrlatan duruunu kayalatrmt. Snra bir yzba, bir yzba daha, sonra bir binba bir binba daha gelmiti. Balm Ustalar kam olmalyd. Yldrm Bayezd Hann kayalam dimdikliine en son bir binba daha gelmiti, Hoca Firuz. Paay gstermi: Gtrn bunu!. diye haykrmt, Hemen!. Boynu vurulacaktr!.

Yldrm Bayezd Hann omuzlarnn sarsldn grmt Firuz Paa, daha kt bir durumu nlemek iin yrm, Hnkrn yanna gelir gelmez diz kp ellerine sarlm, yzn, sarld ellere yaslamt: Bala beni Hnkrm, sana yakr bir Be olamadysam bala beni.. demiti. Hnkarnn elleri buz soukluundayd. Kalk Firuz. Daraac F : 17 258 DARAACI Kalkmamt. Hakkn helal et Beim. Hakkn hell ettiini duyaym. Hakkm.. Firuz sende ne hakkm var ki?. Sen., bala beni!. Binba!. Beni Timura gtr!. Hemen imdi gtr!. Firuza dokunmayasm sakn!. Fakat Binbann da sesi kesin kmt: Emir Timurun buyruudur Hakanm.. Beni balamanz dilerim. Emir Timur sizin istirahat buyurmanz emrettiler, size yarar bir adra buyur edileceksiniz. Nasl buyruktur bu ki binba nasl buyruktur ki bu, bizden bizim yoldamz ala? Fruz Paa, yine daha kt bir durumu nlemek iin, Hnkrnn iki elini de perek kalkm, gvenli, salam admlarla yrm: Binba gtr beni demiti. adrma gtr beni nce stmdekileri deieyim. Yldrm Bayezd Han Beiyim ben, lrken stmde bana yakan olmal.. Sonra bir bombo adr, bir an, bir bombo adr!. Bekleyen bir yahud iki eri vard herhal. Balarn nlerine emiler, gzlerini yere dikmilerdi. Padiah olmann da bir ie yaramadn m dnyorlard acep?.. Parmandaki yzn zmrt kan avu-cunun iine doru tersine evirivermiti Bayezd Be. Avucunun iini, azn kapatr gibi dudaklarnn stnde tutmu, dileriyle yzn zmrt kan srmt., zmrt azna dt. Dilerinin arasna ald. Bir daha srd bu sefer hafife srmakla srmamak aras., tr., diyen sesi, zmrdn krln duydu aznn iinden, sonra bir DARAACI 259 damla aclk., damandan boazna yayld, boazndan grtlana, grtlandan..? Ne kadar garip, grtlandan, orada durmayp, hemen beynine . atlayan bir uyuukluk., duyar gibi olmutu uyuukluun ayak seslerini. Ya bundan nce yaayan Bayezd ben deildim ya imdi len Bayezd ben deilim. diye dnd. Sonra o da yok., yllardr zledii bir sonsuz dinl-eniin kokusunu duymutu. zeri kzarm ya zerreciklerinde naneli misk gibi, scak buular dumanlanm bir anak toyga orbasnn kokusu muydu ne?. v Deilse ondan daha gzeli olamazd. Timur inanamad nce. Nerdeyse binbann, aka yaptm demesini bekledi, ona \le razy? di. Binba: aka yaptm derse glecek derin bir soluk alacak, ocuunu paylayan ba.\j lnn ka atnda: Bir daha yapmayasm demekle gei.tirecekti. Gel gelelim ne binbann: aka yaptm diyecek hali vard ne de byle bir olmazla heves-lenebilme yiitlii. Bayezd Begin kama hesaplarna giritiini rendii gn, daha onu adrndan almas, yanma takp ava mava bir yerlere karmas, en iyisi, Akehirden baka bir yere tamas gerekti. imdi, i iten getikten sonra, akl ediyordu bunu a a, nafileydi, Bayezd Be lmfi. Binba, nedense sapsar bir yzle, dudaklannda bir ocuksu titreme, dokunsan alayacakmcasma bir frk sesle Bayezid Bein lm haperini sylyordu.. Timurun gaza^lanmasn, Aln gtrn bunu syletmeyin!. buyruunda ne biim bir ceza verecekse verecei cezay bekliyordu. 260 DARAACI Bayezd Be lmt demek? Yldrm Baye-zd Han? Msr Halifesinin, Rum lkesinin Sultan deyip yere ge konduramadg, Timurlular arasnda bir soruturma yaplsa gzn krpmadan yarsnn Bayezd Be bir tektir diyecei adam ha? Kefereye kendi yurdunu dar getirmi sava ustas? Yok canm... bir yanllk olmalyd bu ite. Bayezd Han lemezdi; lse dahi burada lemezdi, tutsayken? Onu Semerkanda gtrecekti, onu ine gtrecekti, onu..? Timurluunun n tn diye her yere gtrecek herkese gsterecekti; Seyyid

Berekenin kandan sonra bombo kaldn zannettii yreine gurur ta olarak yerletirecekti. Bo, hepsi bo imdi her ey yarm! S-eyid Be-rekeden sonra imdi de Yldrm Bayezd ha, o koca tutsa ha?. Yok., yok canm, hadi bre olamazd yanl duyuyordu. Binba, Timurun bumburuuk yzne aralkl izgilerin oturduunu gryordu. Soluunu tutmu bumburuuk bir yz renkten renge-giriyor; kk seyrimemsi sramalarda gitgide bozuluyordu. O anda Binba, binba olmaktansa p sprc yarm akll Tengizin yerinde olma istedi ama istemekle olmayacak bir deimenin dne dalmann bounalmda kald. Bu gitgide bozulan yz, bir de Timur yreinin yz ise na- sil taar orasn Tanr bilirdi ancak; bakp beklemektense ban nne eip beklemek, bana gelecee raz olmak... Binbayd unun urasnda; bekleyecek raz olacakt. Emir Timur, bekleyen Binbaya, her eit anlama gelecek bir gvensizlikte: Rahatla Binba DARAACI 261 dedi; Rahatla rahatla., rahatla da batan anlat. Anlat bre! Binba, Hoca Firuz Paann boynunun vuruluundan balad. Ne ondan nce ne ondan sonra Yldrm Bayezd Hana dokunulmadn, buyruk gereince davranlp klma zarar gelmemesine alldn, adrnda istirahata brakldn anlatt hep ayn tekdzelikte; mmkn mertebe Beya-zd Begin lm haberini gee brakmak istiyor, alklk olursa kurtuluu alklkta gryordu. Ti-murdan bir ceza geleceine yzdeyz inandndan haberi getirdiine de getireceine de bin pimand. Buna ramen Ben haberi tutsan nbetilerinden aldm der demez dili tutulmacasna Emir Timurun hmna arpld: Tuksak deildi padiaht padiah! Yldrm Bayezd Han idi, ona gre konu Binba! Bala beni Emirim; zgnm, aknm, ne diyeceimi bilmiyorum.. Ben de! Binba yanl duymamt ama yanl duyduunu sand. Emir Timurun yzndeki, bu sefer gerekle yzyze gelmi izgilerin izdii ala kes- mi knty grnce gz aldanmasna verip inanmasna at gzlerini: yanlmyordu, Emir Timur boyun emiti. Nedenini bilemij'OTdu ama bu . boyun eiin herkes gibi, bir g ystirilemeygne ba emekten ayrcal yoktu. Rahatlad ilk defa; Yldrm Bayezd Hann lm haberini nbetisinden aldm. dedi; adra vardmda, katlmt. Yazk! Cihan onun gibisini bir daha yetitirir mi bilemem. Say ki gn bir direidir yklan. Byle mi lmeliydi? ekmiti herkes gibi, 262 DARAACI bir g yetirilemeyene i ekmiti. Kendine geldi hemen; ayaa kalkarken: Hekimlere, syle lmn nedenini bulsunlar. dedi. Sa olan durup dururken lmez, Bayezd gibi biri eceliyle lmez., lmez eceliyle. Ayaa kalkmadan nceki Timurla ayaa kalktnda konuan Timur ban srtyla az arasndaki fark uzaklnda birbirine benzemez iki adamd sanki. Oturan Timur i ekiyor, lme boyun eiyor, Bayezd Bs gibi birinin sonuna hayflanyorken ayaa kalkan Timur i ekiinden kukulanyor, lme boyun eiinden ikilleniyor, Bayezd Bein lmnde bit yenikleri aryordu. Az nce rahatlayan Binba yeniden kabuuna ekilmiti. Hekimler, Bayezd Bein lm nedenini bulurlarsa ne olurdu scnu? Bayezd Bein lmnde ne sebep olabilir, bulunursa sulusu mu aranrd acep? Sulusu?. Bayezd Bein uzaktan gz kolaanlanmas Binbaya verilmemi miydi? yleyse..? inden: Heyvah ekmae hazrlanrken Binba, Emir Timurun sesinin alkla tokluk aras bir kaypak dolulukta: Cenaze treni iin btn ordu hazrlansn buyurdu; Bayezd Hana yarar bir geit treni yaplsn; ordum Hann cenazesinin nnden bir bir gemeli selamla-maldr, ordumun imdiyece ulaamad bir gurur olacak bu Binba. Ayn zamanda tadmad bir ac. Biz byk bir yanllk yaptk Binba byk bir hata. Hatamz selamlayalm. Hadi duiwia, durma dedim Binba durma! Binba ktktan sonra Bayezd Bein lm Emir Timurun yreine bir yanar ta olup dt. Dt andan balad odunu cingileneye, gide gide olanca damarna yayd alevini. Otan ii d kpkzl alevlerde uuuyor gibiydi; uuan her DARAACI

263 bir alev diliminde bir ayr lm ksmas: kendi lmyd. Bir alev yalnzlnda kt lm. Sey^ yid Berekenin, yllar nce syledii szler, sylendii zamankinden daha ak, tane tane bir bir kulaklarnda nlad. Yllarn ardna nasl da gizlenmilerdi nasl da st kapal kutulara skmlard ki alev dilimlerinin yakclnda gizlenmilikle-rinden syrlyor, skmlklarndan alyorlard? Kimi dan dan! vuruyor kulak iine, kimi t it tlyrd kulak kepesine; kimi de mrl mrl trmalyordu beynine yukar. Haklsn Seyyid Be-reke diye aresizlik iinde boyun eip sylendi; Her zaman, her zamanki gibi... her zamankinden de haklsn. Ben, buraya gelmemeliydim, benim ynm in olmalyd in! Gideceim artk beni temizlerse in temizler. Sa isen de l isen de duy beni Seyyid Berek: haklsn! Haklln isbat-laman iin bu mu gerekiyordu? Btn .gn boyu hep Seyyid Berekeyi hep Seyyid Berekenin haklln dnd. Yldrm Bayezd Hann grkemli salacasmn nnden geip yakasn yrtarken yreini yrtar gibiydi. Aksamaca sren geit trenini gzn krpmadan seyretti; zaman zaman salacamn iinde kendi ls var sanyor, dirisinin duygusuzluunda lsnn grkemli salacasna bakyordu. Bir yan hep bo, hep noksan; aksayan aya sancyor, olak kolu szlyor, gnl arlarla arlayordu. Ne kalmt geriye? Ordunun son erisi de geince salacamn nnden yaka yrtmacasma admlarn alp gtrnce geriye ne kalacakt? Kim nerde ne zaman nasl hatrlayacakt bir Bayezd Hann yaam olduunu? Oullar birbirine dm, Beleri birbirini yemekte, gve dm bir yn kilimden farksz topr264 DARAACI yla Bayezdm kalcl m dnlr hey Seyyid Bereke? Akam ekmeini yemek gelmedi iinden. Krk yllk bir toklukta imiti kursa; bir yudum su bile alacak halde deildi. Sofraya el srmedi. Ba-yezd Hann olu Musa elebiyi getirin! buyurdu. Grmem gerek. Musa elebi gelinceye kadar, ne sylemeli ne biim davranmal onu lt biti. Bir deiik gn idi bu gn, ne yapyor ne dnyor ise deiik yapyor deiik dnyor idi. Bre ben o Timur muyum, o kazak, o..? Deildi: inanmas g idi ama deildi. O Timurun yapmayacaklarn yapma akl etmeyecek bir smsk Timurdu bu. Seyyid Bereke benden m alyorsun? dedi sol boluuna fkeyle. Ama sa boluuna dnp: Al al dedi: Hakkmdr. Gel gr ki seni yalanc kardm ite. Bayezdnm lsn grdn m? Kalcln lnden var sen l. O srada da Musa elebi girdi ieriye, Timu-ru selamlad. Timur bir an gz kararmasnda yuindu gzlerini. ok, hayli gen bir Bayezd Bein yzyle gz gze gelmenin irkiliini bir sre geitiremedi. Otan sadan soldan vuran karanlka klar, Musa elebinin tkz, yeni yetmelikten kurtulal pek ok olmam yznn orasn burasn glgeye alm, urasn burasn parlatm, babasnn yzn aydnla karmt. Timura, az nce sylendii Seyyid Berekenin bir karlym gibi geldi. Geldii anda da fkesi kabard. Daha nce dndklerinin lp bitiklerinin hepsini bir yana koyup: Bana sa olsun Musa elebi dedi. Sana iki gndr baban grmei yasakladk, byle DARAACI 265 olacan bilemezdik. Doan, lr; kanlmaz bir temel yasadr bu. nlenilmez. Acna ortak olmak isterdim. Ne var ki szle mmkn olur bir ortaklk ancak. Serbestsin. Tutsam deilsin bundan byle. Yldrm Bayezd Hann, babann salacasn sana veriyorum. Herhal Bursaya gmmek dilersiniz. Karndalarnla danman gerekir mi bilmem. Bana sorasan danma derim. Sana Belik vereceim. Belik Kaftan giydireceim enine elinde Belik buyrultun olacak. Babann topranda nereyi dilersen orann Beisin sana hak olarak balyorum. Baka ne dilersin? Musa elebi, gergin duran gsn, karnsz . belini, uzun kollarn bir arada biimlendiren dikliini ememiti. Babasnn deiik bakan gzlerini andran baklar yamuru yamam bulutlarn kabarmasnda dnyordu: aln hafife terliydi. Saln dilerim.

Evet... salk, tabii. Baka?. Baka nesne? Belik, bana gerekmez. Gerekse de istemem. Karndam Mehmed elebinin Amasyasna gitsem eyidir. Yava konuuyordu; dikliinin aksine eike konuuyordu. Timur, Musa elebinin asl sylemek istediinin bu olmadn sezinliyordu. Babas Bayezd Handan ayrca bir yann grdn sand. Bayezd Bein bedeni eike sesi dikeydi; ak, tok, ne diyorsa o olan seslerdendi. Musa elebinin sesi sylediinin altnda yahud stnde konuuyordu. Denemesine sordu: Neden Mehmet elebi? Neden Emir Sleyman elebi deil neden sa deil? Mehmed elebinin gnl gendir. Ya tekilerin 266 DARAACI Darlanr; sk sk darlanr. ** Korkar msn? Gizli bir kasl Musa elebinin gergin duran gsn karnsz beline ekti her hal. Korku bilmedik biz Emirim. Babamz bize korkuyu retmedi. Babanz Belii retmedi mi? Babamz?.. Syleyip sylememei dnmcesme sustu fakat hemen tamamlad: Babamzn bir sz olurdu sk sk. Derdi ki: Bei Be dourmaz, Bei anas dourur, der idi. Yahi! Beendim. Babanzdan duymamm. Babamzla konumadnz ki Emirim, konu-saydnz...? Evet., konusaydk Musa elebi., ne olurdu? Konumadnza gre ne desem botur! Suluyor muydu yoksa gerei mi sylyordu? Emir Timur hangisi olduunu seemedi. Uzatmak ie yaramayacakt. Sen bilirsin! dedi. Szme geleceksin. Belik, bir zrhtr, bir kalkandr senin gibilere. Gn gelince szlerimi kupa yap. Kendinden bakasna inanma Belki senin evrene snanlar, sen gl olduun iin snmlardr gszken evrende kendinden bakasn gremezsin. Glyken sana snanlar, senden nce bir baka glye snm olanlardr onu gsz yal-nzlyla brakp sana gelmilerdir, Bylelerine inanrsan yaya kalrsn., bu bir. kincisine geliyorum: Belerini ordunun ileri gelenlerini mala boma, zenginlik sende olmaldr onlarda deil. Ad ok duyulmulardan sakn. ncsne gelince: Her Babee bir danc gerekir. Sana bir danc syleyeceim aklnda kalsn, ad Bedreddindir; eyh Bedreddin adn duymu muydun? DARAACI 267 Musa elebi dnre grnd: Hem duydum hem duymadm dedi. Nasl laftr bu? Grmedim kendisini, bilmem. Bir takm laflar edermi7-ona inananlarn azna baklrsa, deiik laflar.. Bu yzden Bedreddini dancn olarak salk verdim. Bir zamanlar bana gelmek istsmi biridir. Bedreddine inananlar ulsuz aputsuz kiiler, varlkl olmayanlar. Karndan Sleyman Urume-linde mall mlkl ordu Belerinden g alr; Meh-med elebi Amasyada esnaf renperi dervii tutar. Bunlar da varlkl saylr. Kareside sa elebi karndan ise ordunun a takmna bel vermi. Bedreddinliler senin tabann olursa varm diyebilirsin yoksa zordur iin. Gnl gendir dediin Meh-med elebi karndan yok eder nce seni, Belik yolunun tresi budur oul, kurt oyunu budur. Ouz Soyundan gelen bilir bunu. Ben seni tutacam bu oyunda bilesin. Hadi yolun ak olsun. Sktn m yanndaym, unutma! Salam, bekine bir perin vurduuna inanyordu Timur Bs Musa elebinin gidiinde. Bunlar byle dnmemi fakat Musa elebinin, babas Bayezd Hann dirilmilii ile otaa girip karsna kt anda bunun byle dnlmesi gerektiini sezmiti. Seyyid Berekenin. Osmanlnn kalc olduu yolundaki szleri yalan kmal idi yzdeyz yalan kmal idi. Artk fkesi dnyordu. Bayezdm lm ile bir an hastalanr gibi . olan yreini bir yana atm, gnln gsnden boaltm, yreinin yerine de gnlnn boluuna da fkesini oturtmutu. Bayezidin kalclnn son umudu da dnen deirmen tama alnmahy268 DARAACI di. Sleyman, sa, Mehmed, Musa bir birine dolan-mal, Anadolu Beleri hi birine meydan bo ko-mamalyd. Ancak o zaman susard kulaklarnda nlayan

Seyyid Berekenin sesi, ancak o zaman lrse lrd Bayezid! Karn ackmt. Kursa boalm, kvranyordu. El rpt: Gelsin sofram! Fakat ne gelen ne giden. Dinledi. Bir l sessizlik. Sanrsn zaman Bayezdn salacasnda susuyor, ota Bayezdn lmne brnm. Bir daha bir daha el rpt! Hykrmek zereyken fkesi, aptallam bir kap avuu, bir avanak lsnde ortaya kt; say ki dardan itildi. Dokunsan decek, frsen uacak., daha beteri, ha desen ap yanlp yere serilecek; Nedir bu hal? Bre ne var? yle bir titremede sarsarland ki kap avuu, Emir Timur yanamak zorunda kald. Btn gn deiik duran Timurluuyla bir kere daha klk deitirdi. Acnd: Hasta msn? Adamda ses de yok. Dili mi tutuk bunun? Bre nen var? Kap avuu att kendini Timurun ayaklarna. Uarken oklanm iri bir ku paytaklanmasnda dt, koarken ok yemi bir yaban atnn ktlemesinde serildi: Bala beni... bala beni.. Bre ne yaptn? Balamak neden soyha? Torunun...? Kalk! Dikil! Torunuma...? Hangisi? hangisine ne oldu? Bu sefer titreyen Timur idi. Sarsar Timurun gvdesindeydi. Eilmi anszn, kap avuunun avanak omuzlarn yakalad gibi hnla kaldr/ DARAACI 269 mt: Syle hangisi? Hangi torunum? Ne oldu bre it? Kap avuu mosmordu. Mosmorluu ile: Muhammed Mirza... diyebildi. Emir Timurun eli aya boalverdi. Btn kan ekildi damarlarndan. Yllar nce olu Cihangirin lm haberini aln hatrlad ister istemez.. Seyyid Berekenin sisli yzn; acsn, acsn., yere ge smaz acsn hatrlad. Kap avuu kayd ellerinden, ayaklarna dt. Kap avuunun dne anlamsz gzlerle bakt. Anlamsz gzlerinde kan yuvalanm olmalyd ki avu kpkrmz grnyordu. Alaca cevaptan korka korka, alaca cevab istemeye istemeye gsz, kolu kanad krk sordu: N'ooldu Muhammed Mirzama benim? Kap avuu can ekimesinde cevaplad: Sizlere mr... Ne! Ne! Ne! Neee! Ne dedin nee? Attayd., birden., eli gsne gitti, katld. Kan krmzs bir dnya kaynad Timurun gzlerinde; olu Cihangir, olunun olu Muhammed Mirzas..? Seyyid Bereke, Bayezid Be.. Timurun kendisi hepsi bir arada fokur fokur kayna- . di akt, kaynad akt, kaynad akt., bombo bir krmz dnyaya durmadan tekme atyordu Timur., durmadan kpkrmz bir dnyay tekmeliyor, tekmeleri kah bir et ynna kah bir ene kemiine kah bir az turuna yahut gze geliyor, et ynlar, ka gz az burun paralar krmz dnyann kaynamasnda lifleniyordu; lifleniyordu, tekmeliyordu, lifleniyordu, tekmeliyordu. 270 DARAACI Kap avuunun bedeni Timurun tekmelerine fazla dayanamad; ka, gz az burun birbirine karp kana boyand; burun koptu, ene dald. Timur, kimi neyi tekmelediini bilemiyor, kimse otadan ieri girmee cesaret edemiyordu. Ykl! Ykl! Ykl bre bo dnya ykl! Sesine de gelmee cesaret eden oimad. Temmuz kuruya ekile Austosa merdiven dayam, ar bir gne Bursadan Eskiehire doru salmt. Erken balayan ekin biimi ou yerde orak, az yerde trpan, vaktinden nce renperi harmana drmt. Harmann tad yoktu, tn tad yoktu, ecin tad yoktu. Hele t savurmak iin beklenen yel, gn ikindiyi de asa frmeyince, eli brnde kalan itfi, kadn kz kzan tadsz tuzsuz harman yorgunluuna m yansn yoksa ar gnein susuz soluksuz terine mi verip veritirsin bilemiyordu. Yeniyetmelerden yle elle tutulanlarnn yerine ark, clzlam uaklarn yar hastalkl kurbaa solunmasnda dolanmalar, delikanllarn hemen hi ortalkta grnmeyii genci dersen ara ki bulasn havasnda bir harman nasl enlendire? Btn yk yallarn

omuzuna -m, kadnn kzn srtna binmiti. Ne dende bir trk, ne sap yklerken dirgende bir sikirdim ne de gece bastrmasna yakn ouncas duyulmasna allm bir uzun hava yahud bir bozlak., iitilmiyordu.. Gree soyunanlarn hayhay; yok, oyuna sananlarn amatas duyulmuyordu. Rnlarsz bir harmana da harman demek iin insann deli olmas gerekirdi. Sonu bereketsizlie idi bunun, belliydi. Savurulabilen tlarn eci deve hrgcn zor rter, denesi bitten az irice; saman ise anz aitrr. Kn bu samana yatan hayvann dama kanamazsa bin kr; kanarsa burnunu srmez 272 DARAACI bu meret samana soyhalar ki vay yandm., kn hayvan lecek demektir alktan, bir danann baharna hayvansz kalmak douyor kapy imdiden koca Tanr haberin ola hayvansz kalmak douyor kapy!.. Onun iin olmal ne Be, btn gn yol boyu harmanc Trkmenin azn bak amaz grmt yol st kylere yolu dtke, hi deilse leden bu yana, hele harmann da grnce kyn, yol deitiriyor; uzana yaknma bakmadan ya dereye ya aln keline vuruyordu. Bir saatten-beri de susuzdu. Bilecik srtlarnda bir kyde suyu bitmi, vadide su bulacan umduundan kye uramadan atn srmt. Vadide su yoktu. Gzeler yeil sinekli, sazn bir karnda sar yeil bir kokmu batak olmutu. Pnarlarda emelerde yeil sinek dahi umuyordu; toz sanrsn bir sr vez sineklenmesi kaynyordu. Vadinin dibinden her zaman akan dere kuru akld; pek kuytu kelerinde, dar koyaklarda sar sar gleimsiler kurtlanm; daha genieleri morumsulam kur-baahklard. Btn vadi ya kupkuru ta toprak ya sinek kv^baa karm bir batak kokuyordu; arna gne de cabas. Anlalan varaca yerece su bulamayacakt. Akama varncayadek sulu bir konak bulursa yahidir, yoksa, gece susuz geecek. znden ok atn dnyordu. At, eh ite, gidiyordu; ikindi sonu serinlii karsa daha bir hayli gidebilirdi de. Eki, az sulandracak yiyecekler dledi: eki nar, souk souk., eki erik, ktr ktr., eki kara zmler ki sabah buusunda ttmekte. Ama nafile, dlemeler de nafile. Grnen her nesne ta'iszd, susuzdu, kuruydu. Brak bir ka yl DARAACI 273 ncesini bldr gesen buradan yine de bir tad tuz bulabilirdin Ne olduysa, nasl olduysa, vadisinden koyuna koyana, alndan keline da tepe aa brt bcek birden kabuuna ekilmiti. Btn bunlarn tadn tuzunu veren nesneyi bir grnmez el kartrm, alp gtrmt bir gece yans, kimseler grmeden., ertesi sabaha bu kel dnyay brakmt. Uykumsu bir uyuuklukta gz kapaklan derken ne Be nasl tadsz tuzsuz kurumann yreinin orta yerinde kabuk baladn hissediyordu. Grcr bceklerini, geveze serelerin bile gneinde kuruduu bir t kmaz acunda bir at bir kendisi olarak ne Be amasz, duygusuz, fazladan bir beden olarak gryordu zn. At bile bu acunda bir yer edinmiti, bir yeri vard yadrganmyordu. Vadide dolanarak gitmektense yeniden da trmanp keseden te yana inmek, yoldan kazanmak dncesiyle atn sarpa evirdi. Yava yava trmanmaa balad. Ne de olsa sarp, daa trmandka bir para esiyordu, serincemsi. Ne de olsa bir ferahlk saylrd, belki daha yukarlarda serinlik artard. Tepe stne gelince pek bir deiiklikle karlamad. Yayla, dzneydi, sarpn yemiti. rili ufakl tmseklerle gz grebildiince gidiyorduk Oralarda bir yerde sadan ormana yanlanyor, her-hal inie yatyordu. At, skna soluklandndan, indi. Atna acdndan olduu kadar inii, skl-dmdand da. Dizgini koluna takp at yedeine ald. Bir sre yrd. Temmuz bandanberi yoDaraac F : 18 274 DARAACI unlaan i yalnzl, iyiden iyiye da vurmutu. Hibireyi benimsemiyordu; atn dahi. Yararndan yaramazna bir at grse eskiden seriliveren yrei, kendi atma yabanclk duyuyordu, imdi yedeindeki at, dizginini kolunda hissetmesine

ramen sanki bir glgeydi; bulutun, aacn, unun bunun-fakat ne Bein tanmad bilmedii hi-glgesiydi. Bayezd Beden sonra uvallat bu acun bre, susuz kald. diye mrldand. Bu... benim ektiim srdm yalnzlk bundan. Uzun srmese bari. Yldrm Bayezd B?,siz bir acun dnmemiti hi. Byle bir acunun var olabileceini dahi tasarlamamt. At, kl, sava; sevgi, sayg, zlem., dnya bu idi ne Be iin., byle bir acunda ancak Bayezd Be var iken var olunulabilirdi. Bayezd Be yok iken pekey?' Var!.. Yine var zkkm baksana. Gelgelelim dnya m bu imdi? Byle var olmann iine tkreyim! Susuz az boazmaca yap yapt. Sylenii, var grdklerinin varlna sokran bir yap yap azdan bata ka dklyordu. Marttan bu yana yalandn, ok yalandn hissetmiti. Dnya ylesine yeni kalmt ki yalannn yannda; belki de bu ok eskimi yalan yeni grnen acunun yannda ereti kalyor, yamalk duruyordu. At eskiydi, yalanmt; marttan bu yana klc en eskiye yalanmt; bindiinde eyerin, zenginin., eline aldnda yaynn sadann okunun yalandn farkediyordu; el atsa mzra, topuzunun sap, atnn yem torbas yalanmt, bu acunda birer yabanc olarak srtyorlard. in tuhaf ne Be, znn olduunu iyi bildii bu teberinin onun bunun, ok gerilerde, telerde kaDARAACI , 275 lp kaybolmu bir baka ne Bee aid olduunu sezinliyordu. O bir baka ne Be ile bu ne Bei yanyana getirmenin mmkn olsa ikisi de birbirine selam vermeyecek derecede yaban dururlard. Bir yldr bu byleydi, marttan sonra artmt, temmuzla birlikte dayanlmaz hale gelmiti. Nereye gidecekti? te dnyann kapsn alncaya kadar aslanm. Bu boluk dolsa dolsa orda dolar. Bayezd Be orda!.. Issz yayla dzl sszlnda ekiliyordu drt bir yanndan. ne Be: Beyazd Han orda diye mrldanyordu: Bayezd Be, Beyazd Han, Yldrm Bayezd orda! , Issz yayla dzlnn drt bir yandan ekiliini kurutulan bir deri gerilmesinde duyuyordu. Tuzlu, kuruyan deri kokusunda, kurumann katr katrlnda., uzaka idi, sinsice idi ama kokuyordu. YedeindeTa at kinedi. Muhakkak onun da 'az boazmaca yap yapt. Belki d# bu yzden kinemesi ne Bei sarmad; ne de olsa '.. yabancnn atyd kinsyen: yayla gibi, ta toprak gibi, aalar gibi yabanc.. Fakat adam, adrn, drt ke dikilmi diree gerdii derisini grnce durdu; ilgilenmezlik edemedi. Yayla dzlnn ssznda, bir yan yatp giden bir orman, bir yan dikine dereye yuvarlanan kayalk., aa vadiye indikten sonra yeniden kayalaarak kan bir da tam annata; yukars, stc-3 gk yz ki bomboz bir mavilikte ar gnei durmakszn yanar.. Byle bir sszda grd o adam, adrn, drt ke dikilmi diree gerilmi gnn., sanki ne Bein kendisi idi, sanki 276 DARAACI evresindeki acun idi; aynada insan kendini grse bakmaz m? Ne var ki adam ne Be deil. Adam da ne Bei grnce ilgilendi. Drt ke dikili direklere gerdii gnn altnda srt st yatm., kenetledii ellerini bann altna yastk yapm g seyrediyordu. ne Bein yalnzlna gelmi olmasna ilgilendi. Oysa ilgilenmez, umursamaz sanlrd uzannda. Ayaklarn toplarken, yar dorulurken, ban kaldrp el kenetlemesini gzerken sa ba karm yz ilgisini saklamad. Gelenin at yedeklemesindeki eretilie acayip bakt. Kim kimi yedeklemi o da belli deildi ya orasn kartrmak iin yorulmaa demezdi nk gelenin duruu acunda eretiydi ilk batan. Uurlar olsun dedi uykulu uykulu; Yolun uzaksa dinlen. Sana da atma da iecek suyum vardr. A msn yiidim? ne Be adam hem kendine benzetiyor hem kendisiyle bir ilgisi olacan sanmyordu. Onun iin bulank bakyordu. Durdu. Bir atna bakt bir adama; gne, drt ke aklm kaln, yontulmam direklere, direklerde kurumas iin gerilmi gne, adamn adrna bakt. adrn bir adm berisinde l bir am aac kara glgedeydi., dikine inen clganm otlar kuru sar, gne ise yol

yrtmez cinsinden. Adam, sudan sz ediyordu. ki yudum su isek eyi olacak karda. At da su istiyor meret.. Eh, yleyse at amn arasna ek. Deri kokusuna burnun alksa, sen de uraya yayl. Su ierde, ben getiririm. Ne yandandr geliin?. Yol geen yer deil buras, adam uramaz yerdir, yolunu mu atn?. DARAACI 277 Sorularn laf olsunundan sorduu o denli belliydi ki, ne Bein yzne bakmam, at bir szp adra girmiti, cevab duysam da olur duymasam dademecesine.. ne Be, atn balamaya gerek grmeden amn kara glgesine brakt. Gemini ald azndan yalnz, bo dizginini atn boynuna att. Uyuuk uyuuk gerindi. Hep bir baka ne Be hareket ediyordu, ne Be znden syrlm o bir baka ne Bein uyuuk hareketlerini uzaktan seyrediyordu. Savan, atn, okun, klcn adam olan bir zamanlarn ne Beinin bo uval burumasna dudak bkerek bakyordu. Aklna, adamn: A msn?. deyii geldi. Eyerin terkesindeki torbay ald gidip, iinde et ekmek yiyecek cinsinden vr zvr vard. Elinde am oymas bir su kabyla adrndan kan adamla ayn anda gnn altna geldi. Adam, am oymas barda, ne Be azk knn yere braktlar. Adamn by sakal birbirine karm azn kl iinde brakmt., kllarn al-,nda ald az: Azn sakla adrda taze' et var dedi. Getireyim. L Getirme karde yolum pek uzun deil azm ok bile. Adam stelemedi. ne Be melerek am barda tepesine dikti. am ktnn oymasnda lm cams bir u, beklemilikten su tadndan ok am znde sak-zms bir akla boazndan indi. Ata nasl iirsek ki?. Sen elen., at da elensin soluklansn, ona da kabmz bulunur elbet. Az nceki gibi, yine srt st uzanp kenetledii ellerini bann altna yastklad. Ge bakt: 278 DARAACI Yolunun uzun olmad eyidir karde dedi. Scan ard yamurun delirmesine olacak. mele-ceine otursan eyi etmez misin?. Yer senden gldr seni de eker, uzan uzan. Yamur deyiime inanmadn?. Her ey olur bu dnyada, yamur da delirir. Dervi misin?. Benzer halin yok. ne Be, adam kendi zne benzetiyordu bir yanyla ama yle evresini benimsememi gibi durmadn da seziyordu. Her eyin dnda grnd halde ya o her eyin bir parasyd ya her ey onun bir paras. Adamla evresi arasnda anlayamad bir i ie gemilik vard. Onu da seziyor, fakat anlayamyordu. Uzanmadan oturdu. Dizlerini dikti, azk knn ayaklarnn arasna ekti, am oymas barda da. Sonra am oymas barda bir daha dikti tepesine. Cams suya doymamt. Yarm gzden atn kolaanlad, atnn da yarm gzden kendi su iiini gzlediini sezinledi. Adamn at yoktu lkin ata ne zaman su verileceini biliyordu. Yan dnp, alc gzle szd adam. Ya ya krk ya krkbe. Brksz kendi haline braklm salar ne biim yabanla-trrsa yabanlatrsm, krkn krkbein stn gstermemiti. Yabanlamann eviklii de sinmiti stne ayrca, Tek bana msn burda?. diye sordu. Tek basmasn yle ya. Benimki de soru mu imdi?. Adam cevap yerine: Yamur yaarsa kt yaacak dedi. Gzleri, bulutu olmayan gk yznden ayrlmyordu. Yaarsa- ne olur?. Trkmenin harman sele gider, beli bklr, kt.. Trkmen mi kald ki orta yerde.. ' DARAACI 279 ne Be, azk knn ap amamay dnyordu, elleri knn kaba dmnde ikincik-leniyorken adamn: Trkmen mi kald ki orta yerde deyiiyle kaba dme yapt: Ne demek?. Yok mu?. Trkmen yok mu?. Sen deil misin?. Ta oralardan geldim kyl kynde evli evinde Trkmen dolmu durur. Ha onlar?. yle ya. Ta oralar dediine baklrsa Bursa m?. Bursadan m gelirsin?. ne Be ses etmedi, ban sallad. Bursadansa geliin.?. Emir

Sleyman elebiyle Ali Paa Bursaya gelmi derler.. Kalabalk m?. Ne pis bir kaderi varm bu Bursann da., tuh, yazk bre!.. Yamal yamur beterine yamal da silip sprmeli acundaki uursuzluu!. ne Be adamn deli olup olmadnda ikincik-lendi, laflar daldan dalayd, akl daldan dalayd. Ne var ki, daldan dala konuuu bouna bir konu-u deildi. Bir konup bir kalkt her laf dal tomur tomur yklyd. Dnlrse, birbirine balanr-sa bir takm gereklerin acs ortaya kard ama, ne Bein dnmeye de, gereklere de, hele aclna gereklerin katlanmasna, hi mi hi niyeti yoktu. yleyken: ((Yamurun Bursann kaderiyle ilgisi ne?. diye sordu. Uursuzluk dedi adam. ((Sen Trkmenden sz ettin, ben Trkmen mi kald orta yerde?. Dedim. Sen, her yerde var, diye cevapladn. Var ya nasl var?. Ona varlk m dersin?. Al ite Bursa-y.. Beyazd Bein olu gelir, sas yani.. Bursaya girmek ister, giremeyince yakar ykar talanlar. Onu duyar, Mehmed elebi olu gelir, onu duyar Sleyman elebi olu gelir, o gider Karamanolu soyhas soyguna verir.. Ondan nce Timur denilen 280 DARAACI yer oynatcs ker can. damarna.. Yanlm yalanm m var?. Niye?. Ben deyim.. Bizim Trkme-nimiz kudurmu idi. Yeri Cennet olas Yldrm Beyazd Han vaktinde bizim Trkmenimiz acunun kral olmann ibermesindeydi. Altn gm, mal mlk hani ne derler, insan altnn gmn srtna binmesini bilmeli derler, yok altn gm sen srtna bindirirsen o seni srp gider ki, hzndan ya varp bir dan sertliine toslarsn ya bir uurumdan aa yuvarlanrsn. Timur kt karna da olarak yahud ki uurum olarak. O zaman da uyanmad uykusundan bizim avanak Trkmen milleti. Bre lm denenmeye gelmez, lmle oyun oynanmaz diyen kmad, ktysa da dinleyeni bulunmad. Al ite Bursay.. Bayezd Be-i ben bunun iin balayamam.. ne Be, br kllanmcasma yekindi: Bak., bana bak!.. dedi, Suyunu itim, glgende dinlendim ama, Bayezd Bee sz edeceksen bil ki ettirmem, bil ki!. Adam oral bile olmad. O deilden: Bana ettirmemisin neye yarar?. dedi, Mal ortada durur. ne Be, belinledi. Adamn o deildenlii o denli sessiz soluksuzdu ki, fkelenmek delilik olurdu. Belinlemiliiyle: Nasl mal ortada? diye sordu. Mal?. Sleyman, sas, Mehmedi. dedi adam sessiz soluksuz. Bir de Musa kt imdilerde, babasnn salacasm getirdi. Yarn o da benim!, diyecek, o da eri toplayacak. Sa kalrsak, grrz Bursaya llerin nasl skn ettiini. Dn Yldrm Bayezd Bein ls geldiyse, yarn sz ge-limi sann, Sleymanm bilmem kiminki gelir. DARAACI 281 Onlarn lsnn gelmesi ne demek?. Topladklar erilerin de ls demek deil midir?. eriler kimden?. Trkmenden.. Sleyman, sa toplar, Trkmenden. elebi Mehmed toplar.. Trkmenden.. Yarn Musa toplayacak.. Trkmenden. Ondan nce, Timurun krd yok ettii eri kimden idi ' , Trkmenden deil miydi?. Eee?. Nedir bu Trk, men eti ne ki, budu ne olsun?. Ta oca mdr ki, durmaya insan kara?. Kk ne kkeni ne?. Eskiden, bir zamanlar byklerimiz anlatrd, bir zamanlar tee gn dousundan bu yana, durmaz Trkmen akarm sel misali Anadolumuza, derler imdi o da kesik, yok, her hal o yanda da kk kurudu Trkmenin. Eskiden yapmaya gelinirdi Anadoluya imdi ykmaya geliniliyor, eee?.. Orda kurudu burda kurutuluyor n'olacak bunun sonu?. Bilmezsin yorma kafan, n'oolacam bilsen lfn aza almaktan korkarsn. Gelirken grm-sndr harmanlarda hi yeni yetmenin babayiidi, delikanlnn dirisi, gencin eli tutan kalm myd?. Bu iin insan yan, bir de mal yan var mal yan.. ne Be, adamn bolukta sallandn sanrken doluluuna dklmesinden sersemledi bu sefer de. Szlerinin bir yerlerine bir cevap vennok istiyor fakat neresine nasl cevap vereceini bilmiyordu. Verse de Adam frsat brakmyordu. Acun yaratldndan bu yana burdaym, hi kimseyle konumam, dil tutulmasnda susa susa dnm de ne Bei bulur bulmaz dilinin pas almt: Mal yan da u, Sleymann sann Mehmedin erileri ne ile beslenir? diye

sordu beklemeden; Onca hayvan susu busu ne yer ne ier? Bu zkkm toprak vermek iin bakm ister emek yer. 282 DARAACI Bakm emek dersen eriye arlm, bakm emek yarya dm yarnn altna.. Verim ona gre olmayacak m pekey? Tamam m, burdan yitirdik mi yarm? Sava vard eskiden, kefere stne akn vard. Akm doyum demektir, savaa giden gtrdnn be katn geri getirirdi. imdi Trkmen birbirini yediinden kefereye dalmakla ne frsat ne yiitlii kald yleyse doyum zenginlenme-si de yok, gitti mi elden o da? Giden geri gelmiyor hep gidiyor., mu? Bundan da kaypda m Trkmen? imdi, topran hani yar yarya dm verimi var ya gelelim o yoksullua.. Trkmen o yarm verimden Sleymann sanm falan toplad eriyi de doyur^or mu? Doyuruyor., yani elin deki yarmn da epeycesi gidiyor. Bu yl u kurakl da ekle bakalm stne; yaknda yaacak deli yamurlarn selinin harmanda kalann da s-prdn dn., ne olur o zaman? ne Be can havliyle: Bre bu Trkmen lm mdr? Senin demelerine baklrsa oktan lmtr de alayan yoktur., he mi deyiverdi. Hah, atana rahmet ben diyecektim sen azmdan aldn. Renperi iftisi byle, esnaf iisi byle eriisi bundan beter. Neden dersen onu da deyim. Esnaf renpere iftiye baldr bizim lkemizde, eri takm da yle. i dersen hepisine. Balar birbirini yiyen, adamlar kanl bir lkeye ne kervan gelir ne kervan gider. Kervan yeyim iimin can damardr. Can damar ilemeyen bir beden ne olur? Renperin iftinin alktan nefesi kokarsa esnafn erinin burnu dmez mi? i yere serilmez mi? Sen bu da basndasn ama bo deilsin kar-da? DARAACI 283 Ben bu da banda deil idim.. Adam fkeyle sylemiti. Dorulmu, dz oturua gemiti. Sann sakalnn birbirine kararak yabanlatrd yznde gzleri fldr fldr dnyordu: Ben bu dabamda deildim diye homurdand. Bu da bana gelmeden nce senin gibi bir adam idim ben de. Kalabaln iindeydim. Ankara Savandaydm. ne Bein yzne hl fldr fldr bakyordu. Sanki meydan okuyor, sanki eskiden yeniye yitmiliinde ne Be ile eleniyordu. ne Be Adamn gzlerini tanr gibi oldu. Tanr, gibi olduunu sand srada da yanldm hissetti. Hi grmemiti bu gzleri, ne garip, ok pek ok grm gibiydi de. Tana ne iine yarayacakt? Artk bir gemii olmadm biliyordu; bir geleceinin olmayacan da.. Adam tanmas tanmamas nemli deildi. Adam, ne Bein durgun yzne daha bir fkelendi: O sava bir haynlk sava idi dedi; Utandm. Kalacak idiyse batan kalmalyd. Bayezd Be yalnz braklacak ise batan braklmalyd. Belik, vezirlik, paalk kallelik demek miymi? Biz byle olduunu Ankara Savanda rendik. Hadi katn diyelim, utanmadn katn; pekey neden birbirine deersin? Neden bulunduun yerde Trkmenin yaralarn sarmaa kalkmazsn da yaral hasta Trkmeni lmne birbirine srersin a budala! Bayezd Bein olu olmak byle mi yazar? Verin el ele, davann birbirinize, ortak dmannz ne ise, Timur mu alk m hastalk m her ne ise srt srta yaslanp ortak dmannzla savamak dururken ne diye Trkmen kan aktrsnz? Baktm ki bunlar deli, bunlar ben284 DARAACI lik sevdasndan hasta.. Ortada grnrsem birinden birine kaplanmam gerekecek, benden olanlarla kl klca gireceim., aklm almad bunu. Katm, buraya geldim.. Al ite Bursay! Emir Sleyman Ali Paa ile kalkm Edirnelerinden Bursaya gelmi; elebi Mehmed u grdn kar dan ardnda. Daha ka ay oldu sa ile bu yrelerde sa-vaal? Olandan bitenden de habersiz deilsin bakarm? Kukulandn m? Yoo.. kukulanmadm. Lakin kukulansam yeridir. Benden iyi bilirsin olan biteni. Issz da ne yapar insan? Dnr. Ben de dnrm. Dnnce gren gnle gizlilik kalmyor. Haberlere gelince., u orman var ya., onu alttan dolannca

Teke Beli derler bir geite varrsn. Orda iki dervi oturur. Yol geer yerdir, ufak bir zaviyedir. Ava ktka yolum der, oturur konuurum, haberler oradan senin anlayacan. Ali Paayla Emir Sleynann Bursaya geldiklerini, elebi Mehmedin kar dan ardnda olduunu onlardan rendim. Dahasn da deyim sana: Emir Sleyman, arklam. Karndann ordusundan kor karm. Edirneye ekilmek istermi amma Beleri paalar olmaz bastrrm. Ali Paa kaypaktr., derler; cin gibidir., mi, bir oyunu olmal yleyse. Ser.s ekil hamam elencelerinde gnl ele, dinlen padiahm., dermi Sleymana ne duunmekteyse? Emir Sleyp an da Bursa kaplcalarnn hamam elencesinde vr patlasn al oynama vermi zcazn. Bre karkas haksz mym sen syle? Ssn olsan sszda m yakma yelersin yoksa Sleymana r kaplanrsan? Bu avaDARAACI 285 nak Trkmenin ne zaman akl bana gelecek, ne zaman biz yokuz bu ite ne haliniz varsa grn aranzda bizi katmadan, diyecek ha! Bayezd Bein oullan bylesine dknlemezlerdi dknleme-sine aramaa ah bu beler bu paalar vezirler ah! Kendi karlar iin evirmedikleri dolap yok bana kalrsa. En iyisi, bunlar yok etmeli... etmeli de; ne ise; yamur yaacak nasl olsa, sel seli gtrecek baka trl kalkmaz uursuzluk yoksa, bereketsizlii silmenin baka yolu olmaz. Atm dinlenmitir, he mi? Otur sen, ben suya varrm, su kab adrda, zaten yerini bilmezsin.. Demesiyle adra gitmesi bir oldu, leen kabas bir bakr kap ile geldi. am oymas bardan suyunu bakr kaba boaltt. Yeter bu dedi. Az sonra, bir daha veririz. Su bol bende. Te ordaki atak am grdn m?. Hemen dibinden, bir kula altnda yer alt suyu geer, nah senin at gdesin-de var, souktur da haa!.. Atnn kt bir huyu var m?. Tepme mepme, kol kapma, srma gibi?. Yok. Desene o da bizden?. Ama sen eskiden byle deildin herhal?. Kendini sonradan brakm gibisin, neden?. Gnl ii mi?. Yoksa dnyada yzne baklacak adam kalmadn anlaynca, gnl k- r m oldun?. Cevap beklemeden yrd ata gitti. Ata eski bir alkanlkla yanamt. rktmeden suyunu verdi. At da adam yadrgamad. ne Be attan da, adamdan da, atn rahatna su iiinden de gzn alamad. Adam geri dnerken: Hadi onu da sylevim zaviyeden sz ettiydim ya, iki dervii var dediydim. Geenlerde oraya birileri geldi, iki kii. Adlar 286 DARAACI da., birininki Kemal, Torlak Kemal, imi. teki-ninki Brklce Mustafa. Duymuluun var mdr bu adlardan birini?. Yahut ikisini birden?.. ne Be gnlsz gnlsz, gemii yoklad. Yok dedi, Duymadm. Bana kalrsa duyarsn bundan sonra.. Sa olursak tabiy.. Neden ikidir sa olursak diyorsun?. Bundan sonra niye duyalm heriflerin adn?. Sa olursak lafn gelii, u sra dil pelesen-gine syleftejek st, deildir ya ne yaparsn syleniyor ite. Karnda savalar sona efmezse, sa kalacak adam bulabilir misin lkede?: Eski Anadolu Beleri yeri gelecek kan meydannda boy gsterecek. Orasn fazla demeyelim artk, Brkl-ceyle Torlak Kemal pek bo herif grnmedi bana. Ufak zaviyede enem ald, sana imdi anlattm gibi Trkmenin durum vaziyetine daldm, ortaln mal can bakmndan canna tak dedirtmecesine yoklua gittiini anlattm. Brklce denileni ne cevap verse beenirsin? Hadi dn, aklna gelir mi bakalm?. Gelmez. Kimsenin gelmez nk ne sende ne bende ne de bir bakamzda Trkmenin dara dmesinden yararlanlr m acep?. Dncesi yoktur, olamaz. Brklcede var bu dnce, Torlakta da. Dedi ki: Trkmenin gszl eyiyedir, malsz kalmas eyiyedir, baka trl akllanmaz..-dedi.. Ne var bunda?. Avanak Trkmen derken sen de ona yakn dnmyor muydun?. Benimki baka. Benim avanak demem onlar kendimden bilmemdendir, ben onlarn onlar benim.. Nasl derler canm et kemik gibi ite., bir dnrm hepimizi. Brklce, Trkmenin yumrukdaraag 27 lamasn istiyor. Ortal yakp ykmasn, aya ba ba ayak yapmasn

istiyor. Ayaklansn, vursun krsn ldrsn istiyor. Bylelikle eyhlerinin inancna varlrm, herkes karnda, herkes yolda herkes kendinin Bei olurmu. Altna gme kulluk kalkarm ortadan., bunun gibi laflar. Dn' imdi.. Beler kavgas yznden soluu kesilmi Trkmenin bir de bu Brklceler Torlak Kemaller sevisinde kazmay krei kapp, kyleri kentleri bastn dn. A it frn ykar demiler. Brklce iki kere syledi bu sz... niye?. ((eyhleri dedin?. Ne eyhi?. Bir Bedreddin ad geti sz arasnda., zaviyenin dervilerinden ikisi tanrm Edirnede oturur bir bilgin kiiymi, szm ona kerameti de du-yulurmu. Saygdeer bilgin kiidir, dediler. Brk-lceyle Torlak Edirneys gidiyorlarm, dervilerden ikisinin eyhlerini beendiini grnce, daha aldlar, benden hi ekinmediler zaten yle ekinecek korkacak adama benzemiyorlar bre., bir acayip delilerdir. Osmanlnn Trkmeni ezip yok ettiinden baladlar bilmem ne kpolusu bir dzende kendi soylarnn zenginliine altn fa-1 lan anlattlar. Ben o zaman ayldm, gerisini dinlemek iime gelmedi. te byle. Yani., sana kalrsa, Trkmenin yle grnyor, Trkmen bitti., mi?. sonu ,yok. Gibi. Delirmi yamurlar yamazsa, delir-, mi seller-alamazsa, bu bereketsizlik kalkmaz, bu uursuzluk silinmez. Beyazd Be tutsak oldu bereketsizlik kt Trkmenin ama, Timur geldi uursuzluk yayld. Timur gitti gayri, Bayezd Be ld. 288 DARAACI yle bir artk brakp gittiler ki., amaym azm gidip atna t&l su getireyim. Acktysan adrda et var. ne Be, gzleri suya giden adamn gidiinde dald. Dnmek istiyor, dnemiyordu. Adam, bir yn lf etmiti. Bir yn lafna baklrsa, Trkmen yarma sa kamazd. Brklce Torlak morlak.. bir de bunlar?. Baka bir zaman olsa, Bayezd Bein zaman sz gelimi, adamn anlattklarnn birini bile karmaz neyi niin anlatyor, neyi ne demee getiriyor p der karrd. Adamn bouna ene yormad belliydi. ne Bei tanm myd yoksa?. Szlerinin, anlattklarnn bir yerlere, o yerlerde kim ba ise, ona ulatrlmasn ister gibi az ayordu. Yoksa neden yorsun nefesini?. Adaaamm sende!. diye mrldand isteksizce, Ben bana sylenileni syleyim yetiir. elebi Mehmed Be de bilir bu adamn bildiklerini, bilmez mi?. Bilmeyen kii padiahlk kavgasna m kalkar?. Bsyni uyumutu, burnunun direi uyumutu. Beynini de burnunun direini de uyuturann drt ke aklm direklere gerili gnn kousu olduunu farkedince, ayaa kalkt. Adam alm olmalyd ki, umursamyordu. Adamn yanmday-ken ne Be umursamamt ki, imdi farkna varyordu. Belki de adam gidince artmt gnn kokusu: Hadi bre sen de!.. diyerek gne yanat. Kocaman bir geyik deriiydi. Hayvan, boynundan, ah damarndan oklanmt, ok yeri delik duruyordu. Eyi oku bu herif. diye geirdi aklndan Ok yeri deliini ellerken derinin srt altnda kara kmr izgiler grd. Kimi yerde koyu kimi yerde ince, kalml kabarkl izgiler aacms tepemDARAACI 289 si boynuza benzer atallar, resimler. Yolu andlnr bir izginin kavak b :lmnde oturan bir adam.. Adam resmiydi bu bre gerekten.. Kabayd yamru yumruydu ama adamd ite.. ne Be meraklanm-t. Arada bir burnunu tutup, kokuyu duymamaya alsa da meraklanm, resim dedii izgiler ilgisini ekmiti. Bunca gndr ilk defa d dnyadaki bir nesneye eiliyordu. Ne anladn?. Srad. Dalmt demek. Adam hemen arka-smdayd. Anlamadm dedi. Skmeye alyordum. Ho izgiler. Nedir?. Adam, yaptnn beenilmiliinden keyiflendi. Sa sakal birbirine karm yaban yznde gzleri pr pr utu. Parman izgide oturan adam resmine bastrarak: Bu, sana szn ettiim dervilerden biri dedi. Teke Belindeki ufak zaviye, uras. uralar orman, u yan kar da:' buralar

yaban keilerinin sk bulunduu yerler. uralarda da tuzaklarm var benim. Yaban kei-le'ri iin kurduum. Yanlarnda ka izgi varsa o sayda kei yakalamm o tuzaklarda demektir. Bak urada izgiler fazla, sekiz tane. O tuzan bulunduu yer verimli, o yrede bir ka tuzak daha kuracam. Yemek iin mi yakalyorsun? Yoo.. canavar olsam oncasn yiyemem bre. Dnyann enesini aldk da sana yaban keilerinden sz etmedik vay bana, gel bak ne gstereceim, gel bre, gel. ne Bei eke eke uurumun bana gtrd. Uurum sanieic. yer, aslnda tath bir eimle Daraac F: 290 DARAACI bir seki dzlne iniyordu. Seki dzlnden sonra aa vadiye doru toprak kayalap kelle-erek iniyordu. Seki dzln evre yan kaln, salam bir it ile evrilmiti. Bir yanda geni aa yalaklar grnyordu, incecik de olsa yalaklara su akyordu. Dzlkte, boz renklerinden ilkin pek se-emedii da keilerini de grd ne Be. Yirmi yirmi be kadar vard, yan gelip yatmlard. Aralarnda. olaklktan kurtulmu yavrular ar gnee dayanamamlar serilmilerdi. Sr bre bu! Sr ya! Benim srm! Hepsini altrdm, kendime altrdm, St ister misin Saaym! Yahi bre! Niyetin ne? Hi. houma gider. Gelecek yl iki katna artar bunlar. stersen kal benimle iki kii olursak daha ok yakalarz. Sr oalr. Adam alkn yaparz hepsini. Trkmenden, bildiimiz keilerden alr, alarz. Deiik, gl trler elde ederiz. Sonra? Ne iimize yarar? Ne iimize mi yarar? -Soruya bak hete. Et bre bu; st, yourt... yiyecek yiyecek! Derisi ie yarar, boynuzu ie yarar gbresi ie yarar, daha ne istersin? Herkes a kalsa biz doyarz. Bakarsn bizi gren imrenir.. ssz grdn yayla enlenir. Hep sava hep sava! nsanlar ie yarar bir i grmeli bu dnyada. D seninkisi. Olsun. Kime zarar var? Sava daha m eyi? Kald ki d deil ite gerein z gryorsun. Buraya gelmeseydim akl edemezdim. Anlattm sana, Ankara Savana dein ben de sizin gibiydim, ya lmek ya ldrmek., baka i bilmezdim. Bu ssz yaylada aklm bama geldi. nsanlar savaDARAACI 2i>. tan baka iler de yapmal dedim; bir ie yaramad, dedim. ne Be, bir an, Adamn d dedii szlerine kapld. Bayezd Bein lmnden sonra bombo kalan acunun tadsz tuzsuz, amasz, baboluunu aklndan geirdi. Bundan sonra bir trl gemek bilmeyecek gnlerinin acsn duydu yeni batan. Bu Adam, bu ssz yayla, bu da keileri., bir oyalama olabilir miydi? Ama: Benim yam gemi artk. dedi mrldanarak; Bende umut kalmam, ie yaramam. Yanl. ok yanl. Kal bir gn, yarna deiirsin. Gitmeliyim. Kalamam stesem de kalamam Akama varacam yerde olmalym. Sava gerei midir bu? Adam bir tuhaf glyordu. Birbirine karh sa sakalnn her bir kl bir tuhaf glmesinde batyordu. ne Be rperek: yle., gibi dedi. Yazk !n Hayflanmasnda gk yzne bakt Adam. Yola k yleyse. Dan doruunu grdn m? Gk kararm. Bu ar gne gnlerdir bouna ynmyor. Kt bir yamur yaacak kt. Yola k. Olaklardan birini kesip kzartmam ister misin? ok srmez.. Sa olasn karda. Suyunu itim, glgende dinlendim atm suvarld; ho szlerini de dinledim, epey doluyum daha ne isterjm? Yolcu yolunda gerekirmi. Yolum derse bir daha urar geceliine konuun olurum. Isszdasn ama tatl dillisin. Benim bir yoldam vard bir zamanlar, az grrdk ama severdik birbirimizi., sana benzer bir Be idi.. Onu anitrdm bana mrn artsn. 292 DARAACI

Adam bir tedirgin davranta kvrand, tezine dzeldi glmsiyerek: Bilie yleyimdir kar-da. Krban getir de su dolduralm, ola ki bulamazsn. ne Be krbasna su doldururken Adam sadece seyretti. Atn yanma birlikte gittiler. ne Be binecei srada Adam: Tutamayacam kar-da kendimi dedi; Sende bir yrek yangn var, cras sana kalsn. Gelgelelim sradan bir yolcu deilsin. Gittiin yerde kime gidiyorsan szlerimi aktar bir bir. Bir de unu de: drt karda ok ise ikiye iner. ki ok da bire inemiyorsa Uremeli ayr birdir Anadolu ayr birdir kavgaya ne gerek. Anadolu Trkmeni ok ezildi danasna dayanmaz elee dner. ki gnece de kt yamurlar yaacak, artk gerisi size kalm, benden bu kadar.. ne Be bn bn baknd. Aya zengideyken indirdi. Soru sormaa yeltendi. Adam engel oldu: Yo... sormaca yok "ayri sormaca yok. Benden bu kadar dedim. I.> ilerine ot vermeliyim, yedekte otum yok. St almak isteyen doyurmasn bilir; hadi yolun ak ola dedi. Der de"mez de dnd gitti. Ardna bile bakmad. Keilerin bulunduu seki dzlne gzden kayboldu. ne Be, yol boyunca d g*-p grmediim dnd. At stnde uyumutu belki de. Ama krbas su doluydu. Azk km ise..? Orada, adamn yannda oturduu yerde kalmt, alma unutmutu. D olamazd zaten diye geirdi zihninden; M^arttanberi dde bile ilgilenmez oldum acunla. Bre adamda ne vard, Tanrm ne vard Adamda ki beni benden ald meret? Bre bu?. Bre bunun gzleri? San sakaln kesersen biDARAACI r 293 zim Minnet Be'kmaz m orta yere? Minnet olmasn sakn? Dizgini kasp atn evirdi. Minnet Bee benzetemedi adamn kei dknln. Benziyordu benzemiyordu., benzemiyordu benziyordu diye d"ye de akam etti. Hem yol ald hem akam etti. Varaca yere varnca akam ezan okunuyordu. Hava birden soumutu, bulutlar kabarmt karacalanaarak. Yolda ileri karakollar geerken zorluk ekmemiti; kente girince bir kap avuu karc kt. Kap avuuna: elebi Mehmed Beimizi grmem gerek, tezinedir, beklersek vakit gecikir dedi. Kap avuu ne Bei elebi Mehmet Bein kald konaa gtrd. Grkemli gsterili bir eski konakt, ou yeri ypranmt. ardandan kaam bir hatl ucu eri duruyordu, bir blm yanm olmalyd; yangm karasnn kmr ilenmilii daha ok ke hatllarnda gze batyordu. Akam kararmasnda konak yaral da hayvanlarnn hantal knde fosular gibiydi. Kap avuu: Bu kent kere yand kere soyuldu dedi; biri Timur talanmdayd. Birini sa Bein ayr.k takm bilerek yapt birini de geen ay Emir S-leymann soyguncular. Mehmed Beimiz kenti bir aydr onartyor. Halk yoksullam ki sorma. Geldiin yerler nasl?, Sen yeni misin? Ankara Savanda Emir Sleymanm ordusun-daydm. Edirneye kaanlardanm. Buyruk yle geldi, uyduk bizi kimse knamasn. O hengmede neyin ne olduunu ka kii biliyordu ki? Gelgelelim Edirnede ii anlayan dnd. Sleymanm ordusun294 DARAACI da Vurumaktansa srnmek eyidir diyenlerdenim ben. Niye o? Kap avuu ne Bein yzne kukuyla bakt: ne Be deil misin sen beim? ne Be igtn sorun yersiz gelmez mi? Emir Sleyman bilir misin.? Biljrim dedi geveleyerek ne Be; Konan talsndan yukar kata dorulmutu. Merdiveni karken durup kap avuunun az nceki sorusuna cevap verdi: Benim geldiim yerler de byle., yangn yeri. Bursa gibi.. Merdiveni karken Bursay dledi. Bir zamanlar biri ksa da Bursanm talan edilip yangm yerine dndrleceini syleseydi inanr myd acaba? Kim inanrd ki ben inanaym diye mrldand. stelik byle bir laf edeni delirmi diye alp gtrrlerdi. elebi Mehmed Bein odasna girince duiul-du: beyni duruldu, bedeni duruldu. Son grd Amasyadan bu gne elebi Mehmed Bede byk bir deime olmamt. Yine yle hasta grr^i-l, yine yle yorgun, ypranm. ne Be, o zamanlar bu hasta, yorgun, ypranm grn nasl oluyor da Timur gibi birine yakn iken ba kald-rabiliyor. Beliini tantyor? diye amt, imdiki gibi. O gnden

bugne dein Mehmed elebinin sterinden geldii olaylar dnmt ayrca, nasl olup da bu hasta, yorgun, ypranm grn o olaylar bastrabilmiti? Btn Anado-luda herkes, hasta yorgun grnl elebi Mehmed iin: Babasnn yerini alacak! diyordu. Bel balayanlar her gn artyor, inananlar oalyor, evresinde toplananlarn says kabaryordu. sa DARAACI 295 Beinkiler gibi ip kakn apulcu takm da deillerdi... Ho gelmisin ne Be.. yakn gel; yorgun-san otur, deilsen sana braktk. Ayann tozuyla bize kotuuna gre sen bilirsin., ho musun? Saln? Dirhem dirhem, inandrc, dinlendirici bir sesi vardr. Ne gevetiyor ne skp cendereye alyor ne babo brakyordu. Hasta, yorgun, ypranm grnten beklenmeyen ho, sanc, eken bir ses; deimemiti: Seni grmek babamzn kokusunu getiriyor bize ne Be.. seviniyoruz. Eksik olma Beim senin bu szlerin de beni dnyaya balyor. Bayezd Beden sonra yaamak bir kurumu olan odun olmaktr benim iin, ar gelir. Gelgelelim sesini duyunca Bayezd Beimle bile sanrm kendimi. Dirilirim, kurumu odunluumu unuturum. Yalan-sylemiyordu ne Be. Yalan sylemekten de hi bir gn holanmamt. Bayezd Bein en fkeli anlarnda bile doruyu yalana ye tut-'mutu. Hele yaranmak iin yalan sylemek? Hele yaltaklanmak iin yalana yapmak? Tiksinirdi, boynunu kesseler yanamazd. Ne var ki elebi Mehmed Bei, savatan sonra drt grnn drdnde de, u imdi syledii szlerin bir aynn yreinde duymu, yreinde duyduunu dillen-dirmiti. Bir kere bu elebi Mehmed Bein yan; dnyann kat, yalanc klarda yanp snen, di-.ken olup batan irenlii deildi, ok uzakt. Buraya gelen odun olsa hemen eilmek, kabasn budan yontup dzene sokmak gereini duyard, duyuyordu. Sertse yumuuyor, fkeliyse diniyor, engelliyse dorulanyordu. Ne varsa elebi 296 DARAACI medde, herhalde gzleriydi baklaryd sesiydi yle yapan, yanna geleni bir anda"* avucuna yrei1 ne ekiyordu. ne Be yreinden geleni bunun iin sylediinden bir utan duymuyordu. oa gitmeyeceini bilse danasn da sylerdi. elebi Mehmed Be: Bilirim dedi; ine Be bilirim nk ben de senin duyduklarn duyarm. Gelgr ki zaman kt, zaman zaman deil. nsann karndayla kavga etmesi ne demek? Ordu dzp ldresiye vurumas ne demek? Hele karndalar arasndaki kavgaya Trkmeni kartrmak, Trkmen kan dkmek ne demek? Ne yapalm, oluyor ite. Zaman! Kaderi biz yaratmyoruz, yaratlan kaderden kamak da elimizde deil. Geenlerde frsat bulup eyh Bedreddinin Varidatn okudum. mkan olsa da yle frsatlar bulabilse insan her vakit, ne mmkn? Dnya, dnya olma hkmn srdrecek ondan da kanlmaz. Bedreddin eyh, Varidatnda kaderi kabul etmiyor; dpedz yoktur diyemiyor da yle demee getiriyor. Kader yok ise insan nasl olur? Umutlar, umutsuzluklar nasl olur? eyh Bedreddin insan aa gibi, ta gibi, toprak gibi grr yle dnr. Olmaz. u karnda savalar hayrls ile bir sonuca balanrsa sa kalrsak inaallah konuum olarak aracam Bedreddin eyhi. Bu meseleyi tartacam. Deiik bir adam, deiik dnr. Belki bu yzden ilgi ekiyor. Edir-nenin o yanlarda ok inanan varm deyi duydum, doru mudur? ne Be, elebi Mehmed Bei bunun iin de" seviyordu; dar bir Be deildi. Enine boyuna bir Be, beyni konuurdu konutu mu. Sorular, enine boyuna dolard karsndaki insanda. ne Be, DARAACI 297 sorulan soruda, gelirken yaylann ssznda grd, Minnet Bee benzetip benzetememekte ikin-ciklendii adam and, adamn szlerini., en ok, Brklce Mustafayla Torlak Kemal hakknda sylediklerini. elebi Mehmed Bein sorusuna cevapt sanki. Anlatt; bandan balayarak anlattk Bitirdiinde: Gerei var myd imdi bunlar anlatman"idiye sordu gnl kkeninde bir ses. Gereksizliine inanaca srada elebi Mehmed Be: Akll bir adama benzer bu kii dedi; Bize bir ok sz bir arada sylemek istemi ne Bew Bo bir adam deil, bo bir adam deil

Gidip getirmemi buyurursan gidip getiririm Beim. Yok. Sakn. O yerini kendi semi, setiin-ce kalsn. stelik ie yarar i tutar frsatn bulduumuz gn keilerini grmee gidelim, konuu olalm. Sevinir herhal. Bir de., yolun dsn dmesin adamna uramahsn. Sanrm bize vsrecek-eri haberi olur. Yadrgamazsa yanna bir gvercinlik yapmasn salkvsr. Can istedi mi bir gver- cin ayanda syleyeceini gnderir bize., dert-liyse derdini, haberliyse haberini yazar. Ksa, gen sakaln kartrd. Demek..? dedi... dnd.. n-3 Be elebi Mehmedin, kimsenin kolay kolay aklna gelmeyecek bir yaylann sszndan yararlanma yolunu hem beendi hem de bu yararlanmay hemen akl edebilmesindeki tezlikten ba dnd. Bir ala, babas Bayezd Bein sava alanlarndaki yldrmln andryordu ama bunun ki sava alannda deildi. elebi Mehmet ne Bei dndrtmedi: Demek senin adamn... karnda drt ise ikiye iner, 298 DARAACI iki bire inmiyorsa bir Urumeli bir Anadolu vardr, dedi, byle mi dedi? diye sordu. Buna yakn byleydi Beim. Doru dnm, kendini benim yerime ko-mu olmal, yahud aabeim Emir Sleymann yerine-., evet ne Be.. adamn duyduk, adamn yahidir, bize doru yolu gsterir nk . bizim dndmz de byleydi bu gnlerde. Sen imdi Ali Paadan sz et, karndam Emir Sleyman-dan.. Bursada hayr kalmam; Balkesirece soyguna verilmi., doru mu? Dorudur Beim. Bilen biri Bursay zor tanr imdi. Emir Sleyman gelmeden nce, biliyorsun, Musa elebi ile Bayezid Beimizin salacasm gtrdk. Musa elebi Ankara Savandan sonra grmemiti; grnce alamakl oldu bre buras Bursa m? diye brkn yere ald ki Karaman-olunun yangn ondan sonradr. sa elebininki ondan da sonradr. imdi Emir Sleymann Urumeli erileri btn o yreleri talan ediyor. Ta stnde ta kalmad dense yeridir. Trkmen grmez mi olanlar? Grr Beim. Fakat bizim Trkmen biraz avanakadr benim gibi. Aac kesen baltaya, aa-, cm sap bizdendir demesi gibi sineye eker olanlar. Korkum birilerinin bir gn dolmu Trk-meni kudurtup ayaa kaldrmasmadr. O zaman durdurulmaz olur. u senin adamnn dedii Brklceyle Torlak gibiler mi ayaklandrr? ne Be onu dememiti ama doruydu, szleri Adamn demelerine yakn anlamdayd. ster istemez: Evet Beim dedi. Onlar da olabilir. DARAACI 299 Onlar da tekiler de., dediin doru. Trkmen ezik, yoksul, a. Durmadan elinden almyor. Ben bir bama onarmm, yara sarmm neye yarar, yetmez, yetmiyorum. nme sa kyor, Ali Paa kyor, u kyor bu kyor., karyorlar. Biri bitmeden tekiyle urayorum. Uraacaz baka are yok. Trkmen de bu arada ekecek ekeceini. Ben bu gn dnmyorum. Bugn bir deirmendir, ezip tecektir. Gerekirse beni de ezip tecektir. Yeter ki yarma bitlenmeyecek, doyurucu, temiz has unlar brakatim. Yarna doacaklarn karnlarnn doymas iin, srt pek yaamalar ,iin imdilik, baka are yok, Bizim Trkmenimiz batakine gre einir. Batakine gven duymak bel balamak ister. Soylu, temiz, yrekli bir baba arar. Bu baba var idi, ld. lk iimiz bu babay diriltmek, yerine oturtmak olacak. Onun iin drt ikiye iki bire inmeli. ndi mi Trkmen Brklceyle Torlan szlerine pek kulak asmaz. Asan olursa., babann amar iner suratna. . Yine dattk, datrz nk 'o denli dank ki o: talik dncelerimiz de ona ayal* uyduruyor. Ne ise... Ali Paadan sz ediyordun sen.. Ali Paa hasta Beim. Sanmam ki ok yasaya. Lakin kolayna pes etmeyeceklerdendir Ankara savann utancnn btn yknn omuzlarna bindiini biliyor. Ali Paa olarak kaldka sulanmayacan da biliyor. Emir Sleymana kalsa oktan Edirneye kaacak gz yld senden. Edirnede, kendisine dokunmayacan bilse eer hamam elencelerinde avunmaktan baka ey dilemez gnl. Bursada hemen her gn kaplcalarda. Ordu Belerinin yarsndan ou Emir

Sleyman-dan soumu durumdadr. Utanmasalr enin 300 DARAACI kendilerini balamayacandan korkmasalar yanna kaacaklar. Bunu bana azlaryla syleyenler oldu. " Pekey ne dururlar? Senden korkarlar. Bir de birinin ba ekmesini bekliyorlar, biri. yrse..! Koyun mu bunlar ne Be? Beim ne de olsa., bilemem ki belki Ali Paadan bir ummacalar vardr. Ben syleyim. Durum ortada henz, kimin ne olaca belli deil. Bakarsn karndamz bizi yener, o aman mal brak kelleleri de elden gider onu dnrler. Bekleyecekler, biraz daha bekleyecekler. Ali Paa ok mu hasta? Grn eyiymi? ten gnyen bir aatr Beim. Sanrm Bayezid Beimizin tutsaklktan karlma olayndan sonra yrek yangnna urad. Grn de eski Ali Paa grn deil. Eer getiimiz hafta beklemeyip orduyu saldrya geirdeydiniz ne Ali Paa kalrd ne Emir Sleyman. imdi yapsak? Toparlandlar. Urumelinden yeni birlikler geldi, Anadolu Beliklerinden bir ka yardim gnderdi. imdi durum onlardan yana. Vaktini geirdik. Geen hafta Ali Paadan bir haber aldm. Benim yanmdaki Belerin bir ikisi, tam sava srasnda aabeimin tarafna kaacak imiler. Ali Paa bizi korumak niyetiyle bildirmi.. ki yzllktr Beim Ali Paay bilmez misin? Onun iine Emir Sleyman gelir sen dizginleri onun eline vermezsin, vermeyecein iin de senin yenmeni istemez andarlolu. L HALK KTOPHANEST DARAACI 301 Yanl deilsin. Gelgelelim o srada bizim erbetibamz lyas kat, onlara katld. Bir tuhaf susmutu elebi Mehmed Be. Bir tuhaf susuu ne Bee batt. elebi Mehmed Bee yalan haber veriyormu, onu kandnyormu gibisine geldi. Alnd: Beim ben gerei syledim, senden de bir beklediim yoktur. Bayezid Beden sonra dnya mal ha olmu ha olmam benim iin.. Mehmed elebi ne Bein almna zld. Bir tuhaf susuu ne Beden kukulandndan deildi ama neden yle bir his uyandrmt? Ayaa kalkt zntsnde. nce, hastaca, yorgun bir endam, uzun boy, pek gsterili grnmeyen kaftannn iinde nazik, kibar, gnl krmaktan kanan dnceli admlarla ne Bee yanat: Seni bilmesem kendime yakm tutar myn^ ne Be? dedi. Sesi dertlenmiti: Babamn nnfesi bilirim, seni. Sana inanmazsam kendime inanmam. lya-sn kan Al; Paann gnderdii haber dorulad diye dndm demiyorum. Ziyasn ka or-dumdaki Beleri ikinciklendirdi. Bu yzden e-, kindim. Geen hafta gelebilseydin lyasm kana aldrmazdm. Madem ki karndam^ ordu-sundaki nl Beler bize dnmee niyetlenmi, ordumuz imdi saldrsn? Toparlanm olmalar nemli deil, biz glyz! ne Be hemen karar veremedi. Balangtaki duruluu bulanmt. Bayezid Bei sk sk hatrlayp adm anmak, damarlarnda uykuya yatm ilgisizlii uyandrmt. elebi Melmed Be saldrdan sz amasayd, stelik ne Bein evetini hayrn beklemese idi ilgisizlii kolayna silinmezdi. Yaylann sszndaki Adam geldi gzleri302 DARAACI nin nne adamn iki lafn arasna bir yamur szn sktrmas bouna myd? ne Be her duyduunu anlatmt da bir bu yamuru, nemsemediinden anlatmamt. Beim sszn Adam deli yamurlardan sz ettiydi. Akama yakn havann soumasna bakl.rsa sz kacaa benzer. dedi; Bu scarrsonu gerekten yamura varrsa savan sonu kime dner bilinmez. Karnzda grm geirmi Beler var ne de olsa. Yamur amur dinlemez aknclarn ou o yanda. Bence Ali Paann lmn beklemeliyiz. O zaman Emir Sleymn tezidek brakr Beler. Isszn Adamna pek nanyorsun? Szleri size akla yakn geldiine

gre.. Isszn Adam yamurdan anlar, gkten anlar derim ben de. Pekey.. dnelim. Bu gece karndam Mu-sayla konualm' bir de. Drd ikiye indirmee abalayalm. Beim?, Sana Minnet Bei sorsam? Karndam. leymann yannda deil midir? yle sanrn! ben. Yoktur. Olamaz da. Bayezd Beim Ankara Savanda ekilmeniz iin haberciye saldyd. Amasyada, yannzda olmas gerekti. Durmad. Belki bir sre., durmutu. Neden sordun? Bilmiyorum. Benzettim herhal. Adama m? Bilemeyeceim Beim. Yaylaya dnsem eyi olur. Adam bir daha grmem gerek, Minnet Be ise..? Minnet Be..? Ata klca savaa alm bir Bein ssza ekileceini senin akln alr m? DARAACI 303 Bir iki yldr yle olmaz sanlanlarn olduunu grdk ki Beim.. neden olmasn? Adamn szlerinin ileri tutar yeri olmadn sandydm; abuk sabuk bir konuma. imdi dnnce., gzm ald. Beni tand, yannza geldiimi kestirdi; yle, sradan bir adam yorgun ata dinlehdire din-lendire su verileceini bilemez, suyun bile ln semez ilk bata. Minnet Be deil ist o ayarda birisidir bu. Eyi ho da ne Be... hemen gidemezsin, baka bir vakte brakacaksn. Bu gece Musa ile konuacam. Anlarsak, senin Musann yanndan ayrlmaman art olur, bile gidersiniz, hemen gidersiniz; gnln dilerse tabii. imdi dinlen, karnn doyur, uykunu al. Gece yarsna doru herhal seni greceim, aracam. O vakit kesin konuuruz. Bir diyecein kald m? Buyruunuz.. Buyruk szn brak ne Be, buyruksuz konualm, beni zme, bilemeyecein kadar yorgunum. Gnlm brak git bu ii, derken aklm, sen dzeltirsen dzeltirsin kargaay diyerek ie kouyor; byle soyunduk bu kargaaya. Babam Bayezd Be yarm kalmamal. Sen de byle dndn iin buyuramam sana. ne Be arholamt. Bayetfd Bein yreinde saklayp da sylemedii szieAi bunlar, ok iyi hissediyordu, yllar yl hissetmiti., olunun azndan duymakta Bayezd Bein yreine girsr gibi olmutu. Beim, bana yle bir g verdin ki.. diyebildi ancak. kmak iin izin istlui. elebi Mehmed Be, odann kapmaca yannda yrd; bir Eeden ok bir oulu andryordu, ne Be ondan da yakn duydu yanndan 304 DARAACI geliini. Aa yukar ayn boydaydlar; Bayezd Be ile de aa yukar ayn boyda idiler., o iri kemikliydi bu ince,'yumuak. Yolundaym Beim, lmm yolunadr! Tanr korusun!. Babam tamamlamamz art ne Be, unutma! naallah. Isszdaki Adamn, yamur deyii aklm trmalyor. .. yaarsa? ok kesin konuuyordu Beim. Yazk! nlemesi de g olur zararn, imkansz olur. Trkmen harmanda. Zaten bereketsiz bir harman, onu da sel gtrrse ne yaparlar? Hangisinin yarasn sarabiliriz? Hangisinin yoksulluunu dindirebiliriz? Yamaz inaalah, dua et de yamasn ne Be.. ben de du edeceim. Fakat yad, dualar dinlemedi. Hem de elebi Mehmed Bein karnda Musa elebi bir bana yedii yemein sofrasna yeni az amlarken. Vakit yatsya yaslanmak zeriydi ki ilk imek akt. Gn avkmasnda boydan boya; ardndan da acunun yklmasn az gren bir seste gk grledi. Sonra bir sarsar birden patlad, sonra da yer ge kart. Yamur bardaktan boanmad da sel olup akt gkten. Bir anda deli seller aldad. Ortalk katran karasndan beter karard. Bir Allahn kulu burnunu karamad dar. elebi Mehmed Be, kaam konan yklp sele kaplmasn bekler bir korkuda kvra-naii Musa elebi karndan sevecenlikle szd. ocuk olmak aklna geldi mi Musa? dedi; ocukken gk grlemesinden korkardn., u kadar-ck iken.. DARAACI 305

Unutmamsn. Aklna bir giren bir daha kmaz m senin? kmyor bana kalrsa. Sen de rdn, unuttun m? Dik dik bakyordu Musa elebi karndana Aslnda baklar dik dik deildi, yle bakarken dahi yreinde bir ktlk tamazd bilen bilirdi ama ne kadar zorlarsa zorlasn baklar hep dik hep actc dolanrd. elebi Mehmed Be, ocukluundan bildii bu baklar ktsne almad. Avucunun ii gibi bildii Musa, karsnda yine avucunun ii gibiydi. Ankara Savandan nce ayda ylda bir kskanlk nbetlerinde huysuzlan-malar, huysuzlanmalarnn ardndan kimi bir gn , sren kimi bir haftaya uzanan kslkler, kerine konumalar, kengelli szler eksik olmazd. Fakat sava, hele Ankara Sava gibisi olursa deitirebilirdi insan. Hnkar oluyken tutsak dmek, tepelerde tepelerde uarken yerlerde srnmek deme olan tutsakln acsn tatmak huylar trpleyebirdL Bu bakmdan Musi*4l*n da imdi daha bir ocuktan km, daha fe szgeten gemi olduunu umuyordu. Gzlerjlit dik dik bakn yaratlna verip glfrjSOtfJi. Haklsn dedi; rdm. O zaman ocuk'''jken rdm, imdi byk iken yine yorum; O zaman dm titrerdi imdi iim titriyor, gemi bunca zamann getirdii ayrcalk buncadr. ocuk melerime sen arka olurdun Musa karndam, ben senin korkularna arka kamazdm da sen beni korkularna ramen stmaa abalardn, dayanak olurdun. Bu gn yine yle bir gndr. Tanrnn uygun drmesine bak ki yine q grlyor, sen ^araac: F : 20 306 DARAACI korkmuyorsun artk, benim cierim yor... bana arka kmalsn, dayanak olmalsn. Musa elebinin dik dik bakan gzleri saplan saplanverdi; gerilere doru rkek, yanlara doru kaak buna ramen saplantlyd: Ben artk o ocuk deilim, sen de deilsin dedi ama bir eyler bekleyip umarak dedi. Mehmed elebinin glmsemesi geniledi, .utanm ocuklarn saflnda bakt: Ben o ocuk olmak iin kalan mrm ekinmeden verirdim (Pdi, Gelgr ki ne vermek bir ie yarar ne de geriye dn mmkndr. nsanolu istese de istemese de ileriye dnktr karndam benden eyi bilirsin. leriye dnk olduundan ba dertten derde girer. Yerinde durann, geriye gidenin ne derd' olacak paslanmaktan baka? Kimbilir belki de hayat insann ban derde soktuu mddete gzeldir, gzel gelir adama. Ne dersin? Evet., herhalde.. Madem ki insan istese de istemese de ileriye dnktr, yleyse ileriye dnk yolda nasl gideceini hesaplamaldr nceden. Hesaplarsa ba az derde girer. Ne de olsa, mrnn bir blmnde ald yol bellidir, bilir, o yolun aclarn ekmitir. Gidilecek yol gelinen yoldan deiik deildir, ona gre kyaslarsa dmez yahut az der...1 derse dn az zarar dokunur. Eh... ben de bunu syleyecektim sana. Sen imdi, ne yapmak niyetindesin? Musa elebi oturduu yerde diz deitirdi kendiliinden. Skntl: Ben.. dedi; Dnmedim. Dnmem gerekir., mi bilmedim. Durum belli. Senin yanna sndma gre... DARAACI 307 elebi Mehmed hi huyu deilken, stelik ylelerini sevmezken kardeinin szn kesti. Can yanmt; kardeinin sndm laf yreine batmt: Nasl dnrsn Musa? Ben senin karndanm babamn zsn yle bilirim. Ben senin yanna gelsem snmak m dnrsn? Musa elebi, kardeinin sesindeki yapmacksz acy hissetti; holand ocukcasna, Birbiri ardsra grleyen gk grlts, akan imek, selini srkleyen yamur arasnda kardeinin yapmacksz sesindeki seven aclk ocuk e^nleri-nin zlem yknde slanarak sard her yann; nerdeyse nazlanmak, bu ho sarmaay uzatmak isteyen bir duyguya brakacakt gnln: Ben, snmak deyim de.. derken elebi Mehmed Be bakalarnda sevmediini yaptr bir daha; kesenkes: Ben senden ayrca deilim dedi; Sm-maksa kendine sndn bil. nsann kendine snmas yahidir. Bunun zerine Musa elebi gnlnn seve seve ekip uzatt duygudan arnd: Sleymanla badaamam dedi; say sevmem, sevemedim. Lkin sen bakasn,

seni ben., kendim gibi, zm bildim hep. Madem istedin syledim ben de, onun iin senin yanna geldim. Otur dersin, otururum, git dersin, giderim; ayrca bir dileim yok. Verirsen bir sancana Be olur ynetirim bana o da yeter. Dilersen yannda kalrm aklmn erdii, gcmn yettii, dilimin dcndnce yardm etmeye alrm, gnlden alrm.' Bunu mu sylememi bekliyordun benden. Aka, saklamadan syledim ite. stiyorsan yemin de edeyim, elebi Mehmed Be kardeinin szlerinde bir kuku prlts bile bulamad. Bu kadarna umudu 308 DARAACI yoktu, fakat Musa elebi daha tesine gitti: Eer benim sana yardmc olmam istiyorsan nce senin bir bana .olman gerekir. Sleyman var iken, Ali Paa sa dururken sen dertsiz olamazsn, evremizdeki Anadolu Belerinden emin olamaz, g-x ven duyamazsn'; seni sana brakmazlar dedi. Bunu duyduktan sonra asl sylemek istediini syleyebilirdi elebi Mehmed Be artk. Ama sylemedi, bir yok"ama daha yapmak istedi: Sen tutsak iken babamzla bir arada ok bulundun dedi. Syletiniz, dertletiniz. Ali Paa adn aar myd hi? Aarsa ne derdi, ne dnrd, savatan kama yani? Musa elebinin dik baklar bulanverdi. Tutsak gnlerine mi dnd tutsaklk utanlarna m Allah bilir? elebi Mehmed Be soruyu sorduuna zld; bir utanc yze vurmu olmann skntsn duydu. Musa elebiyi duygularnda arla-trmamak iin ban camdan yana evirip yamura bakar grnd... Musa elebi tez dnd tutsak gnlerinden: Babamz Ali Paay ok sulamazd dedi. Hakl bulduu gnleri olurdu. Gfjlgelelim yanl adam seti Ali, derdi; Sleyman seeceine Mehmedi semeliydi yazk, Ali Mehmedin yannda olursa bir deer kazanrd... derdi. Babamz rahmetli byle derdi. Senin yann sememin gvencelerinden biri de babamzn bu szleridir. Hznlenme sras elebi Mehmed Bee gelmiti sanki. Babasnn zlemi kavurdu yreini. Tutsaklndan sonra, lmnden bunca ay gemiken bile kimi bir gece yars kimi gn ortasndayken btn canllyla yanbamda at binen, glen, fkelenen yahud durup dururken hznDARAACI 309 lenen babas., gizli aclarn deiik bakan gzlerinde saklayamad zamanlardaki canll ile belirdi. elebi Mehmed Be hep ocuk, hep gvenmek isteyen, hep hasrette... babas bulut bulut stne am gne yakmalarna ala sayvan duruyor... Fakat hzenlenmenin sras deildi. Musa elebi hazr belder haldeyken hznle gevemenin bu n bir daha geri getirmemesine karacandan emindi: Seninle bunun iin konumamn gerekli olduunu dndm Musam dedi; unu bilmeni istiyorum. Belik, babamz, gzmzn nnde yand o atete hepimiz yakndan biliriz ki Belik imrenilecek nesne deil. Senin iin kalkan tular en gvendiin gn arkandin bulmazsan ne olursun? Senin iin vuran davalarn, sesinden ok zlediinde sustuunu sonra aa 'bakas iin alndn duyduunda ne hale gelirsin? Hepsi bu kadar :n? Sana alk tutan Trkmenin can u bu yznden yanmaya grsn, alka kalkm ellerinin boasana sarldn grrsin hemen. Bunun iin 'sevmem Belii/Bjlsem ki Sleyman bizim canmza susamamtr, bilsem ki-babamz yaatacaktr meydan hi dnmem ona b krm. Byktr, raktr, onuridur. Ne var ki, karn* dam ne var ki durum o durum deil. Bayezd Hann oullan el ele srt srt" vermeli, blnen topra binetirmeli, yaral Trkmeni sarn alyd, olmad. Tanr bilir bunu sana syle iimizce yazdk aabeimize, elilerimize azdan1 byle sylettik, tank/gsterdik yemin ettik. Buna karlk o, sayf sard bamza, yetmedi evremizdeki Be-leri kkrtt, yetmedi ekya takmn ayaklandrd. Padiah gibi mi davranr girdii yerlerde? Ha310 PARAACI yr! Say ki bir soyguncubadr. Talan, yama, yangn. Bre bu Trkmenin maldr, candr; bre bunlar senin namusun senin rzndr. Tanr cana emanet etmitir lmelisin ki kurtulasn emanetten. Sanki babamz byle retmedi? Davranna sebep bulamam.. Yaradl.. dedi Musa elebi. Damar yle yaratlm diyelim.

Evet., .belki. Sulusu Ali Paa diyeceim ama. sann sulusu kim idi?. Neden kolayna gidilmez de uralr pekey?. Musa elebinin ok kesin sorusuna elebi Mehmed Be iamhk iinde: (Nasl?. diye sordu. kii., bilemedin alt, bilemedin on. Seilir, yetitirilir, eitilir, yn verilir. Sleyman Ali Paa bilmem kim., ayn anda yok edilir. Daha nceleri de yaplmtr, denenmitir, kesin sonutur. elebi Mehmed Bein aml duyduuna inanmamla dnd: Bu ok kt. diye sylendi. Deil!. Akacak kanlar nler, azaltr!. Akacak kanlan nler belki., nler, evet. Gel-gelelim bir eyi nlerken, baka bir eye yol aar. nledii yol atndan daha yararl olmaz. Bir kere.kancklktr bu. Katilliktir.. Biz Hasan Sab-bah deiliz, olamayz da, kincisi, Trkmenden bir kimse bu ie yanamaz. Trkmen, soyu kutsal bilir, hele o soy, kendisini yneten bir soy ise.. Ona el kaldrmann Tanrya kar gelmek demek olacana inanmtr teklif edeni aalar benim bildiim. Ancak soysuz bir Trkmen olmal ki, bu ii yapa, onu da u sra ne Anadluda n. 'UrumeDARAACI 311 nde bulabilirsin. Trkmenden gayri bir milletten buldun diyelim, o daha kt. Ben yapamam sen de yapamazsn. imdi dnrken, kolay gelir fakat i geree bindi mi hadi yap!., diyemezsin, o aalanml o zaman yediremezsin kendine. Hadi yedirdim ben kendime, buyruu verdim diyelim, nasl pis bir gelenee yol aarz Musam dnsene!. Adam n-s demi?. Baba byndan san geti, demi, babann cevabn hatrla: Bymdan san getii bir ey deil, yol eder., dememi mi?. Mesel deyip geme, meseller durup dururken sylenmez. Grm geirmi adamlarn grm ge-irmiliidir mesellerimiz; ben mesellere gr-s davranrm sktm m?. Onun iin Trkmen yahud bakalar, kendini yneten soyun ban ldrmenin kolay olduuna inanp, alt m sonu alnmaz olur. Bu gn sana yarn bana.. Bugn bana kolaylkla evrilen pusatn yarn seni vurmayacan iddia edemezsin. nlerim dersin, gcm yeter hakkndan gelirim dersin ama nleyemediini, gcnn yetmediini iin yanarak grrsn. Zvanasndan kan borunun suyu nce seni slatr. zlmeni istemedim, ktlemek, seni ktlemek hi gemez aklmdan, dndklerim bunlar benim, dndklerim inandklarimdr. Musa elebi, inand m inanmad m belli etmedi, inandysa ne kadarna inand ne kadarna inanmad onu da belli etmedi: Senin dndn ne ise, ona gidelim. dedi usulca. Benim niyetim sana yardmc olmak, elimden geldiince.. ------Benim dndm., u., u ki Musam, karndamz say bana brak. Zaten evresinde kimse kalmad. Pf desen yklacak. Senin Uru312 DARAACI meline gemeni istiyorum ne Be, bu akam Emir Sleymanin yanndan inanlr salam haberler getirdi. Evrenuz Be gibi, Mihalolu Ali Be gibi nl Beler, bizden yana gemek isterlermi. Uru-meline geersen senin evrende yrelenirler. Macar Sleymann gsz kalmasn ister, Ulah gsz kalmasn ister, onlardan yararlanrz. Srbyya-nn sana eri vermesini salarm. Sleyma-n bunaltrsan ben burada soluk alrm, glenirim. Ne kadar glenirsem, Sleyman o lde ker Urumelinde. Ali Paay unutmamalyz, bal bana bir ordudur, cin gibidir. Evet ama hasta. ne Bee kalrsa lmcl hasta. ne Bee gveniyorsun?. Gvenirim. Babamzn can yakn bir Bei-mizdir. ocukluundan beri babamza kaynamtr. Ali Paa da, Evrenuz da Turhan Be de., tekiler de babamzn has Beleriydi. nsanlar durumlarna gre dnmek gerekir. l tek bana insan olursa yanltr adam. Duruma gre yarg hakasmadr. Bir kere satlan bir daha satlr. San yol yapmaya grsn. Belki de haklsn. Gelgeldim ben dnd-mce gitmei uygun grdm. Bir sren atn ban kesmemeli, uyank binmeli ama kesmemeli. ne Bee gven, tekilere

benzemez, hi benzemez. Sezgilerim yle diyor. Sezgileri bir yana brakalm. Pekey, demedim say bu sz; ne Bee gveneyim. DARAACI 313 Gven. ne Bein bir bildii olmasa Ali Paaya lmcl demez. Geri babamzn lmnden sonra bir uyur gezer oldu ama yine de igds salam alyor, ne Bei yanma katacam. S-leymanm yanndaki Belere sz geer, sevenleri oktur. Ali Paann karnda brahim var bir de, Ali Paann kt yanlarndan arnm bir kiidir, aklldr, ona yakn cin fikirlidir. ne Be brahim ile bilitir, bize dnktr. Sktnz m Ali Paaya kar brahimi oynarsnz... oynamalsnz. Ali Paa bu yaknlarda lrse eer iimiz daha kolaylar. Sleymann sesi kesildiinde ise...? Camlan zangrdatan, koca konan yangn ar-ti kaam hatllarn yele veren bir gk grltsnden elebi Mehmed Be szn bitiremedi. Musa elebinin gzleri alm yrei lk lk etmiti; szn can alc yerine gelindiini hissetmenin kan snmasnda az kalsn yrek liklkn belli edecek bir davranta bulunacak, sz gelimi heyecanlanm yzndeki kzar, soluunu tutamay-n belli edecek, hatta: Evet evet o zaman ne olacak? diye soracakt uarcasna. Allahtanki gk, dev aznda gledi yel sarsara kart koca konak gcr gcr gcrdad, elebi Mehmed Be szn kesip: Allahekber! dedi; o srada konann mescide ayrlm ucundan Be Mezzininin yaan afete iar bara bara tekbir okuyuu duyuldu: yalvarc, yakaran, Tanry esirgeyip balamaya aran, yoksulluunda yanklam bir sesti; elebi Mehmed Be ile Musann arasnda ipek perdeler halinde alanverdi. Be Mezzininin yakaran yoKsul sesine, kentin irili ufakl mescitlerinden, evlerden, surdan burdan kalnl inceli, hemen- hepsi korkmu, hepsi Tanrnn esirgemesine 314 DARAACI snm tekbir sesleri geldi, bir rm halini ald. Ard arkas kesilmeyen imeklerden, gmbr gmbr gkgrltlerinden, hmn arttrdka art tiran yamurdan gz ap fazla ykselemeyen fazla yaylamayan yoksul seslerdi; imekler gkgrlt-leri, yamurun hm hepsini bastryordu ama yine de yalvaryor, yakaryorlard; direniyorlard. elebi Mehmed Be, tekbir rmlarna gnlnden' katlyor, hemen hemen ayn yoksullukta ayn rta tekbirleri iten ie tekrarlyordu. O durumda dary bir sre dinledi. Ezik, ok ezik seslerde: Gitti... diye yand; Trkmenin harman da gitti, elinde avucunda nesne kalmad. Biz hl sen ben kavgasmdayz. Tanr balar m ki?. Musa elebinin derdi ise ne kadar saklamak istese de, iin iin itiini ne denli bastrmaa u-rasa da, Slsymann sesi kesildikten sonra ne olacana idi. Tam oraya gelinmiken hemi de iin can damar iken bu Allann belas gk grlemgsi yklm, karndan susturmutu. Sz kald yerden asa myd yoksa oluruna m braksayd? Dayanamad. Saklayamad asl niyetini rtebildii kadar rtmee didinen sesi: Sleymann soluunu kesebileceimi sanr msn? diye sordu. Nedense utanmt soruca; saklamaya altnn anlalmasndan ekinmiti. Fakat elebi Mehmed Be ^gvenerek konutu: stesinden gelirsin! dedi. Haka olan biziz. Haka olan kazanr, orasn dnmem ben, dndm ondan sonrasdr. Senin gcn az gelirse ben de yetieceim nasl olsa. Sen yeneceksin! Yenince..? O zaman ne olacak? Sen yeni bir Sleyman m olacaksn bana? Dur szm kesme, ak konuuyorum. Ak DARAACI 315 konumann, Bayezdm oullarna yakr konumann yeridir imdi. Bana yeni bir Sleyman olacak isen, olma., demem! tedenberi ordu ilerini seversin, b'enden ok seversin savaa eker damarn hep., ordu ileri, sava ileri sana olsun, ben lkenin onarlmasna alaym, Trkmenift dirliine dzenine alaym. Asl istediim, sevdiim bu benim. Sava, mecburu olmadka ekmiyor gnlm; insanlarn insanlarla bouturulmasm sevmiyorum.; yanl anlama; i baa dnce, karsndaki baka dilden anlamyorsa, dirlik dzenlii salamak iin baka bir yol kalmadysa savatan kaacak kratta bir adam deilim, bilirsin. Ama onararak yapmak, yangn yerini baheye dndrmek varken, sava sevmem. Ben,

ak konutum, yreimi yanp gsterdim sana., imdi seni dinleyeceim. Sen konu. Ak konu. Dik, bakn gibi dil konu! Musa elebi baklarndan korktu y^oini ele mi ^veriyordu yoksa? Ne vard yreinde pe-key? Onun iin 'dnmeden edi gzlerini dizine. Bir daha diz deitirdi: Nasl izdiysen yle yapma uygun grrm dedi. Sustu. Cevap deildir. Cevap ise u nn cevab deildir. Ben ak konutum. Ne deyim? Az kalsn elebi Mehmed Be: Tmurun sana verdii Bslik buyrultusundan sz et, kuandr-* d Belik kemerinde takt Belik klcndan, kaftandan sz et! diyt^lkti. , Tuttu dilini. Bunca konumasna, tkettii bunca nefese ramen Musa elebinin bunlardan sz amamas, saklamas arna gidiyordu; kukulanmasa bile gcenik tutuyordu. Hani yeri de gelmemi deildi, gelmi316 DARAACI ti; imdi sylemezse bir daha syleyemezdi. Sabret dedi elebi Mehmed Bein gnl; Sabret ola ki syler kendiliinden.. Cevapsz brakt Musa elebinin Ne deyim ini. Musa elebi bocalyordu. Ama kesin cevap vermenin gerektiini de hissediyordu. Ben babamzn yerini alamam dedi sesi titreye titreye; Alma da hi dnmedim. Az nce de syledim., bir sancak verirsen onunla yetinirim. Babamzn yerini sen al, babamzn istei de budur. Konutuka gven gelmiti. Azndan kanlara inanyordu, sesi de titremiyordu artk. Ben babamzn istei yerine gelsin diye buyruunda koacam. stersen Rumeli Belerbei olur o yanda aknclarn ynetirim, istersen ordunun banda ordunu ynetirim senin yannda kalarak. Hnkar-lk bana gre deil, sendeki akl yok bende. u rahlenin stndeki Kur'n- Kerm midir? Soruyu byle beklemeyen elebi Mehmed Be anlayamadan rahleye dnd: Evet dedi. Musa elebi hzla kalkt. Abdestim yenidir eskimedi bile daha dedi. Seirtip rahleden ald Kur'n- Kermi. elebi Mehmed Bein: .Yapma! Etme! Musam istemem, Tanry tank gstermeni istemem deyip rpnmasn beklemeden gsne bast Kur'n- Kermi: Tanr tanmdr Mehmed dedi; Sana kar gelmeyeceim, sana kar el kaldrmayacam! pt kere Kur'n- Kermi pnde de alnna srd. Sonra el bast bir daha yemin etti. elebi Mehmed Be boynu bkk, bar bir tuhaf yangl baka kald; hi istememiti bu yemini. Yrei burkuluyordu, utanyordu, byle bir yemine sebep olduu iin kendini DARAACI 7 suluyordu. nandn m imdi? dercesine bakan Musa elebiye hznle dalmt gzleri, stemiyordu, geliini durmadan itiyordu ama Timu-, run Belik verii, kemer kuandr geliyordu gzlerinin nne; Musa elebiyi Timurun yedeinde her an tepmee hazr atlar gibi gryordu. Grmemek iin yumdu gzlerini, yumdu acyla. O srada da/MusT elebi, Kur'n- Kermi rahleye brakt., pat! diye. Musa elebinin Kur'n- Kermi rahleye b-rak elebi Mehmed Bein kulana gk grlt-. lerine, imeklere, yamurun hmna kararak yankland bir sre. Mezzin jsusmutu; mezzinle birlikte Tanrnn esirgemesine snm tekbir rmlar susmutu. Gk grlts, imekler, yamurun hm alabildiineydi. Musa elebiye gzlerini yuman elebi Mehmed Be: Koca konak eyi dayanyor diye dnd; Ne de olsa temeli salam! gn gece srd yamur. ' lk gnnden sonra imeklerle gk grltleri azgnln alm, ikinci gn leye doru yamur hzn kesmiti. Siyim siyimlikteh sinsilie inen sreklilik kah aptal slatmasnda kah sulu sepkenden ahmak slatanla deie dne srm, arada bir yeniden kudurmu ama sonunda yorulup postu sermiti. Yamur yorgunluunun ardndan da gne grnd, lakin utanma belas grnd dense yeridir; bir sre stamad, kendi sm-mamt ki stabile.. hastams solgun srtt durdu. 318 DARAACI Sonra o da geti. Gne semirdi. Austos, kaan yamurun hncn karmacasna bindi Trkmenin srtna; bindi de bindi, bindi de bindi., Islak yapkan bir ter

soluklara itleti. elebi Mehmed Bei kt kt dndrtt. Olan Trkmene olmutu. Olan Trkmene oluyordu, olacaklar Trkmenin srtna olacakt., m? Gelgeldim baka bir yolu yoktu imdilik; kanlmaz yk birlikte tayacaklard. Musa elebinin Sleymann sesini kesmesi, u yamur sonu Austos gneinin kavuruculuuna benzediinde..? Benzerse..? Tanr ycedir diye dnyordu; Dana gre k verir diye dnyordu; O zaman dnrz; o zamanaca Trkmenin srtn pek karnn tok tutalm da., glenelim de... diye dnyordu. say umursamyordu; ii bitikti onun. Mustafaya bu kargaa iinde yer yerilip verilmeyeceinin hesabna dalyordu; Ankara Savandan sonra yitie giden karnda Mus-tafanm kagelmesini, yama sofrasna melme-. sini, kavgada ben de varm! demesini bekledii gnleri oluyordu. kmazsa bile karrlar deyip kendi kendini yiyordu; karrlar, bir dzmece Mustafa bulup, saldr! derler; ben yapmaa alrken ykmaa abalayanlar, beni engelleyecekler oook. Trkmenin glenmesinden pirelenen-ler ykclktan az sulananlar dnmemezlik etmez bunu Tanrm bana g ver, g ver, g ver! Btn bunlar dnyor, sralyor, nleme yollarn aratryor, gn geldiinde amadan kullanmak zere gereken yerlere gereken glerini yyordu. Byk tekkelere haber salm ellerindeki, yedeklerindeki arpay buday dary Trkmenden esirgememelerini niyaz eyledini bilDARAACI 319 dirmiti. Vergi alnmamasn buyurmutu. Yolcu dervilerden bozulan yollarn yapmna ncelik verilmesini istemi, Ahi genlerinin da keisi, yaban kz, gerekirse geyik, karaca cinsinden eti yenir st iilir orman yaratklarnn adama al-tnlmasmda Trkmene yol gsterip nclk etmesini rica etmiti. ok skk olmasna ramen ordunun torlarndan ounu salm yahud Trkmene yardmc olsunlar diye kylere, kk kentlere gndermiti. Orman yaratklarnn adama altrlmasnda ne Bein Minnet Be sand yaylann ssznda-ki adamn davranndan esinlenmiti. Musa elebi ile birlikte ne Bei yola salmadan nce ne Be ile uzun uzun, baba oul yaknlnda dizdize dense yanl olmaz bir yaknlkta konuup kukularnn bir ksmn anlatm, ne-. lere gzlerini amas nelere gzlerini yummasnn eyi olacan belirtmiti. unlara unlara da gz kapal bak, ekinme buyurmutu. unlar unlar dedii ne Bein de bildikleriydi zaten: Bizans gibi, bizans kralnn tutumu gibi. En sonunda da: u senin, yaylann sszmdaki Adam demiti; Eer Minnet Be ise bilerek dnerek semitir ssz. Yolunu o yana dr, eyi kolaan et. Minnet ise aka konu, Urumelinde bizim ok iimize yarar. Gerisi sana kalm ne Be'im Tanr yardmcn olsun. ne Be- bu buyruk zerine yolunu yaylann sszna evirmiti. ki kyl gibi giyinmilerdi. Deniz kysnaca gze batmadan gidecekler, ordan bir gemiye binty Bizansa geeceklerdi. ne Be Bizansm kurduydu ki taa Yldrm Bayezd Han vaktinden kurduydu. 320 DARAACI Bizans kralna r?ktuplar ondan tesine mektuplar, Svbyyaya mektuplar., gizliden sakllarnday-d. Deli yamurlar yolda yolluk elgada clgahk hal brakmamt; yamalar yrtp atm, seller /opra syrp gtrmt. Kimi aalar olduun-.a yerde, kimilerinin kkleri aa kmt. gn gece sren yamurun yarp yrtt topran kolayna kendine gelecek gc kalmamt. ne Be ile Musa elebi grnlerine uygun bir at srte yanyana gidiyorlard. ne Be, geliinden daha canlyd; yark yrtk topran aksine toparlanm, yark yrtkl kabuk balamt. yilemi yaralar varm da iyilemi yaralarnn szlarn, iyilemi olmann canlanmasnda hatrlamann imdi yabanclam szlarn duyuyordu. yle yaralar olmann hem i ezikliinde hem gnenmesinde dsyd. elebi Mehmed Bein yanndan ktktan sonra akln btnyle ondan sonrasna vermiti: Musa elebi baarmalyd, Emir Sleymann gcn silmeliydi, en azndan bu yandaki elebi Mehmed Bein uzun bir soluk almasn salamalyd. Zordu, ama olacakt. Musa elebi konumad iin ne Be kendi kendine soruyordu hep; sorulara, bin bir trl sorulara ak gzleri yar ksk cevaplar aryordu. Minnet Bee

benzettii yaylann sszmdaki Adamn yerine ne biri ne teki, die dokunur bir ift sz etmeden geldiler. ne Be, bir an, yanl bir - yere gelip gelmediini dnd; arand. Ne var ne Be? Gm m ararsn? Yok., onun gibi bir nesne.. Bre Musa Be burada...? Yanl gelmedik canm atal am oraDARAACI 321 da ite, am da burada., pekey adr? Pekey Adam? Atn da keilerini grd seki dzl-< gnn bana srd: Keiler de yok bre! Allah Allah, onca kei sele gitmedi ya? Birini mi bulacaktk burada? ne Be st kapal, Minneti anlatt, can alc yerlerini kendine saklad; anlatrken gzleri durmadan evre yan taryordu. Adamn gn gerdii drt kelemesine aklm kaln direklerin birinin aada atal amn toprak st kklerine taklm olduunu grnce aklna, adrn da, belki Adamn da sele srklendii geldi. Korkumsu bir can sknts boaznda aclat: Musa Beim orman dolanrsak Teke Beli denen bir yer olmal orda; Teke Beline ularsak., ulamamz art oldu dedi dne dne; Gidelim... mi? v Musa Be Gitmeyelim dese de gidecekti, > Anlattnla Teke Beli arasnda bir ilgi mi var? Hem soruyor hem atnn ban o yana eviriyordu Musa elebi.. ne Be: Var dedi kuruca. A'dam bir dekordan soralm Teke Belinde ufak bir zaviyeden sz ettiydi. Adamn ufak dedii zaviyenin pek de kk olmadn vardklarnda grdler. Kaba tatan yma toprak harl, yontulmam am gdelerin-den ara direkleri., hatllar kabaca aklm drt ke bir yap., baca yerine yar krk bir kp; pen- * cere yerine inceltilmi ceylan derisi gerilmi., ka* p sazdan rme; geni bir bahesi vard, geni bir kuyusu vard, kuyunun stnde tahta kepeli uyduruk bir su dolab., ortalkta hayvan mayvan grnmediine gre su dolabn dervilerin kendisi dndryor olmalyd gerektiinde.. Bahe 6SI- Daraac F. : 21 322 DARAACI misti; daha dorusu yamurdan nce ekilmiti her-hal. Ekili karklar birbirine karmt; brlcesi baklaya baklas nohuda nohudu msra., hepsi yerdeydi; yeili amurlardayd. Musa elebi, anlamsz gzlerle baheyi szyordu. Ne biim zaviyedir bu? diye sylendi; Yeri de sapa. ne Be, saz kapnn ieriye duyuracak ann, ona benzer bir nesnesini arad Bakma Beim sapadr mapadr yeri ama dt m den tam dyor buraya, haberin koyusu dyor. Musa Bein dudak bkmesine vakit kalmadan kap ald. Orta yalarda bir dervi grnd. Attakilere nkteli bakt: Artk yolcular atta kap alar oldu, he mi? dedi; Eh, zaman tersine dnerse, devir bozua alarsa yolcu atla girer zaviyeye neden girmesin? Konuk iseniz ho geldiniz, sorup geicilerden iseniz yine ho geldiniz... buyurun? Musa Be necek miyiz? gibilerden bakarken ne Be derviin alnmlm lyordu gz ksmasnda: Biz sorucu olmak Tiiyetindeydik Bana dedi; Ama krdk seni grrm ki., inelim.. Dtvviin alnmadn anlamt; nkteli szleri inmelerini arzulayan bir yaknlkt; nelim. Dervi babamz hakl ayp ettik. Zaviyenin ii dndan ayrca deildi. A oca, mescidi, zikir odas susu busu be gz oda., konuk odas da bu be gz odann iinde saylrsa var kyas eyle zaviye nasl yoksuldur. Ne var ki grnen her nesne, u derviin emeiydi, belli oluyordu; dervilerin teki ikisi ieri girdiklerinde grnmlerdi. Biri atlar alm, biri gelenleri selamlam, ilk grnen dervile birlikte konuk odasnn nne gelmilerdi. DARAACI 323 ne Be Darda oturalm dedi; zin verirseniz bir iki soluklanp gideceiz. Yolumuz uzunca. O srada atlar yedekleyip gtren derviin oralarda bir yerlerden, rkm,

huylanm, kulaa yad gelen kei melemeleri birbirine kararak duyuldu. ne Be srad. Ummad bir anda aradn bulmu olmann girdi ktsnda: Keiler mi? diye sordu; Da keilerinin sesi mi bu? Bur-dalar m? O da m burda bre? zerindeki kyl kln unutmutu, Musa elebiyi unutmutu. Orta yalarn dervii, gln tarmadan dudaklarndan: Kyllerin "kei peinde kotuu oluyormu demek ki! deyince ne Be taknlndan utand. Oturup, soracan, akl banda sordu. Bir bakma iyi olmutu; klna uygun davranmazsa yadrganacaklarn hatrlatan dervii sevdi. mrnde ilk defa girdii kyl klna almas gerekti. Dervilerin biri alkama getirdi. Soukayd. Kvamnda zelenmemi yourt dinir dinirliine ramen ne Bein yreini serinletti. alkamann yasz oluu, biraz ekimsilii yourdun beklemi-liinden deil ise...? Tadn dnyorsan da keisi stne alnm yourt oluundandr yiidim., eh, bizim gibi dervilerin yourdu tatl olacak deil y., onu da kat hesaba, krk yllk Trkmen kadn deiliz. deyince orta yalarn dervii, ne Be ikinciklen-meden, da keilerinin eski sahibini sorabildi: Bunun iin geldik dedi. Yine stndeki kyl kln unutup: Eski bir yoldama benzettiydim diye ekledi; Benzettiimi sandm. Yamurdaffc. nce aada cadn vard. 324 DARAACI Yamurdan nce yerinde olan yamurdan sonra bulmak ne mmkn hay oul? Hmd o geerken bulduunu gtrd. Aradn da yamurun gtrdklerinden olmal. Ve lakin kyl yiit, ne zamandr kyller Be az konuur oldu ki yoldalktan sz eder? ne Be bir kere daha utand. Ne ise ki derviler yabanc toprak saylmazd. Baha sonra gidecekleri yerlerde de byle davranrlarsa balarnn dertten kurtulmayacam duyurmaa altklarna gre kim olduklarn bile sezip bo bulunmamalar gerektiini hatrlatacak kadar kendilerinden saylrlard. Orta yalardaki derviin yznden tebessm hi eksik olmuyordu ayrca: Ayranlarnz itiyseniz gelin a ocana gidelim. Sorunuzun cevab sanrm ki orda olacak>; diyerek kalkt. A oca, bir iki adm telerdeki odayd. sli oca, ince cey'an derisi kararm penceresi,' ts-beri ayklamak, kesmek, doramak iin iri geni yzl kt, isleri pskllenmesine ipiklerde dklrcesine sarkan ters tavan ile karllkt. Dibe doru ok kaba aklm tahta tezgahta yemek de yeniyor olmalyd. Dervi nde girince Musa elebi ne Bein kolunu kapdan tutup skm: erde biri yemek yiyor sanrm demiti usulca. Ne iimiz var burda? Karnmz tok. Ama Musa elebinin usul sesini derviin sesi bastrm, Musa elebinin ierde yemek yediini sand kii toparlannca ona: Sen yemene bak sen yemene bak! demiti. teki dervi, ray yakp gelmiti. ra nn yalabumas, a ocann duvarna gerili bir gn aydnlatt. Orta yalarn dervii gn gsterdi: Sorduunuz aradnz DARAACI 325 Adam bu mu? deyince Musa elebi dervie yle acayip bakt ki dervi: Bunu brakt, dn diyerek nktesini aklamak zorunda kald. Daha nce yayladayd, sszda yaar bir kiiydi. Yamurdan bir saat nce da keileriyle adryla, bir de gnyle geldi. ok kt yamurlarn yaacan syledi, zaviyeye snmak iin izin istedi. ira na da a ocann kendine zg karanlna da gzleri altndan, dipteki kaba tezgahta karnn doyuran adam grebiliyordu ne Be. Adamn, sonradan olma yahud bilerek yaplm gibi duran kanburca srtndan karnn doyurmaktan ok derviin anlattklarn dinlediini sezebiliyor-du.Tuhaf bir ilgi duydu ordaki adama; bu yzden, bir an, derviin szn duyamad; ordaki adam brakp derviin szne dnmezse, zaviyede geen zamann bouna geeceini bildirMen topland. Dervi o ara ne dediyse kanmt, sonuna kulak yetitirdi: Zaviyeyi biz mz yaptk. Tabii gelen giden snsn diye yaptk. Da keilerini dnmemitik. Yamurdan gelen olur ise ne edeceimizi dnmeden keileri buraya doldurduk. Ho kokmuyorsa a oca, o vakitten, Keilerden kalmadr.

Musa elebi a ocann kilsi kokusunu yeni farketti. Kyl kln yadrgatmamak iin elini burnuna gtrmedi, ok istedii halde gtrme-* di. Halbuki gizliliklerinin gizliliinde kalmadn epeydir bilmekteydi. Dervi: Sizin yoldanzn dedii kt; gl;, yere indi dedi. Yamur sresince bizimle kald. Dn gitti; Yalnz. Aa yukar seni tari* etti bir kyl kln noksan olaraktan. Senin iin, gelirse, bu gn gster, dedi. AnJarmsm. te gs326 DARAACI terdim, bak. Kmrle izilmi izgileri oku gnlne gre. ne Bein yaylann sszndaki Adamn Minnetten bakas olamayacana hibir kukusu kalmad. yleyken yine de bir yarm ikincik kolunu kanadn tutuyordu. ray yanatran dervi gne vurdurunca Musa elebi de istemedii halde yaklat. ne Be, daha nceden bildii izgileri bir bir gzden geiriyordu. Yeni izgiler ararken derviler de bilmece baknda gne dnktler. ne Be, daha nce grdnde oturarlbir kiiye benzettii, eve benzettii izgilerin bir parmak stnde yeni izgiler seince duraklad. Bir ok idi izgileri, atlm uuyordu. Okun hemen nnde bir ku, brkl bir ku., yok hayr brk kuun banda deil azm-dayd... hayr o da deil brk ayr ku ayr ok ayryd. Belki bir anlama gelen bir beraberlikteydi. u brk m? diye sordu: Brke benzer bir nesne., ku karga kuu mu? S*z neye benzetirsiniz? Herkes gndeki izgilere dalmt. Musa elebi: Brk de brke benzemez ku da kua benzemez dedi. Laf olsununa izilmiler ne Be izgilerin laf olsununa izildiine inanmyordu. izenin yamurdan nce bu izgilerin anlamn sylediini anlatrken arkalarndan bir ses kesinlikle: O brk o, brk! dedi; Tor kuunun aznda... der demez ne Be arplmcasna1 dnd: Ne dedin sen? Tor mu dedin?.. Bre tor.? Tor., tor? Tor kuu diyen tezgahr'ca karnn doyurand. Gelmi, bakm, konumutu. Tor., yani benim DARAACI 327 ocukluumda bizimkiler kargaya tor, der idi. Karga ccdr tor deriz biz.. ne Be: Brklce.. demi fsldamt ken-' di kendine: Tor., lak! Torlak Kemal.. Minnet kimin ardndan gittiini sylemi bize. u izilen ok Minnetin kendisidir.. Brk, Brklce Musta-fadr; tor, Torlak Kemal, lam cimi kalmad bunun gayri. Orta yalarn dervii ad anlanlar hatrlad. Fakat onlar ok, epeyce nce geldiler, kaldlar burda. Sizin Minnet Be dediiniz de gelirdi, onlarla konuurdu., yamurdan ok nceleri., o zaman gittilerdi. Pekey sonra? Yamurda gelen oldu muydu hi? teki dervi: Geldi dedi. Kara kuru biriydi. Yamurdan sucuk olmu kapda grnnce alp soymu, stmtk. yp durduydu yoksul. Sizin Minnet Beiniz yoksulun haline glmt de o kzmt: ne glersin karda ben de halimce Bedreddinim, demiti.. Ne demi ne demi ne demiti? Az nce karnn doyuran konuktu soruyu bylesine soran: Bre dervi aa dur hele sen imdi, az biraz dur hele; o herif, ben de halimce Bedreddinim mi demiti? eykel miydi sakn? Tarifin uyar aman aa eykel miydi? Musa elebi kmseyerek, ne Be bir ey: ler sezinleyerek, derviler ise her eye hep alk bakmlard konua. O hi birine aldrmam ha bre sormutu: eykel dediimi tarif edeyim aalar., canm tarifinizce kara kurudur it. Ben de halimce Bedreddinim laf onun lafdr bre onun lafdr! 328 DARAACI ne Be o zaman, imdi sar bir d olan Ba-yezd Be zamannn bir gnn Bayezd Bein azndan duyar gibi olmutu: Nedir ne Be, bu halince Bedreddin olmak laf ne oladr? Fakat zaviyenin konuu ne Bein daha derinlerini dnmesine engel olmutu: Beni de aln yannza, sizinle geleyim, iinize yarar kiiyim; derdim derdinize benzer dertlerdendir demi yalvarmt.

Kimsin sen? Necisin? Ben... adm Ali. Sefil Ali derler., di. imdi? Demiyorlar m? Necisin? Neciliim..? Neciliimden kime ne? imdi yine Sefil Aliyim. eykelle grlecek bir hesabm var., hem., hem sizin iinize yararm. Siz bu kyl klnzla yabanc durursunuz, znz ele verirsiniz. Ben yadrganmam, konuma gerekince konuan olurum. Musa elebi: Kyl olmadmz nerden bi-linirmi? diye sorunca biraz kaslarak, Sefil Ali oral olmadan att okunu: Sen Musa Besin... korkarm belli edersin Beliini! ne Be bunu duyunca Sefil Aliye alcsna bakt, bir ktlk grmedi: Nerden tandn? Timur iindeyken grmtm bir kere. ki kere de elebi Mehmed Beimizin yannda grdm. Bu zaviye bizdendir bize alr, ekinmeden bilici km bundan. Sefil Alinin yalansz sesi, elebi Mehmed Bein adn pek benimseyerek anmt. Bu kadar ne Bee yetti. Ama, yine de: Daha...? dedi; Gvence isterim. Sefil Ali Bayezd Hann tutsaklktan kurtarlma iinin neden yarm kaldn ekleyip ssleDARAACI 329 meden sralad. zgn, kzgn.. eykel ad getike fkeli. Musa elebi Balm Ustay sordu. Biraz bildiinden sordu biraz o gnlerin duygulanmasnda sordu. Sefil Ali daha bir zgn: Sizlere mr dedi. Ba/im Ustam lecek insanlardan deil idi. Kaarken, tuzak direklerinin aprazlamasna takld, tavan stne kt. Yer altnn kurduydu ustam, yer altn severdi; orda kald. Dura Cennet ola A ocann kei kokan da havasna iten bir zlmlk doldu. Tanmayanlar, Sefil Alinin dolu gsnn boaltt zntden duygulanmlard. ne Be: A ocandan kalm dedi; Darda konualm. Yabann adam bildiimin Minnet Be olduunu rendim, neden gittiini de biliyorum, nereye gittiini de... A ocann knda Musa elebi, kendi de acayipliini sezdii bir merakla: rumeline mi? diye sordu. Evet rumeline. Bir eyh Bedreddinden sz edildiydi. Edirnededir. Musa elebi gerildi iten. Beyninden balayan bir souk su damlas damarlarna inip doland; Urumeli diye dolup boald yrei souk souk. Timurun kilsi sesi kulaklar n dalad: eyh Bedreddin! eyh Bedreddin! O kadar yakn, o kadar gerek bir ses idi ki etkisinden hemen kurtulamad. Urumeli bir baka trl m kaynayacak nedir? diye dald gnlne. Yz sey-riyordu, farkndayd. ne Bee ab'uk abuk: Sefil Aliyi de yanmza alalm dedi. Elinden i gelire benzer. 330 DARAACI DARAACI 331 Yerinden kopan Sefil Ali, Musa elebinin elini pmee eilirken nlemedi Musa elebi, ekmedi elini. Akl Urumelindeydi, akl Timurday-d, akl eyh Bedreddinde. Yrei: Urumeli sana m? Sana m? diye att bir sre... Bsyni: Urumelinde ok ey deiecee benzer... diye dnd. ne Bee dik dik bakt; gzlerinin ii nokta nokta kabarm nokta nokta atyordu kabarcklar. tne Be ban nne eip ktledi birden, dalgn dalgn! * * * Brklce Mustafa ile Torlak Kemal Edirne-ye, akam namaz dalrken girdiler. Akam namaznn dalma vaktini semeleri de sebepsiz deildi, aydnlkta Edirneye girmenin ne oluru ne olmazn gze almamlard. Yorgun fakat anlalmaz duygularn uarlmda yorgunluklarn dnmeyecek kadar dalgndlar. Dolu bir yorgunluk ikisini de, Edirneye balayaca yerde Edir-neden telere itiyordu. Birinden biri azn asa da: Hele bir de Bursaya inelim; Ankaradan Kon-yaya varalm son ayn geliimi nice olmutur grelim bir daha gzleyelim

dese teki hemen He demecesine dnecek Edireden k yolunu tutacakt. kisinin de ilerindeki dillenii susturmasna bastryordu. Brlce Mustafa, Eski Caminin yar km duvarlarnn evlere bakan yanndan sapm araln aznda karanla snarak durdu. Yorgunluklar ne denli umut doluluunda olursa olsun, gittikleri her kentte aydnlk, farknda olmadan canlarn skyordu; bir kente ilk girdiklerinde ise karanlklar mknats misali ekiyordu ikisini de. Gzle grlr elle tutulur bir tehlikenin olmadn, hatt gzle grlmez elle tutulmaz tehlikelerin bile bu sralarda olmayacan bildikleri halde aydnlklardan katklar olmutu nerdeyse. Taa ilk kaak gnlerinden yer etmi bir hastal andryordu bu. Brlce Mustaf zaman zaman: Gece kuu olduk ktk bre! diyordu. Bizimkisi gece kuundan da ileri bir gece kuluu. Bir tak Sakz Adasnda sere serpe, gn nda, doyasya aydnlkta gn yz gryorlard. Fakat Edirneye gelmeden nceki uzun dolamalar, zmir Denizinin bir gnlk i kyndan Bizansa dein te bu yanlar... Urumeli, Aa Denizinin btn evresi handiyse Sakz Adasnn havasna yaklar bir gvende grnmt gzlerine. Kimi yerde Dede Sultan, kimi yerde Brk-lcem, kimi yerele ahm denmi, bir taplmad noksan kalm balanmada el st tutulmulard; her yerde: Ben de halimce Bedreddin sylenir bir koca lkenin nlerine aldn grmek ilkin ikisini de inandramam, hele Torlak Kemal, yllar yl uzun dolamalarnda eliyle ektii tohumlarn bu rnnden eni konu aptallamt. Bre Torlak! Bre Kemalim on bin alk sana hele baksana bunlar senin ektiin tohumlar m? Eyi tutturduk biz bu tekerlemeyi eyi tutturduk bilesin diyen Brklce Mustafa yoldana bu kendini de aan rnlerin nasl bir sona varacandan kukulu bakp durmutu. Aa Denizindeki cokunluk yle bir kaynamaktayd ki bir buras, en kaslm dizginleri boaltacak densizliklere gtrebi332 DARAACI lirdi adam. Az kala gtryordu da.Hristiyan-nn, Yahudisinin, Ermenisinin... Ermenisi azlkt ya azlktan olan bile vard, Mslmannn yan-sra", birbirine el verip kart bir kaynama Brk-lceyi onmaz heveslere kkrtverdi birden. Ms-lman geliyordu: Hristiyan gz szyordu, Ya-hudisi brn bkyordu, Ermenisi yaln ayak ba kabak diyenin hesab, yollarna ba koyuyordu: Sensin! diyorlard; Himmet et kerem ey- ' le! yalvarmdaydlar; k! Grn! Ben geldim! de orta yere.. velvelesinin yle bir ilie iledii yerler olmutu ki Torlak Kemal dahi kendisinden geip: Brklce Sultan neden sen olmayasn bu ie ba? deyip Hadi bre varmm beklemiti Mustafann. Hazr bir de Musa elebi kt ortaya Mustafa; Emir Sleyman Musa elebinin derdine dt, ister Musa, ister Sleyman, kim kazanrsa kazansn, salamna olmayacak, uzun mrl olmayacak. Beler alt bir kere birbirini yemee; Osmanlnn ordusu da, gvendii yenierisi de birbirini oklamaa alt. Yenmi yenilmiten beter olur artk der bir kavgann sonunda. Dinle beni Brklce yoldam, diyelim Musa elebi kazand diyelim Sleyman. Amasyadaki Meh-msd he der mi kazanana? Musa kazansa Edirne-de, buy; ir gel der mi Mehvnede, z padiahlk seyisine kaplmaz m? imdi srasdr onuncun, ikisini birden vuralm bizimle uraamazlar. Ya birlik olurlar da bize dnerlerse Torlak?. Kim?. Musayl Sleyman m, Sleymanla Mehmed mi?. Onlarn gzn kan brm, Osmanl akln yitirmi bre!.. Onlar ordu biz halkz halk!. Ordunun iinde de bizden olanlar .var unutma!. Belerin iinde yemlik koparmak iin bize DARAACI 333 nderlik hevesine soyunacak ok kii vardr... ye-diririz birbirlerine, sonra Beleri yememiz kolay bizim. Bizimkilerin inanc var, kkl kks inanc var, bizden han hamam be/der alardr. An toku kolay yiyeceini unutma?. He!, de.. Brkl-cem He!, de, k ortaya, neden Bedreddinin glge-sine snalm, neden bizim glgemiz salnmasn? imdi olmazsa, hibir zaman olmaz, ku gibi uar gider vakit Mustafa!. Brklce Mustafa da ayn nedenleri soruyor, Brklce Mustafann . ilikleri de ayn nedenlere seirtiyordu. Gelgelelim bir ey' vard, bir tutukluk...

iliklerinin seirtiini kstekliyordu bir grnmez demir buka: Ben varm seni balamm diyordu. ekiniyordu. Biz kimiz Torlak Kemalim?. Biz neyiz neciyiz?. diye soruyordu ekiniinde Biz Bedreddin olamayz. Halk dediin bunlar, bu yn var ya... bu yn kitaba kanar. Ne olduunu bilsin bilmesin kitabn ardndan koar. Bedreddin kitaptr kardam. Hi kimse oku-t mamtr, biz de okumadk ne yazar ne der bilmeyiz. Ama onun azndan konutuk onun kitabn yaydk. yle diyor, yle istiyor dedik. Adamn n tn ad an vard, bizim yaydklarmza ad . an inandrd halk. Bedreddinin kitabn versek ellerine, bu herifler oduna bakan eekler gibi ba: karlar, Bedreddinin kendisini, biz bir lf etmeden karsak bu ynn karsna, bu stmal sska m bre bizi ekecek, ge babam ge der... talarlar, dudak kvrrlar, kengele alrlar. Bedreddin' anlalmazjbir sr olarak kalmal, bata olmal ama orada kalmal put olarak heykel olarak... kalmal, onsuz olamayz. Bizim yaydklarmz nn dedii gibi midir?. Yooo... sen de biliyorsun bunu. 334 DARAACI Bedreddinin dediklerinin ekilip uzatlmdr bizim halka yaydklarmz hatta Bedreddinin demedikleridir, olmaz Bedreddinsiz. Bedreddin kalacak; elif diyecek; biz de, Bedreddinin elif deyii be demektir, cim demektir dal demektir... diyeceiz. Sakz Adasnn Keiinin verdii akl bu, hem de eyi akl. O biliyor bu ileri, usta... Hele bekleyelim, hele Edirneye gidelim Bedreddinle grelim. Edirneye gelileri bunun iindi. Bedreddinle son bir kere daha konuacaklar, ya bekleyecekler ya Bedreddinden umutlarn kesip, onun yerine bir baka Bedreddin yaratp, Aa Denizinden ayaklanacaklard. Ak ak konumamlard ama ikisinin de niyeti bu idi. Torlak Kemal, Bedreddinin yerine bir Bedreddin yaratmak gerektiinde yeni Bedreddinin Brklce Mustafa olmasnn salamln ne srm Brklce: Yeni Bedreddin Sakz Adasnn keii olmaldr demiti. Torlak: Hayr basmt hemen. Asl Trkmen olmayan bir keiin foyas meydana karsa, en nde Trkmen dalrd. nk Trkmenin kat avana bile kendinden olmayann ardndan gitmezdi, Torlak Kemal, yllar yl gezerek, renmiti bu gerei; Trkmenin arasndan gelmeyene, kendinden olmayana inanmadn tezine srt evirdiini gzleriyle grmt. Kararszdlar ama, yine de Bedreddinden umutsuz deildiler. Sakz Adasndan kudurmu fkelerde kardklar Bedreddini o gnden sonra, Torlak Kemal iki defa grm, ikisinde de o gnk kama sebep olan konumalar unutmaya hazr olduunu, hatta unuttuunu hissetmiti. Bedreddin daha bir yatknlamt. Varidat adl kitabndan sz etmi, kitabnn anlalmadndan, DARAACI 335 kitabn anlayacak bilginlerin Osmanlda yetimediinden yaknmt. Osmanlnn bilgesi gz boyamada geinir, byle dzende bilge deil gz boyamac yetiir diyor; Mekteplerdeki dzeni deitirmezsen, durum daha ktye gidecek, bir sr okur yazar grnen bilgisiz herif kitap 'yazar grnp almlanacak, yazk! diye hayflanyordu. Beni anlamyorlar, beni anlamayacaklar, herif elifi bilmezken bilgelie soyunursa, olaca bu... ama halk bilir benim dilimi ne dediimi anlar demesine baklrsa, ya bir eylere niyetleniyor yahud bir eylerin olmasn bekliyordu, olursa eteini beline dolayp nde seirtecekti. stemem yan cebime koysunlar diyen stmal gzlerinin stmal gz alt bakndan Torlak Kemal yanl-madm sezinliyordu. Eski Caminin yarm duvarlarnn evlere bakan yanindan_ sapm araln aznda, epey bir sre Be konann aydnlk pencerelerini szerken Torlak Kemal, hem gemii aklndan geirmi hem de Bedreddinden bir kere daha umutlanm-t. Eer be ay nce braktklar Anadoluda bir deiiklik olmad, elebi Mehmed Bein gittike yerleen dzeni Trkmenin akln elmediy- * se, Anadoluyu ve Urumelini anlattklarnda eyh Bedreddinin, he diyeceinden hi kukusu yoktu. Be konan szen Brklcenin de buna yakn dlendiini sanyordu. Edirrteye bir konak kala durup dururken, nedense pirelenip: Torlak, biz Anadoluyu be ay nce braktk. Ya imdi durum deitiyse?... Hani seni aralarnda sk sk grmeye alm adamlarn aray soutmadan ipe un serdiler ise?... gibilerinden sorulan dnc/a Brklce Mustafanm da umutlu olduundan zerre mik-

336 DARAACI dar amyordu. imdi, Be konann aydnlk pencerelerine dal dahi bu umuttan gelme bir sslanmadayd. Denemesine: Bu konak bizim olacak Brklce diye mrldand, mrldanmasy-la birlikte de bir hrs kkredi boazna: Osmanlnn ii bitik... bre bizi Yenieri yapacakt ha?.. Bak sen nasl olunurmu Yenierilik!.. Torlak Kemalin mrldanmdaki hrs Brkl-ceye srad, sard bir an. Osmanl Soyunun, yetim Torlarnn, ana memesinden koparlp alnm ocuklarnn devirme olanlar arasnda horlannn resmi geldi gzlerinin nne. Bouk glmsedi, ama sustu. Torlak Kemalin bekledii szlerin yerine: Bre bu Be konann aydnlnda hi de lm acm] yoktur... ne biim i? dedi... Torlak Kemal aval aval: Ne lm acs beklerdin Brklce? diye sordu. Sleymanm ldn kim syler? Hamama kapanm elenmededir imdi hangi lm? Sleyman deil Ali Paa Ali Paa. Ali Paa lmcl hasta yatar sabaha kas sanlmaz, derlerdi geen hafta. imdiye lmeli deil miydi? lse byle parldar m Be kona bre? Yr! dedi Torlak Kemal; Yine olmaz dlemelerin bo sorularn ardndan srklenme... Ali Paa lm bize ne kalm bize ne. Bizim kervan yrmekte ki..! yle deme Torlak. Ali Paa demek bir bana Sleymanm ordusu demektir. Ali Paa lseydi S-leymann hamam elencesinden ben de holanrdm. Ali Paa sa iken Sleymanm hamamdan kmamas daha tehlikelidir bizim iin. Gidelim. Diyelim Ali Paa tez le. Bedreddiriin evine giden aralk bu muydu? DARAACI 337 ' Deil; erken saptn. ki sokak sonra sola or-dan saa, yine sola dnp doru varacaz. Eyi. Yolu bildiine gre dnemeleri sen gzle. Benim aklm yine datt Ali Paann lmemesi. Torlak Kemal, Brklcenin abuk krlmas-, nn ilerde balarna bir dert ap amayacandan korktu. Hep bundan korkmutu zaten. Son gnlerin cokunluunda Bedreddinin yerine koymaa sk sk karar verdii Brkicenin bu huyu olmasa dediim dedik tutturmacasnda giderdi burnunun dorusuna ama gel gr ki Brklcenin bu tez umutlanan t<*z fariyan gnl Bedreddin olmaa yeter bir gnl deildi. Anlalan Ali Paann lmne yataklarda olmasndan adm atma zamanna umutlanm Be konann aydnlk pencerelerinde o umuduna klar aramt; bulamaynca da snisklenmiti. Torlak Kemal bir yarar olur niyetiyle Ali Paann kardei brahimden sz etmek istedi: "Ali paadan sonra yerine brahim sadrazam olursa ne olacak? diye o deilden sordu. brahim iin de Ali Paadan aa kalr yeri yoktur, derler. Bir gmlek yukarl bile varm. Ac acy su sancy sktrr meseli gereince ortaya att brahim ad Brklcede bir deir siklik yapmad. brahim*, Musa elebinin yanndan ayrlmaz. dedi. Sleyman gl grnce kaar gelir, gelmez mi? u sra byle iler olaanlat. Kamaz! brahim gibi biri, kulamza gelenler doru ise, durup dururken Musaya kaplanmaz. Bir dankl doutur, elebi Mehmed ile bir anlama. Daraac ~ F :. 22 338 DARAACI Nerden bildin? fc ne Beden. ne Be Bayezdn has aasdr bilmez misin? Sleymann yanndan Amasyaya gittiini herkesten duyduk. Gelip Musann yannda grnrse, brahim ile itii su ayr gitmezse nedir bunun olaca? Sen olaylar bir balarna incelersin, insanlar da bir bana sanrsn. Olaylar olaylara, insanlar insanlara baldr, zencir gibi. Zencirin hi bir halkas tek bana ekmez. Musa elebi gibi uan kutan kukulanr; uyandnda, bre bu uyanan akamki ben miyim yoksa yerime uyurken birini mi kodular diye dnen bir herif senin

aklnda kukulanmaz da neden onlar yannda tutar pekey? Meselenin can damar burda ite Torlak. Musa Sleyman tepeler, tepeleyecek. Hem de Ali Paann lmnn devresinde olacak bu i> O zaman brahim yok. ne Be yok! Evrenuzu dahi yok eder Musa., katlanamaz, tamam m? Musa byle bir heriftir. Sonra? te o sonras bizim gnmzdr. Bedreddine byle anlatacaz. Torlak Kemali Brklceye balayan balarn gc, Brklcenin bu dn biimindeydi. Balangta, daha bir ka yl ncesinedein Brklcenin bu yann az buuk anlam tam tamna bilememiti. Sonra sonra olaylar zincirlemesine ekleyerek birbirine sonuca varmasn bilen bir aklla kar karya olduunu grm, rk yanlarn Brklcenin, tez umutlanp tez farym bunun yannda zararsz bulmutu, daha dorusu Brklcenin gl yanyla gsz yann bir arada tutmak grevinin kendisinde olduuna inanm, bu inanla da Brklceyle olan ba kopmamacas-na srmlanmt. DARAACI 339 Son dnemeci dnerken duralad. Bre daldm, yanl dndk bir soka herhal diyerek arad. Gel geri gidip tekinden dneceiz... bu, kmaza gidiyor. Konumalarn aklm ald. Bizim iimiz salaro'a., ikillenme. Ali Paa lm lmemi sonucu deitirmez. Yeter ki Bedreddini kzdrmamaa bak sen. Madem onsuz olmaz dersin, herifin suyunca gidelim. Cann istemezse brak ben konuaym kertiklenen yerlerde... surdan dnecektik aa inmiiz, bu sokak ana yola kar, o da doru Bedreddine. Ana yolu admlarlarken Brklce; Bedreddin stmaldr dedi. Istmann ne mene hastalk olduunu bilirsin. Geldi mi byte gitti mi yle. " Bedreddin de stmalarda dgiir. S grdnde salamd... imdi... sakatlanm olmas? Olmaz. ok gveniyorsun? Neden gvenmeyim? Yanna yerletirdiim adamm eyi biliyorum. , eykel miydi ad? Bre adndan terslii belli meretin? Nasl gvenilir? Torlak Kemal genilemesine gld hpr h-pr: eykel olmasayd imdi Bayezd bamza yumruk olacakt unutma Brklce dedi. yle bir gizli ii duyabilen, duymas yetmeyip ie kendini de sokan, dahas ii fos karan adamdr ey-. kel deyip beenmediin. Ben yokken Bedreddinin yannda alttan girip stten kp eyhi avucunun iine almtr, Bedreddin dilediimiz kvamdadr, aksi olursa aarm, admdan kukulanrm. Eh... greceiz akalm brlak Kemal kendine gverten, adamndan emin bir gerinite: Greceiz! dedi. Yalnz... 340 DARAACI surda durup iki soluk alalm. Ev, u grdn karalt. Epey geni bir bahenin ortasmdadr. Aklna gelen, benim kulamda kalmasn istediin yeni bir ey varsa... dn, syle.. Sonra, u yle oldu bu byle oldu demeyesin, i iten getikten sonra kma bana, tamam m? Var m syleyecein? Eh, yleyse anlatmz gibi. Bahe kapsnn ngra vardr. Neden durdun? Yok, hayr durmadm. Bir an., ne ise nemli deil aklma taklan. ek ngran, ipini! Torlak Kemalin el yordamnda bulduu ngrak oman ekmesiyle birlikte uzaka, biraz karanla karm biraz akam yetimliinin boyun bkklnde bir ngrt duyuldu bahenin o yannda kapnn bu yanna. Duyan eskimi zlemlerin ardndan srr bir ngrtyd; yol yorgunu yolcularn uykusunu, gnl hastalarnn yrek arsn, stmallarn gne arayan titremesini andryordu, yahud Torlak Kemal byle sand; jbma bir ka kere ekip brakarak kulan sese verdi. ok srmedi kap ald. Elindeki fenerin ndan grnen yz tand Torlak Kemal: eykel idi. nce szgn yznn sola yamrulmuluu olmasa eykellii anlalmaz bir tyszlkte eykel, Torlak Kemali bir yol-dayla birlikte kapda grnce pek amad ama amaya yakn bir sevinite srtt. Bir saat kadar nce seni sordu eyhimiz dedi peltekleerek. amaya yakn sevinile srtan yz hemen saygya dnmt; sayg gayri Torlak Kemale gayri eyhinin gelii bir saat ncesinin bilmesine

idi, oras belli olmuyordu. Bu da Brkice Mustafa Sultanmz olmasn sakn? diye so.du ayn saygda, daha DARAACI C41 artm: Eer yle ise eyhimiz bir l,aka trl ermi, nk ikinizi birden sordu. Buyurun... girin... ' Ik tutmak iin nden yryordu. Fenerin , yolun iki yannda sral aalarn glgesini devletiriyor, glgeleri dev kmldamasnda oynatyordu. Brklce Mustafa, eykelin k slama s-, zriden sonra, iki yannda oynaya dev kmlda-mal aa glgelerinin etkisinde Trlak Kemale sokulmu: Doru mudur? Ne dersm? diye sordu yavandan. Bu senin eykel d oyunbazn biri mi olmu yoksa? Torlak Kemalin de Brklce Mustafadan geri kalr yeri yoktu; ayn seyirmeyi duyuyor, ayn glgeler gzn alyordu. Yok, yoktur dedi; eykel yle nane yemez, bana yapmaz. Bedreddini Konyada grdmz handaki ilk sabah hatrlasana. Geliimizi, bize bakmadan biliini? Var bu Bedreddin de bir g... var, var, var. Bahe kapsyla evin arasndaki yolun sonuna yakn ikisi de, eve yaklatka koyu^am bir bilinmez rpertinin bedenlerini sardn hissetti. Evden ieri girdiklerinde ise tozlanm kitap, sulanm talk, sirke soan sarmsak karm bir mutfak, silinmi gcr gcr tahta kokularna kar direnen arca bir d aac v.e gnlk kokularnn bir tuhaf esrklne kapldlar. Brklce Mustafa Bedreddinin evine ilk defa geliyordu. Bir ka kere geldii iin alk olmasna ramen her geliinde sarnd esrkle ilc defaki duymacalkta kendini veren Torlak Kemal, Brklcenin nasl bir davrarta bulunacana daha kapdayken merakland halde, girince merakn bile unutmutu. Brklce Mustafa gzle grlr bir^epki 342 DARAACI gstermedi, sadece soluk al hzlanmt; arada bir hi soluk almaz sanlyordu. Kapnn giriindeki talk tertemiz bir geceye yatm, solgun klarda prprlanmaktayd. ba oda kaps... yukar kan bir tahta merdiven; kararm tahtalaryla canlanmakta m lmekte mi ne ise... yle bir grntde aslm kalmt st kata. eykel, taln havasn daha srlandran bir sakl sesle: eyhimiz namazdadr dedi. Sizi u odaya alaym, yaz odasdr. Yaknlarm orda dinler. kinci kapy amt; girmeleri iin beklemiti, girerlerken yol vermiti. Odada iri bir mum, kararm bfr bakm mumlukta yanyordu. Mumun yanan sesine susmu bir odayd. Dipte bir minder, nnde yamru yumru bir bakr mangal ki kapkara. Yanyana iki rahle. Kaln bir kee kilim serili yerde; o da kara. Odada tek aydnlk, yanan mum, mumun ak rengi, ke minderinin alacasyd. Bir de, k'e ^minderiyle mangal ve rahlelerin iki adm tesinde k&'da iki kara post; iki kara postun arasnJa 'yan tula yar kerpi bir ocak; artk a m pier ocakta snmaya mdr ierde oturan bilir onu. Sol duvarda iki pencere, baheye bakyor olmal, herhal ok sk kafeslidir, karanlktan baka nesne gstermez gecenin bu vaktinde. Oda, bylece, Brklce Musta-fann gznde, umduunca olmam bir odalktan zge grnmedi. Halbuki, Edirneye yaklatka sk dnr olduu Bedreddinin yaz odas klarda, yeil renklerde, hilalli milalli naklarda ve ak pak postlarda bir yaz odasyd; derli toplu, esirgenmeDARAACI 343 mi, dayal deli... Byle derbeder bir oda deil... bunu dlememiti. eykel izin istedi. Scak su hazrdr her vakit, el yz yaykama yerimiz vardr. A iseniz doyuralm. Ben bakaym gerekeni hazrlataym. eyhimizin namaz daha bir saat srer. Gnlne do-duysanz bir saat, yoksa uzar ki uzar, uzar ki uzar. Bo durup beklemektense el yz yumannda yol tozunu topran atmak eyh sofrasndan iki lokma nasiplenmek daha iyi olur, dediler, yle yaptlar. El yz yumas temizdi; kurulamasna kuru-layacaklar temizdi ama eyh sofrasndan iki lokma nasiplenmee gelince nasibe bulgur a dt. Ekmek, arpa unu kark

yufka. Ay iei yama kavrulmu orba olduunu da syledi eykel ama ikisi de bulgur an istedi. Yemekten sonra, bir hayli sonra neredeyse Brklce Mustafa da Torlak Kemal de uyuklaya-caklar iken, hatta Torlak Kemalin bir ii gemi iki horlaml bile olmu iken eyh Bedreddin eykelin at kapdan ieri girdi. Sakz Adasndan kat kaal Brklceyle ilk karlamalar alacakt. Brklce Mustafanm aklna getirmedii, Torlak Kemalin hi ummad, Bedreddinden beklenmeyecek bir cokunlukla ehyleri kucak ap: Bre Brklce ho gelmisin safalar getirmisin ama zletmisin kendini diyerek karlad Brkl-ceyi. Sen de Kemal ho gelmisin. Hele bir kucaklaym sizleri. Elini pmek isteyen Brklceye el ptrme-niti; kucaklayp kam, barna basmt. Yap-mackl olmad iin atlar. Torlak Kemal ortada bir acayipliin olduunu sezdi ama iyiye yor344 DARAACI du; Brklce Mustafa, bir anlk aalamasn ge itirip, Bedreddinin stmal davranlarndan biridir deyi dnd. Fakat ne olursa olsun, Brklce de Torlak da Bedreddinin davrann, dlerinin olmu bitmiliine baladlar, iin iin sevindiler. eyh Bedreddin el pene divan durmu bekleyen eykele yarm omuz dnnde: Bize erbet dedi. Bal erbeti ielim ki can bulalm canlarmz gelmi bre eykel olum, bal anaklarnn bynden semee bakasm. eykel erbet getirmee giderken de eyh Bedreddin stmal gzlerinin mum nda islenen sarmshn ksm bir glte Torlak Kemale: Bu eykeli benim yanma verdiin eyi oldu dedi. Leb demeden leblebiyi anlar er demeden eriyi. Tanr bilir olum bunca gnl vermez bana, sa olasn. Halkla olan ilikimizi de ayarlar, eyi ayarlar; u udur bu byledir der gzmz aar, evet, byle; bu eykel "byle, gelelim sizlere? Geciktiniz. Sizi dn beklerdim. Surda, u minderde oturmu yazarken iimde bir ayak sesi., bir daha, bir daha, derken bir daha. Yabanc deildi. Bildik tandkt ama uzakt. Bilirsiniz, anlatm-mdr nceleri de. Benim iimde, uramda, adamlar yrr! Adamlarn admlar yrr! Benden nce, benimle birlikte, ardm sra yrrler. Bin, iki bin, be bin adm. Koar, apar, seirtir; usul usul yrr kedi admlarnda, duyurmadan yrr. te byle. Dn duyduklarm tandk bildik ama uzak admlard. Birden gnlme dtnz. eykele geleceinizi syledim. Akam namazna yakn yine sordum. Geciktiniz. Sizden nce gelenler oldu. DARAACI du. Torlak Kemal bo bulunup: Kim? diye 345 soranlardan nce gelmenizi isterdim. Onlar dinlemenizi. Onlar dinleyince... yine sizi dndm. nk sizsiz olmaz bir i yapmam istediler. Bu sefer Brklce Mustafa tutamad kendini. eyh Bedreddinin szleri, anlat te dnya ii olmayan/kitap yazlarna da smaz cinsten szlere, anlatlara yatknd. imdiyece altklar eyh Bedreddin ii szlerin ve anlatlarn dmdayd. Sanki eyh, eteini beline dolam, kitaplarn bir yana atm, divitini kilitlemiti; eyhe szlerini drp, bkp bir mahzene kapam bu dnyada ata binmiti. Sonu iyiye mi ktye mi bilinmezdi ama Brklce Mustafanm yrei heyheylenmiti. Saygy suyguyu unutup: Bizsiz yaplamayacak i nedir? diye sordu. eykel, bakr bir tepside anak bal suyu getirmiti. eyhten balayp datt. Bedreddin: in hele dedi. Bal erbetidir zihin aar yrek serinlii verir kana kan katar. Bizim de bunlara ihtiyacmz olacak gayri. in Torlak Kemalin elleri zor gtrd ana azna Brklce Mustafa yarm yamalak bir iki yudum iti. eyh Bedreddin, ana yarmaca tepesine dikti. Musa elebi adamn _ gnderdi dedi cimrice. Sustu. Torlak Kemalin elinden anan dmesine ramak kald. Brklce anana skca yapt: Musa elebi mi? dedi yutkunarak; Musa elebi adamn m gnderdi? Yldrm bayezd Hann olu mu?

346 DARAACI eyh Bedreddin ananda bal erbetinin kalan yansn da iti. Istmal gzleri iyiden iyiye dnyaya almt; stmal yz dnyaya kol geziyordu, sesi dnyann velvelesindeydi: Ne var bunda alacak bre Mustafa? Musa elebinin senden benden bir ayrcal m vardr? Biz olmazsak Bein Belii ka para eder? Be Kazaskeri olmam istemi. Kabul edip etmeyeceimi sordurur-mu...? Ev yklp bana kse Brklce Mustafann bana msn demezdi belki lakin bu laf sersemletti. Torlak Kemal kulaklarna inanamyordu ya iri iri at gzlerine de inanamyordu: Musa elebi Kazarkerlik mi ister senden eyhim? Brklce Mustafa sersem sersem: Eyi ama Musa elebinin ne olaca belli deil daha? Sleyman varken...? diyerek Torlak Kemalin szn kesti. eyh Bedreddin de onun szn: Musa S-leyman yenecek! Olamaz! Olur. Olacak! Ali Paa sa iken? Gld eyh Bedreddin, Mustafann szn bir daha aznda kodu: a Ali Paa ld dedi gevrek gevrek. Ne zaman? gn nce. Apar topar gmdler. Sley-mam hamam elencesinden kp Ali paasnn lmne bakmam bile. yle alkanr oldu Edir-nede. > Bre bizim, i tamam yleyse tamam yleyse! diyerek frlayp kalkt Torlak Kemal. Elimizi uzatsak tutacak myz imdi? Ayamza m geldi? DARAACI 347 Brklce Mustafa artk Bedreddinin eyhliini meyhliini dnmyordu. Torlak Kemale serte: Otur yerine! buyurdu. yle kolay olsayd... bak eyhim, dnelim. Ali Paann lmesi olsa olsa Sleymann tezden ortadan kalkmasna sebep olur. Musa tek bana m padiahlk srecek? elebi Mehmed ne diyecek buna? Hi... ne diyebilir? Kesindi eyh Bedreddin; Kazasker havasnda, bunca yln bilinmemi, dudak bklm bilgeliinin deerlenivermesinin gneniinde konuuyordu. Ne diyebilir Mehmed elebi? diye steledi: Musaya gc yetmez. Brklce sen benim kethdam olursan ben bu ie olur cevabn vereceim. Torlak Kemal de senin yaman olur. eykel ayak ilerine bakar ynetir, ben...? deyip dald; bal erbeti anann kysn yalad diliyle, bir daha, bir daha yalad, emdi sanki. Brklce Mustafann kulaklar anszn uul-damaa balad. Beyninde binlerce on binlerce at kinedi tepindi; damarlarnda atlar aha kalkt, bir sr insan bir sr kalabalk yreinde soluk alr olur. Ba dnecek, gzleri atlayacak gibiydi. Bedreddinin diliyle yalad bal ana altn tabaklar hlinde dne dne byyor, uunuyordu gzlerinin nnde. Kendisinden aa bir halde olmad belli Torlak Kemalin yz sapsarlktan kpkrmzla tayor, odaya samyordu. O haliyle kalkt; eykel! Beri gel! dedi. Bak bana. Edirnede bizim adamlarmzdan hangisinin at vardr. Yrk, yol alr at olmal beygir deil! eykel bir solukta dnp buldu: sokak temizde bir rum var. O bulur. 348 DARAACI Pekey. Torlak kalk gidiyoruz. Sen Aa Denizine, doru Aa Denizine. Sen eykel Filibeden Varna stne, ben daha aalara, Urmelinde ne kadar halince Bedreddin olanlar var ise hepsine haber salnacak, Musa elebiden yanayz. Musa elebiye hi bir emek esirgenmeyecek, ne isterse can dnlmeden koulacak... haydi! eyh Bedreddin kysn yalayp durduu bal erbeti ana elde bakakald: Bre Brklce, Torlak, bre eykel hele durun... nereye bre? de bir anda hazr olmulard. Brklce Mustafa yumuaka: eyhim, izninle gidiyoruz. gne kalmaz dneriz, burda-yz dedi; Sen, Musa elebiye, he., de; dnme geri yann, biz senin buyruundayz lenecek, eskisi gibi, her zaman... l! de lrz gz krpmadan...

Yr eykel, d nmze! eyh Bedreddin elindeki bal erbeti anana baka baka mrldand: lmek en sonraya... lmek bize gre deildir, lmek yoksullar iindir hay Brklce hl m bilemedin? Ali Paann lm haberini hamam elencesinde almt Emir Sleyman. Karnda Musa elebinin ordu dzp stlerine birinci geliinin haberini aldnda da hamam elencesinin en koyusuna serilmi, semece tellklarn dalgnlna yan gelip yatmt. Ne karnda Musann geliini umursa-m, ne ordusunu ne de niyetini. Hamam buulaDARAACI 349 rina sarnm bir dnyann uyumas, arabn uyumas, gnl gezdirdii ne varsa her birinin bir bir elinin altnda bilinmesinden olma bir sereser-pelik uyumas. Emir Sleyman bu uyumu dnyay seviyordu. Usun, upuzun boyu, yenilmez grnen yan petemall plakl, dklm sala-rjjin dazlaklatrd kt ba ancak bu uyumu dnyada diriliinin farkna varyordu. Ali Paann lmne Vay! bile dememiti. Uyumu dnyasndan derinden derine istedii, derinden derine beklettii habere, geldiinde ancak: yle mi? Eyi... pekey demekle yetinmiti. Acs iine akt Emir Sleymann, Nutku tutuldu konuamad, Baba yars demek bir Ali Paann lmnden gz amak gc bulamad padiah gibilerinden sylentiler daha sonra kulana geldiinde glmsedi sadece, bir tuhaf uyuuk glmsemelerde. Bir tuhaf, uyuuk glmsemeler Ali Paann rtsn rtyordu o .kadar. Bir daha ne o rty kaldracak ne de karanln orasn burasn merak edecekti. Ali Paa madem ki lmt yleyse Ankara Sava hatrlan jayacakt bir daha; sava alannda aslanlar gibi bouurken, o lmcl boumasnda braklp kalan Hnkr hatrlanmayacak, utan verici ka hatrlanmayacak, tutsaklkta len baba hatrlanma-yacakt. nk Ali Paann yzn grmeyecekti bir daha; nk Ali Paann her yzn grte kendi zerine dikildiini, aalarcasna dikildiini sand son gnlerde iyice ipillemi gzleri ylesine bakamayacakt. bir daha. Ali Paann lmesiyle ocukluunda hocalarnn, genliinde babas Yldrm Bayezd ilann,' ehzadeliinde Ankara Sava utancnn ondan sonra da bu Ali 350 DARAACI Paann koyduu yasaklar, evreledii grnmez balar ortadan kalkyordu... bir banayd artk; ortakszd... hem kendine ortakszd hem padiahla ortakszd hem de Belerine ortakszd. Verdi kendini hamam elencelerine; verdike verdi. Buulu uykular, scack gevemeler; unutma, unutma, unutma dnyasyd hamam. Ama, bu sefer de Musa geldi at. Karnda, Yldrm Bayezd Hann olu, Ankara Savandan kamam olan, babasnn tutsakln kendi tutsaklnda yaayan Mus^. elebi geldi att. Say ki Ali Paa dirildi yeni batan, say ki Yldrm Bayezd Han btn eski gnlerine brnp kuanarak geldi att. (Musa gibi kteimiz altnda bym bir olan ne yapabilir ne? Musaya kar kkremesi bu kadarckt ama hamam elencelerini bolamak zorunda braktrt-t Emir Sleymana. Petemaln slaklnda buruturup att; plakln giyindi. Ali Paasz kt Belerinin karsna. Ali Paasz; kendisi, z, Emir Sleymanl olarak at bindi vurdu Musaya. Musa gibi kteinin altnda byyen olana, Emir Sleyman hamam uyuukluundan yaratlm dnyasndan karp utanlma ekmek isteyiin ne olduunu gsterdi en acsndan. Bir daha, bir daha! Bizans nlerinden Edirne telerinece nerede karsna kmak istediyse Musa gibi ktei altnda byyen olan, orada ban ezmecesine vurdu datt. Vurup datmak istediinin aslnda Musa olmadn Bayezd gibi bir babay muhtalnda brakp kaan utancna vurup datmacasna saldrdn biliyordu, sanki; gel gr ki vurulmuyordu zkkm, dalmyordu meret, lp si-linmiyordu soyha! Utan kendi yreindeydi Mujft. HALK DARAACI 351 sada deildi. Anlar gibi x>iduu zaman Musa ortadan yok olmutu. Gelsin Koca

Evrenuz Be-imiz, gelsin Yayaba Hasan Aa, tez arn Mi-halolu Mehmed Bei tez! Buyruk bkm, yorgun, aceleciydi. Bir an nce syleyeceini syleyip at binecek, ba dndren bu canl hayhuydan, uyumu bir dnyaya seirtecek kprteydi. Ne var ki karl ktsnden geldi. Sabahtan paylad, yzne yzne barp ktledii Mihalolu Mehmed Bein Musa elebinin yanna katn sylediler ekine ekine. Tnmad bile Emir Sleyman: Cehenneme dedi. Cehennemin dibine. Nice uzak olursa onca yok olmas doyurur beni. Ona benzerler varsa tez olsunlar, Cehenneme! Cehenneme! Eli ayar depremiti yine de; btn damarlar birdenbire ackm, btn damarlar birdenbire ar doymu... tatl erbetlerin sam sam salyla yrei tamt; hamamlar buulan-mt kafasnn iinde. Edirneye, ne kadar nce mmkn ise o'kadar nce dnmek... elini ayan depretiren, acktran yahud doyuran bu idi. Koca Evrenuza, Yayaba Hasan Aaya, tekilere... ou Ankara Savann utancn grm Belerine smarlam ordusunu: Gayri Musa bitiktir, biz de yorgunuz. Edirnedeyiz, dinleneceiz. Toparlayn siz bundan sonrasn... dtyuldu mu? Ne derim anlald m?>> Duyulmu duyulmam, anlalm anlalmam neyine? k o k, at sr o at sr, Edirneye geli o geliti. Koca Evrenuzun Osman Gaziye yolda olma gnlerinden kalma hak edilmi szn saknmazlyla: Bunda i kalmam, buna hizmet etmek gayri bize utantr Tanr 352 DARAACI utandrmaya. Bayezd Han Gaziden sonra bunun utanc zor gelecek deyiini duymamt bile k. Edirne buu buu hamam; scak, scak, s -cak st mermeri talar, kaynam sularda kurnalard: Islak petemal, buulanm plakt., ki, unutmakt; uyuarak unutmak. Gelgelelim zaman yrmyor muydu ne; at srmyor muydu zkkm olduu yerde mi duruyordu? Koca Evrenuz karsndayd yine. Pipde-desi Osman Gazinin yoldalndayken ne giyiyorsa yine o giyinikliinde eskimi, ak salar ak sakallarda ypranm sayki koca. bir amdr rt mermeri snm talarv' stnde dikilen, hemi de tam annacmda! Herdesin plak, herkesin buulu olduu bir dnyada bir o giyini', stelik dip-dedesi Osman Gazi zamanndan kalma giyinik; zebellah mdr nedir bu adam bre? Herkesin plak herkesin buulu olduu bu dnyaya yaramaz bir zebellahlkta durduunu da bilmez ki dikilir durur? Nedir? Koca Evrenuz Paamz ne vardr hamamda iin nedir? Yoksa sen de mi? Akim bana geldiyse soyun bre? Koca Evrenuz be, Osrrian Gazi gnlerinden bu yana ki, Orhanlar Muradlar Bayezdlar, evet Bayezdlar grmt; Bayezd sava alannda yalnz komann gnahn ekiyordu, hamama gelmek, plak Sleymanm emirliini grmekle., bunu bile bile zorluyordu kendini, Sanki gnahnn stne stne gidiyor sanki kaderinin ktye izilmi yazsna basa basa duyuyordu. Hamamn buusu, scakl susu busu hatrlayamay&ca kadar gerilerde kalm bir scak deniz ls gibi gelmi, ister istemez bir sal, saln Urumeliye geiini, Gazi Fazl ile Ece Halil yoldalarn... genDARAACI 353 ligini; Balkesirde bir gece vaktinin konumalarn buularda, buulanm gzlerde anvermiti. Kat sava yllarnn at kokularnn, eyer sertliklerinin, kllarn ve., lmlerin ynla lmlerin piirip peksimetletirdii gnl, hayallemesin-de bir gzel incelmenin burumasna dahyorken Emir Sleymanm ikilerden yrtlm sesi kulaklarn trmalamt: Nedir? Koca Evrenuz Paamzn hamamda ne ii vardr? Doru ya! Hakl... bu Emir plakl ok, pek ok hakl; hamamda bunca plakla ne ii vard Koca Evrenuzluunun? Ne yaparsn ki gelmesi art olmutu. Sinirlenmi sesi hamamn buusunda salland: Karndan Edirnemizin yaknlarna gelmi. Ne buyurursunuz? Buyurmas, toplanp kalkmas, petamalini slaklyla plaklarn suratna arpp at binmesi olmalyd Emir Sleymanm, yle olmad; taa sylesen ses verecek olan ta kadar dahi alnmad Sleyman. Mayho baknd bir sre.

Neden sonra: Bre Hac Gazi... nedir bu kaba szn anlam? Musa kimdir ki benim stme eriyle gele, dedik! Ezdik ya! Kteimiz altnda bym bir olan olduunu ka kere reteceiz? Var git keyfimizi bozma? Anlamad Evrenuz Be; sarlamt herhal kulaklar yahud bu hamam, szleri bir acayip k-, la sokuyordu. Bir daha tekrarlamak istedi: Karndan... deyip azn ayorken Emir Sleyman Bre anladk duymaz msn? Var, git denildi sana! szyle tersledi. Yreinde bir sesin: Yazk! dediini duydu Evrenuz Be nce; Sonra bu sesin hamamn buusuna arpa arpa yanklandn, sna sna Daraac F : 23 354 DARAACI yandn hissetti, geri dnd, kat sanki. Hak ettim! Az bile bana bu hak ettim! deyi sylenmekteydi. Kime neden niin sylendiini bilmeden kt. Hamamdayken srlsklam ter idi, karken her yannda su buulanyordu, ktnda bedeninden derecikler aktn zannetti. Yayaba Hasan Aayla birlikte, yzlerini hl gzlerinden dumanlanan hamam buularndan seemedii bir ksm Beler, kapdaydlar, bekliyorlard, Koca Evrenuzun getirecei buyrua hazr duruyorlard. Yayaba Hasan Aa, hamama giren Koca Evrenuzla hamamdan kan Evrenuz arasnda bcek yemi dut yapraklarnn dkl-mlne benzer bir hal grnce belinledi. Sormak istedi, korktu ama durum korkuya bekleyecek durum deil idi, sorma art klyordu. Sormaz olayd keke dili tutulayd. Ald cevap: Git de kendine sor! oldu: Biz bir arsza satmz Ba-yezd gibi bir Han, yazk! Kkn yerletirecek bir yer bulamam, havasn suyunu yadrgam bir am devriliinde, am lsnde yarp geti aralarndan Koca Evrenuz. Yayaba Hasan Aa attan dme dnd. Eli sakalmda rfi yapacan yrlayamad, sakalndan taan byk ularn ekitirdi, brkn kapt gibi yere ald. Bre neyi var bu koca kurdun? Sa alnna dmt geri itti; Emir Sleyman iin ne der? Bayezd anmann yeri midir sras mdr? Belinlemekle vakit geinilecek sra olmadn bilmiyor deildi. Koca Evrenuzdan bir sz alamaynca..? Canm bu burada braklacak i miydi yani, biri girip ieri buyruu almalyd doru d-dst! evresindeki Belerin Koca Evrenuzun haDARAACI 355 lini grdkten sonra ieri girmek istemediklerini anlamamak iin adamn avanac budala cinsinden olmas lazmd, t bana dt.. diye sylendi dertlenerek Ben gidip soraym, bekleyin siz! Demiti ama ieri girmek istemiyordu ayaklar. Oldum olas suyu sevmez, darda kalmadka, mecburu olmadka sudan kaar bir adamd. Hele byle Be hamai.it, Emir elencesine kapanm kurnalar m Tanr yazdysa bozsun! Yayaba Hasan Aa iin mezarlk gezmesi ok daha elenceli olurdu. Admlar istemese de girdi. Bu sefer Yenierilerin Yayabas Hasan Aay karsnda grnce Emir Sleyman kudurdu; Ali Paa bir bu Hasan Aa iki... Ankara savandan kama bu ikisinin drtklemesindendi, ba eki bu Hasan Aadand. Sanki Hasan Aa gelmemi annacna Ali Paay da yamri katp getirmiti; buularn arasnda, Hasa Aann hemen arkasnda Ali Paann kara ipekliler iinde incelmi bedeninin gizlenmiliini grr gibi oldu... kisi birden haydalyor: Ka! diyorlard: Baban bitti, Devlet battj, ka! Devlet senindir Urumelinde, ka! Grledi hamamn iiyle birlikte Emir Sleyman: Ykl! Ykl git bre, devril! Cehenneme! Yayaba Hasan Aa henz az amamken stne yklan gr^menin altnda ate terlerinde yana yana: Karndama da sana da... bre sana da sana da, ykl! Hasan Aann gz dnd. Koca Evrenuzun1 yklmlndan bin beter: Emirlik deil senin-kisi Sleyman diye bard. Hamamn ii bir salland, bir dnd ikisinin gzlerinde de. Tellaklar, plaklar sinecek yer arad. Hasan Aa tutamyor356 DARAACI du kendini: Sen! Biz olmasak seri! Bre ne sanrsn kendini, boa m?

Bouluyordu, boulacakt, boulmutu belki de ondan sonras grtlanda kald, tasarlad sz olup kamad. Emir Sleyman su syrlmasnda frlayp di-neldi. Gzleri kan ariamdayd. Tellaklar! Devirin unu! Yayaba Hasan Aa yedi sekiz tellan birden Allandn, yere yktklarn kendisini., gryordu, biliyordu fakat boulmuluunda kar durup g yetiremiyordu. Emir Sleymanm buyruklar ise srt srta biniyordu: Sabunlayn piin san sakaln! Ustura bre! Tez! Tra edin dr-ziyi tysz olana dndrn! lgn bir aprt kouuyordu hamamda. Gsne km plaklar, ayaklarn bastrm plaklar, kollarn germi plaklar., sabun, sabun, sabun... Emir Sleymanm kan ana gzlerinde cingilenmi aykr hasta bir baygnlk... aykr, hasta baklarla bak Emir Sleymanm, sasz dazlak ba cvndan kaygan, parl parl, hasta, aykr, Emir Sleymanm plakl da yle petemal slakl da. Yayaba Hasan Aa sabunlar arasndan grd Emir Sleymanm her eyine tkrmecesine zorluyor kendini ayn zamanda da yalvarmak arzusunda rpmyordu. Ah plaklar, u sabun! plaklar olmasa, sabun olmasa... yalvarma arzusunu- yuttu tkrebilse bir ah tkrebilse!.. Ama azna ac sabunlar doldu kpk kpk... . ki usturann bir anda banda kazmyla inledi sadece; yznde kaznd 'usturalar sonra., nenesine, boazna inii usturalarn., dmdzlak DARAACI 357 kal; tysz. Emir Sleymanm hasta, baygn, aykr bak... Atn darya iti! Tyszln kendi gtrsn, gzm grmesin! Gsne doru akm sabun kl karm bir pislik ki Hasan Aa mrnce bu pislii temizle-yemeyeini biliyordu, dar yle atlmt. Dar..? Bekleyen Belerin nne. Nasl olduunu bilemiyordu, ne halde olduunu bilemiyor, yok olmu bitmi sayyordu kendini. Kan ilii kudurn-yor, sklm yumruklar inecek yer aryordu. Bre bu hamam sevisine yatm elebiden ne beklersiniz daha? deyip uludu. Ben Musa Bee gidiyorum. steyen benimle gelir, istemeyen Sleymana tysz olan ola, nah oradadr! Kendini bilen. Beliine sslanan atna, atna, atna bre, atna!. Bunun yannda tellaklar dr ancak! Bre Ba-yezd Han nasl aldn cn bizden th! Bindii at deildi de Emir Sleymanm srt sanlrd^ ylesine tepikliyordu atn, ylesine kas-mt dizgini, -at harmanlanarak ahland, zorlan-. di, drt nala dt bir solukta. ki gne kalmad, Musa elebi Edirneye girdi, zorlanmadan. Ne ok ne kl ne karg... say ki Edirne karc kt Musa elebiyi karlamaya. Bir gn ncesinin Emir Sleymanl Beleri bir gn sonrasnn Musa- elebi Beleri olmu kmt, deiiklik buncasmayd. Emir Sleyman bu haberi de hamamda ald. Olurdusu olmazds dnlmez bir haber idi, plan habercisi, plaklnn korku titremesini saklayamay ile ayan beyan gz nne dkyordu haberini. Uzun boy plakl canland Emir Sleymanm sa dklm dazlak kafas, kaynar 358 DARAACI sularn yakmasnda kzard. St mermeri talarn zerinde plak ayann kaymasna kl pay kalm iken, iki tellak zor yetiti de koltuklad. Soluk solua giydirdiler, soluk solua kld hamamdan,, bir bilinmezlie kan aykmasnda apa seirte gittiler. Musa elebinin has adamlar karndann ka haberini getirdiklerinde ne Be ile Ali Paann kardei brahim, Be Kona irisi sarayn sofas: nd Musa elebinin yanna yeni gmierai. ine Be, Yayaba Hasan Aann tysz ban .adrgad kalabalkta. Brk genilemi de k-ten bandan aa dmt grne aldanlr-sa\ ELasan Aa ikide bir" brkn yukar kaldrmaya urayor, sakalszlma alamad yzn 'enesine svazlyordu. Koca Evrenuz ban nne emi ne dnyorsa dnyordu. ne Be, ok istedii halde, Evrenuzla gz gze gelemedi. Mi-hallu Mehmed Be ile gz selamnda bakmakla yetindi. Musa elebinin teden beri gerili bilinen gs ya ok gerilmi ya katkat

giyinmi de pimiti, belki de gs zrhn; karmak frsatn bulama-rtft henz. Ama "gzleri' hi de eski gzler deildi, dik dik bakyor yine, lkin kuku ve beenmilik dolrft, takldnda, kalyordu. Yayaba Hasan Aaya takldka bsbtn anlamszlayor, ser verip sr vermiyordu. ne Be ile brahim Be-e yaklamalarn iaret etti, yanma ard. Daha dn bu biim iaretleri bilmez, byle armaz bir Musa elebi brakmlard. brahim Bein midesi buland anszn, &ncms bir bulantyd. ne Be: Acaba Koca Evremiz bu sofada tau-rad Be ile Bayezd Han ile gemi gnlerine mi DARAACI 359 dalm ki? demesine merakland. Fakat Musa Be, daha te meraklanmasn nledi: ne Be, sen Bizans tanrsn, dura-umakta Bayezd Han babamz vaktinden bilirsin. Vezirimiz brahim ile birlikte durmayp yola kasmz buyurdu. Bizans kralna varasnz, buyruumu iletesiniz. Bizim bizden ncekileri andrr bir yanmz yoktur, surlarm bana geirmemizi istemez ise, buyruu-muzca davranmaldr: Buyruumuz udir ki, Bizans bundan byle vergisini bana verecektir, bin ise binbe yz olarak verecektir!.. Bildiresiniz, almadan gelmeyesiniz!.. Evrenuz Be, ne eik ban Musa elebiye doru, kaldrd, yine dnyordu ama allmam bakt. Bakma hemen dnd Musa elebi: <(Evrenuz Be, am mdr ki, bakt bize?... Szlerimizi mi beenmedi?. Belerle konuma sramz da gelecek!.. Sarlat sofa birdenbire. Haberci bu sarlamaya geldi. Emir Sley-man Denciler kynde yanndaki adamlar eliyle ldrlm Hnkarm. zerinde ne varsa soyulmu, plak braklm.. haberini getirdi. Musa elebinin karl ta souunda duyuldu: Alkt:,, -everdi. Gerei ne ise yaparlarL Beler, habercinin haberine, Hnkrm!... syleyiine, Musa elebinin ta souu sesine "ir-kil diler. Yayaba Hasan Aann tysz yznde ' boydan boya bir izgi derinleti, srtlan izgisinde enlenip bir gzn parldatarak ekti. cn alm bir srtlan byle mi gler acaba glebilse? diye dnd brahim Be; midesinde sancyan bulant artm, nedense sofay dolduran havadan tiksinmiti. 360 DARAACI Beler dalsn. buyurdu Musa elebi. Mi-halolu Mehmed Be sen kal. Edirnede eyh Bedreddin derler bir din bilgininden sz edilir, gidip elini pelim, bizim tremiz byledir. ne Be, hemen yola kn denildiydi size. Koca Evrenuzdan Yayaba Hasan Aaya btn Beler sofadan geri geri karlarken, Emir S- _ leymandan Musa elebiye dnmekle iyi mi ettiler kt m ettiler karar veremiyorlard. Bir ounun aklna utana utana elebi Mehmed Bein Amasyas geliyor, hemen hepsi Yldrm Bayezd Bein aalayan baklarn zerlerinde hissediyorlard. brahim Be, dar kar kmaz: ne Be sana gvenebilir miyi/n? diye sordu midesini tutarak, ibrahim Bein sorusuna, Neden sz edersin sen? dercesine afallayan ne Be ierde sofadayken, sanki hi nefes almamt da derin derin soluyordu. Gvenmezsen senin bilecein itir bre! dedi. Ak konu. Ak konuan bir adam bildim seni. Eyi ya ite... Niye yle bilmiyorsun artk? Ben seninle gelmeyeceim. stersen imdiden haber ver. Kime?. Musa elebiye. Neden bre?. Neden haber verecek misim? erde Musann halinden anladm u. Be-lerin, Mihalolunun dnda hibirini sevmiyor. Kukuda. Saklamyor da. Hakl olabilir. Bugn Sleyman brakan yarn beni brakr diye dnyor. Bizi Bizansa gndermesi, hemen gndermesi ilk nce ikimizden kurtulmak iindir, BurDARAACI 361 da kalanlan birer sulama uydurup, yok edecektir. Dnersek sra bize gelecek.

Ben dnmeyeceim. elebi Mehmed Bee katlacam ne Be, Musa gibilerin yannda al^acak adamlardan deilim ben... Senin durumun kalmay gerektirebilir, onun iin beni bahane edip, senin ban yemesin isterim. Ban kurtarmak iin beni ele ver., gcenmem... Bre sen- ne dersin?.. brahim Be neden sz edersin?.. Beni ne sandn?... Yr ha, birlikte gideceiz... Atn nerde?. Ata gerek yok. Sarayn ahrnda hazrlk vardr nasl olsa, Bizansa eli gitmiyor muyuz? Hele dur yleyse bizim Sefil Aliyi aralm. Sakncas yoksa yanmzda gelsin. Musa ona da soluk aldrtmaz. Ben atlar hazrlataym yleyse. Gecikmeyin. Edirneden ne kadar erken karsak o kadar eyidir bizim iin. Fakat Sefil Aliyi bulamad ne Be. Ne yana baktysa gremedi. Tanyp bileni de bulamad. Bulduu bir iki kii ise grmediklerini sylediler. Yalnz biri Yayaba Hasan Aaann at uaym dediine baklrsa, o, Sefil Alinin, eykel diye birini tanyp tanmadn bir saat kadar nce kent diinden sorduunu syledi. ne Be Sefil Aliyi aramaktan vaz geti. brahim Be ile birlikte yalnz kt Bizans yoluna; Bizansa deil Amasyada elebi Mehmed Bee gideceklerini bile bile... * * Brklce Mustafanm ban v kayacak hali yoktu; Torlak Kemal soluk almaa vakit bulam-yordv; Zamann drt tekerlek stne bindiini grmlerdi; yzlerce binlerce yrk at koul-nK'*}, yel esmesinde uurup hzlandrmlar, umsnadfMar bir anda ayaklarna getirmilerdi. Zaman, ummadklar anda ummadklar kadar kolayna, hepten bele, ikisinin olmutu. Neler dnmler, nelerin hesabn yapmlar, yllar yllara ekleyerek ha imdi ha yarn, ha az kald az diye diye bu gn beklemilerdi. Ama onlarn bekledikleri bu gn, kan dklmeden ele gemeyecek bir gn idi; ayaklanlacak, ynlar ynlarla bouacak; belki de yenileceklerdi, kelleler gidecek, ller dalamasna ylacak bu arada Brklce yahud Torlak, birinden biri, ikisi bir arada hatt, canlarn vereceklerdi...yine de belki bu gne kavumayabilhierdi. Ama ektikleri tohum, onlar lse de yeermek iin didinecek, Osmanl yzdeyz yok edilecekti bir gn... zenberei ona gre kurmulard. Gelgeldim ne kan dklm, ne len olmu adamlarndan, ne de korkularnn biri gereklemiti. Osmanly Osmanl yemi, Trkmen Trkmeni krm, akllarnn ucundan bile geirmezlerken devlet kuu kanat am gelip Brklce ile Torlak Kemalin bana konmutu. Devlet kuu dedikleri, eyh Bedreddinleri idi. DARAACI 363 Bataki yine Osmanl idi, yenieri dzeni btn btne ortadan kalkmamt. Ne var ki Osmanlnn Musa elebisi eyh Bedreddini Kazasker yapm: Adaletim sen olacaksn! demiti: Yargm sen olacaksn, aklm da sen olacaksn. Eyiye dndn bilirim, devletimi senin dncelerinin temeline kuracam. nceden bilmesine ramen eyh Bedreddin hnk mnk etmi, yan izme abasnda grnm, sz3m ona: Dneyim fikreyleyeyim izin ver bana demiti. Torlak Kemal eyh Bedreddinin kazaskerlie oktan hazr olduunu biliyor, gnlerdir bir Osmanl kazaskeri havasnda dolandn gryordu. Ama Brklce Mustafa, hop oturup hop kalkmt, zararsz, sonu neye arpaca bilinmez bir ayaklanmaa yer kalmadan avularnn iine girmee can atan devlet kuunu stmal Bedreddinin stmal gnl naza ' ekmek ister diye karmaktan d kopmutu. Var, git, ko, abuk kazaskerlik minderine kurul bre! diye barmmak in zor tutunmu. Torlak Ke-'mal: Brak nazlansn bir gnceiz bizim iin de eyidir demi avutmutu. Musa, nedense bizim . eyhe mecbur grnr, Bedreddin dnden razdr. Bre gnlerdir grmez misin Bedredirii? Gizliden yeni klklar dzd, bir kat iki kat da deil, yemin ederim samur krk sandndadr jsn yenisinden. Kitap yazdn grdn myd son gnlerde? Dalp dalp gidiini..? Dalp dalp gitmesi kazaskerlik minderinin gsteriinedir. Edii-neden srdrecei bilginlerin srasn defter yapp yazdm grdm bre. Brak, dnsn, hatt biz zorlayalm da szm ona bizim gnlmz krmamak in benimsemi grnsn kazaskerlii, sa-

364 DARAACI km ha! Aksi davranmayasn Brklcem, yalva^ yakar olasn. Bir gn daha beklemekle lmeyiz. Bir gn daha beklemekle lmemilerdi. Anl anl Bedreddin, anyla anyla kazaskerlik minderine kurulmu, drt tekerlek stne serilen zaman daha bir hzlanmt. O gn bu gn... ara ki dinlenmee vakit bulasn. Kazasker kethdas Brklce Mustafamn ban kamaa vakti mi olabilirdi? Olmuyordu da. Bir yandan kendisi, kazasker kethdas olarak Brklce Mustafa, te yandan Torlak Kemal ki o da kethda yardmcs olarak harl harl adam seiyorlard adamlarnn arasndan. Taa Sakz Adasndaki bilmem kimi tezine getirtiyorlar bilmem hangi Begin kap kahyalna yerletiriyor-ler, beri yandan Manisadan, Balkesirden, Konya-dan, Tokatn Zilesinden Ahmedi Mehmedi Hasan Hseyini aryor, kimini Musa elebiye sofrac kimini Be konana avu, kimini Yayaba Hasan Aann- ibrikiliine gnderiyorlard. Uru-melinin btn kadlklarna birer ikier; kolculuuna, rclne, srclne... olmazsa: Olmal bre byle bir i yaratlmal diyerek yeni yeni i kaplar icad edip yeni yeni i adlar takarak bana adamlarn kayryorlard. Nereler ise nemli grdkleri oralar Torlak Kemal buluyor, adamlarn seiyor, gndermesi Brklceye kalyordu. Az aan olsa, mrn krn edecek, sz dedikoduya drecek bir kimse karsa eer ertesi gn kayplara karyordu, kayplara karmazsa karalamas ok kolayd: Emir Sleymanm adamdr. elebi Mehmed yanlsdr ktlmz DARAACI 365 ister bir hnzrdr! dediler mi gitti gider dahi gider ara ki bulasn adamcaz. Babozuk blmnn boluklar bir doldu-rulsa sra orduya gelecekti; Haslara, Timarlara, Zeametlere gelecekti, gelmeliydi. Yoksa bir gz ap kapaymcayadek geerdi hzn alan zaman, yoksa Osmanlnn Musas kendisi yerleirdi ki bir de onunla uramak derdi kard ortaya. Sakz Adasndan sacayak bildikleri Keii de armlard. Ortalkta' grnmyordu ama Brklce de Torlak da dara dtler mi Keiin aklna kouyorlard hemen. Derken en olmadk bir dilekle geldi eyh Bedreddin. Kazaskerlik minderine snmann tadna varyordu gitgide. Istmal gzleri taddan gevremi, yz sarlna bir garip allk sarmmt. Bir kavruk tafrada inii binii, bir kavruk kaslmada Musa elebinin yannda grn... boazndan stmal kan sesi bir kavruk buyurmalktayd. Bu zamanaca karanlk, ke izbemsilerde gemi mrnn birdenbire allanp pullanmas gn gne yetmez oluyordu. Burun kanatlar her zaman yar atlarnn burun kanatlarndaki kabarmadayd. O durumda Brklce Mustafaya: Musa el<i"i bizden bir sadrazam ister dedi nemsemezine. &?nki: Baka ii yok mu bu adamn da... demiti. Brklce Mustafa Torlak Kemale orduya -adamlarn nasl yerletireceklerini anlatyordu ama, anlatndan bu ii pek beceremiyecekleri belli oluyordu. Torlak Kemal de, henz ordu Ber lerinin gc krlamau iin, ii tamtamna becerebileceklerinden kukuda idi. eyh Bedreddi-nin sz, ikisinin gzlerinde de kvlcmlar tututurdu. Devlet kuu bir kere daha kanat rpn, 366 DARAACI DARAACI 357 omuzlarnn stnde konacak yer aramt. Torlak Kemal durmakszn iki bklm oldu, etek p-mecesine eildi Bflreddinin nnde. Brklce Mustafa eyhin bir elini pr^'t tekini pt, tekini brakp, berikine samd. eyhim bu bir keramet mi?. deyip durdu yavalamasna, Biz de onu konuurduk nerdeyse, diyorduk ki? eyh Bedreddinin gevemi stmal gzleri durduu "yerde durmuyordu artk. Brklceyle Torlaa bile stten bakyordu: ^Nasl konuurdunuz?.. Bizim bildiimizi kim bil bilir?.. Hele siz... Nasl bilebilirsiniz?. Biz eyhim.. dedi Torlak Kemal,, Nefesiniz bizim iin imardr. Kazaskerlik

minderinde fik-reyleseniz ses olur gelir bize bilmez misiniz?.. Gcnzden, gcnzden.. Eyi, ho, gerek. Pekey ne dndnz?.. Biz dndk ki?.. Brklce hi bir ey dnemediklerini, hele imdi hibir ey dhemi-yeceklerini syleyebilir miydi? Bedreddinin stmas par par tutumu gzlerinden kaacak yer ararken aklna oyalamak geldi: Neden Belerden yahud soylulardan birini sadrazam semez Musa Be eyhim..?, diye sordu edeple. eyh Bedreddin tkrtr gibi atld oyalama yemine: Soylularn ne olduunu biliriz dedi. Belarin de. Musa da bilir. Benden, halkn iinden gelme bir adam iste'ii. Ne ad san ne soyu ropu ne zenginlii olmamak... Olmayan birini... Soylulara gveni yok. Belere de. Musaya: halk senin yanna gelmeli; Bei, soylusu z cann dnr, dedim. Brak onlar karndan Mehmedin iliini smrsnler sen halka daya srtn, dedim. Brklce Mustafa: Ne hikmet!.. Ne ulu szdr bu ne>uiyk yeniliktir!.. diyerek bir daha eildi eyh Bedreddinin ellerine. eyh Bedreddin ellerini byklene byklene ek'd bu sefer ama yine de bir pundunu bulup, kolaylk gsterdi pmesine: El penlerin ok olsun, byk ol byk ol kubarmasnda. Halk yannda bilmeyen bir aya topal iki gz kr, kulaklar duymaz bir Bedir ki, lse yedir deyince Musaya, o da bana: Bre gzel konuursun, eyhim efendim, git halkn iinden sadrazamn bul getir dedi. Dedi de; ben ne bilirim halk nerdedir bre Mustafa? Halkn iindeki sadrazam nice ola?.. Hele dnn bakalm?.. deyiverdi yine. eykel dedi hi dnmeden Torlak Kemal, belki o ara dnmt. eykelden baka bir ad dnecek halde de olmayabilirdi. Brklce Mustafa dnse dnse eykeli en son dnrd. Fakat, Torlak Kemalin bir bildii vardr belki fikriyle; Hayr, o^maz demedi hemen. , eyh Bedreddin: eykel?.. diye sordu kmseyerek, Bizim eykel mi, ayak ilerime baksn diye gnderdiiniz mi?.. Bizim gibi bir adamn bana sadrazam m olacak ayak ilerimize bakan?.. Daha aasn bulafadmz^p?. Daha aas?.. eyhim daha aas... Kazaskerim sultanm daha aas..? Torlak Kemal eyh Bedreddine kubarrra keyfi verebilmek iin bile bile uzatyordu. Osmanlya sadrazam olmak iin, eykelden daha aasn nerden bufcuuz?.. Biz bulamazsak Musa, Belerden, soylulardan bi368 DARAACI rini bulur getirir tabiy... Soylular szn Bed-reddini irkiltmek iin sylemiti. Umduu kt, Bedreddin: Can cehenneme btn soylularn!. diyerek kprd Bizim bamzda soylu yakk alr m?. Torlak Kemal, hem kesin hem yaltak: O zaman eykel olmal sadrazam, kazasker hazretleri dedi. eykelin sadrazaml sizin de onurunuz olur.. Daha dne dein, ayak ilerinizde koturduunuz bir aalk herifi bile sadrazam yaptrdn gren duyan ne der?.. Bre nice bir gn nice bir keramettir bu eyh Bedreddindeki; bak hele eli nerelere ermekte demez mi? Halk senin gcn bir kere daha anlam olmaz m?.. eykelin sadrazaml olsa olsa, grnte sadrazamlk olur, asl buyruk sendedir, eykel yine senin ayak ilerine koacak demektir. Sadrazamn abdest suyunu ibriklediini dn eyhim?.. Nasl bir hikmet nasl bir keramettir bu nasl yceliktir Allah Allah!.. Bedreddin kanatlanverdi bulutlara amaca-sma. Brklce, ok deil daha be ay ncesine Bed-reddinin byle szlere anak amayacana yemin edebilirdi. Ama gryordu ki Bedreddinin akl uyumutu, Torlak Kemalin apak yaltaklanmasn geree alyordu. Bunu grnce, Brklcenin de aklna eykelin sadrazaml yatt. Torlak durup dururken eykeli ne srmemi olabilirdi, u szlerinde baka bir gerek pay vard anlayan iin. eykel cinfikirdir eyhim diyerek Torlak Kemali arkalad; Bayezd Hann tutsaklktan kama iini suya drn birin yanma bin katarak dillendirdi bir daha. Byle bir adamn aaDARAACI ' 369 lk soylulardan, daha eyi sadrazamlk yapacana kefilim. Senin ayak ilerini gryordu, tredir. Beler paalar kendi ayak ilerini gren uaklar eyi yerlere yerletirirler, treye sen neden uyma-yasm eyhim?..

eyh Bedreddinin ululanmas son snrna ulamt, oralardan gz szp, baknd: Bre tanrlar eykeli, Musa tanr, bir bakas tanr, ayp olur. Ne kar bundan? Ne kar olur mu bre Mustafack. Musa bizim gibi midir, ufack ademcik... biri kar da, bre babann tutsakln katlatran herifi sadrazam m yaptn?., derse... Ho mudur?. Torlak Kemal dncesizlikle: Kr ederiz bir gzn eykelin dedi. Yzn yaralarz, adn deitiririz. eykel andr ad deildir nasl olsa. Brklce Mustafa Torlakn erisine mi dorusuna m konutuunu sezemedi. Neden ey-kelde direniyordu acaba..? Torlak Kemalin szn tamamlamasnda , ' Brklcenin arad cevap var gibiydi: Sadrazam olunca bakarsn deiir adam; deiince ne olur bilemeyiz. Herkes sizin gibi hem zge hem yce yaradlta olabilir mi kazasker hazretleri? eykelden bakas sadrazamlk gcne dayanp bize kl alarsa?. Brklce daha ok gvenebilmek isteinden: eykel deimez mi diye az arad, O da insan. Deimez. Hele bir gzn kr edersek, adn deitirirsek hi deimez. Bir gzn acs nedir, unutmaz!. Daraac F : 24 370 DARAACI Bedreddin ltfetti: Gznn kr olmasn ister mi bakalm?. Torlak Kemal, epeydir bu.soruyu bekliyordu. Hem verecei cevab hazrlam hem cevab nasl vereceini hesaplamt. eyh Bedreddinin ediklerine doru srnp yanan srd: eykel mi eyhim? diye inledi. elkel senin iin deil bir gzn cann istesen az amaz. Bilir ki eyh hazretleri onu semitir o i iin. O sei de bir Tanr nimetidir. Tanr nimetine olmaz denilir mi hi? Sonu neye varr bilmez mi eyhim, arplacan akl kesmez mi eykelin?. Hani erimek denilen nesne ne ise eyh Bedreddinin yrei yle oldu, gnlne l l akt. Pekey, adna ne dndnz? diye sordu eri-miliinde. Halkn benimseyip sevebilecei bir ad olmal, halkn ad olmal. ah Melik! dedi Torlak Kemal pek gvene-meyerek. ah Melik! diye tekrarlad Brklce Mustafa benimseyerek, Ho bre, halkn maldr. ah Melik... Kr ah melik...? Kmseyen gl Bedreddinin stmal -dudaklarndan dkld: arn gelsin grelim sadrazam olacak kr ah Meliki buyurdu. eykel tezine bulundu bunun zerine, tezine arld, bekletilmeden getirildi. Salise harcanacak vakit olmadn bilmekteydiler. Tezine getirilmenin nedenini bilmez eykel aptallamt. Girdii odada eyh Bedreddinle iki aa yoldan grnce nemli iler dolaplandn sezdi sezmesine de nemli ilerin derecesini karamad. El pt, ba kesti, bel krd, divan durup el balayarak dineldi. Davrann, yce da doruklarnn DARAACI 371 prprnda szen eyhlerinin stmal gevrek gzlerine bakmak istiyor, rperiyordu. Bedreddin: Anlatn da duysun! buyurdu. Brklce Mustafa eykeli rktmemee zenerek vardklar karar anlatt. Sadrazamln m olduunu, adnn ne biime sokulacan., bir, kr olmas gerektiini sylemeden.. Ne dersin? Akln keser mi? eyhimiz seni uygun grr sadrazamla. Baylmamak iin direndi eykel bin glkle: eyhimiz... uygun grrse... biz de... biz de yaparz... bu ii eyhimizin kerametidir diyerekten yaparz ki... in en g yanna gelmiti sra. Sz Torlak Kemale brakt Brklce. O da uygun szleri araya bula sadrazamln nemini, orada nasl durulaca nasl davramlaca hakknda okayarak-tan, balad getirdi laf bir gznn kr olma artlnda balad: Bir de imdi akln yokla eykel hele? dedi. eyhimiz seni snamadan geirir. Bir gze bir sadrazamlk m? deme sakn. eyhimizin gnlnce olacak ilere akl sr erer mi? Cevabn nedir.? Daha ok eyh Bedreddin merakland cevaba. Asl dnya saltanat bu olacakt onun iin yle inanyordu gnl, hangi dnya saltanat canm? Dnya tesi saltanat

bu olacakt. Bir nefes-- ligine eykelin yerine zn koydu. Bir sadra- < zamla bir gz?diye geirdi gnlnden. Ben vermezdim. Verir miydim acep? Lkin -eykel gznden sadrazamlk iin olmayacakt, Torlak Kemal yle sz dolandrmt ki gz verilecekse Bedreddin uruna, Bedreddin istedi diye verilecekti. 372 DARAACI eykelin duraklamas uzun srmedi. eyh Bedreddinin bekledii cevap myd deil miydi artk onun nemi yok... at azn: Bir sadrazama iki gz oktur bre, tek gz yeter sadrazama kullanabilirse, verdim gitti... dedi. eyh Bedreddin: unun verdii cevaba bak hele diye sokrand kendi kendine. Makam budalalarndan ne beklenir zaten! Duyan olmad. Sefil Ali ba sktka; ne Bee haber vermeden yanndan ayrlmakla kt m ettim ki? diye ikincikleniyordu. Edirneden dar kmamt ama Edirnenin iinde, hi tanmad bir lkede dil bilmez kiiler arasnda kaldn hissettii gnleri olmutu. ne Bein gzne grnrm korkusu ile Urumelinde, Bayezd Be zamanndan kalma tandk hanc, a, oduncu kmrc, buna benzer bili esnafn arlarna da urayamad-ndan zaman zaman bkknl andrr bunluk^, lara kaplyordu. Yeni edindii yoldalarna gvenemiyor, kald byk hann konuuk odasnda, o da geceleri, ktan rak kap aralna bzlerek duyduklaryla yetiniyordu. eykelin izine bile basamamt. Sk skya harcad be kuruu da tkenmek zere olduundan, ne Bee denmekten baka are kalmadn can sklarak sezinliyor, dnerse ne Bein paylamasn gze ald halde Amasyaya, elebi Mehmed' Be haberciliine salmasndan korkuyordu. Geri Mehmed Bein Bizans zerinden Uru-meliye getiini duyuyor, geri karnda Musa DARAACI 373 elebinin ordusu ile bir iki yerde savaa tututuunu, yenildiini, geri ekildiini, kap aralnn kszlna bzlerek dinledii byk hann konuuk odasnda iitiyordu. Ama bunlar sylentilerdi, her zaman, u bir ka yldr orda burda duyulan asl astan olmaz dedikodulard, anlatanlar bunu da ekliyorlard szlerine. Sava kimsenin grd yoktu. Edirnede Musa elebi erile-rinde byle bir hava grlmyordu... in dorusunu bilse bilse ne Be bilirdi. Hatta ne Be eykelin izini de renmi olabilirdi. Hi bir zaman eykel meselesini derinine amamt ne Bee.. Yer"alt yolunu, baarszlklarn, baarszlklarna eykelin sebebliliini anlatmt da arama nedenini stnkr gemiti. Ak ak anlatrsa ola ki ne Beden bir kolaylk grrd. Ne de olsa Musa elebinin hatr saylr bir beiydi, yle grnyordu: Yanndan habersiz ayrlrnak-la kt ettim kt! deyip dnyordu bir ala. ne Bei Edirnede Musa elebi konanda biliyordu hl. Arada bir: elebi Mehmed Beimiz-'le Musanm vurutuu doruysa Edirnede olamaz ne Beim diyorsa da Edirnede olmasna balyordu umudunu. Kr, ah Melikin Musa elebiye sadr^'bam olduunu duyduu gn, ikiye biilmi fand kendini. Bu kimdir bre bu ah Melik kimdir? brahim Paamza ne olmutur ki, Kr ah Melike sra gele?.. sorularndan uyuyamad. be kuruunun da dibine dary ekmek zere olduunu unutmu, tek rahat,yer bildii yatann diken\e-mesinden bir o yana, bir bu yana dnp durmutu. ne Bele Musa elebinin yannda, Teke Be-liri&eki yalnz zaviyeden Urumeline gelilerini, Bi374 DARAACI zanslar, brahim Bei bulmalarn; andarl brahim Bein Musa elebiye yanda toplayp, eri dzmekteki becerik.Jiiini dne hatrlaya dne-lenirken: Neden brahim Paa sadrazam deildir.? sylenmelerinden yorulmamt. Musa elebi v brahim Paann ban m yedi yoksa?. yle ya, Musa elebinin Emir Sleymandan kalma Beleri uraya buraya srdrd kiminin elinden Beliini kiminin maln mlkn aldn az m iitmiti? nanmasa da iitmiti ya. ah Melik denilen kr bir ulsuzu sadrazam yaptna gre, Osmanlda adam kalmam, en sonupda brahim Paay da yemiti demek ki. ah Melik diyor; kr diyor, ulsuz diyordu da bu szlerin zerinde durmuyordu. Sefil Aliyi ilgilendiren sadece brahim Paa

idi. brahim Paa!., dedii halde neden paa niin sadrazam olmas gerek?... onun zerinde de durmuyordu. Sadrazam olununca, paa olunurdu. brahim Paann sadrazamlna da yanlarnda dura dura almt, bu hakk bakasna veren}.'yordu. Bre brahim Paann ban yediy-se Musa elebi ne Bei sa brakm mdr?. En sonunda geljp bu korku aklmt cierine. Bir de, bunca zamandr ne Be, kendisini aramadna, aratmadna gre, l olmas fikri... beynini duman duman uurdu.. Aransa bir yerlerden kulana alnrd, aratsa kokusu yzde yz kard. ne Be gibi birisi, sa olacak da, Musa elebinin yannda byk bir Be olarak bulunacak da Sefil Alisini aratmayacakt ha?. Mmkn yoktu bunun. ne Be, i;i yitse itini aratr bir Be idi yanlgsz. Eer kendisi Sefil Aliyse bu . da bu idi. yleyse Musa eleof eski Belerin badaraac 375 n yedii gibi, brahim Paadan sonra ne Bei de yok etmiti. Lam cimi yok bu i byle olmutur fikri yerleince Sefil Ali de duramad, delicesine frlad. Her yan titriyordu. Akl fikri bir tek noktada sarmam, piik bal yapmasnda zihninde svanmt. Aracn gerecini klayacak, hemen imdi. Gece in bu vakti en uygunuydu onun iin hemen imdi kalkp gidecek. Musa elebinin Be konann yaknnda bir bahenin sapasndan yer alt yolunu delmeye balayacakt, vard m Be konann dam altna dolduracakt kara barutu, dolduracakt kara barutu... tkac bastrp ya Allah!.. Ondan sonra bir dandun ki sorma gitsin, bir duman bir yknt, bir umak ki, havaya yandm AHah demecesine Pislik ortadan kalkacakt. Ama kendi gld dncesizliine. Hangi ara gere hangi kara barut hangi tka?.. Balm Ustann salnda m sanrsn kendini avanak 'Sefil.?. deyip kvrand kt kt. Bol keseden atacak a dler seninkisi uyuz!.. Alrd!.. Satn alrd bre!.. Kimselere sezdirmeden tamamlard alacaklarn gndzden; gece el ayak ekilmesini bekler...? F^kat bu d de daha balarken synd. Gcrdamaktan dileri uunmutu: Hangi parayla ne ile Sefil ne ile?.. Bu sefer sokranan kendisi deil de Balm Ustayd sanki; onun sesi, bir yer alt yolunun karanlk kmaznda kslp kalmt, bunaln Sefil Aliye sokranmakla gidereceini sanmann sokranmasn-dayd. Sefil Ali: Sen ldn kurtuldun Balm Ustam o yanda kalb dinlendirirsin, beni burada sefil sepelek braktn ki... ne deyim sana?. 376 DARAACI Ne yana el atsa, eli brnde kalyordu. Bir an, her naslsa azck aydnlk dnm, Musa elebinin Be konan uurmann mmkn olmadn anlamt. Deil yaknlardaki bahe, bir mahalle tesi gz altndayd Be konann. ou eriye benzemez daha ok afyoncu dervilerin sar suratnda gezer abuk subuk klkl bir takm baldr plak Be konann evresindeki drt bir mahallede kol geziyor, kukulu admlara hemen ullanyor, yan baktn diyesiye ku uurtmuyordu. Kazasker kethdas adamlardr diyenler; Brklce Mustafa takmdr karde aman ha, rak kalasn diyenler; Torlak Kemal hafzlardr az dual kiilerdir aman! Musa elebinin canna duvar olduklarndan eli bakl gezerler diyenler vard bunlar iin. Kimdi bu kethda, bu Brklce Mustafa, bu Torlak Kemal?.. Bylesine su yzne l l kacaklarn, Musa elebinin evresini saracaklarn akl almyordu. Bakalardr, isim isime cisim cisime benzer, demiler, koca Osmanl lkesinde benzer adlar olamaz m?, diyerek, inanmazln rtyordu ama, sadrazama gelince, bir klf bulamyordu: Pekey, bu Kr ah Melik kimdir nerden kar?.. Gzlerine iki geit alay geliyordu: Biri Kazasker eyh Bedreddinin Cuma namazna giderken at stnde, sa solu selamlar gidii. ki geceli kalabaln ortasnda, at stnde bir stmal hastann aprdamaktan bzlm de snmak iin kabuuma snacam diye el kadar kalm, srmal kaftan ynn altnda el kol oynatan bir demcik. Artk demcik midi" deil miQ:\ grene gre deiir diyecek Sefil Ali ama gelgelelim arkasndaki, Kethudasdr dedikleri adamn kalaDARAACI 377

balkh, iki geceli halkn kouup, eyh Bedreddinin zengesini, kaftan eteini, ayan pmek iin birbirini ezmesi nerdeyse.. ne kimse dur diyor ne kimse aln bre yol verin... abasnda. eyh Bedreddin atnn stnde saras tutmularn ka-tlmlnda, sadece el kol selamlamas.. Bre say ki, halk lyd de herif el kol szmesiyle lleri diriltiyor kmldatyordu; herkes yle sand yalnz ben sanmadm ya!.. Geit alaynn havas yleydi, Mesih! Mesih!., diye baranlar da vard arada he mi?.. kinci geit alaynn sesi ak ak alkt, Sadrazam Kr ah Melik geiyordu yeni sadrazamlnda. Bu sefer, Sefil Ali en n sradayd. Yan yresi, kar sralar, sa sol yoksulun fukaras takmndan a plak denilir kalaba/hdan bir sralamayd. Ayak zengi pmeye kou yoktu, Kr ah Melikin at stnde duruu eyh Bedreddi-ninkinden zengindi. Ne var ki, eyh Bedreddinin . stne ylan, kabujunda ufaltan kaftan Kr ah Melikin stnde buram buram ereti kokuyordu. Hemen kulann dibinde bir ses: Hey gidi Baye-zd Han, sakm kaym deme mezarndan bir daha lrsn!.. deyince, Sefil Ali Kr ah Meliki brakp kulann dibindeki sese dnmt. Halbuki gzleri Kr ah Melikten ayrlmak istemiyordu, sadrazamln yeni duyduu acayipliine koup geldii herifin garip bir ekii olrrutu Sefil Aliyi znden brakmak istemiyordu. Sebebini bilemeden Balm Ustay hatrlamt, yine sebebini bilemeden Yldrm Bayezd Hann tutsakln anmt. Kulann dibindeki ses o srada ya-zklanmt. 378 DARAACI Sese dnnce Kr ah Meliki de, hatrladklarn da unuttu. Sa sakal, eli yz aln kapkara, bir gzlerinin iiyle dileri ak, bir dudaklaryla gzlerinin ii yer yer krmzms Habein zen-cisiydi; Sayrular Evinden kam bir akl sapna benzer. Gelgelelim yazklan akl sapklarn -da grnmez bir yazklant. Bir an gzgze gelmilerdi yakndan, ok yakndan. Habein zencisi hemen gzlerini karm, glm m glmemi mi pek seememiti Sefil Ali, ama zencinin, yadan syrlan kl misali kalabaln arasna kaydn grmt ayn anda. Bir yerlerden tandm sand zencinin ardndan gidecei srada da kalabalk karm. Kr ah Melik sadrazamlyla gemi gitmi, Sefil Ali itile kakla zn yalnzda bulmutu. O gn bu gn akl dank, o gn bu gn ikin-cilikli o gn bu gn bunalm... Pekey.. n'oola-cak imdi, ne yapacam? Bre ne Be yoksa brahim Paa yoksa?.. eykeli de bulamadk henz izini gremedik, Sefilin Alisi n'oolacak imdi?.. Dnrhek kar yol deildi. Vara vara yorgunluun en ktsne varm, dayanlmaz bir bitkinlik iliklerini kemirmiti. Sonunda bitkinlii Sefil Aliyi derin bir szmada uyuturup uyuttu; gel gr ki ateli hasta uykusu onunkinden ok iyidir. Kt dlerde derin uurumlara yuvarlanyor, bitkinlikten yuvarlannn acsn da duymuyordu; yangnlarda yanyor, can acmyordu; yer alt yollar oya oya Musa elebi konann dam altna ulayor, kara barutu basyor... basyor, basyor... fossss!.. patlamyordu soyha, eline yzne sryor, kapkara bir habe zencisinde karardnda o az nce foslayp patlamayan kara barutun DARAACI 379 gmbrdiyerek patlayaca tutuyordu; Be kona-yla birlikte Sefil Alinin kendi de uuyordu., ba ayr, kolu budu ayr, cieri yrei ayr. Bann dne done uuu dyor, dyor, dyor tam koca bir kayaya arpaca srada den ba, bin para olacak iken herhal!..? Uyand Sefil Ali. Bin bir parada bir ayr szlayan bedeninden ok ba darma dumand; uykusuz arlarda atlyordu. Geceden kalma souk suda ykad uzun mddet. yle byle durdu szs. Ortalk sabah alacasyd. Giyindi. Suda bir daha yudu yzn. Islak slak dar att kendini. Byk hann a'i^a kaps yeni alyordu; yamak kapnn i yanna su serpelemiti. Aznn iinden selamlayp seirtti. Sanki btn gece ^gidecei yeri dnmt. Ayaklan amadan Demirciler Arastasn dolanp dar alan

kvrld ara-hktan, Yemeniciler Arastasn buldu, ordar da... geri dnd; nalclara gidecekti. Yeniden alan, yeniden Demirciler Arastasn geti, st bandan sapt arastann. Gelmiti. Nalclar Arastasnn atlar kaplarn am, ou ocan yakmt. Bir iki soluklanp ikinciklendi. Gitmeli miydi gitmemeli mi? Sadan drTLye at; ne Bein sk gittii, giderken klk deitirip gittii nalc o atdayd. Gideceim bak* yolu kalmad... kalmad Bildii tek duay okudu. Balm Ustann yer alt duasyd: Tanrm na kar beni, ndan ayrma!. 380 DARAACI Karanlk atya gzn ksarak girdi. Biri, yava yava oca krklyordu, arkas girie dnkt. Selam verdi Sefil Ali. Gnn bereketli olsun ustam! dedi. Arkas dnk usta, eli krkte durdu; ne krk kmldad ne kendi. Kre e bir fsltda: Sa olasn dedi. Erkencisin. At nal m? Ocan kck cingilerinin trtsnda alttan alazlanm kmr ltlar Ustann bedenini enine boyuna izip kabartnca Sefil Ali farknda olmadan gzlerini sildi. Dalma boylanm, srm gibi bir beden olmas gerekirken kabartdan, yanl yere geldim sand. Ama at o atyd; epeydir gelmedii halde yanlamazd. Ocak bandaki usta yzn dndrse daha iyi grrd grmesine.. Eh... semirmi olmal diye dnd. Lkin yllar yl semirmeyenin az zamanda imesini akl almad yine de. Yanl geldim kusura bakma aa uurunu kesmem inallah sylenmesinde kmaa yeltenirkeen usta dnd: Buyur gel... dedi. Yanla girmedin. Sen!.. Olamazd.- Sefil Ali, hl gece szndan sonraki dlerden kopamadn zannetti. Ocak ba-r daki, Usta, Kr ah Melikin geitinde grd Habein zencisiydi: Ho gelmisin karde dedi. Ustay aryorsan... bi iki gn gelemeyecek. Kyn birinde bir ie gitti. Onu greceksen iki gn bekleyeceksin. Yok al veri ise niyetin elimden geleni yaparm. Buyur Sefil Ali kekeledi: Yok.. dedi. Peltekleti: im benim.. dedi; yutkundu: Demek Usta..? dedi. DARAACI 381 Habein zencisi duruunu bozmadan: nemli mi? diye sordu. Gecikir gelmesi... Ben..? Sen iime yaramazsn! ddi. Sefil Ali birden. Neden? Anlamazsn da ondan. Sz gelii konuuyordu. Habein zencisini gcendirir miyim gcendirmez miyim demiyordu. Zenci gcenmemi konutu: Herkes bir nesneden anlar dedi yumuak yumuak Demek seninkin-den usta anlayacakt?. Yok, onu demedim, yle demedim canm, benim..? Benim iim... neyse benim iim bana gre. Ustann dnmesini beklerim. kyordu. Aklna geldi Kr ah Melik. Dnd. Sen Kr ah Melikin gemesini seyrettin, he mi?. dedi safa. Seyrettim. Yasak myd? Yok canm onu da nerden kardn? Ben de seyrettim de. Sen...? Dediydin ki..? Unut. Her ey hatrlanmaz, kimisi unutulur. Niye? Unutmak adamn yreini dinlendirir de ondan. Bir syleyen olmad myd sana? Hi de t dinleyecek hli yoktu Sefil Alinin: Biz t dinleyecek ya oktan getik aS kada deyip yine kmak istedi. Dnd bir dahaj eii geecei srada dnd, ayan sryordu. Habe zencisiyle bir yerlerde bir zamanlar bir arada bulunmutu ama nerede? mrnde bir arapla yanyana bir yerde bulunmadn da biliyordu, ne bir gemii olmutu ne bir alp verdi r Pekey nerden bu bililik.? 382 DARAACI Dur Sefil Ali, gitme! Ahha!.. Habee bak sen, adl adnca ard , bre! Dn ylesine hzl oldu ki Sefil Alinin ban sersemletti: Adm nerden bilirsin sen?.

Otur postun stne... Otur otur! Anlalan gece uykusuzluundasn. Otur bre korkma bitli deildir. lime, salamna otur. Kr tslataym da ocak synmesin. Sen de sorularma ister cevap yer, ister verme. Beni tanmadn?.. Tanmadm. Tandm da., tanmadm gibi, Haklsn uykusuzum ben. Neden? Hasta deilsin? Sefil Ali, gzleri zencinin krkteki elinde, hl bu arab nerden tanm olabileceini skmee alrken: Hasta deilim dedi. Sevindim. Hastalk eyi deildir. Hele bizim gibilere. Edirnenin havas Teke Belinin havas olmadndan ar gelir adama. Teke Beli mi dedin sen? Srayarak sormutu sorusunu. Amasyann havas gibi de deildir. Bre sen ne bilirsin oracklar? Oralarda senin gibileri grlmez, oralarda yok sizin millet.. Bir sre daha kr fslatan zenci bu arada azn amad. Sefil Alinin kendi kendini yeyip bitiriinden habersizmi grnd. ini bitirince, Sefil Aliyi bir szp kapya kt. Sa solu gzledi saklamadan. Avularn avularna silip geldi Sefil Alinin yanma oturdu: Dinle I ani dedi. Oyunu bir yana brakalm. Sen neden ne Be ile birlikte deilsin?. Birlik olmadm nerden kardn?. Olsan burda iin ne? ne Be burda m sefil? DARAACI 383 ne Be burda deil mi? Hoplama, otur adam gibi. Aykr grnmeye-sin, ne oluru bilinmez sonra. ne Be de brahim Be de elebi Mehmedin yanmdalar. Ne zaman? Bre ne vakittir.? Zenci, Sefil Alinin habersizliine gerekten aalayarak bakt. Bir sre Sefil Alinin yzn gzn dikine kolaanlad. Hayli sonra: en ne zamandr ne Beden habersizsin? diye pordu. . Saklamadan anlat ki amaym. Sefil Ali zencinin kt kii olmadm sez-ni, yava yava snmt. Saklamad: Musa elebinin 'Edirneye girdii gn. eykeli aramam gerekti dedi. Ayrldm. Zenci eykeli sordu bu sefer de. Sefil Ali eykeli anlatt saklamadan. Zencinin gzleri kart. Yaaa? dedi; Olur rnu? dedi; Vay bre? dedi. Sefil Ali, anlattklaryla zencinin sorelu dnmesi arasnda bir ilgi arad, bulamad; olacaa benzerdi halbuki. Sorup sormamakta kararsz iken zenci: Benim diyeceklerimi yapar msn? uiye sordu. Kime. yarayacak? Hepimize? Hepimiz? Sen, ben ne Be, elebi Mehmed Be", dahas? Btn Trkmen!. Yapmam gerek mi? Bana kalrsa gerek. Nedir? Kr ak Melikin yanna gireceksin? Sebep? 384 DARAACI Apak syledi sebebi zenci: nk Kr al: Melikin eykel olduunu sanmaktaym. Sefil Ali arpazlamasma dnd; anszn bir amar inmi gibiydi yzne: eykel? Kr ah Melik? Sadrazam ha? Zenci kukularn dkt ortaya. Bedreddin-den, Brklceden, Torlaktan: Bir byk dolap dndrlmee uralyor bence dedi; ok yllar nce balanm olabilir, belki balatan Timur-jdur' ;eyh Bedreddinin bilmem ka yl nce Timurun yanma gittii sylentileri doru ise yanl saylmaz dn. Eer yle ise elebi Mehmed Bein ii ok zordur; Sleyman, sa, Musa derken sonunda elebi Mehmed Be de yok edilecek gibi. Ondan sonrasn Tanr bilir. u kadarn deyim sana, Trkmen lkesinde epeydir bir daraac: atlyor, atlmaa allyor gayri kim sallanr bu daraacnda onu da Tanr bilir ancak. Sen elebi Mehmed Beli misin? Beni brak sen. Ben Trkmeni bilir Trk-meni dnrm, bu kadar yeter. Szm kesme, elebi Mehmed Beine yardm etmek dilersen, eykelden cn almaa niyetliysen Kr ah Melikin kimlii

bilinmelidir nce. Eyi ama' evkel tan1" beni.. . Yanna nasl girerim? Girsem gzne jfr$$J. grnmez olurum? Yanma giriini bana brak he, dedin mi akama konan sofraclar arasnda olursun. Bre karda konakta sofracik ad nn? Musa elebi soylularn ne kadar kt ahkanh&- 'arsa att derler. Soylu greneklerini sildisprd, yoksul Trkmen geleneince yaama yzpr.-V derler... yanl m? DARAACI 385 Derler., her denilen doru mudur? Sz, duyulmas iindir yaplmas iin mi? Musa elebi attysa Kr ah Melik sarlr o geleneklere. nk yoksul arasndan sadrazamla gelen soysuz, soylu zengin ii greneklere sarlr ki, yadrganmayaym diye; yoksul arasndan geliini unutmak iin, yeni durumuna yaktn gstermesi iin soylu zengin alkanlklarn onlardan fazla uygular, onlardan ok benimser. Yoksa tez yklr gider sanr kendini. Keinin uyuzu emenin gznden su imee kalkar, demiler... bouna m demiler? Tamam, seni bildim! diyerek zencinin kolunu smsk yakalad Sefil Ali. Demindenberi kulana gele gide izledii ses sonunda elevermiti asln; ele verince de Sefil Ali gnlerdir skntsnda yand bunaln kurtuluunda, arad dostu bulmann zlemi, sevinci, srt dayamasna gvenii iinde zencinin koluna smsk yapmt; o durumda: Sen Minnet Besin! demiti coarak. .Beim saklama osun sen! > Sefil Alinin Minnet Besin dedii zencinin hi kprdamamas^ gzlerinin donukluunun hi deimemesi umudunu krar gibi olmu; sesi sze sze: Minnet Bee benziyor bre! Sar pala byklyd, sen karasn hepten! deyip, elleri kendini ekmi, sulu sulu almt gzleri. Fakat zenci: Pekey Sefil Ali seni zmeyim, bildin; Minnfet Be benim dedi; Lkin senden bakas bilmeyecek bunu. Essah m? Minnet Beim... sensin he mi? Bildiydim.. Ankara Savandan, Amasyadan.. Teke Belindeki zaviyeye de gelir giderdin., da keileri bre he mi? Daraac F : 25 386 DARAACI Otur! Saygy ko bir yana sras deildir, eskisi gibi., ben, bildiin ben, sen Sefil Ali olarak kalacaz. Ben sar benizlikten nice karardysam seni de zenciye benzetirim. Boyas merhemi "ya ma orada, teknede; suratn deitirmek kolay. Soyiu zengin Beler konaklarnda zenci sofrac kullanr diye Kr ah Melik heveslenmitir, sava yok, tutsak yok u sra zenci nerden bulunur? Konan sofracbas seni alr, bizdendir. Yarn akam Musk elebi Evrenuz Be onuruna len verecek. Ypratmadk, aalamadk Be brakmad yannda Musa, Mihalolu gibi bir iki Be bir de Koca Evrenuzdan gayrisi..? Yakr m Koca Evrenuza Minnet Beim? Kr ah Melik gibi birinin sadrazamlna hizmet Evrenuz Bee yakr m? Evrenuz Beimiz eksik olmasn, yalandka mal canls oldu, herhal bu yzden ayrlmaz Mu-sadan. Gelgelelim Musa, eyh Bedreddinin aklna uyup Belerden ald mal mlk baldr plaklara datt. Baldr plaklar da bir yandan aldn te yandan Brklce Mustafaya balad, eyhlerine armaan eyledi. Yani senin anlayacan Sefil Ali, eski soylu Beler yok yoksul oldu, eski baldr plaklar yeninin zengin Beliine yazldlar, dizildiler. Bu Brklce dzeni yznden Bedreddine inananlarn gz dnmlnden elebi Mehmed Be ikidir Musaya yeniliyor. Vah bre doruymu, yazk, duyduydum da inanmadydm, yazk. Yazk ki doru. Lkin byle srp gitmez bu, gidemez. imdi sen Kr ah Melikin yanna girince eykel olduunu anladn m iin yars kolaylar. Bir de yarnki Musa Be leninden KoDARAACI 387 ca Evrenuz aalanm olarak aynlrsa iin kalan yans da kolaylar.) lende ne olabilir ki Beim? Musa da Koca Evrenuzdan ekinir. Osman Gazi Dedesinden kalan bir Koca Evrenuzdur bu. Oras yle de, Musa gemiinden kalana katlanamyor bana kalrsa. Gemiinden

kurtulmak iin kalanlar yok etmek gerektiine inanm ya-hud inandrlm, her neyse... Evrenuz en eski gemiidir, cnu aalamazsa ii hi rahat yz grmez. Musa yaratlnda olanlarn hepsi birbirine benzerler Sefil Ali, ykarlar; yerine de en aasn getirirler ki kendileri byye.' Yazk, yiit delikanlyd Musa. Ne olduysa tutsaklnda oldu sanrm. Belki de korktu o zaman, olan yiitliine oldu. Yiitliine lf edilmedi imdi. Akll Bedir yine, savata en n sradadr. Gelgeleliifl yntemi yanl danlan sakat. Lf uzatmayalm, herkes kendine eder ne ederse. Evrenuz Be, Musa-,nm tutumunu beenmedi; oullarn ekti ordudan. Musa Bein arlarna, yalym, yorgunum gzlerim grmez oldu, diyerek uymad, Edirneye gelmedi son gnlerde, Musa zorla getiriyor saylr imdi, yarn sabah Edirnede olacaklar, akama da lene katlacaklar. lende gzn drt a bir hareketi bile karma. He, diyor musun? He de-medin mi kusura kalma seni salamam buradan, bir gn zencire balarm. Sefil Ali Minnet Bein gvensizlik gsteriinden alnd: Ya, he dersem de gidip Musa elebiye haber verirsem? Bu sefer susan Minnet Be oldu. 388 DARAACI eykelin Kr ah Melik adyla Musa elebinin sadrazamlna balangta pek sesini karmam olan eyh Bedreddin, gn getike Kr ah Meliki Musa ile arasnda gerilmi bir perde gibi grmee balad. Daha haftasndaki geit alay stmasn arttrmt. Edirne sokaklarnda bir kalabalk varsa o kalabalk yalnz z iin olmalyd; Kr ah Melik kim idi ki kalabalk toplaya! Hele "hele kalabal daha fazla ola, stne stlk alk toplaya... Bre alk da neyin nesi idi dnk el ulana? Bir hafta iinde bunca kalabala alklanan bir yla varmaz eyhlik m bra-krdi Bedreddinlik mi? Bu dn Bedreddinin stmasn artrsa yine iyi, bir de gnm korku olmaz m iin iin? Ya bu Brklce ile Torlak, eyh Bedreddine kar eykeli besleyip sonunda: Sen ekil gayri sana minnetimiz kalmad! derlerse? Derlerdi; her ey beklenirdi bunlardan. Daha nceleri szlerini deitirenler, dncelerini evirip evi/vp gnllerinde yatan ne ise o kla sokanlar bunlar deil miydi? Sakz Adasnda bir zamanlar bunun iin bu ikisinden kamam myd? Aptallk tt-misti; bo bulunmutu, naslsa bir kr yanma gelmi Olsun varsn demiti bir kere. Demiti ama soriu bunun, alr olduu, hergn biraz daha houna giden yeni yaayna gle gle demee dayanacaa benziyordu. Yama yok! Yama yok! Ben bu samur krk zor karrm o eski ullan giyemem artk giyemem! demi, o gnden sonra frsat aramt hep. yle bir frsat ksn istiyordu ki kimse gk demesin. Birdenbire de amayacakt azn; yava yava, belli etmeden, Brk-lceyi pirelendirmeden oyununu oynayacakt. DARAACI 389 Oyununun ne biim olacan bilemiyordu henz, kacak frsata gre biimlendirecekti. Ustaca. nk Brklceyle Torlak Kemalden korkuyordu. Onlar karsna alma aklndan geirdike tyleri diken diken oluyor, karsna alrsa kendi iinin de bitik olacan biliyordu, itler pek azldr beni bana yedirirler gle gle diyor uykular kayordu. Bekledii frsat Koca Evrenuz Begin lene arld gn eline geti. Musa elebi, pek sevmese de arada bir ad duyulmu airi, bilgini, bilge kiiyi konana aryor, bir iki saat vakit geiriyordu. Konuulanlardan hi bir ey anlamad, ouncas cannn skld sk sk esnemesinden belliydi. Mzmz birisinin konumas olduunda hele aktan aa uyukluyordu. airleri dinlemekse ikenceden beterdi. Ne gereksiz sz dizileriydi onlar yle? Birbi- . rine benzer szleri alt alta st ste sralamak, olmadk benzetmelerle olmadk vglerle adam canndan bezdirmek iir ise onu Musa elebi de yapard.. Bir defasnda yapmt da. Beenmeyen beri gelsin! Kr ah Melik byle bir iirin ne Douda ne Batda yazlmadn, yazlmayacan da sylemiti_ ya. Zaten bu toplantlara yumuatan Musa elebiyi, raz geldiren Kr ah Melik idi. Tatlsna tatl yaltaklanmalarla alttan girip stten kyor: Hnkrn Hnkrlk tresidir bu diyordu. Sizden ncekiler yapmtr, grkeminizdir.

Bre biz, bizden eskiyi ykmaya gelmedik mi hay sadrazam? Yeniyi getirmee gelmedik mi? Bizden nceki yapyorsa biz yapmayacaz sen ne biim yenisin? deyince de Kr ah Melikin cevab: Yeniyiz diye grkeminiz olmamal m Hnk390 DARAACI nm? Yeniysek yoksula yeniyiz zmze eskinin grkemi olmazsa plak kalrz!.. oluyordu hemen. Siz sizden ncekilerin olmalsnz ki halk yadrgamaya. Hnkrmz da bizim gibiymi, derse halk saygsn yitirir. Halkn saygs grkemedir, gsteriedir. Bu daha ok eyh Bedreddinin iine geliyordu. nk ba keye oturan o idi. Musa elebinin uyuklamadan dinledii, her szn banda fikrini sorduu... eyhimize soralm, onun dedii dorudur szyle nice nl bilginlerin szn aznda koduu en nemli kii, birincinin birincisi olmutu. Kap arkalarnda, bilemedin beinci, altnc hadi hadi drdnc minderlerde otururken... birinci ikinci, nc minderlerde oturan- larm kaslmalarna alttan ala ala konumann i ezikliinde kahrolurken, uup hepsinin tepesinden ba mindere kurulmak hangi kula nasip olur bir nimet idi? Kazasker olmadan nce byle toplantlara arlrsa... hi aran olmazd ya ap yanlp akla gelir de arlrsa hep filan yle syler bir meselinde falann bu konudaki dncesi u yoldadr denilip sylenmesine hafif seslerle, bin bir zr sralaya sralaya: Acaba, filan yle demi, falan byle buyurmu demek yerine, ben bu meselede u biim dnyordu desek yanl m konumu oluruz ki? diyebilmesi bile bir dert olurken bana, in#, Musa Begin kazaskeri olarak ba keden gerifi-- gerine: Ben diyorum ki... ile balayan szleri sylemenin tad hangi dnya lezzetinde vard ki? Bir zamanlar Msrda, Kahirede, Ahlatl Hseyin eyhin yerine getiinc.e Sultan Ferecin toplantlarnda az biraz bu tada doymutv; o tat' unutamam, bir yanDARAACI 391 unutsa bir yan anm, o gnler, ah o gnler! zleminde aramt durmakszn. Bu yzden Musa elebinin kazaskerlik ars gelmese, Msra dnmeyi dnmt ama Msrn eski tad kalm myd kalmam myd... kaldysa da bulamamaktan korkmutu. Musa elebi kazaskerlii yle bir geli gelmi yle bir yetii yetimiti ki can evine, unutulmu sand gemi gnlerinin btn aclarn karacakt; karyordu. Ad sam nl bilginlerin kendinden be minder aada oturan nllklerini ezip bzercesine stmal gzlerini deviriyor, kara san baklarda: Hazret! Senin azndan imdiyece senin azndan, gemi byk bilginler konutu, sen onlar tekrarladn. Pekey sen ne dnyorsun? Senin dncen nedir? diye soruyor, meleri soumu stmalarda ekliyordu: Bilen biri, gerekten bilgin ise... ben diyorum ki, diye balamaldr, bakalarnn dncelerinden konumamaldr! Onun i5n eyh Bedreddin de airli bilginli bilge kiili toplantlarn yaplmasndan yana kyordu, sk sk yaplmasn salk veriyordu. imdilik... pekey! diyordu Musa elebi de. Karndamz olacak Mehmedi iki kere tepeledik, ekilip gitti Amasyasna. Sanrm ncy denemez. Srbiyyaya Macara sefer aana kadar vaktimiz var... Amma gnde iki saati gemesin toplanmak, madem gerekirmi, eh, uyalm... Grkem gsterisine uyalm. Bizce kuru kalabalktr, neye yarar laf yartrmas?.. Lafla nereye varlr, hele iirle?.. Gerekten de jluru kalaJbalk, kuru kalabakk konumas, anlam^az drdrlard bu toplantlar 392 DARAACI Musa elebi iin, dinlemektense uyuklamak, uyuklayamyorsa, te beri dnmek, ouncas Belerini dnmek daha iyi oluyordu. Koca Evrenuzun maln mlkn elinden almay kesinlikle aklna koymutu; oullarn, torunlarn yoksulun plana karacakt. Ancak o zaman Hnkarlnm kudretine inanacakt. Bir bu Evre-nuz kalmt direnen, direnir gzken. Ayrca varlyla diklendike gemiini, babas Beyazd Bei, Murad Orhan, Osman hatrlatyordu. Koca Evrenuzu direnmesine ramen, lene getirtmek kararyla adam sald gnn toplantsnda bir airin okuduu iiri kesmi: Hadi bana syleyin bakalm

hatrlamann ne yarar vardr? diye sormutu pat diye. Ondan sonra da hatrlama stne eskilerin neler sylediini esneye esneye dinlemek zorunda kalmt. Hnkrn hatrlamas yararldr halkn hatrlamas zararldr!.. Sylenilenler bir kulandan girip, tekinden karken, sadrazam Kr ah Melikin sz kulanda iz brakmt sadece: Hnkarn hatrlamas yararldr. Halkn hatrlamas zararldr!.. Hnkrn hatrlamasn anlamt da halkn-kine dudak bkmt: Halkn hatrlamas nedir?.. Ba keden, ba minderde oturmann minare boyu yksekliinde bir ba dnmesi ses, eyh Bedreddinin sesiydi soran. Musa elebi, iinden geleni okuyan kazaskerine' bir kere daha az ak kalmt, o sormasa, kendisi soracakt bre ne itir bu?.. Kr ah Melik, boynunu kamburlatran bir bkte ban kendisine evirerek, soran eyh DARAACI 393 Bedreddine: Halkn hatrlamas, unutmamas-dr!.. demiti acayipe. Kapal. Karanlk. Ne dedii bellisiz bir szdr bu!.. zniniz olursa aalm eyhim. Halk, bir kapa yayl bir sandktr. inde her trden te beri bulunur. Sandk kapal durduka iindekileri bilemezsin, gremezsin. Sandn kendisi de bilmez. Birisi kapa aarsa ne var ne yok kar ortaya iindeki nesne, yay iter tara dker, drt bir yana dalr... dalan teberinin kimi ayak altnda inenir kimi uar baa konar. Kapa kapal yayl sanda benzettiimiz halkn kapann almas ortaln karmas olur. Kapan almasna halkn hatrlamas diyorum. ok uzun, ok kark bir hatrlama!.. eyh Bedreddin, sadrazam Kr ah Melike kar kara benzediinden Musa elebi gzlerini amt. eyh .Bedreddin: Sandk, iindekileri bilmiyorsa, kapa aldnda tara salanlar da bilmez!. dedi kesinlikle... Zararl oluu da bundandr eyhim.. Bilmedii bir nesneyi sat iin, zararldr. Bilinenin zarar olur mu?.. Musa elebi: Halk nedir bre? diye sordu laf olsunundan bir sesle; aslnda kazaskerinin sadrazam ile dalamasndan ekinmi i uzar giderse toplantnn btn btne ekilmez olacandan huylanmt. Soru, grne baklrsa sadrazama sorulduundan cevap veren de o oldu: Halk, Hristiyan Mslman ayrdedilmeden kulunuz olan kalabalktr. 394 DARAACI Yoooo! dedi Musa elebi kabaca; Burda yanldn ah Melik burda yamldn. Hristiyanlar halktan deildir. Hristiyanlar domuzdur! eyh Bedreddin bile olmazna bakt. Yanl deildi duyulan; Hnkar elenmesi deil ise eer byk yanlma vard o szde ama kim bu yanlma belirtecekti? Kazasker olarak, eyh Bedreddin olarak: - Yanldnz... demek zne derdi, herkes de ondan bekliyordu muhakkak. Bile bile sustu; istedi ki Kr ah Melik cevap vere. Bylece de gzden de. nk Musa elebi hakknda kesin bir yargya varmt: Karaya ak dediyse, hayr aktr! diyene kinleniyordu. Belli etmese de bekliyor, uygununu bulduunda vuruyordu beline. Koca Evrenuz gz nndeydi tazesinden. lene arlmasnn beline vurulacak bir tekme olacandan o denli emindi ki Bedreddin. Bu yzden Kr ah Melikin cevabn yrei titreye titreye bekledi. Kr ah Melik oyuna gelmedi, sustu. Musa elebi gle elene: Niye sustunuz?:; diye sordu. Ta m dt banza soru mu sorduk? O gne dein yaplan toplantlarda sustuu halde bu sefer konumas stelik sorusundan sonra konumaa daha bir istekle girmesi eyh Bed-reddine tuhaf grnd. Kr ah Melikin oyundan kurtulmasna ise can skld. Musa elebi, konumaa yersiz srasz bir istek gstermiti ama gstermiti ite kim ne diyebilirdi ki? Ben ne dedim? diye devam etti,; Hristiyanlar domuzdur, dedim. Neden? nk domuz olduklarn bilirim ben! Halk deildirler. Anlataym. Kcktm, "vh Melik, imdi bu benimkisi de Be hatrlamaDARAACI 395

s m oluyor? Olsun varsn, yararldr dedin.. Dinleyin yararly bakalm, eyice kulak am. Ne dedim? Kck iken dedim... dediydim... Yedi sekiz yalarndayken, benim bir lalam vard, yalyd. Varnada Srp Sndnda falan Hristiyanlarla vurumutu. Onunla bir gn kentten ktk. Bur-say bileniniz var m iinizde? Vardr. Gzel kenttir, severim, Bursay sevmeyen r olur bre ho kenttir yklas. Dna doru daha da yeillenen kenttir... Geziyorduk... Oralarda bir koyda be Hristiyan evi bulunur imdi var m bilemem. Ben, lalama, Hristiyanlarn ne iin kentin dna ev kurduunu sordum; aramza katlmallar, bizimle ili dl yaamallar, dedim. Buna benzer laflar, ettim. Hristiyanlar kentin dna bizim dinimizden olmadklar iin attk sanyor, yakksz buluyordum, zlyordum. Kentin iinde biz nasl yayorsak onlar da yle yaamalyd, haklardr... diyordum... Lalam cevap vermedi. Biraz daha gittik. Kocaman, bataklk gibi, pis kokan bir ala geldik... Ben al diyorum siz anlayn gayri; vck vck, kokusu burun drr bir yer. evrede bir sr domuz bouuyor, kimi vck vck batan iinde yuvarlanyordu, oynayordu. Lalam domuzlar gsterdi. Ne gryorsun? diye sordu. Bir sr domuz grrm lala dedim. Hepsi ayn boyda ayn renkte midir yoksa deiik midirler?. Deiik dedim; By var k var; irisi ufa her boy var. Kimi ak kimi kara kimi toprak rengindedir, bir ikisi de benekli, alacal. 396 DARAACI Ama hepsi de domuzdur bunlarn, hepsi de pislie bulanmlardr he mi?. Evet... dedim. Grdn ya... byledir ite, senin ili dl olalm dediin Hristiyanlar bu domuzlara benzerler. Byk Hristiyanlar vardr; kk, iri, ufak Hristiyanlar vardr; urus Hristiyanlar. Urum Hristi-tyanlar, Macar, Srbiyya Hristiyanlar vardr... "%Ja hepsi de ayndr. li dl olursan pisliklerine bularsn dedi lalam sert sert. nanmadm. Lalamn yal bir aptal olduunu dndm. Gel zaman git zaman bydm ben, imdi de hatrladm: Lalam ne yal ne de aptal, akllyd akll! Hristiyanlar epey nce Mslman karndam S-teymann yardmna kotular; dn bana dndler, yardmc oldular, bu gn karndam Mehmede yardm ediyorlar., domuzlar! Hep domuzlar Hristiyanlara bulamamak gerek! eyh Bedreddin yle dnmyordu, hi bir gn de yle dnmemiti. Ama yine de Musa elebiye kar kmad. Kr ah Meliki bekledi. nsanlar arasnda ayrm yapmak insan olmamaktr dememek iin dilini sryor lkin Kr, azn amyordu bir trl. Amad da. Toplant, Musa elebinin: Bu mudur? byle bilinecektir! demesine bakan buruk gzlerinde sona ermi, eyh Bedreddin eteklerini toplad gibi kmt. Kr oyuna getireyim derken az kala oyuna gelecekti... gelecekti bre; bunu da yzdeyz Kr ayarlamt Kr! inde, yreinin gnl boluuna uzand yerde epeydir susan, sesini duyamad admlar DARAACI 397 anszn yrmee, kalabalk sesini duyurmaa balamt. Sanki acelesi vard yryen admlarn. Kazaskerlik konana girecei srada aklna ge'di: Musa elebinin domuz meselesinden niye yararlanmasnd? aklna gelir gelmez apt Brk^ K'.ce Mustafaya; yanma auma akl edememiti. Brklce Mustafa Bedreddinin geliine bir anlam veremedi. Hi de sngs dme benzemeyen bir geliti. Saygda kusur etmeden eyhi kol-tuklayp ba mindere buyurlad, karsnda divan durdu. eyh Bedreddin, oturmasn istedi, epey steledi. Biraz senli benli, biraz st perdeden, biraz kesin: Mslmanlarla Hristiyanlar arasnda ayrcalk yoktur szmz geri alacaz Brkl-cem dedi; Kaldracaz.. Ayrcalk vardr bundan byle. eyhim nasl olur? Senden mi kar bu sz? olamaz. ----Oldu. Benden kar, kt.

Sen deil miydin bu szn eri? Ben... deildim. Benim dncem yledir; insan Tanr katnda ayrcalkszdr. Ben byle dedim. Her szm her dncemi Torlakla sen kendinize gre deitirir, yontar, ekler, yayarsnz. Bunu da yle yaptnz. Ama halk byle belledi..? imdi de byle beller!.. Olamaz!... Sadrazam yapt bu ayrcal derler, sadrazama ayaklanlr. Mslman olmayan yandalarmz souturuz. eyh Bedreddinin istedii de bu idi, halkn Krden soumas... Bir az aprdatmas noksan 398 DARAACI kalm: Tamam dedi. Benim dediime dnlecek, benim fikrime. Asl olan benim fikirlerimdir, sizin kendinize yonttuklarnz ekip uzattklarnz benim olamaz. z dncelerim yaylacak halka. Brklce Mustafanm surat kpkrmz oldu. Dudaklar titriyor, suratnda krk izgiler beliri-yordu. Ama bir yerde durdu. Herhalde daha ileriye gitmek iine gelmedi: eyhim., biz sizden.. dedi; Biz sizden ayr dnmeyiz, ayr fikrimiz olmad. Biz sizi salama bildik, nasl dnersiniz?.. Halk dndnz grrse ne der?.. Size nasl inanr?.. Dilinin ucuna eyh Bedreddinin hemen: Musa Be byle ister deyip kurtulmak, Brklceyi Musa elebi ile sindirmek geldi ama onu da kendine yediremedi.. Birini bir bakas ile korkutmak ancak gszlerin iiydi, hem Musa elebi dedi: in de kim oluyordu yani?.. Brklce Mustafay eyh Bedreddin sindirmeliydi ki, bu herif kimin kulu olduunu anlaya: Ya ben kp halkn karsna konuursam?.. Halk dediin nedir . kimdir?.. Halk dediin sana inananlar ise, bizim azmzdan kana inand onlar seni yadrgarlar, senin azndan anlamazlar. nk sen onlarn dndasn.. Ar kamt, hafifletmek iin: Onlarn stndesin! dedi ylarak. Ben onlarn azyla da konumasn bilirim nk ben eyh Bedreddinim bre Brklce!.. Yekinip kalkmt. Brklce nledi: Dur eyhim... Dinle beni. Neden fkelendiini bilemem ama fkelenmisin, ondan yanl yaparsn. Dn. DARAACI 399 Dndm... Halka dnp halka konuacam!.. Sen bilirsin Bedreddin. Unutma ki, teksin, tepedesin. Biz dall budakl inmiiz halkn iine, yaylmz alanmasna. Ayaksz kalan ba bir yerde konuur, ayaklar onbin yerie. Kesik ba olman m istersin?.. . oy Ne demek istedin sen?.. Bedreddinin aprdamas imdiyece hi duymad bir aprdamayd ki, mek mmek lafta kalrd yannda. Brklce Mustafa oral olmadan: Kesik ba halk ya korkarak dinler ya seyir yerlerinde seyreder. Sen bir kesik ba olmak istersen?.. imdiyece duymad aprtnn elinde rpe-re dne eyh Bedreddin Brklcenin yakasna yapt, ekti, yklendi:' Sen?.. Ne diyorsun sen Brklce ne demek istiyorsun can?.. Brklce Mustafanm gzlerinin ii yznden daha krmzyd, iri iri yuvarlanmt: Gerekirse, ekeriz ayaklar bann altndan dedi. Gerekirse seni yok_eder yeni bir Bedreddin yaratrz bilesin. Biz mrmz yatrdk bu ie, dnemeyiz, kaybetmek iimize gelmez. eyh Bedreddinliinle yetin, saltanatn sr tesine karma*!.. Bize yeni bir Bedreddin aratma... Onu da buluruz, tezidekl eyh Bedreddinin bir eli Brklcenin yakasnda gevedi, teki eli dt, sonra halsiz halsiz kalkp, kendi boazn tuttu, yoklad, Brklceye bakan gzleri yalnzlat. imdi., ben..? Sonunu getiremedi, mahzun mahzun edi gzlerini. Brklce Mustafanm gzleri buz gibiydi krmzlnda: Sana kalm.. dedi. Ben, yaaman isterim. j-i#.vsf . '' : .-,.

400 DARAACI Pekey bu kr?..'Bu kr ah Melik?.. Daha dn benim elulam iken neden sadrazamlk taslar bana, neden neden?.. Brklce Mustafa kaskat: ah Melik ile ak atmaya kalkma dedi. eyhlie her zaman bir Bedreddin bulurum, lsen ln diriltiriz senin ama, bir Kr ah Melik daha bulamayz. Bunu da bilesin. Yani... Ben?... Brklce Mustafa..? Hay can, Kre katlanacak mym?... Evet. Elulamd... Daha dn elulam idi. Bugn sadrazamdr!.. Yld olduu yere, eyh Bedreddin darmadan yld. Elleri Brklcenin ayaklarna dedi... tuttu Brklcenin ayaklarn, anlalmaz, kpkl szler kt azndan. Brklce, Bedreddi-nin aladn sand, kl kprdamad. Ayaklarna dolanan ellerden ekildi: imdi sen otur, dinlen burda. dedi. Dediklerimi dn... baka ey dnmen bize yaramaz gayri; sana da yarar dokunmaz... Ne demek istediklerimi anlamsmdr. Benim iim var, gitmem gerek. Brklce Mustafa knca, eyh Bedreddin hkrverdi. z znden kopmu kabuundan syrlm, bir baka eyh Bedreddin grnd gzlerine; ocuk emeklemesinde, bir kocaman odann iinde apalyor-du, yalnz, gsz, yryemez halde, bir bana. inde de yalnz, yapayalnz bir hasta adam yrd eyh Bedreddinn, yalnz yapyalnz admlarn srd. * * * DARAACI 401 Sefil Alinin eline bir bakr sahanda kurbaa kzartmasn tututurdular: Bunu ierden iaret gelince, Koca Evrenuz Be dedikleri bunan nne koy! dediler. Sefil Ali ii elencelie vurdu: Bre neden sadrazama deil de, Koca Evrenu-zadr?.. diye_.sordu. Ama, eline bakr sahanda kurbaa kzartmasn tututuran abann suratnn elencelik suratlardan olmadn grmesiyle kendine geldi. Abann koca Evrenuza bunak, demesinden anlamalyd ii bandan; ne var ki, kurbaa kzartmasn akl banda bir ann, hem de Be sofrasnda, ba konuk koca Evrenuz Bee gndermesinin akl alacak yann bulamamt. Abann: Avanak Arap ne bak-nrsm, gtrsene demesi, Sadrazama lf atmak gz karal senin neyine soyha!.. diye kp, gzda vermesi Sefil Aliyi btn btne kuruttu. Geri Koca Evrenuzun, elebi Mehmed Be gibi bir has Bayezdl dururken varp Sleymana kaplanmasn, sonra dnp Musanm kulu olmasn yahi ilerden bulmamt. Hele Ankara Savann sonunda da olsa brakp ekilmesini hi mi hi hazmedemiyordu Sefil Ali. Gelgelelim Evrenuz, yine de Koca Evrenuz Be idi. Osman Begin kurduu devletin temel direiydi. Bugn bayrak ekip ortaya ksa, Ben Musadan deil elebi Mehmeddenim dese, durum birden deiir, ordtmun yarsn hi dndrtmeden ard sra srklerdi. Zaman zaman Sefil Ali de Koca Evrenuzun bunayp bunamadn kendi kendine so-"rd. En iyisini nalc ocann banda Minnet Be sylemiti, doruydu. Ama ne olursa olsun, Daraac F : 26 402 DARAACI kurbaa kzartmas sunularak ktlenmesi gereken bir kimse olamazd, hele Sefil Ali bu ie ko-ulamazd. Aba henz kzmamt fakat bir gz am iinde kzabilecek haldeydi: Bre arap dl g-trsene!. Gtremem. Koca Evrenuz Be nne getirilenin kurbaa kzartmas olduunu bilmez mi? Bilsin. Ne olur bilirse? Ayp olur. Musa Beimizin konuuna kurbaa yedirmesi! Ne demek, ^delirdin mi sen? Sus arabm iti bir de bana akl m imdi? Sana ne dendiyse yle yap, kapdan gzn ayrp imar karaym deme sakn! Ya ieri karrsa birden? Ben ne yaparm? Boynum gitmez mi? Ha sen korkuyorsun? ((Korkuyorum. Bakasyla yaptr elenceni Bre elencelik deildir bu avanak arap, Musa Be buyruudur korkma! Aba bakt ki arabm zencisi gerekten avanaktr: Seni adam diye burayp

alann da, sofrac yapann da.. diye balad sokranmaa.. Sokra-n sona erince: Dinle avanak dinle dedi; Kulan a. Bu senin Be dediin Evrenuz, zn Osman Bein mtevellisi mi sanr ne sanr? Musa elebiye kafa tutmaa yeltendi. Gel der, Musa elebimiz, senin bunak gllmez; ^it tbr, gitmez. Son haber salsnda, krt gzerim grmyor, demi. Kim inanr ki Musa etoi inana bu yalana, len krln denemi, lenidir, bunak ger-, ekten mi krdr yalancktan m snamadan geiriliyor. Anladn m imdi? Anlamam bakyorsun hl? DARAACI 403 Bakr sahandaki kurbaa kzartmalar can-lym gibi oturuyordu lop lop. Az biraz drtk-lesen, drtklemeyi deneyecek olsan kurbaalar hemen uzun bacaklarnn stne kalkp atlayacakt. Kzartldklar zaman 'yeillikleri yaylm, krmzms bir renk almt. Gzleri camlam, boyunsuz balar donmutu boyunsuzluklarnda. Ayklanmadan, ie yaramaz yerleri atlp beyaz but etlerinden kzartlmalar gerekirken btnyle kzartlmalar, Sefil Aliye, snamann dehetini verdi. Hey gidi dnya hey! dedi gnl; Koca Evrenuz Be ha! Sonunda kurbaa yesin! Yemez! diye dnd; Bir lmcl can iin bu aalanma ekmez sineye. 4fcar suratna bakr sahan Musanm. Eer benim bildiim Koca Evrenuz Be ise... atar! O zaman ne olurdu? Aman?.. Aman o zaman? Bre Sefilin Alisi o zaman elebi Mehmed Beimizin ekmeine ya srld demek deil midir? Aman ko,- istemeseler de gtr... gz kr ise bile essahtan eil kulana, kurbaadr bu kurbaadr! de bre Sefil, kendin syle, bar kulana.. Arap ua dur, nereye gidersin yeldir yepelek soyha? aret etmediler daha, ettiler mi? Nedir..? Gzlerin lyor senin, niye? Sefil Ali, bir /jaL.inciri barbad etmek zere olduunu anlaynca teziine klf arand: Sahann scakl elimLy.akt da dedi. Soumasn dedim de... hani, sahann bakr oluu...? Yok bir de altn sahanda verecektik kurbaay! Abamm kt sesini yardmcs tamamlaynca Sefil Ali az nceki budala davranm at404 DARAACI latm olmaktan ferahlad: Evrenuz altn sahan grse kr iken gzleri alr koynuna sokar sen ne diyorsun aa.. Sokar m sokar, eyi dedin Bunlar... bu Be takm, soylularn tm birden altn hrszdr; yoksulun cierinde bir dirhem altn olduunu bilseler cieri takmyla skerler alimallah! Eyi dedin... baka trl zengin olunur mu? Sen ben neden olamyoruz? nk bizde hellden anlama vardr. Cier acs nedir bilenlerdeniz. Bizim cierimiz sklse ne olur? diye dnrz. Zengin dediin soysuzlarn bir kendi cierleri vardr deerli olarak; biz herkesin cierini deerli biliriz. Zenginlerinkini sayma aa; ben, zengini adam saymam ki cierli olabilsin. Sefil Ali, Aba ile yardmcs arasndaki konumaya: Canna her zengin bir deildir demesine karacak oldu, Abamn yardmcs btn suratszlyla: Birdir, birdir dedi; almayan, cier skmeyen zengin olamaz bana sorarsan. Amma sonunda adama byle kurbaa da ye-dirirler ite. Eyi yapyor Musa Beimiz ok eyi yapyor. Soylu bilinen Belerin birinde bile saa srlecek mal brakmad, he mi? Herifler anladlar yoksulluun irezilliini ki sorma. Daha beter olmallar daha beter! Ben olsam Musa Beimizin yerinde, olaman\*-'a, olsam dlemesinde sylyorum, heriflerin mallarn mlklerini almakla yetinmem veririm ellerine kazma krei srerim salmaya. oluk, ocuk, kar kz ayrd etmeden. Yoksulluk neyimi anlarlar. Avu DARAACI 405 dolusu altuna alman ipeklilerin has bedenini ul uval dalamas neyimi bilirler. Yiyecek olarak da dkerim nlerine solucanlar kurt bceklerini i i yediririm, doyasya da yedirmem ha!.. lmeyecek kadar...

Sefil Ali tutamad kendini: Eyi ki sana Be- . lik vermiyorlar bre! dedi serte: Sen yoksula da ayn ii yaparsn, cierin hasta senin! Aba olanca suratszlyla Sefil Alinin stne yrd: Sen ne biim Bedreddinlisin? diye kprd: Seni Bedreddinli deyip gnderdiler elebi Mehmed at msn ki zenginleri kayrrsn? Yardmcs da, hemen omuz hizasnda soluyarak bekliyordu. Sefil Ali pisti. Akll davranmazsa kelle elden gitmekle kalmayacak bir ara umutland d suya karacakt. Yine bir uval inciri berbad etmek zere olduunu hissetti. Yekiniver-di: Ben denedim sizi aalar.. diye srtt pikin pikin; Az aradm. Yardimcr Hi beenmedim dedi: Bu ne biim az aramadr? Bedreddinli olan zengini savunmaz! > Neden hizmet ederiz onlara pekey? Aalamak iin! dedi Aba; te boy-le... Bakr sahandaki kzarm kurbaalarn stne tkrd. Hem kurbaa yedirerek hem stne tkrerek. imdi u sra, Urumelinde ne kadar zengin as varsa benim gibi piirdikleri alarn stne tkrp gnderiyorlardr sofraya, daha beterini yapanlar da vardr, zenginler neyimizi yer anla artk... Hadi gtr iaret geldi kapdan. Gzn drt a; bunak, Musa Bein yannda otu406 DARAACI randr. Sa yannda... araym deme ha! lenden sonra seninle yine konuacaz. Sefil AliN imdilik kurtulduunu sezdi. lenin sonu.^d beni bulsunlar da konusunlar.. dedi iinden. Benim derdim Koca Evrenuz mu sanki. Benim derdim Kr ah Melik; Evrenuz iin cabas oldu. Dlediim gibi olmal ki... Evrenuz Beliini gstermeli ki... Daha fazla dndrtmediler. Alan kapdan len sofrasnda buldu kendini. Gzleri kamat. Sofa gereinden ok aydnlkt. Grlmeyenin grlmesi iin olduundan fazla amdan yerletirilmi, sofrasnn st, herkesin nnde ikier er yanar mumla aydnlatlmt. Sefil Ali, gz kamamasnda, neden daha nce bu sofaya sokulmadn dnd; kurbaalar tamak iin bekletilmiti demek. Musa elebinin, ba kedeki yerini de seti o anda; Koca Evrenuz sanda oturuyordu. Mum nda uzam yz, uzam sakallar, daralp uzam aln ile sipsivri uzayp sivril-mi brk Evrenuz Bein szlmln yukar doru ekiyor, mum klar Evre;.uz Bein szlmln titretiriyordu. enesinden aa sarkim uzun sakal olmasa Sefil Ali, Evrenuz bein oturduu yerden tavana varmak iin sabrszlandn sanabilirdi. Ya len sofrasnda tadsz bir susmuluk vard, ya da Sefil Ali, elinde bakr sahanla ieri girdiinde sofra anszn tadszlam, anszn susmutu. Belki deildi de Sefil Aliye yle geliyordu. Aslnda, ieri girer girmez Kr ah Melik denen sadrazama bakmas gerekiyordu, akl sra onun hedaraac 407 sabini yapmt ama imdi bu kurbaalar, scakl gitgide souyan bakr sahan, kurbaalara elini srer srmez Koca Evrenuz Bein dledi-ince davranp davranmayaca Sefil Aliye Kr ah Meliki unutturmutu. Eer bir de kr deil ise Evrenuz Be, Musa elebinin inanmay doruysa o zaman kurbaalan grecekti, grnce de..? de..? Kurbaa sahann Evrenuz Bein nne koyarken yrei azna gelecekti nerdeyse... elleri titremiti aka. ok yakndan grd Evrenuz Bein porsumu boyun etleri bir acayip buulanla Sefil Alinin gzlerini almt. O anda da Sefil Ali, Koca Evrenuz Bein prsk boyun etlerinin geriliverdiini grd. Sanki Evrenuz Bein btn bedeni prsk boyun etlerinin gerili-iyle ekilmi, soluksuz kalan bedene sanki, bir sr uvaldz batp kmt. imdi? demiti Sefil Alinin ii d; Ha imdi, koptu Evrenuz Beim, kopuyor, kopacak... tabaa uzand eli, bak parmaklan nasl kasld bomasna... sahan tuttu, kaldracak; kal... diriyor... vuracak ha Sefil, Musanm suratna vur.. Ne gezer! Bre lm bu Evrenuz Allah kahretsin bre kr, gerekten kr bu! Elleri kurbaalar aranr gibi, yiyecek bre! Tuh sana, bin yazk!

Musa elebi: Bldrcn ttslemesidir Evrenuz Beim, seversin deyi hazrlatlmtr, buyur, afiyet bal olsun! demez mi stelik? Sefil Alinin boynu bkk kalvermiti, gzleri Evrenuz Bein parmaklarnda olduu halde. Koca Evrenuz Bein parmaklar daha kurbaalara dediinde bilmiti nne ne getirildiini. Bunca mrnn nice aclar, nice gnl yenil408 DARAACI gileri vard ama bu., bu kurbaalar yenilir yutulur aclardan .deildi. Bir an, gzlerini amak, krpmasn zor tuttuu gz kapaklarn aabildiin-ce amak... Musann suratna tkrmek; kurbaalar azna azna doldurmak yeli esti gnlnde.. Yapabilirdi de. Drt aslan olu yanndayd ki her biri bir aslan srsne gz krpmadan dalar yiitlikteydi. Oday kskvrak dondururlar, Musann cann gk demeden alrlard... alrlard almasna ama ne olurdu sonu? Bunca yln Evrenuz ad, devletin bandan gelen Evrenuzluu: Osmanlya el kaldrd; Bayezd Han emanetinin cann ald ya kmaz myd? Bu gnah nasl tard bundan byle? Zaten savatan kam grn, zaten Sleymana kaplanma utanc, zaten Musaya dnme irezillii yetip artyordu. Bu yzden kesine ekilmi gnahlar ile sevaplar ile babaa kalma dilemiti. Gemi gnlerinin tadnda gnahlarndan arnma dlemiken bu Musa olacak ekip getirmiti... imdi de..? imdi de ona kar kar grnrse? Hayr yapmayacakt! Madem ki> krm ben, demiti, kr olarak kalacak, Bayezd Hann kadersiz dl Musa: Bldrcn tutslemesidir deyip elense de nne konan kurbaalar yiyecekti. imdi burda, baka trlsn yapamazd. Krms gstermeliinden, oullarnn kpr kpr kprandm gryor, Musayla sadrazam olacak baldrplan hayaszla varan elenmelik suratlarn seebiliyordu. Bir de u, az nce sahan nne sren sofra uann soluanlamasn sezmiti ki sanki: Kaldr arp suratlarna sahan.. diyecek bir soluanlamay-d. Yok, hayr... yiyeceim! Korkuyor muydu yoksa? DARAACI 409 Ben? Evrenuz? Osman Bein yolda? Korkmak m? Aalandn biliyor ama korkmuyordu... biraz ireniyordu, belki. Oullarm iin yiyeceim. Oullarm diri kalmad... elebi Mehmede gitmeli, benim gnahm sevaba yazdrmal, onlar iin yiyeceim. Say ki Musann cieridir kurbaalar Evrenuz, say ki yreidir... ye! inden bren sese uydu. Kurbaalar, ikinciklenmeden yedi. Tavuun derisiyle gerisine benzer, su yosunlannin kokusunu andrr bir tad idi azndaki tiksinti. Beklemi, ok beklemi bir suyun ekillenmesinde bir yumuaklk., kzartan yan yannda arlam biraz... kflenmi un, gnm rdk, vezin rm... sevdiklerini sevmediklerini, bildiklerini bilmediklerini bir arada dnmee alyor, onlarn tadlarmda tadlanyormuasna az ii, kurbaalar paralayp parmaklarnda ouncas inemeden yutuyordu. ' Bitirdi. Bakr sahann iini doland parmaklar krle-mesine; bir iki krnty da toplayp azna att. Dilerini ska ska: Musa Be sa olasn. A ttslerken ok tutmu atele bldrcnlar yoksa tadna doyum olmayacakt dedi; Lakin bana unutamayacam bir bldrcn ttslemesi yedirdin" yine de. Sefil Ali bir adm gerideydi ama Evrenuz Bein drt olunun drdnn de bir olmu sa solu hzla kolaan ettiklerini grmt; babalarnn sesi, ne denli yal bir kr adam sesine brnmee alyorsa da trp gcrtsn saklayamyor410 PARAACI du. Musa elebi trpy kulak iinde duymu olmalyd ki huylanarak szd Evrenuzun yzn. Sefil Ali'umduunu grmemenin hayflanmasn-dayd. Evrenuz Beden stk syrlm onu da ller defterine yazmt. Fakat sesteki trp gcrtsn sezer sezmez yeniden umutlanm, Musa elebinin huy'suzlanmasnm olaya dnmesi iin dua etmiti. Bu da fos kt, Musa elebi huysuz-lanmasylk kald, Evrenuz Bein sznn bir bunama sz olduuna akl yatt: Ne yediini bilmeyecek haldedir bu herif dedi belki de iinden. Bo sahan alp kmak dyordu Sefil Ali'ye artk.

Ancak o zaman orada bulunmasnn gerek sebebini hatrlad. Dledii umut yznden, umudun gereklemesini bekleye beklsye Kr ah Meliki unutmutu. Sahan almaa eildiinde hemen karsndaki Kr ah Melike dikti gzlerini; ok fazla bakacak vakti yoktu. Bir bakta tanrsa tanr tanmazsa vakit elden giderdi, a yerine dndkten sonra ne orada ne de Be konanda bir daha kalabileceini sanmyordu; aba ile yardmcs, cn ccn karmacasma soracaklar, Bedreddinli olup olmadn renmek iin ellerinden geleni geri koymayacaklard; kukulan-mlard birkere. O esnada da Kr ah Melik ban Musa elebiye evirmiti, salam gz dnerek bakmt. Kara, hafif enber sakal; tfr gz sonradan karlm ana domas krlk deil bu; yanaklarda ustura yaralarnn iyi olmu izleri be izik halinde yol yol grnmekte; salam gzn bak eykelinki ama bir- gz benzemesinden ne kar ki? Neden bu ustura yaralar pekey?.. derken, asl DARAACI 411 tandk izi grd Sefil Ali: eykelin alnnn sol yannda, karabiber tanesini andran bir siil var-dr bre kr ah Melikin alnnda ayn yei'de de var hemi de ayn biim.. eykelden bakas olamaz bu herif! Daha tesine zaman kalmad. Bo sahan eline almt, duramazd. Bir tek ey yapabilirdi, onu yapmak iin de btn damarlan ekiliyor, olanca gc pazularma ylyordu; elindeki sahan kaldrd gibi Kr ah Melikin alnnn ortasna indirmek! Ne olurdu?.. Karrd ortalk Sefil Ali kaard., nereye hangi yana? Bu yan kapda avular o yan kapda a yerinde alanlar., bir iki adm sanda solunda sofraclar; bir sofracbanm adamlar oluu neye yarar, ilkin o tutard kendini kurtarmak iin hem de hakl olarak. Bir vuruta cann alabilir miydi acaba Krn? Alamazsa yakalanmas it lsne giderdi ki yan Allah yanan! Pisi pisine, eykelden c alnmam olarak lmek it lne gitmekten daha ktyd. Bir. umut ortaln karmasna, bir umut bu iin Evrenuz hesaplamas sanlmasn;* 4 Musa Evrenuz-dan sand m bu ii, Evrenuzla oullar vur kra balamaz myd? ((Kurbaay bldrcn niyetine yiyen adamdan sen ne umutlanrsn hay Sefil Ali? Bouna sefil demediydi ustan sana brak irezillii yerinde kalsm! Sahan ldrmesine vurmak iin tutan elleri kalkt halde ks ks geriled; ayaklar Sefil Alinin... ardnda tatly getirenle sandan erbeti tazelemee eilenin hareketlerinden yararlanp, bir anda kapld dn sersemlemesini belli etmeden geri gitti... kt. A yerine alan kapnn aralnda ald soluunu ancak. Boynu, aln, avu412 DARAACI larnm ii terlemiti. Hl sk skya tuttuu sahan az ilerdeki ktn stne sessizce brakt, avularnn iini sildi. Birileri gelebilirdi, a ocann oralardan kaba sesler duydu. Yala yzndeki karaln ktn, boynunun boaznn asl rengine dndn sandndan telala yoklad yaln, karalk yoktu: Bre bu Minnet Begin boyas da has boyaym ha! gveniinde sadan inen darack merdivene atverdi kendini; alt kat aralndan baheye, oradan sk aalarn duldasna sinerek sokaa vard. Nalc ocanda Minnet Bee ulatnda Sefil Ali sklm pklmd. Olanlar, olduunca, sklm pklm anlatt. Gayri i kalmam Ev-renuzda dedi. Be, dernek gelmiyordu gnlnden; eskiden herkesin severek benimseyerek syledii gibi Koca Evrenuz Be demek hi gelmiyordu. Kellem yerinde dursun da isterse fkl yedirsinler razym, der bunak. Yazk, bin kere yazk! Minnet Bein Habe zencisine boyanm yz glmsyordu. Brak sen imdi Evrenuz Be-i dedi. Seni onun iin gndermedik lene. Brak var m Minnet Beim. Evrenuz gibisi bu hle gelirse ben bu Devletin Belerine nice gvenirim.? Bir tek Evrenuz mu vardr bu Devlette soy-ha? Bir tek Evrenuz yle olmakla m yklr Devlet? Temeldi o! Osman Beimizin glgesi bilinirdi. yleyse korkma. Evrenuz Be aklldr, hepimizden aklldr. Ama aklllar da

aar ara sra, onlar da insandr. Aklllarn ara sra amas eyidaraac 413 dir nk ylelerinin utanmas bizimkilerden beter olur. imdi bu kurcaa ii Evrenuz Bei de, oullarn da, teki Beleri de yle bir bileyecek ki Musa Bein boynunu kesecek o bileme. Sen benim dediimden ama, bekle grrsn. Tam srasnda olmas Tanrnn eyiye iaretidir. Nasl tam sras Minnet Beim nasl Tanrnn eyiye iareti bu? Sen ah Meliki syle.. eykel mi? Ceykel. . Yzdeyz m? Yanlmayasn? Eyice baktn m? Yzdeyz, yanlmadm, eyice baktm. yleyse abuk hazrlan akama gidiyoruz. elebi Mehmed Be bu sefer gl geldi, salama geldi, Vizededir, Burak Bei, Paa Yiiti, Sinan Bei hemen grmemiz gerek... duydun mu?.. Bu sefer... tamam m? Musann ii bitik mi? Hem de nasl? Koca Evrenuz Bee kurbaa yedirildii duyulursa Be mi kalr Musann yannda bre? Tez ol! Bu haber her yana yaylma -ldr, yanmdan ayrlmayasn! Minnet Beim... ben... kalsam? Neden bre? Benim bir andm... bir cm., bre Beim ben eykeli bulmu iken cann almadan nasl giderim.? Sefilsin sen, ara domas sefilsin bouna dememiler. Bre, devlet devlet dersin! Devlet varken ortada kiinin c m dnlr avanak sefil, yr! Yr dedim sana araplm bitti artk, 414 DARAACI sil elini yzn de adama dn. Devlet var imdi Devlet, kii yok., yr! Duydun mu bre kardalk Koca Evrenuz Beimiz ne yapm? Mektup yazm elebi Meh-med Bee iletmi. Ben senden yana getim, diye siymi.. Ee, ne varm buncazda? Sen Koca Evrenuz Be olsan da kurbaalar yedirseler bldrcn niyetine ne? yapardn? Hakldr. A bre ondan deildir hepten kardalk o senin kurbaa yedirme hikayesinden ncedir, nce yazasym.. Ge bile kalm ge bile... kr akl bana gelmi. Yoo yle demeyesin bre. Osrrlarlnm umudu elebi Mehmed Bededir biz kr imiiz grememiiz, artk gzmz ald demekteymi.| O gz kurbaay yemeden nce almalyd karda, Emir Sleymanla. birlik olmadan nce almalyd. Asl nedir bilir misin? Eil kulan ver bana deyivereyim: mal mlk elden gidiyor, mal mlk, mal mlk! Kendi bir kuru hasra oullar yasz bulgur ama kalacak, torunlar onu da bulamayacak bilmez mi buncaz o kurt! Bre sen de -ctedenberi zenginin soylusuna Bein hasma di bilersin. Beler soylular zenginler olmasa biz birbirimizi yeriz! Hah ite arla balkabakl ki buncas olur. O dediklerin olmasa biz oluruz, Be paa soylu DARAACI 415 zengin... Musa elebi bu niyettedir byle giderse bir tek a plak kalmayacak lkede... Ya zenginlii elden gidenler n'oolaca'.c kardalk? A plak yoksul kald yine ortada... onlar adamdan saylmaz m? Sen sayarsan say bana ne? eksin it dlleri anlasnlar, anlasnlar aniasnlar!. Eh yleyse Evrenuz Be de dner' elebi Mehmed Bee akl banda olanlar da dner... hakl saylrlar hemi de. Ne saylrsa saylsn... Onbin Evrenuz buna dnse ne yazar. Btn Bedreddinliler bizden. i i yeriz kar geleni. Yerdin yiyemezdin; olurdu olmazd dedikodular ald yrd Urumelinde. Alt yedi yldr elebiler kavgasna alan, bazan bkan Urumeli Trkmeni iin dedikodusunda alkanr, kimi bir yandan kimi teyandan uma bekleye dnelenir-ken bir akam st eyh Bodreddin, yanndaki kethdalk odasndan tez canl bir patrt Juy-du. Bir eyler ekilip

devrilmie ekmecelerin alt stne getirilmesine benzetti. Vard apt, seirtip kethdalk odasnn kapsn at. Bir de ne grsn? Brklce Mustafanm kendisidir. Brk-sz salar dalm alnma dm, terden dt yere yapm; e^e geirdiini bir yaygnn stne dolduruyordu. Odada dalp dklmemi bir nesne yok gibi. Brkcenin gz dnm, belli ki eli aya da teneirde; burnunda ter boncuklanm ayn.ca. Bre Brklce nedir halin? Yangn m var bilmediimiz bir deprem mi olmutur.? 416 DARAACI Brklce, tezliine ara vermeden homur homur; Bekle grrsn! cevabn verince eyh Bedreddin belinledi. Epey bir zaman nce Kr ah Melik ile gsteri yarnda Brklceden aznn payn ald alal eyh Bedreddinde bir rkeklik skn etmiti. Brklce Mustafa ile sk karlamamaa gayret ediyor, ister istemez karlatklarnda alttan alyordu. Yapabilecei bir eyi olmadn bilmenin, yularn ipini ele vermi olmann gszlnde; verilenle yetinmenin, nne atlan kemiin yanda prldamann avunuunda Brklceyi daha ktye vardrmaktan, elindeki kemik yan da yitirmekten iin iin korkuyordu. Sinsi frsatlar kolluyor, Brklceyi de Torlak Kemali de Musa elebiye yedirip kurtulmadn yollarn aryordu. Bir defasnda. Musa elebinin tadnda olduunu sanarak dert yanm, ikisinin ilerisi iin tehlikeli hle geldiklerini, yerlerini hazmedemediklerini sylemiti... belki muradna erecekti de. Ama bu Kr! Bu Kr ah Melik! Sadrazamlyla girmi odaya, sanki kokusunu alm da girmi. Brklcenin de Torlan da evrelerine adam toplamaktaki ustalklarn anlata anlata bitirerriemiti; Musay kandrmt bir rpda. Bedreddinin oku yine tersine dnmt; Kr ah Melikte olduu gibi Brk-lceyle Torlak iinde de kendi oku kendi barn yaralam, herifleri Musaya yedirmeyim derken Masann birinci adamlna kartmt. Hele bundan nceki Musa elebi Mehmed atmasnda Brklceyle Torlan adamlarn toplamaktaki beceriklilii, savata Musa Belilerden yana dp Mehmedi kaa zorlamalar yok mu? Top atsan gayri ikisini de Musadan skp alaDARAACI 417 mazdn, bir olmulard nerdeyse. Bedreddinin: Bre hangi adam? Bre bunlar benimdir, benim adamlanmdr. Bana inananlar benim admla toplayp, beni bayrak edinip saldn! demesi ancak bir szlanma olup kalm, Brklceyi gldrmt bangr bangr. Kengelli gllerde pis pis srtm: aOnlar beni bilir beden olarak, sen szsn sz! demiti. Sz dediin ona uygun bir bedene girmedike havada sallanr. Sen dnrsn, ben yaparm; sen dneceksin ben dncelerini kullanacam. Var git dnmene bak sen, yoksa eker alrm srtndaki samur krk, altndaki at evindeki uaklar veririm Kr ah Melike... ister misin Kr eyh Bedreddin yapaym, haa? Kim inanr ki? Herkes! Seni kim bilirdi? Odunu karp eyh Bedreddindir desem kalabala eilip oduna taparlar sen ne sanyorsun kendini? Kitapsn sen! Var kitaplnca kal. tesini deneyim deme sakn! Krmz gzlerini devire devire, arap tortusuna dnm burnunu kvra kvra yle bakmt ki Brklce Mustafa, Musadan da umudunu kesen Bedreddin bir kere daha yalnz kesine, iinde bsbtn yalnzlaan admlarla bir kere daha ekilmek zorunda kalmt. O gn bu gn Brklceyi ilkin, u imdiki gibi karsnda korkmu bir telan batanda rpnr gryordu, bu da ac bir holuk veriyordu yreine. Ac badem iinin lezzetini duyuyordu. Brklcenin homurtusuna pirelendi: Nedir bekleyip de greceim? " Daraac F : 27 418 DARAACI Brklce Mustafa, yaygya koyacaklarn koymu, en son, ynn stne hayli kocaman, sandk biimi bir kapakl ekmece atmt... Atarken alan kapandan taan altn, zmrt, yakut.... Ona benzer, avu dolusu paha biilmez zenginlik dklnce kfretmi: Ne bakyorsun? _ Babamn mal deil bunlar... iin gerek i iin... diye barmt, dm stne dm atmt. Ne ii? Brklcem ne oluyor? Tanr akna sylesene! Dinsiz imansz sylenile kprn st Brklce: Bre sefil ekil kapdan', Musan

ld, ld! Kayorum been! ld m? Musa m? Ne zaman? Bu sabah. elebi Mehmede yenik dt. Batakla kaarken boulmu. elebi Mehmed yarn Edirnededir, ekil yolumdan!. Olamaz! Hayr! Yalan sylyorsun, eleniyorsun benimle! Delisin sen, yetmezmi gibi sarsn da! rmcek kafan kar bak halk ne konuur Edir-nede? Sabahtan beri ortalk nasl dalgalanr kime dalgalanr? Bre sen kitap der hayatta, kitab ineyip ezen soka neden yok sayarsn. ekil dedim kapdan! Ya Torlak? Kemal nicede? Manisa yolunu oktan tuttu. Ykte hafif pahada ar ne varsa gtrd, duydun sanrdm. Yooo... yok bre! Brklcem, hay can., ben uykuda mydm? Pekey Kr..? ah Melik? O da m? Ondan bana ne? Biz iki kiiyiz, Torlakls ben! DARAACI 419 Ya ben? Sn mi? Konyada gelip eteklerimi pmediniz mi? Sakz Adasnda beni el stnde tutan siz deil miydiniz? Sen olmasan biz de olamayz, varmz youmuz diyen siz deil miydiniz? O o zamand. imdi? Brklcem imdi? Hay can ya imdi? imdi Torlakla ben, yalnz ikimiz imdi, yeteriz! Senin adn yetiir bedeninin olmamas daha eyidir Yaaa! Ya ben karsam ortaya! Kiminle? Sen kitapsn dedik halk tanmaz bre seni! Kitap olarak halka grnrsen halkn elencelii olursun. Ya eykeli srersem ne? Kr ah Melik ha., bulursan denemekten ekinmeyesin... Dn ekemediinin yarn ardna d.. Ben! Ben olacam, nde ben olacam! deyip bouldu Bedreddin ama sonu bir bomaca ksre tkand. Brklce Mustafa, ksrkten krlacak, bin paraya ayrlacak gibi uunan Bedreddini seyretti bir an acmasz gzlerle. Sanki bir korkulua samur krk giydirilmiti. Zehirden ac sesi, stne basa basa: Sende o yrek yok! dedi. Kitabnda bile yreksizsin; saklanyorsun, szlerin ardna gizleniyorsun. ekil kapdan artk, geciktirme beni. ksrk uunuunun bz|?m;lnd<5> duran Bedreddini om zundan itip yanlamasna evirdi. Bedreddin hafsiz, gsz-yanlad. Brklce420 DARAACI nin srtna att knla geiine yol verdi. Gidiyordu. Bedreddinliini brakyorlard. Musa lmt. Kazaskerlik umutu. Afra tafra, cart curt, bilginler meveretinin ba ke minderine kurulmalar yoktu artk ha! Brklceyle birlikte. Brklcenin srtndaki kma klanm hepsi de., gidiyordu; Albz alsn cann bu it, bu Brk-lce denilen meret gtryordu srtnda. Bedreddinin stmal gzleri zavalllat, n iyice s-yndrd, ld. Brklce! Mustafam! Hay canm benim... ben? Ben ne olacam? Dnmedi bile: Bann aresine bak! dedi. Nasl? Nasl? Bamn aresine bakmasn bilemem ben Brklce; dnrm, yazarm, baka nesne bilmem ki.. -, Bu sefer dnd Brklce merdivenin banda. Gzlerinin krmzl bir baka trl m, burnunun arap tortusu bir baka eit yalabu-mutu: Akl vereyim, kullanmasn bilirsen ie yarar dedi; Osmanl soyundan gelenler budala-cadr. Kitap yazanlara, ad an bilinen senin gibilerine sayg duyarlar nedense... elebi Mehmed de ayn soy. Canna dokunmaz, akln kullanrsan yerinde bile brakr seni, kazaskerlikte kalrsn korkma; yanndayz. elebi Mehmedin bilginlere gsterdii saygdan yararlanmasn bil., bu kadardr sana vereceim akl!.. Hoa kal dahi demeden gitti meret; gitti. Kazaskerlik Evi anszn sustu l susmacasna. Bedreddin olduu yere ylp uundu. Zangr zangr titreyen denek bacaklar,

sarsntdan sallanan bedenini ayakta tutamamt. Samur krk birden boalm gibi ulland stne. IpsDARAACI 421 lak buularda soluk alamyordu. Zorla dnebildi Brklcenin szlerini. Yalnz, kimsesiz bir basma bir kuytu dam alt zledi: Ne zamandr tasarladm Teshilimi yazaym baari, elimden iu gelir ancak diye sylendi; kendi kendine, aladn sand ama alamadndan emindi. Durup dururken sarsld her yan. Bir aacn topraktan skl kkleriyle birlikte, bir aacn yry... yle geldi, bedenini yle aa gibi hissetti... kalkmt, yryordu. Gideceim! diye uludu bir ses boazndan; elebi Mehmed Bei karlayacam. Musa ldyse gelen yabancs deil ya, kazaskerim kazaskerim kazasker! Kazasker kalmalym ne pahasna olursa olsun! elebi Mehmed Bei hayallemee alt; elebi Mehmed Bein kuluk gneinde Edirneye giriini!.. Ve kendisinin, kazasker eyh Bedreddinin elebi Mehmed Bei karlayn, hnkarn, yannda yerini aln... Ilk bir titremeydi bu defa iliklerine dolan. Yeni aan bir bahar andryordu. Tadna doyamad. Doyulacak gibi mi zkkm! diye sylendi azn arpta arpta; Doyulacak gibi mi meret? * * Sefil Ali btn gn az kuruya kuruya Mir-net Bei arad. Bulamad. Nalc ocann ustas: Be konandadr dedi; oraya kotu. Be konandan: Nalc Babada olmaldr dediler dnd oraya seirtti. kin422 DARAACI diyedein Be kona ile Nalc oca arasnda mekik dokumaktan iflah kesildi, sonunda, ar Camisinin nnde Minnet Be ile burun buruna geldi ama Sefil Alide de Sefil Alilikten eser kalmamt. Dili bir kar sarkm diyenin hesab, omuzlar tm, gzleri solamt. Cieri alp alp veriyor, gs demirci kr haltetmi de-dirtmecesine inip kalkyordu. Bir de scak, bir de toz ki sorma. Gne, ate topu olmu Edirnenin gnde kol gezmiti bu saataca. Edime dersen bir maher gn. Eh, artk Bayezdm baka bir olu kalmadna gre Trkmenin Trkmeni vurmas sona eriyordu, bundan byle bir dur durak, bir otur oturak, bir gl glistanlk... bakas olamazd. Bakas olamayacana gre de Edirneli alp oynamalyd, onlar da yle yapyorlard zaten, gn boyunca yle yapmlard, yeni Hnkrn, elebi Mehmed Beimizin de maallah vard Allah iin... o ne boybos, o ne beden, o ne ehre Yarabbi! Hasta m biraz hastaca m ne? Olmasn m yani? Az m ekti bu yata? Yirmibe yaras varm yirmibe yara ne demek kar-da, bedenin neresine sar? En nde dmese bunca yara alnr m? Musa da tek yara bile yoktu. Isay kimse grmedi zaten... hamamdan bilenler Sleymanm bedeninin zedesiz olduunu sylerlerdi dnsene, yirmibe yara, ha babam kimde grlmtr? Ya dedin mi kamdadr ki? Tanr Trkmene balaya yan; yiidim nasl da bakar farkettin mi bre? Sanrsn yz yllk grm geirmi gzleridir, balayc bakmak-. ta; dnr bakmakta, akll bakmak a.;. Tanrm nazarndan kem gzlerden saklaya bize b^cyesi gerek; bize padiah olacak nde dDARAACI 423 melidir hey hey! ekti mi klc ate samal vurdu mu yumruu yrek oynatmak devirdi mi gzleri korkutmak ama el srd m stmze ok-amakdr gnlmz caanm hey; bize ba byle ola, elebi Mehmed Beimiz gibisi Ja..." Snk gnlm kalk ayaa dn bre! Vur tezeneyi tele deli ozan vur ki dirilem hasret kalmm Baye-z ddan bu yana hasret! Edirne bu idi; byleydi, tut ki tutabilesin. Byle bir Edirnede de Minnet Bei bulabilmek akl alacak ilerden deildi. Ne var ki Tanr Sefil Aliye acya... yoksa, ar Camisi gibi kalabaln gbeinde Minnet Be ile burun buruna gelmek bir acayip haldir ki o da Sefil Alinin harc olamazd. Eer Minnet Be adn armasa Sefil Ali geer giderdi. nk habein

zenci yz oktan silinmi kendi z yzne dnmt Minnet Be. Ama ya o da yorgundu yahud can skkn keyfi kaknd her ne hal ise, yz glmezlerden olmadysa glmezliinin bir sebebi bulun-. malyd. Hemen ellerine sarld ki pe. Minnet Be el ekti ptrmedi: Nerdesin Sefil? Nerelerdesin? diye sordu glmezliinde; Arattm bulduramadm, sordurdum renemedim. Bana bir ktlk geldi sandm sonunda. Ne gelebilir bizim garip bamza Minnet Beim. Gelse gelse lm gelir ki onun du u sra yanmza yaklamasn yasaklamm. Soyhaya bak sen! lm babann at uayd sanki. Hangi cehennemdeydin? ((Beim bilirsin beni, derdim bir tektir o da eykeldir. imn yanmza yaklamasn yasak-laymz da bu yzdendir. Ben bu eykeli bul-madan canm almadan, Balm Ustann cn yer424 DARAACI den kaldrmadan ne rahat ederim ne kendine gelirim. eykelin cann aldm m gerisi vz gelir bize. eykelin ardna m dtydn? Evet 'Beim. Gel gr ki yok kodunsa bul iti. Soytar, sadrazamlmdan utanmam kam. Bir ara izini bulur gibi oldum, dtm peine. Gelibolu, Eceabat derken oralarda yitirdim izi. Ya dalara snd ya boaz karya geti. Bilemedim gayri, iz yok... dndm ben de. znie gitmi olmasn? aznikte ne var ki? Gider mi dersin? Gider, Kr ah Melik olmadan nce, eykel iken daha, eyh Bedreddinin elula deil miydi? eyh Bedreddin. znikte srgn ya?.. elebi Mehmed Beim bizi de yle bir srgne srse ya Beim. Ayda bin ake alacaksn. znie kad olacaksn... kelleyi kurtarmas da abadr. Ha imdi de elebi Mehmed Bei ktleye-ceksin? Yok, h, tbe Minnet Beim, sen beni bilmez misin? Hnkra dil uzatrsam dilim kuru-maz m? Benim demem... hani... ey gibi; Musa-nn ne id belirsizleri yanma aldn kim bilmez, yle birini..? Burda yamldn Sefil Ali, Bedreddin yle ne id belirsizlerden' deildir. Adam kitap ehli, yazd m yazarnu, yle syler bil^nfer. Hnkr adamn deerini anlamasa kolayna aldanmaz. Brakalm bunlar... sen, pek yorgun grnrsn, oturalm m? Oturulacak bo bir yer, de yok ya... Gel, u aacn dibine melelim oras tenhaca, gel gel... bre gel seninle konuacaklarm var. DARAACI 425 Beim'sen mel, benim azm kurudu adrvandan iki yudum ieyim hemen dnerim izin verdin mi? Minnet Bein, verdim, demesini beklemeden app adrvana llelerden birine dayad azn kana kana iti. Elini yzn yudu; boynunu boazn, gsnden aasn sulad. Yzne bir iki avu su daha arpp kotu geldi Minnet Bee: Saolasn Beim aklm bama dnd saylr artk, serinledim dedi; Buyur buyuracan. Otur. Otur ki konualm, biz bize. Sefil Ali oturdu ama ikillenerek oturdu. Minnet Bein, biz bize, deyiini beenmemiti. Soramad. Dinle beni Sefil Ali dedi Minnet Be; Bundan sonra tenim yanmdan ayrlmaca yok. Benim bilgim olmadan bir yere gitmece yok, kade-riiu bana balayacaksn. He, diyor musun? Der misin? Derim. Hi dnmem. Senin yann benim iin, deerini bilirsem, dnya nimetidir. Lkin.? ikin? &>.ce iki kiiyi grmem gerek. Gr. Sakncas ne bunun? Kimler? Biri ne Be Yz bsbtn glmezi eti Minnet Bein; sert, kat. izgilerin ara yerlerine, ara sra yerleen glmseme izleri de silindi. Sefil Aliye, Minnet Bein bar yanm gibi gelct-; sakatlan^ yrei, pr pr etti. Minnet Be: teki? diye edi ban hafif426 DARAACI

Sefil Ali garipseyerek: teki... brahim Be dedi. ibrahim Paa diye deitirdi szn hemen. Minnet Bede bir deiiklik olmad. Eline bir p alm, topraa, birbirine giren izgiler iziyordu; topran yzn oynuyor kartryordu daha dorusu; Eyi... git gr brahim dedi; elebi Mehmed Beimizin sadrazam olduunu biliyorsun herhal. Ya ne Be? Topran yzn oyan Minnet Bein p krlverdi, birden bastrmt pe; ba gsne girmecesine eildi. Dudaklarm aamadan: ne be ld Sefil Ali dedi; Bamz sa olsun. Yok! Olamaz^ ^Lmet Beim ne Be le-mez canm, srasz! ^ ekti derin derin Minnet Be: Bana sorarsan... ben de... yani yreim yle diyor... lkin ld. Yenilip kaan Musa elebinin ardna dt. Herhal bir densizin eliyle kklenerek lmesini istemedi Musanm. Bayezd Han/jn oluna yle bir lm yaktramad belki de. Kendis' tutmak, eliyle elebi Mehmed Bee getirmek istemi olabilir, bilemem artk. Belki de ne Belliin verdii hakka gvenerek bak isteyecek, Musay bala-tacakt. Dedim ya, niyeti ne idi bilemiyorum ama Musanm ardnda at srp gitti. Kurtulu olmadn gren Musa elebi, ardndan koalayanlar-dan kaarm umuduyla atn sazla srm. Sazlk, bilinmez; adam hem kurtarr hem yer, yabancsn muhakak yer. Durumu gren ne Be de .atn sazla srm; tekiler: Kal, gitme batar boulursun Beim! diye rpnmlar ama duyan Kim. Bakmlar ki Musa elebinin at batDARAACI 427 m, kendisi debelenmekte, debelendike de batyor, ine Be tutmu Musay kolundan, ekmi. Galiba kendisi salamdaym ki ekmi Musay, fakat Musa boazmaca batakta... derken, olan olmu; tutunamayp dengesini yitiren ne Beimiz, Musanm can havliyle ekiinin arlna kaym, yuvarlanm bataa, Musa elebi ile birlikte boulmular, ite byle Sefil Ali... Batak, Bayezd Hann olu ile Bayezd Hann can yoldan bir arada yutmu, kardklarmda el ele imiler, Tanr duraklarn cennet kla, ne diyebiliriz ki? Evet, ne diyebiliriz ki? deyi yutkundu Sefil Ali; yutkunuu, hkra benzer bir hal alp boaznda kald, ne Be gibi Be zor gelir yer yzne bir daha, he mi Minnet Beim.? Zor gelir Sefil Ali.. Nice Beler bu karda kavgasnda batt bataa, bala buland... Kt oldu bu krm Beim ok kt oldu... Allahtan ki ne Be batan-beri kimi tutacam bildiydi, ya tekiler yze-rindeki bal nasl silecek? Tasalanma. elebi Mehmet Be balamasn da bilir gnl almasn da. Devlet neyi gerektiriyorsa ona eilir. Biz, bizi dnelim; kaderini baladn m bana? Boynunu edi Sefil Ali: ine Be yok ki ar-" tk.. dedi sadece. Pekey. yleyse bir hafta dinlenelim Bir hafta sono ne yapacaz Beivn? Yine klk deitireceiz Sefil Ali, Sen de ben de usta,s? olduk saylr. Bedreddinliye benzeyeceiz bu sefer. lerime gireceiz? Ne var ki Bedreddinlilerde Beim? 428 DARAACI Ne yok ki diye sor? En bata eykel, senin eykelin? Sefil Ali mosmor kesildi. Yorgunluunu, az kurumas, dizlerindeki kesiklik alm ban gitmi, hepsinin yerini mosmor bir fke doldurmutu. Minnet Be: Hadi dese kartal penes'vnde alp kartal gagasnda engelleecek bir fke... * * * * eyh Bedreddin, bir aya diz altnda teki dikili, karnna doru ekik; srt kanbur sanki iki bklm... evin kma odasnda cami n nda bir saattir; belki iki saate yakn ylece kazk misali eilip kaklm, yazacan evirip evirmi, aklnn karanlk dnemelerinde fr dolay dndrm yine de geri gndermiti; gsnde kz at.s"r."in kavurmasnda tten bir yalnzlk... bir drj d\var ii sknts ki penceresiz... gariplik, gariplik, gariplik. Sanki zaman ilk yaratldndan bu yana askda kalm, sanki ilk yaratldnda donmu; yahud zaman bu noktasnda, bir adm sonu zamanszlkt. yleyken buldu yazacan unu yazd: Habs ve gurbet bels iinde, skntlarla pynm. Kalbimin iindeki te tutuuyor. Gnbegn artyor. O suretle ki kalbim demir de

olsa salamlna ramen eriyecek! Kam kaleminin ucu csrdyordu katta; is karas n.rekkep czrtlarla dklyordu, her biri et yiyen bir kara karnca dizisinde uzuyordu. Yreindekini dkmt. Gsndeki yalnzlk, gnlndeki gurbet, hi bitmeyecek olan bir sonsuzluk derdi bydke byyordu. Kazaskerlii srasnda ne vakit yazsa iirMeki yk boalr, DARAACI 429 doru drst soluk aldn hisseder, rahatlard. Ne zaman yazamasa lme e bir ykn gnlne dolduunu sezinlerdi. imdi tersine dnmt dnya. imdi, hele znie geldi geleli ne zaman kam kalemi eline alsa, derdi bir ise bin oluyor, gebe kediler gibi i-iyordu, kunlayacak ksraklarn hrnlamasnda izbe yerler aryordu; yazamad zamanlarda; insanlarn, insanlarn iinde de dost bilinenlerin bencil yreklerindeki kpkzl canavar itehasn grm , olmann vurdumduymazlna veriyordu kendini, yazmad zamanlar... dnya, bir hiti. Karncalar, kediler, kpeklerle ksraklar ne ise insanlar da o hi olan dnyann hiliklerinin farkna varamadan yayorlard. Sanyorlard ki dnya bir yeme dnyasdr, gc gc yetene deyip, kediler kpekler ayar birbirlerini yiyorlard. imdi ok gerilerde ok karanlklarda kalan ocukluunun Kara Mustafas azgn deve boynunda bouna lmt, aptalca. Neyi isbatlamt lm? Hi olmadn' m yoksa bir bakasnn, ocuk Bedreddin'in hayatn kurtarmakla yceleceini m? Ya o yola ta deyen derviler..? Bir gece vakti ramazann ay nda mrl mrl bir adm, bir adm daha uzattklar ham yolun yrnr hle gelii ile ne yaptklarn sanyorlard? Hl kulaklarnda kalmt ay na karan mrltlar: Tabiat bir kitaptr oul! nsanlaryla birlikte hiliinde yorulduunun farknda olnlayan bir dnyann tabiat olsa olsa bir kitap olurdu ancak. Msrn Nili gibi durgun, gnei gibi uyutucu, yahud zniin glne benzer bir dmdz kitap! Kitap dediin yrtmalyd. nsanlarn yreindeki pas, dost bilinenle430 DARAACI rin gnlndeki kpkzl canavarn alev dillerini, insanlar da saran dnyann hiliini yrtmayan bir kitap insanlara hi bir ey vermezdi. Ne zni-in gl ne Msrn Nili... Sakaryann altsn and gnler oluyor ama altya hasret leceini bilmenin umutsuzluunu yayordu. evresinde kimse kalmamt. Kazaskerlik gnlerinin samur krkn arada bir, o da geceleri el ayak ekildikten, ev halk uyuduktan sonra sandndan rpere rpere karyor, parmaklar rpere pere okuyor, uzun uzun kokluyordu, sonra, rpere rpere giyiyordu... birdenbire kazaskerlik gnlerinin has dndrc havas saryordu bedenini, evresinde babozuundan yenierisine bir kalabaln halkalandn, bir anda ve bir arada soluk alp verdiklerini duyuyordu. Ne gzeldi! Hiliin dnyasnn hiliini silkip atmas, insanlarn bir anda ve bir arada soluk almas ne gzeldi! Kalabalk! Benim kalabalm!.. Benim varlma bal benden sonra yok olacak kalabalm!.. Kazaskerlik gnlerinin samur krkne smsir ki sarnyor,, sarmyordu. Babozukluundan yenierisine bir dolu kalabalk evresinde skyor, skyordu; halkalar, zniin glne den yamur damlalarnn halkalarnda yaylyor, yaylyordu; dnyann hiliinin stne stne, hilii yok etmecesine gidiyorlard... dnya hiliinde daralrken insanlar kenetlenmi, bir anda ve bir arada soluk almann var gcyle varla alyordu, geniliyorlard. Admlar; iinde ne zamandr yrmez olmu topallayan admlar, kazaskerlik gnlerindeki hzlar kazaskerlik gnlerindeki saylmazlklaryla yDARAACI 431 ryorlar, yryorlard. Ama, sadece gece vakti, sadece el ayak ekildikten ev halk uykuya vardktan sonra... sabah olmasn, samur krk srtndan hi karlmasn, ev halk uyanmasn, ekilen el ayak yollara dmesin istiyordu. Kr nefis! stemekle olsayd her dilek dnya bylesine fk iinde mi yzerdi! Yazdklarn bir kere daha okudu: Habs ve gurbet bels iinde, skntlarla pyanm. Kalbimin iindeki te tutuuyor, gnbegn artyor. O suretle ki kalbim

demir de olsa salamlna ramen eriyecek. Buruturup atmak geldi iinden kad. Bu muydu insanlarn gnlndeki pas yrtacak kitap? Dost bellenmi heriflerin yreindeki kpkzl canavarlarn ate dillerini skecek olan kitaba byle mi balanrd? Bu bir acnmayd bre, kendinden nice yllar sonraki insanlara ileniyordu, on'.a-rm eyh Bedreddine acmalarn istiyordu... tuh! Buruturamad yazdklarn, eli varmad, Ben buyum! diye sylendi. Ben imdi bu durumdaym. Benim byleliimi bilmeliler ki yazdklarm anlayalar. Beni bilmeyen yazdklarm ne bile yazdklarmdan ne anlaya... Kim bilecekti, kime yazyordu? Kendinden nice sonraki insanlar? Nasl insanlard onlar acaba? Muhakkak iki elleri iki ayaklan iki gzleri,' azlar, burunlar olacakt, beden insan bedeni ya ruh? Ruhlarnn nasl olabileceini merak etti. Beni okuduklarna gre benim gibidirler.. diye dnd, beenmedi: Beni sevmeyen de okuyabilir.. diye sylendi. Beni sevmeyen? Nice yllar sonra da insanlar sevmei renmemiler, dostluu bilmemiler h43*>, DARAACI l bugnki gibi birbirlerinin kuyusunu kazar birbirlerini yer insanlar m olacaklard. Tanrm? yle, sa_ ne gerek var sreklilie dnya batsn, ir .ilden batsn, nice yllar sonrasnn insanlar da bizim" cehennemimizi yaamasnlar hi deilse... sevmemek cehennem deil de nedir? Dostun ^;^nav"J.1 amasndan daha beter bir cehennem dnlebilir mi? v Att erinden kam kalemi, hokkadaki mrekkep alkand, devrilip ortal karaya boayacakt nerdtyse, tez tuttu ucundan. T azmayacakt. ^ r Kendi dm kendim grdm insanlara grdrecek dm yok benim! Kalkn sedire uzand srt st, brakt kendini. Ce;^.tVrr grnen gk yz ak maviydi. Bir sere cikleyere,k pervazdan utu yan pervaza kondu. Pis! Utum diye bbrlendi? Sokrann srsrd: Utun mu zamana kanat germelisin ki.. Korktu. Sk sk korkard ama bu sefer ki bir baka trdendi, tuhafl vard. Ne iinde ne dnda insanlar yoktu; allmn tesinde bir yalnzlk, bir zaman yalnzl zaman sessizlii... Yan pervazdaki sere de hangi cehenneme kaybolduysa ciki kmaz bir yalnzlkta; ilk defa kendi ruhu rlplak soyunmu, cierini yreini atm bir kenara, ruh olarak gelip karsna dikilmiti. Yllar nce bir kere bir gece ocan ateini kartrrken t deyip yanan bir kuru odunun trtsnda da byle olmu, ruhu bedeninden syrlp ocan ateinin stnden szlerek umutu. Ama bu seferki gibi gznn nne gerilememi, gznn DARAACI 433 nnde sallanmamt. ok ak olarak gryor hareketlerini seebiliyordu. Przsz bir saflkta dmdz bir ruhtu. nceden: Sen kendini ne sanrsn? diye sormu, hemen kaybolmutu. Az nceki sere gibi. lk defa kendini ne sandn dnd. lim adamym diye mrldand, Ben ilim adamym ilim adamym. lim adamysa pekey ne ii vard kazaskerlikte ne ii vard Brklcenin Torlak Kemalin pisliklerinde? Ne yaptklarn bile bilmiyordu, ne yapacaklarn da. kisine de uymakla hat ettiini anlad. Daha nceleri de bunu anlam fakat zerinde durmamt. imdi irendi. Snk: Bir ilim adam yrtmaz yaptrr dedi, Karaysa karay siler, aklatrr, yrtc kitap yazar m ilim adam bre! lim yapcdr ben ne halt kartrdm Tanrm? Frlayp kalkt. Bahedeki odunluktan al rp, sekiz on odun ald, getirdi oca yakt. Tezidek bitirilmesi gereken bir ii varm da geciktirmekten, yetitirememekten korkuyormu gibiydi. Ate drt bir yandan tutuup kuru odunlar alev alnca apt yan odaya girdi, sand dorulad, at farknda olmadan; gzlerini kapamt. Hrsl elleri samur krk buldu, ekip kard. Geldii gibi gitti ocaa. Samur krk drp bkt, yanan ocan alevlerine atacak:..ken: Yanmaz! Byle drl b-klyken yanmaz bu dedi. Daha gevek toparlad. Yine atamad.

Eteklerinden tututurmay denedi ama eteklerden birini alevlere uzatrken: Daraac F : 28 i1! 434 DARAACI Yok yakalarndan tutuursa daha eyi yanar dncesiyle geri ekti. Bir an sa yaka m sol yaka m yansn... ikinciklenmesinde duralad. Samur krk yakalarn ortasndan tutup sarktt... alevlere byle verecekti. Samur krk btn grkemiyle sarkt gzlerini^ nne, kazaskerlik sarkt, Hnkr yaknl sar:t, atlar uaklar sarkt, lyordu az. kalsn eyh Bedreddin, soluu boaznda yumruklanmt. Samur krk m ekti kendine doru kendi mi utu samur krke?.. Bel ki de samur krk kendiliinden ald, bir gz ap kapamadan daha az bir srede eyh Bedreddin samur krk giyinmi, yumuaklna sarnm, krkle birlikte kendi kendini kucakhyormucas-na kollarn dolamt gsnd ,<fr smsk... nefes almyordu ki krk kmldar diye. O anda da insanlar... dostlar.... dost belledikleri, iinde dnda halka halka kenetlenmi bir kalabalk olup, comutu bir anda ve bir arada soluk almt. Dostlarn, dost bellediklerinin, insanlarn sesleri... duyan kulaklar sar edercesine!... Ayn anda iinde bir, be, on, yz, bin adamn yrdn, admlarnn rap!., rap!., rap!., g titrettiini duymutu. Gnlerdir duymad admlar yryorlard, yine iindeydiler. Biri ne kmt. Brklce Mustafannd herhalde, yok hayr Torlak Kemalindi... Yok bre omji: admlar da deildi bu, eykelindi eykelin!.. Tonr cezasn vere Kr ah Melikin sadrazam.1 admlaryd... Tabii gelirsin.. diye dilerini gcrdatt eyh Bedreddin. Gelirsin ?.rt,k..;<Yzne tkrecekti, korkmadan!.. Kap vuruldu; defa. DARAACI 435 Dnd., kap, dnerken almt. Kapda srtan Kr ah Melikti eykel haliyle... Bre sen utanmaz msn? diye grledi eyh Bedreddin... kaslyordu: Sen! eykel srtkanln bozmadan, saygsna sayglar ekleyip yrmt, Bedreddinin nne gelince, bklm olmu, krkn eteklerine inip kapanm, kere pmt. Kalktnda da el balam: Suluyum, arayamadm eyhim demiti. elebi Mehmedlilerden can frsat bulama-dydm. Yenice kurtuldum, seni buldum. Elini persem, baladn bilir, gnenirim. eyh Bedreddin kpre kpre: Bre una bak! Bre ne der?.. Elimizi pmerf ha, yaklama!.. Kpee ptrrm daha eyxr. diye haykrd. eykel buna ramen daha yanam, salam gz sevecen, kr gz -*acndrc bir burumada durarak bakm: eyhim hasta msn?.. Bu havada ocan yanar, bu havada bu krk?.. Aman kurban olam ben lem sana hastalk nicedir?.. gibisinden laflarla eyh Bedreddinin dlerine atlmt. eyh Bedreddin durumunun acayipliini, o vakit farketti. Utand. Daha dorusu amakla utanmak arasnda bocalad, bnleti; sizin anlayacanz karmaka-rjgk oldu. Ne zaman giyinmiti bu krk niin giyinmiti?.. Karsndaki gerekten eyke'in ke adisi miydi yoksa hl d dln srdrmekte miydi? pmesine eilen eykele onun Kin brakt ellerini. eykelin elini, scakln, pen dudaklarn... stelik bilinmesi iin abartarak pyordu cenabet!.. eykel idi bu d deil ger436 DARAACI ekti. Srtndaki krk garipseyerek kard att sedirin dibine: Istma... dedi utanarak, Istma tuttu az nce dm... Sabahtan beri rm nedense bu kadar uzamazd krolas.. Samur krk srtndan knca, eyh Bedred-din geree btn btne dnd. Odas eski yalnzlk odas, cam gurbetlik cam, pervazdan pervaza uan sere hapislik seresi... dien tek nesne, epeyden beri dost belledii Brklce ile Torlak Kemalin yaknlarndan birinin yalnzlna gelmi olmasyd... Yreinde kaznan bir acms sevinite eykele oturmas iin yer gsterdi sedirde.

eykelden ncesini unutu-verdi. eykel, saygsna sayglar ekleyerek oturmak istemediyse de eyh Bedreddinin stelemeleri karsnda sedire deil, eyhin yaz minderinin ucuna iliti, hasra ereti oturdu. Hemen dizinin dibindeki kada iliti gzleri, ald, pp bana koydu. Gz atp okuyarak uzatt: Yazyordunuz her-hal eyhim dedi. Engel oldum, edepsizlik ettim... o. ,' Yok... yazma deil... denemeydi. Ho bir giri. Ho mu?.. Neresi? fib;s;cari sklmt. indeki yoksulluu eykelin grm olmasndan holanmamt, beenii iki yzllndendi muhakkak.,Kazaskerlik kalabalndan bu srgn yoksullamasna dne sevinmez miydi hi?.. i Fakat eykel iten grnyordu. ((Holuu yapmackszhpinda. eyhim' dedi. ((Bizim ilim adamlarmz da, din adamlarmz da kasntl, kendini beenmi,sz ederler derin grnelim diDARAACI 437 ye, sizde o yok, olduunuz gibisiniz. Yazdklarnz da siz d... Yani... imdi ben... Byle balarsam?.. Bu bir fkh kitab olacak. slm Hukukuyla ilgili, meseleler... meseleler.... Meselelerin iinde benim zlm ne aramal?.. Senin zlndr meseleleri aydnlatan... Halk seni bilmezse, meseleleri nasl ele aldn nerden bilecek?.. Halk okumaz, bu kitab, okusa da anlamaz.. Bu, ilimdir. Olsun. Halka da ilim gerek. Kaslmadan, benliklenmeden, halka anlatlrsa..? eyh Bedreddin eykelin eykelliini, Kr ah Me.ikliini unutmu, az ncesini unuttuun-ca konumaya kaptrmt kendini hemen: Halka anlatlmak ne demek?.. diye sordu itenlikle.. Halkn diliyle yani milletin konutuu bildii dille nce. O dili nasl sylyor, szleri nasl yan yana getirjp diziyorsa yle yazarak... Halk gelii gzel konuur... Doru. Kitap yazan o geliigzellii dzenler, dili deitirmez, uydurmaz, zorlamaz, evirip evirmez, halk gibi olacam diye acayiplemezse gelii gzellikten kurtulur, dzenli, doru dili bulur. Milletin konutuudur o da... Sen ne biliyorsun?.. inden geldim ben onlarn eyhim, sre sre geldik, ske ske geldik. Yaa, eyi.. Ben, baka dil mi yazarm? zin verirsen eyhim... biraz, yle... gibi. u katta ne dersin?.. Dersin ki: Yabanc bir kentte ve srgnln ekilmez tasalan iinde, skntlarla tamaktaym. Yreimin iindeki ate tutu438 DARAACI uyor, gnden gne artyor. yle ki, yreim demir de olsa, salaml ie yaramayacak, eriyecek.. Ben mi demiim?.. yle mi demiim?.. Yok canm, onu yle syleyen sensin. Benim azmdan sana gre sylersin. Say ki beri milletim eyhim. Senin azn benim syleyiim olmaldr. Olduu zaman, senin kitabm ben millet olarak banma basarm. Yoksa?.. Yoksa seni de okurlar. Gelgeldim ya seni anlamak iin, eyh ne diyor bakalm demecine okurlar ya da seni bayraklatranlar. O da geici bir sre iin okurlar. Bala beni eyhim, senin iin senin kitaplarn iin sylemedim szm, sen ben ayrcal olmayanlardanz. Yani yleleri demek istedim, rr illetin bir blm, bir ara, gelip geici bir ara birilerini bayrak yapar, yle yaylmtr kulaklar yle doldurulmutu. Ama zaman eriyi dorudan ayrmasn ok iyi bilir, ok deil elli yl sonra bugn okunanlarn yzne bakan olmaz, unutulur, yok olur gider. Bu gn iin yazanlar karnlarn doyurur, dnyaln dzerler blki ama yarma l kemiinde toz olur giderler. eyh Bedreddin eli sakalnda dnr ol?u. eykelin byle laflar edeceini ummamt. Sezdirmeden yzn szd: kr gz bumburuuktu, yanaklarnda ustura izlerinin kabark yerleri vard. Bumburuuk kr gz de ustura yerlerinin kabarkl da kurumu kann deriye siniindeydi. Gld. Sakaln kesmisin eykel dedi yeri yok iken, Yzn ortaya km. Sen bu yz bir sadDARAACI 439

razamla satmad miydin?.. Szlerin yzne yakmyor, inandrc gelmiyor bana... Ben senin iin syledim eyhim. Bizim iin., inanmak..? Szn kesti Bedreddin: Neden bizim iin?.. Hl m?.. Ne bizi?.. Korku gelip sktrd m, herkes can derdine der kendini dnrse, biz mi kalr ortada?.. Brklce Torlak, sen?.. Katnz. Beni dnen mi oldu., bizi?. Kamz toplanmak iindi. Bizim iin., senin... Sus bre!.. eykel, ilitii minder ucuna yerlemesine oturdu. Biraz dike fakat saygs yerinde; Susmam e'/him dedi. Susmam nk ben bu gz bour. a vermedim. Bir gz bir dnya iki gz iki dnya, tek gze kalan bilir bunu. Sen kr et buyurdun, kr ettim. Etmedim mi.? Sus soyha!.. Bir gze bir sadrazamlk oh diye diye azn sulanmad myd?.. eykel yle bir ezilile kertti ki omuzlarn, -nasl yaptysa yle bir tek gz melemesinde eim eim eildi ki, eyh Bedreddin karsndakinin iek am ince kiraz dallarnda dkl-vermesinden korktu. Sesi de yerinmi, deeri bilinmeden ezilip geilmi bir inenmi ses olup kt: Demek byle bildin beni he mi eyhim?.. diye iniledi. Sen ki bir eyh Bedreddinsin. Sen ki -bir eyh Bedreddin olasn da yreimi okya-mam olasn he mi?.. Bre eyhim, bre iliime can verenim benim, sen sadrazamlk iin olmasa da, ulculuk uvalclk iin gerektir eykel kar gzn... gzn ne kelime kar gzlerini bre buyursaydn karmaz mydm sanrsn ikisini bir440 DARAACI den?.. z canm byle diledi karp at ineyece im stnde tepineceim buyursaydm eykel gzden mi kard ha yoluna kurban ldm ha yolunu yol bellediim eyh?.. Ben senin yrein yanmasn, kutsal cierin szlamasn, bu pis eykel ben byrdm diye gzmden oldu deyip uykunu karmayasn dnmesinde yle syledim, gzm sadrazamlk hevesi yznden kr ettiimi sanrsan, kendini sulamazsn demitim ak-lmca, ayan ptmn eyhi sen byle mi anlarsn adamn?.. eykel konutuka, melemeleri andrr bir inlemede dktke iini eyh Bedreddin yreinden hep: Ya o kaslmalar diyordu, Sadrazam kaslmalarn, benimle gsteri yarna kmalarn, onlar ne oluyordu?. diyordu ama te yandan da iliklerinden balayan bir szlamann btn bedenine yayldn hissediyordu. eykelin duruu, konuuu, yakn Bedreddini Bedreddinlikten alp gtrmt... Acd birdenbire, gnl koptu, gzleri yaard: Bre sen?.. Sen eykel, kendini feda m ettin yani?.. Benim iin mi?.. Benim yzmden mi.. Ne yapsak ki?.. Benim iin he mi, benim yzmden, ben istedim diye..? demee balad. eykel itenliinden kimsenin kukulanama-yaca bir srnle Bedreddinin ellerine uzand, st ste pt yumuaklnda: te bunu isteme-diydn eyhim dedi ayn biimde, te buna gnlm raz olmadyd. Ben bir arkn dilisiyim, dilinin bir diiyim. arkn dilisinde bir di zl-p'itvT *.v<;i\rme'rlidir. Ye^leni yapmazsa, ark dnmez. Verileni yaparken t kimseyi yksndr-memedir, ben bunu yapyorum sizin iin yapyoDARAACI 441 rum, dememelidir, hissettirmemelidir bile, yoksa yaptnn bir deeri kalmaz. Bu byledir diye ark da dilideki bir dii silkeleyip atamaz; ark keyfince dnemez... Nasl keyfince dnemez. Keyfince... yani cannn istedii yne ekemez. ekemez. Doru. yleyse eyhim, ark, arkln bilmeli. Senin dilinin alt dolu. Sz nereye geldi? uraya eyhim. ark sensin!. Ne arkndan sz edersin sen.? kar gzn!., dedin mi gerisini dnmeden gzn karanlarn ark. Brklceyi duymadn m eyhim?.. Torlak Kemal ne yapar?. Duymadm say. Ne yapar?..

eykel, eyh Bedreddinin gerekten mi bilmediini yoksa bilmezlikten mi geldiini ayrd edemiyordu. Oturuunda diz deitiriyormu gibi yapp bir daha kolaan etti Bedreddini: Bilse de anlatmalym bilmese de diye dnd. Sesine eki dzen verdi. Bedreddini etkileyebildiince etkilediinden emin: Brklce Mustafa Karabu-runda Torlak Kemal Manisanm oralarda ayaklandlar eyhim dedi dorudan elebi Mehmed Be, stlerine ordu sald. Hay bre bir grmeliydin bizim Bedreddin aslanlarn nasl pskrttler Osmanly eyhim, nasl bodular nasl geri srdler!.. O bir destandr ben anlatamam ehli gerek. nsan dili yetmez eyhim, ancak senin kalemin anlatr anlatrsa, ne yazk ki onu da sen gremedin. Osmanldan bir can sa kalmad. Sa-ruhan Bei Srptan dnp Mslman olmu Alek-sandr Be ld... erisi kaacak yer arad. elebi 442 DARAACI Mehmed Be sald Saruhana Mihalolu Ali Bei gnderdi. Aman vermez geitlere kstrd Brkl-cemiz Ali Bei yok etti. Ordusundan eser brakmad. Torlak Kemal dersen o ayr bir destan. eyhim imdi oralardan taa Karaburundan aalar btn Manisa yreleri iiyle dyla bizimdir bizdendir bizi bilir. Bedreddin der her az aldnda.. , yh Bedreddin sapsar olmutu. eykel ylesine bir dalmada, ylesine bir kendinden gemede anlatyordu ki., daha dorusu neyi anlattnn farknda deildi ki! Buncasn bilmiyordu Bedreddin. Bildikleri, Brklcenin de Torlan da yreklerinde kislemi kinlerin itiiyle delilendi giydi. Son grnden sonra hem bu kini ok iyi anlam hem de Bedreddin adn bir daha kullanmayacaklarna akl kesmiti; ne yapacaklarsa Brklce Mustafa, Torlak Kemal adna yapacaklard. Pek bir ey yapacaklarna inanmyordu Timur brakp gittiine, duyulanlar doru ise in yolunda ldne... elebi Mehmed karndalarna ste geldiine gre padiaht sz gtrmezinden, Trkmeni derleyip toparlamt. Brklceyle Torlan yaptklar avanaka bir ayaklanmayd, sonunda kelleleri alna -akt. Ayaklanma heveslisi hangi akl ktn kellesi alnmamt ki? Eer gl karlarsa, hani olmazna bir kr kader Brklceleri ste karrsa., eh., o zaman?.. O zaman Bedreddine de bir kazaskerlik..? Yok canm diyordu gnl uzak arzularda; Daha tesini verirler... Ama olmayacak bir umuttu, Bedreddin biliyordu, biliyordu ya, canm olmayacak umutlarn kime ne zarar vardr gnlnde kaldka? DARAACI 443 Gelgelelim eykelin anlat umutlarn olmazna grnmyordu. Anadolunun batdr bu sayd yerler; koca bir belik ki sonu varr padiahla dayanr bunun. eykel anlatrken byle dnmt fakat sapsar oluu bundan deildi. Apak korkmutu. Bu sra, znikte srgn, he-mi de gsz iken bu pis ayaklanmalara adnm karm olmas, iliklerini atelerde dalam^; boazna yal ilmikler gemiti sanki, gzleri yuvarlanmt ilmiklerde. eykel, Bedreddinin sapsar oluundan korktuunu anlad. Uzun zaman elulaklnda bulunduu eyhini ezberine almt; bile bile stne gitti Bedreddinin sapsarlmm: Da ta Bedreddin! inlor eyhim; da ta Bedreddin! der yerinden oynar. Bir grsen, bir aralarnda bulunsan.. Ben mi? Brklcenin yannda m Torlan yannda m? Tanrya snrm. Hayr eyhim, o taraflar sana gre deil, o taraflar kk, Brklceyle Torlak ayarnda. Sana, senin byklne tas yerler gerek; sen bu yana Deliormana. Aa Denizine.. eykel sen ne dediini biliyor musun?.. Bilmesem gelir miyim? elebi Mehmedi hem Anadoluda hem Urumelinde ayn anda bastrma-l, azdan birden srmeli, kestirmesi budur bu_ iin. Yaral bereli durumda bulunan Osmanl ordusu baka trl soluksuz braklamaz. Karaman-olu da geriden vurursa, teki Anadolu Beleri de durmayp dalarlarsa..? Cihan padiah m elebi Mehmed bre eyhim, cihan padiah olsa ayakta duramaz. Bu akl kimin akl eykel? Senin olamaz. 444 DARAACI Bu akl... bu akl Brklce Mustafa, Torlak Kemal akldr eyhim.

Hele hele? Gerisinde? onlarn gerisindeki akl sordum ben. eyhim senden gizlisi olmuyor. Senin gnln Tanr gnl ki biliyorsun. Akl veren Sakz Adasnn Giritli keiidir, bir de Sakz Adasnn Tekfurudur. Biz dmzdan m kuruluruz? Bizi dmzdan m kurarlar? Biz, dedin? eyhim kutsal azndan biz lf kt kurban olduum, he mi? Azna sz ayana tozu olaydm; yolunun kurban, odununun z can olaydm, biz dedin ya! Ne zaman kyoruz yola? Git bre bamdan! Orda ne yaplr tek bana^' Ne yaplmaz? Oralarda a plak gezene zenginin topran elinden alp datan sen deil miydin? Mal bltren sen deil miydin? Sen olma-san toprak yz grr mal ss m olurlard Unuturlar m hi? eykel, ocuun aptal m oldun yoksa? Biz babamzn topran babamzn kesesinden datmadk ya? eriat ne dediyse eriata uyup stmze deni yaptk. eykel k-asl kasl gld; eer akln oynatmad se, imdiyece taknd tavr, gsterdii i-denlik ok nceden hesaplanm bir oyun olmalyd. Saygsn da azaltm, dizlerinin zerinde dikilmiti: Ee, sen yle sylersen o cevab alrsn" tabiy. dedi; yle sylenir mi bre eyh, diyeceksin ki: Ben bu topraklar size verdim, yoksulluunuzu mal ss eyledim, o zaman kazaskerdim DARAACI 445 imdi niyetim padiahladr. Padiah oldjum gn olanca zenginlikler, olanca Osmanl mlk sizindir.... byle diyeceksin. Bedreddin az ak kalma bile beceremedi: Onlar da inanacak hemen ardma decekler ha? dedi. Hem de nasl? apa apa! eyh Bedreddin-liinle, eyh Bedreddin adnla konuuyorsun bunu aklndan karma; baldr plak dediin dn beleine, belein zenginliine yatkn olur, ona d gerektir eyh bitip tkenmeyecek dler gerektir, o bakmdan ikillenmeyesin! eyh Bedreddin, eykel geldi geleli duygularn bir dizide tutamyordu. Holanmadan acmaya, bbrlenmeden yerinmeye derken imdi de fkenin anana dvermiti. eykelin geliinin ok hesapl bir geli olduunu sezmiti, fke ananda yz bundand, lkin kesin bir toparlanmaa varp eykelin aznn payn verme gcne eriemiyordu bir trl. eykelin oturuundan konuma biiniinece tutumunu deitirmesi de muhakkak hesapllmdand. Kimi cins ylanlarn avn j^.eden ence halden hle soka soka sersemletip lokmalk olunca zerine atlmasmda-ki hesapllm aynyd. Byleleri azlarnn payn versen de umursanmalard. Nitekim Bedred-dinin: Sen bir ylansn! ren bl* su ylansn! demesine eykel srtmakla karlk verdi sadece, su ylan srtmas tpk! *" eyh Bedreddinm, kan kurudu. Ak, kesin: Seninle gelmeyeceim dedi. Ayaa kalkt eykel. Bedreddine kar durdu: Geleceksin! k git eykel! 446 DARAACI Birlikte gideceiz. Gitmezsem? eykelin eli kuandan ucu eri bir Arap cenbiyesi ekti kala gz arasnda Gidersin! Sen!.. Ban sallyordu Bedreddin iki yana, olmazlna; Sen?.. Senden umulur, bu umulur. eykel son bir yumuamada grnd; belki bu sefer yapmackszd: eyh Bedreddin, sen beni bilirsin ben seni; beni zorlama, ikimiz de doy-rriadk samur krkn safasna ikimizin de tad damanda kald. Sen kazaskerlikte hen sadrazamlkta, az. Bir gz verdim ben, gerekirse bir gz daha veririm dnmem! Tek g*. kapkara kararm, ucu kvrk cenbiye keskinliinde eyh Bedreddinin yznde inip kyordu. Kr gznn kntlar rktc bir morlua brnmt: nat edersen..? eyh Bedreddin ellerinin dirseklerinden aa-sndaki titremesini saklamaa alyordu. Ummad bir anda kabana ken bir ihtiyarln bkknl yreinde reklendi. nat edersem?.. diye tekrarlad.

Etme.. Etmeyeceim! eykel, eyh Bedreddinin etmeyeceim deyiinin lsn tartt. Ne yana ekersen o yana gidecek bir zlmeye benziyordu; geri de kaabilirdi, direnli de, daha tesine dahi giderdi. Almasn beklerken cenbiyeyi kuana soktu. Bedreddin: Cenbiyeden korktuumu sanma dedi ayn biimde. Korkmadm. Bu bir kaderdir, hi bir zaman var olduuna inanmadm kader. nansam da inanmasam da var olan var, yok olan yok; ne var olan deitirebilirim ne yok DARAACI 447 olan. Lkin neden Deliormah, neden Aa Denizi? Tatar lkesine gidelim. Timurdan kalan oullarna gidelim, onlardan g alp dnelim vur caksak gl vuralm. eykelin tek gz d, ok srmedi: Duyduun dorudur, Timur in yolunda ld dedi; Gcn lmyle birlikte gtrd. Onlardan bize yarar gelmez. Deliormanda ise ektiimiz tohumlar var, bizim tohumlarmz, seni bilirler; Trkmenin Mslmanl o yan airetlerinde henz zayftr. Kitaplarm toplamama yardm et yleyse. sfendiyar oluna gideceiz. Kitaplar almamz art m? Kitap ie yaramaz bu yolda. Kitaplar benim kitaplarm, benim yazdklarm! eyh Bedreddin ad kalacaksa gittiimiz yoldan kalmaz, yazdklarmdan kalr. Alalm. eykel direnmedi artk. Yeterince sersemlettii Bedreddinin, silkinmesinden ekindi. eyh Bedreddin samur krkne eildi:. Var olan var, yok olan yok.. diye diye mrldand, Ben nasl deitirebilirim? Bouna hayr demiim, yazk.. Samur krk att omuzlarna., parlak, yumuak ve scakt... ve grkemli... Dilim tutuldu Minnet Beim, sanrsn Haz-ret-i sadr armha gerilen Brklce deildir rie biim bir hengme idi Ya Rabbi ne biim gulgu-le idi bre., fff! 448 DARAACI Sus Sefil Ali grdm bana anlatma kendine sakla; vardmn yerde ie yarayacak, imdi sus... Minnet Bein sus demesi kolayd da susmas zordu. Sefil Ali, Ayasuludan kt kal, bir trl gznn nnden gitmeyen kalabal, kanlan, deve stnde armha gerilen Brklce Mustafann kll bedenini, kendinden gemi dervilerinin bir delirmi arzuda boyunlarn lme uzatlarn durmadan anlatmak istiyor, Minnet Be ise durmadan susturuyordu. lerde iimize yarayacak sus imdi diyor konuturmuyordu. Sefil Ali de buna ayordu daha ok. Bunlar, bunlara benzer nice bir soru, hi durmadan geip gittikleri kentler kasabalar Sefil Alinin ardsra byyor, ok yorgun gecelerinin han odalarnda konakladka yorgunluuyla birlikte Sefil Alinin srtna biniyordu; d oluyordu, uyanklnda karabasan oluyordu, uyuduunda sa-laanlayordu. Brklce Mrstafa, deve stnde armh... fakat sus demiti Minnet Be; Sefil Ali dlerinde, karabasannda, salaganlam uyurlu-unda iken Minnet Bein susunu hatrladndan sonunaca gidemiyorda. anakkale stnden Gelibolu, ordan trmanp Edirne alt, c-rken ^libeden... ite oralarda bir yerde, kf ^. bir derbendin konuk kknde Minnet Be: Beni burda bekle Sefil Ali de i'.. gnece dnmezsem Zaraya k. Orda Zara Kadsndan bizim ordunun yerini ren. Kad Bein dedii yerlere git, verecei ii yap. Tamam m? Bizim ordu mu? elebi Mehmed Beimiz buralarda mi? DARAACI 440 Olsa gerek Ayasuluun ardndan Manisa ilerini bitirir bitirmez oradaki ordunun bu yana dndnden eminim. Manisa, Ayasulu szleri Sefil Aliye yine Brk-lcenin deve stndeki armhn andrd. Ama Minnet Be: gnece gelirim ben. deyince kesinlikle: Sen elebi Mehmed Beimize mi gidiyorsun?) diye sormaktan alamad kendini. Dndmde anlatrm imdi onun da sras deil. Eyice dinlen. Ye i yat. Bakarsn yarnki gnlerde n de bulamazsn. Yalnz Brklce armhn enine

boyuna dn, kafanda sslemee bak. Sefil Ali. sormak istediklerinin hibirini soramad yine. Eskiden konuup sylemei seven Minnet Be, Ayasuluktan sonra azna az vurmutu, can isterse dirhem dirhem az ayor, sorulara hi cevap vermiyordu: verirse kaamandan. gnece gelmezsem.. demiti: ikinci gnn akamnda ' dnd. Sefil Ali iki gn yeyip iip yatt. Derbenttekiler bir dediini iki etmediler ama hi de dinlenmi olmad. Minnet Be gelmezse, gelenezsc. Zan Kads no i verecekti acaba, ne yapmasn isteyecekti? Minnet Be, he-mi de gizleyerek neyin peinden gitmiti. Daha soramadklar, yeyip iip yatmasna ramen Sefil Aliyi didik didik didiklemiti. Ayasuluun armh-h Brklcesini bile az dnmt. kinci gnn akamnda geldiinde Minnet Be heybesi dolu bir beygirin stndeydi. Heybeyi indiren Sefil Aliye doruca odaya getirmesini Daraac - F : 29 450 DARAACI syledi. Odada: Gece yola kabilecek misin? diye sordu. Uykusuz muykusuz deilsin ya?. kabilirim. Btn konumalar bu kadar. Minnet Bein heybeden kardklarna bakyordu. Giy unu. Sanrm sana gredir. Bir eini de Minnet Be giyiniyordu. Giyindiklerinde ikisi de kesimlik hayvan almna km iki Bursal celep khndaydlar. Sefil Ali, klklarndan ok heybede kalan yoksul dervi pl prtsnn nedenini arayp durdu, onu da sCrana-'di. Silistreye bir konak kala Minnet Be Sefil Aliye, derbentteyken nereye gittiini aklad. Bundan sonra gzmz ikiyse drt, drt ise sekiz olacak Sefil Alim dedi. Buralar eyh Bedred-,dine inananlarn srlendii koyaklardr. Her biri bir dem ejderhas olmutur bize kar. Bize kar dersen seninle bana anlama, elebi Mehmed Belilere. u grdn ormann iinde her aa, ya stnde ya ardnda bir Bedreddinliyi gizler. Sefil Ali, derbentte geirdii iki gn iinde, Zaradan Silistreyece da ta tutan, ormann derinliklerinde kendi dnyalarn kuran Bedred-dinlilerin neler yaptn duyup, dinlemiti. Yol boyu gelilerinde de ou yrtk prtk, hemen hepsi dervi azmam cavlak bi' takm adamlarn . acayip acayip baktklarn, her zaman hr karmaya hazr durduklarm farketmiti. Ayasulu-duki Brklce Mustafadan, MarAsadaki Torlak Kemalden sonf^ buralarda da ona benzer, ondan deli bir ayaklanma olaca yahud olduu belliydi. Minnet Bein Ayasulhtan sonra durmadan^ tu yanlara geliinin sebebi aa kmt artk. Ama >i DARAACI 451 neden saklyordu?.. Sornucasma cevabn ald Minnet Beden: Seni hep susturdum, sana hep sustum. Belki kzdn belki gcendin. Benim de bana gre dncelerim var Sefil Alim. Bu yola isteyerek ba koydum, seerek, kimse itmedi beni. Ne Emir Sleyman ne sa ne Musa, ne de elebi Mehmed Beimiz demedim. Benim iin bir tek Hnkr vardr o da Yldrm Bayezd Handr, tesini tanmam, oullarndan birine kaplanp, tekine kl ekersem, Bayezd Beime kar kl ekmi sayarm zm. Ben bu aaln adam olamam. Beliimi unuttum, sszn yabannda yitmek diledim. Da keilerini insana altrmaya uraarak avundum, sonra sonra sard bu avunma beni. Baktm ki, ben bir ie n ayak olursam Trk-mene yeni bir i yeni bir kazan kaps aacam. Eskiden herkesin yapt, giderek unutulan bir kazan kaps. Derken can yolda bildiim ne Bein yolu yoluma dt bir gn. O gnlerde de Brklce Mustafa ile Torlak Kemal... daha sonra senin eykelin Teke Belindeki ufak zaviyeye uradlar. teden beri duyduum ama zerinde durmadm dedikodulardan sz atlar. Dedikodu diyorum nk Trkmen arasnda oldum olas bu biim dler grmek heveslileri kmtr Trkmenin aireti da ruhludur, da havasnn dlerine dkndr. Gelgeldim zaviyeye urayan heriflerin szleri gzm at bu sefer. Bayezd Beimizin oullarndan elebi Mehmedin baa greeceini umuyordum, dura Cennet olas Hnkr da byle isterdi. Grnte ok yorulaca yzde

yzd Mehmed Beimizin, yoluna bir sr engeller kacakt. Baa gese bile, rahat yz grmeyeceini Brklceyle Torlan konumalar 452 DARAACI ispat etti bana, eyh Bedreddin ayaklanmas hesaplandn sezdim. Isszn yaylasnda durmam haynlk olacakt artk. ne Bein beni muhakkak tanyacan, geri dnp arayacan bildiimden, ona bir takm iaretler braktm. Edirneye, eyh Bedreddinin ocana geldim. Niyetim olan biteni yerinde, yaknnda izlemekti. Onun iin habein zencisi oldum, edindiim bilgileri elebi Mehmed Beimize aktardm. Dinler misin beni Sefil Ali yoksa uyuk-lar msn?.. Sefil Ali, Minnet Bein aln canlandrmak niyetiyle gzlerini yumduundan uyuklar havas estiriyordu. Minnet Bein szleriyle sszn yaylasndan Teke Belindeki zaviyeye ordan Edirneye, ordan ne Bee gidip geliyordu. ekinerek at gzlerini: Uyumak ne mmkn Beim dedi. kr ki dilin ald, uyur mu Sefil Ali?. Olsa uyumaz! Minnet Be, tatlsndan gld: Susmam d-nmemdendi dedi. Aklmda hesaplar yapyordum... amazlara girip kyordum, doluya koysam almyor, boa koysam dolmuyor. Bedreddin buralarda, eykel de buralarda. Essah msn Beim?.. Brklcenin yannda lm olmasndan korkarm ben. Elimle cm alamazsam te dnyada Balm Ustamn yzne bakamam. Bralardaysa korkmam!.. Ben korkarm Sefil Ali. Neden Beim?.. Bu can bu tende iken, sen Minnet Beim yanmda iken, bir blk eykel olsa ne yazar?.. DARAACI 453 Kurt inindeyken inine girene deli derim. Bunlarn ini buras, biz de inin gbeindeyiz bana kalrsa... Gbeinde olalm... yeter ki eykel inde ola. nde, tasalanma. Derbentte senden ayrldm ya... gnece gelmezsem, dediydin...? Evet. Yol boyunca susmutuk, derbendin oralarda konumam gerekti, haber toplamak iin onunla bununla konumalydm. Konuurken kukulanan olurdu, kukulanandan her hareket beklenir. Bir de bu heriflerin azndan kolayna sr alnmz. Bir eri vard. Nibolu Savanda eyilik etmitim. Derbende yakn kylk bir yerdeydi elendii yer, orda buldum lkin durumunu beenmedim Bedreddinli gibi bir hali var... Hnk nmk etti, az amak istemedi... meer korkarm, Bedreddinlilerle i yaptndan, ekinirmi. Eline iki altn sktrnca, biraz da gzda verince, az ald, Bdreddine de gidip gelirmi, bir gz kr bir herifin Bedreddine yamaklk ettiini o syledi ki, eykeldir kr dedii hemen bildim. Hem benimle konuuyor.*nem d patlyordu, sa solu gzlyordu c/7'*akszn. KorkS -a asn, Bedreddinlilerin J"kf#n kurutulacam, Ayasulukta Brklcenin, armha gerildiini sytedim, inandrdm da. O zaman ne dese beenirsin?.. Beim duyduk da inanmadydk, Torlak Kemal de Manisa taraflarnda ldrlm ona da inanmadydk, o da doru demek ki?.. Deyivermesin mi?.. Minnet Beim Torlak Kemal de .mi ldrlm? ldrlm Sefil Ali para para "edilmi, Anadoluda bu i bitmi gayri sra bu yana ge'di. 454 DARAACI Bedreddinle eykel ya Anadoludaki durumu rendiler yandalarndan saklyorlar zlmesinler diye; nk son umutlar ellerinde kalan; ya Brklceyle Torlan sonlarna henz inanmyorlar, beklemekteler. Ben Torlan nasl ldn renince eriyi skladm, adam akll korkuttum gzn. Sana yardmc olacak.. Yardmc m olacak? Bana m? Ben ne yapacam biliyor muyum Minnet Beim? Sana sus deyip duruyordum ya, neden? stiyordum ki dolan dolan dolan; taacak duruma gelesin, boalmayasn. nallah boalmam-smdr. imdi boalma sran geliyor; umduum gibi boaltabilirsen baardk bil; yoksa kellelerimiz gitti gider ara ki bulasn. imdi yolumuzun stnde, Silistreye girmeden az

nce, ormana sapan bir yol ayrm vardr. eri orada bizi bekleyecek. Bedreddinli srsn grnce sen d-nmeye balayacaksn uuna uuna. Brklcenin armha geriliini anlatacaksn.. Ya gelmezse? Minnet Be nedense terslendi Senden oluruna bir sz kmaz m hi. Gelmezse ben neciyim? amlarn altnda ilk ileri derbentten aldklar iki at dehlemek oldu. Eyerlerini almlar gemlerini karmlard. plak atlar babolua srdler. Sizinle iimiz burayacayd arkada dedi Minnet Be. Bir sre trsta giden atlarn ardndan gn batna bakt. Dnd Sefil Aliyi Daha soyunmadn m soyha ne beklersin? diye ev-dirdi. stndekileri kanyordu ayn zamanda. Don gmlek kaldklarnda Minnet Be nce Sefil Alinin dirseklerinden aa ellerini boynundan yukar yzn alnn sar kara bir merhemle oDARAACI 455 du. Merhem anan Sefil Aliye uzatt: Sen de aynn yap bana? dedi. . Sefil Ali soru sormamaya almt nasl olsa; bir gz geldikleri yolda, Silistre yolunu gzleyerek Minnet Bei merhemledi; bittiinde kendi ellerinin derisi bir tuhaf burumu karasarya alar olmutu. Ellerine acemi acemi bakt. Minnet Be: Sen Bedreddinli prtlarn giyin artk dedi. Bir yandan da heriflerin srsn grdmzde ne biim davranacamz dene iinden, dne gitmiyoruz." Oyuncu koluna yazlmz ama seyircilerimizin umudunu krar oyun oynayacaz ona gre... Minnet Bein sradan bir Be olmadn ok-vndr renmiti Sefil Ali, yiitliini Ankara andan nce de bilirdi ama bylesi derin inceliklerde at oynatr bir Be olacan lse bilemezdi. Bundan nceki Bursal celep kl nasl tpatp stne oturduysa szm ona bu Bedreddinli dervi pl prts da yle sanki Sefil Ali iin biilmiti, ne stnden tayordu ne dar gelip prt'letiyordu orasn burasn. Minnet Bein gzleri l amaz gzlerdendi muhakkak. Kln deitirince de baka yerde grsen taniyamaycam bir Minnet Be olup kt ortaya. Yz elleri ka-rasar burumutu onun da. Beim bu merhemleri sen mi yaparsn? Sormasa patlayacan sanmt Sefil Ali, sormutu sonunda. Minnet Be: Bir zamanlar renmitik... deyip stnde durmad. Grdn ren Sefil Ali, merhemin nasl yapldn reteceim. imdi u eyerleri gemleri stmzden kardklar456 DARAACI mz toplayalm. Surda bir ukur grdydm orada gmelim iz brakmayalm. z kalacak ne varsa topladklar srada eri de geldi. Gecikmi olmaktan korktuu belliydi. Belki de hayli zaman ikinciklenmi gelip gelmemek arasnda sallanmt. Geldiine memnun grnyordu. Minnet Be gecikii zerinde durma<\U: u heybeye de sen yap dedi; Geceye kalfadan gidelim... eri heybeye henz elini atmt ki ok yakndan vnlayan bir ok tak dedi vurdu bir yere, Sefil Ali Minnet Begin cam yana yana: Ah!.. deyiine dnerken ikinci bir ok vnlamasnda eri uundu: Uyyyy anacm vuruldum ben! Sefil Ali neye uradklarn bilemeden delicesine baknd okun geldii yere, bir hrt oldu. top amn en kabacasmdan syrlan bir ok yayla birlikte kedi evikliinde srayp inen bir adam grd, adam iner inmez kamt ormana... Sefil Ali elinde&ileri att gibi adamn kama koptu; aa sklnn kararm ormannda adam bir an yitirdi, yitirdii anda da buldu, atld o yana.. Soluk solua yetiip ulland altna ald, ensesinden, bodu. Adamn clz boynu avucunun iinde dnd sand; kt dal kurusu bedenin birbirine girdiini sand. Kaldrmadan srye srye ekti. Gz dnmt... Beynini kan basmt, soluu hrldyordu. Minnet Beden baka bir ey dnmeden eke eke srd adam, Minnet Be-le erinin vurulduu yere getirdi. Minnet Be sol krek kemiinin boluundan oklanmt. Okun yarya yakn yeri Minnet Bein etine gmlmt. Kaln koyu bir kan szmt, szyordu. Minnet Bein yz kapkara dudaklar DARAACI 457 kara kara imi gzleri mosmordu. Sefil Ali, orau-zundan oklanan eriye doru adarr sryp itti: Tut unu dedi. Karrsan seni ldrrm; Beime

bakacam. Minnet Be glkle Beni brak dedi. Beim... Brak beni Mosmor gzleri adama yapmt... Zorla eriye dnd, zorla Sefil Aliye evrildi. Zorla: ldr dedi Adam Yaatma!.. Seni eyi edeyim de Beim. Beni... eyi edemezsin. Adam yaatma! Sefir Ali bir an bocalad. Kt kt eriye bakt. Sonra adama. Brakt boynunu. Adamn suratna tkrd. Seni ldrmeyeceim. Ka!... dedi. Minnet Be inledi: Yaatma! eri: Deli misin? diye boularak bard. Adam aptallamt. Sefil Ali bir daha: Ka! diye haykrd. . Adam frlayverdi oklamasna. Tavan kanda ya on adm att ya da on be adm. Sefil Ali koynundan kard kamay bir tartt ucundan, bir frlatt att. eriye: Git herifin boynuna saplanan kamam getir dedi serte. karrken burkarak kar. Burkarak kar dedim anladr, m? Kamasn adamn boynuna sapladndan kukulanmyordu bile. Minnet Bee vard. Nasl yardm edebileceini dnd. Minnet Bein gz aklan morarak donmutu. Beim! Minnet Beim ne yapsam sana, nasl...? Bir yolu yok mudur? 458 DARAACI iV.Lnnt?S3e parampara: Benimle urama diyebildi. Ok..' yreimi... yard., ok; bitiim ben. Ned-.e5> yle davrandm? er.den kukulandm. Korksun istedim... bizden. Sefil AH eriye dnmeden: lm m? diye. soL'du; Tam boynundan m vurmuum? blm. Tam boynundan. Minnet B^: er;inin omuzundaki oku kar dedi, Faka- Beim ben seni.. eriyi!., nu... Heybeye... bir kk... deri kese... var. inde... iinde bir su... bir su var. Getir... Hadi... dediimi yap. Sefil Ali az nce ukura atacaklar heybeden, Minnet Begin dfi^ii keseyi kard. eriyi oturttu. Minnet Be..': :<Ok... kardn m hi? diye sordu. Sefil Ali hk:v asn zor tutmu: kar- dim dedi. Eyi yleyse... rselemeden., kar. Yaraya dk suyu. eri, diini sk. Yakar soyha. Eyi eder. kardn m Sefil? Ah bre... off! Minnet Bein az kan doldu. Beim... Minnet Be kayla gzyle, ac iinde eriye dnmesini iaret etti. Kanla karm sesi: Sonra... yaraya... bizim merhemden, sr. Eski yara... iz gibi, gs..terir. Unutma! dedi. Sefil Ali, Minnet 3'iin lmek zere olduunu anlamann burukluunda dediklerini tezidene yapt. Minnet Be bir kere daha kvrand. Sol yan sarkt, cansz kald. Sa eli, topra avulad. Sedar aac 459 si pek zor duyuluyordu. Sefil... dedi. imctf... cn ikileti. Cebime elini sok. Bir tebih... bir de ..Vhr var. Mhr Brklcen" ni'r... "tebih. Sakzl keiin... iine yararlar. Bedreddini kandrmak., gerekirse... Bedreddini... bil'-ki Jcn ikileti Sefil.. Sefil Ali kaskat: Hem de nasl ikileti Beim hem de nasl ikileti dedi Minnet Bein kulana. yleyse... Bedreddini bitir... canl; canl gtr Mehmed Bee... Ben gtrmek... isterdim. Olmad. eykeli... ne yaparsan yap. Yzm... kara karma benim. Az sonra... Yldrm Bayezd Hann... Hnkrn yanma, varacam. Tanr... yzm, ak edecek... mi? Bayezd... Ondan sonra ne dedii anlalmad. Sefil Ali, baylmadan beter oldu, ne yaptn bilemeden eilip alnndan pt Minnet Bein. Dudaklann ekmeden: Sz! diye fsldad. Sefil Ali sz dedi Beim duydun mu? Balm Ustaya selammf ilet. kinize de sz! Ak gzlerini glkle kapad Minnet Bein. Henz doluydu dnya ama gittike boalyordu, hzla. abuk! dedi eriye; Tezlen. Minnet Be-imi gmelim.

Minnet Bei gmdkleri ukuru toprakla doldurmakta epeyce terlediler. erinin yaral omuzu cancdndan yardm az oluyordu. Sen git eyerlerin gemleri...ne varsa artk... gtr allarn arasna gizle dedi. O da itir, onu bitir. Aslnda Minnet Bein baucuna da ayak ucuna da eyerleri koymak istiyordu gnl. Eyerlerden gzel bir mezar ta olamazd Minnet Bee. Ne var ki iz brakm olurdu. stemezsin Beim diye 460 DARAACI szland. Sa olsan kzardn iz brakmama. cn alrsam... en iyi mezar sana alacam olacak. te dnyadan da beni unutma, kolla, gzn stmde olsun yoksa yalnz bilirim kendimi, gcm olasn Minnet Beim! eri, hemen yannda: Tamam! dedi. imi bitirdim. Sefil Ali istemeden terslendi: Anladk! Tamamsa tamam. Hemen arkasndan da sinirle-niverdi. Tamamm! Ya u Bedreddinlinin ls ne olacak? Orta yerde kabak gibi yatar meret. Yr onu da yok edelim. Adamn lsn yok etmek iin orman iinde bir hayli srmek zorunda kaldlar. Biri bir bacandan biri teki bacandan ekip sryordu. Sonunda, yar biimi bir yer buldular, attlar aa. Akam km, orman kapkaraya kesmiti, Acayip b'r dultu aalarda devriliyor, acayip seslerde p-man gecesi canlanyordu. Sefil Ali, eriden eqkisi kadar pirelenmiyordu ama yine de ne olur ne olmazndan kula kirite bekliyor, onun omuz araln aralamyordu. Gece yarsna yaklarken jf/mann seyrekletii bir geni alanda Bedreddin/ilerin n grdler. Yanar atelerin evresinde kadnl erkekli bir kalabalk oturduklar yerlerde kml kml kmldyordu; ortal yaygn bir arap kokusu doldurmutu. Sindiler. Bir sre sa solu kolaan ettiler. Sefil Ali: Ne yapacan biliyor musun? diye sordu. erinin sesi soluunu tutmu: Biliyorum dedi. Minnet Be belletmiti. Eyi yleyse. nden sen var. Kulan da bende olmal nk benim gzm sana yapk olaDARAACI 461 aktr bilesin. Gcenme... seni iyi tanmyorum henz. Kamam nerde olsa bulur seni, grdn. Benden., kukulanman, yersiz. stesem oktan ele verirdim seni. Geldiimiz onca yolda gzc yok mu> sanrdn? Beni tanmasalar... Gece kuu mu bunlar bre? Gzleri nasl grr? Bedreddinli de de de yat sen arkada... pireyi grr bunlar gece vakit, sektirmezler... Babam, babam hele bak... neyse, hazr msn? Hadi Tanr yardmcn olsun yleyse kop! Yaran gstermeyi unutma!.. Hakkn helal et karde, benimki helal ola, anamn ak st gibi, ne olur ne olmas. Benimki de. lmek yok, bilesin. erinin gidiini srd gzleri. Az sonra da ilk ate beinde kmldanan kalabala yanatn grd. O anda erinin hi beklemedii bir grtlak yrtnnda: Canlar bre karda-lar!.. Canlar bre kardalar yandk!.. deyiini duy-. du. Torlak Kemal gitti canlar Torlak Kemalimizi ldrdler, Osmanl yedi ban, yoldam gitti, Dede Sultanm gitti... yoldam gryinz m canlar, geldi mi buraya?.. Bir anda, sadan soldan akn, depremi, arap uyanmasnda afa^am Bedreddinliler rtlar, her biri bir ayi tedirg\nlikle erinin evresini sardlar. erinin gittike yakman sesi hepsini bastrd: Torlak Kemalimiz, canlar, Torlak Kemal babamz... gitti... Osmanlnn yenierisi can alc ku misali sald stmze, ordaydm.. Torlak Kemalimizin yanndaydm canlar yanndaydm. Drt bir yanmz sarlmt, solak bile alamaz olmutuk. Btn canlar bir beden oldu 462 DARAACI Torlak Kemalimizin nne gerildi... ldler. Biz tesi'm o!duk. Gidinin Osmanls, bize teslim olursanz balarz dediydi, kandk. Aldlar gtrdler bizi. Yoldalarmzn balarn kestiler. Her biri bir kte koydu ban:

Eri ya Dede Sultan eri bize yet bize!.. rdlar. Torlak Kemalimiz gs bar yaral, el kol balyd. Kan iinde yzyorduk. Keramet gsterip yoldalarn kurtarrsa, halimiz nice olur korkusunda Osmanl, Torlak Kemalimizi orackta ast, grdm, astlar. Bir kere titredi Dede Sultanmz bir daha titremedi salland daraacnda. Nasl oldu bilemem kamm... okla vurulmuum omuzumdan bakn., ah leydim keke leydim d* Torlak Kemalimizi daraacnda aslm grmeyeydim... erinin evresindeki kalabalk kaplp gitmiti duyduklarna, Sefil Ali, akllar balarna gelmeden, erinin Torlak Kemal yannda olmasna phelenilmeden ortaya kmak gerektiini sezinledi. Seirtti. Epeydir seirtiyormu gibi soluu kesilmi halde grnd: Yoldam, can kardeim orda msn? diye yle bir dald ki yle bir bard ki, kendi dahi at. Minnet Begin acs y eindeydi daha... Bartsna dnen kalabal cari evinden vurarak, bir uunula att kendini ayaklarna. Sa ba yolunmacasma dnd. Brklcem!.. Ah Mustafam Brklce Mustafam benim!.. Caanm oyyy. ineyin beni, dayanamyorum. Brklcemin lmne dayanamyorum ldrn beni!.. Brklcede mi?.. Brki'ice Sultanda m?.. Osmanl onuda m?.. Vay gidinin Osmanls ykla-sn sen!. rlarna bir yandan eri uunur-ken, te yandan Sefil Ali: Onu da... Manisadan DARAACI 463 kaan yoldamdan Torlak Kemali duydum. Brk-lce^izi ldrmediler armha gerdiier arr.-ha!.. Duyan gelmiti. armha m?.. lklar orman dolduruyordu yayla yayla. Yrtman, kendini yerden yere atan, aylan baylan, birtirine giren kalabalk arttka artyordu. Sefil Ali, bir kula erideyken, kalabaln- can damarna vuruyordu aralksz: Kanlar kardalar Brklce Mustafamzn kanlan oluk oluk aktt. Bir deveye bindirmilerdi. Ayaklarn ellerini tahtalara ivilemelerdi... Gsnden tahtalara ivilemilerdi. y3 gezdirdiler Ayasulu, sokaklarnda. Bizden tek bir> kimse kalmad hepsini kestiler. O yanda bittik canlar o yanda umudumuz synd. Padiahn btn ordusu Zagrada toplanm, bu tarafa gelir imdi, bizim stmze. Bittik biz, bittik.. Kalabalk zlyor muydu artyor muydu artk bellt-olmuyordu. Ksa bir sre durulu olmu, ou yerden; Kaalm!-. Kurtulalm!.. Bu tarafa geliyornu?, gidinin Osmanls bize ulla-nacakm sestepni duymutu. Sefil Ali erin'n uunuunu duruyordu, ondan yana yuvarlanyordu. arpt ayaklarn dalmaya yz tutmu ayaklar olduunu sezinleyince, f erya Um iki kata kard. Az sonra da evres." anszn boald. tiip kakmalar olmu, uzaklaaj. lklar bjrbirine karm, bu frsattan yaralanp, eriye u'Iam-t. Yavaa: ekilelim mi &.-tk?.:> dye,? jracak iken bir el omuzunu engelledi, bir teknte eriye indi:'Kalkn!.. Ayaa kalkn!. yle bir titremede esrkleti ki Sefil Ali az kalsn durumunu unutup zplayacakt ayal' st. eykelin sesini tanr gibi olmutu. Son anda tt464 DARAACI tu kendini. Omuzuna engellenen elin ekiinden g alarak kalkyormu grntsnde gayretlenerek, kalkt. Delirdiniz mi?.. lgn msnz?.. Neyaptnz sanyorsunuz salaklar!.. eykeldi bu!.. Tanrm, Ulu Tanrm eykeldi b'^!.. Gkte aradn yerde bulmutu. Halsiz umutsuz, akln yitirmi grnerek baknca yzne bsbtn tand eykeli. Bala.. diye inledi, Kaarak geldik. Cehennemden katk, armh grdk!.. Daha m drlanacaksn sen!.. Grdk. Karda can, grdk. Gelin benimle, dn nme, drlanmay kesin de yryn!.. Asl tehlikeyi atlatmlard. Sefil Ali, evrelerinin bir hayli boaldn, gz altndan grebildiklerinin de ilk frsatta buradan kamann yollarn arayacan gryordu. Yanan ate beklerinin nda grd Bedreddinlilerin ounun balar ne eikti, boyunlar bkkt. Bir kere daha: ldrn bizi kardalar, canlar ldrn!. diye bard; B/irklcemizden sonra yaanr m Torlak Kemalimizden..

eykelin yumruu srtna inince sustu ancak. Sus bre it!.. Konuma!.. Sefil Alinin ii iine smyordu: Vur!.. diyordu yreinden, Vur bakalm. Az kald. Karanlka bir yere gelince, duruverdi dikilerek: Sea eykel misin karda can?.. Deilsen beni eykel yoldamza gtr!.. dedi salamna. eykei ne soruyu ne de halsiz Bedreddinli budalann diklenerek dnebileceini beklemediinden rayp geriledi. Sefil Ali Bir delilik yapma. DARAACI Beni dinle. Diyeceklerim var, Brklce yanna arr seni, gizlide konualm. dedi. eykelin bilei Sefil Alinin elinde kalakald: Ne diyorsun sen?.. Brklcenin armha gerildiini biliyorum. Az nce sen?.. Sefil Ali eykeli gzden ayrmadan bileini brakt. Brklcenin mhrn cebinden karp, eykele verdi. Gtr kta incele dedi. Brkl-cenindir. Bellicem olsun deyi verdi, bana inanman iin. eykel, daha bir sersem sepelek ald mhrii, a gtrd, evirip evirdi: Pekey ya o dnn?.. O halin?.. O bizim duyduklarmz? Delirdiniz mi siz?.. Adamlar zaten dalmaya yer arar. Brklce istedi dalmalarn. imdilik duralm, aa denizindeki adamlarmz sa kalsn hi deilse, elimizde kalsn, dedi. eykel inand. Akla yatkn bir szd: Benim adrma girelim dedi. abuk girelim. Sekiz on am gerilerinde duran kalabalk kaynamaya balamt. eykel bizi kandrd.. Bu iin sonu yok. Bize kimsenin timar zeamet balayaca yok. be davarmz da gidecek elden, gidecee benzer sesleri artar olmutu. eykel: Dorudan gelip bana anlatsaydmz ya, yoluyla yordamyla konusaydm bu heriflerle ben konusay-dm ya. Hi mi akl yok sizde hi mi kalmad aklnz?.. deyip homurdanyordu. Sefil Ali ise: Brklcemizin buyruudur, bana byle yapmam tlemitir. diyordu her seferinde de. eri, Alinin hangi oyunlarn tutkunu olduunu ol gDaraac F : 30 466 DARAACI I rp bulamyordu. Yarasnn stnde yuvarlanm olmalyd ki, bir ara dinen sancs yenilenmiti. stelik arkalarndan kkremesine hngrdeyen kalabalktan ikilleniyordu, grebildiince grd yzlerin birini bile beenmemiti. Kzl ate nda hepsinin yz bir rnekti; kadn alka-rsma benzemi erkeinde adam yeyici ejderha surat Albz bak. eyke, adrna girerken bekilerine: Kimseyi yanatrmayn buyurdu. Kimseyi salmayn ieri!.. adr genie bir kl adrd. Yerin yars hasr yars toprak. ra yanmasndan isli, ya yanm sakz kokulu sanrsn davar allanm adrn iinde, yle bir arlk. adra girer girmez eykel, 'Sefil Alinin bellicelik verdii mhr, kr gzne sokmasna yanatrp, has olup olmadn inceledi yeniden. Brklcenin derken bile hl inanamyordu. Biz ldrldn salam azlardan duyduyduk. Torlakm da.. Nasl olur?.. Nasl lmezler?.. Sefil Ali, sesini hznlendirerek: Torlak ld sa deil o.. dedi. Ya Brklce?.. Neden inanmazsn?.. Sa dedik, elinde bellicelik var. Seni arr. elebi Mehmed Bein ar ordusu, Srptan Ulahtan yardm ordusu da olaraktan stnze gelir. Zaray gemilerdir. Sava hepimizin yok olmasna sebep olacak, ondan sonra da bir daha dirilmenin mmkn yoktur. eykel umutlanmt; Sefil Alinin azna dikildi tek gz: Niyeti nedir, bilir misin?.. Bilirsen saklama, aramzda kalr. / DARAACI 467 Seni sa kolu yapacak can karda, Torlak Kemalin yerini alacaksn. Dedi mT.. Sana byle syledi mi?.. Kendi azyla m?.. Dedi. Bana byle syledi. Kendi azyla. Bre ne dururuz yleyse' apmal deil miydik imdiyece?.. Dardaki kalabalk ne olacak?.. Anlatp, yerlerine gndermeyecek misin?..

Bana ne onlardan bre!.. ldrmlardr imdi, karlarna kacak olana akll der misin?. Ya Bedreddin?. Onun iin ne der Brklce Sultanmz?.. Sana brakt. yleyse kalsn. Gesin elebinin eline, bize ayak ba olacak bir heriftir. Akl kitaplarnda, dnceden tesine korkar bir akl. gerek bize i, ne dmek gerek... Korkar bu. Ban kenr?i kurtarsn; nasl olsa Osmanl dokunmaz buna.. Sefil Ali artk dayanamad. O vakte kadar gnln tutabildiince tutmutu. Tanr biliyor ya pisin cann hemen almamak iin yreinden hep: Sakn..! demiti. Aman Sefil Ali hncn dizginle olum, sa gtr, sa gtr, sen Ezrail deilsin.!. demiti. Gelgelelim kandrp bana toplad bunca adam gzn krpmadan yz s-, t braktn, Anadoluda Urumelinde uruna ba koduklar bilinir eyhleri Bedreddini hi umursamadn, z canndan gayrisini dnmediini grnce, Sefil Alinin ayran kabarmt, eykelin btn derdi kamak, cann kurtarmakt, ondan tesi vz geliyordu herife. Belki de Sefil -Alinin oyununu anlamt, tanm bile olabilirdi; kimbi468 DARAACI lir, belki de bile bile oyuna geliyor, bana toplad adamlardan ancak bu yolla kurtulabileceini hesaplyordu, frsatm buldu mu Sefil Aliden de kaacak Sefil Aliyi ldrecekti... Herey umulur her ey beklenirdi bu tek gz bakndan... renmesine bir tiksinti ile: Sen ne biim herifsin ey-kel, sen de hi mi adamlk duygusu yoktur?.. diye hncn kustu Sefil Ali olarak... Sesin tavrndan irkildi eykel... Sezgilerinin itiinde eli kuana giderken. Sefil Ali kamasn karmt bile: Kpranma eykel.. Canm gitmesin diyorsan kpranmayasn!.. eykel, Sefil Aliyi o zaman tand. Gzle grlr bir tela elini ayan saptrd. Kuandan hanerini alaca srada Sefil Ali yaylamasndan utu. eykelin hanerli elini bilekten kapmasyla kvrmas bir oldu. eykelin azndan irkin bi kfr savruldu Sefil Alinin anasyla babasna. Zaten kendini Balm Usta zamanndan Minnet Be oklanmasna kaptrm olan Sefil Ali, kfr duyunca kudurdu, bir eli Balm Usta bir eli Minnet Be oldu, kaldrd kamasn eykelin salam gzne soku verdi: Bu Balm Ustam iin!.. eykel can acsndan gzne kapanrken, Sefil Alinin kolu boazna doland bir rpda, ylan dolanmasnda skarak kemikleti; kamas kalkp inmi eykelin yreini bulmutu. Bu da Minnet Be-im iin!.. Dibinece oturdu kama. Sefil Ali, bur-ka burka dndrd, burka burka tuttu bir sre, ekti ald kamasn, eykel yn olup yld... Kamasn eykelin stne sildi. Baka vurmad. Benim senden bir alacam yok dedi hrlhrl... kiydi, dedin... m DARAACI 469 eri sindii yerde Eymir iti bglmln de az amaya g yetiremiyordu. Sefil Ali eriyi ya grd ya grmezlikten geldi, ya da unuttu orada. Koynundan muambaya sarl bir yumak kard, at, az nce eykeli ldren o deilmi gibiydi. Muambadan kan ezip bzd avularnda. Kuandan ald bir cevizin tepesini trnaklad, mum yapkt herhal ki kaldrd mumu, altndaki delikten cevizin iindekini avucuna boaltt, avucunda ezip bzdyle kartrd. Bu herifler kr de olsa, has yzlerinin heveslisidirler; eriba bak bakalm kyda bucakta bir ayna griek misin?.. diye sordu dnmeden. eri, yar pasl yar puslu bir ayna bulup getirdi. Sefi'l Ali: Aynasz durabilirler mi?.. Bilmez miyim? kengellemesmde ald aynay, imdi eykelin brkn, izmesini, bir yerine kan dememi ise hrkasn, kar yava yava, ses etm*-^ meye bak. Herif ld deyi korkar msn?.. Korkma ben yanndaym. Aynaya bakp, elindekini cbir gzne yaptrarak, becerebildiin e eykelin bir gzne benzetti gzn. ini bitirince, erinin eykelden soyduunu giyindi, brkn bana geirdi. Eh, biraz ben-zemiti, a kmazsa greni kandrabilirdi. iz* m e bir parmak

bol geldi. Dar olup skmaktansa bolluu eyidir deyip hrkay yoklad. eriye: Kendinde misin? diye sordu. imdi sana i dyor. Bundan nce eviydin, ona yakn davranr-san ii bitirdik say. Kendinde deilsen biraz soluklanalm. eyh Bedreddine gideceiz. Seni tanrd, he mi? Korkulacak bir ey yok, sen, grrneceksir 470 DARAACI sadece, konumay ben yaparm. Sen hi, de; he de yeter. Yapabilir misin? eri adrda kalmaktansa kma ye buldu. Bana gelenlerden iler tutar yeri kalmamt. Gidelim dedi; Beceririm; burda kalmayalm yeter ki. Sefil Ali son defa bir noksan olup olmadkn aratrd. Akl, bundan sonrasnayd. adrdan kacaklard; dardaki bekilere syleyeceini zihninden geirmiti, kta durmayacakt, Bedred-dinin bekilerinin bu vakitte eykel klndan ikinciklenmeleri bindebirdeydi; Bedreddini ne yoldan kandracan dnd. Tebih, Sakz Adas Keiinin has tebihi ise..? kalm eri-ba deyip davrand. Sakarlk etmeyesin ha!.. adr bekilerine erdeki kmaa yeltenir-se syletmen vurun! buyurdu sesini ksarak. Ka-nrsanz gznz delerim!.. Kukulanmadlar. Bedreddinin adrna girerken de Sefil Ali, adrn kapsnda: nallah yanl adr deildir diyen bir ekimser rperiin dolanmasn duydu. Kaderde yazan gelir baa bre! deyip att adm ieri, eriyi bir adm ne almt. adr eyh Bedreddinindi. Sefil Alinin yrei genlendi. erde tek bir mum aydnl olmasna ise keyiflendi. Tann yardm ediyordu anlalan, ona yordu. eyh Bedreddinin srt kapya d.nkt. Kan-bur, orta boy bir ktn kurumuluunda yumulmu, kara post stnde dalp gitmiti. Belki de byle uyuyordu. Uyumadn, konuunca anlad: Nedir? Haber mi var? Dardaki gulgle ne iindi? imdi neden ses kmaz oldu? daraSao 471 Mumun nda eriyi srd Sefil Ali, erinin glgesine snd. Grtlan bastrd, dudaklarn bzd: Haber var eyhim dedi; Brkl-ce sultandan. Olmaz, l dirilmez. lden haber olmaz, akl m kalmad sende eykel? eri getirdi, Brklce lmemi dedikten sonra gerisini arabuk anlatt Sefil Ali; Torlak Kemali, Brklce Mustafay; Duyduklarmzn yarsnn doru olduu anlalr dedi; . Yars... Brklce sultanla olan yars, yanladr, lmemi, armhtan kurtulmu her naslsa, Sakz Adas Keiinin yanna ulaabilmi. Kimi denizi alttan yzd geti, der; kimi stten utu gitti demekte. Brklce keramet mi gsterirmi? Keramet yoktur!.. s . te Sakz Adas Keiinin tebihi, u da Brklcenin mhr eyhim. nanmacalk, bile-celik iin gnderilmiler. eriyi tanrsn.. eyh Bedreddin mhrn stnde durmad, tebihe alc gzle bakt, mum nda balktt: Has kehribar dedi. zrsz. Bana yakr bu deyip koynuna soktu; hediyelere alk, hediyeleri benimsemi brTsslanmada eli koynundan kmad bir mddet. Sefil Ali eriyi eyhi eteklemesi . iin drtt; eri alk olduundan kolay becerdi eteklemeyi. eyh Bedreddin mum nda eriyi gzetledi: Sen nerden ktn? Epeydir ortalarda grnmyordun? Karln Sefil Ali verdi: Brklce Sulta-, nm yanndayd. Karlmasna yardmc olmu. Yaras ordan kalma.. 472 DARAACI eri: He., yledir derken omuzunun yarasn gsterdi. Sefil Ali erinin daha fazla konumasna meydan vermedi. eyh Bedreddin yaray yokluyordu. Sefil Ali, eykele uydurduu Brkl-ce masaln anlatt. Gitmeliyiz eyhim dedi. Brklcenin bir derdi vardr, bizden umduu vardr, yalnz komayalm.. Brklcenin ne vakit derdi olmad ki? Gidersek..? Gidelim.. Adamlarmz ne olacak? Bunca... bizim admz iin toplanan, bizim armza app gelen bizi bilen bunca kii; kadn kz kzan... ne olacak halleri? Dalyorlar... dedi Sefil Ali tutulmadan; Adamlarmza dalmalarn

syledim. Uygun bir zamanda yeniden toplatrz. Gidinin Osmanlsna krdrmayalm, ok kanmz akt. imdilik yetiir... Yetiir diye mrldand eyh Bedreddin; Yetsin... yetti. eyhim... srtna kalnca bir hrka al, gece souyacak, hastalanmayasn. Karda sen de ap at eerlesinler. eyh Bedreddin: Kitaplarm..? dedi. Ben toplarm kitaplarn eyhim, vakit geiyor, tezelim. Bulduu bir heybeye eline geirdii kitaplar, katlar doldurmaa balad hemen. eyh Bedreddin fkelendi: Onlar ta deildir candr can! Gzeterek yerletir, lselenmesinler.. ht denildi soyha!.. znden tesini umursamayan eykel ile kitaplarn, dardaki adamlarnn sonunu dnen .eyh Bedreddinin nasl <yxp da bir araya gelebilDARAACI 473 diine ayordu Sefil Ali. Tan toprakla kucak kucaa, elmann kurduyla i ie oluyu gibi;,bcein karnn doyuran dut yapra gibi bir e^tS. Bu herif, bu eyh, bunca kitab okuduysa yazdysa.. buralarda ii ne idi bu kl adrda bu baldr plaklarn arasnda byle sefil olarak? Akl almyordu. Ya bu kitaplar yazan bu eyh deil, ya bu yoksul yazdn bilmezin biri.. Ama ne olursa olsun gznn nnde bir gerek vard: heybeye doldurduu kitaplarla belki de lme gtrd u adam. Yazd kitaplarda ne diyor acaba? Kitaplardan en incesini gstermeden koynuna soktu. lerde, frsat bulduunda, anlayabilirse okuyacakt ilerde?.. Frsat bulduunda?.. Bundan nce bulduk mu ki bundan sonra bulalm? Geride ne varsa ilerde de o vardr bre Sefil, az biraz deierek vardr. Ne sylenirsin eykel? in bitti mi? eyh iinden geenleri mi duymutu yoksa iimden geiriyorum sandn seslendirmi miydi? Aceleyle: Bitiyor eyhim dedi. imdi bitiyor. eri az sonra: Atlar hazr diyerek geri geldi. Hazrsa eyhim srtna kalnca ,!>ir rt?.. Orda, orackta... bir, samur krk olacakt, bulursun. Sefil Ali samur krk buldu. Kl adra, yerin toprana, kara postun yoksulluuna, eyh Bedreddinin varla yok aras kurumu bedenine yakmaz grnen samur krk, mum nda silkelemiti, dudak bkerek 'seyrediyordu. eyh Bedreddinin kalktn, yzn bu yana dndrdn grnce samur krke yzn saklad. 474 DARAACI Bedpeddinin giymesine yardm etti. Varla yok aras kurumu bedenin samur krkn iinde yit-tiini sand. Kucaklayacak olsa kucanda eski bir samur krkn eskimi, yumuak tyleri kalacakt. eriye: Heybeyi srtla dedi. kmalar, at binmeleri, srp gitmeleri zaman almad. Yol bildiinden* eri ne dmt. Sefil Ali, dizginini koluna takp eyh Bedred-dinin atn yedeklemiti. Kestirmeye, hep kestirmeye srdler... bir tepe, iki dere yata, bir vadi getiler. Sefil Ali eyh Bedreddini atna skca balad. Buralar elebi Mehmedli doluymu, dadan ap syrlacaz eyhim.. dedi. Dmeyesin diye balarm gnlne bir ktlk glgelenmesin. Ktlk ya akldadr ya yrektedir dedi aznn iinden eyh Bedreddin; Gnl kartrma. alabn tahtnda ktlk ne arar?. Derbentte soluklandlar ancak. Derbent, Minnet Bein gvendii yerdi. yleyken Sefil Alinin yrei hop oturup hop kalkt. Gzndekini karmt. Elinde kalan son merhemle, bu seferki st ak bir merhemdi, elini yzn temizledi. Yunup arnda kendine dnd. eyh Bedreddin, gerekli zamanlarn dnda odasndan kmad. Hizmetini eri gryordu; okuyor yazyor, diyordu. Sefil Ali, eyh Bedreddinin eykeli arayp sormadn renince yine dudak bkt; eyh Bedreddin almad, imdiyece tanyp bilmedii bir adamd. Derbentte gn dinlenip saa sola kulak kabarttlar. Geldiklerinde isil isil bir yamur balam havann yz ka dnk bir bulanklkta soumutu; gece yamur artm souk die doDARAACI 475

kunur olmutu. steseler de yola devam edemezlerdi. nc gn yamur hmn alp dinince hava bir para lnd. Sen gidebilirsin artk deyip eriye yol vermek istedi. Bundan sonra Zara yolunu bilirim, sen iinden kalma gayri. Zaraya m gideceksin? Eh, belki.. Minnet Beim Zara Kadsn sa-lkladyd, ona danmalym, elebi Mehmed Be-imizin kesin yerini ondan sormalym. ok yardmn oldu bana; senden kukulandm da olduydu... haltetmiim, bala eri duymazla vurdu. Ben senden ty-rlmayacam karda dedi. oluk ocuk yok, bir bamaym. Buralar da benim iin lm doldu artk, Bedreddinli sa brakma" beni. Sen nereye, ben oraya. Sa olsayd Minnet Beimize syleyeceim de bu olacakt. Ben.. Be deilim ki.. Olmaaa! Ben de Be deilim. Karda oluruz, bir can bir kiidir; iki kii drt can olur. He, dedin mi? Ben karnm zor doyururum bre! Ben de her Allann gn helvayla st a tkman bir herif deilim. Houna gitti Sefil Alinin; Pekeyi bastrd. Kulua yakn yola koyulalm. eri meselesi kendiliinden zlmt. Asl" end:-.51 Sefil Ali yzyle eyhe grndnde ne olaca^ayd. Saklamaa, bilmezlie geliyordu ama yreinin bir ucundan acyordu Bedreddi-ne. Yazdklarndan, anlayabildii kadaryla kt bir adam daildi. Hl koyr,urida dura,n incecik kitaptan pek fazla okuyamamt; yaz? karnca biimi krk, zor sklr olduundan, eh Sefil Ali476 DARAACI de sapr sapr okur cinsinden olmadndan yalan m yani, kitabn pek tadna varamamt. Ama yazmt ya adam, emek vermiti ya.. Ben bunlarn iki satrn yazmaa mrm yetiremem bre akolsun eyhe diyor, acyordu. Byle bir insana oyun oynatp kandrmacala getirdii iin utanyordu. Hele, Bedreddinin ocuk uysallnda inan, kan; sesini karmadan denileni yapmas yok mu..? ldryorc!w Sefil Aliyi, yreinden ok-luyordu. Bundan sonra olacaklar utana korka hayellemee alyordu. Korktuunca gitmedi iler. eyh Bedreddin, o da ata binerken, Sefil Alinin yzne birazck bakt. Yz, gzleri... sapsaryd; sanki yllarca uyumamt, gzleri yllarca mum ndan, karnca dizisi yazlardan kalkmamt. Sar, sapsar glmsedi: Sen eykel deilsin, he mi?. diye sordu. Sefil Ali gzlerini kard, yzn edi. eyh Bedreddin: Bilmitim... dedi. Bilmitim de... ben insanlarn i yzlerinin deimesine almtm. Meer d yzleri de deiirmi yeri geldiinde. Al srtmdan samur krk ar gelmee balad! elebi Mehmed Be, gz gneinin yar nem yar snm hava yar duman pusunda gz krpan ikindisinde, kendini bildi bileli hayatnn en ar skmtsndayd. Artk saysn unuttuu yara yerlerinin yarsndan ou, hele byle isli puslu havalarda ine ucu szlarnda debreirdi; yine debreiyordu. Yreinden amak bilmeyen ar DARAACI 477 sknt, eski yara yerlerinin de remesiyle birlikte beycinde gz atrmaz ba arlar olup yan-kyordu. Yetmemi gibi, iki gnd. ektii yel-pk bountusundan soluk al da dzensizdi, sk sk tkanyordu. Ankara Savandan bu yana bir yan geKp yatamam, bir beden rahat grmemiti... ruh rahat grm myd sanki? Dayan gnlm! Dayan gnlm! diye diye gn geceye geceyi gne eklemi... bu gne, bu Spreze; Sere-zin bu gz gneinin sancsna gelip atmt sonunda. eyh Bedreddini sanclarnn arasna katmak istemiyor fakat Serezde onun yznden bulunduunu biliyordu. Canna dokunulmamasm istiyordu; daha nceki gibi yine znie belki Amas-yaya Zileye bir yerlere srgn gndermek, gnlne aylma her neyse bolca ake balamak buna karlk sadece dnmesini, sadece yazmasn dilemek eyhten... arzusu bu idi, Tanr tank bu idi. Gelgelelim Beler, Paalar tersineydi. Durmaz bu eyh! diyorlard. Dnya Saltanat hevesine kaplmtr, gsterie hastalanmtr, sa-'na deilse yarn oluna dert olur; Devletin bir ark gnn bekler, ayaklanr, ba ars karr diyorlard; Gittii yeni yerleri de fesat tohumlarnda

tohumlar, lmeli ki kurtula! Belki haklydlar belki haksz... bilinmezdi. Bir ilim adamnn elebi Mehmed Belii zamannda ldrlm olmasndan utanacakt, sonu-naca utanacakt; Mezarmda da utanrm ben! Bu adam ilim adam deil diyorlard. Kitaplar var... deerli; ben biliyorum pek deerli olduklarm. Yaad gibi yazmayan yazd gibi yaamayana nasl ilim adam denilir Hnkarm? Bir 478 DARAACI DARAACI 419 insan ki yazdnca davranmaz... yalandr. Yalan ilim olmaz. Kandrlmtr. Korkmutur. Hemen karar vermeyelim. Siz bilirsiniz Hnkrm buyruk sizdendir, bizden sylemesi. Byle demilerdi, aka, dikine, geri alnamaz kesinlikte byle sylemilerdi. Syleyenleri haksz bulman mmkn yoktu, hakl bulmann mmkn olmadnca. Ne yapm olursa olsun, bir ilim adam, kendi devrinde ldrlmeme-liydi. Burun utanc btn yaplanlar siler sprrd. Hnkrm lkemizde nice ilim adamlar/ nice din adamlar vardr, bir tek eyh Bedreddin yoktur. Buyurun, gelsinler, Bedreddini onlar yarglasnlar. lkesindeki ilim adamlarnn, din adamlarnn saylar unlard ite, u oturanlar. lerinden ikisini tanyordu, biri Acemden yeni gelmi ad pek nl Molla Haydar Harev, teki Iraktan D-nimend Halil... Bu sonutusu Afar boyundanm, Selnikte bulunduklar iin o sra Selnikten arlmlar, konumuyorlar, hepsi kendi halinde oturmu kendi ilerine dnk. Hnkr asn sz, demesine bir bekleyiin sessizlii top top sal-kmlanmakta, Hnkrn halini ise ancak Allah biliyordu. eyh Bedreddinin getirilmesi gecikirse, ister istemez konuacakt. Bir iki sz sylemesi art olacakt. Gnlsz gnlsz: Benim durgunluumdan alnmayn dedi, Hastacaym. eyh Bedreddin getirilir denilmeseydi sizleri de yormazdm. Lkin gelindi bir kere. Siz bir mesele an ben dinleyen olaym. Fakat ii bo bir dinleyici olaca belliydi. Molla Haydar ile Dnimend Halilin nn duyardk, yzlerini yenice grdk, onlar dinlesek..? Hnkrn gnlsz de olsa iani belirince mesele amak ilim adamlarna, di) bilginlerine, din bilgelerine kalyordu. Meseleyi de am gtryorlard. elebi Mehmed Beir/ 'pa arlar artyor, sknts ekilmezleiycT, nefesi darlanyor-du; eski yara yerlerinin szlteriras da cabadan. Yine de kulak verip dinleyebildi. Nedense bilerek bilmeyerek ilim adamlarm^ diHrrmla^m sz konusu etmilerdi. eyh Bedreddini, sylemenin nisbeten snmaya balad srada" getirdiler. elebi Mehmed Bein yreinden eyhi ayaa kalkarak karlamak arzucu kaynamt. Teshil adndaki kitabn yeni okumu, Bedreddinin slm hukukurldaki aprak meselelere nasl bir kolay zm getirdiini grmt. Kolay bir anlat, skmayan' bir syleyii vard. Bu da benim gibi hasta biraz demiti. Hastaln sevmiti Bedreddinin. Yer yer dank oluyor, ocuksu cmlelerle dnyordu eyh, ama her kelimesi bir kendini beenmi adamn tepeden bak idi. eyh Bedreddinin getiriliine ayaa kalkmad. Dnen adamn tesine gemiti eyh, insanlar birbirine drmt, yrei kinli adamlara en ucuzundan bir ara olmutu adn sokaa drmt. Bu bir tutamlk can varm grnen adamn iinde kaynar kazanlar yanyor olmalyd yahud da kurak bir l toprayd gnl. Ondan veya bundan, yz sapsaryd. elebi 480 DARAACI Mehmed Be, yreinde hibir ktlk olmaya-raktan: Neden benzin sararm?.. diye sordu. Istma ateinden mi?.. Eer yleyse, hekim gnderip iyiletirmeyi dnmt. inde keler mi belirdi de bir yerde durmadn?.. Evet derse eyh, keler derdinden kurtulmas iin, havas suyu sevimli bir yere gndermeyi aklna koymutu. Sorular ktlne deil, eyhin iyiliine idi. elebi Mehmed Be, btn iyiniyetine ramen, sorduu sorulara yakksz

cevaplar ald. eyh, yazd gibi konuurken de byklk hastalnn elinden kopamyordu: Gne batarken .sararr diye cevap verdi: ahinin yuvasna ylan gelirse o yuvada duramaz. Yolcuyu ylan so-carsa, ylann zehiri benzini sarartr. Ylan, gnei grnce g bulur gne de ikindi st sararr. Neden buyruk ss olanlarn buyruklarna kar geldin, aykr i iledin?.. Ya sen neden Tanrya kar geldin?.. elebi Mehmed Bein gnl zgn sorusuna eyh Bedreddinin kar sorusu tatan kat dt. Can yanmadk kan donmadk kimse kalmad bulunanlardan. elebi Mehmed Be, Dilim tu-iulajd da sormayaydm diye yerindi, gnln sulad. Fakat talayan cevab almt hem de bu-nalarak. Ne zaman?.. Nerde?.. Nasl Tanrya kar gelmiti. Sorunun ta acs btn yara yerlerinde szlayan depremeyi unutturmutu: Ben Tanrya m kar gelmiim?.. H!.. Ne zaman?. Hacca gitmek iin senden izin istedim. Ora-c!a kalacaktm. Ka kere diledim. Uygun cevap yollamadm. Hacca gitseydim, orada kalrdm. Dnyada yol kesmeye hak verilmi midir?.. Bana DARAACI 481 eriata uygun bir sorun varsa syle, cevabn al. Dnme yenilii getirdim ben, yanl uyguland bu yola dkld. Zulmn bulunduu yerden gmek gerektir. Verilecek ok karlk vard. Kendi szleriyle kendini suladndan habersiz, byklenmekten bunalm bir adama karlk vermenin ne kadar g olduunu hissetti. Yarglamada bulunmak yeni batan hastalanmas demek olacakt Mehmed Bein. Lkin susmak da acayip grnd. Glmsemeye gayret etti... Haklsn dedi. Dnmekte bir yenilik getirdin. Onda kalsaydm, ya-hud onda geiiseydin ba tacm bilirdim arjB$ kalmadn onda. Dnceni kl yaptn aldn tie kan dktrdn, buna dnce denmez. Kl da kl iken, grnyle su olmaz lakin eline alr da birinin bir yerini kesersen, su ilersin... Kl gere olur burada suun gereci, dncen gibi. Ben bana gre olan syledim, ite ilim adamlar din adamlar bilginler bilgeler... bu odadalar. Sen de odadasn. Tartn. Yargy varn. Yarg sonucunu bana bildirirsiniz. eyh Bedreddine bakmak iinden gelmiyordu artk. Molla Haydar Haraviye bakarak: eyh Bedreddin gibi i edenin eriata gre hali nice olur?. Yarglayn, ilim adam olduunu sanrm gz nnde tutarsnz!. dedi; bezgin, bkm, usanma kt. Bunca yaralarnn yannda onlardan daha ar yaralar almasna sancyordu bedeni. karken kimsenin yzne bakmad. Odadakiler eyh Bedreddine ayr ayr sorular sordular. En ok Molla Haydar Harev, ondan sonDaraac F : 31 482 DARAACI ra da Danimend Halil sordu. Bir iki kere de Hnkr hocas Fahreddin. eyh Bedreddin kimine sustu kimine dik, kimine akl banda, kimine karmakark cevaplar verdi. Btn gn srd sorular, cevaplar. Grn bir yarglama grnnden ok bir bilginler sylemesi grnndeydi. Bazen Bedreddin unutuyordu yarglandn, dalyor, Kur'an- Kerimden, Peygamberin ulu szlerinden rnekler getirerek, meselden mesele geiyordu. Bazen de Bed-reddini yarglamak iin toplanm olanlar durumu unutuyorlar, dalyorlard. Srelere kar Sreler, yetlere kar yetler... Peygamberin ulu szlerine kar Peygamberin ulu syleriyle baka meselelere geiyorlard. slm hukukunun en zlmez sanlan hkmleri derinliine paralanyor, yeniden bir araya getiriliyordu. eyh Bed-reddinin dola dola konutuu meseleler bunlar oluyordu. Derken, Hnkrn hocas Fahreddin, Peygamberin ulu szlerinden biriyle balad konumalar: Peygamber Efendimiz Hazretleri buyuruyorlar ki dedi. Sizin iiniz, bir kiide toplanm iken, sizin birliiniz: paralamak, sizi birbirinize drmek zere, birisi yahud birileri ortaya kacak olursa, onlan yok edesiniz!.. Bu ulu sz bilirsiniz eyhim. Bu durumda, sizin gibi bir ilim adam iin ne biim davranlmak gerekir?.. Uzun mddet cevapsz brakt soruyu eyh Bedreddin. Kat kabuuna ekilmi bir bcein tebihienmesi, bir puhu kuunun boyun boaz birbirine kararak tylenmilii yahud yamur sla bir karatavuun allar arasnda bir bana kal gibi bir susmulukta kpr dayamad.. Halbuki yrei sklm bir yumruk

olmutu o sra; alDARAACI 483 mak istedike kendi stne kapanan bir yumruk. Grtlandan aa btn ii boalm bir o yumruk asl kalmt bolukta. Yumruun almas, en azndan gevemesi, bir para kmldamas artt eyh Bedreddin de bu art oluun inanandayd. mr boyunca kotuu yollar, temizlemek istedike dikenlerini iki katna dkmlerdi. Dikensiz bir yol grmedi; tek bir yol vard o da Tanrya gidiyordu. Hi olmazsa o yolda gevemeliydi yumruk... Uuk bir sesle Besmele ekti. Hepiniz bilirsiniz ki Tanr; sana insanlarn uyacaklar bir hukuk dzeni verdik sen ona uy bilmeyenlerin keyfine uyma, buyurmaktadr. Ve yine Ulu Tanr: Kim eyi bir i yaparsa yaran kendinedir; kim ktlk yaparsa zarar kendisinedir, buyuruyor. Biz Tanrnn buyurduu hukuk dzeninin dnda dnmedik. Yeni szler, yeni dnceler getirdik ama dzenden dar kmadan getirdik. Bizi bu dncemiz yznden kimse sulayamaz; sevab varsa bizedir, sevabnn huzurunu duyanz. Ve lkin bilmeyenlere uyduk. Dncemizi, Hnkrn syledii gibi kl yaptk kendimize; burada suumuz vardr bizim, burada suluyuz. Ktlmzn zarar kendimize olmaldr. Kl gnahlar temizler. Eer beni d aac gibi yakarlarsa bunda kimsenin gnah yoktur. Ben, kendi i derdimin tutsa oldum, dnceden tara ktm. Benim yzmden nice gnahszlarn kan dkld; o kanlann arnmas iin benim de kanmn aktlmas eriata uygundur. Yargnz byle olursa yerine getirilmesi iin bam ayak bilirim. te kalkyorum, ayak zere yargnz bekliyorum. 484 DARAACI Szn bitirirken ayaa kalkmt. Otumun-dan biraz farkl bir boyda, el balam, bekliyordu. Ksa bir fsldama oldu yargc durumunda oturanlarn arasnda. Ksa fsdamann szcln Molla Haydar Harevi yapt. Kendi kendini, yargladn, vardn yarg bizce de dorudur. Kann hell maln, ha'ramdr. Bu yarg Hnkra bylece bildirilecektir. Tann hepimizin gnahlarn balasn. Gn aarrken, varlan yargnn yerine getirilmesini buyurdu Hnkr. Bedreddini bir daha balarsa yeni Brklcelerin yeni Torlaklarn aztp ba vereceine inanmt. elebi Mehmed olmazsa olu, olu olmazsa, onun olu byle bir balanmaya muhakkak piman olacaklard, gze-alamazd. Sabaha doru inen ince yamur ne artm ne eksilmiti. Daraacn atanlar iliklerinece slandlar. Gn doumundan az sonra, eyh Bedreddini hcresinden aldlar. Bir don bir gmlek brakma-macasna soydular. Fakat yamur yayordu. Ba ak yaln ayakta don gmlek gtrmek aykr der, deyu dndler. Daraac Serez Pazannn-iinde bir demirci atsnn nne atlmt. O :srada, Sefil Ali bir kou utu, saklad samur 4riirk kapp geldi, eyh Bedreddinin basurdan geirip, omuzu stne rtt. Daraacma, Bedreddini samur krk altnda getirdiler. Yol kysna iki gee toplanp iyiden ktden seyre doluanlar, yasavullarn kolcularn arasnda gider yalnayak bir samur krk grdler yalnz, baka bir nesne grmediklenne daha sonra yemin stne yemin itiler. DARAACI 4B5 t kmyordu, ince yamur sicim sicim iniyordu, ince yamur, siyim siyim Serez Pazarndan daraacma siniyordu. Daraacamm altna gelindiinde samur krk aldlar eyh Bedreddinin stnden, bir kere daha don gmlee kald, gmleini de kardlar, nce, siyim siyim yamur plak etine dediinde, eyh Bedreddin bir czrt duyduunu sand, bedenini buulanm grd, duman karrken, daraacma bakt bir tuhaf, bir buruk. ingene, ayak bir sekiye kmas iin yardmc oldu. Daraacnn ipini Bedreddin eliyle geirdi boynuna. Gzlerini yumdu. Bir deri bir kemik, sapsar bir beden, titrememsi bir m-lk. Ama stmalardan rakt. nce yamur siyim siyim. Soluk bile alnmyordu ortalkta. ingene ayak sekiyi ekiverdi. Bir sallanma... ince siyim siyim yamur yalpalanmas gibi... sonra, ald

gzleri Bedreddinin birden. Nar gibi kzarm, scak, taze bir somun., taze bir somtm kokusu" Taze somun kokusunun scakl. Darken -komnc Babann taze scak somunlarn scamdaki glmsemesiv Bir frn, ate alev salmada feir frn, frnn n; devirmelik ocuklar frinm nnde; Doan,' B$rklce Mustafa, Torlak Kemal, Ecevit.... stmal > Bedreddin, Osmanl lkesi koca-bir frn san/k)- Pimi ekmekler, pimemi hamur kalm'ekmekler. Frn harl hani yanyordu ve ekmekler, durmadan ekmekler, pimi, yar pimi, pimemi ekmekler frndan kyordu. 48G DARAACI Sonunda bir kocaman ekmek oldu Osmanl lkesi nar yznde kzarm koskoca bir taze ekmek ki scack!.. Sonra? eyh Bedreddin iin o ann bir sonYamur, leye kadar inceden, siyim siyim eyli Bedreddinin aslm bedeni, bir tek donla daraacnda ash kald. Bir deri bir kemik, kaburgalar ve krek kemikleri frlam olara;Ancak le st Sefil Ali samur krk getirip eyh Bedreddinin aslmlnn stne rtebildi. Yanndaki eriye: Biz de gidelim artk.. diye fsldad. Ne yana gideceiz ki?.. Sefil Ali omuz silkti: Bilmiyorum. dedi. Osmanl lkesi bir mddet dinlenecek bana ka-lrsa, dinlenmesi gerek, eh biz de yorulduk, yorulmadk m?.. BU LEMENN SONU S T A W U L L HALK i:70?HANES! DK VERME LLM Kayt No Tasnif KV : \ (D * O O m m O 0 O O Sanat adamlar ancak yeryzn gzelletirebilmek urunda, irkinde bile mevcut olan btn gzellikleri insanlarn gnl gznde yerletirmek iin aba sar fetmek mecburiyetindedir -ler. Yeryznn gzellemesi dnki, bugnki, yarnki abalarn senteziyle olur. Mesele bu abann sentezini yapabilmek, bugn btn madd zenginliklerine ramen ruh yoksulluunda bunalan insanlara yarnn sentezini gsterebilmektir. Bu byle olunca- da insan ve gzel mefhumlar bir araya gelmi olur. Bu gr asndan da insann varlnn sebebi olarak ortada gzellik kalr. Gzel ayn zamanda insann huzurudur, umudu -ur ve mutluluudur. Sanat adamnn grevi ise huzur, umut ve mutluluk iindir. M. NECAT t SEPETOLU'-nun ROMAN MzLERt Dnki Trkiye Dizisi: 1 KLT 2 ANAHTAR 3 KAPI 4 KONAK 5 ATI 6 LER YEDLERKIRKLAR 7 BU ATLI GEDE GDER 8 GETTEK LKE 9 DARAACI Bugnki Trkiye Dizisi: CEVAHR LE SADIK AVUUN BUDAY KAMYONU ISBN 975-371-008-9 Mustafa Necati Sepetiolu (Dnki Trkiye Dizisi leme3) Cilt3 Daraac