T.C.

KOCAEL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

KENTLERDE KADINLARIN GC VE STHDAMA KATILIM SORUNLARI: ZMT RNE

YKSEK LSANS TEZ NHAL RN PINARCIOLU

ANABLM DALI: SYASET BLM VE KAMU YNETM PROGRAMI: KENTLEME VE EVRE SORUNLARI

KOCAEL, 2006

T.C. KOCAEL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

KENTLERDE KADINLARIN GC VE STHDAMA KATILIM SORUNLARI: ZMT RNE

YKSEK LSANS TEZ NHAL RN PINARCIOLU

ANABLM DALI: SYASET BLM VE KAMU YNETM PROGRAMI: KENTLEME VE EVRE SORUNLARI

TEZ DANIMANI: YRD. DO. DR. AHMET NOHUTU

KOCAEL, 2006

NDEKLER
NDEKLER ................................................................................................. I ZET ............................................................................................................ III ABSTRACT .................................................................................................. IV GRAFKLER LSTES ................................................................................... V TABLOLAR LSTES.................................................................................... VI GR ............................................................................................................. 1 BRNC BLM Kavramsal ereve
1.1. Kent ve Kentleme..................................................................................................................... 7

1.1.1. Kentin Tanm .......................................................................................................................... 7 1.1.2. Kentleme ................................................................................................................................ 9 1.1.2.1. Kentlemenin zellikleri ................................................................................................ 11 1.1.2.2. Sanayi Devrimi ve Sonras Kent ve Kentleme .............................................................. 11 1.1.2.3. Gelimi ve Azgelimi lkelerde Kentleme................................................................ 13 1.1.2.4. Kentleme Nedenleri ...................................................................................................... 15 1.2. gc ve stihdam................................................................................................................... 16 1.2.1.1. gc Piyasas................................................................................................................ 17 1.2.2. sizlik.................................................................................................................................... 17 1.2.2.1. gcne Katlma Oran ve Hane Halk Modeli.............................................................. 19 1.2.3. stihdam ................................................................................................................................. 21 1.2.3.1. stihdam Yaratc Politikalar........................................................................................... 22 1.2.3.2. Yerel Ynetim Politikalar.............................................................................................. 22

1.2.1. gc..................................................................................................................................... 16

KNC BLM Kentlerde Kadn gc ve stihdam

2.1. 2.2. Kadn gc ve stihdam le lgili Baz Kavramlar ........................................................... 24 Tarihsel Srete Toplumsal blm ve Kadn .................................................................. 24

2.2.1. Sanayi ncesi Toplumlarda Kadn ........................................................................................ 24

2.2.2. Sanayi Toplumlarnda Kadn ................................................................................................. 28 2.2.3. Sosyalist Toplumda Kadn..................................................................................................... 30 2.2.4. Kreselleme ve Kadn .......................................................................................................... 31 2.2.5. Dnyada Kentlerdeki Kadn gc ve stihdamnn Geliimi .............................................. 35 2.2.6. Trkiyede Kentlerdeki Kadn gc ve stihdamnn Geliimi ........................................... 42

NC BLM Kocaeli li ve zmit Merkez lesinde Kadn gc ve stihdam

3.1. 3.2. 3.3. Kocaeli ve zmit gc Piyasalar ......................................................................................... 55 Nfus Yaps............................................................................................................................. 55 stihdamn Yaps .................................................................................................................... 57

3.3.1. stihdamn Cinsiyete Gre Dalm ...................................................................................... 59 3.3.2. stihdamn Ya Grubuna Gre Dalm ................................................................................ 61 3.3.3. stihdamn Eitim Durumuna Gre Dalm ........................................................................ 62

DRDNC BLM Kocaeli li zmit lesinde Kadnlarn gc ve stihdama Katlm Sorunlar Aratrma Sonular
4.1. 4.2. 4.3. Aratrmann Konusu ............................................................................................................. 71 Aratrmann Amac................................................................................................................ 71 Aratrmann Kapsam ........................................................................................................... 71

4.3.1. Veri Toplama Yolu ve Aralar ............................................................................................. 72 4.4. Aratrma Bulgular ................................................................................................................ 72

4.4.1. Demografik ve Sosyo Ekonomik Grnt.......................................................................... 72 4.4.2. alma Durumu .................................................................................................................... 75 4.4.3. alan Kadnlar .................................................................................................................... 77 4.4.4. Genel Deerlendirme ............................................................................................................. 85

SONU VE NERLER............................................................................... 89 EKLER......................................................................................................... 97 KAYNAKA .............................................................................................. 101 ZGEM................................................................................................ 110 II

ZET
Kentlemeyle birlikte, tarmsal retimden, sanayiye dayal retime

geilmitir. retimin deien yaps, kente zg sektrleri ortaya karm, istihdam yapsn da kanlmaz olarak etkilemitir. Kylerde tarmda istihdam edilen kadn ve erkek igc, kente gle birlikte, kente zg sektrler olarak tanmlanan sanayi, hizmet, ticaret, inaat gibi sektrlerde istihdam edilmeye balamtr. Sanayilemeyle birlikte, krn maksimize etmeye alan fabrika sahipleri, kadnlar ucuz igc kayna olarak grmlerdir. Fabrikalardaki asli ve grece daha fazla para kazandran iler erkeklere verilirken, alacak erkek igcnn zor bulunduu ya da yardmc iler snfna giren iler, kadnlara verilmitir. Kadnlarn dk cretlerle ve ar alma koullarnda altrlmasna bu dnemde ve bu dnemden sonra ska rastlanlmtr. Trkiyede de sanayilemeyle birlikte benzer gelimeler yaanmtr. 1950lerden itibaren tarm kesiminin hzlanan mekanizasyonu, krdan kente youn g olgusu ve sanayileme sreci, dier birok gelimekte olan lkede olduu gibi, kadnlarn igcne katlm oranlarn olumsuz ynde etkilemitir. Kocaeli li ve Merkez ilesi zmit, sanayinin ve eitli i kollarnn en ok gelitii kenttir. Bu durumun, kadn igc ve istihdamn artrc sonular dourmas beklenmektedir; ancak sonu Trkiye genelinden farkszdr. Kadnlarn igc ve istihdama katlm oranlar, azalan bir grafik izmektedir. zmit Kentinde yaplan alan aratrmas, i arayan kadnlarn, arac bulamama ve kadn olma gibi nedenlerle i bulamadklarn; igc piyasasna katlamayan kadnlarn ise aile ve elerinin izin vermeyii ve ev ii i yk gstermektedir. gibi nedenlerle ev kadn olmay tercih ettiklerini

ABSTRACT
With urbanization had been passed from agricultural production into industrial production. Changing structure of production, exposed sectors which specialized to urban and influenced employment. Women and men who employed in the rural area had been started to employed industrial sector in related to the migration. Capital ownership who aimed profit maximization had considered cheaper woman labor in result of industrialization. That situation had caused to explore employment of woman labor force. Same events have lived in Turkey with industrialization. Beginning from 1950s swift mechanization of agriculture region intense migration from rural areas into urban areas and industrialization process influence negative rate of woman employment, like that another undeveloped countries. Although the industry has been developing in Kocaeli and centre town zmit, woman labor force and employment rates draw a decrease graph. This study includes an area research focusing woman labor force and employment in zmit. Research results has indicated that women looking for a job believe that they did not find a job because of torpedo absence and also some women do not look for a job so that their parent/husbands and housework load dont give permission. So women are obliged to become housewife.

GRAFKLER LSTES
Grafik 1. ktisaden Faal Olma Durumuna Gre Kadn Nfus ................................... 45 Grafik 2. Sektrlere Gre alan Kadn Nfus 19702000 ..................................... 50

TABLOLAR LSTES
Tablo1-1: eitli lkelere Ait Nfus ve Kentleme Oranlar.................................... 15 Tablo2-1. OECD lkelerinde Kadn stihdam ......................................................... 39 Tablo2-2. Kadnlarn cretinin Erkeklerin cretine Oran ....................................... 41 Tablo2-3. cretsiz Aile isi Kadnlarn Oran ........................................................ 42 Tablo 2-4. Cinsiyete Gre gc Durumu (2006 Ocak Ay).................................... 46 Tablo2-5. stihdamn Kr-Kent Dalm ................................................................... 47 Tablo 2-6. Kadn stihdamn Sektrel Dalm......................................................... 50 Tablo 2-7. alan Nfusun Cinsiyete Gre Dalm ............................................... 51 Tablo 3-1. Cinsiyete Gre Kocaeli Nfusu................................................................ 56 Tablo 3-2. Cinsiyete Gre zmit Nfusu.................................................................... 57 Tablo 3-3. Karlatrmal Olarak stihdam Edilenlerin teki Durumlar (Yzde) ... 57 Tablo 3-4. Kocaelinde Toplam stihdam inde cretlilerin Pay............................ 58 Tablo 3-5. cretli alan Kadnlarn Ekonomik Faaliyetler indeki Oran............ 59 Tablo 3-6. 2000 Yl Nfus Saym TK Verilerine Gre Kocaelindeki Tarmd Sektrlerde stihdam Edilen Kadn ve Erkek Oranlar ............................ 60 Tablo 3-7. Kocaeli stihdamnn Dalm (Yzde) ................................................... 62 Tablo 3-8. Kocaelinde gc ve stihdamn Eitim Durumu (Yzde).................... 63 Tablo 3-9. Karlatrmal Kocaeli Eitim Gstergeleri(Yzde) ............................... 63 Tablo 3-10. Kocaelinde gc Verileri (Yzde) ..................................................... 64 Tablo 3-11. Kocaeli leleri Tarm ve Sanayi stihdam ve sizlik Oran (Yzde) .. 65 Tablo 3-12. Ya Gruplar ve Cinsiyete Gre Kocaeli sizlik Oranlar (Yzde) ....... 67 Tablo 3-13. Kocaeli sizlerinin Eitim durumlar (Yzde) ..................................... 69 Tablo 3-14. Kocaeli gcne Dahil Olmayanlarn almama Nedenlerine............ 70 Tablo 4-1. Blgelere Gre Anket Dalm................................................................ 72 Tablo 4-2. Medeni Durum ......................................................................................... 72 Tablo 4-3. Ya Dalm............................................................................................. 73 Tablo 4-4. Eitim Durumu......................................................................................... 73 Tablo 4-5. Hanehalk Says....................................................................................... 74 Tablo 4-6. Sahip Olunan ocuk Says ...................................................................... 74

Tablo 4-7. Hanehalk alan Says.......................................................................... 74 Tablo 4-8. Hanehalk Aylk Geliri ............................................................................. 75 Tablo 4-9. alma Durumu....................................................................................... 75 Tablo 4-10. Medeni Hale Gre alma Durumu...................................................... 75 Tablo 4-11. Yaa Gre alma Durumu................................................................... 76 Tablo 4-12. Hanehalk Aylk Gelirine Gre alma Durumu .................................. 76 Tablo 4-13. Eitime Gre alma Durumu .............................................................. 77 Tablo 4-14. alma ekli.......................................................................................... 77 Tablo 4-15. Deitirme Durumu/ Deitirmek steyenler................................... 77 Tablo 4-16. Deitirme Nedenleri.......................................................................... 77 Tablo 4-17. Daha nce Herhangi Bir te alanlar ................................................ 78 Tablo 4-18. ten Ayrlma Nedenleri ......................................................................... 78 Tablo 4-19. alma Dncesi ................................................................................. 78 Tablo 4-20. Eitim Durumuna Gre alma Dncesi .......................................... 79 Tablo 4-21. Medeni Duruma Gre alma Dncesi ............................................. 80 Tablo 4-22. Gelire Gre alma Dncesi ............................................................. 80 Tablo 4-23. Yaa Gre alma Dncesi ............................................................... 81 Tablo 4-24. almama Nedenleri ............................................................................. 81 Tablo 4-25. Arama Kanallar ................................................................................. 82 Tablo 4-26. Aranlan alma Koullar .................................................................... 82 Tablo 4-27. alma Koulu Olarak yerinde ocuk Bakm nitesi Olmas .......... 83 Tablo 4-28. alma Koulu Olarak ehir D Seyahat Gerektirmemesi ................. 83 Tablo 4-29. alma Koulu Olarak yi Bir cret Salanmas.................................. 83 Tablo 4-30. alma Koulu Olarak in Sigortal Olmas ........................................ 84 Tablo 4-31. siz Kalma Nedenleri (Yzde) .............................................................. 84 Tablo 4-32. Arad Halde siz Kalma Nedeni Olarak Yetersiz Eitimi Gsterenlerin Profili.............................................................................. 85 Tablo 4-33. Bulamama Nedeni Olarak Arac Bulamama ...................................... 85

VII

GR
Kentler; toplumsal ilikilerin, kltrel alanlarn, nfus younluunun krlardan farkl olduu, tarm/hayvanclk dndaki uralardan gelir elde eden insanlarn yaad yerleim birimleridir. Kent saysnn ve kent nfusunun artmas ile kentleme kavram ortaya kmtr. Kentleme sreci, kapitalist ekonomi paralelinde, sanayilemenin gelitii dnemle birlikte balamtr. Kapitalist dnemin balarnda, kentlerin says ve nfusu hzla artmtr. Sanayi Devrimi ile geleneksel kent yaps deimeye ve dnmeye balamtr. Esasnda retim mekn olarak tanmlanan kentler, gerek anlamyla, kapitalizmden sonra ortaya kmtr. Bu kentler, retici ve yaratc zelliklerinden dolay aslnda diildir; ancak kentlerin esas itibariyle kapitalizmle birlikte ortaya k, kent tarihesine erkek egemen bir bak asnn hkim olmas sonucunu getirmitir. nk bu sistem dhilinde kapital ve dolaysyla erk, erkeindir.

Kentlemeyle birlikte tarmsal retimden, sanayiye dayal retime geilmitir. retimin deien yaps, kente zg sektrleri ortaya karm, istihdam yapsn da kanlmaz olarak etkilemitir. Kylerde tarmda istihdam edilen kadn ve erkek igc, kente gle birlikte, kente zg sektrler olarak tanmlanan sanayi, hizmet, ticaret, inaat gibi sektrlerde istihdam edilmeye balamtr. Sanayileme, kadnlar igc piyasasnn dna itmi, ev ii ve atlye retiminden fabrika retimine geildike kadnn yeri evi anlay hkm srm, fabrikalardaki iler erkeklere verilmitir. Kadnlarn alma yaamna katlm, erkek igcnn tercih etmedii ilerde kadnlarn altrlmasyla ya da erkek igc bulunamayan dnemlerde (rnein sava dnemlerinde) kadn igcnn, erkek igc ikamesi olarak fakat ucuz igc grlerek istihdam edilmesiyle balamtr. Trkiyede de sanayilemeyle birlikte benzer gelimeler yaanmtr. 1950lerden itibaren tarm kesiminin hzlanan mekanizasyonu, krdan kente youn g olgusu ve sanayileme sreci, dier birok gelimekte olan lkede olduu gibi, kadnlarn igcne katlm oranlarn olumsuz ynde etkilemitir. Kentlerde istihdam edilen erkek igc orannda nemli deiikler olmazken, kadn igc

orannda gzle grlr bir d meydana gelmitir. stihdam oranndaki bu dn nedeni; krda, tarm kesiminde cretsiz aile iisi olarak istihdam edilen kadnlarn, kente gle birlikte kent isizlerini oluturmalar ya da nemli bir ksmnn marjinal ilerde alarak kayt d sektr iinde yer almalardr. Kadnlarn, kentli isizleri oluturmalarnn altnda eitli nedenler

yatmaktadr. Kadnlarn tarmda cretsiz aile iisi olarak grlmeleri, eitim aamalarn sekteye uratm, yeterli eitim ve mesleki donanmdan yoksun olmalar kadnlar, kente zg mesleki uzmanlk gerektiren ilerden dlamtr. Kadnlarn cretsiz ya da ucuz igc olarak grlmelerinin yan sra, kadn yalnzca ocuk douran bir varlk ve ev ileri, ocuk bakm gibi ar ilerin sorumlusu olarak gren patriyarka zeminli mevcut geleneksel tutum da kadnlar igc piyasas ve istihdam alann bir hayli dna itmitir. 2000li yllara gelindiinde, zellikle kentlerde, kadnlarn igcne katlm oranlar srekli derken, istihdam oranlarnda ok az artlar sz konusu olmaktadr. Yaplan birok aratrma, Trkiyenin kadn istihdamnda son srada yer aldn ortaya koymutur 1. Kadnlarn, igc ve istihdama katlma oranlarnn dk olmasnn nedenlerini belirlemeye ynelik olarak yaplan bu alma, sorunu, alan aratrmas yaparak zmit Kenti zelinde irdelemitir. Kadnlarn igc ve istihdama katlm sorunlarnn gncelliini yitirmemesi, bu konuda yaplacak olan almalar nemli klmaktadr. ALIMANIN AMACI Kadn igc ve istihdam oranlarnn dk olmas, Trkiyenin gncelliini yitirmeyen sorunlarndan birisi olmaya devam etmektedir. Sanayinin ve kente zg dier sektrlerin ok gelimi olduu Kocaeli linde ve lin merkezi olan zmit Kentinde de durum Trkiye geneliyle kouttur. Bu balamda almann amac, genel olarak Trkiyede kentlerde ve zel olarak zmitte kadnlarn igc ve istihdama katlmlarn engelleyen nedenleri ortaya karmak ve bu engellerin giderilmesi, kadn igc ve istihdamnn artrlmas iin nerilerde bulunmaktr.
1

Bu bulguyu destekleyen son aratrmalardan birinin sonular iin baknz: OECD, 2005 stihdam Raporu.

KURAMSAL EREVE gc piyasas ile hane arasndaki iliki balamnda haneye retici ve yeniden retici bir rol atfeden Yeni Hane ktisad yaklamndan hareketle, igc piyasas iinde kadnlarn ikincil konumu, hanenin yeniden retiminde doal olarak sahip olduklar greli stnle balanmaktadr. Bu kurama gre, ailenin sunduu toplam emek; erkeklerin darda retime katlmasndan ve kadnlarn aile iinde yeniden retimde bulunmasndan dier bir deyile ocuk dourup, ailenin bakm ile uramasndan olumaktadr. Buna karlk kadn bak asna sahip yaklamlar, ocuk bakm ve ev ileri konusunda kadnn rolnn doal olmadn, bunun toplumsal cinsiyet kavramyla ilgili olduunu ve deiebileceini ileri srmektedirler. Kadnlarn darda alp almamasn belirleyen en nemli unsurlardan birinin kadnlarn aile iindeki retici ve yeniden retici rollerinin olduu ve bu nedenle kadnlarn igc ve istihdama katlmlarnn sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel boyutlarnn incelenmesi gerektii savunulmaktadr. Bu alma, sz geen ikinci kurama, kadn bak asna sahip olan yaklama, oturtularak gerekletirilecektir. ALIMANIN DAYANDII VARSAYIMLAR Bu alma, aadaki temel varsaymlar erevesinde yaplmtr: -Kentlerde kadnlarn igc ve istihdama katlmasn belirleyen ya da nleyen en nemli etkenlerden biri toplumsal cinsiyet temelli iblmdr. -Kentlerde kadnlarn igc ve istihdama katlmasn belirleyen ya da nleyen en nemli etkenlerden biri ataerkil aile yapsdr. -Eitim dzeyi, kadnlarn alma kararlln ynlendiren nemli bir etkendir. -Yetersiz rgn ve mesleki eitim, kadnlar i yaamnn dna itmektedir. -Dk cret ve sosyal gvencesiz alma, kadnlar i yaamnn dna itmektedir.

ALIMANIN KAPSAMI almann teorik blmleri; kent, kentleme, igc, istihdam gibi temel kavramlar ve kadn igc ve istihdamnn dnya, Trkiye ve Kocaeli lindeki durumunu kapsamaktadr. Uygulama blmnde ise, zmit Kentinde kadnlarn igc ve istihdama katlmnn nndeki engeller; kadnlarn aile ve evre yaplarna, yalarna, eitimlerine ve medeni durumlarna gre incelenmektedir. ALIMANIN YNTEM ncelikle konuyla ilgili literatr taramas yaplmtr. Konuyla ilgili yaplm olan almalar incelenmi ve bu almada kullanlabilecek veriler belirlenmitir. almann uygulama blmn oluturan alan aratrmas, zmit Kentinin farkl blgelerinden ve deiik gelir gruplarndan seilerek anket ve yz yze grmeler yaplan 300 kadn kapsamaktadr. Hedef kitleye uygulanan soru formlar, SPSS program kullanlarak deerlendirilmitir. Trkiyede bu almann uygulama blmne benzer birka aratrma mevcuttur. Ancak bu almann Kocaelinde konuyla ilgili yaplacak olan ilk aratrma olmas, almay zgn klmaktadr. KONUYLA LGL ALIMALAR emsa zar ve dierleri, Byk Kentlerde Kadnlarn yaamna Katlm Sorunlarnn Sosyo-Ekonomik ve Kltrel Boyutlar (2000): Kadnn Stats Genel Mdrl tarafndan 1994-1999 yllar arasnda srdrlen Kadn stihdamnn Gelitirilmesi Projesi kapsamnda yaplm olan bir aratrmann sonularn iermektedir. Aratrmann amac, kadnlarn kentsel i yaamna katlmlarn engelleyen sosyo-ekonomik ve kltrel etkenleri ortaya karmak ve bunlarn giderilmesi ya da deitirilmesi ynnde politikalar nermektir. Lordolu ve Miniba, almaya Hazr gc Olarak Kentli Kadn ve Deiimi (1999): Kadnn Stats Genel Mdrl tarafndan 1994-1999 yllar arasnda srdrlen Kadn stihdamnn Gelitirilmesi Projesi kapsamnda yaplm olan bir aratrmann sonularn iermektedir. Aratrmann amac, kadnlarn almay tercih etmeyip ev kadn olma ve kolayca iten ayrlma nedenlerini belirlemektir. Halen isiz olup i arayan, i aramaktan vazgemi, eksik istihdam

edilen ve marjinal iler yapan kadnlar isiz kentli kadnlar olarak tanmlanm ve aratrmann hedef kitlesini oluturmulardr. pek lkkaracan, Kentli Kadnlar ve alma Yaam (1998): stanbulmraniyede yaplan aratrma sonularn iermektedir. Kadnlarla yaplan yz yze grmelerde, kendilerinin ve dier hane halk yelerinin demografik zellikleri, alma deneyimleri, almama ya da ilerini terk nedenleri, g profilleri v.s. hakknda toplanan veriler nda, kadnlarn ekonomik alana katlmlarnn kendi bireysel deneyimlerinden yola karak, kadn bak asndan irdelenmesi amalanmtr. ALIMANIN PLANI Bu alma, blmden olumaktadr. Birinci blmde, temel kavramlar olan kent, kentleme, igc, istihdam ve isizlik konular genel olarak ele alnmaktadr. kinci blmde, kentleme ve kadn istihdam dnya ve Trkiye leinde nemli tarihlerle ilikilendirilmektedir. Krdan kente g srecinin balad dnemlerde, 1980 sonras yeni liberal yaklamn egemenliinin balad dnemde ve 2000li yllarda kentlerde kadn igc ve istihdamnn nasl etkilendii incelenmektedir. nc blmde, Kocaeli ve Merkez ilesi zmitteki kadn igc ve istihdamnn durumu, istatistikler ve durum raporlar ile desteklenerek anlatlmtr. lk blm, almann teorik aamasn oluturmaktadr. Teorik blmler, sanayileme ve dolaysyla kentleme ile birlikte krsal retimden kentsel retime geiin, kadn igc ve istihdamn hangi ynde etkilediini, konuyla ilgili almalar nda incelenmesini ve bir senteze ulalmasn iermektedir. Drdnc blmde ise almann uygulama blm yer almaktadr. Trkiyede, kentlerde yaayan kadnlarn alma yaamna dair aratrmalar, genellikle kadnlarn igc piyasasna katlmn, sektrel bazda, cinsiyete gre 5

dalmlar ve kadnlarn youn olarak altklar mesleklerdeki konumlarn ele almtr. Bu alma ise, kadnlarn igc ve istihdama katlmlarnn nndeki engelleri birinci azdan ortaya koyacaktr.

BRNC BLM 1.
1.1. Kent ve Kentleme 1.1.1. Kentin Tanm Kent, bir yandan insanlk tarihinin belli bal gelime aamalarnn bir sonucu olurken, dier yandan insanlk tarihinin geliiminin bir nedenidir. nsanolunun toplayclktan tarma gemesi, baz hayvanlarn evcilletirilmesi, gebeliin yerini byk oranda yerleik dzenin almas, kent tipi yerleim ve biimi asndan nemli aamalardr. Her kentin kendi tarihi olmasna karn, insanln tarihi, byk lde kentlerin ve kentsel yaamn tarihi olarak yazlmaktadr 1. Kent ve ehir ayn anlamda kullanlan, bir yerleim yerini ifade eden szcklerdir. Trkler, slamiyetin kabulnden nce ehir yerine balk szcn kullanmlardr. slamiyetin kabulnden sonra ayn anlama gelmek zere er, eher ve Medine szckleri kullanlmtr 2. ehir szc, Anadolu Trkesine yazn yoluyla girmi olan Farsa ehr (il) szcnden gelmektedir. Kent szc, ngilizcedeki city, Franszcadaki cit, talyancadaki citta, spanyolcadaki ciudad Latincedeki yurttalk-civitas ve hemerilik gibi bir dizi kavramdan tremitir 3. Kente ilikin tanmlar incelendiinde, kentin morfolojik ve ilevsel zelliklerinin kullanld grlmektedir. Belli bir ynetsel rgt biriminin snrlar iinde kalan yerlere kent, bu snrlarn dnda kalan alanlara ky denilmesini gerektiren tanmlar, ynetsel snr ltn kullanan tanmlardr. Baka baz tanmlarda, nfus lt esas alnmaktadr. Kent-ky ayrmnda yalnzca bu lt esas almak, kentsel zyap kazanan fakat nfus ltnn altnda nfusa sahip olan

Kavramsal ereve

Hatt, Paul K. ve Albert J. Reis, Kentsel Yerleimlerin Tarihi, B. Duru ve A.Alkan (der.), 20.Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002, s.27. 2 spir, Eyp, ehirleme, Anadolu niversitesi Ak retim Fakltesi Yaynlar: Eskiehir No: 793, 1994, s. 4. 3 Holton, R.J., Kentler Kapitalizm ve Uygarlk, ev. Ruen Kele, mge Kitabevi Yaynlar: Ankara, 1999, s.13.

yerleri kent saymamak sonucunu dourabilmektedir. Bu sakncann giderilmesi iin birok lkede nfus ltne baka ltlerin eklendii
4

karma

ltler

kullanlmaktadr . Nfusa bal tanmlarn, kentsel alann belirlenmesinde; yasal snrn gz nnde bulundurulmasndan, kentin ynetsel bir kavram olarak alglanmasndan ve rakamlardan etkilendikleri gz nnde bulundurulmaldr 5. Her bilim dal kendi alanna gre kenti; nfus, toplumsal yap-rgtleni, yerleim alan, ynetim ve ekonomik faaliyet gibi kstaslardan birini eksen alarak tanmlamaktadr. Kent szc hangi bilim dal ierisinde tanmlanyorsa, kent tanmn oluturan unsurlardan o bilim dalna en uygun olan temel alnarak yaplan pek ok kent tanm vardr. Tanmlarn fazlal, pek ok bilim dalnn kenti bir ynyle incelediinin gstergesidir. Bu ayn zamanda, kent olgusunun ieriinin zenginliini de gstermektedir. Kent, iinde yaayanlarn geim kaynaklar olarak tarm ve hayvanclk dndaki uralarn geerli olduu 6; toplumsal ilikiler, kltrel alanlar, nfus younluu gibi birok konuda krlardan farkl olan yerlemelerdir 7. Kent ayn zamanda, insanlar ve eitli etkinlikleri bir sistematik dahilinde ekillendiren, ekonomik, siyasal ve kltrel yaamn ncs ve denetleyicisi konumunda olan merkezdir 8. Kent, yerel nfusun gnlk ihtiyalarnn ekonomik olarak nemlice bir ksmn yerel pazardan ve nemli lde de yerli nfusun veya hinterlandn ok yakn ksmlarndaki ahalinin pazarda satmak zere rettikleri ya da baka yollarla elde ettikleri mallardan temin ettikleri pazardr 9. Dier bir tanma gre kent,

Kele, Ruen, Kentleme Politikas, mge Kitabevi: Ankara, 2002, s.106. Wirth, Louis, Bir Yaam Biimi Olarak Kentlileme, B. Duru ve A.Alkan (der.), 20.Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002, ss 78-79. 6 Erten, Metin, Nasl Bir Yerel Ynetim, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul,1999, s.30. 7 Erten, Metin, Karyaka Kent Meclisi, Anahtar Kitaplar Yaynevi: stanbul, 2004, s.19. 8 Kaya, Erol, Kentleme ve Kentlileme, lke Yaynlar: stanbul, 2003, s.8. 9 Weber, Max, ehir Modern Kentin Oluumu, ev. Musa Ceylan, 2. Bask, Bak Yaynlar: stanbul, 2000, s. 75.
5

evrelenmi bir alan ya da evrelenmi bir dizi alan olarak da ifade edilebilmektedir 10. Bu ifadeler kentin geliim aamalaryla rtmektedir. Yerlemeler arasnda kr-kent diye bir fark belirmesi, bunlarn farkl ilevler yklendikleri bir aamann sonucudur. Bu farkllk, aslnda, ikisi arasnda bir iliki dzeninin, bir etkileimin ortaya kdr. Farkl yerlemeler, birbirini tamamlayan fonksiyonlarn domas ve bunlarn farkl meknlarda yerlemesinden ortaya kmtr. Kentlerin, kylerle ilikisi, oralardaki tarm denetleme, i dzeni salama, art rn kente aktma ve gereinde yeniden datma, ayrca tarmsal yerlemelerin dnda tarmsal olmayan retimi de salamaktr. Bu tarmsal alan ve art rn denetleme ve dzenleme fonksiyonlarnn farkllamas hem ilikiyi hem de yerleme trn ortaya karmtr 11. Kentler, tarmsal olmayan retimin yapld ve ayn zamanda hem tarmsal hem de tarm d retimin datmnn kontrol fonksiyonlarnn topland, belirli bir teknolojik gelime seviyelerine gre byklk, heterojenlik ve btnleme dzeylerine varm yerleme biimleridir. Bu zellikleri ile yalnz balarna var olamazlar. evrelerindeki dier yerlemelerle etkileim ierisindedirler. Dolays ile nerede ve hangi devrede olursa olsun, bir kentin, zaman iinde ortaya knn en nemli ve anlaml ynleri sz edilen bu fonksiyonlardr. Bu fonksiyonlarn yerletii kent merkezinin, evre yerlemeleri ile kurduu iliki ve bu ilikinin deiimi, nemli ve anlaml olmaktadr 12. Bir bakma kentler, insann doaya mdahalesinin en son dzeyine vard yerler olarak srekli bir deiimi ifade eden yerlemelerdir.

1.1.2. Kentleme Kent tanmlar gibi kentleme tanmlar da fazladr. nk kent tanmnda kullanlan farkl ltler, kentleme tanmnda da ortaya kmaktadr. Kentlemenin

10

Benevole, Leonardo, Avrupa Tarihinde Kentler, ev. Nur Nirven, Afa Yaynclk: stanbul, 2006, s. 20. 11 Kray, Mbeccel B., Azgelimi lkelerde Metropolitenleme Sreler, 75.Ylda Deien Kent ve Mimarlk, Tarih Vakf Bilano 98 Yayn Dizisi: stanbul, 1998, ss. 7-25. 12 Kray, Mbeccel B.,Kentleme Yazlar, Balam Yaynclk: stanbul, 1998, s. 28.

kapsad alanlarn okluu, tanmlarda farkl boyutlar n plana karmakta ve ok sayda kentleme tanmnn olmasna neden olmaktadr. Dar anlamda kentleme, kentlerde yaayan nfus orannn ve kent saysnn artmasn salayan bir nfus hareketi 13 olarak tanmlanmakta ve demografik bir kentleme tanm yaplmaktadr. Demografik adan kentleme, zellikle kyden kente gle beslenen nfus younluunun fazlal olarak ifade edilirken, ekonomik adan kentleme; igcnn tarm sektrnden sanayi ve hizmetler sektrne aktarlmasdr 14. Geni anlamda yaplan bu kentleme tanmlarnn, kenti oluturan unsurlara gre paraland grlmektedir. Kentlemenin asli unsurlar ayr ayr kullanlmaktadr. Kentleme olgusu, neden sonu ilikileriyle ve karmakl ile ele alndnda daha kapsaml bir tanm ortaya kmaktadr. nk kentleme olgusu, bir toplumun ekonomik ve toplumsal yapsndaki deimelerden domaktadr. Kentleme, bir yandan kentin nfusunun artmasn anlatrken, dier yandan da kent kltr olarak nitelendirilebilecek davranlar ve tutumlarn benimsenmesini anlatmaktadr 15. Kentleme, temelde bir sre olduundan, sreci ortaya koyabilecek tanmlarn kapsamnn geni olmasn gerektirmektedir. Bu balamda kentleme, sanayileme ve ekonomik gelimeye kout olarak kent saysnn artmas ve bugnk kentlerin bymesi sonucunu douran, toplum yapsnda artan rgtleme, iblm ve uzmanlama yaratan insan davran ve ilikilerinde kentlere zg deiikliklere yol aan bir nfus birikim srecidir 16. Bu sreci harekete geiren ise ekonomik faaliyetler ve sanayi olmaktadr. Kent tanmnda olduu gibi kentleme tanmnda da sanayi retiminin, retim biimindeki deiimin, nemli bir yeri vardr. Kentleme, tarmdan sanayiye geile ortaya kan, bu nedenle de ekonomik faaliyetlerden sanayinin zel yeri olan bir sretir 17. Sanayileme ile kentleme arasnda doru ynl bir iliki vardr 18.

13 14

Kele, Ruen, a.g.e., s.19 Kala, Adem, Sanayileme Temeline Dayanmayan ehirleme ve Kaytd stihdam Ekonomik Yorumlar Dergisi Haziran 1999 yl:36 s. 49 15 Erten, Metin, Karyaka Kent Meclisi, s.20. 16 Kele, Ruen, a.g.e., s. 22. 17 Kele, Ruen, a.g.e., s. 22. 18 Kala, Adem, a.g.e., s.50.

10

Kentlemenin itici gc olan sanayilemenin etkisini, az gelimi ve gelimi lkelerin kentlemesinde grmek mmkn olmaktadr. 1.1.2.1. Kentlemenin zellikleri Kentlemenin zellikleri, tek kelimeyle deiim olarak ifade edilebilmektedir. Bir sre olan kentleme; nfusta, istihdam biimlerinde, sosyo-ekonomik yapda, ynetim yapsnda deiimdir. Kentlemenin temel zellikleri yle sralanabilmektedir 19; Kentleme, ister bir yerlemenin kente dnmesi, ister bir kentin bymesi biiminde olsun, nfusun kentlerde younlamas olarak demografik bir sretir. Kentleme, fiziksel evre ve yaam koullarnda bir deime yaratmaktadr. Kentleme, toplumsal deime ve yeniden biimlenme srecidir. Kentleme, yeni rgtlenme biimlerini ortaya karmaktadr. Kentleme, nfusun tarmdan sanayi ve hizmetlere kaymas ile birlikte, kentsel istihdam biimlerinin arlk kazanmasna yol amaktadr.

1.1.2.2. Sanayi Devrimi ve Sonras Kent ve Kentleme Bat dnyasnda, 19. yzyla kadar sregelen sanayi ncesi kent, belli lde blgeleraras bir ticaretin rn olmakla birlikte, bir blgesel iblm gelitirmemi ve btnlememi bir tarm ekonomileri merkezi olmutur. Sanayi kenti, 19. yzylda ortaya kan Sanayi Devriminin bir rndr. Bu kent, belirgin bir blgesel iblm ve buhar enerjisiyle makine tekniinin yaratt merkezilemi bir gelimeyle belirlenmitir. Kent koullar iinde hazrlanan ve toplumun her katnda etkisini gsteren bu ilerlemelerin yaratt dnm, bilinen adyla Sanayi Devrimidir 20. Sanayi Devrimi ncesinde, tarma dayal geleneksel toplumda retim, evlerde veya atlyelerde gerekletirilmitir. 1765te James Wattn buhar makinesini

19 20

Ertrk, Hasan, Kent Ekonomisi, Ekin Kitabevi: Bursa, 1997, s. 14. Sencer, Yakut, Trkiyede Kentleme, Kltr Bakanl Yaynlar: Ankara, 1979, ss 18-23.

11

bulmasyla bir seri teknolojik yenilik retime girmi, retim; evlerden ve kk atlyelerden kmtr. Fabrikalara dayal kitlesel retim, kentlemeyi ve kent yapsn deitirmitir 21. Sanayi Devrimi, kentleme srecinin hz kazanmasnda en nemli etkendir. Buhar, elektrik, iten patlarl motor gibi gayri uzvi enerjinin sna ve zirai retime, ulama ve haberlemeye tatbiki olaanst nfus birikimini, byk bir fazla retimi, geni apta ve etkili bir ekilde farkllama ve rgtlenme imknn yaratmtr 22. Sanayi Devrimi, bilinen retim dallarnda verimlilii en yksek dzeye karacak biimde iin yeniden rgtlenmesini salamtr. Yeni i kollar iin snrsz bir gelime ortam yaratm ve pazar ilikileri olaanst bir genilik kazanmtr. Bylelikle, kentlerde merkezleen bu ekonomik bymeyle i hacmi genilerken, zellikle sanayi kesiminde igc giderek younlamtr 23. Yeni i kollarnn ortaya kmas, kentin nfusa ve igcne olan ihtiyacnn art kentlemeyi hzlandrmtr. 18.yzyln ortasnda, Sanayi Devriminin sreleri; nfus art, artan sanayi retimi ve retim sistemlerinin makinelemesi de dhil olmak zere, ngilterede balayp deiik hzlarla Avrupann dier devletlerine yaylmtr. Bu sreler, 13. yzyldan beri ilk kez Avrupadaki kent sisteminin nitel ve nicel boyutlarn deitirmitir. Krsal kesimden kente yaplan gler de dhil olmak zere, nfus art, kentin hzla bymesini krklemitir 24. Tm sanayi dallar; ulam aralar, hammadde kaynaklar ve insan gc arznn ucuz ve kolay olduu yerlerde yerlemeyi tercih etmitir. Fabrikalar yaknnda sanayi kapitalizminin simgesi olan ii kentleri domutur. Onun iin,

21

Erkan, Hsn, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar: Ankara, 1993, s. 4. 22 Kray, Mbeccel B., a.g.e.,s. 10. 23 Sencer, Yakut, a.g.e., s. 18. 24 Benevole, Leonardo, a.g.e., s. 188.

12

Sanayi Devrimi sonrasnda, kentleme, sanayilemenin bir yan rn olarak gelimitir. Bu zel koullarda, sanayileme ve kentleme, ayrlmaz bir biimde birbirine bal olaylardr 25. Sanayi Devriminden nce, kapal bir ekonomiye sahip kentler, sanayileme ile d dnyaya almlardr. Teknolojik ilerleme, retimin ve ticaretin hacmini geniletmi, rn eitliliini artrmtr. Trkiyede de dier lkelerde tespit edildii gibi, kentleme ile sanayilemenin arasnda yakn bir ilikinin olduu dikkati ekmektedir. Bugn, sanayileme derecesi yksek olan blge ve kentler, ayn zamanda kentleme derecesi yksek olan blge ve kentlerdir. Mesela, Marmara Blgesi ile stanbul hem sanayileme hem de kentleme dereceleri en yksek olan blge ve kenttir. Sanayinin kurulmasndan sonra byk apta bir kentlemeye sahne olan yerlemeye rnek olarak, Batman da gsterilmektedir 26. Sanayi Devrimi, kentleme asndan nemli bir dnm noktasdr. 1.1.2.3. Gelimi ve Azgelimi lkelerde Kentleme Yukarda anlatlan, kent ve kentlemenin tarihsel geliimi, zellikle Sanayi Devrimi ile balayan kent geliimi ve kentleme, Bat Avrupa kentlerinin izledii bir sretir. Sanayi- kent ilikisinin geliimi, Sanayi Devriminin ngilterede balayp, dier Avrupa lkelerine yaylmas nedeniyle Bat Avrupa kaynakl olmutur. Kent ve kentleme, gelimi lkelerin kent ve kentlemesi olmaktadr. Azgelimi lkeler ise Sanayi Devrimini gerekletiremedikleri veya bu sreci ge yakaladklar iin; kentkentleme, sanayi-kent ilikisi daha karmak ve arpktr. Bir yerleme ve topluluk tr olarak kent ve kentsel gelime dzeyi, toplumsal, ekonomik dzeyle yakndan ilikilidir. Azgelimi toplumlarda yerleme dzeni ve kent topluluunun biimlenii farkldr 27. Sanayileme srecini geriden takip eden toplumlarn, ekonomileri gibi kentleme dzeyleri de gelimi lkelerin niteliklerine sahip deildir. Az gelimi lkelerde kentleme, hzla artan bir yol izlemektedir, byk kentler, kk kentlere

25 26

Kele, Ruen, a.g.e., s. 24. Erdomu, Zeki, Trkiyede Kentleme ve Sanayilemenin Birlikte Etkiledii Baz Sosyal Problemler, Dnya ehircilik Kolokyumlar-9, Eskiehir: 1985, s. 155. 27 Sencer, Yakut, a.g.e., s.25.

13

oranla daha hzl bymektedir ve igc, marjinal mesleklerde ylmaktadr 28. Az gelimi lkelerde kentlemenin zellikleri unlardr; var olan byk kentlerin, kk kentlere oranla daha hzl bymesi, kentleme mobilizasyonun belirli blgelerdeki kentlere ynelmesi nedeniyle dier blgelerde kentleme orannn dk kalmas, kentleen blgelerde kamu hizmetlerinin yetersiz kalmas ve kentlerde isizlerin marjinal mesleklerde younlamas 29. 2000li yllardaki kentleme hareketleri ise Sanayi Devriminden sonra gelien kentleme hareketlerinden farkldr. lkelerin gelimi ve azgelimi olmasndan kaynaklanan farkllklar, kentleme hareketlerini etkilemektedir. nk gelimi, sanayilemi lkelerin kentlemeleri sanayiye, ekonomideki bymeye, gelimeye dayanmtr. Daha ok azgelimi lkelerde grlen ar kentleme biiminin ekonomik gelimeyi engelledii gr, tartma konusudur. Engel olmad, ekonomik gelimeyi kolaylatrd grnde olanlar kentleme olmadan kalknmann mmkn olmad grndedirler. Kar grte olanlar ise, ar kentlemenin, her kentli nfusa den gelir artnn ok stnde olduunu belirtmektedirler 30. Kentleme hareketi, zaman iindeki bir deimeyi ve kentleme derecesi, o lke ya da blge nfusunun belli bir anda belli bir tanma gre kent saylan yerleme merkezlerinde yaayan orann 31 gstermekteyken; gelimi ve azgelimi lke iin nitelik olarak farkllklar ifade ettii de gzden karlmamaldr. Bu niteliin gstergesi, dengeli ve dengesiz kentleme olarak ortaya kmaktadr. Gelimi lkeler, geen yzylda sanayileme ile zdeleen kentleme srecini yaarken, gnmzn gelimekte olan lkeleri ise sanayileemedikleri hlde hzl bir kentleme srecini yaamaktadr. Birinci grup lkelerde yaanan ve sanayilemeyi izleyen kentleme srecine dengeli kentleme denilmektedir. Gelimekte olan lkelerdeki kentleme srecine ise dengesiz kentleme

28 29

Kele, Ruen, a.g.e, s.36. Nohutu, Ahmet, Kamu Ynetimi, Sava Yaynevi: Ankara, 2006, s.595. 30 Kele, Ruen, a.g.e., ss 36-37. 31 Kele, Ruen, ehirleme Hareketleri, SBF Yaynlar: Ankara, 1961, s. 32.

14

denilmektedir 32. Azgelimi lkelerde, tek byk kentte nfus dzeyi olaanst artarken, dier kentlerde bu dzey dk kalabilmektedir. Gelimi lke kentleri arasnda ise nfus dzeyleri dengelidir. Azgelimi lke kentleri, ge sanayilemenin tm olumsuzluklarn yaarken, dengeli bir kentleme gerekletiren sanayilemi lkeler, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gemekte ve kentin oluumunda sanayi toplumundan farkl bir yaplanmaya gitmektedirler. Bilgi toplumunda kentleme, bilgi ve iletiim ann kentler dna veya kk yerleim birimlerine de gtrlebilir olmas veya uydu kentlerden ana merkezlere ulamn bir sorun olmaktan kmas nedeniyle kentlerden evreye doru ynelen bir yaylma ve genileme srecine dnebilecektir 33. Tablo1-1: eitli lkelere Ait Nfus ve Kentleme Oranlar
lkeler talya Japonya ABD Fransa Portekiz Arjantin Meksika in Trkiye Dnya 1980 56,4 116,8 227,2 53,9 9,8 28,1 67,6 981,2 44,5 4,430.2 Toplam Nfus (Milyon) 1998 57,6 126,4 270,3 58,8 10,0 36,1 95,8 1,238.6 63,5 5,896.6 Yllk Nfus Art Hz (%) 2015 54,4 124,4 304,9 61,1 9,8 42,8 120,8 1,388.5 77,9 7,112.9 1980-1998 0,1 0,4 1,0 0,5 0,1 1,4 1,9 1,3 2,0 1,6 1998-2015 -0,3 -0,1 0,7 0,2 -0,1 1,0 1,4 0,7 1,2 1,1 Kentsel Nfus/Toplam Nfus (%) 1980 1998 67 67 76 79 74 77 73 75 29 61 83 89 66 74 20 31 44 73 40 46

Kaynak: Worldbank, World Devolopment ndicators 2000

1.1.2.4. Kentleme Nedenleri Kentleme nedenleri; ekonomik, teknolojik, siyasal, sosyo-psikolojik gibi balklar altnda toplanmaktadr 34. Gerekte bu drt kmede toplanan kentleme etmenlerini birbirinden ayrma olana yoktur 35. Ekonomik nedenlerin bir ksm itici bir ksm da ekici etmenlerdir. Kyl nfusu, krdan iten nedenler 36 yle sralanmaktadr; tarmda makineleme, verimlilik, gelir dkl. Krsal kesimde fazla gelen nfusu, kentlere eken etkenler de ayrma tabi tutulmaktadr;

32 33

Ertrk, Hasan, a.g.e. s. 24. Ertrk, Hasan, a.g.e., ss 99-100. 34 Nohutu, Ahmet, a.g.e., ss593-595. 35 Kele, Ruen, Kentleme Politikas, s.26. 36 Ertrk, Hasan, a.g.e., s. 22.

15

uzmanlama, dsal biriktirmeler, kentleme biriktirmeleri, retim faktrlerini kolayca bulabilme olana ve sosyal olanaklar. Teknolojik alandaki hzl gelimenin retime yansmas ise, kentleme nedenlerinden en nemlisini meydana getirmitir. Krda rnn artmas ve rnn tanmasnn kolaylamas, sanayi iin nemli bir balang olmutur. retilen mal ve hizmetlerin kolay ve ucuza tanmas, teknolojik aralarn gelimesiyle salanmtr 37. 1.2. gc ve stihdam 1.2.1. gc Belli bir ya dilimi zerinde olan istihdam edilenler, isizler ve igcne dahil olmayanlarn btn, o lke iindeki alma andaki nfus olarak kabul edilmektedirler. gc ise yine o lkedeki istihdam edilenlerle, isizlerin toplamndan olumaktadr 38. gc, sermaye gibi retim faktrlerinden biridir. Ancak igc, dorudan insan unsurunun retim faaliyeti iinde olmas anlamna geldiinden dier retim faktrlerinden ayrlmaktadr. Her toplumda, insanlarn eitli alma statleri vardr; emei karl alanlar, sermayesini ortaya koyarak gelir elde edenler ya da kendi hesabna veya cretsiz aile iisi olarak alanlar gibi. eitli alma statlerine sahip bireylerin yannda almak isteinde olduklar hlde i bulamayan bireyler yani isizler de vardr. te bir lkenin toplam nfusu iinde alanlar ve isizlerden oluan ksm, igcn oluturmaktadr. gc, bir lkede potansiyel olarak retime katlanlar olarak tanmlanmaktadr 39. gcnn nicelik olarak incelenmesinde hareket noktas, toplam nfus olmaktadr. Toplam nfus iinde igcne katlanlar ve katlmayanlar vardr. Toplam nfus iinde baz insanlar alma a dnda kalmaktadrlar. Bu grup, genelde 0-14

37 38

Nohutu, Ahmet, a.g.e., s. 594. Lordolu, K. ve M. Trner, alma Ekonomisi, Beta Basm: stanbul, 1995, s.18. 39 Ataman, B. Ceylan, gc Piyasas ve stihdam Politikalarnn Temel Prensipleri, Siyasal Yaynclk: Ankara, 1999, s.7.

16

ya ve 65+ ya grubundaki kiilerden olumakta ve faal olmayan nfus olarak adlandrlmaktadr. Faal olmayan nfus iinde; ev kadn, renci, emekli, irad sahibi ve mevsimlik iiler yer almaktadr. Toplam nfustan, faal olmayan nfus (dier bir deyile nfusun retici durumunda bulunan kesimi) kartld zaman, faal nfusa ulalmaktadr. gc, faal nfus ile ayn anlama gelmektedir 40. 1.2.1.1. gc Piyasas gc, fiilen almakta olanlar ile isizlerden olumaktadr. Piyasa ise alc ve satcy bir araya getiren bir mekanizmadr. gc piyasas, igc arz ile igc talebinin kar karya gelerek aynen bir mal piyasasnda olduu gibi bir fiyat ve bir miktar oluturduklar yer olarak tanmlanabilmektedir 41. Trkiyedeki igc piyasasnda, hzl nfus artndan kaynaklanan hzl bir igc arz art dikkati ekmektedir. Bu hzl arta karlk, igc talebindeki art daha yavatr. Bu durumda Trkiyenin igc piyasasna dair karlabilecek ilk sonu, isizliin yksek olmas ve dolaysyla cretlerin dk bir dzeyde gereklemesidir 42. 1.2.2. sizlik Balca retim faktrlerinden olan emek unsurunun tam kullanlmamas durumudur 43. sizliin aklanmasnda, esas itibariyle gr mevcuttur. Bir gre gre isizlik, serbest rekabet ve ticaretten sapmann bir cezasdr. kinci gre gre isizlik, konjonktrel dalgalanmalarn bir sonucu olarak kanlmaz bir ekilde ortaya kmaktadr. nc ve son gre gre isizlik, tketim ve yatrm eksikliinden doan cari talepteki yetersizliin bir sonucudur 44. sizlii ikiye ayrmak mmkndr. sizliin birinci tr gizli isizlik, ikinci tr ise ak isizliktir. Ak isizlik de; geici isizlik, teknolojik isizlik,

40 41

Ergn, Gl, gc Piyasas Bilgileri, Siyasal Yaynclk: Ankara, Mart 1999, s.8. Ataman, B. Ceylan, a.g.e., s.7. 42 Ergn, Gl, a.g.e., s.8. 43 Bierli, Kemal, alma Ekonomisi, Beta Basm: stanbul, 2000, s.401. 44 Ekin, Nusret, Gelien lkelerde ve Trkiyede sizlik, Yayn no: 296, .. kt. Fak. Yay: stanbul, 1971, s.30

17

konjonktrel isizlik, mevsimsel isizlik, gerek olmayan isizlik ve uzun dnemli (yapsal) isizlik olarak ayrlmaktadr 45. Bir lkenin gelimilik dzeyi ne olursa olsun, isizlik sorunu, ekonomik ve sosyal alardan en nemli sorundur. sizlik, bir yandan bireysel bir yandan da toplumsal sorunlar yaratmaktadr. Kii bakmndan isizlik, alma arzusu ve gcnde olan ve piyasada, cari cret seviyesine raz olduu hlde, makul ve uygun bir i bulamayan kimse olarak tanmlanmaktadr 46. Toplumsal adan isizlik ise, retici kaynaklardan olan igcnn bir blmnn kullanlamamas, boa harcanmasdr. retim kaynaklarndan bir blmnn retim d kalmas, bir lke ekonomisi asndan nemli bir kayptr. Dier yandan, bir lkedeki yksek isizlik, alanlar asndan her an isiz kalma korkusu yaratarak ciddi bir toplumsal yara amaktadr 47. sizlik kavram, Uluslararas alma rgtnn 1954 ylnda dzenledii alma statistikilerinin Sekizinci Uluslararas Konferansnda akla kavuturulmu ve llebilir bir hale getirilmitir. Kabul edilen isizlik tarifine gre: 1- Belirli bir gn veya hafta iinde, belirli bir ya grubunun zerinde olan ve aadaki kategorilere giren kimseler isiz saylr. a) akdi sona erdiinden veya geici olarak alt iyeri tatil edildiinden dolay istihdama uygun hale gelen, herhangi bir ie sahip olmayan veya cretli i arayanlar, b) nceden hi istihdam edilmemi veya bundan nce stat durumu bal olmayan veya emekliye ayrlm ve belirli devre iinde almaya elverili kiiler, c) sizlerin tespit edildii belirli devreye gre, ilerdeki bir tarihte ie balamak zere i akdi imzalanm olup da hlihazrda bir ie sahip olamayan ve cretli bir i arayan kiiler, d) Geici veya belirsiz sreyle kendisine herhangi bir deme yaplmadan iten karlanlar.
45 46

Berberolu, C.Necat, alma Ekonomisi, Birlik Ofset: Eskiehir, 1991 s.71. Kutal, Glten, sizlik, Payma Ekonomi Ansiklopedisi, Cilt II, Payma Yaynlar: stanbul, 1993, s.676. 47 Ataman, B.Ceylan, a.g.e, s.14

18

Aadaki gruplara dhil kiiler isiz kategorisinde deildir 48: a) Kendi hesabna bir i kurmay dnen, dolaysyla bir i aramayan fakat bu ii henz organize etmemi kiiler, b) nceden yardmc aile statsnde istihdam edilmi olan, halen herhangi bir ite almayan ve cret karl bir i aramayan kiiler. Uluslararas alma rgt (ILO)nn 1829 Ekim 1980de dzenledii On nc Uluslararas alma statistikileri Konferansnda, isizlik kavram zerinde birtakm eklemelere ve dzenlemelere gidilmitir. Bir ie bal olmadan, geici olarak, ilerinin banda olmayp da halen almaya hazr ve i arayan kiiler, isizliin standart tanmna gre isiz saylrlar. Ancak bir ok lke, ulusal art ve politikalarna gre, geici olarak iten karlan kiiler sz konusu olduunda, bunlar isiz saymamakta, i arama kriterini gevek tutmay tercih etmektedirler. Bu gibi durumlarda en isabetli yol, geici olarak iten karlm olup da i aramayan fakat aslnda isiz olan kiilerin, ayr bir isiz kategorisi olarak verilmesidir 49.

1.2.2.1. gcne Katlma Oran ve Hane Halk Modeli gcne katlma oran, belirli bir zaman iinde istihdam edilenlerle, aktif olarak i arayanlarn toplamnn, aktif nfus toplamna orandr. gcnn demografik bnyesini incelerken daha teknik bir terim ve l olan igcne katlma orann kullanmak, nfusla igc arasndaki sk ilikiyi gzden uzak tutmamak iin ok faydal olabilmektedir 50. gcne katlma orannda, aktif nfus olarak tanmlanan 1564 ya grubu dikkate alnmaktadr. gcne katlma oran, nfusun cinsiyet dalmna gre ok byk farkllklar gsterebilmektedir.

48 49

International Labour Office (ILO), Employment and Economic Growth, Geneva: 1964, s.13. Uluslararas alma rgt (ILO), Onnc Uluslararas alma statistikileri Konferans, Konferans Raporu, ev. Erdoan Naga, Ankara:1984, s.57 50 Yazgan, Turan, Trkiyede stihdam Politikalar-Uygulamalar-Hatalar ve k Yollar, stihdam i veren likileri ve Sosyal Gvenlik, Tebliler ve Zabtlar, 20.Yl Semineri, Der. Trkiye Kimya Sanayi verenleri Sendikas, stanbul:1983, s.34.

19

Kadnlarn nfus iindeki oranlar ne olursa olsun, igcne katlma oranlar lkeden lkeye, hatta bir lkenin bir blgesinden dierine byk farkllklar gstermektedir. Bu farkllklar meydana getiren faktrler belli bal iki grupta toplanabilmektedir. Bunlar toplumun kltrel bnyesi ve toplumun iinde bulunduu iktisadi gelime dzeyidir 51. Nfusun kent - kr ayrmnda da igcne katlma oran zellikle gelimekte olan lkelerde byk farkllklar gstermektedir. Gerekte igcne katlma oran, ekonomik ve toplumsal koullarn bir rndr. Genellikle nfusun ya yaps, okullama oranlar, emeklilikle ilgili dzenlemeler ve dier ekonomik ve toplumsal etmenler igcne katlma orann belirlemektedir. Kentlerdeki igcne katlma oran konusunda asl sorun kadn igcne ilikindir. nk igc sunumunda kadnlarn pay srekli azalmaktadr ve bu eilim istihdama katlyormu gibi grnen krsal kesim kadnnn, kentleme sonucu igc piyasasndan ekilmesine balanmaktadr 52. gcne katlm, igc arznn ikinci boyutudur. Nfus sabitken igcne katlm etkileyen faktrler ayn zamanda igcne katlma orann da deitirecektir. Aada igcne katlm etkileyen faktrlere yer verilecektir. Hane Halk Modeli cret d gelirde meydana gelen deime ve ailenin zaman kullanm tercihi: Bo zaman bir mal olarak kabul edildiinde, ailenin cret d gelirlerinde meydana gelen bir art, aile bireylerinin tamamnn veya bazlarnn negatif gelir etkisi nedeniyle altklar sreyi azaltmalarna neden olacaktr. rnein byk bir miras veya nemli miktarda sermaye veya gayrimenkul geliri, erkein daha az almasna veya alan kadnn ya da yetikin ocuklarn beraberce i piyasasndan ekilmelerine yol aabilmektedir 53.

51 52

Yazgan, a.g.e., s.34. Kepenek, Yakup ve Nurhan Yentrk, Trkiye Ekonomisi, 6.Bask, Remzi Kitabevi, 2005, s.377. 53 Bierli, Kemal, a.g.e., ss 49-51.

20

 cret oranndaki deimeler ve ailenin zaman kullanm: Her aile bireyinin zaman kullanm, ayn zamanda onun piyasada kazanabilecei cret oranndan da etkilenmektedir. Burada hem pozitif ynl ikame etkisi hem de negatif ynl gelir etkisi sz konusudur. Bu iki etkiye ek olarak, ailede Xin cretinde meydana gelen bir deiimin, Ynin alma sresi zerindeki etkisini len apraz ikame etkisinin varl sz konusudur. Kadnn gelirinde meydana gelebilecek ilave artlar, negatif gelir etkisiyle igcne katlma orann azaltabilmekte ya da pozitif ikame etkisiyle -bo zamann maliyeti artacandan- igcne katlma orann artrabilmektedir. Yani kadnn zerindeki etkisi belirsizdir. Kadnn almaya balamas sadece kadnn deil ayn zamanda kocasnn da gelirini artracaktr. Gelir sabit tutulduunda, kadnn cretindeki bir art ikame etkisi araclyla kadnn daha ok almasna yol aacaktr. Eer kar-kocann piyasada almas birbirine ikame mal ise kadn daha ok altnda erkek daha az alacaktr. Bu durum erkek iin negatif ikame etkisine yol aar. te yandan kar ve kocann piyasada almalarnn tamamlayc olmas da mmkndr. Yani kadn daha fazla altnda kocas da daha fazla alacaktr 54. 1.2.3. stihdam Sbjektif bir kavramdr ve piyasa ekonomisi iinde gelimitir. stihdam, retim faktrlerinin gelir salamak amacyla almas ya da altrlmas olarak tanmlanabilmektedir 55. stihdam iindekiler, belirli bir dnem iinde ii olanlar, bir ie sahip olanlardr. Bu iki gruptan oluur: cretli ite alanlar ve bamsz alanlar 56. Aslnda istihdam bir ama deildir; insana gereksinimlerini giderebilmesi iin gerekli gelirin dorudan veya dolayl bir yoldan verilmesini salayan bir aratr. stihdam kavram; eitli boyutlar ele alnarak, lkeleraras ve hatta lke iindeki blgeleraras sosyo-ekonomik farklar dikkate alnarak incelenmelidir. Tam istihdam,
54 55

Kepenek, Yakup ve Nurhan Yentrk, a.g.e., s.379. Ataman, B.Ceylan, a.g.e, s.15. 56 Lordolu, K. ve M. Trner, a.g.e., s.30.

21

cari cret dzeyinde, almak herkesin i bulabildii istihdam dzeyidir 57. Eksik istihdam, belirli bir dnemde eitli nedenlerle haftalk 40 saatten az alp, gerek mevcut icra ettii iinde, gerekse ikinci bir ite daha fazla sre almaya uygun olan kiilerdir 58. 1.2.3.1. stihdam Yaratc Politikalar stihdam yaratmaya ynelik aktif politikalar bir ok deiik uygulama gstermekle birlikte, temel grup iinde toplanmaktadr 59. yaratma programlar; genellikle merkezi ve yerel ynetimlerde, kr amac gtmeyen kurulularca, topluma hizmet gtrmek amacyla uygulamaya konulan programlardr. yerinde eitim programlar; bazen iyeri dndaki eitim kurulularyla birlikte gerekletirilen ve alanlara yeni nitelikler kazandrmay amalayan programlardr. ve eitim programlar; en ok genlii amalayan ve onlarn okuldan sonra i hayatna gemelerini kolaylatrmaya ynelmi programlardr. kurmaya yardm programlar; isiz kiilere kendi iini kurmak iin yardmc olmaya alan -belli bir sre iin gelir gvencesi de olanprogramlardr. 1.2.3.2. Yerel Ynetim Politikalar Merkezi ynetimlerin zayflayarak, yerel ynetimlerin etkinliinin artmasna bal olarak, yerel ynetimler de kendi semenleri ve blgeleri iin istihdam artlarndaki ktleme nedeniyle zel politikalar gelitirmektedirler. Yerel seviyede var olan imknlar, yerel ynetimlerin kanuni yetkilerine ve gelir tabanna bal olarak lkeden lkeye nemli deiiklikler gstermektedir. Gerek altyapnn gelitirilerek dorudan mali giriimlerle, gerekse evre koruma ve planlama gibi politikalar daha esnek uygulayarak, firmalar kendilerine ekmek iin

57 58

Aren, Sadun, stihdam Para ve ktisadi Politika, Sava Yaynevi: Ankara, 2005, s.5. Lordolu, K. ve M. Trner, a.g.e., s.30. 59 HOLLISTER G. Robinson and David FREEDMAN, Special Employment Programme in OECD Countries, International Review, 1988, Vol.:127, No:3, ss.318-319.

22

mahalli ve blgesel yetkililer arasnda bir kapma olduu phesizdir. rnein Bat Avrupa ele alnacak olursa, bugn uluslararas irketlerin nnde, yatrm ekmeyi amalayan blgesel ve mahalli dzeyde geni kapsaml tevik unsurlar bulunmaktadr. Sz konusu irketler, en yksek kamu mali desteini elde edebilmek zere bir lkeyi dierine, bir blgeyi tekine kar kullanma imknna sahiptirler. Bu durumda bir lkenin yatrm ekmekteki baars dierinde isizliin artmas anlamna gelmektedir 60. Bu politika, yeni istidam yaratmak yerine, bir blgeden dierine istihdamn kaymasn gerekletirmektedir. Yeni istihdam yaratlamad iin de bir blgede artan istihdam, dier blgede artan isizlii oluturacaktr. Bu durum, yerel ynetim politikalarnn sakncalarndandr.

60

Devlet Bakanl, stihdam Politikas, Devlet Bakanl Yayn No:24, Ankara: Devlet Bakanl Yaynlar, 1987, .s.8.

23

KNC BLM 2. Kentlerde Kadn gc ve stihdam

2.1. Kadn gc ve stihdam le lgili Baz Kavramlar Ev Kadnlama Tezi: Krda tarmda alan kadn, kente g ettiinde, kente zg ilerin gerektirdii mesleki beceri ve donanmdan yoksun olmas nedeniyle, igc piyasasndan ekilerek ev iine dnmektedirler. Bu da kentlerdeki ev kadn saysn artrmaktadr. Toplumsal Cinsiyet: Kadn ve erkein sosyo-kltrel adan

tanmlanmasn, toplumlarn kadn ve erkei birbirinden ayrt etme biimini ve onlara verdii toplumsal rolleri ifade etmektedir. Toplumsal cinsiyet, kadnlar ve erkekler asndan toplumsal gerekleri anlamann zmsel bir arac olarak kullanlmaktadr 1. gcnn Kadnlamas: 1970lerde ve 1980lerde ihracata dnk sanayileme stratejisini benimseyen gelimekte olan lkelerin ounda, zellikle dk cretli emein kullanld ihracat sektrlerinde, kadn alan says hzla artm ve bu sre baz aratrmaclar tarafndan igcnn kadnlamas olarak yorumlanmtr. 2.2. Tarihsel Srete Toplumsal blm ve Kadn 2.2.1. Sanayi ncesi Toplumlarda Kadn nsanlarn henz zel mlkiyeti bilmedii, yerleik bir yaam tanmad ve gezici kk topluluklar hlinde yaadklar ilka toplumunda, erkein kadn karsnda stn bir konumu yoktur. nk bu alarda, insann insana hkmetmesi dier bir ifadeyle iktidar diye bir kurum sz konusu

Bhasin, Kamla, Toplumsal Cinsiyet, ev.Kader Ay, KADAV Yaynlar: stanbul, 2003, s.1.

deildir 2. Hatta ocuklar byten, kararlar ncelikle alan, tabular seen, tabiatn srlarn zp bilen kadndr; kadna sayg gsterilmekte ve erkein remedeki rolnn de bilinmemesiyle sebebiyle ondan korkulmaktadr 3. Yaplan aratrmalar, o dnemde kadnlarn, her bakmdan stn bir stat ve saygnla sahip olduklarn da gstermektedir. Bu nedenle, avc-toplayc toplumlarda, anaerkil bir aile yapsnn hakim olduu sylenmektedir 4. Erkek, kadnn bu stn vasflarnn deerini bilmekte, kadnn kesin buyruklarna boyun emektedir; sosyal ve entelektel bakmdan, kadn erkee en azndan eittir 5. Bu dnemde insanlar, avlandklaryla ve doada bulduklar meyve, kkbitkiler ve otlarla beslenmilerdir. Bu insanlar, kk ve meyve toplama iini kadn-erkek hep birlikte yapmlardr. Topladklarn da cinsiyet ya da ya ayrm yapmakszn eit olarak tketmilerdir. Antropolojik aratrmalar, insann ilk geliim aamalarnda, yani avclk ve toplayclk evresinde, kadn ile erkein bedensel zellikleri arasnda ciddi farklarn bulunmadn ortaya koymaktadr. Kadn iin karakteristik olan zellikler; rnein ok gelimi gsler, ince yap, yuvarlak hatlar ve zayf kaslar o zaman iin henz sz konusu deildir 6. ada toplumda temel reticiler erkek olduundan, bunun her zaman byle olageldii sanlmaktadr. Gerekte uygarlktan nceki daha uzun a boyunca bunun tam tersi geerlidir; iin daha byk pay, kadnlara dmtr 7. lkel toplumda ilk iblm, kadnla erkek arasnda olmutur. Artk erkekler kara ve deniz avcl yaparken; kadnlar, yavrularn beslemek ve korumakla megul olmu ve kk toplamaya balamlardr. Ancak erkeklerin

2 3

zbudun, S. ve T. Demirer ve Y. Demirer, Kadn Yazlar, topya Yaynevi: Ankara, 2000, s.27. zbudun, S. ve T. Demirer ve Y. Demirer, a.g.e., s.28. 4 Ayta, Serpil, alma Yaamnda Kadn, http://www20.uludag.edu.tr/~nazan/2077-10.html. 5 Marks, Engels, Lenin, Stalin, Kadn ve Marksizm, (ev. .. Ufuk), nc Kitabevi: stanbul, s.18. 6 TB, Trkiyede Kadnn Sosyo-Ekonomik Durumu, Tm ktisatlar Birlii Yaynlar, No:13, 1975, s.16. 7 Reed, Evelyn, Kadnn Evrimi, (ev. emsa Yein), Payel Yaynevi: stanbul, 1994, s.180.

25

avlanmasnn nedeni daha gl olmalar deildir. Kadn, tek besini ana st olan ocuu beslemek zorundadr ve dolaysyla ocukla da ilgilenmesine olanak salayan kk toplama iini stlenmitir. Ayrca kadnn doum ncesi ve sonras, ar ilerle uramas olanakszdr. Bu iblm sonucu, retim blm eit olmutur. Avlanan erkekler de, kk toplayan kadnlar da ortaklaa rettiklerinden eit pay almlardr 8. Anasoylu dnemde kadn, ncelikli bir otorite kurmutur: Soy zinciri kadn tarafndan saylmaktadr ve ocuklar annenin kabilesinden olmulardr. Bakr, bronz ve demirin kefi, madeni alet ve silahlarn yapm, balca kr ve varl srdrme kayna hline gelen sava, erkein zaferini getirmi, eski iblmn alt-st etmi, kadnn ev ii grevlerini ikinci plana atmtr. Toplum kanunlarnn, bundan byle ekonomik grevleriyle badamasn isteyen erkekler, neticede mcadeleyi kazanmlardr 9. Anasoyluluk yerini, erkein egemenliine dayanan ataerkillie brakmtr. Kleci topluma gelindiinde, zel mlkiyetin ve snfl toplum yapsnn ortaya kt grlmektedir. zel mlkiyet ile birlikte yeni iblmnn ve deiimin belirginlemesinin yan sra, kan bann zlmesiyle kabileler tek tek varlklarn srdremez duruma gelmilerdir. Bunun sonucunda, kendi istekleri veya yaplan basklar nedeniyle gl bir kabile etrafnda birleerek federasyonlar kurmulardr. Toplumun yeni istekleri dorultusunda topraklar geniletmeyi ve kle saysn artrmay amalayan savalar, bu gl kabilenin nderliinde yrtlmtr. Bu tr rgtlenme, kleci devletin ekirdeini oluturmu ve kleci dzen tam anlamyla kurulduunda "devlet" domutur 10. Bu dnemde, geici veya oklu evlenmenin yerini, ancak erkein bozabildii tek eli evlenme (monogami) almtr. Monogami, bir cinsiyetin dieri tarafndan boyunduruk altna alnmas ve tm tarih ncesinde bilinmeyen cinsiyetler arasndaki bir ekimenin ortaya
Altan, engl ve Aysel Ersz, Kadnn ifte Ykmll, Kadn ve Sosyal Hizmetler Mstearl Kadn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl Blteni, Say:2, Mart1994, ss 13-30. 9 Marks, Engels, Lenin, Stalin, a.g.e., s. 19-20. 10 TB, a.g.e., s.22.
8

26

kmas eklinde belirmektedir. Tarihte grlen ilk snf atmas, monogamide erkek ve kadn arasndaki atmann geliimiyle ve ilk snf basks, dii cinsiyetin erkek cinsiyet tarafndan zulme uramasyla ayn zamana gelmektedir 11. Bundan byle, erkein stnl kurulmutur. Erkek, kadn, bir i aleti ve ocuk douran bir varlk olarak grmeye balamtr. Kleci retim tarz, yerini, belirgin retim faaliyetinin yine tarm olduu feodal retim tarzna brakmtr. 4-11. yzyllar arasnda balayan, 12 -16. yzyllar arasnda Avrupa'da egemen olan feodal retim ilikileri, 16. yzyldan sonra zlmeye balamtr ve ancak 19. yzylda gerekleen Sanayi Devrimi ile tamamen zlerek yerini kapitalist retim ilikilerine brakmtr 12. Feodal toplum yapsn belirleyen mlkiyet ilikilerini, kyl (serf) ile toprak sahibi bey (lord) arasndaki ilikiler oluturmutur. Tarma dayal retimin egemen olduu bu toplum dzeninde en nemli retim arac topraktr. Bu nedenle toprak mlkiyeti, feodal toplumda gcn kayna olmutur. Feodal retim tarz, serfin yaratt artk rne, beyin zorla el koymas ile belirlenen dzendir. Artk - rne zorla el koyma biimi ise kylnn kendi topraklar dnda bir de beyin topraklarnda karlksz altrlmas (angarya) ile mmkn olmutur 13. Feodal toplumda, temel retim birimi aile olmutur. Temel retim biriminin aile olmas, retime katlacak insan gereksinimini artrmtr, bu da kadnn daha fazla ocuk dourmasn gerektirmitir. Geni aile birimlerinin egemen olmas, ailenin dier bireyleri ile birlikte kadn da retime ekmitir 14. zellikle krsal blgelerde, tarmsal faaliyetlerde youn bir ekilde kadn igcnden yararlanldna tank olunmaktadr. Buna ek olarak, kadn ve kz ocuklarnn ise, daha ok evlerde hizmeti ve uak olarak altrld bilinmektedir. nceleri bu tr iler karn tokluuna yaplm, daha sonraki yllarda ise kadnlarn bir cret karl ve i ilikisi iinde almalar giderek yaygnlamtr 15 .

11

Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, (ev.) Kenan Somer, Sol Yaynlar, 1998, s.94. 12 Ayta, Serpil, a.g.e., http://www20.uludag.edu.tr/~nazan/2077-10.html. 13 Ayta, Serpil, a.g.e., http://www20.uludag.edu.tr/~nazan/2077-10.html. 14 TB, a.g.e., s.23. 15 Ayta, Serpil ve dierleri, ada Merkezlerinde Kadn igcnn Konumu: Bursa rnei, TSK Yaynlar: stanbul, Yayn no:219, 2002, s.4

27

Feodal toplumda, kadn vergi yoluyla gelir getiren bir kaynak niteliindedir. Hibir kadnn kendisi zerinde sz hakk yoktur. Nerede, ne zaman ve nasl kullanlacana feodal bey karar vermitir. Kadnn retime youn katlm, ikinci cins olmasn engellememitir. Bunun belli nedenleri vardr. Bunlardan ilki, mirasn babadan gerek ola kalabilmesi iin, anneden tam sadakat beklenmitir ve bunun gerei olarak babalk hukuku egemen olmutur. Dier yandan, erkek serflerin sava zamanlarnda feodal beyin maliknesini korumak iin savamalar, onlara toplumda daha n planda yer vermitir ve sava bir deeri olmayan kadnn geri planda kalmasna neden olmutur 16. 15. ve 18. yzyllar arasnda, kasaba ve kentlerde, kk sanat kollarnda meydana gelen nemli gelimelerle birlikte, lonca retim dzenin giderek nem kazand grlmektedir. Lonca dzeni iinde; lonca otoritesi ve denetimi altnda baz sanayi kollarnda yaygn ve youn biimde olmasa bile, kadn alanlara rastlanm, hatta daha sonraki yllarda, yalnzca kadnlarn alt baz i kollar domutur. Nitekim, Ortaada Avrupa'da terzilik, ayakkabclk ve frnclk, kadnlarn erkekler ile birlikte en youn olarak altklar ikollarnn banda gelmitir 17. 2.2.2. Sanayi Toplumlarnda Kadn On sekizinci yzyl, pek ok yazar tarafndan, insanlk tarihinde en ok deien ve deitiren yzyl olarak deerlendirilmektedir. Bu durumda, bu yzyla damgasn vuran Sanayi Devrimi'nin nemli bir rol vardr. Bu dnemde eirme ya da dokuma, el tezghlarnda yaplmaktan km, fabrikalara tanmtr. Dokumann, el tezgahlarnda yapld dnemlerde, ev ve i ayn yer anlamna gelirken, sanayileme, ev ve i arasnda hzl ve keskin bir iblm yaratmtr. Evle i arasndaki blnme, erkekle kadn arasndaki iblmn derinletirmitir. Erkek para kazanan ana unsur olmu ve kadna da ocuk bakmyla ev ilerini ekip evirmek kalmtr. Ne var ki kadn ayn zamanda ailenin gelirine destek olmak iin ev dnda da almak zorunda kalmtr. Kadnlar, patronlar tarafndan ucuz igc

16 17

TB, a.g.e., ss 24-25. Giddens, A., Sosyoloji, Yay. Haz. H. zel ve C.Gzel, Ara Yaynevi: Ankara, 2000, s.339.

28

kayna olarak ve erkek igcnn zor bulunduu ya da ihtiya duyulduu sava gibi durumlarda kendisine bavurulabilecek en nemli adres olarak grlmtr 18. 19. yzylda bata ngiltere olmak zere, birok batl lkede sanayileme, dokuma imalat ile balarken, toplam igcnn nemli bir blmn de kadnlar oluturmutur. Bunun en nemli nedeni de, kadnn ucuz igc olarak grlmesi olmutur. Bu olumsuz duruma ramen Sanayi Devrimi, kadnlarn ilk kez ekonomik bir gelir karl bakas hesabna almaya balamasn gerekletirmesi asndan en nemli tarihsel gelime olarak deerlendirilmektedir 19. Dokuma iinde kadnlar, erkeklerden daha fazla istihdam edilmilerdir; ancak o dnemde hakim olan iktisat anlaynn, "braknz yapsnlar, braknz gesinler" slogan ile ifade edilen kat bir liberal anlaya dayal olmas, kadn igcnn cretlerinin erkeklerden ok dk olmasna yol amtr. Bu bakmdan, bu dnem; kadn igcnn dk cretler ve ok ar alma koullar altnda almas sonucunu dourmutur. Ksacas, bu dnemde, kadn igcnn, retim srecinde youn bir smrye maruz kaldn sylemek yanl olmayacaktr 20. 19. yzyln sonlarna doru metalurji, kimya ve otomotiv sektrlerindeki hzl gelime, retim srecinde yer alan kadn igc saysn gemie oranla, byk lde snrlandrmtr. Buna karlk, I. ve II. Dnya Sava'nn yaand yllara gelindiinde, kadn igcnn ekonominin tm kesimlerinde sayca arttna, zellikle de sava sanayisinde silah altnda bulunan erkek igcnn yerini aldna tank olunmaktadr 21. Bu dnemde kamu ve hizmet sektrlerinde yaanan byme, kadnlarn toplam igc iindeki oranlarn hzla arttrmtr 22. Ayrca, II. Dnya Sava'ndan sonra uluslararas sosyal politikann geliiminde de nemli admlar atlmas, kadn igcn koruyucu ve destekleyici hukuksal dzenlemelerin gelitirilmesine yol
18 19

Humphries, Barbara, Kadn ve Kapitalizm, Mays 2001, www.marksist.com. Ayta, S. ve dierleri, a.g.e., s.5. 20 Ayta, S. ve dierleri, a.g.e., s.5. 21 Ayta, S. ve dierleri, a.g.e., s.6. 22 Tokol, A., Dnyada Kadn gc, Trkiyede Kadn gc Seminerleri, TSK Yaynlar, 1999, s.19.

29

amtr. Nitekim 1950'li yllarda, istatistiksel verilere gre, 1564 ya grubundaki kadn nfusun, gelimekte olan lkelerde % 50'si, gelimi lkelerde ise, %47si ekonomik olarak aktif, yani alma yaam iinde yer almaktadr 23. 1950'li yllardan gnmze dek kadn igc asndan dikkati eken en nemli nokta; alma yaamnda aktif olarak yer alan kadn saysndaki arttr. 1950'de 15-64 ya grubundaki kadn nfusun gelimekte olan lkelerde % 50'si, gelimi/endstrilemi lkelerde % 47'si ekonomik olarak aktif grnmektedir. Buna karlk; gelimekte olan lkelerde aktif grnen kadnlarn %87'si tarm sektrnde yer alrken; endstrilemi lkelerde % 47'si tarm sektrnde yer almaktadr. Gelimi lkelerde 1950 ylnda aktif nfus iinde kadnlarn oran %36.7 iken, 1975'te % 40.6, 1985 ylna gelindiinde ise; % 41.4 olmutur. Yine, gelimi lkelerde; 1985'lere gelindiinde; kadnlarn hem tarm d sektrlerde almasnn yaygnlat, hem de aktif kadn nfusun orann % 47'den % 58'e ykseldii grlmektedir. Buna karlk; 1985 ylnda, gelimekte olan lkelerde aktif kadn nfusun oran % 49 dur 24. Hizmet sektrndeki gelimelerin bu durumda byk rol bulunmaktadr. Nitekim, 1990'l ylarda Latin Amerika'da kadn igcnn % 71'i, Asya ve Pasifik lkelerinde % 40' hizmet sektrnde istihdam edilmektedir 25. 2.2.3. Sosyalist Toplumda Kadn Sanayi Devrimi sonrasnda kapitalizm, 1917 ylna kadar uygulamada tek sistem olarak kalmtr. Ne var ki, bir yandan retim ve sanayileme asndan baarlar elde ederken, te yandan yaratt sosyal sorunlar karsnda, geni kitleler, sosyalist dnceyi bir umut olarak grmeye balamlardr. 1917 ylnda ise arlk Rusyasnda bir halk hareketi sonucu sosyalist rejim kurulmu ve bu rejim sosyalizmin ilk uygulamasn oluturmutur 26.

23 24

Koray, Meryem, alma Yaamndaki Kadn Gerekleri, Basisen Yayn: zmir, 1992, s.93. Koray, M., a.g.e., s.93. 25 Koray, Meryem, Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi: Bursa, 2000, s.214. 26 lmezoullar, Nalan, Ekonomik Sistemler ve Kreselleen Kapitalizm, Ezgi Kitabevi: Bursa ,2003, s.161.

30

Sosyalist sistem, zel mlkiyetin yklp, toplumsal mlkiyetin yerlemesine dayaldr. Bu sisteme gre, toplumsal mlkiyete geile kadn-erkek arasndaki mcadele ya da kadnn ayaa kalk bitmemitir; ama Sosyalizm buna olanak salayacak zemini kadna salayacaktr. Herkese salanan i olana sayesinde kadn eve hapsedilmekten kurtulup toplumsal retimdeki yerini alacaktr. Salk ve eitim hizmetleri cretsiz ve herkesi kapsayacak ekilde geniletilebildiinde, kadnn ayakta kalabilmesinin olanaklar artacaktr. Eitimin halklatrlmas, kadnn cehaleti yenmesini salayacaktr. Ev aletlerinin ilevleri kolektifletirilecek ve kiisel mlkiyet durumundan karlmas salanacaktr. Bunun salanmas iin ilk nce, kapitalizmin, insanlar birbirlerinden yaltmak iin tasarlad ev ya da daire tipleri terk edilip, yerine ii siteleri yaplacak, bu sitelerin iinde tm ailelerin tm ihtiyalarn karlayacak ekilde tasarlanm ortak yemekhaneler, amarhaneler, kreler, saunalar, sinema, tiyatro, toplant salonlar vs. yaplacak; kadnn zerine yklan ev ileri, ocuk bakm ve daha birok konu toplumsal iblmyle kecek, kadna kendini yenileyebilmesi iin zaman yaratlacaktr 27. S. zbuduna gre, yaanan sosyalizmin tarihi, kadnlar asndan dikkatle deerlendirilmesi gereken derslerle doludur. Yaanan sosyalizm, kadnlarn hayatn her alanna katlmnn nn aacak olan olanaklar salamtr 28. 2.2.4. Kreselleme ve Kadn Kreselleme bugn ok sk kullanlan bir slogan szck haline gelmitir. Bu szck, deien sosyal ve ekonomik ilikiler srecini yanstmaktadr. zellikle emek pazarndaki deiim ve gelimelerin gnmzde ald biim bu srecin ana belirleyicilerinden biri olmaktadr 29. Kreselleme, neoliberal pazar ekonomisinin, her lkenin en uzak ksmlarna, yerkrenin en u kelerine yaylmas anlamna gelmektedir 30.
Ayrntl bilgi iin baknz: Engels, F., Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni ve Marks, K., Kapital-I. 28 zbudun, S. ve T. Demirer ve Y. Demirer, a.g.e., s.52. 29 Kmbetolu, B. ve N. aa, alan Kadnlar ve Kreselleme, s.1, www.tusiad.org.tr. 30 Wichterich, Christa, Kreselletirilen Kadn, (ev.) Tun ve Fsun Tayan, Sosyal Bilimler Dernei Yaynlar: Ankara, 2004, s.18.
27

31

Kreselleme, son 20 yldr en ok tartlan konulardan birisi olmutur. Kreselleme szcnn, daha nceki dank ve srekli olmayan kullanmna karn, kreselleme terimi 1980'lerin bana, hatta ortalarna kadar akademik evreler tarafndan nemli bir kavram olarak kabul grmemitir. Kreselleme srecinin ortaya kmasnda ve hzlanmasnda teknolojideki gelimeler, bilgi ekonomisinin ne kmas, dnyada neo-liberal politikalarn ykselii, ok uluslu sermayenin kresel bir pazara yayl etkili olmutur 31. Bir anlamda yaklak son 30 yla damgasn vuran kreselleme sreci, birok lkede, deiik derecelerde ve deiik yntemlerle uygulanan neo-liberal politikalarn tanmlayc dinamii olmutur 32. 1970lerde gelimi ve gelimekte olan lkeler; retimde verimlilik dleri, kr azalmalar, sermayenin deerlenmesinin nndeki engeller, enflasyon ve isizlik gibi iine girdikleri bunalm koullarndan kmak iin yeni liberalizm yaklamn kullanmlardr. Yeni liberalizm, piyasann en etkin mekanizma olduunu savunan, bu nedenle toplumsal ve siyasal ilikilerin, piyasann, yani ekonomik ilikilerin iinde yeniden tanmlanmas gerektiini ngren grtr 33. Bu srece kout ikinci sre ise kresellemedir. 1970li yllarda batl lkeler, pazarlarn daralmas ve rekabetin iddetlenmesi karsnda, geleneksel sanayileri tasfiye edip, teknolojik yenilenmeye gitmilerdir. Ayn zamanda sanayide egemen retim sistemi olan Fordist kitlesel retim, yerini esnek retim srelerine brakmtr 34. 1970lerden nce geerli olan, ABDden balayarak uygulamaya konulan ve kinci Dnya Sava sonras nce Avrupaya ardndan da hemen tm lkelere ihra edilen Fordist retim biiminde tekdzelik hakimdir ve iilerin makinenin hzna uymas beklenmektedir. Bylelikle byk lekli iletmelerde, standart makinelerle kitlesel olarak standart mallar retilmektedir. Uluslararas sermaye dolamnn
31 32

Robertson, Roland, Kreselleme, ev.mit Hsrev Yolsal, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999, s.21. Selamolu, Ahmet, Gelimi lkelerde stihdam Politikalar, Esneklik Aray ve Etkileri, KO Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say:4, 2002, s.34. 33 Ecevit, Yldz, Kreselleme, Yapsal Uyum ve Kadn Emeinin Kullanmnda Deimeler, F. zbay (der.), Kresel Pazar Asndan Kadn Emei ve stihdamndaki Deimeler, nsan Kaynan Gelitirme Vakf: stanbul, 1998, s.31. 34 Ward and Pyle, Gender, Industrialisation, Transnational Corporations and Developmentten aktaran: Y.Ecevit, a.g.e., s.32.

32

hzlanmas ve uluslararas ticaretin genilemesi ile birlikte Fordizm, uluslararas piyasalarn deiken yapsna ve tketicilerin standart mallardan ziyade deiik zellikler tayan mallara olan talebindeki arta ayak uyduramamtr. Bunun sonucunda da, 1960larn sonunda Fordist sistemde verimlilik dleri yaanm ve alternatif retim organizasyonlar aranmaya balanmtr 35. Bu noktada, gelimi gelimemi tm ekonomilerde, iletmeler, gittike artan oranda igc maliyetlerini drmeye ynelmi ve bu amala retim srecinde ve emek piyasalarnda esnekleme, yeni retim biimi olarak ortaya kmtr. Erkee oranla, i yaamyla daha esnek ilikiler iinde olan ve ucuz igc olarak grlen kadn, uzun alma saatlerine, kt alma koullarna ve ite sreklilik aramamas nedeniyle esnek i saatlerine raz gelmitir. Yeni retim biimi iinde, iveren de kadnn bu durumundan yararlanm ve gittike artan oranda kadn istihdam etmitir. Nitekim, zellikle gelimi lkelerde yaplan aratrmalar, bu dnemde kadn istihdamnn arttna iaret etmektedir 36. Ancak ayn aratrma, kadn istihdamndaki artn, cinsiyete dayal iblmn ortadan kaldrmaya ynelik olarak gelimediine de dikkat ekmektedir 37. zellikle ihracata ynelik sanayileme politikalarnn uyguland lkelerde, kadn istihdamndaki artn, kadnlarn igc piyasas iindeki konumlarna etkileri incelendiinde, kadnlarn, belli i kollarnn ve alt konumlarn dna kamadklar grlmektedir. Ampirik almalar, cinsler arasnda kadnlar aleyhine olan cret farkllklarnn en nemli nedeninin cinsiyet temelli olduunu gstermektedir 38. Genel olarak kresellemenin kadnlar asndan sonularna bakldnda, aadaki olumsuz tablo grlmektedir 39:

35

zar, emsa, Glay Gnlk enesen ve dierleri, Kadn stihdam in Yeni Perspektifler ve Kadn gcne Muhtemel Talep, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000, s.34. 36 Bu bulgular dorulayan bir aratrma iin baknz: Jenson, J. ve dierleri, Feminization of the Labour Force, Polity Pres: Oxford, 1988. 37 zar, emsa ve dierleri, Kentlerde Kadnlarn Yaamna Katlm Sorunlarnn SosyoEkonomik ve Kltrel Boyutlar, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000, s.4. 38 Bu bulgular dorulayan bir aratrma iin baknz: Psacharapoulus, G. ve Tzannatos, Z., Womens Employment and Pay in Latin America, The World Bank: Washington D.C., 1992. 39 Hablemitliolu, engl, Toplumsal Cinsiyet Yazlar, Toplumsal Dnm Yaynlar, 2005, s.3233-34.

33

6 milyar aan dnya nfusunun, ounluu kadn ve ocuklardan oluan 4 milyar, grece yoksulluk snrnn altnda yaamaktadr. Mutlak yoksulluk snrnn altnda yaayan 1.3 milyar bireyin, %70ini kadnlar oluturmaktadr.

Son otuz ylda, dnyann zenginlii be kat artmtr. Bu srete dnyann en zengin %20si ile en yoksul %20si arasndaki uurum ikiye katlanmtr.

Dnya nfusunun yarsn oluturan kadnlar, dnyadaki toplam retimin 2/3n retmelerine ramen, toplam gelirin sadece %5ini alabilmektedirler.

Kadnlarn, kresel igcne katlm lkelerarasnda, gvencesiz, ucuz ve vasfsz bir igc hareketine yol amtr. rnein, Polonyal kadnlar, Almanyada yallara bakmaya, Moldoval kadnlar Trkiyede ocuk bakmaya ve ev ilerinde almaya balamtr. Ayrca kreselleme, zellikle tekstil sektrnde kadnlar zerinden yksek krlarn elde edildii ucuz emek smrsne yol amtr. Dnyadaki kkl bykl birok irket, Dnya Ticaret rgtnn bu duruma frsat veren yasalar sayesinde, ucuz igcne yatrmlarn hzlandrmlardr.

Yeni liberal politikalarn uyguland AB lkelerinde de kadnlar asndan durum fazla deimemektedir. Sosyal harcamalarda hzl bir kesintinin olmas, kadnlar olumsuz ynde etkilemektedir. Kadnlar sanldndan daha dk cretler almaktadrlar. rnein, ayn ii yapan erkeklere gre kadnlar, spanyada %27, talyada %20 ve Hollandada %24 daha az cret almaktadrlar.

Dnya Bankas verilerine gre, dnyada her kadndan biri fiziksel ya da cinsel iddete uramaktadr. ada bir klelik sistemi olarak uluslararas a oluturan fuhu sektr gelimi durumdadr. Birlemi Milletlerin tahminlerine gre dnyada 4 milyon kadn ve ocuk, alnp satlmaktadr. Bu ticaretin yllk cirosu 17 milyar dolardr. Pek ok lkenin milli gelirinin %2 ila 14 kadn ticaretinden salanmaktadr. Trkiyede de sadece stanbulda kaytlara geen 10 17 ya aras 500 kz ocuunun bu ekilde altrld saptanmtr. 34

Kreselleme, erkek egemen bir biimde hzla yaylmaya devam etmektedir. Bu durumun, kadnlar asndan bir baka olumsuz sonucu da kadnlarn ekonomik iddete maruz kalmalardr. Kadn aile iinde ve aile dnda ekonomik iddete urayabilmektedir. 2.2.5. Dnyada Kentlerdeki Kadn gc ve stihdamnn Geliimi Kentleme olgusu gerek anlamda sanayilemenin bir sonucudur ve kentleme ve sanayileme kavramlar birbirlerinin tamamlayclardr. Avrupann byk kentlerinin douu, Avrupann sanayilemesiyle ayn dneme rastlamaktadr. Fabrika retimi ile birlikte kylerden kentlere aknlar olmutur. Kentleme ile sanayileme ilikisine en belirgin kant olarak Sanayi Devrimine kadar nfusun %80den fazlasnn krsal yrelerde yaamas gsterilebilmektedir. Ayrca sanayi ncesi kentlerden pek aznn nfusu on bini amtr. rnek olarak 1871 ylnda Alman mparatorluunda nfusun sadece %5inin byk kentlerde yaad sylenebilmektedir 40. Sanayi Devrimi ile birlikte manifaktr retimden fabrika retimine geilmesi, fabrikalarn kurulduu yerlerin nfusu ekmesini ve bymesini salamtr. Bu fabrikalarn yaknnda sanayi kapitalizminin simgesi olan ii kentleri domutur. u hlde, Sanayi Devrimi sonrasnda kentleme, sanayilemenin bir yan rn olarak grlmektedir. Sanayileme ve kentleme birbirine ok bal olaylardr 41. Kitlesel retim, kentlerdeki nfus artn da beraberinde getirmitir. Fabrikalarla birlikte ehresi de deien kentler, krsal kesim iin i bulma umudunun olduu yerler olarak da ekim merkezi hline gelmitir. Kentlemenin, demografik ve ekonomik tanmlarnda Sanayi Devrimi ve sanayileme nemli belirleyiciler olmutur. Gelimi ve gelimekte olan lkelerde kadn istihdam u ekilde gelimitir:

40

lkin, Akn, Kalknma ve Sanayi Ekonomisi, 4. Bask, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi: stanbul, Yayn No: 496, 1988, s.49. 41 Kele, Ruen, a.g.e., s.24.

35

2.2.5.1. Gelimi lkeler zellikle Sanayi Devrimi ile balayan kent geliimi ve kentleme, Bat Avrupa kentlerinin izledii bir sretir. Sanayi- kent ilikisinin geliimi, Sanayi Devriminin ngilterede balayp, dier Avrupa lkelerine yaylmas nedeniyle Bat Avrupa kaynakl olmutur. Sanayi faaliyetlerinin topland yerleme alanlarnda, ayn zamanda hzl bir kentleme olaynn gereklemesi sanayileme srecinin doal bir sonucu olmaktadr. Kentleme hareketinin hz ve yaps genellikle her lkede sanayileme hzna bal olmaktadr 42. Sanayileme, belirtildii gibi, zanaatlktan fabrikalamaya geii,

makinelemeyi anlatmaktadr. Manifaktrlerin byyp fabrikalara dnmesi, 18. 19. yzyllardaki Sanayi Devrimi ad altnda teknolojik bulularn, zellikle buhar gcyle alan motorun bulunuu sonucudur. Bu icatlar, kapitalizmin retici gleri gelitirici niteliinden gelmektedir. nk rekabet dneminde, kapitalist, dier kapitalistlerle rekabet edebilmek iin ucuza retmek, bunu salamak iin de yeni teknikler gelitirmek zorundadr. Ama daha ok kr elde etmek, sermaye biriktirip bymektir 43. 19. yzyln sonu ve 20. yzyln balarnda yaanan teknolojik bulu ve gelimeler ise, ikinci sanayi devrimi olarak nitelendirilecek boyutlarda olmutur. ten yanmal motorlarn bulunuu ve sanayiye uygulanmas, kimya ve ila sanayisindeki gelimeler, iletiim alannda ilerlemeler ve daha birok alandaki yenilik bu dnemi belirleyen gelimelerdir. En nemlisi, bu ikinci sanayi devrimi, bir retim patlamasna yol aarken, tketim mallarn kitleselletirmitir. Bu dnemde liberal kapitalizm ilkeleri geerli olmutur 44. Liberal kapitalizm, rekabeti bir yapy srdremedii iin uluslararas alanda serbest ticaret ilkesi de aksamtr. Kapitalist sistemin, liberalizm ilkelerinden kopuu I. Dnya Sava ile balam ve daha sonraki gelimelerin (1929 Bunalm ve Keynesyen dnce, Sosyalizm gibi) etkisiyle kapitalizm, mdahaleci aamaya
42 43

lkin, Akn, a.g.e., s. 50. TB, a.g.e. s.32. 44 lmezoullar, Nalan, Ekonomik Sistem ve Kreselleen Kapitalizm, Ezgi Kitabevi: Bursa, 2003, s.241

36

gemitir 45. I. Dnya Sava ile 1970li yllar arasndaki dnem, Mdahaleci Kapitalizm olarak adlandrlmtr. Mdahaleci kapitalizme gei nedeni, bu dnemde dnce dzeyinde de liberalizme olan gvenin sarslmas ve kapitalizmin varln srdrebilmesi iin devlet mdahalesinin gerekli grlmesidir 46. 1970li yllara gelindiinde gelimi ve gelimekte olan lkeler; retimde verimlilik dleri, kr azalmalar, sermayenin deerlenmesinin nndeki engeller, enflasyon ve isizlik gibi iine girdikleri bunalm koullarndan kmak iin yeni liberalizm yaklamn kullanmlardr 47. Bu balamda gelimi lke ekonomileri, nce retimde yeni teknolojilerden yaralanarak yeniden yaplanma srecine girmi, bunun yetersiz kald alanlarda ise retimi yeniden rgtlemilerdir 48. Yeni liberalizm, piyasann en etkin mekanizma olduunu savunan, bu nedenle toplumsal ve siyasal ilikilerin, piyasann, yani ekonomik ilikilerin iinde yeniden tanmlanmasn ngren grtr 49. Bu srece kout ikinci sre ise kresellemedir. 1970li yllarda batl lkeler, pazarlarn daralmas ve rekabetin iddetlenmesi karsnda, geleneksel sanayileri tasfiye edip, teknolojik yenilenmeye gitmilerdir. Ayn zamanda sanayide egemen retim sistemi olan Fordist kitlesel retim, yerini esnek retim srelerine brakmtr. retim, uluslararas hale getirilmi, ticaret serbestletirilmi, finansal sermayede liberalizasyona gidilmi, ulus tesi irketler oalm ve dnya pazarlar, ok uluslu irketler iin tek pazara indirgenmitir 50. Bu dnemler, kadn istihdamnn seyrini de etkilemitir. Dnyada, kentleme sreci ile birlikte kadn istihdamnn geliiminin balang noktas Sanayi Devrimidir. Kadnlarn, ii statsnde ve cretli olarak alma yaam iinde yer almas Sanayi Devrimi ile birlikte gereklemitir. Sanayinin kentlerde gelimesi, kentlemeyi de beraberinde getirmitir. Kentler, bu dnemin ve sonraki dnemlerin baat retim merkezleri hline gelmitir. Dolaysyla, tarm d igc-istihdam gibi
45 46

lmezoullar, Nalan, a.g.e., s.71-72. lmezoullar, Nalan, a.g.e., s.71. 47 Ecevit, Yldz, Kreselleme, Yapsal Uyum ve Kadn Emeinin Kullanmnda Deimeler..., s.31. 48 Eraydn, Ayda, Yeni retim Sreleri ve Kadn Emei, KSGM Yaynlar, 1999, s.3. 49 Ecevit, Yldz, Kreselleme, Yapsal Uyum ve Kadn Emeinin Kullanmnda Deimeler..., s.31. 50 Ward and Pyle, Gender, Industrialisation, Transnational Corporations and Developmentten aktaran: Y.Ecevit, a.g.e., s.32.

37

igc piyasasna zg kavramlarn da genellikle, kentler baz alnarak incelenmesi kabul grmtr. Sanayileme ile birlikte, sanayi sektrnde youn emek ihtiyac ortaya kmtr 51. Sanayi gelitike, ilerin niteliinin kolaylamas, makineleme, iblm ve ihtisaslamann artmas fabrikalarda igcne, zellikle ucuz igcne gereksinmeyi artrmtr. Bu nedenle erkeklerin yan sra kadn ve ocuklar da kitleler hlinde sanayiye ekilmitir 52. Bylelikle, 19. yzyln son eyreinde kadn istihdam artmtr. zellikle dokuma fabrikalarnda kadnlar erkeklere oranla daha fazla istihdam edilmilerdir. Bu durumun ilk etapta, kadn istihdam iin olumlu olduu dnlmektedir. Ancak bu dnemde, igcne youn ihtiya olmas, kapital sahiplerince igcn ucuza ml etmenin yollarnn aranmasn da beraberinde getirmi olduundan, kadnlarn emeinin smrlmesi gereklemitir. Bu dnemde, kadnlarn cretleri erkeklere gre ok daha dk olmutur. Amerika Birleik Devletleri'nde alan kadnlarn creti, 1939'da, erkeklerin ald cretin %60,8'ini, 1964'de %59,4'n oluturmutur 53. ngiltere'de "Eit cret Yasas" 1970'de kabul edilmitir. Ancak bu tarihten sonra dahi ayn ite alp erkeklerle ayn creti alabilen 9 milyon ii kadnn sadece %12'sidir 54. Btn bunlarn yan sra, kadnn anne ve ev kadn zellii, onun yarm gnlk ilerde almasna, evine yakn iyerini tercih etmesine, ocuk byynceye kadar almaya ara vermesine, zetle, erkee gre daha dk nitelikli ilerde almasna neden olmutur. 1970li yllarda yeni liberal politikalarn uygulanmas, sanayide Fordist retimden, esnek retime geilmesi gibi gelimeler igc piyasasn da etkilemitir. Gelimi gelimemi tm ekonomilerde, iletmeler, gittike artan oranda igc maliyetlerini drmeye ynelmi ve bu amala retim srecinde ve emek piyasalarnda esnekleme, yeni retim biimi olarak ortaya kmtr. 1980lerin ortalarndan itibaren birok lkede yaanan ekonomik kriz ve esnek retim srecinin egemenlii, kadnlarn igcne katlmlarn nemli lde etkilemitir. Kadnlar,

51

Koray, Meryem, Sevda Demirbilek ve Tun Demirbilek,Gda kolunda alan Kadnlarn Koullar ve Gelecei, KSSGM Yaynlar: Ankara, 1999, s.2. 52 TB, a.g.e., s.33. 53 U.S. Department of Labor Womens Bureaudan aktaran, TB, a.g.e., s.34. 54 Mitchell, Juliet, Womans Estate, Pelican 1971, s.124.

38

birok lkede, azalan hane gelirlerini telafi etmek iin igc piyasasnn dk cretli emekileri olmulardr 55. Tm olumsuzluklarna ramen, 2000li yllara gelindiinde, gelimi lkelerde kadn istihdam oranlarnn yksek olduu grlmektedir. Kadn istihdam oranlarna bakldnda, gelimi lkeler, gelimekte olan lkelere gre ok daha ndedir. Tablo2-1. OECD lkelerinde Kadn stihdam
lke Trkiye Meksika talya Yunanistan Polonya rlanda ek Cumhuriyeti Fransa AB 15 Japonya Almanya Oran (%) 24,3 41,3 45,2 45,5 46,4 55,8 56 56,9 57,1 57,4 59,9 lke Avusturya Portekiz Avustralya ABD ngiltere Kanada svire sve Danimarka Norve zlanda Oran(%) 60,1 61,7 62,6 65,4 66,6 68,4 70,3 71,8 72 72,7 79,4

2.2.5.2. Gelimekte Olan lkeler 1970li yllarda, yeni liberalizmin uygulamaya konulmasna yarayacak yapsal uyum politikalar da gndeme gelmitir. Piyasann ve emein kresellemesi ve ulus tesi irketlerin yaatlmas gibi kreselleme ile hedeflenen durumlarn gereklemesi iin, nc Dnya lkelerinin kalknma anlaynn da deimesi ve bu lkelerin d dnya ile ilikilerinde kkl deiikliklerin gereklemesi dncesi bu dnemde egemen dnce olmutur. nc Dnya lkelerinin, ekonomik krizden olumsuz etkilenmeleri ve bor krizine girmeleri, yapsal uyum politikalarnn, bu lkelere dayatlmasn abuklatrmtr. Uluslararas Para Fonu (IMF), Dnya Bankas gibi kurulular ve uluslararas finans kurulularnn birou

55

Ecevit, Y., a.g.e., s.34.

39

borlu

lkeler
56

yapsal

uyum

politikalarn,

bor

verme

koulu

olarak

dayatmlardr . Yeniden uyum politikalar kapsamnda alnan nlemlerin amac, nc Dnya lkelerinin borlarn ve faizlerini deyebilmelerinin salanmasdr. Aksi durumda, bu lkelerin borlarn demeyip sistemden kopmalar olasdr ve bu yeni liberalizm yanls gelimi lkelerin zararna bir durumdur. Uluslararas finans kurulular, nc dnya lkelerine, mali yardm ve kredi taahhtlerinde bulunmular ve u koullar gerekletirmelerini istemilerdir 57: hracata dayal strateji ve ihracat ynelik sanayileme, lke ii pazarlarn, dnya pazarlar ile btnlemesini salayacak dzenlemeler, Kamu harcamalarnn kslmas, Devletin klmesi, kamu alanlarndan ekilmesi, zelletirme Piyasalarn etkin ilemesini nleyen snrlamalarn kaldrlmas, lke ii talebin kslmas, Rekabet edebilmek iin emek maliyetlerinin drlmesi, rgtlenme gcnn zayflatlmas. Gelimekte olan lkeler, bu politikalar demeler dengesi krizinden kmak iin uygulamlardr ve politikalar 1980lerin sonunda sonularn gstermeye balamtr: Bu lkeler, d bor ve faizler nedeniyle kaynaklarn gelimi lkelere transfer edince, kararl bir byme iin gerekli yerel yatrmlar yapamamlardr.retim ve dolaysyla gelirler azalmtr. Bu durumun bir sonucu olan insan kaynaklarna yaplan yatrm eksiklii, zellikle kadnlar olumsuz ynde etkilemitir 58.

56 57

Ecevit, Yldz, a.g.e., s.33. Ecevit, Yldz, a.g.e., s.33. 58 Ecevit, Yldz, a.g.e., s.34.

40

Erkee oranla, i yaamyla daha esnek ilikiler iinde olan ve ucuz igc olarak grlen kadn, uzun alma saatlerine, kt alma koullarna ve ite sreklilik aramamas nedeniyle esnek i saatlerine raz gelmitir. Yeni retim biimi iinde, iveren de kadnn bu durumundan yararlanm ve gittike artan oranda kadn istihdam etmitir. Kadnlarn istihdam edildikleri sektrler ise snrl sayda kalmtr. Kadnlar, geleneksel rollerine uygun grlen ilerde altrlmlardr. kollarnda, toplumsal cinsiyet temelli ayrma 59 mevcuttur ve durumun gidiatnda birok lkede ve Trkiyede 2000li yllarda ok nemli bir deiim sz konusu deildir. Aadaki tabloda grlecei gibi kentlerde alan kadnlarn aldklar cretlerin, erkeklerinkine oran ok dktr 60. Tablo2-2. Kadnlarn cretinin Erkeklerin cretine Oran
lkeler Msr Brezilya Kbrs rdn Malezya Singapur Oran (%) 75 54 60 61 57 58

Trkiye

60

Kadnlar, toplumsal kabul grm geleneksel rollerine uygun grlen ilerde, erkeklere oranla ok daha az cretlerle ve genellikle enformel sektrde, sosyal gvenceden yoksun olarak istihdam edilmeye devam etmektedirler 61. Kentlerdeki kadnlarn i yaamna girmesi bu ekilde olurken, krdaki kadnn tamamna yakn bir ksmnn tarmda cretsiz aile iisi olarak almas da krsal kadn istihdamnn iinde bulunduu vahameti gstermektedir. Formel sektrde istihdam edilen ve resmi istatistiklere geen kadn istihdam oran, erkeklere oranla son derece dktr. Kadn isizlii de erkek isizliine oranla yksektir.

Ecevit, Y., Trkiyede cretli Kadn Emeinin Toplumsal Cinsiyet Temelli Analizi, Bilano 98: 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler, Tarih Vakf Yaynlar: stanbul, 1998, s. 268. 60 Yearbook of Labor Statistics, ILO. 61 Pnarcolu, Nihal ., Kocaeli Kadn gc htiya Analizi Aratrma Raporu, KADAV Yayn: stanbul, 2005, s.9.

59

41

Gney lkeleri kadnlarnn byk blm krsal kesimde, boaz tokluuna almaktadrlar. Aadaki tabloda da grlecei gibi, cretsiz aile iilerinin byk bir ksmn kadnlar oluturmaktadr 62. Tablo2-3. cretsiz Aile isi Kadnlarn Oran
lkeler Trkiye Bolivya Benglade Peru Kore Hong Kong Kolombiya Mozambik Oran (%) 74 79 71 59 89 87 74 82

Gelimekte olan lkelerde, teknolojik dnmn kadnlarn alma hayatlar zerine etkilerini Afrikada yapt aratrmalar temel alarak anlatan Boserup, az gelimi lkelerde ekonomik kalknma ve teknolojinin kadn istihdamn ileri gtrmeyip gerilettiini vurgulamtr. Kentleme ve sanayileme, kadnlar igc piyasasnn dna itmektedir ve fabrikalardaki iler de erkeklere verilmektedir 63.Trkiyede de sanayileme ve kentleme ile birlikte benzer gelimeler yaanmtr.

2.2.6. Trkiyede Kentlerdeki Kadn gc ve stihdamnn Geliimi Kapitalist toplumlarda, son elli ylda, zellikle cretli kadn emeinin yapsnda ve zelliklerinde nemli deiikler olmutur. cretli kadn emei kullanm artm ve kalc hale gelmitir. Ev dnda tam zamanl almaya, yar zamanl alma da eklenmi, hizmet sektrnde alan kadnlarn says, sanayide alanlarn ok zerine kmtr 64. Trkiyede de kadn istihdamnda bu artn
62 63

Yearbook of Labor Statistic, ILO. Boserup, Ester, Womens Role in Economic Development, St. Development Press: New York, 1970. 64 Ecevit, Yldz, Trkiyede cretli Kadn Emeinin Toplumsal Cinsiyet Temelli Analizi..., s.267.

42

grlmesine ramen, istihdam oranlarna bakldnda kadn istihdam erkek istihdamnn ancak kadardr ve yllar itibariyle ok dk artlar grlmektedir. Bu durumda, formel sektrde istihdam edilen ve resmi istatistiklere geen kadn istihdam orannn dk olmasnn pay byktr. Kadn igc, ucuz igc olarak grld iin ve kadn kt alma koullarna raz gelip ite sreklilik aramad iin, enformel sektrn erkeklere oranla daha fazla tercih ettii igc olmaktadr. Formel sektrde i bulamayan veya evdeki i yk nedeniyle esnek almay tercih eden kadn da bu balamda enformel sektre kaymaktadr. Dier yandan formel sektrde alan kadnlarn istihdam edildikleri sektrlerin snrl sayda olmas, kadn istihdam oranlarn dk tutmaktadr. Kadnlar ounlukla, geleneksel rollerine uygun grlen ilerde altrlmaktadrlar. Kadnlar, el emei youn ilerde younlarken, ynetimle ilgili ilerin dna itilmilerdir 65. Tm dnyada olduu gibi Trkiyede de kadnlarn ev dnda almalarnn nndeki en byk engellerden biri cinsiyete dayal iblmdr 66. kollarnda, toplumsal cinsiyet temelli ayrma mevcuttur ve durumun gidiatnda birok lkede ve Trkiyede 2000li yllarda nemli bir deiim olmamtr. Kadnlar, toplumsal kabul grm geleneksel rollerine uygun grlen ilerde, erkeklere oranla ok daha az cretlerle ve genellikle enformel sektrde, sosyal gvenceden yoksun olarak istihdam edilmeye devam etmektedirler. Kadnlar bir yandan, kadnn yeri evidir geleneksel anlayndan dolay igcne katlamazken, dier yandan istihdama katlma giriimi, ie girmede toplumsal cinsiyet temelli ayrmclktan tr baarsz olabilmektedir. Bylelikle kadnlar, igc ve istihdama katlma srelerinde, aile ve iveren tarafndan uygulanan ift ynl olumsuz bir mdahale ile kar karya kalmaktadrlar. Trkiyedeki kentlerde, kadn igcnn alma yaamna katlmnda yaanan sorunlar ve gelimeler, dnyada yaananlardan bamsz deildir. Kadn igc, ucuz igc olarak grlmekte ve kadnlar erkeklere oranla ok daha dk

Ecevit, Yldz, a.g.e., s.271. lkkaracan, pek, Kentli Kadnlar ve alma Yaam, Bilano 98: 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler, Tarih Vakf Yaynlar: stanbul, 1998, s.285.
66

65

43

cretlerle istihdam edilmektedirler. Kentlerde, formel sektrde kadn istihdam oran erkek istihdam orannn yaklak dr. Kadnlar, kendilerine yklenen toplumsal cinsiyet rollerinden tr ancak, snrl ve belirli sektrlerde alabilmektedirler. Kadnlar beceri istemeyen ve emek youn, erkekler ise beceri isteyen ve kapital youn ilerde istihdam edilmektedirler 67. Trkiyede kadnlarn tarm ve ev dndaki alma hayatna katlmalarnn 1915 yl dolaylarnda Balkan Sava srasnda erkeklerin ounun orduya katlmas sonucu azalan igcn takviye etmek mecburiyetinden balad grlmektedir. Daha sonra bu katlm I. Dnya, stiklal ve II. Dnya Savalar srasnda artmtr. Fakat sava sonras erkeklerin terhis olmasyla birlikte kadnlarn byk ksm yine geleneksel ev ilerine geri dnmlerdir 68. Trkiyede youn olarak krsal alanda, tarm sektrnde, cretsiz aile iisi olarak alan kadnn, tarm d igcne katlmas ise 1950lerden sonra, krdan kente ynelik gn yaratt hzl kentleme sonucu gereklemitir. Krsal alandan ayrlp kente g etme, kent yaamnn zelliklerine uyum ve zihniyet deimeleri ile aile yapsnda ve aile ii ilikilerde birtakm deiiklikleri beraberinde getirmi ve kadnn toplumsal konumu ve alma yaamndaki yerini etkilemitir 69. Dier yandan, kentte yaama koullarnn, kra gre daha zor olmas ve daha ok kazan gerektirmesi, erkekle birlikte kadnn da almasn gerekli klmtr. Grafik 1den de izlenebilecei gibi, iktisaden faal olan kadn says 1975 ylna kadar kk oranlarda, 1975 ylndan sonra ise daha byk oranda ve srekli olarak artmtr. 1955 ylnda 5 milyonun biraz zerinde olan iktisaden faal kadn says, 1970 ylnda 6 milyona yaklam, 1985 ylnda 7,6 milyon, 2000 ylnda ise 10 milyon 164 bin 540 kii olmutur.

Gne, Muharrem ve C. Ykselen, Sivil Toplum ve Ynetiim Tartmalar srecinde Kent ve Kadn, Detay Yaynclk:Ankara, 2004, s.3. 68 Bekata, Mardin Nur ve dierleri, Salk Sektrnde Kadn, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000, s.14. 69 Koray, Meryem, Sevda Demirbilek ve Tun Demirbilek, a.g.e., ss 16-17.

67

44

Grafik 1. ktisaden Faal Olma Durumuna Gre Kadn Nfus (19552000)

12000000 10000000 8000000 6000000 4000000 2000000 0 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000

ktisaden Faal Kadn Nfus

Cumhuriyetin ilann izleyen 40 yllk sre boyunca lkeyi saran ekonomik sorunlarn zmne arlk verilmesi ve nitelikli bir nfus iin yaplmas gereken almalarn srekli gz ard edilmesi, ataerkil bir aile yapsna sahip olan Trkiyede en ok kadn nfusun etkilenmesine neden olmutur. Kadn nfusun eitimi, istihdam, sosyal gvenlii ve kalitesinin artrlmas ancak 1960l yllarda ve ok snrl olarak ele alnmtr 70. 1980lerin bana gelindiinde ise, Trkiyede uygulamaya konulan yapsal uyum programyla ithal ikameci gelime stratejisi terk edilerek ihracata ynelik gelime modeli benimsenmitir. Bu yllarda ekonomisini da aan Trkiye, d piyasalarda rekabetin salanmas sorunu ile kar karya kalmtr. Bu durum, Trkiyeyi bir yandan teknoloji dzeyini dnya standartlarna ykseltme abas iine sokmu, dier yandan da retim maliyetlerini drmeye zorlamtr. 1970lerde ve 1980lerde ihracata dnk sanayileme stratejisini benimseyen gelimekte olan lkelerin ounda, zellikle dk cretli emein kullanld ihracat sektrlerinde, kadn alan says hzla artm ve bu sre baz aratrmaclar tarafndan igcnn kadnlamas olarak yorumlanmtr. Trkiyenin ise 1980 ylndan balayarak
70

Kkkalay, M., Trkiyede Planl Dnemde Kadn Nfusu ve Kadn gc stihdamndaki Gelimeler, S. Demirel ni. BF Dergisi, Say:3, 1998, s.36.

45

uygulamaya koyduu uluslararas piyasalara entegrasyon politikalar sonucunda, ekonomisini eitli ynleriyle da amasna ve ihracatn nemli lde arttrmasna ramen, kadn istihdam konusunda, benzer politikalar uygulayan lkelerde izlenen bir dnm geirmedii grlmektedir. Az ve kstl verilerle de olsa yaplan aratrmalar Trkiyede tarm d kadn igcnde grlen artn istihdamn kadnlamasna yol aacak lde olmadn gstermektedir 71. Trkiyede kadnlarn igcne katlm oranlarna bakldnda, yasalardaki kadn-erkek arasnda var olan eitliki hkmlere karlk, kadnlarn igcne katlm oranlarnn dk olduu ve giderek daha da dt grlmektedir. 1990 ylnda % 35,3 olan kadnlarn igcne katlm oran, 1995 ylnda % 31e, 2000 ylnda % 26,6ya dm, 2002 ylnda ok kk bir artla % 27,9a km, 2005 ylnda ise % 25,4e dmtr. 2006 ylnn ocak aynda kadnlarn igcne katlm oran 22,5tir 72. Tablo 2-4. Cinsiyete Gre gc Durumu (2006 Ocak Ay)
Toplam gc Toplam Kadn Erkek 23.633.000 5.824.000 17.809.000 stihdam gcne Katlma Oran 46,1 22,5 70,0 sizlik Oran 11,8 11,7 11,9 Tarm D sizlik Oran 14,9 18,8 13,9 stihdam Oran 40,6 19,9 61,7

20.834.000 5.143 15.691.000

Son yllarda, kalknm lkelerde, kadnlarn igcne katlm oranlar byk lde artmasna ramen, birok gelimekte olan lkede ve Trkiyede azalma eilimi gstermektedir. Trkiyede 1955 ylnda kadnlarn igcne katlm oran %72 iken, 2006 ylnda %22.5e gerilemitir. Trkiyede kadnlarn igcne katlm oranlarndaki d eiliminin birka nedeni vardr. Birincisi, gen nfusun renimde geirdii srenin son zamanlarda uzam olmasdr. Okullama orannn artmas ve zorunlu eitim sresinin 5 yldan 8 yla karlmas ile birlikte, erkeklerin de kadnlarn da igc piyasasna girii gecikmektedir. gcne katlmda grlen d eiliminin bir dier nedeni, igcnn yapsnda grlen, tarmsal

71 72

zar, emsa, Glay Gnlk enesen ve dierleri, a.g.e., ss 4-7. Ayrntl bilgi iin baknz, TK Hanehalk gc Sonular, www.tuik.gov.tr

46

etkinliklerden tarm-d etkinliklere kaytr. Krsal alanda, cretsiz aile iisi olarak alan kadn, kente g ile birlikte igc piyasasnn dnda kalp, ev ilerine ynelmektedir. Bu durum, igc piyasasna girmelerinin kltrel deerlere aykr olmasndan, eitimsiz olmalarndan, mesleki becerilerinin olmamasndan ve igc piyasasnn kadnlar aleyhine elverisiz koullarndan ileri gelmektedir 73. Kente g eden kadnlarn eitimsiz ve mesleki beceriden yoksun olmalarnn en nemli nedenlerinden biri, kylerinde cretsiz igc olarak grlmelerinden dolay kadnlarn okula gnderilmeyileridir. Dier yandan, ev ileri, ocuk, hasta ve yal bakm, kadnn almas ile ilgili gelenek ve greneklerin deiim hznn kadn lehine yava seyretmesi, iverenin kadn altrmaya scak bakmamas, almayla ilgili yasal mevzuattaki eksiklikler gibi kadnlar, igc piyasasndan uzak tutan baka nedenler de mevcuttur. Kadnlarn, krsal kesimde igcne katlma oranlarndaki d, kente g ve tarmda makineleme gibi ok ak nedenlere dayanmaktadr. nemli olan kentli kadn nfustaki arta ramen, kentli kadnlarn igcne katlma orannda neden bariz bir ykselme olmaddr 74. Kentlerde kadnlarn igcne katlm oranlar, 1990 ylnda %17, 1995te %16,5, 2000de 17,4, 2005te 1%9,3 ve 2006 ocak aynda %19,4 olmutur. Bu durumda kadnlarn kentlerde igcne katlm, 15 ylda %2 gibi ok dk oranl bir art gstermitir. Tablo2-5. stihdamn Kr-Kent Dalm
15 ya ve zeri Trkiye Kr Kent Kadn 5.768.000 3.443.000 2.325.000 % 26 35 20 Erkek 16.024.000 6.505.000 9.519.000 % 74 65 80 Toplam 21.792.000 9.948.000 11.844.000

Kaynak: Trkiye statistik Yll, 2004, Tablo 10,2den yararlanlarak hazrlanmtr.

73

Tansel, A., ktisadi Kalknma ve Kadnlarn gcne Katlm: Trkiyede Zaman Serisi Kantlar ve llere Gre Yatay Kesit Kestirimleri, Economic Research Center Working Paper in Economics,, Middle East Technical University, 2002, s.4, www.erciyes.edu.tr, 74 Ecevit, Yldz, a.g.e., s.44.

47

1980 sonras makro ekonomik deimelerin ve bunlarn kentli nfusa yansmalarnn olumsuz sonular dourduu ve bu olumsuzluklara, kentte yaayan hanelerin daha ok parasal gelir elde etme yollarn arayarak kar koymaya almalar, kentlerde igcne katlm oranlarnda art olaca beklentisine sokmaktadr. Kadnlarn igcne katlm oranlarnda gzle grlr bir art olmamas dolaysyla bu elikili durum ilk bakta artcdr 75. Ancak, kadnlarn kentlerde igcne katlm oranlarna bakarak her geen sene ev dnda alma eilimlerinin azaldn sylemek doru olmayacaktr. Bu eliki igcne katlm orannn hesaplanmasyla ilgilidir.
gc(alanla + sizler) r Aktif Nfus(15 ya ve zeri nfus)

gcneKatlmaOran =

eklinde hesaplanan, igcne katlma orannn paydasnda yer alan aktif nfus iinde igcne dahil olmayanlarn da yer almas igcne katlm orann etkilemektedir. Bu nedenle kadnlarn igcne katlm oranlar deerlendirilirken bu durumun gz ard edilmemesi gerekmektedir. Kentlerde kadnlarn alma eilimlerinin daha doru deerlendirilmesi iin, igcne katlmn deil, istihdama katlmn dikkate alnmas gerekmektedir 76. stihdama katlm oran u ekilde hesaplanmaktadr.
stihdamEdilen Nfus(gc- siz) Aktif Nfus(15 ya ve zeri nfus)

stihdamaKatlmaOran =

Kentlerde kadnlarn istihdama katlma oranlarna bakldnda kk artlar gzlenmektedir. Kentlerde kadnlarn istihdama katlma oranlar, 1990 ylnda %11,8, 1995te %13,7, 2000de %15, 2005te %16 ve 2006 ocak aynda %16,1 eklinde gereklemitir. 15 yllk srete kadn istihdam %4 civarnda artmtr 77.

75 76

Ecevit, Yldz, a.g.e., s.44. Ecevit, Yldz, a.g.e., s.46. 77 Ayrntl bilgi iin baknz, TUK Hanehalk gc Anketi Sonular, www.tuik.gov.tr

48

Bu art, kentli kadnlarn ev dnda bir ite alma eilimlerinin fazlalatn ve igc piyasasnda kadn emeinin kullanmnda art olduunu gstermektedir. Kentlerde kadn istihdamnda art gzlense de, kadnlar kendilerine yklenen toplumsal cinsiyet rollerinden tr ancak, snrl ve belirli sektrlerde istihdam edilmektedirler. Dolaysyla, bu art belirli sektrlerde olmaktadr. Trkiyede kentler, kadnlarn alma yaamna dk dzeylerde katlabildikleri mekanlar olarak ortaya kmaktadr 78. stihdamn sektrel dalm, bir lkenin kalknmlk dzeyinin gstergesi olarak deerlendirilebilmektedir. Gelimi lkelerde, ekonomik kalknmaya bal olarak istihdamn sektrel dalmnda deimeler olduu gzlenmektedir. Kalknma ile birlikte sanayi ve hizmetler sektrnde istihdam artarken, tarm sektrnde istihdam azalmaktadr. Trkiyede ise yllar itibariyle sanayi ve hizmetler sektrnde artan istihdama karlk, tarm sektrnde de istihdamn artt grlmektedir. Trkiye, istihdamda sanayi pay en dk lkelerden birisi iken, tarm pay yksektir ve in, Hindistan gibi lkelerle benzerlik gstermektedir. Hizmetler sektr asndan da Trkiye, pek ok lkeye gre gerilerde bulunmaktadr. Bunda ekonominin genel olarak istihdam yaratma gcnn zayflnn nemli pay bulunmaktadr. Trkiyenin, bu grntyle, kalknm lkeler arasnda yerini almas da olduka zor grnmektedir79. Trkiye genelinde kentlerde istihdam edilen kadnlarn ounlukla hizmetler sektrnde yer ald grlmektedir. 1970 ylnda, 303 bin 536 kadnn alt sanayi sektr, 254 bin 790 kiinin alt hizmetler sektrn geerek ikinci sray almaktadr. Ancak, bu yldan sonra kadn alanlarn hizmetler sektrnde olan srekli artyla birlikte, hizmetler sektr, tarm sektrnden sonra kadn istihdamnn gerekletii ikinci sektr olmaktadr.

zar ve dierleri, Kentlerde Kadnlarn Yaamna Katlm Sorunlarnn Sosyo-Ekonomik ve Kltrel Boyutlar, s.5. 79 Kelleci, M.Ali, Bilgi Ekonomisi, gc Piyasasnn Temel Aktrleri ve Eitsizlik: Eilimler, Roller, Frsatlar ve Riskler, DPT Yayn, No: 2674, 2003, s.90.

78

49

Tablo 2-6. Kadn stihdamn Sektrel Dalm

SAYIM YILI TOPLAM 1970 1975 1980 1985 1990 2000 KADIN 1970 1975 1980 1985 1990 2000 ERKEK 1970 1980 1985 TARIM 10 230 496 11 694 513 11 104 501 12 118 533 12 547 796 12 576 827 5 199 918 5 484 490 5 948 959 6 484 257 6 900 466 7 133 056 5 030 578 5 155 542 5 634 276 SANAY 1 844 274 2 121 564 2 905 959 3 096 265 4 177 106 4 666 606 303 536 266 207 311 384 341 837 578 350 654 679 1 540 738 2 594 575 2 754 428 HZMETLER 2 735 178 3 336 414 4 335 230 5 235 067 6 515 508 8 719 693 254 790 390 328 510 903 653 131 909 201 1 636 263 2 480 388 3 824 327 4 581 936

1990 2000 2006

5 647 330 5 443 771

3 598 756 4 011 927

5 606 307 7 083 430

Grafik 2. Sektrlere Gre alan Kadn Nfus 19702000

8000000 7000000 6000000 5000000 4000000 3000000 2000000 1000000 0 1970 1975 1980 1985 1990 2000 tarm sanay hizme

1970lerden itibaren her geen yl tarm d sektrlerde kadn istihdamnda meydana gelen arta ramen, en yksek oran tarm sektrne aittir. Sanayi 50

sektrnde alan kadnlar arasnda younluk imalat sektrnde, hizmetler sektrnde alan kadnlar arasnda ise younluk; toplum hizmetleri, sosyal ve kiisel hizmetler alanndadr. Trkiyede yllar itibariyle gerek kadnlar gerekse erkekler asndan sanayi ve hizmetler sektrnde bir art sz konusu olmakla birlikte, bu sektrlerle tarm sektr arasnda byk farkllklar mevcuttur. Trkiyede youn olarak tarm sektrnde alan kadnlarn ounluu, zellikle de krsal alandaki kadnlarn byk ounluu cretsiz aile iisi olarak almaktadr. Krsal alanda tarlada, bahede, bada ekimden dikime, yetitirmeden pazarlamaya kadar tarmsal retimin her aamasnda etkin olan kadn, evinin ve ocuklarnn her trl iinden de sorumlu olmaktadr 80. Kentteki kadn igcnn grn biimleri ise daha eitlidir, ev iinde cretsiz aile iilii veya gelir getirici iler yapabildikleri gibi, sanayi ve hizmet sektrlerinde cretli ii olarak da istihdam edilmektedirler. Buna ek olarak az sayda da olsa kendi hesabna alan veya iveren konumunda olan giriimci kadnlara da rastlamak mmkndr 81. Trkiyede genel itibariyle kadn alanlarn iteki durumlarna bakldnda, cretli ve iveren olarak alan kadnlarn saysnda da bir art gzlenmesine ramen, kadnlarn ounlukla cretsiz aile iisi olarak alt grlmektedir. Tablo 2-7. alan Nfusun Cinsiyete Gre Dalm
% (2005 yl) Kadn Erkek cretli 39,8 48,2 Yevmiyeli 6,4 7,6 veren 1,0 5,2 Kendi hesabna 13,1 24,1 cretsiz aile iisi 39,6 13.8

Trkiye statistik Kurumunun, Hanehalk gc Anketi sonularna gre 2000 ylnda Trkiye genelinde 20 milyon 579 bin kii olan toplam istihdamn 15 milyon 176 bin kiisini erkekler, 5 milyon 403 bin kiisini kadnlar oluturmaktadr. Kadnlarn 3 milyon 183 bin kiisi tarm sektrnde alrken, 746 bin kiisi sanayi sektrnde, 1 milyon 474 kiisi hizmetler sektrnde almaktadr. 2005 ylnda, 22 milyon 46 bin kii istihdam edilmitir. stihdam edilenlerin 16 milyon 346 bini erkek,
80 81

Koray, Meryem, Sevda Demirbilek ve Tun Demirbilek, a.g.e., s.14. zdamar, S. ve dierleri, Bankaclk Sektrnde Cinsiyete Dayal Ayrmclk, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000, s.9.

51

5 milyon 700 bini kadndr. 2006 ylnn ocak ayna ait veriler ise Trkiye genelinde toplam istihdamn 20 milyon 834 bin olduunu gstermektedir. 25 milyon 691 bin erkek istihdam edilirken, 5 milyon143 bin kadn istihdam edilmektedir. 2000 ylnda tarm sektrnde alan kadnlarn iteki durumuna bakldnda 2 milyon 601 kadnn cretsiz aile iisi olarak, 469 bin kadnn kendi hesabna ve iveren olarak, 113 bin kadnn ise cretli ve yevmiyeli olarak alt grlmektedir. Tarm d sektrlerde alan kadnlarn iteki durumuna bakldnda bu sralamann tersine dnd, 1 milyon 866 bin kiinin cretli ve yevmiyeli olarak, 208 bin kiinin kendi hesabna ve iveren olarak, sadece 146 bin kiinin cretsiz aile iisi olarak alt grlmektedir 82. Sanayi ve hizmetler kesiminde cretli olarak alan kadnn durumuna bakldnda ise erkekle arasnda ayrmclk yapld grlmektedir. Bu kesimde erkek ile edeerde i yapyor olsa bile, kadna daha az cret dendii, zellikle mesleki eitimde ve meslekte ykselme olanaklarnda nceliklerin erkeklere tannd gzlenmektedir 83. Grld gibi, Trkiyedeki kadn igc ve istihdamnn durumu 2000li yllarda da ok fazla deiiklik gstermeden devam etmektedir. Kadn igcne ynelik beklentilerde geleneksel bak as gncelliini korumaktadr 84. Kadn istihdam oran, erkek istihdam orannn ok altndadr ve kadnlar ie girerken ve alma yaamnda erkeklere gre olduka dk anslara sahiptirler. Ecevite gre, kadnlar, igc piyasasnda ikincil statde ve alta sral konumdadrlar 85. statistiklerin de ortaya koyduu gibi, Trkiyede kadnlarn igcne katlma oran gittike azalmaktadr. Bu oran 1990 ylnda yzde 34 civarndayken, 2005 ylnda yzde 24,8e ve 2006 ylnn ocak aynda da yzde 22.5e dmtr. Trkiyedeki kadn istihdam orann dier lkelerle karlatrldnda ortaya negatif bir tablo kmaktadr. Ekonomik birlii ve Kalknma rgtnn (OECD)
82 83

Ayrntl bilgi iin baknz: TUK Hanehalk gc Anket Sonular, www.tuik.gov.tr. Eybolu, Dilek, Kadn gcnn Deerlendirilmesinde Yetersizlikler, Milli Produktive Yaynlar, No:637, 1999, s.19 84 Trkiyede Kadnn Durumu, KSGM Yaynlar, 1998, s.24. 85 Ecevit, Yldz, Ecevit, Yldz, Trkiyede cretli Kadn Emeinin Toplumsal Cinsiyet Temelli Analizi, s.267.

52

istihdama ilikin 2005 yl raporuna gre, Trkiyede 2004 yl itibariyle istihdam edilen kadnlarn, alabilir yataki kadn nfusa oran yzde 24tr. Kadnlarn igcne katlm oran asndan da Trkiye, yzde 27 ile OECD lkeleri arasnda en kt lke durumundadr 86. 2004 ylnda Trkiyede toplam istihdamda bir art sz konusu iken, kadn istihdamnda bir gerileme yaanmtr. 2004 ylnda kadnlarn istihdam iindeki oran sadece yzde 26dr ve bu oran Avrupa Birlii srecinde Trkiyenin nndeki ok ciddi bir engeldir. AB Lizbon Hedeflerine gre kadnlarn alma hayatna katlm orann yzde 60 olmas gerekmektedir 87. Kadnlarn igc piyasasna yeterince katlamama nedenleri genel olarak u balklar altnda toplanmaktadr 88: Kadnlarn Eitim Dzeylerinin Dk Olmas: 2004 Birlemi Milletler nsani Kalknma Raporuna 89 gre; ilk, orta ve yksek eitimde kz ocuklarnn okullama oranlar yzde 68dir. Bu oran Trkiyeyi dnya sralamasnda 110uncu sraya itmitir. Kadnlarn cretlerinin Dk Olmas: 2004 Birlemi Milletler nsani Kalknma Raporu hesaplamalarna gre, Trkiyede kadnlar, erkeklerin kazand cretin ancak yzde 60n kazanmaktadr. Kadnlarn Ev ve Yaamlarn Uyumlatrmalarna Yardmc Olacak Destekleyici Mekanizmalarn Bulunmamas: Kadnlarn darda da almas durumunda bile ev, aile, ocuklar ve dier aile fertlerinin her trl bakmn zorunlu klan toplumsal rol dalm, alan kadnlarn darda almay ikinci bir yk eklinde hissetmelerine neden olmaktadr. Bu da pek ok kadnn ev dnda alma yaamna katlamamalarna veya iten ayrlmalarna yol aan nemli sebeplerden birini oluturmaktadr.

86 87

OECD, 2005 stihdam Raporu, 2005. Pnarcolu, Nihal ve M. Gndoan, Kresel Eitlik ve Kresel Eitlii Salamada Kadnn ve Kadn rgtlerinin Rol, II. Ulusal STK Kongresi Bildiriler Kitab, 2005, s.402. 88 ENOL, Nevin; Ceren SAT ve Aysun SAYIN, Avrupa Birliine Giri Srecini zleme Program-Kadnlar ve Erkekler in Eit Frsatlar: Trkiye, stanbul Politikalar Merkezi: stanbul, Aralk 2004, s. 8485 89 nsani Kalknma Raporu, Birlemi Milletler, 2004

53

yerinde Cinsel Taciz: Kadnlarn bedenleri ve cinsellikleri zerindeki basklar ve taciz, kadnlar tm kamusal ve ortak olanlardan olduu gibi i yaamndan da uzaklatrmaktadr. Aileden zin Alamama: Kadnlarn i hayatna girileri nndeki bir dier engel elerinden veya aile byklerinden izin alamamalardr. Yaplan bir almada evlendikten sonra koca veya babalarnn ii brakma basksyla karlatklarn belirten kadnlarn oran yzde 24tr 90. Yeni Medeni Kanuna gre kadnlarn byle bir izin alma zorunluluu kalmamtr; ancak uygulamada geleneksel tutumlar srmektedir. Ayrca, ailedeki erkekler, elerinin, kz kardelerinin veya dier kadn akrabalarnn baka bir erkein yannda almasn neredeyse bir namus meselesi haline getirmektedir. Bu durum kan yasalar iletemeyecek denli gl bir kabule ve gelenee dnmtr.

90

Lordolu, Kuvvet, almaya Hazr gc Olarak Kentli Kadn ve Deiimi, KSSGM Yaynlar: Ankara, Austos, 1999, s.109.

54

NC BLM 3. Kocaeli li ve zmit Merkez lesinde Kadn gc ve stihdam

3.1. Kocaeli ve zmit gc Piyasalar Kocaeli igc piyasalar, ilin sanayilemesi sayesinde nemli oranda yapsal bir deiim gstermitir. Kocaeli sanayisinin geliiminde ilk adm olarak saylan kt fabrikalar, bu blgede kurulmutur 1. Ancak sanayinin asl geliimine uygun igcndeki deimeler 1960l yllardan sonra ivme kazanmtr. lk 1927 saym sonularna gre sanayide alanlarn says 4 bin iken bugn Kocaeli imalat sanayi iinde alan says 60 bini amtr. Toplam sanayi alanlar ise 100 bini amaktadr 2. Kocaelinin bir sanayi kenti olmaya balamasndan itibaren igc g de balamtr. Halen youn olarak igc g yaanmaktadr. zellikle sanayi sektrnn erkek igc arl, kente erkek igc gn artran nemli bir etken olmutur. Kente g eden erkek igc daha ok sanayide i olana bulurken, erkeklerle birlikte g eden ailede kadnlar, tarmsal istihdamdan, daha ok ev kadnl statsne geerek igc piyasasndan ekilmilerdir 3. 3.2. Nfus Yaps Nfusun ya yapsna bakldnda ilgi ekici gelimeler grlmektedir. Kocaelinin g alan bir il olmas 4, alma andaki nfusun greli payn arttrmtr. Kocaeli, gen igc bakmndan olduka nemli bir potansiyele sahiptir.
1 2

Ayrntl bilgi iin baknz: ILO, Kocaeli Durum Raporu, 2005. Ayrntl bilgi iin baknz: TUK 2002a ve TUK 2001 malat sanayi geici sonular. 3 Kocaeli Sanayi Odas, http://www.kosano.org.tr/sayfa.php?sayfa=59 4 Net G hz: binde 98, TUK 998: 12

Kocaelinde nfusun cinsiyet yapsna bakldnda 1935ten bu yana erkek nfus, kadn nfustan fazla olmutur. Bunun nemli nedenlerinden biri Kocaelinin sanayi kenti olarak daha ok erkek igc g almasdr. 1935-1950 yllar arasnda ortalama 21 olan nfusun medyan ya, 1985 ylna kadar art ve azallar gstermi, ancak 1985ten sonra srekli ve hzl artma eilimine girmitir. Kocaeline il dndan gelenler 1970li yllara kadar tekil erkek g biiminde devam etmitir 5. Bu nedenle nfus iinde erkeklerin pay giderek artmtr. 1970 sonrasnda doum orannn azalmasna karn erkek nfusun paynn artmasndaki temel etken, ilin sadece kentsel kesimlerinin deil, krsal kesimlerinin de il dndan g almaya balamasdr. 2000 ylnda Kocaelinde hem kadn nfusun hem de erkek nfusun yars 26 yandan kktr. Nfus piramitleri incelendiinde, 1955 yl nfus piramidinin en nemli zellii ocuk yataki nfusun fazla olmasdr. Bu durum, dourganlk dzeyinin yksek olduunu gstermektedir. Yal nfustaki lm hznn yksek olmas, bu ya grubu nfusunun azalmasna yol amtr 6. Son nfus saym kesin sonularna gre Kocaelinin nfusu 1.206.085, zmitin nfusu 195.699dur. Kocaelinde nfusun 580 bini kadn, 625 bini erkektir. zmitte ise nfusun 95 bini kadn, 99 bini erkektir. lin yllk nfus art yzde 24tr ve kmye den nfus miktar 344 kiiye ulaarak stanbuldan sonra lkenin en kalabalk yerleim birimi olmutur. Kocaelinin bir sanayi kenti olmas, ilin nfus ekim kapasitesini ykseltmi ve gerek krsaldan gerekse dier kentlerden ile youn gler yaanmtr. TUKin nfus projeksiyonlar almasna gre, Kocaeli nfusu 2001 ylnda 1 milyon 226 bin, 2002 ylnda 1 milyon 256 bin, 2003 ylnda 1 milyon 286 bin ve 2004 ylnda 1 milyon 316 bin civarndadr. Buna gre Kocaeli nfusu, srekli artan ve artma eiliminde olan bir yapdadr 7. Tablo 3-1. Cinsiyete Gre Kocaeli Nfusu
Saym Yl 2000 Toplam 1.206.085 Kadn 580.776 Erkek 625.309

*Cinsiyet Oran: Her 100 kadn iin erkek saysdr.

5 6

Ayrntl bilgi iin baknz: ILO, Kocaeli Durum Raporu, 2005. Ayrntl bilgi iin baknz: TUK, 2002 a:75. 7 Ayrntl bilgi iin baknz: TUK, 2004.

56

Tablo 3-2. Cinsiyete Gre zmit Nfusu

Saym Yl 2000 Toplam 195.699 Kadn 95.855 Erkek 99.844

3.3. stihdamn Yaps Kocaelinin bir sanayi kenti olarak bilinmesi, igc piyasasnn erkek alan olarak yaplanmasna yol amtr. Trkiyenin en canl igc piyasalarndan olan Kocaelinde kadnlar bu piyasaya girmek iin ok fazla frsat bulamamlardr 8. Kocaeli ve zmitte istihdam edilenlerin iyerlerindeki konumlarna gre dalmnda bugn cretli olarak almann toplam istihdam iindeki pay yksek bir orandadr. Bu oran ayn zamanda cretlilerin iteki durumlarna gre Trkiye ortalamasnn stndedir. Ancak cinsiyetler asndan bakldnda, Trkiye genelinde olduu gibi, cretli alma, byk bir oranda erkekler asndan geerlidir. Yine kadnlar daha ok cretsiz aile iisi olarak almaktadr 9. cretsiz aile iilii de Trkiye ortalamasnn zerinde seyretmektedir. Bu durum, blgede kadnlarn igcne katlma orannn Trkiye ortalamasnn zerinde seyretmesinin nemli bir nedenidir. Tablo 3-3. Karlatrmal Olarak stihdam Edilenlerin teki Durumlar (Yzde)
teki Durum cretli ve yevmiyeli veren Kendi Hesabna alan cretsiz Aile isi Trkiye 49.7 5.5 23.8 21.3 Kocaeli 52.84 2.15 16.17 28.82

Kaynak: TUK , HHA 2002 ve Genel Nfus Saym 2000

te yandan, Kocaeli istihdamnn, tarm d sektrler dikkate alnd zaman, ounluu cretlilerden olumaktadr. Trkiyede tarm- d sektrlerde istihdamn cretlilik oran %72 civarnda olduu dikkate alndnda, Kocaelinde cretli alanlarn bu orann hayli stnde olduu izlenmektedir 10.

8 9

Ayrntl bilgi iin baknz: ILO-KUR, Kocaeli gc htiya Analizi, 2004. Kocaeli Sanayi Odas, http://www.kosano.org.tr/sayfa.php?sayfa=59. 10 TUK Genel Nfus Saym 2000 ve TUK HH 2002

57

Kocaelinde istihdam edilen kiilerin iteki durumlar, cinsiyetlerine gre incelendiinde iki nokta belirginlemektedir. Toplam istihdamn iteki duruma gre dalmnda, erkeklerin cretli stats, kadnlarn ise cretsiz aile iilii stats younluk tamaktadr 11. Tarm-d ekonomik faaliyet alanlarna gre yaplan snflamada, cretlilik stats, her iki cinsiyet iin en youn alma biimi olarak ne kmaktadr. Kocaelinde toplam istihdam edilen erkeklerin %45inin kadnlarn ise %66snn hizmetler sektrnde cretli olarak istihdam edilmesi, bu gelimeyi zetlemektedir. Tablo 3-4de en dikkat ekici tespitlerden biri, kadn istihdamnn tarm sektrnde younlamasna ramen, istihdam cretli olduu zaman erkeklerin kadnlardan bir hayli fazla olmasdr. Bu durum da, igc piyasasnda kadna olan ayrmc bak asn sunmaktadr. Tablo 3-4. Kocaelinde Toplam stihdam inde cretlilerin Pay (Cinsiyete ve Sektrlere Gre)
Sektr Tarm Sanayi naat Hizmetler Erkek 9 35 6 45 Kadn 1 28 3 66

Kaynak: DE Genel Nfus Saym 2000 verilerinden derlenmitir.

Kocaelinde cretli olarak alan kadn ve erkeklerin mesleki dalmlar, kadnlarn baz mesleklerdeki cretlilik oranlarnn, erkek alanlara ok yakn oranlar verdiini gstermektedir. zellikle tarm d alanlarda bu ayrm, cretlilik statsnn kadnlar iin younlat meslek gruplarn gstermektedir. Buna gre, aadaki tablo, cretli kadnlarn younlat tarm-d baz meslek gruplarn ve geleneksel kadn istihdamn sunmaktadr.

11

TUK 2002b s: 162.

58

Tablo 3-5. cretli alan Kadnlarn Ekonomik Faaliyetler indeki Oran

Meslek Grubu Sosyal ve lgili Kamu Hizmetleri Kiisel Hizmetler Kamu daresi ve savunma Tanmaz Mallara Ait ler ve Kurumlar Mali Kurumlar Perakende Ticaret Lokanta ve Oteller Gda ki Ttn Dokuma Giyim Deri Yzde 45 14 11 34 42 25 12 17 42

Kaynak: TK Genel Nfus Saym 2000den derlenmitir.

Ancak, bu tablodan da anlalaca zere, cretli alma ilikisi iinde hibir alanda erkeklerden daha fazla istihdam grlmemektedir. Kocaeli piyasas iin, kadnlarn ele geirdii ve kadn egemenliinde olan bir sektrn olduu sylenememektedir. Kadnlarn oransal olarak erkeklere en yakn olduu alan, sosyal ve ilgili kamusal hizmetlere ait iler olmutur. 3.3.1. stihdamn Cinsiyete Gre Dalm TKin 2000 yl verilerine gre, Kocaelinde alma andaki nfus olarak kabul edilen 12 ya ve yukarsndaki 12 185.029 kadn igcnn, 171.714 istihdam edilmekteyken, 363.593 erkek igcnn 331.236s istihdam edilmektedir 13. zmitte alma andaki nfus olarak kabul edilen 12 ya ve yukarsndaki 13.290 kadn igcnn, 10.194 istihdam edilmekteyken, 51.557 erkek igcnn 44.443 istihdam edilmektedir 14. stihdam edilenlerin sektrel dalm cinsiyete gre nemli farkllklar gstermektedir. Erkekler sanayi sektrnde youn olarak alrlarken, kadnlar youn olarak tarm sektrnde ve cretsiz aile iisi olarak almaktadrlar. Tm sektrlerde
12

TUK tarafndan artk, alma a olarak 15 ya ve yukarsndaki nfus, alma anda kabul edilmektedir. 13 2000 Genel Nfus Saym Sonucu, TUK, 2000. 14 2000 Genel Nfus Saym Sonucu, TUK, 2000.

59

istihdam edilen kadn nfusun ancak %25i cretli olarak alrken, erkek nfusun %67si cretli olarak almaktadr 15.

Tablo 3-6. 2000 Yl Nfus Saym TK Verilerine Gre Kocaelindeki Tarmd Sektrlerde stihdam Edilen Kadn ve Erkek Oranlar
Sektrler Sanayi naat Hizmet Dier Faaliyetler Toplam stihdam Toplam stihdam 102.196 41.820 162.061 525 306.602 Kadn 13.620 706 30.612 106 45.044 Yzde 13 2 19 20 15 Erkek 88.576 41.114 131.449 419 261.558 Yzde 87 98 81 80 85

Verilere gre, tarm d faaliyetlerde cretli olarak istihdam edilen kadn says, erkek saysnn ok altndadr. Sonular, kadn istihdam ile ilgili olarak Kocaeli linin Trkiye geneli ile paralellik gsterdiini ortaya koymaktadr. 2005 ylnda Kocaelinde eitli sektrlerde faaliyet gsteren iletmelerdeki kadn istihdamnn mevcut durumunu ve kadn igc talebini belirlemeye ynelik olarak yaplan alan aratrmas, konuyla ilgili temsili bir rnek oluturmakta ve nemli sonular iermektedir 16. Bu aratrma sonucu, kadn istihdamnn dk olmasn, iverenler; vardiya saatleri, iin kadnlara uygun olmamas, iyerinin geleneksel yaps yasal haklar, erkek eleman saysnn okluu gibi nedenlere balamlardr 17. Kocaeli Kadn gc Aratrmas, toplam 70 iyerinde uygulanmtr. Bu iyerlerinde toplam alan kadn says 3.444 (%21) iken, erkek says 13.242(%79)dir. Kocaeli Kadn gc Aratrmas anket formu uygulanan iyerlerinin yzde 61i hizmet ve ticaret, yzde 38i imalt sanayi sektrnde faaliyet gstermektedir ve kadnlarn youn olarak altklar sektr hizmet ve ticaret sektr, en az altklar sektr ise sanayi sektrnn alt dal olan inaat sektr olmaktadr. Aratrma sonular, kadnlarn greli olarak daha ok, muhasebe, bro ynetimi, satn alma, halkla ilikiler, pazarlama, sat gibi alanlarda istihdam
15 16

Pnarcolu, N., Kocaeli Kadn gc htiya Analizi... , s.6. Ayrntl bilgi iin baknz: Pnarcolu, Nihal ., a.g.e. 17 Pnarcolu, N., a.g.e., ss 8-9.

60

edildiine iaret etmektedir. Aratrmaya gre kadnlar, igcne katlma aamasnda ve iyerlerinde, toplumsal rol dalm nedeniyle balca iki engelle karlamaktadrlar: Ev iindeki i dalm nedeniyle kadnlar, alma hayatnda yeterince yer alamamaktadrlar; nk bu i dalm kadnlarn neredeyse tm zamanlarn almaktadr. Dier yandan iveren tarafndan iyerlerinde kadn istihdamnn dk olmasna neden olarak gsterilen vardiya saatleri konusu, toplumdaki ataerkil rol dalmnn bir yansmasdr. Kadnlarn ncelikli olarak ev ilerinden sorumlu tutulmalarnn yan sra, geceleri ev dna kmalarnn kabul edilemez olmas da bu konuda nemli rol oynamaktadr. Kadnlarn gerek eitimi gerekse istihdam, hem aileler, hem iveren hatta kadnlarn kendileri tarafndan bu balamda deerlendirilmektedir. statistiklerin de gsterdii gibi kadnlar, erkeklere kyasla daha dk eitim dzeyindedir. Yine ayn nedenlerden dolay kadnlar kstl sayda ve genellikle ev ilerinin uzants olan ilerde (bulaklk, alk, servis elemanl, ocuk bakm gibi) istihdam edilmektedir 18. 3.3.2. stihdamn Ya Grubuna Gre Dalm Kocaeli ve zmit istihdamnn ya gruplar iindeki dalm, Trkiye genelindeki ya dalmna benzer bir niteliktedir. Toplam istihdamn yaklak olarak yarsn 20-34 yalar aras istihdam edilenler oluturmaktadr. Bu orann ykseklii, Kocaeli istihdamn gen nfus yapsn ifade etmektedir. Kocaeli ve zmitte istihdama katlma yalar arasnda cinsiyete gre oluan farkllk da Trkiye geneli ile ayn zellikler tamaktadr. Buna gre 20-24 ya aras kadnlarda, 25-29 ya aras da erkeklerde istihdama katlmn en fazla younlat ya dilimlerdir. Toplam istihdam iinde, ya dilimlerine gre yaplan dalm sadece iki ya grubunda kadnlarn erkeklere gre daha fazla istihdam edildiini gstermektedir. 12-14, 15-19, 20-24 ve 50-54, 60-64 ya dilimleri dnda, erkekler kadnlardan daha fazla oranda istihdama katlmaktadr. zellikle 24 yaa kadar gerekleen istihdam oranlar, kadnlarn arlkl olarak tarmda istihdam edildiine iaret etmektedir. Sonraki yllarda ise medeni durumlarndaki deime ve ocuk
18

Ayrntl bilgi iin baknz: Pnarcolu, N. irin, a.g.e.

61

bakm gibi nedenlerle kadnlarn igc piyasasn terk ettiklerini grlmektedir. leri yalarda ise ounlukla erkek istihdamnn azalmas, kadnlarn bu ya dilimlerinde istihdam orann ykseltmektedir. Nitekim igcne dhil olmayan nfus iinde, emekli erkeklerin oran %32 iken kadnlarn orannn sadece %3 kalmas bu durumu aklamaktadr. Tablo 3-7. Kocaeli ve zmit stihdamnn Dalm (Cinsiyet ve Ya Gruplarna Gre) Kocaeli
Ya Grubu 12-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 + Bilinmeyen Toplam

zmit
30 1 054 2 305 1 947 1 452 1 343 990 581 257 109 73

Erkek Kadn Erkek Kadn 2 667 3 028 147 30 824 20 534 3 522 50 670 27 981 6 076 54 011 24 155 7 600 46 384 19 220 7 187 43 443 18 439 6 666 35 543 15 482 5 738 24 961 11 789 3 868 15 912 9 239 1 963 9 747 6 892 888 7 176 6 236 426 9 800 8 679 354 98 40 8 331 236 171 714 44 443 Kaynak: TUK 2000 Genel Nfus Saym Kocaeli, s.114

52 1
10 194

3.3.3. stihdamn Eitim Durumuna Gre Dalm Kocaeli istihdamnn eitim dzeyi, Trkiye istihdamnn genel eitim dzeyinden nemli bir farkllk gstermemektedir. Bu erevede Kocaelinde istihdam edilenlerin eitim dzeyi lise alt gruplar iin toplam istihdamn %67sini oluturmaktadr. Trkiye genelinde, toplam istihdamn %69u lise alt eitim dzeyine sahiptir. Bu eitim dzeyleri, tarm-d istihdam alanlarnda bir lde ykselmektedir. Kocaeli iin, tarm istihdamnn nispi younluu, eitim dzeylerinin dk oluu stne etki yapmaktadr 19.

19

Ayrntl bilgi iin baknz: ILO-KUR, Kocaeli gc htiya Analizi, 2004.

62

Tablo 3-8. Kocaeli ve zmitte gc ve stihdamn Eitim Durumu

KOCAEL Eitim Durumu Okul Bitirmeyen Lise Alt Lise Yksekretim Toplam Eitim Durumu Okul Bitirmeyen Lise Alt Lise Yksekretim Toplam Erkek 20 157 226 550 86 061 30 725 363 593 stihdam Kadn Erkek Kadn 38 827 28 158 37 782 101 281 207 132 95 628 30 418 77 729 25 546 14 503 28 217 12 758 185 029 331 236 171 714 ZMT gc stihdam Erkek Kadn Erkek Kadn 1 467 619 982 343 28 536 3 680 24 488 2 486 14 169 4 860 12 251 3 726 7 385 4 131 6 722 3 639 51 557 13 290 44 443 10 194 gc

Kaynak: TUK Genel Nfus Saym 2000den derlenmitir.

stihdamn eitim durumu cinsiyete gre incelendiinde, lise alt eitim dzeyine sahip istihdam edilen erkeklerin orannn, kadnlara gre daha az olduu grlmektedir. Bu durum lke genelinde de rastlanan bir olgudur. Yksekokul dzeyinde eitim alm olanlarn istihdam iinde, kadnlarn pay yksektir. Bu gelime sayesinde yksek eitimli kadnlarn istihdam, erkeklere oranla, dier eitim dzeylerinden fazla olmaktadr. Kocaeli iin, igc piyasalar asndan eitimli kadnlarn istihdama katlm, erkeklerin istihdama katlmndan daha dk olmaktadr. Kadnlarn eitim dzeyleri ykseldike, istihdamdaki paylar, erkeklerin paylarna yaklamaktadr 20. Tablo 3-9. Karlatrmal Kocaeli Eitim Gstergeleri(Yzde)
Okur-Yazar Nfus lkokul Okullama Meslek ve Teknik Lise Okullama Kocaeli 92.04 109.36 33.84 Marmara 92.40 115.65 29.39 Trkiye 87.30 98.01 20.49

Kaynak: DPT, llerin ve Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas 2003.

Ayrntl bilgi iin baknz: ILO-KUR, Kocaeli gc htiya Analizi, 2004. lkokullama oran ilgili eitim kademesindeki renci saylarnn a nfusuna oranlanmas suretiyle bulunmutur. Orann 100n zerinde bulunmas a nfusunun stnde bir nfusun okula devamn gstermektedir.

20

63

Sonu olarak, Kocaeli istihdam verileri 1980den bu yana toplam istihdamn her yl ortalama %7 orannda bir art gsterdiini aklamaktadr. Bu art, sektrlere gre dalmda, son yirmi yllk dnem iinde en fazla inaat ve tarmda olmutur. Sanayi sektr istihdam art hz, hizmetler sektrnn gerisinden gelmektedir. 1980-2000 aras, kadnlar iin hizmetler sektr, erkekler iin de inaat sektrnde oluan istihdamn art hz, dier sektrlere oranla ok daha fazladr 21. Kocaeli ili iin igcnn gsterdii deiime on yllk dnemler iinde bakldnda, 1980-1990 aras igc ve istihdam art hzlar 1990-2000 aras dnemde gerekleen krizler nedeni ile daha yksektir. 1990l yllarda oluan krizlerin, istihdam olumsuz etkiledii grlmektedir. Tablo 3-10. Kocaeli ve zmit gc Verileri KOCAEL
12 ya ve gc yukar yataki nfus oran 1 206 085 78.0 548 622 625 309 78.43 363 593 580 776 78 185 029 Toplam nfus gc 64 847 51 557 13 290 Toplam nfus stihdam 502 950 331 236 171 714 stihdam 54 637 44 443 10 194

Erkek Kadn

12 ya ve yukar yataki nfus oran 195 699 81 99 844 80.9 Erkek 95 855 81.5 Kadn Kaynak: TUK, Genel Nfus Saym 2000.

ZMT

Kocaelinin bir sanayi kenti grnts altnda yksek isizlik oranlar tamas bir eliki olarak dnlebilir. Ancak incelendii zaman, sanayi sektrndeki istihdamn, toplam istihdam iindeki paynn azald grlecektir. Burada, Kocaeli tarm istihdamnn art dier unsurlarn yan sra dikkate alnmaldr. te yandan yine son yirmi yllk dnem iinde isizlik oranlar da %5.2den %8.3e ykselmitir. Ayn dnem iinde Trkiye iin isizlik oranlar %3.5den % 8.9a ykselmitir 22. Grld gibi Kocaeli iin isizlik oranlarndaki artlar, baz yllarda Trkiye genelindeki isizlik oranlarnn stnde seyretmitir.

21 22

Ayrntl bilgi iin baknz: ILO, Kocaeli Durum Raporu, 2005. TUK, 2002a.

64

lke genelinde olduu gibi Kocaelinde de, tarm sektr istihdamnn younlat ilelerde isizlik oran, cretsiz aile iilii nedeni ile dmekte, sanayi istihdam younlatka da isizlik oranlar tersine ykselmektedir. Tablo 17de bu fark net olarak izlenmektedir. Ancak genel bir kestirim yapmaktan kanmak iin, zellikle her ilenin zgn durumunu incelemek gerekir. rnek olarak Gebze hem tarm hem de sanayi istihdamnn yksek olduu bir iledir. stanbula yaknl bu konuda ayr bir deerlendirme gerektirmektedir 23. Tablo 3-11. Kocaeli leleri Tarm ve Sanayi stihdam ve sizlik Oran (Yzde)
sizlik Oran Tarm Sektr stihdam Sanayi Sektr stihdam zmit Gebze Glck Kandra Karamrsel Krfez Derince 6.5 9.1 6.7 1.8 7.1 12.0 18.7 42.5 34.9 35.6 76.1 48.1 28.9 9.6 16.3 29.1 12.9 3.7 14.2 23.8 24.0

Kaynak: DPT lelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ,2004 s:183

Kocaeli istihdam, 1980-1985 yllar arasnda mutlak olarak %21 orannda artmtr. Erkek istihdamnda art (%17), kadn istihdamndaki artn altnda kalmtr (%32). Ayn dnem iinde isizlikteki art (%54), istihdam artnn stndedir. Bu dnem iinde erkek ve kadn isizliindeki artlar arasnda nemli bir fark bulunmamakta, dolays ile kadnlarn igcne katlmnda art gzlenmektedir. 1985-1990 yllar arasnda be yllk istihdam art, bir nceki dnemin stndedir. Bu dnemde isizlik, oran olarak ykselmesine ramen, bir nceki dnemdeki art hznn altnda kalmtr (%47). Erkek istihdam ile kadn istihdamndaki art hzlar arasnda ok nemli bir fark grlmemektedir. Ancak isizlik art hzlarnda, kadnlar aleyhine bir art gzlenmektedir. TK verilerine

23

DPT, lelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ,2004, s:183.

65

gre, sektrlere gre kadn istihdam, bu dnemde youn olarak tarm d alanlarda younlamtr. 1985-1990 aras, sanayideki kadn istihdamnda %66, hizmetlerde ise %55 art yaanmtr 24. 1990-2000 aras dnem, bir nceki on yllk dneme gre istihdamn daha dk oranda artt bir dnemdir. 1991, 1994 ve 1998 yllarnda grlen krizler, istihdam olumsuz olarak etkilemitir. stihdam art toplam olarak %45 genilemitir. Oysa bir nceki on yllk dnemde istihdam art %59 olmutur. stihdamda Kocaeli iin dikkat eken nokta, kadn istihdamnn art hz (%83), erkek istihdamnn stnde gereklemitir (%30). Bu artn ok nemli blm hizmet sektrnde istihdam edilen kadnlardan kaynaklanmaktadr. Hizmetlerde 1990-2000 yllar arasnda istihdam mutlak olarak %114 orannda genilemitir. Tarm ve sanayi sektrlerinde istihdam yaklak %30 genilerken, hizmetler istihdam iki kat akn bir genileme gstermitir. sizlik art oran, kadnlarda erkeklere gre daha fazla olmutur. zellikle kriz dnemlerinde artan isizliin kadnlar erkeklerden daha fazla oranda etkiledii verilerden anlalmaktadr. Erkeklerin 1990-2000 arasnda isizlik art %60 iken, kadnlarda ayn dnemde isizlik art %220 olmutur. sizlik sorunu, kendini zellikle tarm d sektrlerde daha fazla hissettirmektedir. cretsiz aile iilii ve kendi hesabna alanlarn ounlukta olduu tarm sektrnde isizlik oranlar dktr. Buna karlk il iinde, cretli alma stats son yirmi yllk dnem iinde toplam istihdamn yarsn at iin, isizlik oranlar ykselme eilimi gstermektedir. Tarm d alanlarda istihdam edilenlerin toplam istihdam iindeki pay, son yirmi yllk dnem iinde %6065lerde seyretmektedir. Bu, isizlik oranlarnn yksek seyretmesine neden olan nemli bir unsur olarak belirmektedir. Ya gruplar ve cinsiyete gre Kocaeli isizliinin profili, yukarda aklanan Trkiye genel isizlik verileri ile paralellik tamaktadr.

24

Kocaeli Sanayi Odas, http://www.kosano.org.tr/sayfa.php?.

66

Tablo 3-12. Ya Gruplar ve Cinsiyete Gre Kocaeli sizlik Oranlar (Yzde)

Ya Grubu Erkek 12-14 01.04 15-19 17.16 20-24 24.69 25-29 16.39 30-34 10.70 35-39 09.63 40-44 07.40 45-49 05.37 50-54 03.72 55-59 02.09 60-64 00.89 65 + 00.85 Toplam 32,347 Kadn Toplam .O Er 01.62 01.21 11,2 21.39 18.39 15 30.47 26.38 13.6 16.75 16.49 8.9 10.40 10.61 6.9 08.40 09.27 6.6 05.19 06.75 6.3 02.93 04.66 6.5 01.31 03.02 7.0 00.54 01.64 6.5 00.40 00.75 3.8 00.54 00.76 2.7 13,313 45,660 8.8 .O K 6,6 12,1 12,6 8.4 6,7 5.7 4.2 3.2 1.8 1.0 0.8 0.8 7.1

Kaynak: TUK Genel Nfus Saym 2000 Kocaeli verilerinden derlenmitir.

gcne katlma oranlarnn en yksek olduu ya dilimleri, ayn zamanda isizliin de en youn olduu 20-24 ya arasndadr. 15-24 ya dilimleri arasnda ve toplam isizliin %44.7 sini oluturan gen isizlik, Kocaeli iin dikkat ekici lde yksek bir orandadr. Ayn oran Trkiye geneli iin %40 olmaktadr 25. Kadnlarn erkeklere oranla daha fazla oranda isiz kaldklar grlmektedir. sizlik oranlarnda cinsiyete gre oluan farkllk, sadece Kocaeline zg deildir. Kadnlarn karlat isizlik riskinin erkeklere gre daha yksek olduu ve ok daha hzl biimde igc dnda kalmaya eilim tadklar grlmektedir. Ancak gerek erkek gerekse kadn isizlerin 20-24 ya dnemleri, en fazla isiz kaldklar dnem olmaktadr. Erkek ve kadn isizlik oranlar arasnda, ya dilimlerine gre nemli bir fark bulunmamaktadr. sizlik farknn erkekler aleyhine en yksek olduu ya dilimi 1519 arasndadr. 12-14 ya aras olanlar hari btn ya dilimleri iin kadn isizlik oranlar erkek isizlik oranlarnn altnda gereklemektedir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, kadnlarn istihdam iindeki paynn, tarm iin %73 olmas

25

TUK HHA,2002.

67

ve bunun isizlik verilerinin dk kalmasna yol amasdr 26. Bu gelime, Trkiye ile paralellik tamaktadr. Ancak tarm d faaliyetlerin younluk tad kentsel alanlarda, kadnlarn igcne katlm ok dktr. Kocaelinde tarm d alanlarda istihdam edilen kadnlarn, toplam kadn istihdamna oran %26 dzeyindedir. Ayrca tarm d alanlarda igcne katlm oran, kadnlarda ancak %13 dzeyindedir. Kentsel alanlardaki kadnlarn igcne katlm, Trkiye iin %18.7 olmaktadr 27. te yandan ya dilimleri ile isizlik verileri arasnda dikkat eken bir olgu da, Kocaelinde 12-19 ya dilimleri arasnda isizlik orannn %13.5 olmasdr. Ayn ya dilimleri iin isizlik oran Trkiyede %9.6 olarak gereklemektedir. Bu orann yksek bulunmas, Kocaeli iin ocuk iiliinin ve kaytd istihdamn ykselmesi ile aklanmaktadr 28. Sonu olarak isizlik verileri, Kocaelinde tarm istihdamnn ykseklii nedeni ile tam bir gsterge olamamaktadr. zellikle kadnlarn tarm d alanlarda dk olarak igcne katlmas, isizlik oranlarnn ykselmesini bir lde engellemektedir. Buna ramen 1990-2000 arasnda Kocaelinde kadnlarn igc piyasalarna, zellikle hizmetler sektr iine hzla katldklar gzlenmektedir ve paralel olarak da isizlik oranlar ykselmeye balamaktadr. Kocaelinde isizlerin eitim durumlar grup iinde snflanmtr. Buna gre lise ncesi eitim, lise ve dengi eitim ve yksek okul eitimine gre isizlerin ayrm yaplmtr.

Kocaeli iin dikkate alnan TUK verileri 2000 Genel Nfus Saym Sonulardr. Burada KentselKrsal ayrm bulunmad iin gcne Katlm oran Tarm sektr istihdam darda tutularak hesaplanmtr. 27 TUK 2002 HH s:48. 28 Ayrntl bilgi iin baknz: ILO, Kocaeli Durum Raporu, 2005.

26

68

Tablo 3-13. Kocaeli ve zmit sizlerinin Eitim durumlar (Yzde)

KOCAEL Eitim Durumu Lise Alt Eitim Lise Eitimi Yksekokul Eitimi Toplam ZMT Eitim Durumu Lise Alt Eitim Lise Eitimi Yksekokul Eitimi Toplam sizlik Oran Erkek Kadn 66.4 48.7 25.7 36.5 7.7 13.1 100 100 sizlik Oran Erkek Kadn 63.8 47.5 26.9 36.6 9.3 15.9 100 100

Kaynak: TUK Genel Nfus Saym 2000

Kocaeli ve zmit iin isizlik oranlar, ilkokul mezunu olanlarda en yksek dzeye kmaktadr. Bu lke geneli ile paralel zellik tamaktadr. Gerek Kocaeli ve zmit iin gerekse Trkiye geneli iin, eitimlerine gre en dk isizlik oran ,yksekokul mezunu olanlarda toplanmaktadr. gcne katlan kadnlarn erkeklere gre eitim dzeyleri, Trkiye geneline gre daha eit dalm gstermektedir. 2001 ylnda Trkiye genelinde tarm d kadn igcnn %26s yksek eitimli iken, erkek igcnn sadece %11i bu dzeye sahiptir 29. Oysa Kocaelinde igcnn eitim durumu, erkekler lehine bir dalm gstermektedir. gcnde erkekler lehine gerekleen eitim durumu, isizlik asndan kadnlarn aleyhine olmaktadr. Yksekokul mezunu ve lise eitimi alm kadnlarn isizlik oranlar, ayn eitim seviyesindeki erkeklerin stndedir. Bu grnm, igc piyasalarnda kadnlara ynelik ayrmcl dndrtmektedir. Kocaelinde igcne dahil olmayan nfusun 1980-1990 arasnda oran byk lde deimemitir (%45). Ancak, 1990-2000 yllar arasnda igcne katlma oranndaki arta paralel olarak, igcne dahil olmayanlarn oran azalmtr. Oysa ayn dnem iinde Trkiye geneline bakldnda, igcne katlmayanlarn orannn artt grlmektedir 30.

29 30

TSAD, 2002 , s: 201. TSAD, 2002 , s: 202.

69

gcne dhil olmayanlarn cinsiyet ayrm da Kocaeli iin kimi farkllklar gstermektedir. 1980-2000 yllar arasnda igcne katlmayan erkeklerin oran, %20den %25e ulamtr. Dier taraftan, 1995-2000 yllar arasnda Trkiye genelinde de igcne katlmayan erkeklerin paynda art gzlenmektedir. Kocaelinde, igcne katlmayan kadnlarn orannda, 1980-1990 aras nemli bir deime grlmemektedir; ancak 1990-2000 yllar arasnda igcne katlmayan kadnlarn oran %70den % 59a dmtr. Nitekim 1980 ylnda, igcne dahil olmayanlarn arasnda %67 olan ev kadnlarnn oran, 2000 yl iin %51e dmtr 31. Tablo 3-14. Kocaeli gcne Dahil Olmayanlarn almama Nedenlerine Gre Deiim Yzdeleri (1980-2000)
Saym Yl 1980 1985 1990 2000 Emekli Ev Kadn 6.4 67.7 8.1 64.3 9.4 60.3 12.5 51.0 Erkek 1980 45,069 24.0 1985 65,899 28.0 1990 87,712 30.9 2000 126,828 32.0 Kadn 1980 144,354 0.9 88.9 1985 182,053 0.9 87.6 1990 232,134 1.3 83.0 2000 268,033 3.3 75.2 Kaynak : DE 2000 Genel Nfus Saym Kocaeli,2002 gcnde Olmayan Nfus 189,423 247,592 319,846 394,861 renci 19.9 21.0 25.1 30.5 54.4 49.3 54.4 54.2 9.2 10.7 14.2 19.2 Dier 5.3 6.6 5.2 6.0 19.0 22.7 15.1 13.8 1.0 0.8 1.4 2.3

31

TK 2002a, Kocaeli, Trkiye iin TUK HH ilgili Yllar.

70

DRDNC BLM 4. Kocaeli li zmit lesinde Kadnlarn gc ve stihdama Katlm Sorunlar Aratrma Sonular
4.1. Aratrmann Konusu Aratrmann konusu, Kocaelinde, kadnlarn igc ve istihdama yeterince katlmama nedenlerinin, kadnlarn dncelerine gre aklanmasn kapsamaktadr. Kocaelinde 2005 ylnda yaplan bir aratrma 1, bu nedenleri igc talebi (iveren) asndan ortaya koymutur. Bu alma ise i yaamna katlmann nndeki engelleri, igc arz (kadnlar) asndan ortaya koymutur. 4.2. Aratrmann Amac Kocaeli kentinde, kadnlarn istihdama katlma oranlar son derece dktr (2000 genel saym sonularna gre %15). Trkiyenin en nemli sanayi kenti olmasna ramen Kocaelinde, kadn istihdamnn bu kadar dk olmas artc ve arpc bir durumdur. Kadnlar, i yaamna katlma konusunda aile ve iverence yaplan ift ynl mdahale ile kar karya kalmaktadrlar. Bu aratrmann amac, Kocaelinde kadnlarn kentsel istihdama katlmlarn engelleyen nedenleri kadnlar asndan ortaya koymak ve bu engellerin giderilmesi, kadn istihdamnn artrlmas iin nerilerde bulunmaktr. 4.3. Aratrmann Kapsam a) Evreni: Kocaeli linin zmit lesinde yaayan kadnlar, aratrma evrenini oluturmaktadrlar. b) rneklem Seimi: zmit kentinin eitli semt ve mahallelerinden ve deiik gelir gruplarndan tesadf olarak seilen 300 kadna anket uygulanmtr. Buna gre, zmit-Merkezdeki eitli mahalleler, zmit-Merkeze bal eitli
1

Pnarcolu, N., Kocaeli Kadn gc htiya Analizi Aratrma Raporu, 2005.

semtlerdeki 1565 ya aras alma anda olduu kabul edilen kadnlarla yz yze grmeler yaplarak soru formu uygulanmtr. Tablo 4-1de soru formu uygulanan yerler ve saylar verilmitir. Tablo 4-1. Blgelere Gre Anket Dalm Gnderilen Anket Says Saraybahe/Bekirpaa 160 Yahya Kaptan 60 Alikahya 50 Kseky 50 320 Toplam Blge Dnen Anket Says 158 58 46 50 312 Geerli Anket Says 150 58 42 50 300

4.3.1. Veri Toplama Yolu ve Aralar Aratrma, tesadf rneklem yntemiyle yaplarak, veriler toplanmtr. Aratrmada, soru kd teknii kullanlmtr. Anket sonular, SPSS programnda deerlendirilmitir. Sonularn deerlendirilmesinde ncelikli olarak soru kd verilerinin kullanlmasnn yannda, soru ktlarnn uygulanmasnda edinilen izlenimler de etkili olmutur.

4.4. Aratrma Bulgular 4.4.1. Demografik ve Sosyo Ekonomik Grnt Bu blmde, anket verilerine dayanarak, hedef kitlenin demografik ve sosyoekonomik grntlerine yer verilmitir. a) Medeni Durum: Aratrma dhilindeki 300 kadnn, %52si bekr, %48i evlidir. Tablo 4-2. Medeni Durum Medeni Durum Evli Bekr Toplam Say 156 144 300 Yzde 52,0 48,0 100,0

72

b) Ya Dalm: Aratrma kapsamndaki kadnlarn, %10u 1519 ya, %19u 2024 ya, %27si 2529 ya, %15i 3034 ya, %16s 3539 ya, %9u 40 44 ya, %3 4549 ya, %1i 4965 ya aralndadr. Verilere gre, kadnlarn ounluu 25 29 ya arasndaki gen kadnlardan olumaktadr. Tablo 4-3. Ya Dalm Ya 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 49-65 Toplam Say 29 56 82 46 47 26 10 4 300 Yzde 9,7 18,7 27,3 15,3 15,7 8,7 3,3 1,3 100,0

c) Eitim Durumu: Aratrma kapsamndaki kadnlarn %2si hibir eitim

kurumundan belge almamlardr. Kadnlarn %27si ilkokul, %15i ortaokul, %27si lise, %6s meslek yksekokulu, %16s niversite, %8i ise lisansst eitim mezunudur. Tablo 4-4. Eitim Durumu Okuryazar Deil Okuryazar lkokul Ortaokul Lise Yksekokul niversite Lisansst Toplam d) Hanehalk Says: Aratrma Say 1 5 80 45 80 17 48 24 300 Yzde 0,3 1,7 26,7 15,0 26,7 5,7 16,0 8,0 100,0

kapsamndaki kadnlarn %5i yalnz

yaamaktadr. Kadnlarn %12si 2 kiilik, %25i 3 kiilik, %29u 4 kiilik, %16s 5 kiilik, %13 6 kii ve zeri kiilik hanede yaamaktadr. Kadnlarn ounluu 4 kiilik bir hanede yaamaktadr.

73

Tablo 4-5. Hanehalk Says Yalnz Yayorum 2 3 4 5 6 ve zeri Toplam Say 16 36 76 86 47 39 300 Yzde 5,3 12,0 25,3 28,7 15,7 13 100,0

e) Sahip Olunan ocuk Says: Aratrma kapsamndaki ocuklu kadnlar ounlukla 1-3 arasnda ocua sahiptir. 4-6 ocua sahip kadnlarn ounluu ilkokul mezunudur. Tablo 4-6. Sahip Olunan ocuk Says ocuk Says Yok 1-3 4-6 Toplam Say 155 129 16 300 Yzde 51,7 43,0 5,3 100,0

f) Hanehalk alan Says: Aratrma kapsamndaki kadnlarn hanelerindeki alan says u ekilde dalmaktadr: 01 aras alan kii %69, 2 alan kii %26, 3 alan kii %4. Kadnlarn hanelerindeki alan says genellikle 1 kiiden ibarettir. Tablo 4-7. Hanehalk alan Says alan Says 0-1 2 3 4 Toplam Say 206 79 13 2 300 Yzde 68,7 26,3 4,3 ,7 100,0

g) Hanehalk Aylk Geliri: Aratrma kapsamndaki kadnlarn hanehalk aylk gelirleri, asgari cret dzeyinde %11, 500700 YTL arasnda %17, 7001000 YTL arasnda %29, 10002000 YTL arasnda %37 ve 2000 YTL ve zerinde %5 eklinde dalmaktadr. Kadnlarn ounluu 10002000 YTL aylk gelire sahibe hanelerde yaamaktadrlar. 74

Tablo 4-8. Hanehalk Aylk Geliri Aylk Gelir Asgari cret 500-700 YTL 700-1000 YTL 1000-2000 YTL 2000 YTL zerinde Toplam Say 33 52 88 111 16 300 Yzde 11,0 17,3 29,3 37,0 5,3 100,0

4.4.2. alma Durumu Aratrma kapsamndaki kadnlarn %18i u an bir ite alrken, %82si herhangi bir ite almamaktadr. Tablo 4-9. alma Durumu Evet Hayr Toplam Say 54 246 300 Yzde 18,0 82,0 100,0

Evli kadnlarn %10u u an almaktayken, %90 herhangi bir ite almamaktadr. Bekr kadnlarn %26s alrken, %74 almamaktadr. Tablo 4-10. Medeni Hale Gre alma Durumu
alma Durumu Toplam Evet Hayr Say Yzde Say Yzde Evli Medeni Durum 16 10 140 90 156

Bekar

38 54

26 36

106 246

74 64

144 300

Toplam

Aratrma kapsamndaki, alma a olarak kabul edilen 1565 ya aras kadn nfusun, oransal olarak en ok 4549 ya aralndaki ksmnn alt grlmektedir(%66).

75

Tablo 4-11. Yaa Gre alma Durumu alma Durumu Evet Hayr Say Yzde Say Yzde 1 2 28 11 4 7 52 21 21 39 61 25 2 4 44 18 14 26 33 13 8 15 18 8 4 7 6 2 4 2 54 100 246 100 Toplam 29 56 82 46 47 26 10 4 300

Ya 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 49-65 Toplam

Aratrma dhilindeki asgari cret dzeyinde aylk hanehalk gelire sahip kadnlarn %91i, 500-700 YTLlik aylk hanehalk gelire sahip kadnlarn %96s, 700-1000 YTLlik aylk hanehalk gelire sahip kadnlarn %82si, 1000-2000 YTLlik aylk hanehalk gelire sahip kadnlarn %80i, 2000 ve zeri YTLlik aylk hanehalk gelire sahip kadnlarn %31i herhangi bir ite almamaktadr. Tablo 4-12. Hanehalk Aylk Gelirine Gre alma Durumu
alma Durumu Evet Say Asgari cret Aylk Gelir 500-700 YTL 700-1000 YTL 1000-2000 YTL 2000 YTL zerinde Toplam 3 2 16 22 11 54 Yzde 6 4 30 40 20 100 Say 30 50 72 89 5 246 Hayr Yzde 12 20 30 36 2 100 33 52 88 111 16 300 Toplam

Herhangi bir eitim kurumundan belge almam olan kadnlarn %67si, ilkokul mezunu kadnlarn %94, ortaokul mezunu kadnlarn %100, lise mezunu kadnlarn %91i, yksekokul mezunu kadnlarn %94, niversite mezunu kadnlarn %63, lisansst eitim mezunu kadnlarn %13 herhangi bir ite almamaktadr. Yksek eitim grm kadnlarn alma oranlar, dier kadnlarn alma oranlarnn bir hayli zerindedir. 76

Tablo 4-13. Eitime Gre alma Durumu

Evet Say Okuryazar Deil Okuryazar Ilkokul Ortaokul Lise Yksekokul niversite Lisansst Toplam Eitim Durumun 2 5 7 1 18 21 54 alma Durumu Hayr Yzde Say Yzde 1 0.5 4 3 1 9 75 31 45 18 13 73 30 2 16 7.5 33 30 12 39 3 1 100 246 100 Toplam 1 5 80 45 80 17 48 24 300

4.4.3. alan Kadnlar alan kadnlarn %89u bir cret karlnda alrken, %11i herhangi bir cret almadan almaktadr. cret karl alan 54 kadnn %56s iini deitirmek istemektedir. Kadnlar, buna neden olarak ounlukla yetersiz cret, sigortasz almak, i arkadalar ve stlerle sorun yaamak ve aile/ein kar kmasn gstermilerdir. Tablo 4-14. alma ekli cret Karl cretsiz Toplam Say 48 6 54 Yzde 88,9 11,1 100,0

Tablo 4-15. Deitirme Durumu/ Deitirmek steyenler Evet Hayr Toplam Say 30 24 54 Yzde 55,6 44,4 100,0

Tablo 4-16. Deitirme Nedenleri Nedenler Yetersiz cret Sigortasz almak Arkadalar ve stlerle Sorun Yaamak Aile/E Kar kt in 77 Say 24 16 18 7 Yzde 80 53 60 23

Aratrma kapsamndaki 300 kadndan 124 (%41) daha nce herhangi bir ite almtr. Kadnlar iten ayrlma nedenleri olarak ounlukla ev ii i ykn, dk creti, iten karlmay ve i arkadalar/stlerle sorun yaamay gstermilerdir. Tablo 4-17. Daha nce Herhangi Bir te alanlar Evet Hayr Toplam Say 124 153 277 Yzde 44,8 55,2 100,0

Tablo 4-18. ten Ayrlma Nedenleri Nedenler Evlenmek ocuk Sahibi Olmak Aile/Ein zin Vermemesi ten karlmak Ev i Yk almaktan Yorulmak/Sklmak in Sigortasz Olmas Dk cret Arkadalar/stlerle Sorun Yaamak Emekli Olmak Say 18 25 10 35 46 24 31 42 34 2 Yzde 15 20 24 28 37 19 25 34 27 2

Aratrma dhilinde olan ve u an alan 54 kadndan 31i i deitirmek istemektedir. u an almayan ancak i arayan 180 kadn mevcuttur. Bu 180 kadn aratrma rnekleminin %60dr ve isiz saysn vermektedir. u an almayan ve almak istemeyen 66 (%22) kadn, igc piyasasna hi girmeyerek ev kadn olmaktadr. Tablo 4-19. alma Dncesi Say 180 cret Karl almak Istiyorum u An alyorum Ancak Iimi Deitirmek Istiyorum 31 66 almak Istemiyorum 277 Toplam Yzde 65,0 11,2 23,8 100,0

78

Herhangi bir eitim kurumundan diploma almam kadnlarn %33, ilkokul mezunu olanlarn %73, ortaokul mezunlarnn %53, lise mezunlarnn %76s, niversite ve lisansst eitim mezunlarnn ise tamam i aramaktadr. u an herhangi bir ite almayan kadnlarn i arama durumu ise u ekildedir: lkokul mezunu olanlarn %66s, ortaokul mezunlarnn %53, lise mezunlarnn %72si, niversite mezunlarnn %70i ve lisansst eitim mezunlarnn %30u i aramaktadr. Tablo 4-20. Eitim Durumuna Gre alma Dncesi
alma Dncesi u An alyorum Ancak imi Deitirmek stiyorum

cret Karl almak stiyorum

Say Okuryazar Deil Okuryazar Ilkokul Ortaokul Lise Yksekokul niversite Y.Lisans-Doktora Toplam Eitim Durumu 53 24 55 15 30 3 180

Yzde 29 13 31 8 17 2 100

Say Yzde 2 5 3 1 13 7 31 7 16 10 3 41 23 100

Say 1 3 22 21 18 1 66

Aratrma dhilindeki cret karlnda almak isteyen kadnlarn %53 evli, %47si ise bekrdr. Evli kadnlarn %65i isizdir, cret karlnda bir i aramaktadrlar. Bekr kadnlarn da %65i isizdir ve cret karl bir i aramaktadrlar. u an alan ancak iini deitirmek isteyen kadnlarn %23 evli, %77si evli deildir. almak istemeyen kadnlarn ise %67si evli, %33 evli deildir.

79

almak stemiyorum Yzde Toplam 2 1 4 5 33 80 32 45 27 76 2 17 43 10 100 277

Tablo 4-21. Medeni Duruma Gre alma Dncesi

Medeni Durum Toplam Evli Bekr Say Yzde Say Yzde alma Dncesi cret Karl almak stiyorum u An alyorum Ancak imi Deitirmek stiyorum almak stemiyorum Toplam 96 7 44 147 53 23 67 84 24 22 130 47 77 33 180 31 66 277

Asgari cret dzeyinde hane gelirine sahip kadnlarn %76s, 500-1000 ytl aylk hane gelirine sahip kadnlarn %76s, 1000-2000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %65i ve 2000 YTL zerinde aylk hane gelirine sahip kadnlarn %30u u an herhangi bir ite almamakta ve i aramaktadr.

Asgari cret dzeyinde hane gelirine sahip kadnlarn %15i, 500-1000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %41i, 1000-2000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %24 ve 2000 YTL zerinde aylk hane gelirine sahip kadnlarn %20si u an herhangi bir ite almamakta ve almak istememektedir.

Tablo 4-22. Gelire Gre alma Dncesi

alma Plan almak Istemiyorum 12 23 24 2 66 18 35 36 3 100 u An alyorum Ancak Iimi Deitirmek Istiyorum 2 10 11 5 31 6 32 36 16 100 cret Karl almak Istiyorum Asgari cret Aylk Gelir 500-700 YTL 700-1000 YTL 1000-2000 YTL 2000 YTL zerinde Toplam Say 25 38 49 65 3 180 21 27 36 2 100

Yzde Say Yzde Say Yzde Toplam 14 3 10 5 8 33 52 82 100 10 277

80

alan ve i arayan kadnlar daha ok, gen ya grubuna dhil olan 15 24 ya aralnda toplanmaktadr. almayan ve i aramayan 66 kadnn ounluu 25 29 ya grubunda yer alan kadnlardan oluturmaktadr. Tablo 4-23. Yaa Gre alma Dncesi
alma Plan u An alyorum Ancak imi Deitirmek stiyorum cret Karl almak stiyorum almak stemiyorum

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 49-65 Toplam

Say Yzde Say Yzde Say Yzde Toplam 22 12 1 3 6 9 29 40 22 2 7 12 18 54 47 26 7 23 14 21 68 32 18 2 7 12 18 46 24 13 10 32 9 14 43 11 6 5 16 7 11 23 4 2 4 13 2 3 10 4 6 4 180 100 31 100 66 100 277

olduunu belirtmilerdir. almama nedenleri olarak dier belirtilen nedenler srasyla; aile/ein izin vermemesi, yetersiz eitim, kendi tercihi, almaktan yorulmak ve alma koullarnn ar olmasdr. Tablo 4-24. almama Nedenleri Nedenler Evii Yk almaktan Yorulmak Aile/Ein zin Vermemesi alma Koullarnn Ar Olmas Yetersiz Eitim Kendi Tercihi Say 62 3 52 3 41 16 Yzde 93 5 78 5 61 24

Ya

Kadnlar, igcne katlmlarnn nndeki en byk engelin ev ii i yk

81

Aratrma kapsamndaki i arayan kadnlarn i ararken en ok kulland yntem tandklar vastasyla i aramaktr. Dier i arama kanallar ise srasyla, internet, gazete/dergi ilanlar ve KUR olarak belirtilmitir. Tablo 4-25. Arama Kanallar
Arama Kanallar Tandklarm Vastasyla Gazete/Dergi lanlarndan nternet Yoluyla KUR Etkili Deil Etkili ok Etkili Say Yzde Say Yzde Say Yzde 5 2 25 12 180 86 118 56 32 15 60 29 93 44 35 17 82 39 126 60 19 9 65 31

Aratrma kapsamndaki i arayan kadnlarn en ok arad alma koullar, iin sigortal olmas ve iyi bir crettir. Arand belirtilen dier alma koullar, iyeri fiziki koullarnn iyi olmas, i arkadalaryla iyi ilikiler kurulmas, alan erkeklerin mesafeli davranmas, uzun alma saatlerinin olmamas, ofis iinde ve ehir d seyahat gerektirmeyen bir i, ocuk bakm nitesinin bulunmas eklindedir. Tablo 4-26. Aranlan alma Koullar
alma Koullar yerinin Evime Yakn Olmas yi Bir cret in Sigortal Olmas ehir D Seyahat Gerektirmeyen Ofis inde alacam Bir Arkadalaryla yi likiler Kurulmas alan Erkeklerin Mesafeli Davranmas yeri Fiziki Koullarnn yi Olmas Uzun alma Saatleri Olmamal le Yemei Olmal yerinde ocuk Bakm nitesi Olmal nemli Deil Say Yzde 90 43 3 1 4 2 82 40 60 32 18 9 24 12 5 2 25 12 22 11 95 46 nemli Say Yzde 47 23 87 42 40 19 38 18 55 26 131 63 79 38 136 66 53 26 160 77 70 34 ok nemli Say Yzde 71 34 117 57 164 79 88 42 87 42 59 28 105 51 67 32 130 63 26 13 43 21

Medeni duruma gre aranlan alma koullar incelendiinde, evli kadnlarn en ok iyerinde ocuk bakm nitesinin olmas ve iin seyahat gerektirmemesini istedikleri grlmektedir.

82

Tablo 4-27. alma Koulu Olarak yerinde ocuk Bakm nitesi Olmas (Medeni Duruma Gre)
Iyerinde ocuk Bakm nitesi Olmal nemli Deil nemli ok nemli Say Yzde Say Yzde Say Yzde Eitim Durumu Evli Bekar 14 81 95 15 85 100 49 21 70 70 30 100 37 6 43 86 14 100

Toplam

Tablo 4-28. alma Koulu Olarak ehir D Seyahat Gerektirmemesi (Medeni Duruma Gre)
ehir D Seyahat Gerektirmeyen Bir Olmal nemli Deil nemli ok nemli Say Yzde Say Yzde Say Yzde Eitim Durumu Evli Bekar 18 64 82 22 78 100 19 19 38 50 50 100 63 25 88 72 28 100

Toplam

Yine medeni duruma gre aranlan alma koullar incelendiinde, evli olmayan kadnlarn en ok iyi bir cret ve iin sigortal olmasn istedikleri grlmektedir.

Tablo 4-29. alma Koulu Olarak yi Bir cret Salanmas (Medeni Duruma Gre)
yi Bir cret Salamal nemli Deil nemli ok nemli Say Yzde Say Yzde Say Yzde Eitim Durumu Evli Bekar 3 100 3 100 52 35 87 60 40 100 45 72 117 38 62 100

Toplam

83

Tablo 4-30. alma Koulu Olarak in Sigortal Olmas (Medeni Duruma Gre)
in Sigortal Olmas Gerekir nemli Deil nemli ok nemli Say Yzde Say Yzde Say Yzde Eitim Durumu Evli Bekar 3 100 3 100 12 7 19 63 37 100 33 42 75 44 56 100

Toplam

Aratrma kapsamnda olan ve i arayan kadnlar, isiz kalma nedeni olarak en ok arac bulamamay gstermilerdir. Kadnlar, dier nedenleri u ekilde belirtmilerdir: Yetersiz eitim, kadn olmak, evli olmak, deneyimsizlik, ya, i yaamna ara vermi olmak.

Tablo 4-31. siz Kalma Nedenleri (Yzde)

Nedenler Yetersiz Eitim Arac Bulamamak Evli Olmak Kadn Olmak in Gerektirdii Yata Olmamak Deneyimi Olmamak Yaamna Ara Vermi Olmak Etkili Deil Etkili Say Yzde Say Yzde 95 46 36 17 1 1 33 16 143 69 25 12 79 38 72 35 139 67 28 13 111 54 41 20 172 84 9 4 ok Etkili Say Yzde 77 37 174 84 40 19 54 26 41 20 53 26 24 12

Herhangi bir eitim kurumundan diploma almam olan ve ilkokul ve ortaokul mezunu kadnlarn tamam, lise mezunu kadnlarn ise %54 isiz kalma nedeni olarak yetersiz eitimi gstermilerdir.

84

Tablo 4-32. Arad Halde siz Kalma Nedeni Olarak Yetersiz Eitimi Gsterenlerin Profili (Eitim Durumuna Gre)
siz Kalma Nedeni Olarak Yetersiz Eitim Etkili Deil Etkili ok Etkili Say Yzde Say Yzde Say Yzde 2 3 56 73 8 22 16 20 26 27 28 78 3 4 16 17 43 45 10 11 95 100 36 100 77 100

Okuryazar lkokul Ortaokul Lise Yksekokul niversite Lisansst Toplam

Aratrma kapsamndaki i arayan kadnlarn neredeyse tamam i bulamama nedeni olarak arac bulamamay gstermilerdir. Tablo 4-33. Bulamama Nedeni Olarak Arac Bulamama (Eitim Durumuna Gre)
Etkili Deil Say Yzde Okuryazar lkokul Ortaokul Lise Yksekokul niversite Lisansst Toplam Eitim Durumu Arac Bulamama Etkili ok Etkili Say Yzde Say Yzde 2 1 1 3 55 32 7 21 17 10 10 31 47 27 6 18 10 6 9 27 33 18 10 6 33 100 174 100

Eitim Durumu

1 1

100 100

4.4.4. Genel Deerlendirme Aratrma dhilindeki 300 kadnn, %52si bekr, %48i evlidir. Aratrma verilerine gre, aratrma kapsamndaki kadnlarn ounluu 25 29 ya arasndaki gen kadnlardan olumaktadr. Aratrma dahilindeki kadnlarn ounluu, ilkokul ve lise st eitim almtr. Kadnlarn yarsndan fazlas 4 kiilik ve 10002000 YTL aylk gelire sahibe hanelerde yaamaktadrlar.

85

Aratrma kapsamndaki kadnlarn %18i u an bir ite alrken, %82si herhangi bir ite almamaktadr. alan kadnlarn ounluu evli deildir. Aratrma kapsamndaki, alma a olarak kabul edilen 1565 ya aras kadn nfusun, oransal olarak en ok 4549 ya aralndaki ksmnn alt grlmektedir(%66). alan kadnlarn %89u bir cret karlnda alrken, %11i herhangi bir cret almadan almaktadr. cret karl alan 54 kadnn %56s iini deitirmek istemektedir. Kadnlar, buna neden olarak ounlukla yetersiz cret, sigortasz almak, i arkadalar ve stlerle sorun yaamak ve aile/ein kar kmasn gstermilerdir. Daha nce alm olan kadnlar, iten ayrlma nedeni olarak ounlukla ev ii i ykn, dk creti, iten karlmay ve i arkadalar/stlerle sorun yaamay gstermilerdir. Bu durum, aratrmann dayand, dk cret ve sosyal gvencesiz almann kadnlar i yaamnn dna itmesi ve geleneksel rollerin kadn istihdamn etkiledii varsaymlarn dorulamaktadr.

Aratrma dhilinde olan ve u an alan 54 kadndan 31i i deitirmek istemektedir. u an almayan ancak i arayan 180 kadn mevcuttur. Bu 180 kadn aratrma rnekleminin %60dr ve isiz saysn vermektedir. Aratrma kapsamnda olan ve i arayan kadnlar, isiz kalma nedeni olarak en ok arac bulamamay gstermilerdir. Kadnlar, dier nedenleri u ekilde belirtmilerdir: Yetersiz eitim, kadn olmak, evli olmak, deneyimsizlik, ya, i yaamna ara vermi olmak. u an almayan ve almak istemeyen 66 (%22) kadn, igc piyasasna hi girmeyerek ev kadn olmaktadr. Kadnlar, igcne katlmlarnn nndeki en byk engelin ev ii i yk olduunu belirtmilerdir. almama nedenleri olarak dier belirtilen nedenler srasyla; aile/ein izin vermemesi, yetersiz eitim, kendi tercihi, almaktan yorulmak ve alma koullarnn ar olmasdr. Kadnlarn igcne katlamayarak ev kadn olmay tercih etmelerindeki en nemli etkenlerin ev ii i yk ve ailelerinin izin vermeyii olmas, geleneksel rollerin, kadnlarn igc piyasasna katlmlarndaki belirleyiciliini bir kez daha ortaya karmaktadr. 86

Asgari cret dzeyinde hane gelirine sahip kadnlarn %15i, 500-1000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %41i, 1000-2000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %24 ve 2000 YTL zerinde aylk hane gelirine sahip kadnlarn %20si u an herhangi bir ite almamakta ve almak istememektedir. 500-1000 YTL kazan, dk gelir grubuna girmektedir ve bu gelir grubunda yer alan kadnlardan yarya yaknnn almay dnmemesi dikkat ekicidir. Buna neden olarak verilen cevaplardan birinin, aile/ein izin vermeyii olduu dnldnde, ekonomik geimden ok kadnn yerinin evi olmas gerektiini dnen aile ve elerin says olduka yksektir. almayan ve i aramayan 66 kadnn ounluu 25 29 ya grubunda yer alan kadnlardan oluturmaktadr. Bu ya grubunun ounluunun evli ve ocuk sahibi olmas, ev kadn olma durumunu; ailelerinin, elerinin ve evdeki i yk nedeniyle kadnlarn kendilerinin de tercih etmesine neden olmaktadr. Aratrma dhilindeki cret karlnda almak isteyen kadnlarn %53 evli, %47si ise bekrdr. Evli kadnlarn, ekonomik zgrlklerini kazanma ve ailenin ekonomik geimini paylama eilimi bekar kadnlara oranla fazladr.

Asgari cret dzeyinde hane gelirine sahip kadnlarn %76s, 500-1000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %76s, 1000-2000 YTL aylk hane gelirine sahip kadnlarn %65i ve 2000 YTL zerinde aylk hane gelirine sahip kadnlarn %30u u an herhangi bir ite almamakta ve i aramaktadr. Bu veriden, yksek gelire sahip kadnlarn alma eilimlerinin daha dk olduu sonucu kmaktadr

alan ve i arayan kadnlar daha ok, gen ya grubuna dhil olan 15 24 ya aralnda toplanmaktadr. Aratrma kapsamndaki i arayan kadnlarn i ararken en ok kulland yntem tandklar vastasyla i aramaktr. Dier i arama kanallar ise srasyla, internet, gazete/dergi ilanlar ve KUR olarak belirtilmitir. nternet kanaln kullanma eiliminin dk olmas, kentli kadnlarn teknolojiye eriim, teknolojiyi kullanm ya da teknolojiyi kabullenmeyle ilgili skntlarnn olduuna iaret etmektedir. 87

Aratrma kapsamndaki i arayan kadnlarn en ok arad alma koullar, iin sigortal olmas ve iyi bir crettir. Arand belirtilen dier alma koullar, iyeri fiziki koullarnn iyi olmas, i arkadalaryla iyi ilikiler kurulmas, alan erkeklerin mesafeli davranmas, uzun alma saatlerinin olmamas, ofis iinde ve ehir d seyahat gerektirmeyen bir i, ocuk bakm nitesinin bulunmas eklindedir. Evli kadnlarn tamamna yakn, iyerinde ocuk bakm biriminin bulunmasn talep etmektedir.

88

SONU VE NERLER
Kentleme olgusu gerek anlamda sanayilemenin bir sonucudur ve kentleme ve sanayileme kavramlar birbirlerinin tamamlayclardr. Dnyada, kentleme sreci ile birlikte kadn istihdamnn geliiminin balang noktas Sanayi Devrimidir. Kadnlarn, ii statsnde ve cretli olarak alma yaam iinde yer almas Sanayi Devrimi ile birlikte gereklemitir. Sanayi gelitike, ilerin niteliinin kolaylamas, makineleme, iblm ve ihtisaslamann artmas fabrikalarda igcne, zellikle ucuz igcne gereksinmeyi artrmtr. Bu nedenle erkeklerin yan sra kadn ve ocuklar da kitleler hlinde sanayiye ekilmitir. Ancak bu dnemde, igcne youn ihtiya olmas, kapital sahiplerince igcn ucuza ml etmenin yollarnn aranmasn da beraberinde getirmi olduundan, kadnlarn emeinin smrlmesi gereklemitir. 1970ler ve 1980lerde sanayide fordist retimden, esnek retime geilmesi gibi gelimeler igc piyasasn da etkilemitir. 1980lerin ortalarndan itibaren birok lkede yaanan ekonomik kriz ve esnek retim srecinin egemenlii, kadnlarn igcne katlmlarn nemli lde etkilemitir. Kadnlar, birok lkede, azalan hane gelirlerini telafi etmek iin igc piyasasnn dk cretli emekileri olmulardr. Erkee oranla, i yaamyla daha esnek ilikiler iinde olan ve ucuz igc olarak grlen kadnn, uzun alma saatlerine, kt alma koullarna ve ite sreklilik aramamas nedeniyle esnek i saatlerine raz gelmesi, bu durumun en nemli nedenidir. Kadnlarn istihdam edildikleri sektrler ise snrl sayda kalmtr. Kadnlar, geleneksel rollerine uygun grlen ilerde altrlmlardr. kollarnda, toplumsal cinsiyet temelli ayrma mevcuttur ve durumun gidiatnda birok lkede ve Trkiyede 2000li yllarda kayda deer deiimler sz konusu deildir. Kadnlar, toplumsal kabul grm geleneksel rollerine uygun grlen ilerde, erkeklere oranla ok daha az cretlerle ve genellikle enformel sektrde, sosyal gvenceden yoksun olarak istihdam edilmeye devam etmektedirler.

Kadnlarn, sadece Trkiyede deil, deiik biimlerde ve llerde de olsa tm toplumlarda, sadece eitim ve istihdam alanlarnda deil, toplumsal yaamn her alannda, evin iinde ve dnda, erkeklere gre ikincil konumda olmalarnn temel nedeni toplumlarn erkek egemen yapsdr. Bu yap muhafaza edildii srece, baz alanlarda kadnlar lehine mesafe alnsa da, kadn ve erkekler arasnda eitlikten bahsetmek mmkn olmayacaktr. Bu nedenle, kadnlar ve erkekler arasnda var olan eitsizliin sorguland her alanda, erkek egemen toplum yapsn, yani erkeklerin stn, kadnlarn aa statde olduunu iselletirmi ve doal bir durummu gibi kabullenen toplumun yarglarn sarsmak ve dntrmek gerekmektedir. Kadnlar ve erkekler arasnda var olan eitsizlik durumu, sadece, Trkiyenin geri kalm olarak nitelendirilen kesimlerinin bir sorunu deil, toplumsal ilikilerde farkl biimler alsa da, en modern kesimlerinin de sorunu olarak karmzda durmaktadr. Kentlemenin, modern kentlerin geliimini ieren bir sre olmas nedeniyle, kadnerkek eitliini savunan gr de beraberinde getirmesi beklenmektedir. Ne var ki, bu sreten beklenen durum, henz gerekleememitir. Modern kentler, gerek anlamda modern bireyler yaratamamlardr. Trkiyede kentler, kadnlarn alma yaamna dk dzeylerde katlabildikleri mekanlar olmaktadr. 2000li yllardaki kadn istihdamnn genel grnts, olumsuz bir tablo yanstmaktadr. Hkmetler tarafndan srdrlen makro-ekonomik politikalarn dzenli ve gvenceli istihdam yaratma kapasitesinin yetersizlii ve toplumsal cinsiyet perspektifinden yoksunluu, kadnlarn hem alma yaamna katlrken, hem de katldktan sonra yaadklar sorunlar derinletirmektedir. sizlik oranlar her yl daha da ykselmekte, kadn isizlii erkeklere kyasla ok daha yksek dzeylerde seyretmektedir. Toplumsal yaamda sregelen toplumsal cinsiyete dayal ayrmclk, eitimden alma yaamna ve siyasi temsile kadar her alanda kadnlarn ikincil olarak grlmesine neden olmakta, bu erevede erkeklerin kazanc birincil, kadnlarnki ise ikincil olarak deerlendirilmektedir. Gerek aile ii, gerek i yaam ilikileri var olan bu rol dalm zerinden yaplandrlmaktadr.

90

Geleneksel cinsiyet rollerine dayal aile ii iblm erevesinde ocuk, hasta, yal bakm ve ev ileri gibi hizmetlerin esas olarak kadnlarn sorumluluu olarak grlmesi, onlarn i yaamna girerken ve kariyer basamaklarnda ykselirken nlerine kan en nemli engeldir. Kadnlarn hareket zgrl zerinde erkek egemen aile ve toplum yapsnn oluturduu basklar nedeniyle kadnlarn ev dnda almasna engeller konulmaktadr. Aile iinde olduu gibi i yaamnda da cinsiyete dayal ayrmclk btn iddetiyle kendini gstermektedir. Kadnlara ak olan iler byk ounlukla dk cretli, sosyal gvencesiz ve ar alma koullarna tabi ilerdir. Kadnlarn ie girerken ve ite alrken karlatklar ayrmcln nlenmesine ve toplumsal cinsiyet eitliinin salanmasna ynelik giriimlerde bulunacak ve bu konudaki gelimeleri izleyecek mekanizmalar bulunmamaktadr 1. Bu saptamalardan da anlalaca gibi, kadn istihdam konusu, lkenin makro-ekonomik politikalarndan, ev ii ilerin hemen hemen tmn kadnn srtna ykan cinsiyete dayal iblmne kadar uzanan bir sorunlar dizisi ile kar karyadr. Bu nedenle, konunun bir yanna getirilecek zmler, dier yanlar eksik brakld takdirde Trkiyede kadn istihdamnn artrlmasna ynelik istenen katky gstermekten uzak kalacaktr. Kadn emeini grnr klmaya ve istihdamn artrmaya ynelik eitli neriler u ekilde gelitirilebilir 2: Yeni istihdam alanlar yaratmak ve bunlarn kadnlara ak olmasn salamak devletin ve zel sektrn en bata gelen sorumluluklar arasndadr. Bu balamda, isizliin azaltlmasna ynelik aktif istihdam politikalar oluturulmal ve iine kapsaml bir kadn istihdam politikas dhil edilmelidir.

Trkiyede kadn istihdamnn OECD lkeleri iinde en dk seviyede olmasnn balca nedenleri olarak kadn rgtlerinin hazrlad ortak basn bildirisi, www.radikal.com,tr. ve dierleri. 2 Ad geen metin, www.radikal.com.tr.

91

Parlamentoda Kadn Erkek Eitlii Daimi Komisyonu kurulmal ve bu komisyon meclise intikal eden btn yasalar toplumsal cinsiyet eitlii perspektifinden deerlendirmelidir

Kadnlarn ve erkeklerin sorumluluklar toplumsal cinsiyet eitlii perspektifi ile yeniden ele alnmal; var olan zihniyet kalplarn deitirmeye ynelik mekanizmalar oluturulmaldr. Bu erevede; kadnlarn zerindeki ocuk, hasta, yal bakm gibi sorumluluklar, erkeklerin de eit ekilde stlenmeleri beklenen toplumsal bir sorumluluk olarak kabul edilmeli, kamu ve zel sektr kaynaklarnn seferberlii ile bu hizmetlerin salanmas yoluna gidilmelidir.

Kanununun kapsam kadn istihdam asndan bakldnda olduka dardr; kadn istihdamn sadece artrmak deil, ayn zamanda alma koullarn da dzeltmek asndan gerekli dzenlemeler yaplmaldr.

Kamu ve zel sektr kurum ve kurulular eitlii salamak ve her trl ayrmcla kar mcadele etmek iin, kadnlarn ie alnma aamasndan, meslek ii eitime ve ite ykselmeye kadar, her aamada kar karya kaldklar cinsiyete dayal ayrmcln sorgulanmasn ve dntrlmesini salayacak aktif mekanizmalar gelitirilmelidir. Bu balamda bnyelerinde cinsiyet ayrmcln ve iyerinde cinsel tacizi nlemeye ynelik kurumsal yaplar aciliyetle gelitirmeli ve uygulamaya konmaldr.

alma hayatnda kadn erkek arasnda dengeli bir yap oluana kadar pozitif ayrmclk uygulanmal; pozitif ayrmclk uygulamas devlet tarafndan tevik edilmelidir.

Trkiyede kadnlar erkeklerin kazancnn yaklak %46sn kazanmaktadr. Bu ayrmcln nlenmesini salamak iin bir ilk adm olarak edeer ie eit cret prensibinin uygulanabilmesi iin cretlerin dayandrld nesnel bir i snflandrma sistemi gelitirilmelidir. Ayrca, kadnlara kendilerini geindirecek bir hane reisi erkein olduu varsaymyla yaplan keyfi dk cret deme uygulamalar denetlenmelidir. 92

Ekonomik, sosyal ve siyasal hayatta kadnlar iin nihai eitlii salayacak dzenlemelere ihtiya vardr. Bunun iin toplumsal yaamda eitlie ulalncaya kadar geici zel nlem politikalar uygulanmaldr. Kadnlarn karar alma mekanizmalarnda yer almalar iin en az %30 kota uygulamas siyasi partiler kanunu erevesinde kadnlar tarafndan yllardr talep edilmektedir. Kadnlar lehine benzer kota uygulamalar, kamu ve zel iyerlerinde ie almlarda, atama ve ykseltmelerde de hayata geirilmelidir. Trkiyede, kentlerde yaayan kadnlarn alma yaamna dair aratrmalar,

genellikle kadnlarn igc piyasasna katlmn, sektrel bazda, cinsiyete gre dalmlar ve kadnlarn youn olarak altklar mesleklerdeki konumlarn ele almtr. Ancak bu aratrmalarn gncel olmay, metodolojilerinin farkl oluu ve en nemlisi Kocaelinde konuyla ilgili yaplacak olan ilk aratrma olmas nemlidir ve bu almay zgn klmaktadr. Bu aratrma, kadn istihdamn, kentleme sreci balamnda ele alarak yaplacak olan dier aratrmalar iin yardmc bir kaynak niteliindedir. Kocaeli li, sanayinin ve eitli i kollarnn en ok gelitii kenttir. Bu durumun, kadn igc ve istihdamn artrc sonular dourmas beklenmektedir; ancak sonu Trkiye genelinden farkszdr. Kadnlarn istihdam oranlar, azalan bir grafik izmektedir. Kocaelinin bir sanayi kenti olarak bilinmesi, igc piyasasnn erkek alan olarak yaplanmasna yol amtr. Trkiyenin en canl igc piyasalarndan olan Kocaelinde kadnlar bu piyasaya girmek iin ok fazla frsat bulamamlardr. Cinsiyetler asndan bakldnda, Trkiye genelinde olduu gibi cretli alma byk bir oranda erkekler asndan geerlidir. Yine kadnlar daha ok cretsiz aile iisi olarak almaktadr. cretsiz aile iilii de Trkiye ortalamasnn zerinde seyretmektedir. Bu durum kadn igcnn, igcne katlma orannn bu blgede Trkiye ortalamasnn zerinde seyretmesinin nemli bir nedenidir.

93

Yaplan alan aratrmas sonularna gre, alan kadnlarn oran azdr. arayan kadn says ok olmakla birlikte, istihdamlarnn nnde byk engeller olduunu dnmektedirler. u an almayan ancak i arayan 180 kadn mevcuttur. Bu 180 kadn aratrma rnekleminin %60dr ve isiz saysn vermektedir. arayan kadnlar ounlukla asgari cret dzeyinde hane gelirine sahip kadnlardan olumaktadr. u an almayan ve almak istemeyen 66 (%22) kadn, igc piyasasna hi girmeyerek ev kadn olmaktadr. alma yaamnn dnda kalarak ev kadn olan kadnlar ise, ounlukla ev ii i yk, aile/ein izin vermemesi ve yetersiz eitim gibi sebeplerle almay dnmediklerini belirtmilerdir. alan kadnlarn profiline bakldnda, yksek eitim grm kadnlarn alma oranlar, dier kadnlarn alma oranlarnn zerindedir. alan kadnlarn %89u bir cret karlnda alrken, %11i herhangi bir cret almadan almaktadr. cret karl alan 54 kadnn %56s iini deitirmek istemektedir. Kadnlar, buna neden olarak ounlukla yetersiz cret, sigortasz almak, i arkadalar ve stlerle sorun yaamak ve aile/ein kar kmasn gstermilerdir. Aratrma kapsamndaki 300 kadndan 124 (%41) daha nce herhangi bir ite almtr. Kadnlar iten ayrlma nedenleri olarak ounlukla ev ii i ykn, dk creti, sigortasz almay, iten karlmay ve i arkadalar/stlerle sorun yaamay gstermilerdir. ocuk bakm ve ev ileri konusunda kadnn rolnn doal olmadn, bunun toplumsal cinsiyet kavramyla ilgili olduunu ve deiebileceini ileri sren, kadnlarn darda alp almamasn belirleyen en nemli unsurlardan birinin kadnlarn aile iindeki retici ve yeniden retici rollerinin olduunu ve bu nedenle kadnlarn igc ve istihdama katlmlarnn sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel boyutlarnn incelenmesi gerektiini savunan kadn bak asna sahip yaklamlara oturtularak gerekletirilen bu almann uygulama blmnn sonular, balangtaki varsaymlar dorulamtr. Bu durumda,

94

-Kentlerde kadnlarn igc ve istihdama katlmasn belirleyen ya da nleyen en nemli etkenlerden biri toplumsal cinsiyet temelli iblmdr. -Kentlerde kadnlarn igc ve istihdama katlmasn belirleyen ya da nleyen en nemli etkenlerden biri ataerkil aile yapsdr. -Eitim dzeyi, kadnlarn alma kararlln ynlendiren nemli bir etkendir. -Yetersiz rgn ve mesleki eitim, kadnlar i yaamnn dna itmektedir. -Dk cret ve sosyal gvencesiz alma, kadnlar i yaamnn dna itmektedir. Varsaymlar dorulanmtr. Sanayinin kalbinin att yer olmasna ramen Kocaelinde de, Trkiyedeki dier kentlerde olduu gibi, kadnlarn igc ve istihdama katlma oranlar, erkeklere oranla son derece dktr. Kocaeli ilinde kadn igc ve istihdam oranlarn artrmak iin; sizliin azaltlmasna ynelik aktif istihdam politikalar oluturulmal ve iine kapsaml bir kadn istihdam politikas dhil edilmelidir, alma hayatnda kadn erkek arasnda dengeli bir yap oluana kadar pozitif ayrmclk uygulanmal; pozitif ayrmclk uygulamas devlet tarafndan tevik edilmelidir, Kadnlarn dk cretli geleneksel kadn ileri dnda da ilerde almalarn salamak iin kadnlara verilen mesleki eitim yelpazesi eitlendirilmelidir. Kadnlara verilen mesleki eitimlerin kadnlarn istihdamnn artmasnda ok da etkili olmad bilinmektedir. Bu nedenle bu eitimleri veren kurulularn iyerleri ve iveren rgtleri ile srekli iletiim halinde olmalar nem arz etmektedir. Bu durum sadece eitim verilecek konunun seimi deil, iverenlerin kadn istihdamnn artrlmas konusunda bizzat aba gstermesini salamak asndan da nemlidir. Kadnlarn nitelikli igc olarak daha yksek oranda istihdam edilmelerini salamak

95

iin mesleki eitimlerin yan sra formel eitim olanaklarnn da gelitirilmesi gereklidir, Mevcut yapnn dntrlebilmesi, daha fazla kadnn istihdam edilebilmesi iin basn yayn yoluyla, toplumun kadnlarn istihdamna olumlu ve yapc yaklamasnn salanmas nemlidir. Kadnlarn geleneksel toplumsal rollerinin eitliki bir yapya dnmn salayc, anlay deiimine ynelik kamuoyu oluturmak kadn istihdamn artrmaya yardmc olabilecektir, yerlerinde personele ve iverene ynelik toplumsal cinsiyet eitimi verilmesi, kadnlara kar ayrmcln nlenmesi asndan zel bir nem tamaktadr, yerlerinde cinsel tacizle ilgili yer alan yasal dzenlemelerin uygulanmasnn salanmas gerekmektedir.

96

EK-1:

ZMTTE

KADINLARIN

GC

VE

STHDAMA

KATILIM

SORUNLARI ARATIRMASI SORU FORMU KSEL BLGLER

1. Medeni durumunuz nedir? (2) Bekr (1) Evli 2. Ka ocuk sahibisiniz? (2) 13 (3) 46 (4) 6 ve zerinde

(1) Yok 3.

Hangi ya grubundasnz? (5) 3539 (6) 4044 (7) 4549

(1) 1519 (2) 2024 (3) 2529 (4) 3034 4. Eitim durumunuz nedir?

(1) Okuryazar deil (2) Okuryazar (3) lkokul (4) Ortaokul

(5) Lise (6) Yksekokul (7) niversite (8) Y. Lisans-Doktora

SOSYO-EKONOMK DURUM
5. Haneniz ka kiiden olumaktadr? (u an birlikte oturduunuz) (4) 4 (5) 5 (6) 6 ve zeri (1) Tek bana yayorum (2) 2 (3) 3 6.

Hanenizdeki alan says nedir? (u an birlikte oturduunuz) (4) 4 (5) 5 (6) 6 ve zeri

(1) 1 (2) 2 (3) 3 7.

Hanenizin aylk geliri hangi dilim aralndadr? (Ayn evde yaayanlar) (4) 7001.000 YTL (5) 1.0002.000 YTL (6) 2.000 YTL zerinde

(1) Asgari cret dzeyinin altnda (2) Asgari cret dzeyinde (3) 500700 YTL

ALIMA HAYATI BLGLER

8. u an herhangi bir ite alyor musunuz? (2) Hayr (13.soruya geilecek) (1) Evet 9. Nasl bir ite alyorsunuz?

(1) cret karl(iin ad) (2) Kendi iimde(iin ad) (3) cretsiz (iin ad) 10. inizi deitirmeyi dnyor musunuz? (1) Evet (2) Hayr (anket bitti)

11. inizi deitirmeyi neden dnyorsunuz? nemli Deil (1) Yetersiz cret (2) Sigortasz almak (3) arkadalar ve stlerle sorun yaamak (4) Ailem/eim istedii iin (5) Dier (belirtiniz) 12. Daha nce herhangi bir ite altnz m? (1) Evet 13. Nasl bir ite altnz? (1) cret karl(iin ad) (2) Kendi iimde(iin ad) (3) cretsiz (iin ad) 14. inizden ayrlma nedeniniz ne idi?
Etkili Deil Etkili ok Etkili

nemli ( ) ( ) ( ) ( )

ok nemli ( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( )

(2) Hayr (16.soruya geilecek)

(1) Evlenmek (2) ocuk dourmak (3) Aile/ein izin vermemesi (4) ten karlmak/iyerini kapatmak (5) Ev ii i yk (6) almaktan yorulmak/sklmak (7) in sigortasz olmas (8) Dk cret (9) arkadalar/stlerle sorun yaamak (10) Dier (belirtiniz)

( ( ( ( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) ) ) ) )

( ( ( ( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) ) ) ) )

( ( ( ( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) ) ) ) )

98

15. Ne yapmay planlyorsunuz? (1) cret karl almak istiyorum (18.soruya geilecek) (2) u an alyorum ancak iimi deitirmek istiyorum (18.soruya geilecek) (3) almak istemiyorum (4) Dier (belirtiniz) 16. almay neden dnmyorsunuz?
Etkili Deil Etkili ok Etkili

(1) Evdeki i yk nedeniyle (ev ileri, ocuk, yal, bakm v.s.) (2) almaktan yorulduunuz iin (3) Aileniz/einiz almanz istemedii iin (4) alma koullarnn ar olmas (5) almak istenen iin gerektirdii eitimi almamak (6) Kendi tercihim (7) Dier (belirtiniz) (almay dnmeyenler iin anket bitti) 17. Hangi yollarla i aryorsunuz?
Etkili Deil

( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) )

( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) )

( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) )

Etkili

ok Etkili

(1) Tandklarm vastasyla (2) Gazete/dergi ilanlarndan (3) nternet yoluyla (4) KUR (5) Dier (belirtiniz)

( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( )

18. Aradnz alma koullar nedir? (oklu cevap)

nemli nemli Deil ok nemli

1 yerinin evime yakn olmas 2 yi bir cret 3 in sigortal olmas 4 ehir d seyahat gerektirmeyen i 5 Ofis iinde alacam bir i 6 arkadalaryla iyi ilikiler kurulmas 7 alan erkeklerin mesafeli davranmas 8 yeri fiziki koullarnn iyi olmas 9 Uzun alma saatleri olmamal 10 le yemei olmal 11 yerinde ocuk bakm nitesi olmal 12 Dier (belirtiniz)

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

99

19. aradnz halde i bulamama nedeniniz size gre nedir?

Etkili Deil Etkili ok Etkili

(1) Yetersiz eitim (2) Arac bulamamak (3) Evli olmak (4) Kadn olmak (5) in gerektirdii yata olmamak (6) Deneyimi olmamak (7) yaamna ara vermi olmak (8) Dier (belirtiniz)

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

100

KAYNAKA
ALTAN, engl ve Aysel Ersz, Kadnn ifte Ykmll, Kadn ve Sosyal Hizmetler Mstearl Kadn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl Blteni, Say:2, Mart1994. AREN, Sadun, stihdam, Para ve ktisadi Politika, 12.Bask, Sava Yaynlar: Ankara, 2005. ATAMAN, B.Ceylan, gc Piyasas ve stihdam Politikalarnn Temel Prensipleri, Siyasal Yaynclk: Ankara, Mart 1999. AYTA, Serpil ve dierleri, ada Merkezlerinde Kadn gcnn Konumu: Bursa rnei, TSK Yaynlar: stanbul, Yayn no:219, 2002. AYTA, Serpil, alma Yaamnda Kadn, http://www20.uludag.edu.tr/~nazan/2077-10.html. BEKATA, Mardin Nur ve dierleri, Salk Sektrnde Kadn, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000. BENEVOLE, Leonardo, Avrupa Tarihinde Kentler, ev. Nur Nirven, Literatr Yaynclk: stanbul, 2006. BERBEROLU, C.Necat, alma Ekonomisi, Eskiehir: Birlik Ofset, 1991. BHASN, Kamla, Toplumsal Cinsiyet, ev. Kader Ay, KADAV Yaynlar: stanbul, 2003. BERL, Kemal, alma Ekonomisi, Beta Basm: Krklareli, 2000. BRLEM MLLETLER, nsani Kalknma Raporu, 2004.

BOSERUP, Ester, Womens Role in Economic Development, St. Development Press: New York, 1970. CUTHBERTSON, Keith, ktisat Politikas, (ev.)Nazm Engin, Bilim Teknik Yaynevi: stanbul, 2000. DENS, Henri, Ekonomik Doktrinler Tarihi, Atilla TOKATLI (ev.). Cilt II., Sosyal Yaynlar, 1997. Devlet Bakanl stihdam Gelitirme Yksek Koordinasyon Kurulu (GYKK), stihdam Politikas, Devlet Bakanl Yayn No: 24, Ankara: Devlet Bakanl Yaynlar, Ekim 1987. DPT, lelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ,2004. DURU, B. ve A. Alkan (der. ve ev.), 20. Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002. ECEVT, Yldz, Kreselleme, Yapsal Uyum ve Kadn Emeinin Kullanmnda Deimeler, Ferhunde zbay (der.), Kresel Pazar Asndan Kadn Emei ve stihdamndaki Deimeler, nsan Kaynan Gelitirme Vakf Yaynlar: stanbul, 1998. ECEVT, Yldz, Trkiyede cretli Kadn Emeinin Toplumsal Cinsiyet Temelinde Analizi, Bilano 98: 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler, Tarih Vakf Yaynlar: stanbul, 1998. EKN, Nusret, Gelien lkelerde ve Trkiyede sizlik, Yayn No: 296. .. ktisat Fakltesi Yaynlar: stanbul, 1971. ENGELS, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, ev. K. Somer, Sol Yaynlar: stanbul, 1998. ERAYDIN, Ayda, Yeni retim Sreleri ve Kadn Emei, KSSGM Yaynlar: Ankara, 1999.

102

ERDOMU, Zeki, Trkiyede Kentleme ve Sanayilemenin Birlikte Etkiledii Baz Sosyal Problemler, Dnya ehircilik Kolokyumlar9, Eskiehir, 1985. ERGN, Gl, gc Piyasas Bilgileri, Siyasal Yaynclk: Ankara, 2000. ERKAN, Hsn, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar: Ankara, 1997. ERTEN, Metin, Karyaka Kent Meclisi, Anahtar Kitaplar Yaynevi: stanbul, 2004. ERTEN, Metin, Nasl Bir Yerel Ynetim, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul,1999. ERTRK, Hasan, Kent Ekonomisi, Ekin Kitapevi: Bursa, 1997. ETZ, Zeliha ve Nilay abuk, Blgesel gc Piyasas zleme Kaynaklar, Siyasal Yaynclk: Ankara, Mart 1999. EYBOLU, Dilek, Kadn gcnn Deerlendirilmesinde Yetersizlikler, Milli Produktive Yaynlar, No:637, 1999. FONTANA, Joseph, Avrupann Yeniden Yorumlanmas, Literatr Yaynclk, stanbul, 2003. HABLEMTLOLU, engl, Toplumsal Cinsiyet Yazlar, Toplumsal Dnm Yaynlar: stanbul, 2005. HANERLOLU, Orhan, Ekonomi Szl, Remzi Kitabevi: stanbul, 1999. HARRIS, Chauncy ve Edward Ullman, Kentin Doas, Der. ve ev. B. Duru ve A. Alkan, 20. Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002.

103

HATT, Paul K. ve Albert J. Reis, Kentsel Yerleimlerin Tarihi, B. Duru ve A. Alkan (der. ve ev.), 20. Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002. HOLLSTER, G., Robinson and H. David FREEDMAN, Special Employment Programmes in OECD Countries, Labour Review, Cilt:127, Say:3, 1988. HOLTON, R.J, Kentler, Kapitalizm ve Uygarlk, ev. Ruen Kele, mge Kitabevi Yaynlar: Ankara, 1999. HUMPHRIES, Barbara, Kadn ve Kapitalizm, Mays 2001, nternetional

www.marksist.com. GIDDENS, A., Sosyoloji, Yay. Haz. H. zel ve C.Gzel, Ara Yaynevi: Ankara, 2000. GNE, M. ve C. Ykselen, Sivil Toplum ve Ynetiim Tartmalar Srecinde Kent ve Kadn, Detay Yaynclk: Ankara, 2004. International Labour Organization (ILO), Employment and Economic Growth. Genova:1964. ILO, Onnc Uluslararas alma statistikileri Konferans, Konferans Raporu, ev. Erdoan Naga, Ankara:1984. ILO, Kocaeli Durum Raporu, 2005. ILO, Yearbook of Labor Statistics. ILO-KUR, Kocaeli gc htiya Analizi, 2004. LKN, Akn, Kalknma ve Sanayi Ekonomisi, Avcol Basm ve Yayn: stanbul, 1988. LKKARACAN, pek, Kentli Kadnlar ve alma Yaam, Bilano 98: 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler, Tarih Vakf Yaynlar: stanbul, 1998.

104

SPR, Eyp, ehirleme, Anadolu niversitesi Ak retim Fakltesi Yaynlar: Eskiehir No: 793, 1994, s. 4. JENSON, J. ve dierleri, Feminization of the Labor Force, Polity Pres: Oxford, 1988. JOEKES, Susan, Kreselleme ve Gelimekte Olan lkelerde Kadnn Stats: Trkiye in Dersler, der. Ferhunde zbay, Kresel Pazar Asndan Kadn Emei ve stihdamndaki Deimeler, nsan Kaynan Gelitirme Vakf Yaynlar: stanbul, 1998. KALA, dem, Sanayileme Temeline Dayanmayan ehirleme ve Kaytd stihdam Ekonomik Yorumlar Dergisi, Yl: 36, Haziran 1999. KAYA, Erol, Kentleme ve Kentlileme, lke Yaynlar: stanbul, 2003. KELE, Ruen, Kentleme Politikas, mge Kitabevi: Ankara, 7. Bask, 2002. KELE, Ruen, ehirleme Hareketleri, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar: Ankara, No:122104, 1961. KEPENEK, Yakup ve Nurhan YENTRK, Trkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, 2005. KESK, I. Kadn Kurultay Teblileri, KESK: Ankara, 1998. KIRAY, Mbeccel, Azgelimi lkelerde Metropolitenleme Sreler, 75.Ylda Deien Kent ve Mimarlk, Tarih Vakf Bilano: stanbul98 Yayn Dizisi, 1998. KIRAY, Mbeccel, Kentleme Yazlar, Balam Yaynclk: stanbul, 1998. KORAY, Meryem, alma Yaamndaki Kadn Gerekleri, Basisen Yayn: zmir, 1993.

105

KORAY, Meryem, Sevda Demirbilek ve Tun Demirbilek,Gda kolunda alan Kadnlarn Koullar ve Gelecei, KSSGM Yaynlar: Ankara, 1999. KORAY, Meryem, Sosyal Politika, Ezgi Kitabevi: Bursa, 2000. KSSGM, Cumhuriyetin 75. Ylnda Trkiyede Kadnn Durumu, KSSGM Yaynlar: Ankara, 1998. KKKALAY, M., Trkiyede Planl Dnemde Kadn Nfusu ve Kadn gc stihdamndaki Gelimeler, S. Demirel ni. BF Dergisi, Say:3, 1998. KMBETOLU B. ve N. aa, alan Kadnlar ve Kreselleme, www.tusiad.org.tr. LORDOLU K. ve Trkel Miniba, almaya Hazr gc Olarak Kentli Kadn ve Deiimi, KSSGM Yaynlar: Ankara, 1999. MACKENZE, Suzanne, Kentte Kadnlar, Der. ve ev B. Duru ve A. Alkan, 20. Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002. MARKS, K.ve Engels, Lenin, Stalin, Kadn ve Marksizm, ev. . Ufuk, nc Kitebevi: stanbul, 1977. MITCHELL, Juliet, Womans Estate, Pelican 1971. NOHUTU, Ahmet, Kamu Ynetimi, Sava Yaynevi: Ankara, 2006. OECD, stihdam Raporu, 2005. LMEZOULLARI, Naln, Ekonomik Sistem ve Kreselleen

Kapitalizm, Ezgi Kitabevi: Bursa, 2003. ZAR, emsa, Glay Gnlk enesen ve dierleri, Kadn stihdam in Yeni Perspektifler ve Kadn gcne Muhtemel Talep, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000.

106

ZAR, emsa ve dierleri, Kentlerde Kadnlarn Yaamna Katlm Sorunlarnn Sosyo-Ekonomik ve Kltrel Boyutlar, KSSGm Yaynlar: Ankara, 2000. ZBAY, Ferhunde (der.), Kresel Pazar Asndan Kadn Emei ve stihdamndaki Deiimler: Trkiye rnei, nsan Kaynan Gelitirme Vakf Yaynlar: stanbul, 1998. ZBUDUN S., T. Demirer ve Y. Demirer, Kadn Yazlar, topya Yaynevi: Ankara, 2000. ZDAMAR, S. ve dierleri, Bankaclk Sektrnde Cinsiyete Dayal Ayrmclk, KSSGM Yaynlar: Ankara, 2000. PARASIZ, lker, Makro Ekonomi, Teori ve Politika, 4. Bask, Ezgi Kitabevi Yaynlar: Bursa, 2003. Payma Ekonomi Ansiklopedisi, Cilt I-II-III, Payma Yaynlar: stanbul, 1993. PINARCIOLU, Nihal ., Kocaeli Kadn gc htiya Analizi Aratrma Raporu, KADAV Yayn: stanbul, 2005. PINARCIOLU, Nihal . ve M. Gndoan, Kresel Eitlik ve Kresel Eitlii Salamada Kadnn ve Kadn rgtlerinin Rol, II. Ulusal STK Kongresi Bildiriler Kitab, 2005. PIRENNE, Henri, Ortaa Kentleri, 4. Basm, letiim Yaynlar: stanbul, 1994. PSACHARAPOULUS, G. ve Tzannatos, Z., Womens Employment and Pay in Latin America, The World Bank: Washington D.C., 1992. REED, Evelyn, Kadnn Evrimi, (ev. emsa Yein), Payel Yaynevi: stanbul, 1994.

107

ROBERTSON, Roland, Kreselleme, ev.mit Hsrev Yolsal, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999. SELAMOLU, Ahmet, Gelimi lkelerde stihdam Politikalar,

Esneklik Aray ve Etkileri, KO Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say:4, 2002. SENCER, Yakut, Trkiyede Kentleme, Kltr Bakanl Yaynlar: Ankara,1979. SJOBERG, Gideon, Sanayi ncesi Kenti, B. Duru ve A. Alkan (der. ve ev.), 20. Yzyl Kenti, mge Kitabevi: Ankara, 2002. ENOL N. ve C.sat, A.Sayn, Kadnlar ve Erkekler in Eit Frsatlar: Trkiye, stanbul Politikalar Merkezi: stanbul, 2004. TANSEL, A., ktisadi Kalknma ve Kadnlarn gcne Katlm: Trkiyede Zaman Serisi Kantlar ve llere Gre Yatay Kesit Kestirimleri, Economic Research Center Working Paper in Economics, Middle East Technical University, 2002, www.erciyes.edu.tr. TARH VAKFI, BLNO 98: 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler, Tarih Vakf Yaynlar: stanbul, 1998. TSK, Kadn stihdam Zirvesi Teblileri, TSK Yayn, stanbul, 2006. TOKOL, A., Dnyada Kadn gc, Trkiyede Kadn gc Seminerleri, TSK Yaynlar, 1999. WEBER, Max, ehir Modern Kentin Oluumu, ev. Musa Ceylan, 2. Bask, Bak Yaynlar: stanbul, 2000. WHTE, Jenny B., Para ile Akraba Kentsel Trkiyede Kadn Emei, ev. Aksu Bora, letiim Yaynlar: stanbul,1999.

108

WICHTERICH,

Christa,

Kreselletirilen

Kadn:

Eitsizliin

Geleceinden Raporlar, ev. T. ve F. Tayan, Trk Sosyal Bilimler Dernei Yaynlar: Ankara, 2004. YAZGAN, Turan, stihdam, i-veren likileri ve Sosyal Gvenlik, Tebliler ve Zabtlar, (Der.) Trkiye Kimya Sanayi verenleri Sendikas, 20. Yl Semineri, stanbul:1983. YILIRIM, F. (Der.), Kentte Birlikte Yaamak stne, Demokrasi Kitapl: stanbul, 2002. Kocaeli Sanayi Odas, http://www.kosano.org.tr/sayfa.php?sayfa=59 TSAD, www.tusiad.org www.dpt.gov.tr www.ilo.org www.oecd.org www.radikal.com.tr www.tuik.gov.tr www.undp.org

109

ZGEM
13 Mart 1981 ylnda anakkalede dodum. lkokul ve ortaokulu 1987-1995 yllar arasnda Edremitte, liseyi ngilizce hazrlk snf ile birlikte 1995-1999 yllar arasnda Karadeniz Ereli Yabanc Dil Arlkl Lisesinde bitirdim. Lisans eitimimi, 1999-2003 yllar arasnda Kocaeli niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blmnde tamamladm. Eitimime, 2004 ylnda Kocaeli niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Ana Bilim Dal, Kentleme ve evre Sorunlar Yksek Lisans Programnda devam ettim. 2004 ylndan bu yana, bir sivil toplum rgtnde, kadn istihdam projesini koordine etmekteyim.