Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|

Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK

1
MATEMATKSEL PROGRAMLAMA
DOGRUSAL PROGRAMLAMA
GRAFIK ZM YNTEMI
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
2
Temel Kavramlar
W @Q2 Bir dogrusal programlama probleminin
kisitlayici Ionksiyonlarinin hepsini birden saglayan karar
degiskenlerinin (x
1
, x
2
, ..., x
n
) olusturdugu kmeye :m
denir.
W Uygun Q2 NegatiI olmama kosulunu saglayan
zme ::3:m denir.
W n iyi Q2 Ama Ionksiyonuna en iyi degeri (en
kk veya en byk) saglayan uygun zme e3
:m denir.
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
3
Grafik zm Ynteminin Ayamalar
W Bir dogrusal programlama probleminin graIik
zmnde asagidaki adimlar izlenir
1. Degiskenlerin koordinat sisteminin yatay ve dikey
eksenlerine yerlestirilmesi,
2. Kisitlayici Ionksiyonlarin graIiginin izilmesi,
3. Uygun zm blgesinin belirlenmesi,
4. En iyi zmn arastirilmasi.
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
4
rnek 1
Ama Ionksiyonu
Z
enb
6x
1
8x
2
Kisitlayici Ionksiyonlari
7x
1
3x
2
A 21 (1)
6x
1
7x
2
A 42 (2)
x
1
A 3 (3)
x
2
A 4 (4)
NegatiI olmama kosulu
x
1
, x
2
K 0
olarak verilen dogrusal programlama problemininin en iyi zmn graIik zm
yntemiyle bulunz.



Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
5
rnek 1-devam
x
1
degiskenini yatay, x
2
degiskenini dikey eksen zerinde gsterelim. NegatiI olmama
(x
1
K 0, x
2
K 0) kosulundan dolayi uygun zmler x
1
x
2
dzleminin birinci blgesinde
bulunacaktir. Kisitlayici Ionksiyonlarin olusturdugu sinir, bu blgeyi (x
1
K 0, x
2
K 0)
iki kisma ayirir. Blgelerden biri negatitiI olmama kosulu dahil tm kisitlayicilari
saglarken, digeri yalnizca negatiI olmama kosulunu saglayan noktalardan olusur.
zm blgesini belirlemek iin kisitlayici Ionksiyonlari sirasiyla ele alalim ve
kendilerine karsilik gelen dogrularin x ve y eksenlerini kestikleri noktalarin koordi-
natlarini belirleyelim.
Koordinat belirleme ilgili tm islemler asagida verilmistir.
(1) 7x
1
3x
2
21 esitliginde,
x
1
0 iin x
2
7, x
2
0 iin x
1
3
olur.
(2) 6x
1
7x
2
42 esitliginde,
x
1
0 iin x
2
6, x
2
0 iin x
1
8
olur.
(3) x
1
3 esitligi, yatay ekseni (3, 0) noktasinda kesen ve dikey eksene paralel olan bir
dogru tanimlar.
(4) x
2
4 esitligi, dikey ekseni (0, 4) noktasinda kesen ve yatay eksene paralel dogru
denklemidir.
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK

rnek 1-devam
Bu belirlemelerden sonra kisitlayici Ionksiyonlarla ilgili dogrulari izebiliriz.
Sayilari drt olan kisitlayici Ionksiyonlarin her biri iin bir dogru izilmesi ve esit-
sizliklerin ynlerinin dikkate alinmasiyla uygun zm blgesi Sekil 3.5`deki tarali
alan olarak belirir.
B
C
A
x
2
4
x
1
3
7x
1
3x
2
21
x
1

Uygun
zm
Blgesi
O

1 2 3 4 5 6
0
1
2
3
6x
1
7x
2
42
7
4
5
6
7
x
2


0il 3.5
rn0 3.5'in C890ri2i
Sekil 3.5`deki tarali alanin iindeki (koyu renk izilmis sinirlari dahil) tm noktalar
kisitlayicilari ayni anda sagladigindan, OABC drtgeni uygun zm blgesidir. Bu
alan iindeki sinirsiz sayidaki noktalarin her biri uygun zm olarak nitelendirilir.
Sekilden grldg gibi 6x
1
7x
2
A 42 kisiti olsa da olmasa da uygun zm blgesi
OABC alani olacaktir. zm blgesini etkilemeksizin modelden ikartilabilen bu tr
kisitlayicilara ereks: (fa:lalik)kisitlaicilar denir. x
1
A 3 kisitinin da gereksiz oldugu
grlebilir.
Tarali alanin iinde ve sinirlari zerindeki tm noktalar btn kisitlayici Ionksiyonlari
(negatiI olmama kosulu dahil) sagladigindan uygun zm blgesi bir konveks (dis
bkey) alan olarak ortaya ikar. Geometrik olarak ko3;eksala3 kenarlarinda ukurlas-
malar olmayan ve iinde delikler bulunmayan bir alandir. Bu alanin A, B gibi
herhangi iki noktasi gz nne alindiginda AB dogru parasinin tamami alan iinde
kalir.
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
7
rnek 3
Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik yntemiyle znz.
Z
enb
x
1
3x
2

x
1
x
2
A 8
x
1
2x
2
K 8
x
2
K 3
x
1
, x
2
K 0
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
8
rnek 3-devam
Dogrularin izilmesiyle ilgili aritmetik islemler asagida topluca gsterilmistir.
x
1
x
2
8 esitliginde x
1
0 iin x
2
8, x
2
0 iin x
1
8 bulunur.
x
1
2x
2
8 esitliginde x
1
0 iin x
2
4, x
2
0 iin x
1
8 bulunur.
Sekilden grldg gibi, uygun zm blgesi ABCD konveks kmesidir.
Bu blgenin u noktalarindan en az bir tanesi ama Ionksiyonu degerini en byk-
leyecektir.
Z 6, Z 12 ve Z 18 es kr dogrulari Sekil 3.9`da kesikli izgi ile gsterilmislerdir.
Z 18 iin izilen es kr dogrusu incelendiginde, bu dogrunun yukarisinda tek bir u
noktanin (B) bulundugu grlebilir. Bu durumda problemin en iyi zmnn bu
noktada ortaya ikacagini sylemek kehanet olmaz.
Z 6
Z 12
Z 18
x
1
x
2
8
x
2
3
C
Z 24
1 2 3 4 5 6
0
1
2
3
x
1
2x
2
8
7 8
4
5
6
7
x
2

x
1

Uygun
zm
Blgesi
A
B
D
8

0il 3.9
rn0 3.8'in Uygun @Q2 Blg08i v0 Kr Dogrulari
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
9
rnek 3-devam
Grldg gibi, B ama Ionksiyonuna en byk degeri saglamaktadir. B`nin koordi-
natlarinin x
1
0, x
2
8 oldugu gz nnde bulunduruldugunda Z
B
(Z
enb
) asagidaki gibi
hesaplanir.
Z
B
Z
enb
0 3(8) 24
zetle, karar degiskenlerinin en iyi degerleri x
1
0, x
2
8 ve ama Ionksiyonunun en
byk degeri 24 olarak belirlenmistir.
U noktalarin koordinatlarinin ayri ayri hesaplanip ama Ionksiyonuna yerlestirilme-
siyle hesaplanan Z degerleri asagida verilmistir.
Bu hesaplamalar da ama Ionksiyonunun en byk degerine B(0, 8) noktasinda
ulastigini gstermektedir.
Z
A
Z
(0, 4)
1(0) 3(4) 12
Z
B
Z
(0, 8)
1(0) 3(8) 24
Z
C
Z
(5, 3)
1(5) 3(3) 14
Z
D
Z
(2, 3)
1(2) 3(3) 11
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
10
rnek 4
Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik
yntemiyle znz
Z
enk
3x
1
5x
2
3x
1
x
2
K 9
x
1
2x
2
K 8
x
1
5x
2
K 10
x
1
, x
2
K 0
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
11
rnek 4-devam
Dogrularin izilmesiyle ilgili aritmetik islemler asagida topluca gsterilmistir.
W 3x
1
x
2
9 esitliginde x
1
0 iin x
2
9, x
2
0 iin x
1
3,
W x
1
2x
2
8 esitliginde x
1
0 iin x
2
4, x
2
0 iin x
1
8,
W x
1
5x
2
10 esitliginde x
1
0 iin x
2
2, x
2
0 iin x
1
10
W Z
A
Z
(0, 9)
3(0) 5(9) 45
W Z
enk
Z
B
Z
(2, 3)
3(2) 5(3) 21*
W Z
C
Z
(20/3, 2/3)
3(20/3) 5(2/3) 23.3
W Z
D
Z
(10, 0)
3(10) 5(0) 30

1 2 3 4 5 6
0
1
2
3
x
1
2x
2
8
3x
1
x
2
9
7 8
4
5
6
7
x
2

x
1

Uygun zm
Blgesi
A
B
D
x
1
5x
2
10
10 9
8
Z 30
Z 15
Z 21
C
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
12
rnek 5
W Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik
yntemiyle znz.
Z
enk
2x
1
3x
2
3x
1
2x
2
K 6
x
1
- 2x
2
A 4
x
1
A 5
x
2
A 3
x
1
, x
2
K 0
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
13
rnek 5-devam
W U noktalarin koordinatlarinin ayri ayri hesaplanip ama Ionksiyonunda yerine
konulmasiyla ulasilan degerler de (asagida topluca verilmistir) E noktasinin en
iyi zm saglayan nokta oldugunu gstermektedir.
W Z
A
Z
(0, 3)
2(0) 3(3) 9
W Z
B
Z
(5, 3)
2(5) 3(3) 19
W Z
C
Z
(5, 0,5)
2(5) 3(0.5) 11.5
W Z
D
Z
(4, 0)
2(4) 3(0) 8
W Z
E
Z
(2, 0)
2(2) 3(0) 4

Z 6
Z 4

1 2 3 4 5 6
0
1
2
3
3x
1
2x
2
6
x
1
- 2x
2
4
4 x
2
3
Uygun
zm
Blgesi
A B
C D
-2
-1
x
1
5
E
x
2

x
1

Z 12
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
14
Grafik zmde Karylaylan zel Durumlar
1. Esitsizliklerin Tutarsiz Olmasi
2. Sinirsiz zm
3. Uygun zm Blgesinin Bir nokta Olmasi
4. AlternatiI Eniyi zmn Bulunmasi
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
15
1. Eyitsizliklerin Tutarsz Olmas
W Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik yntemiyle znz.
Z
enb
6x
1
3x
2
x
1
2x
2
A 2
2x
1
x
2
K 6
x
1
, x
2
K 0
x
1


1
2 3 0
1
2
3
2x
1
x
2
6
4
5
6
x
2

x
1
2x
2
2
2x
1
x
2
K 6
x
1
2x
2
A 2
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
1
1. Eyitsizliklerin Tutarsz Olmas-devam
W Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik yntemiyle znz.
Z
enb
6x
1
3x
2
x
1
2x
2
A 2
4x
1
3x
2
K 12
x
1
, x
2
K 0
x
1


1 2 3 4
0
1
2
3
4x
1
3x
2
12
4
x
1
2x
2
2
x
2

Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
17
2. Snrsz zm
W Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik yntemiyle znz.
Z
enb
2x
1
x
2
-2x
1
x
2
A 4
x
1
- x
2
A 1
x
1
, x
2
K 0
x
1


Uygun
zm
Blgesi
1
2 3
0
1
2
3
-2x
1
x
2
4
4
x
1
- x
2
1
x
2

-1
-1 -2
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
18
3. Uygun zm Blgesinin Bir Nokta Olmas
Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik yntemiyle znz.
Z
enb
6x
1
3x
2
x
1
x
2
A 6
3x
1
5x
2
K 24
x
2
3
x
1
, x
2
K 0
dogrunun kesistigi
noktanin koordinatlarinin
belirlenmesi amaciyla
bunlardan rasgele seilen
ikisi, 3x
1
5x
2
24 ve x
2
3 olsun.
Bu iki denklemin zmnden x
1
3, x
2
3 elde edilir. Buradan ama
Ionksiyonunun en byk degeri, Z`de x
1
3, x
2
3 yerlestirilmesiyle,
Z
enb
6(3) 3(3) 27 olarak hesaplanir.
x
2

x
1


1
2
3 4 5 6
0
1
2
3
x
2
3
3x
1
3x
2
18
7 8
4
5
6
A
3x
1
5x
2
24
Uygun zm Blgesi
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
19
4. Alternatif Eniyi zmn Bulunmas
Asagidaki dogrusal programlama problemini graIik yntemiyle znz.
Z
enb
8x
1
8x
2
2x
1
3x
2
K 12
3x
1
2x
2
K 12
x
1
x
2
A 6
x
1
, x
2
K 0
Problemin uygun zm blgesi
ABC gen alanidir.
Ama Ionksiyonunun ABC geninin
u noktalarindaki degerleri asagida verilmistir.
Z
A
Z
(0, 6)
8(0) 8(6) 48
Z
B
Z
(6, 0)
8(6) 8(0) 48
Z
C
Z
(12/5, 12/5)
8(12/5) 8(12/5) 192/5
Ama Ionksiyonu en byk degerine A(0, 6) ve B(6, 0) noktalarinda ulasmistir. Dolayisiyla
A ve B noktalarindaki zmler birbirlerine alternatiI olan en iyi zmlerdir.
x
1


1 2 3 4 5 6
0
1
2
3
x
1
x
2
6
4
5
6
x
2

A
2x
1
3x
2
12
3x
1
2x
2
12
C
Z 48
B
Hatemat|kse| Program|ama 0P CRAF|K 0ZUH Y0NTEH|
Marmara niversitesi gr.Gr.Dr.Habip KOAK
20
dev
Asagidaki DP problemini graIik zm yntemi ile
znz.
Z
enb
3x
1
6x
2
x
1
x
2
A 4
x
1
x
2
A 1
x
1
- x
2
A -1
x
1
, x
2
K 0