graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.1 / 2009

ISTORIJSKI RAZVOJ FORME OBLAKODERA

Aleksandar Jovanovi1
Rezime, Nastanak formi najviih zgrada sveta usko je povezan sa tehnikim dostignuima koja su omoguila ostvarivanje kreativnih reenja kao repera arhitekture gradova. Od kraja devetnaestog veka pa do danas, razvoj forme oblakodera pratio je istorijske epohe, odolevao kriznim stanjima i sluio za ostvarivanje ciljeva modernog drutva i pratio dinamiku njegovog razvoja.esto vezane za stroge graevinske propise gradova, ove zgrade su poprimale oblike parcela, neke su sa njima bile u kontrastu, ali je gotovo svaka od ovih struktura sa sobom nosila sopstvenu poruku, simboloku instancu i urbarhitektonsku posebnost.Uzimajui u obzir nastanak formi oblakodera iz prolosti i trend ubrzanog rasta eksploatacije graevinskog zemljita u gradovima, kao i napredak u smislu konstrukcija i materijala u graevinarstvu, moe se oekivati pojava jo unikatnijih, slobodnijih i u arhitektonskom smislu kompleksnijih struktura u bliskoj budunosti. Konano, iz piloene analize, zakljueno je da samo objekti koji uzimaju u obzir potrebe drutva, posebnost struktura i humanost dizajna predstavljaju primere dobre arhitekture oblakodera. Kljune rei, forme, oblakoder, razvoj, drutvo, posebnost, humanost Abstract, Development of skyscraper form is to be considered in relation to technical improvements which gave path to creative accomplishments of city architecture in general. Since the end of the 19th century until today, development of skyscraper form had followed historic epochs and crisis, remaining one of the sure signs of dynamics of urban development of the cities and society in general. The analysis had shown that almost every analyzed form had its own symbolic message and architectural quality as an instance of the design. Taking into account development of skyscraper forms of the past, current urban growth and density, as well as new technical achievements in construction and new materials, there is a significant probability of new and more complex forms in near future. Finally, the analysis of the development of skyscraper forms had shown that only objects designed with good social awareness of the needs of the society, striving for unique solutions and humane principles can be considered successful in terms of achieving good skyscraper architecture. Key words, forms, skyscraper, development, society, unique, humane

Aleksandar Jovanovi, dipl.in.arh., projektni biro Margerd.o.o. Ni

68

graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.1 / 2009

1 UVOD

2 METODOLOGIJA, CILJ I SVRHA RADA

U radu su koriene istorijska metoda, analiza i sinteza, induktivno-deduktivna metoda i generalizacija kao posebne metode nauke. Obraeno je 34 najviih zgrada na svetu, sa stanovita sadraja, oblika, boje, primenjenih materijala, proporcija i ritma na fasadi, likovnih detalja i urbane integracije zgrade u iri ambijent grada. U okviru odeljka 3, prezentovano je deset zgrada koje su po svojoj formi predstavljale prekretnice u razvoju oblakodera. Kriterijumi za odabir ovih primera su nivo inovacija u primeni tehniko-tehnolokih dostignua tog vremena koji su u kombinaciji sa estetskim kvalitetima forme doprineli originalnosti u pogledu materijalizacije. Cilj rada bio je da se ustanove slinosti i generalizacije u gradnji najviih zgrada i zakljuiti koje su tendencije bile prisutne u razvoju forme najviih zgrada u proteklom periodu. Rad je raen kao seminarski rad u okviru doktorskih studija na Graevinsko-arhitektonskom fakultetu u Niu za potrebe nastave na predmetu Teorija forme.

Od pamtiveka, ovek je zeleo da dostie nove visine, a jedna od sfera ivota gde je to dobijalo neku vrstu forme bila je arhitektura. Jedan od stubova oslonaca drutvenog ivota u prolim vremenima bila je religija, pa je ovek gradio piramide, hramove i druge graevine koje su veliale bogove i postajale reperi arhitekture u okviru naselja. Njihove forme, u vidu mase, boje i ostalih estetskih kvaliteta ostale su simboli gradova u sociolokom, kulturolokom i vizuelnom smislu i kao takve opstajale vekovima u okviru gradskih struktura. U dananje vreme gradovi kod nas i u svetu teko bi se mogli zamisliti bez njihovih karakteristinih visokih objekata tornjeva crkvi, utvrenja, kula za prijem raznih signala ali i viespratnih stambenih, poslovnih i drugih objekata. Omoguen pronalaskom novih tehnika graenja i pronalaskom lifta, prvi oblakoder podignut je u ikagu, 1885. godine. Projektovan od strane Vilijem Le Baron Denija kao zgrada Home Insurance Building, usavrena elina konstrukcija je obezbeivala unutranji oslonac, to je znailo da spoljni zidovi vie nisu morali da nose teinu spratova kao u ranijem istorijskom periodu. [4] Zgrada je imala 10 spratova, bila je visoka 42 metra, a bila je teka jednu treinu u odnosu na teinu zgrade koja bi umesto nje bila izgraena od standardnih materijala, poput kamena. Iako je poivala na skeletnom sistemu kao primarnom noseem sistemu konstrukcije, kasnije studije su otkrile da je ipak jedan deo optereenja zgrade morao biti prenet na spoljne zidove i ostale elemente zgrade. Zgrada je sruena 1931.godine, ali ona se i dalje smatra pionirom razvoja oblakodera u svetu, jer su njena arhitektura i konstrukcija uslovile nagli razvoj ideje o mogunostima graenja visokih zgrada u godinama koje slede. Od ovog perioda pa do danas novi reperi gradske arhitekture postale su administrativne zgrade, poslovni centri, stambeni objekti i zgrade meovite funkcije sa formom oblakodera.

3 ANALIZA OBJEKATA

Moe se smatrati da su zgrade na poetku razvoja oblakodera preuzimale stilske karakteristike pokreta koji su u to vreme bili preovlaujui u svetu. Tako je, Zgrada Krajsler u Njujorku (1939)2 graena u stilu Art Deco-a koji je svoju inspiraciju nalazio u tadanjim arheolokim otkriima u Egiptu. Forma ove zgrade sadri razne elemente koji podraavaju delove Krajsler automobila. Obrada fasade je takva da su prisutni mnogobrojni geometrijski elementi. Zgrada ima prizmatini oblik u veem delu mase od terena do vrha, dok je samo gornja zona u obliku poluovalnih povrina, koje se povlae ka vertikalnoj osi zgrade, stvarajui suenje sve do vrha, tj koplja koje je u obliku vrha grejaa automobila. Prozori u gornjoj zoni su u obliku trougla, a oni po svom poloaju na fasadi prate ovalni oblik. Ritam na fasadi je postignut udvajanjem prozora i njihovim grupisanjem po vertikali, a fasade su simetrine.

Godina zavretka graenja objekta

69

graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.1 / 2009

Nastanak forme zgrade Empajer Stejta u Njujorku (1931) je usko povezan sa tadanjim propisima grada Njujorka za izgradnju zgrada, koji su uslovljavali da zgrada te visine moe biti konstruisana samo ako se masa uvue u unutranjost parcele nakon dostizanja odreene visine. Oblik ovog oblakodera je, iz tog razloga, produkt graevinskih propisa Njujorka i vete ruke arhitekata koju su nacrtali reenje za skladnu, harmoninu formu oblakodera, simetrinih fasada. Sa graevinskotehnolokog aspekta, pri graenji ove zgrade leta 1930. godine postavljen je rekord u brzini graenja jednog objekta, izgradnjom jednog sprata dnevno, koji dugo nee biti nadmaen, bar kad je re o oblakoderima. Centar Don Henkok u ikagu (1969) Analizirajui formu zgrade, moe se zakljuiti da je zgrada u obliku zaseene piramide, sa ukruenjima koja se proteu na svakih osamnaest spratova, a koja su na fasadi u obliku dijagonalnih tapastih struktura, predstavljajui elemente arhitekture. Formirajui oblik zgrade, arhitekte su omoguile smanjivanje mase ka vrhu, tako da su sadraji formirani po delovima zgrade; najnii deo zgrade, ujedno sa najveom korisnom povrinom je predvien za administrativno-poslovne sadraje, dok je gornji deo, manjih povrina u osnovama etaa, namenjen stambenoj funkciji. Na osnovu toga to se u ovom objektu meaju funkcije u okviru oblakodera (on vie nije iskljuivo administrativna zgrada), njegovih strukturalnih inovacija kao i inovacija same forme, ova zgrada predstavlja prekretnicu u razvoju novih oblakodera tog vremena. Sears Tower u ikagu (1974) Pri formiranju ovog objekta primenjen je sistem povezivanja nekoliko elemenata u jednu masu koja bi bila znatno laka i stabilnija u odnosu na monilitnu strukturu iste korisne povrine. Po formi, objekat je nastao substraktovanjem masa od glavne, prizmatine mase. Na ovaj nain, stvara se stepenasta struktura koja se suava prema vrhu, pa forma izgleda lake. Materijali koji su upotrebljeni za konstrukciju su elik prekriven crnim aluminijumom a staklo je sa primesom bronzane farbe, to u smislu boje stvara kontrast toplo-hladno na fasadi. Zgradu Bank of China Tower u Honk Kongu (1990) formira nekoliko zaseenih prizmi, a staklena fasada je sa modularnim podelama visokoreflektivnog stakla i dijagonalnim belim elementima koji povezuju ivice povrina. Na taj

nain, formira se kontrast svetlo-tamno, a same dijagonale dolaze do izraaja. Ovi dijagonalni elementi su i konstruktivni, jer se preko njih prenosi teina do etri glavna stuba na ivicama zgrade. U razmatranju forme zgrade, treba uzeti u prilog injenicu da je zgrada formom prevazila dotadanje poznate forme oblakodera i pruila osnove za drugaija shvatanja razvoja forme oblakodera. Jin Mao Tower u angaju (1998) Zakrivljenjima vertikalnih ravni na fasadi koja je od stakla naglaavaju se forme granica masa. Broj modula u granicama pojedinih masa se smanjuje ako se posmatra od osnove zgrade u prizemlju ka osnovama pri vrhu, na taj nain se panja posmatraa usmerava na vrh objekta, gde je ovaj horizontalni modul ponovljen tek nekoliko puta ili nijednom. Na vrhu je koplje koje sugerie zavretak mase u pokretu i smanjenju od osnove do vrha. Ovalni prazan prostor enterijera je u kontrastu sa punom masom zgrade koja sadri prizmatine forme. Petronas Towers u Kuala Lumpuru, Maleziji (1998) Forma se suava ka vrhu, a ponavljanje modula horizontalne etae se smanjuje po broju. Pri razmatranju osnova moe se zakljuiti analogija sa ornamentima iz islamske arhitekture. Analizirajui formu, zakljuuje se da je zgrada simetrina, u ravnotei, skladu i harmoniji pojedinih elemenata i elemenata prema celini. Forma je, iako i tehniki dobro utemeljena, formirana sa dosta oseaja za potovanje geometrijskih i oponaanje prirodnih formi i njen se plan razvija po vertikali dinamino, pokreui masu ka vrhu, pa zgrada izgleda poput klasa kukuruza koji je vrsto vezan za stabljiku biljke (u ovom sluaju za tlo).

Burd Al Arab u Dubaiju, UAE (1999), Zgrada je po formi neki odseeni deo lopte, koji je na krajevima spojen sa vertikalnim elementom. Po obliku zgrada podsea na jedrenjak koji svakog trenutka, ini se, treba da zaplovi. Od materijala su prisutna karbon vlakna, staklo, elik, platno, kao i zlato. Horizontalne podele se suprotstavljaju dominantnoj krivini po vertikali, medjusobno u kontrastu, ali zajedno inei celinu i skladnu formu. One Finance Center u Hong Kongu u Kini (2003), Stepenastim suavanjem forme u gornjoj zoni zgrada formira zatvorenu strukturu koja podsea na prirodne forme stoga je potpuna, zavrena i jasna koncepcija u oblikovanju. Pored jednakih modula

70

graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.1 / 2009

staklene fasade, nekoliko horizontalnih elemenata fasade prekidaju kontinuitet vertikale. Zgrada dominira u prostoru svojim oblikom, refleksivnou povrina i vertikalnom masom. Zgrada Taipei 101 u Tajpeiju, na Tajvanu (2004), trenutno je najvia svetska zgrada u kategoriji najvieg krova, najvie strukture i najvieg sprata u upotrebi.[2] Ona je po formi tako koncipirana da se sastoji iz donjeg dela koji je u obliku zaseene piramide, a gornji delovi, kojih ima osam, ponavljaju se u obliku zaseene piramide ali zaokrenute naopake.Vrh je takoe u obliku piramide, manjih dimenzija. Postoje cilindrini elementi koji su u kontrastu sa otrim piramidalnim formama, a takoe su primenjene oble metalne forme na ivicama. Ovi elementi naglaavaju ivice masa i prelaze meu razliitim volumenima.

spratovima. [7] Preporuke koje se mogu izvesti iz ovakve analize oblakodera sa sastoje u tome da se jedino geneza humanog dizajna, istraivanje forme, trajektorija u okviru osnova pojedinano kao i meu spratovima, kao i razmatranje uvoenja novih konstrukcija i tehnolokih dostignua u proces projektovanja mogu smatrati adekvatnim za nastanak novih formi oblakodera u budunosti.

LITERATURA

4 ZAKLJUAK

U razmatranju visokih zgrada moraju se uzeti u obzir specifinosti koje su uslovile nastanak svake od 34 zgrada pojedinano, a koje su vezane za proces njihovog projektovanja, drutvenu situaciju u kojoj su nastale ali i vreme nastanka. Moe se zakljuiti da je raznovrsnost formi velika i prisutna na raznim kontinentima, mada se po raznovrsnosti forme izdvaja Azija, zgradama koje pokuavaju da izau iz kliea prizmatinih formi amerikih gradova, iako se ova tendencija prenosi i na ameriki kontinent, naroito u poslednjoj deceniji sa novim preispitivanjima formi u gradovima. Stil arhitekte je prisutan sa stanovita osnovnog principa u oblikovanju zgrada, ali se na osnovu raznovrsnosti reenja zgrada istih arhitekata odgovor moe traiti u faktorima specifinosti lokacije, raspoloivog novca, ali i investitora i sveopte situacije u drutvu u kom su nastale. Generalizacijom se zakljuuje da se u gradnji oblakodera veih dimenzija, jo uvek trai idealna forma ali da meu tom potragom nema ponavljanja, u optem smislu, ve da svaka od zgrada koje se grade dodaje neto novo u istoriji gradnje oblakodera, bilo u tehnolokom ili estetskom, ili u oba smisla. U smislu raznovrsnosti reenja, zakljuuje se da, iako su neke od visokih zgrada davale nova reenja organizacije po vertikali, sama organizacija strukture zgrade bila je takva da se jednom usvojeni modul u osnovi umnoavao po

[1] Bogdanovi K., uri B. (2004), Teorija forme, Beograd, Zavod za udbenike i nastavna sredstva [2] Dijagrami sa sajta www.skyscraperpage.com , http://skyscraperpage.com/diagrams/?11868646, preuzeto avgusta 2007. [3] Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu, doktorske studije(2008) Teze sa predavanja iz predmeta Teorija forme, predava N.Ceki, Ni [4] Mani S. Chrysler building, www.arhitektura.rs http://www.arhitektura.rs/content/view/18/165/, preuzeto 18.05.2008. [5] M.K.Escher,(1998), Istraivanje beskonanosti, Esotheria, Beograd [6] S. T. Siling (1998) Icons of architecture the 20th Century, Minhen, Prestel Verlag [7] Schumacher P.(2006)The Sky-scraper revitalized: differentiation, interface, navigation, London [8] lanak sa sajta www.arhitektura.rs, Empire state building, http://www.arhitektura.rs/content/view/22/165/, preuzeto 18.05.2008. [9] Zajearanovi G. (1977), Osnovi metodologije nauke, Beograd, Nauna knjiga

71