STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KADIN ALIMALARI ANABLM DALI

Yksek Lisans Tezi

SENDKALARDA KADIN DSK TEKSTL LER SENDKASI RNE

DENZ YILDIZ 9725011194 DANIMAN: Do.Dr. SERPL AKIR STANBUL, 2007

Z
alan sendikal kadnlarn, ynetim organlarnda temsili aratrlmtr. alan sendikal kadnlarn, sendika ynetimlerinde yeterince temsil edilmedikleri varsaymndan yola karak DSKe bal Tekstil ileri Sendikasna bal iki fabrikada 29 alan kadn ve bir sendika yneticisi kadnla, anket ve mlakat yntemiyle grmeler yaplmtr. Kadnlar tekstil alannda younlukta altklar halde bir tekstil iileri sendikas olan DSK Tekstil ileri Sendikasnda yeterince temsil edilmemektedirler. ncelikle kadnlarn tekstil alannda rgtlenememelerinin nemli bir nedeni, bu alanda kadnlarn byk ounluunun marjinal almas olmaktadr. alan sendikal kadnlarn, sendikalarn ynetimlerinde yer almamalarnn eitli nedenleri bulunmaktadr. Bu nedenler yledir: Kadnlarn, sendikalarda yeterince temsil edilmemesinin en byk nedeni ataerkil sistemden devir alnan cinsiyet ayrmc uygulamalardr. Kadnlarn ev ileri, ocuk, hasta ve yallarn bakmndan da alma hayatna girdikleri halde birinci derecede sorumlu tutulmas alan sendikal kadnlarn sendikal ynetimde yer almalarna engel olmaktadr. Ayrca sendika ynetimlerinde brokrasinin egemen olmas, yllarca sendika ynetiminde yer alan erkeklerin yine sendikann ynetiminde olmalarna, ynetimlerin deimemesi, ynetime kadnlarn gelmemesine nemli bir engeldir. Sendikaclk erkek meslei olarak dnlmekte, sendikac erkekler, sendikalarda grevli alan kadnlarn bile yeniden sendikalarda grev almalarna engel olmaya devam etmektedirler. alan sendikal kadnlara hi bir sz hakk ve eitim olanann verilmemi olmas da nemli bir engelleyici nedendir. alan kadnlarn sendikalarn ynetimine gelmeleri iin tevik edilmeleri ve pozitif ayrmc yntemlerin uygulamalar gerekmektedir.

ABSTRACT
The representation of working women in the administrative committees of unions has been studied. Considering the fact that working women who are members of unions are not represented enough in the administrative committees of the unions, 29 women workers and a woman administrator of a union were interviewed. They were all members of the Union of Textile Workers of DISK. Although the majority of textile workers are women, they are not represented enough in the Union of Textile Workers. One of the most important reasons why women haven't been organized in the field of textile is that most women in this field work marginally. There are a variety of reasons for which women don't take part in administrative committees of unions. The most important reason is the practices based on the discrimination of sexes which results from patriarchal system. Although women participate in working life, they are also responsible for taking care of household work, and looking after the elderly, the sick and the children. Consequently, working women who are members of unions are prevented from taking part in the administrative commitees of unions. Also, there are some other factors that keep women away from administrative boards of unions. Following are some of these factors: dominance of bureaucracy in unions, and men's having been at the top of the unions for a long time. It is thought that unionism is a man's job. Furthermore, unionist men continue to prevent those women in the administrative boards from taking part in these committees again. Another important preventive factor is that women haven't had rights to express their thoughts and to have enough training. It is necessary that working women be encouraged to take part in the administration of unions and that positive discrimination in favour of women be performed.

IV

NSZ

Demokratik

katlm ekillerinden biri olan sendikal rgtlenmede kadnlarn yer almas

konusu, toplumsal ve siyasal yaamdaki dier sorunlarla da eklemlenmitir. Bu zellik tezin zaman zaman dalmas ve fazlasyla genileme tehlikesini getirmitir. Aratrmada nerileri ile bana yardmc olduu iin Danmanm Do. Dr. Serpil akra; konu ile ilgili bilgi verdikleri iin DSK Kadn Komisyonu Bakan Nebile Irmak etine; anket ve mlakatta verdikleri bilgilerle beni aydnlattklar iin sendikann kadn alanlarna ve kaset zmlemelerinde yardmc olan arkadam Trkan Aygle teekkr ederim.

NDEKLER
Z (ABSTRACT)--------------------------------------------------------------------------------IV NSZ---------------------------------------------------------------------------------------------V GR -----------------------------------------------------------------------------------------------1-4 I.BLM KRESELLEME VE KADIN EME---------------------------------------5-22 A. SOSYAL DEVLET KRESELLEME VE EMEK---------------------------------5-11 B. KADIN EME --------------------------------------------------------------------------------11-22 1. FORMEL ALIMA--------------------------------------------------------------------------11-19 2. ENFORMEL ALIMA----------------------------------------------------------------------19-22 II.BLM SENDKA, SOSYAL POLTKA VE KADIN-------------------------------23-50 A. SENDKA VE SOSYAL POLTKA-------------------------------------------------------23-29 1.SENDKA-----------------------------------------------------------------------------------------23-25 2.SOSYAL POLTKA---------------------------------------------------------------------------26-27 3.SOSYAL POLTKANIN OLUUMUNDA SENDKALARIN ROL---------------27-29 B. TRKYEDE SENDKALAR, POLTKAYA ETKLER ----------------------------30-36 1.TRKYEDE SENDKACILIIN GELM ---------------------------------------------30-35 2.TRKYE'DE SENDKALARIN POLTKAYA OLAN ETKLER ------------------35-36 C. SENDKALARDA KADIN POLTKASI -------------------------------------------------36-50 1. DNYA SENDKALARINDA KADIN POLTKASI -----------------------------------36-44 2.TRKYE'DE SENDKALARDA KADIN POLTKASI-------------------------------44-50 III.BLM DSK VE SENDKALI KADINLAR-------------------------------------------51-137 A. DSK (DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONU)-------------------51-55 B. DSKTE KADIN POLTKASI---------------------------------------------------------------56-71 C. DSK TEKSTL LER SENDKASI VE KADIN POLTKASI-------------------71-73 D. DSK TEKSTL LER SENDKASINDA KADIN PROFL--------------------73-137 SONU ---------------------------------------------------------------------------------------------138-143 KAYNAKA----------------------------------------------------------------------------------------144-148 EKLER1: ANKET VE MLAKAT FORMU-------------------------------------------------149-161

GR
Bu almann konusunu alan kadnlardan sendika yesi olan ve sendika ynetiminde yer alan veya ynetimde yer almayan kadnlar oluturmaktadr. Ama DSK Tekstil ileri Sendikas'nda kadnlarn yeterli oranda temsil edilememelerinin nemli nedenlerini ortaya karmaktadr. Bu alma blmden oluacaktr. I.blmde; ncelikle, geliim srecinden itibaren sosyal devlet ve kresellemenin emekle ilikileri ele alnacak, sorgulanacaktr. Daha sonra kadn emei, tarihsel geliim srecinden itibaren ele alnacak, kapitalist ve ataerkil sistemle ilikili olarak deerlendirilecektir. I.blmn son ksmnda ise formel ve enformel sektrde kadn almas ele alacaktr. II.blmde, sendikalar ve sendikalarn ilevleri incelenecek, sendika trleri tantldktan sonra, sosyal politikann alanlarla ilikileri ele alnacaktr. Dnyada ve Trkiyede sendikalarn sosyal politika olumasndaki etkileri incelendikten sonra uluslararas sendikalar ile Trkiyedeki alnacaktr. III. blmde DSKin (Devrimci i Sendikalar Konfederasyonunun) tarihsel geliimi ve politikalar tantldktan sonra, DSKte kadn politikas, tzk, genel kurul kararlar ve DSK Kadn Komisyonu Bakan Nebile Irmak etinle yaplan mlakattan yararlanlarak ortaya konmaya allacaktr. Daha sonra ise DSK Tekstil ileri Sendikasnn kadnlara ilikin politikas ile alan kadnlarla yaplan anket ve mlakat sonular deerlendirilecektir. Aratrmann amac; ne srlen varsaymlara dayal olarak, konu ile ilgili ayrntl bilgilere ulamak, bu bilgiler altnda genel bir deerlendirme amalanan varsaymlar unlardr: 1 2 3 Trkiyede genelde sendikalar erkek egemenliindedir. Tekstil i kolunda kadnlar younlukla almasna karn bu alana ynelik bir sendika olan DSK Tekstil ileri Sendikas'nda kadnlar yeterince temsil edilememektedirler. DSK Tekstil ileri Sendikasnda alan kadnlarn yeterince temsil edilmemesinin en nemli nedenlerinden birisi, zel alana ait ilerin sorumluluunun hala alan kadnlardan beklenmesidir. yapabilmektir. Aratrlmas sendikalarda, alan kadnlara ynelik politikalar ve uygulamalar ele

Aratrmann rneklemini kapsarken, evrenini oluturmaktadr.

DSK Tekstil ileri Sendikasna ye olan Trkiye ve zellikle stanbuldaki DSKe

alan kadnlar bal fabrikalar

Trkiye'de sendikalarda kadnlarn temsil edilme oranlar yok denecek kadar dktr. Sendikalar, devlet politikalarn etkileyen bask guruplar olduklarna gre kadnlarn kendileriyle ilgili karar mekanizmalarnda kararlarn alnmasna katlmalar; kendi sorunlarn dile getirmeleri asndan olduka nemlidir. Kadnlarn sendikalara ye olma ve karar organlarnda yer almalar nemli olduu iin kadnlarn sendikalara ye oluunu ve karar mekanizmalarnda yer almasn engelleyen nedenlerin aratrlarak ortaya konmalar gerekiyor. Bu tr aratrmalar, tekstil alannda alan kadnlarn sendika ile olan sorunlar konusunda sendikaclara yol gstererek, kadna ynelik yeni politikalar oluturmalarna yardmc olabilir. Ya da sendikalarda aktif olarak alacak kadnlara bu alandaki alan sendikal ya da sendikal olamayan kadnlarn sorunlar konusunda n bilgi salayabilir. Ayrca bu tr aratrmalarn toplumda kadn sorunlar konusunda yaplacak politikalar etkileyebilir. Bu tr aratrmalar feministler asndan da alma hayat ve sendikalardaki eitsizlik konusunda bilgi oluturabilir. Her alandaki ayrntl kadn sorunlar bilgisi toplanp, daha genel feminist politikalar yaplabilir. Aratrma, konusu ile ilgili eitli sendikalardan literatr taramas yoluyla yaplmtr. ve ktphanelerden kaynak toplanarak,

Literatr taranrken, konu ile ilgili daha geni bilgi grlmtr. Konu ile ilgili istatistiki

alnr dncesiyle bata DSK Tekstil ileri Sendikas olmak zere eitli sendikalara gidilerek, orada bulunanlarla zellikle kadnlarla aratrmalardan alnmtr. bilgiler, bata TUK, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'ndan ve konusu ile ilgili yaplm Btn alan, kadn, erkek says resmi istatistiklerde yer Ama bu rakamlarn sendikal olamayan almamaktadr. Ayrca kadn ve erkek sendikal says ve ynetimde yer alanlarn erkek ve kadn saylarn DSK kaytlarndan alnmtr. sektrnde kaak altrlmaktadrlar. DSK Tekstil ileri Sendikasna bal fabrikalarda alan aratrlmas yaplmtr. Bu alan aratrmasnda, anket ve mlakat yntemi uygulanmtr. 30 kadnla anket ve mlakat yaplmtr. Bunlarn 29u sendika yesi ya da temsilci 1i ise DSKte ube bakan olarak alan ve kadn iilerin sorunlar ile ilgilenen kiidir. Konu ile ilgili dorudan kaynak bulunmamaktadr. Ancak konu ile yakn ilikili eitli kadnlarn gereini yanstmad gz nne alnacaktr; nk kadnlar ounlukta tekstil

almalar yaplmtr. Bu kaynaklardan biri Hacer Ansaln 'Teknolojik Gelimelerin

Sanayi'de Kadn stihdamna Etkileri: Trk Tekstil ve Elektronik Sanayilerinde Teknolojik Deiim ve Kadn stihdam' adl alan aratrmasnda 5 firma ele alnmtr. Bunlarn ikisi tekstil firmasdr. DSK Tekstil ileri Sendikasna ye kadnlar, tekstil sektrnde altklar iin bu konuda nemli bir aratrma da Ayda Eraydn'n "D Pazarlara Alan Konfeksiyon Sanayinde Yeni retim Sreleri ve Bu Sektrde alan Kadnlar" adl aratrmasdr. Bu aratrmada, stanbul'da 210 firmada alan 500 kadn ile yz yze anket almas yaplmtr. Kadnlarla ilgili saha almas ncesinde 225 firmay kapsayan bir anket almas gerekletirilmitir. Anket kapsam iinde 24 giriimci kadn, 35 aile iletmesinde alan kadn ve 48 evde i yapan kadn ve 389 cretli alan kadn yer almtr. Kadn alan sendika ilikisi konusunda nemli bir alma Glay Toksz ve Seyhan Erdodu'nun "Sendikac Kadn Kimlii" adl kitaplardr. Bu aratrma kadn sendikaclara yaplan mlakata dayanmaktadr. 21 farkl sendikadan 141 kadn sendikacyla yaplm bunlardan 36's ynetici, 60' iyeri temsilcisi veya kadn komitesi yesi, 45'i sendikal faaliyetlere ilgi duyan iidir. Ankete katlanlarn %53'9'u kamuda, %41,1'i zel sektrde, %3,5'i yerel ynetimlerde almaktadr. Bu aratrma sendikal kadnlarn zellikle aktif sendikac kadnlarn profilini renmek asndan nemli bir aratrmadr. Toksz ve Erdodu, kadnlarn sendikal yaamda karlatklar zorluklar ve sendikalara nasl baktklarn sergilemeye almtr. Kadn sendikaclarn eitim dzeyinin yksek ve kazanlarnn greli fazla oluunun bu kadnlarda yaratt zgven duygusunun gl oluunun onlar sendikal faaliyetlere ynlendirmekte rol oynad ileri srlmtr. Kadnlarn byk ounluu geleneksel aile ii sorumluluklarnn yan sra sendikal faaliyetle de ilgilenmektedirler. M.Koray'n 1991 ylnda yapt "alma Yaam Penceresinden Kadn Gerekleri" adl aratrmas tekstil alanndaki kadnlar da kapsayan 347 rgtl kadn ele almtr. Bu aratrmada kadnlarn alma ile ilgili tutumlar, ye olduklar sendika ile ilikileri ve siyaset konusundaki dnceleri ele alnmtr. Kadnlar hem darda hem evde altklar iin ar yorulmakta ve ypranmaktadrlar. yesi olduklar sendikalarla ilikileri ok snrldr, eitim faaliyetlerine ok az katldklar, sendika ile ilikilerinden honut olmadklar grlmektedir. Bunda aile ile ilgili sorumluluklarndan tr sendikal faaliyete zaman ayramamalarnn nemli bir pay vardr. Bir dier nemli nedense sendikalarn kadn alanlarn sorunlarn zmeye ynelik bir sendikaclk anlayna sahip olmamalardr.

Konu ile balantl bir aratrma da Aslhan n ve A.Aylin zman'n yaptklar OLEYS'in yaynlad "Trkiye'de Kadn-Sendika likisi Sendikallama ve rgt i Temsil" adl eserdir. Bu eser literatr aratrmasna dayanmaktadr. Kadnn sendikal temsili konusunda u temel dnceyi savurmaktadr: Kota, kadnn eitsiz konumu asndan uygulanmaldr. Ancak kota uygulamasnn tek bana zm olamayacan; kadnn zm getirebileceini savunmaktadr. rgt iindeki konumunu iyiletirmek iin 'himayeci' politikalardan daha ziyade ' gl bir taban hareketinin

I. BLM KRESELLEME VE KADIN EME A. SOSYAL DEVLET, KRESELLEME VE EMEK

Bu blmde; geliim srecinden itibaren sosyal devlet ve kresellemenin emekle ilikileri ele alnacak, sorgulanacaktr. Gelimi devletlerde, endstrileme ve demokratikleme srecinde, zellikle ii snfnn sermaye karsnda srdrd mcadeleler sonucunda, ekonomi karsnda sosyalin, retim karsnda blmn nemli grld bir toplumsal aamaya gelinmitir. Geliim izgisinde Batda ii snfnn sermayeye kar yrtt uzun mcadelede devrimci izgiden reformist izgiye kaym sermaye ve devlet ciddi dnmler geirmi. Devlet sermaye ve ii snf arasnda mdahalesiyle, hakem olmu ve uzlamay salamay baarabilmitir. i snfnn mcadelesi srecinde temel hak ve zgrlkler nce siyasal haklar, sonra

ekonomik ve sosyal haklar ve zgrlkler tannm, seyirci devletten sosyal sorumluluklar olan devlet anlayna gelinmiti. Kapitalist bir ekonomi, demokratik bir siyasal ve sosyal yap olumutur. Piyasa ekonomisi, hem kurumlam hem kurallar olumu, ve devletin mdahalesine raz olmutur. Devletin mdahalesinin iki nedeni bulunmaktadr: Mdahalenin birinci nedeni, ekonomide blmn salanmas ve ikinci nedeni de sosyal adaletin salanmasdr. Bylece emein etkin oluu saland gibi, piyasa ekonomisi de olduka sosyallemitir. Batdaki sosyal refah toplumlarnda mlkiyet hakk ve temel hak ve zgrlklerin yan sra ekonomik ve sosyal haklar ortaya kmakta, zgrlkler kadar sosyal eitlik ve sosyal adalet de nemli olmaktadr ve bunlar salayan bir sosyal ynetim anlay ve politikalar gndeme gelmektedir. Bu anlay ve politikalar benimseyen sosyal devlet, toplumdaki uzlama ve dayanmay nemsemekte toplumda uzlatrc ve btnletirici bir ilev grmektedir. Koray, Sosyal devletin zelliklerini u ekilde anlatmaktadr: Sosyal devlet ya da devletin sosyal nitelii aslnda piyasa ekonomisi ile sosyal adaleti uzlatran, piyasa ekonomisinin sonularn yumuatan, dengeleyen bir ilev grmektedir. Bu ilev de toplumsal uzlamann srdrlmesi iin nemlidir. Sosyal devlet, piyasa ekonomisini kabul etmekle birlikte, devlete piyasadan ayr olarak ve toplumsal ihtiyalar erevesinde hizmetler sunma grevi verir.... Ksaca sosyal devletin, sosyal politikalarnn iki amac vardr; gelir dalm, salk sorunlar

gibi sosyal sorunlarda etkin ve iyiletirici rol oynamak, ancak bundan da te bu sorunlarn zlmesine katkda bulunarak sivil toplumun glenmesine, sivil yaamn zenginlemesine yardmc olmaktadr. (Koray, 1997:24) 1980lerin ikinci yarsndan itibaren ortaya kan kresellik kavram konusunda yalnz ekonomik ve siyasal ilikiler anlamnda deil, toplumlar, bireyler, kltrler asndan ok youn ve benzemeye dayal bir etkileimin ortaya kt iddia edilmektedir. Kresellemeyi pazarn kresellemesi biiminde anlamak daha doru olur. Kresel sermayenin ve kresel irketlerin karsnda iten ve dtan gelen basklar sonucu ulusal ekonomiler ve ulusal devletlerin gleri zayflamtr. Koray, kresellemeyi u ekilde anlatmaktadr:...kreselleme syleminin hayli ideolojik olduu, kreselleme diye yaananlarn da hayli indirgenmi bir kreselleme gereini yansttn grmek mmkn. rnein kreselleme, kendisinin de iddia ettii biri iletiim, ulam, bilgi ak ve tketim alkanlklar asndan dnyann birbirine yaknlamas anlamnda bir gerei yanstyor olabilir. Ancak bilinen bir baka gerek de, bu birbirine yaknlamann yeryznde zaten var olan eitsizlii daha da arttrddr; yatrmlarn ve dnya ticaretinin dnyann belirli bilgelerinde younlamas gereinin deimedii, hatta daha da belirginletiidir; gelimekte olan lkelerin kalknma umudunu yeerttii deil, bor batana batm lke saysnn arttrddr; dnyann birok lkesinde kumarhane ekonomisi de denilen ve temelinde retim olmayan bir rant ekonomisini kkrtmasdr; toplumlararas kutuplamalarn yan sra toplum-ii kutuplamalara hz verilmesidir. Ksaca kresellemeyi, iddia edilen kresel frsatlar kadar kresel kutuplamalarn artt bir sre olarak dnmek iin de ok sayda neden olduu ortadadr. (Koray, 1997:17-18) Bugn uluslararas sermaye giderek g kazanmakta ve ulusal ekonomiler zerinde

egemenlik kurmaktadr. Bu evrede sermayeyi denetleyecek ulusal ve uluslar aras bir gten sz edilememekte, sermayenin acmasz kar mant birok kesim ve zellikle igc iin ciddi kayplara yol amaktadr. Bugnk kresel sermaye, baz alardan endstrilemenin balarnda Bat lkelerindeki sermayenin durumuna benzemektedir. O gnk kapitalizm de kendisini denetleyen ulusal devlet ve demokratik haklarn gelimesine kar kmtr. Ulus devletler, henz gelimemi demokratik haklar gelimemi, toplumsal karlar arasnda hakem roln oynayacak bir denetim yoktu; acmasz bir kar mant egemendi ve o dnemde birok toplum iin toplumsal k ve toplumsal atma yaanmt. Ancak emek hareketinin etkisiyle

demokratik haklarn gelimesiyle sermaye ve onun istedii ekonomik ileyiin karsna toplumsal karlar koruyacak bir siyasal yap karmak mmkn olabilmitir. imdi ise, sermeye uluslar aras bir hareketlilik kazanmtr ve bu uluslar araslamaya uygun bir yeni liberalizm felsefesini hayata geirmek iin uramaktadr. Karsnda ise ne ulusal ne de uluslar aras bir g ve denetim mekanizmas vardr. Uluslararas sermayenin bugn kulland kresel olanaklar, baz lkeler ve toplumlarn baz kesimleri iin acmasz sonular dourmaktadr. Kresel sermayenin uluslar aras denetimi salanmadan bu acmaszl durdurmak mmkn grnmemektedir. Uluslararas sermayenin artan gc karsnda, bugn varln koruyabilen sadece iki gten sz edilebilmektedir. Biri varln hala koruyabilen ulus devletler dieri ise mcadelelerle elde ettii yasal harklar ve sendikal rgtlemelerle emek kesimidir. Gnmzde, sermaye dnya apnda hareketlenmi, dnya piyasalar birbirine alm, ticaret serbestlemi, irket evlilikleri ile uluslararas irketler kresel irketlere dnmtr. Kresel kaynaklar byk bir beceriyle kullanan bu irketler, nerede kar varsa oraya uzanmakta, rekabeti azaltmak iin durmadan birleerek bymekte ve tekellemektedirler. Bu irketlerin durumu kresellemeyi en iyi ifade eden rnekler olmaktadrlar. Bugn dnyada 39 bin dolaynda ok uluslu irket olduu bunlarn en tepede yer alan 100nn tek balarna 3,4 trilyonluk dolarlk bir varla sahip olduklar, yllk cirolarn 5,5 trilyon dolara ulat ileri srlmektedir. (Koray, 1997:19) Birok kresel rne dnyann en cra kelerinde rastlamak mmkn, lkelerin bayraklar deil artk markalarn logolar hatrlanmakta ve nl markalar fason yoluyla kresel apta bir iletmeler a kurmaktadrlar. Sermaye mal ve hizmet retimini kresel alana yaydka en fazla emek kullanm iin kresel olanaklara ulamakta, kresel igc piyasas iinde kendisi iin en ucuz emei seme ve kullanma olanaklarna sahip olabilmektedir. Sermayenin kresellemesinin temel nedeni i gc maliyetlerindeki ucuzluk olmaktadr. Uluslararas irketler ve byk iletmeler ulusal apta ileri paralara blp bunlarn bir blmn ucuz emek sunan lkelere veya ayn lke iinde taeronlara aktarmaktadrlar. Sermaye, kresel rekabete uyum salayabilmek amacyla, yeryznn btn kaynaklarn kresel apta alp deerlendirmektedir. Bu amala zellikle igcnn maliyeti ucuz

blgelere ve lkeleri eli alp deerlendirme yoluna gitmektedir. Ulus devletler de hala varln koruyan snrlamalar ve kurallardan kap kendine uygun kuralsz ve snrlamasz lkelere kaymtr yani kresellemitir. Ancak, emek sunumunun ve igc piyasasnn kresellemesi, sermaye iin olduu gibi emek iinde kresel frsatlar anlamana gelmemektedir. letmeler zellikle niteliksiz ve yar nitelikli igc iin emein bol ve ucuz olduu lkelere kaymlardr. Bu durum, yaygn isizlik ve i gvencesinin azald enformel sektr oluturmutur. Hem kresel igc piyasas nedeniyle, hem de teknoloji nedeniyle sermayenin igcne olan bamll giderek azalmtr. Sermaye karsnda emein konumu, giderek ktlemektedir. Emek piyasasnn kresellemesi, emek iin tavanda deil, tabanda ve daha olumsuz koullarda bir igc piyasasnn domasna yol amaktadr. Kresel son gelimeler, igc piyasas asndan, esneklik ad altnda, ideolojik armlardan uzak biimde aklanmaya allmaktadr. Oysa esneklik kavram, emek piyasasnn kresellemesinin bir sonucudur. Bu durum, emek iin olumsuzun olumluyu tehdit emesi, geriletmesi sonucuna yol aan bir gelime olmaktadr. Gnmzde, kreselleen emek piyasas ve esnek igc kullanmnn sonularna baktmzda karmza nemli gelime akmaktadr: Birincisi, igcnde iletme hatta daha byyerek ulusal, blgesel ve kresel anlamda grlen kutuplama eilimi. kincisi ise, hemen her alanda ve yerde grlen kuralszlama eilimi ve ncs ise ulusal devletlerin ulusal politikalarnda daha nce var olan emei koruma gcnn azalmasdr. gcnn kutuplamas u anlama gelmektedir: gcnn nitelikli-niteliksiz, rgtlrgtsz gibi ayrmlar dnda daha derin bir ayrm iine girmesi demektir. Yani igcnn kresel, blgesel ve ulusal dzeyde iki kutba doru itilmesi anlamna gelmektir. alma yaamndaki kuralszlama eilimini ise u ekilde aklayabiliriz: Zaman iinde emein mcadelesi ile kazanlm olan haklar ve kurallar, emek piyasasnn kresellemesi nedeniyle esneklik ad altnda giderek yerlerini her duruma gre deien kurallara brakmaktadr. Sermaye uluslararas dzeyde hareket yetenei kazanrken bu hareket karnda zellikle emek kesimi ezilmektedir. Bunun en nemli nedeni ulus devletlerin uluslararas rekabete ayak uydurmaya almas; bunun iin ise her eyden nce emein kullanmnda tasarrufa gitmeleridir. zelletirmelerle, ii karmalar yaplmakta, enformel sektre gz yumulmakta,

sendikaszlatrmaya destek verilmektedir. Kreselleme olgusu iinde sendikalara pek iyi gzle baklmaz. Sendikalar, igc maliyetini arttran ve iletme dayanmasn zayflatan rgtler olarak grlrler. Toplumlara esneklik ve deiken koullarn yararlar ve iletmelerin dayanmalar anlatlmakta, bu nedenlerden dolay da sendikalar da btnyle kuralszlk denmese de esneklie raz olmaktadrlar. Sendikalar ancak iletmelerin karlarn ne alan politikalar kabul ederek kendi varlklarn devam ettirebilmektedirler. Emek ve kreselleme ilikisi konusunda Koray, unlar sylemektedir:ekirdek igc iin ilevi azalan sendikalar, evre igc asndan da zorlanmaktadrlar. Bu igc iin, kuralszlk, gvencesizlik ok daha net olmakta, ancak her yerde artan isizlik ve iten karmalar nedeniyle sendikalarn bu igcn koruma potansiyelleri de zayflamaktadr. alma koullarnda giderek nem kazanan kuralszlk, kukusuz kk iletmeler ve enformel sektrde daha belirginlemektedir. Ancak byk iletmelerin de baz ilerini fason retim yoluyla veya taeron kullanarak gerekletirme yoluna gittikleri dnlecek olursa, kuralszlk yaygnlamakta, derinlemektedir. Ksaca yasalarn, toplu szlemelerin haklarn ve gvencelerin yerini, deiken, gvencesiz ve iverenin tek tarafl belirledii kurallar almaktadr. Uzun mcadeleler sonucunda emek adna elde edilen baz haklar ve gvencelerden sonra, yine yasalarn geersiz kald, gvencelerin ilemedii bir kuralszlk dnemine geri dnlmektedir. (Koray, 1997:23) Kresellemenin emek iin getirdii bir nemli olumsuz sonu ise, ulus devlet ve ulusal politikalarn emei koruma ilevinin azalmasdr. Kreselleen sermaye ve piyasa karsnda, ulusal devlet nemli lde geriler ve g kaybederken, bunun en olumsuz yansmas igcne olmutur. Kreselleme nedeniyle emekten olduu gibi ulusal devletlerden de emei koruyucu politikalardan yapmas istenmektedir. istenmektedir. Yani, sosyal haklar ve sendikal haklar giderek budanr. Buna da istikrar politikalar denmektedir. Ekonominin istikrar, sermayenin zgrlk alannn geniletilmesine karlk emein yaayabilme ve mcadele olanaklarnn daraltlmas anlamna gelmektedir. fedakarlk Emein ucuz olmas istendii gibi, devletlerin sosyal harcamalar

azaltmas, zelletirme ve devletin emekten yana olan politikalarndan feragat etmesi

Demokrasiyi ve demokratik haklarn ileyiini glendirmek ve siyasal yapy toplumun eitli kesimlerini temsil eder ve onlar arasndaki kar atmalarn zer duruma getirmek, hem kreselleme ve yaratt toplumsal sorunlara kar durabilmek, hem de kresellemenin kresel politikalarla tamamlanmasn salayabilmek asndan nem tamaktadr. (Koray, 1997:24) Kreselleme, sermayenin ulus devletler ve bu devletlerin uygulad politikalar karsnda bamsz davranma gcn arttrrken, sermayenin ve piyasa ekonomisinin istekleri deimi. Devletin mdahalesi ve sosyal kayglardan uzak bir anlay balamtr. Sermaye sosyal devletlerde varlan uzlama noktasn kendisine ok pahal bulmakta, bunu sermaye birikimi iin zararl grmektedir. Sosyal devletler, piyasa ekonomisinin henz kendileri gibi sosyallemedii dier lkelerin varl ve rekabeti karsnda sosyallemeyi srdrmekten vazgemek durumunda kalmtr. Kresel piyasaya girmek isteyen birok lke, hibir koul ne srmeden hibir kstlama olmadan, sosyal devletlerin tam aksi sermayenin girii iin her trl tavizi vermekte ve sosyal kayglardan uzaklamaktadr. Byle bir kresel piyasada nitelikli emek iin bile varln koruma ve gelitirme olana bulunmamaktadr. Ksaca, sermaye iin kreselleme, kresel apta giderek daha fazla g kazanma anlamna gelirken, emek iin, baz dnler vermek ve kazand haklarn geri verilmesine zorlamak anlamna gelmektedir. Sendikallama, i gvencesi, sosyal gvenlik gibi haklar, bat lkelerinde bile tartmaya alm, gelimekte olan ekonomilerde bu haklar elde etmenin n daha da tkanmaktadr. Emek yalnzca piyasa koullar asndan deerlendirilmekte, giderek artan isizler, alanlar iin tehdit oluturmaktadr. sizlik arttka da emein pazarlk yapma gc dmektedir. Nitelikli emek bile kreselleme ile varln koruma ve gelitirme olana bulamamaktadr. Emein insan yan kreselleme ile unutulmakta, sadece igc olarak deerlendirilmektedir Kresellemenin kadnlarla ilikisine baktmzda, Wichteriche (2004) gre ilerin feministlemesi srmektedir. Son on yl iinde kadn ileri, erkeklerinkinden daha fazla arttrmtr. Her ne kadar, dnya leinde alan kadn says artmaktaysa da, kresel emek pazarnn kadnlara zg ayrmlar da srmektedir. Kadnlar, korumasz, dk cretli, esnek ve hibir hak ileri srlmeyen ilerde almaktadrlar. Kadnlarn kreselleme ile emek pazarna girmeleri ile pazarlarn yeniden yaplanmasna yol almtr. Kresel apta kadnlarn alma hayatna hzla girmeleri ile, alma hayatnda

10

cretlerin dnya leinde dk tutulmasna, korumasz, hukuksal ve toplumsal adan dengesiz ii-iveren ilikilerinin kabul edilmesi ve emek pazarlarnn kuralszlamasna yaramtr. Wichteriche gre kadnlarn, dk cretli ve cretsiz ileri neoliberal kresellemenin elinin kirini oluturmaktadr. Az kazanan, ok yitiren kadnlarn gcyle oynanan bir kumar sz konusudur. Kresel sermaye, kadnlar ve erkekler arasndaki cinsiyet ayrmcln kullanmakta ve kendi lehine dntrmektedir. Kadnlar, ekonomi ve dnya pazar ile btnlemekte, ama hemen yeniden marjinalletirilmektedirler. Kadnlarn kreselleme ile kitlesel retime gemeleri ile sz ve g sahibi olmalar sz konusu olamamtr. Finans, ekonomi ve siyaset dnyasnn tepe noktalar ve karar verici konumlar erkeklerin egemenliinde kalmaya devam etmektedir. Sonu olarak, emein mcadelesi ile kazanlm haklar ve devletin sosyal nitelii, kreselleme ile gerilemektedir. kreselleme ile Demokratik haklar ve zgrlkler, emek iin yerini kuralszlama ve kutuplamaya brakmtr. Kresellemenin, lkeler,

toplumlar, cretliler, isizler asndan anlamnn sorgulanmas ve sonular iin uluslararas bir siyasete ihtiya duyulmaktadr

B. KADIN EME 1.FORMEL ALIMA

Bu blmde, tarihsel geliim srecinden itibaren ele alnacak kadn emei, kapitalist ve ataerkil sistemle ilikisi sorgulanarak, var olan durumu ortaya konmaya allacaktr. Kapitalizmle birlikte kadn ve erkeklerin alma alanlar iyice ayrtrlmtr. Kadnlarn

alma alannn zel alan olduu belirlenirken, erkein alma alannn ise kamusal alan olduu belirginlik kazanmtr. zel alandaki almada kadnlar hibir ekonomik gelir elde edememektedirler, fakat erkekler kamusal alandaki almalar karlnda belirli bir ekonomik gelire sahip olabilmektedirler. Kadn almasnn gelir getirmeyen bir alma olarak grlmesi sonucu kadnlar, erkeklere baml olmak zorunda kalmlardr. Sava dnemleri gibi eitli dnemlerde kadnlar savaa giden erkek igcnn yerini doldurmak vs. gibi nedenlerle kamusal alandaki almalara ynlendirilmilerdir. Ancak

11

erkeklerin savatan dnmesi gibi dnemlerde kadnlar zel alana yeniden itilmek istenmilerdir. Basklar sonucunda kamusal alandaki iini brakmayp, zel alana geri dnmeyen kadnlar da olmutur. Bu kadnlar, kamusal alanda ve zel alanda yaplan basklara ramen kamusal alandaki ilerini brakmamlardr. Kapitalist retimin gereklerince retim srecine kitlesel olarak ekilen kadnn, toplumsal konumunda birtakm deimeler grlm fakat deil, tpk ocuklar gibi erkeklerden daha fazla kamusal retime itmitir. Ataerkil sistemden deer smrsne dayanan kapitalizm, yeniden retmitir. P.Lafargue, bu sebeple kapitalist sistemin, 308) Kapitalizm ve cinsiyeti ideoloji konusunda Ansal, unlar sylemektedir: Kapitalist kalknma srecinde, kapitalist smrnn kadnn ezilmilii ile bir parazit iliki iinde olduu grlmektedir. Kadnn toplumdaki yeri byk lde cinsiyeti ideoloji ile belirlenmekle birlikte, retim iinde kadnn ezilmilii salt kafalara yerlemi bir ideoloji olmaktan kp, srekli olarak yeniden retilen maddi bir temele oturmaktadr. nk, toplumsal cinsiyet farklarnn ortadan kalkmas baz iileri dierlerine gre ikincil konuma indiren tm sosyal ilikilerden sonuna kadar yararlanmaya alan sermayenin karlarna uygun deildir. (Ansal, 1997:11-12) Gnmzde de ekonomik bamszln bir kadn iin olduka nemli olduu kavranmaya balanmtr. Bu dnce ve benzeri nedenlerle pek ok kadn kamusal alanda almaya ynelmitir. Kamusal almada kadn-erkek arasnda henz bir eitlik salanabilmi deildir. Cinsiyete dayal toplumsal iblm, kadnlarn toplumsal yaam ierisinde temel grevini ve sorumluluunu aile iersinde belirlemekte, balca uran da e ve ocuklarn bakm ve ev ileri olarak gz nne almaktadr. Toplumun da kadndan birinci beklentisi olan aileye ve eve ait sorumluluklarn devam niteliinde olan ilere ynlendirmektedir. Dier taraftan kadnlarn meslek yaamlarnn deerlendirilmesi de onlarn toplumsal cinsiyet rollerine atfta bulunularak yaplr. Yani, kadnlarn meslek yaamlarnn deerlendirilmesi, onlarn toplumsal cinsiyet rolleri dikkate alnarak yaplr. kadn aileye hapsetmek iin dikilen ahlaki, bunlar kkl deimeler olmamtr. smrebilmek iin aile iinden karp Kendiliinden olmas da beklenmemelidir. nk kapitalizm amac, kadn zgr klmak iin cinsiyete dayal iblmn devralan art

cinsiyete dayal iblmn iselletirmi ve

politik, hukuki ve ekonomik engelleri devirmemeye dikkat ettiini vurgular. (alayan, 2002:

12

Kadnlar, erkeklere gre daha snrl ekonomik ve sosyal prestij salayan ilere ynlendirilmektedirler. Bu da somutta kadnlarn youn olarak annelik ve ev kadnl rollerinin devam olan ilerde kamusal retimde yer almalarna zemin hazrlamaktadr. Kadnlarn eitsiz konumlarnn ezilmiliinin birok etkeni vardr ama en nemli etkeni

retim ve yeniden retim sreleri arasndaki ilikidir. Kamusal alan kadnn zel alannn devam niteliindedir. Kapitalist toplumda kadnn birinci rolnn aile iinde tanmlanm olmas, kadnn alma hayatnda ikinci konumda yer almasnn nedeni olmaktadr. Bu durum kadnn eitsiz konumunun devamn salar, kadnn zgr ve eit olmasn engeller. Ataerkil toplum yaps iinde ekillenen ve nesilden nesile aktarlarak devam eden deer yarglar, kadnlarn alma yaamn da gletiren balca nedenlerdir. Ataerkil ideoloji, kadnlarn alma yaamn ciddiye almadklar, istikrarsz davrandklar, ev dnda almay nemsemedikleri, evi ie tercih ettikleri gibi n yarglarla hem kadnlarn ie girite hem de alma yaamnda etkili olmaktadr. Bu konuyu Ansal u ekilde aklamaktadr: Kadn sanayileme ile birlikte artan snai

faaliyetlere katlm da 'kadna uygun' iler erevesinde gelitii gzlenmektedir. Sosyal olarak, dolaysyla da iverenlerce kadna 'uygun' grlen iler temel olarak iki eye dayandrlmaktadr: Birincisi, kadnlar fiziksel gszlkleri ve/veya teknik bilgisizliklerinden dolay erkek ii yapamazlar. kincisi, kadnlarn baz ileri yapmas ahlaki adan uygun deildir. verenler de ancak bu ereve iinde, kadna uygun grdkleri sektrlerde ve ilerde kadn ii altrmakta tereddt etmemiler, fakat geleneksel olarak erkeklerin alt sektrlerde ya da erkek ii olarak kabul grm ilerde her ne kadar ucuz emek olsalar da gelenekleri bozarak kadn emeini smrmeyi sememilerdir. (Ansal, 1997:10) n ve zman ise yle aklamaktadr:... kadnlarn kentlerde de kendilerine ekonomik/politik g ve kimlik salayacak mesleklerin dnda kald gzlemlenmektedir. Ayrca toplumun her kesiminde baz mesleklerin kadnlara zg olarak alglanmas kadnn alma hayatnda karlat en nemli sorunlardan biridir. Gk'e gre, kadnlar toplumsal iblmnde gerek ekonomik gerekse sosyal adan erkeklere oranla daha az prestij salayan mesleklere ynlendirilmektedir. Bu durum, eitimdeki baaryla toplumsal konum arasndaki ilikinin cinsiyete gre biimlenmesinden kaynaklanmaktadr. Kadnlar, daha ok 'anne' ve 'kadn' rollerinin devam nitelii tayan mesleklere ynelmektedirler.... i bulma, kadnlar igc piyasas ierisinde eitim ve beceri asndan erkeklere gre geride kaldklarndan, bu durumdan daha fazla etkilenmektedirler. (n ve zman, 36)

13

Kentlerde, kadnlar erkeklerin iki katndan fazla isizdir. Formel sektrde i bulma konusunda karlatklar glkler kadnlar enformel sektr ilerinde almaya zorlamaktadr. Bu durum kadnlarn marjinal ilere ynlenmelerine neden olmaktadr. Bu alanlardaki iler kadn ii diye nitelenen iler olarak deerlendirilmekte. Bu iler formel sektrde geerli olan yasal gvencelerden uzak olmaktadrlar. Kentlerde kadnlar, emek youn sanayi dallarnda rnein imalat sanayinde almakta, bu dallar hem kadn tarafndan tercih edilen bir alan olma durumunda kalmakta bu ise kadnlar iin dk cret ortam yaratmaktadr. Bu alanda uluslararas rekabet nedeniyle marjinal olmayan i yerlerinin says artan isizlik oranna cevap vermedii iin kadnlar, marjinal alanlara doru itilmektedirler. Bylece, kadnlar, i piyasasnda geni bir yelpazede yer alan ilerden istedikleri ileri seememekte, bulduklar iler de dk statl ve dk cretli iler olmaktadr. Kadn ileri diye tanmlanan ilerin stats ok zor deimekte ve kadnlarn ykselmeleri zorlamaktadr. Kadnlarn dk statl ilerde almasna u istatistik rnekler verilebilir: Sanayide idari ve ynetimle ilgili grevlerde bulunan ve teknik personel

alan kadnlarn %81.4 vasfl, vasfsz, geici ve rak ii stats ile retime ilikin ilerde almaktadr; konumunda olanlarn oran %1827dir. (DPT. Kadn Alt Komisyonu 1994:14) Dk statl iler, dk cretleri, sreksiz ve geici almay, gvencesizlii de beraberinde getirmekte, bylece kadn igcnn piyasadaki durumu bir ksr dng ile tanmlanmaktadr. (DPT. Kadn Alt Komisyonu 1994:15) Enformel sektrde alan kadnlar, asgari creti kapsamna girmeyen i gvenceleri olmayan, sigorta, salk yardm gibi temel sosyal gvenlik haklarndan yoksun alanlardr. Marjinal almak; dk cretlere, ar alma koullarna ve i gvencesizliine kar koymalarn zorlatrr. Dzenli ve rgtl formel sektr ileri yetersizdir. Kadnlarn, kendilerini formel sektrde istihdamn salayc becerileri snrldr. Evde de bakmakla sorumlu olduklar ocuk, yal ve hastalarn varl ve ev ileri gibi nedenlerle enformel sektrde almak zorunda kalmaktadrlar. Ayrca bu tr alma, toplumda kendileri hakknda geerli olan geleneksel tutum ve yarglar benimsemi olan kadnlar tarafndan da ksa vadede arzu edilir bir alma tr olarak deerlendirilebilmektedir. Bu kadnlar, kentlerde rgtl sektrlerde

14

alamadklar iin, rgtl i sektrlerinde olan yasal ve sosyal gvenceden yoksundurlar. Bu konuda Devlet Planlama Tekilatnda, Kadn Alt Komisyonunda (1994) yle bir sonuca ulalmtr: Kadnlar, hem alma yaamna girerken, hem de girdikten sonra cinsiyet derecesi allan temeli ayrmclktan etkilenir ve engellenirler. Bu ayrmcln biimi

iyerine gre deise de kadnlara kar ayrmclk gz ard edilemeyecek bir olgudur. Baz i ve mesleklere kadnlarn kabul edilmemesi veya kadn orannn dondurulmas, ie alta ve iyerindeki grev dalmnda erkeklerle eit davranlmamas gzlenmektedir. Ayrca unlar da kadnlara ayrmclk uygulama biimi olarak gzlenmitir: ie alta, iyerindeki grev dalmnda, cretlerinin dkl, evlenme ve ocuk dourma hallerinde ilerine son verilmesi, kriz ve ekonomik gerileme dnemlerinde evli kadnlarn erkeklerden nce iten karlmas, beceri isteyen ilere hazrlayc hizmet ii eitimde mahrum braklmalar gibi ayrmc uygulamalar. Ecevite gre, Trkiyede iletmelerde cinsiyetlere gre yatay ve dikey ayrma

grlmektedir. Yatay olarak baz ilerde kadnlar, bazlarnda erkekler younlamtr. rnein aratrma konusu olan tekstil sektrnde, iplik blm kadnlarn, boya ve bask blm erkeklerin younlat blmlerdir. Dikey olarak da iyeri iletme hiyerarisinde egemen olarak erkekler grlmektedir. Kadnlar daha ok dz ii veya vasfsz ii konumunda yer alrlar. DSK-AR 1992 de yer alan bir istatistik sonucuna gre: 1990'larn banda 'ynetici' durumundaki 151 bin cretlinin sadece 11 bini kadndr. Yldz Ecevit kadn ii erkek ii ayrmn u ekilde aklamaktadr: "... iilere de cinslerine gre baz zellikler atfedilmekte ve buna gre edilgenlik, sabr, el hneri ve titizlik kadns zellikler olmaktadr. Bu yzden de kadnlara skc, monoton ve tekrara dayanan iler uygun grlmekte, rnein eitli sektrlerde incelik ve titizlik isteyen monoton ilerde altrlmaktadr. Dier yandan, aktiflik, fiziksel g, teknik beceri gibi zellikler de, erkekleri hareket, kas gc ve teknik bilgi isteyen ilere uygun klmaktadr. Kadnlar sadece "hafif" ilere uygun grlrken, erkeklerin hafif iler yapmas -evde amar,bulak ykamas gibidoru bulunmamaktadr, erkekler byle ilerde 'harcanmamal"dr. (Ansal, 1997:11) Yine Yldz Ecevitten DSK Tekstil ileri Sendikasnn rgtl olduu dokuma sanayi ile ilgili u bilgileri almaktayz: "Fabrikalarda erkekler makine kullanm, bakm ve onarm ile ilgili ilerde istihdam edilirken, kadnlar 'manuel' ya da kk ve basit aletlerin kullanld ilerde younlamlardr. Kadnlar makinaya dayal ilerde alsalar dahi-iplikte olduu gibigrevleri makinay kullanmak deil, dzenli almasn salamak yani makinaya 'bakmak'la snrl kalmaktadr.'(Ansal, 1997:11)

15

zetleyecek olursak: Cinsiyete dayal toplumsal iblm, kadnlarn yaam iersinde temel grevini aile iinde yaplan ilerin devam niteliinde olan anne ve kadn rollerine uygun iler olarak belirlemektedir. alma yaamna da getiinde kadnlara n grlen iler, aile ii ilerin devam niteliinde olan iler olmaktadr. Bu iler kadnlara ekonomik/politik g kazandracak iler olmamaktadr. Daha az prestijli, daha az cretli, nedeniyle, kadnlar, itilmektedirler. Son olarak kadnlarn istatistiklerde geen durumunu ele almak istiyorum. Bu bilgileri vermek kadnlarn gerek durumunu gz nne sermek asndan iyi olacaktr: alan kadnlar SSK, Emekli Sand ve Ba-Kur gibi sosyal gvenlik kurumlarndan birine bal olarak altklarnda sosyal gvenlik sistemi iine girebilmektedirler. Ancak bir ie yerinde alyor olmakla birlikte sigortal olmayp kaak alan ok sayda kadn vardr. ... kadn sigortallar toplam sigortallarn %10unu olutururlar. ... Emekli Sand, Sosyal Sigortalar kurumu ve Ba-Kur kapsamnda bulunan toplam %13i kadn iken % 86.2si erkektir. (DPT. Kadn Alt Komisyonu 1994:16) Kentlerde sanayi ve hizmetler sektrnde alan kadnlar arlkla enformel alma ilikileri iinde yer alyor. Kentlerde alan kadnlarn yarsndan fazlasnn (%56) sosyal gvenlii yoktur. cretli alan 1,5 milyon kadn iinde SSK yesi olan kadn says 400 binin biraz zerinde (500 bine yakn da kadn memur var) Sendikal kadn ii says da 130 bin olarak tahmin edilmektedir. Yani alan kadnlarn %10-5'i sendika yesi. (Rakamlar Toksz'n 1998: tarihli yazsndan alnd.) En son TUK ,alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn istatistiklerine gre konu ile ilgili alan kadnlarn durumu yledir: Kadnlarn, igcne katlm oran olduka dktr. Bu dnemde istihdam edilenlerin %75,4 erkek, %24,6s kadn nfustur. Nedenlerine gre igcne dahil olmayanlar: Trkiye geneli ev kadn oran %67,61 dir. Bu olduka yksek bir orandr. Trkiye geneli oranlanan kadnlarn tahmin edilebilir. Kent Ya grubuna gre isiz kadnlar: 15-24 ya % 44,79; 25-44 ya %51,16; 45-64 ya %3,86; 65+ % 0 dir (2005 Trkiye statistik Yll) siz orannn en yksek grnd ya, kadn isiz oran %10,3 olarak gsterilmektedir. Ev kadn diye byk bir blmnn i arad ya da enformel sektrde alt monoton ve skc ilerdir. Kadnlar iin i alanlarnn kstl olmas, kadnlarn byk blmnn isiz olmas enformel sektrde sigortasz gvencesiz ve rgtsz almaya

16

25-44 ya aras ve kadnlarn alma hayatnda olmalar gereken yatr. Hem yatrmlar oranlarnn dmesi sonucu azalan istihdam olanaklar kstlanmakta, hem eitim yetersizlii nedeniyle i bulma zorluu hem de evlenme ocuk nedeniyle iten ayrldktan sonra i bulma zorluu nedeniyle kadnlar bu yalarda daha fazla isiz kalmaktadrlar Trkiye genelli Ya grubuna gre istihdam edilen kadnlar: 15-24 ya %22,18; 25-44 ya %53,39; 45-64 ya %21,40; 65+ ya %3,07dir. Kent Ya grubuna gre istihdam edilen kadnlar: 15-24 ya % 24,08; 25-44 ya % 62,57; 45-64 ya % 12,59; 65+ ya % 0,79dir (2005 Trkiye statistik Yll) Grld gibi Kadnlar, 25-44 yalar aras alma hayatnda daha fazla younlamaktadr. En ok isiz grldkleri yalar olmakla birlikte, son yllarda kadnlarn, bu yalarda alma hayatnda daha fazla art gsterdii grlmektedir. Yaam koullar nedenle, hem iverenlerin hem de devletin farkl nedenlerle de olsa evlenen, zellikle ocuk sahibi olan kadnlarn almamas ynndeki eilimlerine ramen, kadnlarn alma yaamna katlmlar, olumlu bir anlam ifade etmektedir. Ekonomik faaliyete gre kadnlarn en fazla younlatklar sektrler: malat sanayi % 27,93; Toplum hizmetleri, sosyal ve kiisel hizmetler; %34,39 (2005 Trkiye statistik Yll). Trkiyede kadnlar eitimlerine paralel olarak kadn ii diye nitelenen, ailedeki ilerin devam nitelii olan hizmet sektr ve aratrma konusu olan imalat sektrnde younlamaktadrlar. gcnn eitim ve ya dalmlar ise; Lise alt eitimlilerde erkeklerin igcne katlma oran %68,2 ken, kadnlarda % 18,8dir. Lise ve dengi okul mezunlarnda erkeklerde igcne katlma oran %72 ken, kadnlarda %30,4tr. Yksekokul ve faklte mezunlarnda erkeklerde igcne katlma oran % 84,6 iken, kadnlarda %71,5'tir. Grld gibi kadnlarda eitimin ykselmesiyle igcne katlm arasnda doru orant vardr. (2005 Trkiye statistik Yll) zellikle aratrmann konusu olan imalat sanayinde kadnlar alma hayatna kk yalarda balamakta ve bu kadnlarn ou niteliksiz ve dk cretli ilerde, sigortasz almaktadrlar. Tabi ki 15 ya civarlar alma hayatna katlan kadnlarn da eitimi dk olmaktadr. Eitim durumuna gre isiz kadnlar: Okuryazar olmayan %2,76; Okuryazar olup bir okul bitirmeyen %2,30; lkokul Yll) %24,39; lkretim %2,91; Orta ve dengi meslek okulu %7,98 Lise %23,16; Lise dengi %16,10; Yksek okul ve faklte % 20,71dir (2005 Trkiye statistik Eitim ve vasfl olduklarnda kadnlar i aramaya balamakta fakat eitim yetersizliinde i aramaktan vazgemektedirler. Bu nedenle isiz olarak istatistiklere

17

yansmamakta, ev kadn olarak istatistiklerde yer almaktadrlar. stihdama katlm asndan meslek lisesinden mezun olmak, liselerden mezun kadnlarda kadnlar asndan daha avantajl olmaktadr. Normal isizlik oran % 23,16 iken Meslek okullarnda % 16,10

olmaktadr. Daha nceleri yksek okul ve fakltelerden mezun kadnlarn isiz oranlar daha dk iken, artk onlarda da isizlik oran %20,71 olmaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn Ocak 2006 istatistiklerine gre: i says

5,088,515.- Sendikal i says 2,987,431.- Sendikalama oran %58,71. Kayt d alma dnldnde %58,71 gibi bir sendikallama orannn gerei yanstmayacan grebiliriz. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl 2821 Sayl Sendikalar Kanununa Gre Temmuz 327.094 Sendikal oran % 75.641.-

2006da Sendika oranlar yledir: TEKSTFin ye says

55,54tr. Aratrma konumuz olan DSK Tekstil ileri Sendikasnn ye says

Sendikal oran 12,84tr. DSK Tekstil ileri Sendikas'nn Trkiye'de bu alanda yer alan sendikalar iindeki ye olan %12,84'tr. Tekstil alannda toplam sendikal oran %83.53'tr. Burada sendikal oran olduka yksek grnmektedir; fakat bu gerek alanlarn orann yanstmamaktadr; nk bu sektrde alanlarn byk bir oran marjinal almaktadr. Bu sektrle ilgili toplam 9 sendika bulunmaktadr. 2005) Konu ile ilgili alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn 2005 yl alma Hayat Bu alanda en fazla yeye sahip sendika TEKSF' tir (%55,54) (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl: alma Hayat statistikleri

statistiklerine gre: sendikallama oran Dokuma i kolunda %82,77'dir. Kamu ve zel iyerlerinde cinsiyet ayrmna gre ii ve sendikal ye saylar ise yledir: Erkeklerde sendika yelii oran %58,53; kadnlarda ise %59,75tir. Dokuma ikolunda 413,077 erkek ve 173,301 kadn ii grnmektedir. Trkiye toplam ii oranlar iinde dokuma i kolunda alan oranlar ise: erkeklerde %9,48 ve kadnlarda %23,64tr.Grld gibi sendikal kadn oran erkeklerden daha fazladr. Sendikalarda temsil edilme oranna bakldnda bu orann ok az temsil edildiini gryoruz. Tekstil alannda sendikal alan kadnlarn %99u zel sektrnde ; %0,96s ise kamu

sektrnde bulunmaktadrlar. Kadnlarn kamu sektrnde sendikallama oranlar %100n zerindedir. zel sektrde sendikal olunduunda iten atlma tehlikesi bulunmaktadr. gvencesinin olmamas, sendikaya yelikte her an iten atlma tehlikesi yaamas, kadnlarn zel sektrde sendikallamasnn nemli nedenlerinden biridir.

18

Evlenme nedeniyle iten ayrlanlarn ok byk bir blm(%82,51) zel sektrdeki ilerinden ayrlmaktadr. Evlenme nedeniyle kamu iyerlerinden ayrlanlarn oran (%17,48) olduka dktr. (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl: 2005) Bunun en byk nedenlerinden biri hamile kald, doum izni ald iin vs. gibi nedenlerle zel iyerlerinde hemen her zaman iten atlma tehlikesinin bulunmas; kamu iyerlerinin byk blmnn 100 kadn iiden fazla ii altrmalar nedeniyle kre vs. gibi kadnn ilerini kolaylatrma olanan yaratmas; iten atlma tehlikesi olmad iin yallk gvencesi olarak grd emeklilik hakkna sahip olabileceini bilmesidir. Dnlenlerin aksine kamu sektrnde alan kadnlarn evlilie bir gvence olarak bakmadklar aka ortaya kmaktadr. Trkiyede alan kadnlara ynelik almalar, ataerkil egemen nyarglar ve cinsiyet temelindeki ayrmclklar dolaysyla kadnn alma hayatndaki ikincil konumunu, kalknma srecinin kendiliinden ortadan kaldramayacan gstermektedirler.

2. ENFORMEL ALIMA
Bu blmde, kadnlarn youn olarak istihdam edildikleri enformel sektr incelenecektir: Nitekim, aratrma konusu olan tekstil sektr younlukla kadnlarn alt bir sektrdr ve aratrmaya katlan alan kadnlardan iki tanesi enformel sektr iin de almaktadrlar. Bilindii gibi, retimden pazara sunuma kadar uzanan srecin tm ya da bir blm yasal dzenlemelerin dnda kalan ekonomik faaliyetlerin tm enformel sektr olarak tanmlanmaktadr. (Miniba, 1997:107) Bu sektrn nemli zelliklerinden birisi de proleter kimlikli alanlar kimliksizletirmesidir. Miniba'a gre, enformel sektrn boyutlarnn artmasnda: 1960'larn ortalarnda sermaye birikimi tkankl ve retimdeki gerilemeyle ortaya kan ve 1970'lerde isizlik ve enflasyonun birlikte artmas eklinde kendini gsteren uluslararas krizin devam etmesi... Ksacas, karlarn art hzndaki dme belirleyici olmutur. (Miniba, 1997:108) Enformel sektr, devlet ve formel sektr tarafndan e zamanl olarak desteklenmektedir. Bunun en nemli nedeni karlardaki dme olmaktadr. Koullar nedeniyle irketler devlet denetiminden kurtulmak iin klmeyi tercih ederken; devlet hem isizlii belli lde emdii iin hem de sendikallamay ortadan kaldrd iin enformel sektrdeki istihdama gz yummaktadr.

19

Tekstil alannda enformel alma iki ekilde olmaktadr: Birincisi evde yaplan retim. kincisi ise herhangi bir iyerinde yani ev dnda yaplan retimdir. Birincisine dantel, diki, nak, kazak yapma; para ba i yapma vs. rnek verilirken ikincisine herhangi bir kk iletmede yaplan, dk cretli bazen asgari cretin altnda bir cretle yaplan, alma sresi ou zaman belirsiz, alma mekanlarnn salksz olduu, sigortasz, sendikasz vs. gibi gvenceden yoksun kayt d iler rnek verilebilir. Birincisi alma olarak nitelendirilmezken, ikincisi alma olarak nitelendirilebilmektedir. 1980li yllarda Trkiyenin da alma srecinde ucuz emek olarak alan kadnlardan yararlanarak d dnya ile rekabet eden konfeksiyon sektr, ilk sray almtr. Enformel Tekstil ilerinde, kendi evlerinde alan kadnlarn durumlar aratrmalar sonucu u ekilde ortaya kmtr; zellikle vasfsz, evli ve ocuklu (dolaysyla darda i bulma olana dk olan) kadnlar tarafndan ya da kocalarndan evin dnda alma izni alamayan kadnlar tarafndan, ev ve alma yaamnn sorumluluklarn badatrma isteiyle tercih edilmekte, eve i verme sistemi ok yaygn bir biimde blmn pekitirdii iin toplumca da desteklenmektir Evde yaplan iler, cinsiyeti i drt duvar

arasnda skmlklar, para bana aldklar cretlerin yetersizlii, alma saatlerinin belirsizlii ve uzunluu ve sosyal gvencesizlii asndan en kt konumda olan ilerdir. 1970lerden bu yana dnya ekonomisinin krize girmesi ile ortaya km enformel sektr, esnek retim kapsamnda deerlendirilmektedir. Kayt ddr ve hibir sosyal gvenlik kuruluuna bal deildir. Birbirinden farkl kk retim birimleri fason ilikilerle birbirine balanmtr. retim srelerin baz aamalar taeron irketlere devredilmektedir. Bu nedenle hem gelimi hem de gelimekte olan lkelerde ihracata dayal retim yapan emekyoun dolaysyla uluslararas rekabetin ucuz emee dayandrld tekstil sektrnde byk lde yaygnlamtr. 1970lerden beri dnya pazarnn karmaklaan ve deiken ve istikrarsz pazar koullarnda zellikle esnek emek talebini kadn iiler karlamaktadr. Bu kk atlyelerde, her trl i gvencesinden yoksun, rgtlenme olanandan yoksun alan kadnlar, bir kez daha bir smryle karlamaktadr. Tekstil alannda enformel olarak alan ve sendikal olamayan kadnlarn byk bir blm de kendi evlerinde almaktadrlar. Son yirmi ylda eve i verme orannda nemli artlar olmutur. Bu alma eklinde de daha ok evli ve ocuklu yani i bulma olana dk kadnlar almaktadr. Bu tr alan kadnlar, drt duvar arasnda skmakta izole edilmi, asgari cretin bile ok ok altnda cretler almakta, istihdam statleri belirsiz, alma saatleri

20

belirsiz, uzun ve sosyal gvencesiz almaktadrlar. Evde enformel alan kadnlar en kt konumda olan cretli kadn emeini oluturmaktadrlar. Bunlarn korunmaya ihtiyalar bulunmaktadr. stanbul evresinde yaplan bir aratrmaya gre, evde i yapan ve % 90.4' evli ve vasfsz olan kadn iiler iverene byk avantaj salamaktadrlar. nk eve i vermedeki para bana maliyet, asgari cretle ie alnm olan iinin yaratt birim maliyetin ok altnda olmaktadr. Bu nedenle, kadnlarn asgari cretten de dk cretlerle alt eve i verme sisteminin giderek artt grlmektedir. (Ansal, 1997:10) Bu tr ksmi alma, daha ok evli, ocuklu ve ailesinden izin alamayan kadnlarn, alma yaamnn sorumluluklarn badatrma isteiyle tercih edilmektedir. Bu alma ekli cinsiyete dayal iblmn pekitirdii iin toplumca da desteklenmektedir. Bu tr alma genellikle dzensiz ve dk cretli bir alma ekli olmaktadr. Birok lkede, uygulanan istikrar ve yapsal uyum programlar i arayan kadnlar enformel sektrde standart d alma biimlerine girmeye zorlamaktadr. Ayrca yapsal uyum programlarnn bir paras olan zelletirme ve devletin kltlmesi, kamu hizmetlerinin daraltlmas, kamusal istihdamn azaltlmas gibi nedenler kadnlar istihdam edildikleri kamu sektrnn dna itmektedir. Bylece pek ok kadn, kresellemeden kaynakl, alma yasalarnn uygulanmad, sosyal gvencenin olmad, sendikalamann girmedii ihracata ynelik enformel sektrde almaya itilmektedir. Bu konuda Toksz, unlar sylemektedir: Kreselleme ve yapsal uyum olarak adlandrlan sre bundan sonras iin dzenli cretli kadn emeinin gelime ansnn snrl olacan gstermektedir. Artk igc piyasasna girmek isteyen kadnlar, i bulma anslarnn iyice azaldn, cretli ilerden evde yaplan gelir getirici faaliyetlere doru bir kay olduunu grmektedirler. Kadnn enformel sektrde istihdam olarak adlandrlabilecek bu gelime, kk lekli ilerlerinde kadnlarn dk cretle ve sigortasz olarak altrlmalar biiminde olabilecei gibi evde para ba i yapmalar biiminde de olabilecei gibi de olabilmektedir. zellikle evde yaplan para ba alma, aile ykmllkleri olan kadna bir miktar gelir salama imkan sunmakta ama kadn drt duvar arasna hapsederek, emeinin youn smrsne yol amaktadr. Kentte alan kadnlarn % 56,'nn sosyal gvenliinin olmad, bu orann krdan kente g ederek alan kadnlarda %88,9'a kadar kt grlmektedir. Sosyal gvenlikten yoksun olarak alan bu kadnlarn enformel sektr kapsamnda altklarn syleyebiliriz... Konfeksiyon ikolundaki firmalarn zellikle sipari yetitirmeleri gereken dnemlerde eve i verme yoluna gittikleri ve

21

iyerine yakn oturan kadnlarn istihdam edildii grlmektedir. (Toksz, 1998:67) alan kadnlarn sendikallamasnn nnde eitli engeller bulunmaktadr. Bunlardan biri kadn alanlarn byk blmnn zel sektrde sendikallamann zor olduu zel sektrde almasdr. Bir dier neden, ok byk sayda kadn alann enformel sektr kapsamnda yer alan kk iletmelerde almasdr. Bu iletmeler yasa kapsamnda yer almad iin her trl yasal gvenceden ve rgtlenme imkanlarndan yoksun iletmeler olmaktadr. Sonu olarak, enformel sektr, yasal dzenlemelerin dnda kalan btn ekonomik faaliyetleri ifade etmektedir. 1970lerden sonra isizlik ve enflasyon art sonucunda oluan uluslararas krizin devam etmesi ile ortaya kmtr. Enformel sektre, hem formel sektr hem de devlet tarafndan, isizlii emdii ve sendikal rgtlemeyi engelledii iin gz yumulmaktadr. Enformel sektrde irketler devlet denetiminden kurtulmak iin klmekte ve taeronlamaktadrlar. Trkiyede enformel sektr zellikle tekstil alannda olumutur. Enformel sektrde, byk oranda kadnlar istihdam edilmektedir. Bu retim iki ekilde evdeki rollerinin yaplmaktadr, evde ve kk atlyelerde. Bu iler kadnlar ve aileleri tarafndan tercih edilen iler durumuna gelmilerdir. Hem isiz kalmaktan kurtulmak, hem de devam olan bu ilere kadnlar zellikle ynlendirilmektedirler. Bu sektr esnek retim kapsamnda deerlendirilmektedir. Kayt ddr ve hibir sosyal gvenlik kuruluuna bal deildirler. alma saatleri belirsizdir. Asgari cretin bile adlnda cretler almaktadrlar. Daha ok rekabete girerek ihracat yapan tekstil sektr gibi kadn emeinin youn olduu bir sektrdr. Dolaysyla btn yasal gvencelerden soyutlandklar iin rgtsz yani sendikaszdrlar.

22

II.BLM SENDKA, SOSYAL POLTKA VE KADIN A. SENDKA VE SOSYAL POLTKA 1.SENDKA

Bu blmde, sendikalar ve sendikalarn ilevleri incelenecek, sendika trleri tantlacaktr. Sendikal haklar sosyal ve ekonomik haklar arasnda yer almaktadr. Sendikal haklarla, sendikal rgtlenme, toplu pazarlk ve grev haklar bir btn iinde anlatlmak istenmektedir. nk bu haklarn tm birbiriyle balantl, biri olmadan dieri dnlemeyecek haklardr. Bireyin ekonomik ve toplumsal haklar arasnda bulunan tm haklar gibi sendikal haklar da bireye tannan ve devlete, bu haklarn korunmas ynnde ykmllkler ykleyen haklardr. Sendikal haklar, sendika zgrl, sendikalarn bamszl ve sendika okluu ilkelerini de beraberinde getirmektedir: bamsz olmaldr. denmektedir. ilerin Sendikalarn serbeste kurulabilmeleri gerekir. Sendikalar Devlete verene veya devlete baml olan sendikalara 'sar sendikalar' karlarn deil, iverenin karlarn korumaktadrlar.

baml sendika da yar resmi nitelikte bir kurulu olduundan devletin veya partinin emir ve istekleri ynnde davranmak zorunda kalacaktr. Sendikalarn okluu ilkesine gre ise, bir i kolunda birden ok sendikann varlyla ayr gr temsil eden sendikalara girme olana tannacaktr. Ama bunun da dezavantaj da vardr. rgtll blnen iiler taleplerini dile getirmek anlamnda yeterince etkili olamayacaklardr. Sendikalar, alma koullarna bir tepki olarak ortaya kmlardr. Temel amalar alma koullarnn dzeltilmesi olmutur. Sendikalar, iilerin karlarn korumak amacyla kurulmulardr. Bu nedenle iyerinde bata cret olmak zere alma koullarn iilerden yana dzeltmek gibi faaliyetleri olmutur. i sendikalar, iilerin ekonomik ve toplumsal durumunu dzeltmeye altklarndan, ii sendikalarn bir kendi kendine yardm mekanizmas olarak deerlendirebiliriz. i sendikalar da yelerinin ekonomik ve toplumsal karlarn, iveren karsnda korumay amaladklarndan birer mesleki kurululardr. Ayrca ii sendikalar, ii snf adna rgtlendikleri ve ii snf adna yeni haklar ve gvenceler elde etmeye altklar iin ise snf rgtleridir.

23

"Webb'lere gre: sendikalar iilerin alma koullarn iyiletirmek iin oluturduklar srekli bir birliktir. Sendikalar kurulu amalarna varmak iin a)- iverenlere kar tek tarafl kurallar koyarak b)- iverenlerle toplu pazarlklara giderek c)- yasama gcn etkileyerek yoldan etkinlik gsterirler. "( Koray, 1987:48) "Sendikalarn grev silahyla donatlan toplu pazarlk hakk, onlarn yeleri olan iiler adna kullandklar en etkin ve en dorudan etkinlikleri olmaktadr. olmakla birlikte daha geni kapsaml istekler Toplu pazarlklar ve toplu yolunun dnlmesi szlemeler ilerindeki alma koullarnn dzeltilmesinde sendikalar iin etkin bir ara iin yasama gerekmektedir. Bu nedenle geni kapsaml istekler ve yaygn uygulamalar iin sendikalar yasama organn ve siyasal iktidarlar etkileme gcn kullanarak bu yolda yasalarn karlmasn salamak durumundadrlar. "( Koray, 1987:48) Sendikalarn temel amac, alma koullarnn iyiletirilmesidir. Sendikalar, iilerin karlarn gzetilmesi ve alma koullarnn belirlenmesinde, iverenin tek tarafl dzenleme yetkisinin kendileriyle paylalmas mcadelesi vermektedirler. alma koullarnn en nemlileri: cret, i gvencesi, i gvenlii, ii sal gibi konulardr. Sendikalar, ulusal dzeyde ise, iilerin ulusal gelirden aldklar pay ve gelir dalm zerinde odaklanmaktadrlar. Sendikalarn ii hareketinin benimsedii amalarnn gerekletirilmesi konusundaki ideolojileri lkeden lkeye, blgeden blgeye ve sendikaclk hareketlerine gre deiiklik gstermektedir. Sendikaclk hareketleri de dnce akmlarndan byk lde etkilenmitir. Sendikalar bu dncelere gre deiik ideolojiler benimsemilerdir. Bu grlerden birincisi "Marx'n bilimsel sosyalizmi'dir. Burada temel ama, siyasal eylemdir. Devrimci amalarn gereklemesi iin sendikalar da gereklidir. i snfnn uzun sreli karlarnn gereklemesi iin siyasal rgtlenmelere ihtiyac vardr. Byle bir rgt olan sendika, siyasal iktidarlar zerinde etkili olacaktr. Bu gn dnyada bu gr benimseyen eitli gl sendikalar bulunmaktadr. (Fransa'da Genel Konfederasyonu gibi.) Sosyalist lkelerde de bu grler benimsenmitir. Bu lkelerde sendikalar iilerin ekonomik mcadelelerine destek olmann yannda, iilerin iletme ynetimi ile devlet ynetimini renecekleri bir okul olarak benimsemilerdir.

24

Grlerden ikincisi "reformist (evrimci)" grtr. Bu gr zellikle

Bat Avrupa'da

benimsenmi ve Bat Avrupa'nn deiiminde nemli rol oynamtr. Bu grte ama, kapitalist sistemin korunmas, fakat siyasal demokrasi, toplumsal refah ve haka bir gelir dalmna ulalmasdr. Bu amalarla ekonomik ve siyasal adan rgtlenme yolunu semi ii hareketi ve sendikalar, balangta, genel oy hakk gibi siyasal demokrasiyi gerekletirecek isteklerde bulunmulardr. Siyasal demokrasiden sonra sosyal refah ve sosyal eitlik yolundaki abalara ynelmilerdir. reformist Fabian Sosyalizmine dayandrlmaktadr.) Sendikaclk hareketini etkileyen nc gr, A.B.D. deki sendikacl etkileyen meslek sendikacldr. Bu anlayta yalnzca yelerinin mesleki ve ekonomik karlarn korumay amalanmaktadr. Bu anlay benimseyen sendikalar, kendi yelerinin yaama ve alma koullarnn iyiletirilmesini, geni kapsaml toplumsal amalara tercih etmilerdir. Bu anlayta iyeri sendikacl ve toplu pazarlklar nem tadndan haklarn alnmasnda kullanlacak tek ara da toplu pazarlklar olmaktadr. Mesleki karlara arlk veren sendikaclk anlaynda genel anlamda bir sosyal politikann oluturulmas ynnde byk bir ama gzlenmemitir. Oysa toplumsal politikalarn oluturulmasnda etkin rol oynamlardr. Sonu olarak: sendikal haklar, sosyal ve ekonomik haklar arasnda yer alrlar. Sendikal haklar arasnda; sendikal rgtlenme, toplu pazarlk ve grev haklar yer almaktadr. Btn bireysel haklar gibi, sendikal haklar da bireye tannmtr ve devlete korumas gerekmektedir. Sendikalarn, zgr, bamsz ve tercih iin birden fazla olmas gerekmektedir. Sendikalar, iilerin karlarn korumak iin ortaya kmlardr ve temel amalar, alma koularnn dzeltilmesidir. Sendikalar, yelerinin ekonomik ve toplumsal durumunu dzeltmeye altklarndan hem birer kendi kendine yardm mekanizmas hem iverene kar iinin, toplumsal ve ekonomik karlar savunduklarndan birer mesleki kurulu, hem de snf rgtdrler. Sendikalarn ii hareketinin amalarnn gelitirilmesi konusundaki ideolojileri deiebilmektedir. Bunlar: bilimsel sosyalizm, reformist gr, meslek sendikacl gibi ideolojilerdir. reformist sendikaclk, toplumlarn alanlarnn koullarn iyiletirme ynnde deitirme amac tadklarndan, (rnein, ngiliz sendikacl, lml ve

25

2.SOSYAL POLTKA
Bu blmde sosyal politika kavram incelenecek, sosyal politikann alanlarla ilikileri ele alnacaktr. Sosyal Politika'y "belli bir dnemde bir lkenin ekonomik ve sosyal olanaklar dahilinde maddi ve kltrel yaam koullarnn deimesi ve dzelmesi amacyla ulusal dzeyde alnan nlemler btn" biiminde tanmlamak olanakldr." (Koray, 1987:4) Politikann alanlar iin nemli olan dallarndan biri olan Sosyal Politikay G.Kessler u ekilde tanmlamaktadr: "Sosyal snflarn hareketleri, gelime ve elimeleri ve mcadeleleri karsnda devleti ve hukuk dzenini ayakta tutmaya ve srdrmeye ynelmi bir politikadr." "Sosyal politikann amac devleti ve hukuk dzenini srdrmek ve adalet dncesini gerekletirmektir. Bu nedenle sosyal politika ayn zamanda bir sosyal denge ve uzlama politikasdr. O halde, sosyal politikann ilk amac toplumsal dengenin korunmas ve sosyal gruplar arasnda uzlamann salanmas daha sonraki amac ise, sosyal gruplar arasndaki elikilerin ayrmlarn giderilmesidir."(Koray, 1987:3-4) Sosyal politika, ii snf ile burjuva snf arasndaki elikilerin ve kar atmalarn azaltlmas iin gndeme geldi. 18 yzyln ikinci yarsnda sosyal politika, endstrileme ve kentleme nedeniyle ortaya kan sefalete ve tehlikelere kar ii snfn korumak amacyla ekonomik ve sosyal yaamdan alnan nlemlerin btn olarak grlyordu. Ancak II. Dnya Savasndan sonra, sosyal politika kavramnn anlamnda ve uygulamasnda nemli oranda deiiklik ve gelime grmeye balamtr. Sosyal politika, konusunda oluturulan nlemler, ok ynl ve eitli olmaya balamtr. Yalnz ii snf iin deil dier sosyal gruplara da ynelmitir. Bylece sosyal politikann anlam genilemi yalnz ii ve iveren arasnda snrl kalan denge zelliinden taarak, her zaman ve her yerde bavurulan sosyal denge zelliine kavumu. Bylece, belli bir dnemde belli bir sosyal bilincin etkisiyle oluturulmu olan sosyal dzen toplumlarn sahip olduu anayasalara yansmtr. "alma hakk ve tam alma olanaklarnn yaratlmas temeline dayanan ve btn bireyler iin en az bir yaam dzeyi salamay amalayan bir sosyal devlet dzeni, ancak toplum dzeninde "sosyal adalet"in gerekletirilmesiyle olanakldr. Bunun iin ncelikle toplumdaki alma ilikileri (endstri ilikileri) igc ile sermaye arasnda (ikincisinin birinciyi smrmesine olanak vermeyecek) dengeli ve uyumlu bir biimde dzenlenmelidir. Bu da ancak taraflarn zgr iradelerine dayal grevli ve toplu szlemeli bir endstri ilikileri

26

sisteminin kurulmasyla olanakldr. te yandan, toplumdaki tm bireylerin imdiki yaantlarnn ve geleceklerinin "sosyal gvenlik" altna alnmas, onlara salk, konut hakk verilmesi, retimin salanmas... sosyal bar ve denge iin devletin yapmas gereken temel grevlerdir." (Koray, 1987:5-6) Sonu olarak, Sosyal politika, ii snf ile burjuva snf arasndaki elikilerden ve kar atmalarn azaltlmas amacyla gndeme gelmitir. Endstrileme ile kentleme nedeniyle ortaya kan sefalete ve tehlikelere kar ii snfn korumak iin sosyal-ekonomik yaamdan nlemler alnma ihtiyac duyulmutur. Sosyal politikada ama devletle hukuk dzenini srdrmek iin burjuva ile ii snf arasnda, alnan sosyal denge ve uzlama politikalar olmaktadr.

3.SOSYAL POLTKANIN OLUUMUNDA SENDKALARIN ROL

Bu blmde sendikalarn sosyal politikann olumasnda olan rolleri incelenecektir. Sendikalarn sosyal politika oluturmalarndaki rol ekonomik ve siyasal mcadelelerinden sonra balamtr. Sosyal politikada sendikalarn oynadklar rol lkeden lkeye, blgeden blgeye hatta benimsedikleri ideolojilere gre farkllklar gstermitir. rnein Avrupada grlen reformist sendikaclk anlaylarnda sendikalar, toplumsal politikann oluturulmasnda daha etkin rol oynarken, daha ok Amerikada karlalan mesleki karlar korumak amacyla rgtlenen sendikalarn genel anlamda bir sosyal politika oluturmasn ynnde byk bir ama ve aba gstermeleri pek beklenmeyecektir. "Sendikalar ilk olarak iverenlere kar toplu pazarlk yoluyla, ikincisi siyasal iktidarlara kar ya siyasal partiler araclyla ya da bir bask gurubu olarak iki yoldan sosyal politika oluturma olanana sahiptirler. Bunlardan birincisi tmyle iyerindeki alanlar ynelik dzenlemeler olarak dar anlamda bir sosyal politika olurken, ikincisi yine alanlara ynelik olsa da geni kesimleri ilgilendiren dzenlemeler olacaklardr."( Koray, 1987:49) Sendikalarn benimsedikleri ideolojiler ne olursa olsun, amalarnn banda yelerinin ekonomik karlarn korumaktr. Bunu yelerinin cret konusu olan yasal dzenlemelerde de grebilmekteyiz. Sendikalar, ya dar anlamyla yeleri adna geni anlamda da ii snf adna iyerindeki retimden veya ulusal retimden alanlarn daha haka bir pay almasn toplu szlemelerde grebileceimiz gibi yasama organndan talep ettikleri sosyal gvenlik, gelir dalm gibi

27

amalamaktadrlar. zellikle Avrupada sendikalar daha gl rgtlendikleri iin, gerek toplu pazarlklar yoluyla gerekse yasama organn etkileme yoluyla sosyal politikann oluumunda nemli oranda rol oynamaktadrlar. Ekonomik karlarn korunmas toplu pazarlklar asndan en sk kullanlan yol olsa da, i gvencesi, sosyal gvenlik gibi konular da yasalarla dzenlenmektedir. Bu nedenle iyerindeki ekonomik durumun dzeltilmesi, ekonomik karlarn korunmas anlamnda geni anlam bulmaktadr. Yani toplu pazarlklarn etkinlii baka lkenin ekonomik durumu olmak zere uygulanan ekonomik ve sosyal politikalara yakndan baldr. Bu nedenle toplu pazarlklar yoluyla sosyal politikann oluturulmas, sendikalarn yasama organn etkileme gc ve koullarna baldr. Emein karsnda da iveren kesimi eitli odalar ve sendikalar evresinde

rgtlenmektedir. Bu kurulularn temel amalarndan biri, siyasal iktidarlar kendi istedikleri ynde etkileyecek bir bask grubu rol oynamaktr. "i sendikalar deiik amalar, deiik aralar ve deiik konularla bugn de sosyal politikann oluturulmasnda nemli roller oynamaktadrlar. Bu roller toplu pazarlklarla balamakta ve siyasal yapdaki etkinlikle srdrlmektedir. Sendikalarn sosyal politikada oynad rol, sosyo-ekonomik gelimelere gre deitii gibi, cretlilerin yapsndaki deimelerden de etkilenmektedir. Hizmet kesiminin arlk kazanmas, kadn igcnn artmas gibi deiimler sendikalarn gerek toplu pazarlktaki isteklerini, gerek yasama ynndeki abalarn etkilemektedir. Gnmzde kadn-erkek eitlii, yarm gn alma, kadnlarn alma yaamnda korunmas ocuk bakm gibi konular sendikal politikalarn arasna girmektedir."( Koray, 1987:51) cretliler toplumuna dnen gnmz toplumlarnda cretlilerin kurduklar sendikalarn, gerek toplu pazarln bir taraf olarak gerek bir bask grubu olarak kendi istedikleri ynde baz haklar elde etme asndan etkin olacaklar aktr. alan kadn ve sendika arasndaki engellerin almas iin hem alan kadnlar hem de sendikalar asndan nemlidir. Kadnlar iin nemlidir nk kadn iiler alma yaamnda karlatklar sorunlarla tek bana deil, rgtl olarak kar koyabilirler. Sendikalarn, toplumun geni kesiminin, ekonomik ve demokratik haklarnn elde edilmesinde ve sermayeye kar korunmasnda nemli rol bulunmaktadr. Sendikalarn, demokrasinin kurumlamasnda ve toplumsal yaamn demokratikletirilmesinde de nemli yeri

28

bulunmaktadr. Sermayenin gc karsnda, emeki halkn rgtlenmekten ve kendini bu ekilde ifade etmekten baka ans bulunmamaktadr. Siyasal adan da emeki kesimler, rgtleri sayesinde taleplerini dele getirebilir, yrtme zerinde demokratik bir bask oluturarak, demokratik davranta bulunabilirler. Sendikal katlmn ykseldii ve etkinletii oranda, sendikalarn toplumsal yaamdaki rol de artacaktr. Sendikalarda kadnlarn rgtlenmesinden ve sendikalarn ynetim mekanizmalarnda yer almalar, sendikal demokrasinin gerei olduu kadar, emeki kesimlerin toplumsal ve siyasal yaama daha gl bir katlm gerekletirmelerin nemli bir kouludur. Toplumda grlen ve kadnlar ikincil klan, toplumsal ve siyasal yaama katlmn engelleyen cinsiyete dayal iblmnn, ii ailelerde ve sendikal yaplanmalarda sorgulanmamas ve deitirilmemesi kadn iinin demokratik katlmn engellemekte olduu gibi btn olarak emekilerin potansiyel glerinin yarsn da ilevsiz klar. ... kadn iiler zerine eilmenin ii snfn blc deil, glendirici etkileri olaca sylenebilir. Kadn iiler, snfn bir yesi olarak uradklar smrnn yan sra, cinsiyete dayal toplumsal iblm ve ayrmclk nedeniyle ayrca ezilmektedirler. Cinsiyeti iblm, sermayenin daha da glenmesine hizmet etmekte olduu iin yeniden retilmektedir. Dolaysyla bu cinsiyeti mantn her alanda sorgulanmas kadn zgrletirecei gibi ii snfn da sermayeye kar gl klacaktr. (alayan, 2002:309-310)

Sonu olarak: politikaya olan

Sendikalarn sosyal politikann olumasnda eitli rolleri vardr. Sosyal etkileri, sendikalarn benimsedikleri ideolojilere gre deiiklikler

gstermektedir. rnein, Avrupadaki sendikalarn benimsedikleri reformist gr daha etkili olmu iken, Amerikadaki mesleki sendikacln etkisi pek olmamtr. Sendikalarn benimsedikleri ideolojiler ne olursa olsun amalarnn banda yelerinin ekonomik ve sosyal karlarn korumak gelmektedir. Sendikalar, hem iverene kar toplu pazarlk yoluyla, hem siyasal iktidara kar siyasal partiler araclyla hem de bask grubu olarak sosyal politikann olumasnda rol oynarlar. ncelikle dar anlamda toplu pazarlklar yapmak yoluyla sosyal politikay dar anlamda etkilerken daha geni olarak politikann olumasnda rgtl olarak bask grubu oluturarak, etkide bulunur ve geni anlamda sosyal politikann oluumuna katlrlar. alan kadnlar konusunda da sosyal politikalarn nemli ilevleri bulunmaktadr. Kadnlarn sendikalarda nemli bir g olarak, sosyal politikann oluturulmasnda etkisi kanlmaz olacaktr.

29

B. TRKYEDE SENDKALAR VE POLTKAYA ETKLER 1.TRKYEDE SENDKACILIIN GELM

Bu blmde; Trkiyede sendikacln tarihsel geliimi izlenecek ve Bat sendikal geliimi ile ilikisi ele alnacaktr. Demokrasinin douumu ve geliimi, sendikaclk ve ii hareketiyle yakndan ilgilidir. Bat toplumlarnda, demokratiklemenin gerisinde ii hareketinin ve harekete dayanan siyasal mcadelelerin olduu grlmtr. Yani demokrasi, kapitalizmin douunun sonucu kendiliinden ortaya kmam, kapitalizmin geliiminin sonucunda doan ii snfndan kaynaklanan siyasal hareketlerin sonucudur. Gnmzde de Bat toplumlarnda demokrasinin gelimesinde ve korunmasnda nde gelen gvencenin ii hareketi ve ona dayanan siyasal oluumlar olmaktadr. Demokratikleme ile ii hareketi arasndaki iliki iki ynldr: Bir taraftan ii hareketinin varlk kazanabilmesinin temel siyasal koullunun demokratikleme ve dier taraftan demokratiklemenin gereklik kazanabilmesinin nedeni de ii hareketinin oluumuna ve etkinliine baldr. Ayrca demokratik toplumun belirleyici bir zellii de rgtllktr. yaamn Bireyler, rgtlenme ykledii zgrlnden yararlanabildikleri lde, demokratik kendilerine

sorumluluklarnn gereklerini de yerine getirebilmektedirler. Batda sanayi devrimi sonrasnn en nemli rgtlenme biimi sendikaclktr. i snf bir yandan ekonomik ve sosyal karlarnn gerektirdii dorultuda sendikal rgtlenme abasna girerken, deer yandan toplumun demokratiklemesi iin aba gstermitir. Sanayilemeyle paralel, genel ve eit oy hakknn elde edilmesi ve gnmzdeki demokrasinin dzey ve ierik bakmndan gelimesi ynndeki en son kazanmlarn gereklemesine kadar ii hareketinin nemli katklar olmutur. Ksaca Kapitalizmin gelimesiyle paralel olarak, ii snf, ortaya kmtr. Bunla ilikili olarak da ii hareketleri, rgtlenmesi ve demokratik savam ortaya kmtr. Batdaki sendikal mcadele ile Trkiyedeki sendikal mcadele arasnda farkllklar bulunmaktadr. Batdaki sendikal rgtlenme ve sendikal haklar, ii snfnn uzun sren hareketleri sonunda kazanlmtr. Avrupada sendikalar kurulmadan nce ii hareketlerinin varlndan sz edilmektedir. Avrupadaki alanlardan yana deitirmekti. Bugn, ii hareketinin temel hedefi toplumu Avrupadaki sendikalar, bu oluan mcadele

geleneini devralmakta, toplumsal hareket olma zelliini korumakta ve sosyal snf olma zelliini pekitirmeye devam etmektedir.

30

Batda demokrasinin oluumunda da sendikalarn ve ii hareketlerinin nemli bir yeri vardr. i snfnn verdii genel oy hakk, sosyal ekonomik hak ve zgrlklerin mcadeleleri sonucunda demokratik sosyal refah haklar, kazanlmtr. Devlet, ekonomide hakem durumunda, ii snf ile sermaye arasnda mdahale edebilir duruma gelmitir. Sendikallar, sendikal demokrasi mcadelesinde ise, bir snf temsil eden, snf adna mcadele verir taraf olma zelliklerini kazanmlardr. Trkiyede ii snfnn douu ve sendikal mcadele, Batdaki gibi olmamtr. Batda temel haklar ii snf ve mcadelesi ile kazanld halde, Trkiyede Batdaki anlamda bir ii hareketi ortaya kmamtr. Trkiyedeki mcadelesi sonucunda kazanlmamtr. Trkiyede, endstrileme dzeyi ve cretlilerin durumu gibi zellikler batdan farkl bir seyir izlemitir. Batda ilk mcadele rneini veren burjuva snf olmutur. Burjuva snf mcadele asndan ii snfna rnek olmutur. Bylece Batda yzyllara yaylan ve siyasi otorite karsnda sivil toplumun glenmesiyle ortaya kan bir demokrasi mcadelesi bulunmaktadr. Fakat bu zellik Trkiyede yaanmamtr. Trkiyede Batdaki anlamda demokrasinin gerisinde ii hareketinin mcadeleleri grlmemitir. Trkiyedeki demokrasi srekli karsnda rnek ald bir Bat Demokrasisini grmtr. Batda rgtl bir g olarak ii hareketi srekli demokrasinin oluumunda ve geliiminde rol oynarken, Trkiyede 1789 Fransz Devriminin eitlik zgrlk temeline dayanan demokratik dnce ve oluumlarnn etkiledii II.Enternasyonal erevesinde ortaya kan Almanyadaki Spartakislerin etkisinde kalmtr.. Trkiyede demokratik hareketler, halk ynlardan yoksun fakat Batda elde edilen kazanmlarnn etkisinde olan asker-sivil aydn kadrolarnn eseri olmutur. Yani Bat ii hareketlerinin uzun yllar sren araylar sonucunda bulunup benimsenen demokrasi modelleri, Trkiyeye nceden bilinen ve benimsenen modeller olarak rnek olmutur. Trkiyede adalama ve demokratikleme mcadelesini sivil toplum gleri deil, brokrasi ve aydnlar vermilerdir. Bu nedenle sivil toplum glenmemi onun yerine devlet brokrasisi glenmitir. Trkiyede demokrasinin douunda ve geliim srecinde belirleyici bir unsur olarak iinin gcnden sz edilememektedir. rnein 1970lere dein Trkiyede ii snf hareket deil, bir rgtlenme olarak deerlendirilebilmektedir. Trkiyede sosyo- ekonomik ve siyasal koullar demokratik rgtlenme haklarn engelleyici zelliktedirler. Batdaki gibi sosyal snf ve sivil toplumun gelimemi olmas ve demokratik mcadelenin nclnn, asker, sivil brokrat ve aydnlar tarafndan verilmesi verilen sendikal haklar, batdaki gibi ii snfnn

31

sendikal haklar, demokratik sonucunu dourmutur.

haklar

ve zgrlklerin baka bir dnem geri alnmas

Trkiye'de sendikaclk tarihi 2. Merutiyet dnemine kadar dayanmaktadr. 2.Merutiyetin getirdii zgrlk havasndan etkilenen hareketler 1909'da 'Tatil-i Egal Kanunu' ile yasaklanmtr. Bu dnem 1947'den nceki en canl ii hareketleri olmulardr. 1923 ylnda toplanan zmir ktisat Kongresi'nde grev hakkna sahip sendikalarn kurulmas konusunda talepler gelmi ancak 1947'ye kadar sendikalarla ilgili bir yasa karlamamtr. 1925 ylnda sendikal rgtlenme konusunda baz giriimler olmu ancak karlan 'Takrir-i Skun Kanunu' ile bu giriimler de tmyle durdurulmutur. 1936 ylnda 3008 sayl ' Kanunu' karlm bu kanun ile devlet endstri yaamnda

oynad etkin role uygun olarak alma ilikilerini de dzenleme gereini duymutur. Bu yasada iiyi koruyucu hkmler getirilmi ama 'milli menfaatler' nedeniyle sendika, grev, lokavt haklarnda 'otoriter' bir sistem korunarak, bu haklara yer verilmemitir. 1947 ylnda ilk 'Sendikalar Kanunu' karlmtr. Bu dnem 2. Dnya Sava Sonrasdr. alma yaam ve sosyal gvenlikle ilgili yeni yasalar karlrken, 'Sendikalar Kanunu'nda karlmasna karar verilmitir. Bu yasada sendika zgrl asndan nemli ilkeler benimsenmi fakat, gl bir sendikacl nleyici hkmler de iermitir. Burada sendika yelii beden iilerine tannm; geni bir siyaset yasa getirilmi; sendikalara 120 TL denti getirilmi ve sendikalara toplu pazarlk ve grev hakk tannmamtr. 1947 ylnda kan Sendikalar Yasasndan sonra ilk sendikal hareket aratrma konusu olan dokuma ikolunda olmutur. 1952 ylnda Trkiye'nin ilk yurt apnda rgtl konfederasyonu TRK- kurulur. TRK'in kuruluu yle bir sre iersinde olmutur: 2.Dnya Savandan sonra Trkiye ile Sovyetler Birlii ilikileri gerginlemitir. Bu dnemde CHP ve DP ABD ile yaknlama politikalar izlemektedirler. Trkiye, Kore'ye asker gndermi ve NATO yelii de kabul edilmitir. ABD, Truman Doktrini ve Marshall yardm vs. gibi yollardan Avrupa'ya mdahale planlar yapmaktayd. Bu mdahale sendikal alanda da ngrlyordu. (rnein Amerikal sendikaclarn youn abalaryla Avrupa'nn en byk sol eilimli ii sendikas olan Fransz CGT (Genel i Konfederasyonu) 1947'de ikiye blnm ve daha sada yeni bir Konfederasyon CGT-FO kurulmutu.) Bu dnemde sol partiler kapatlr, yeleri arasnda

32

bamsz sendikalarn nderleri de vardr, bunlar 1951-1952'de tutuklanr. Bu koullar iinde birok ABDli sendika uzman 1951'den balayarak Trkiye'ye gelip nce zemin yoklamaya, sonra da ABD'li sendikaclar denetiminde Hr i sendikalar Konfederasyonu'na katlacak yurt apnda rgtl bir konfederasyonun kurulmasn nermeye balarlar. DP iktidarnn da bu nerileri onaylamas zerine; bir yandan Trkiye'ye gelen ABD'li sendikaclar sendikaclk eitimi vermeye, bir yandan da setikleri baz Trk Sendikaclar ABD'ye gnderip orada eitmeye giritiler. Bu eitim almalar sonucunda tm almalarn ekonomik haklarla snrlayan, dorudan alma yaamyla ilgili bile olsa siyasal saylabilecek konulara girmeyen 'Amerikan Tipi' sendikaclk anlay Trkiye'de de gelimeye balar. Bu dorultuda 1952'de TRK- kurulur.

Amerikal uzmanlarn rettii yalnzca ekonomik alanda ve insiyatifi devlete ve iverenlere brakp, onlarla uyumlu olma politikasn TRK- ilk kurulduu gnden uygulamaya koydu. Bu yolla TRK-, ABD'den nemli boyutlarda maddi ve nakdi yardm alr. rnein 19601970 dneminde yalnz AID (Uluslar aras Kalknma Ajans)'den ald para yardm, TRK'in ayn dnemde yelerinden toplad dentilere yakndr. (Gzel, t.y.:1856) Koray o dnemi yle anlatmaktadr: "Otoriter devlet anlay, yeterli bir endstrileme anlayn getirmitir. karlan Sendikalar Yasas'nda sonra devletin,

dzeyine ulalmayan bu dnemde, snrl bir alanda ve snrl etkinlikleri olacak bir sendikaclk sendikalarn kurulmas asndan da etkin kol oynad grlmtr. iler tarafndan ekingenlikle karlanan sendikalarn kurulmas iin o dnemin Hkmetinin bir bro aarak zendirici alma yapt grlmtr. (Koray, 1987:82) 1947-1961 Yllar arasnda sendikalar etkinliklerini daha ok eitim ve rgtlenmeye

ayrmlard. Bu dnemde gerek iktidar gerekse iktidar partileri sendikalar etkileyerek yanlarna ekmeye almlardr. 1961 Anayasas ile hem demokratik, hukuk ve sosyal devletin temeli atlm, hem de artk, snf ayrmna dayal bir toplumun yaps kabul edilmitir.1961 Anayasas'ndan sonra 1963 ylnda 'Sendikalar ve Toplu Szlemesi Grev Lokavt kanunlar' karlmtr. Anayasa ile sendika hakk tm alanlara tannmtr. Yani toplu szleme ve grev hakk 1963 ylnda tannabilmitir. Bu nedenle 624 sayl 'Devlet Personeli Sendikalar Kanunu' da karlmtr. (Bu yasa 1971 ylnda Anayasa'da deiiklikler yaplarak 'alanlar' szc 'iiler' diye yer deitirmitir. Bu yasa ile ii nitelii tamayan kamu personeli iin sendika hakk kaldrlmtr.) 1963 ylnda karlan yasalarla birlikte etkinlikleri iin uygun yasal, siyasal ve

33

sosyal bir ortam bulan sendikaclk hareketi gelimitir. Sendikalar hem mali adan hem de ye says adan gelimilerdir. tannmtr. "12 Eyll 1980'den sonra balayan dnem Trk Siyasal yaam asndan olduu gibi Trkiye'deki endstri ilikileri ve sendikaclk hareketi zerinde de gerek o dnemdeki uygulamalar, gerek daha sonra getirilen yasal dzenlemelerle byk etkiler brakmtr. Bu dnemde DSK ve ona bal sendikalarn etkinlikleri durdurulmu, sendikalarn ynetimleri kayyumlara braklrken yneticileri hakknda dava almtr. Dier sendikalarn da toplu szleme, grev haklarna ara verilmitir. Bu dnemde sresi biten toplu szlemeleri yenileme grevi 27 Aralk 1980'de karlan bir yasa ile 'Yksek Hakem Kurulu'na verilmitir. 1983'de yeni yasalar karlp serbest toplu pazarlk balayncaya der Trkiye'de toplu pazarlklarda zorunlu hakem uygulamas srdrlmtr. 7 Mays 1983 'de 1982 Anayasas dorultusunda 2821 sayl "Sendikalar Kanunu" ile 2822 sayl "Toplu Szlemesi Grev Lokavt Kanunu" karlmtr. Getirilen Yasa ile sendikalarn ikolu dzeyinde kurulmas ilkesi benimsenmi ve sendikalarn kurulaca 28 ikolu belirlenmitir. "(Koray, 1987:84) 1983 sonrasnda, yaplan yasal dzenlemeler, sendikal hareketin ideolojik ve siyasal snrlarn daraltm bu durum ekonomik ve toplumsal haklarn gelitirme koullarn arlatrmtr. Bu dnemde, sendikalarn bir bask grubu olma nitelii ve buna bal olarak siyasal ilevleri inkar edilirken, ayn zamanda 'sendikaszlatrmann', devlete izlenen bir politika olarak belirginlik kazand grlmektedir. Bylece 1970'lerde yaanan ekonomik krizin faturas sivil toplum rgtlerine zellikle sendikalara kartlyordu. Bat demokrasilerinde, sendikalarn siyasi yaamn dna itilmesi sz konusu deilken, Trkiyede 2821 sayl Sendikalar Yasasnn 37. maddesi sendikalara, temel yasaklar erevesinde siyaset yasa getirmitir: Bu madde yle: Sendika ve konfederasyonlar, amalar dnda faaliyette bulunamazlar. Siyasi partilerin ad, amblem, rumuz veya iaretlerini kullanamazlar. Mahalli idareler ve milletvekili seimlerinde aday olan sendika ve konfederasyon yneticilerinin sendika ve konfederasyon organlarndaki grevleri, adaylk sresince askda kalr. Seilmeleri halinde grevleri son bulur denilmektedir. (Resmi Gazete: Tarih:7/5/1983 Say:18040) Sendikalar Yasasnn bu ve benzeri maddeleri, sendikal faaliyetleri dzenlemektedir. Bu gn, sendikalar, yalnzca toplu szleme yapabilmekte, yelerinin alma ve yaama koullarn gelitirmek iin siyaset yapma ilevini zorlatran bir kalp iersine hapsetmekte, olanak d brakmaktadr. Bu yasa ile birden ok sendikaya ye olma hakk

34

Sendikalar bu dnem, nemli lde ye kaybetmilerdir. Bunun nedeni "sendikaszlatrma politikalarnn yan sra, baz ekonomik ve teknolojik gelimeler -uluslararas rekabet, isizlik oran, zelletirme uygulamalar, istikrar politikalar, yeni teknolojiler de sendikalama orann olumsuz ynde etkileyen faktrler arasndadr." (n ve zman :25) Demokrasinin korunmas ve Trkiyedeki ii hareketi konusunda Ikl unlar

sylemektedir: denilebilir ki lkemizde ii hareketinin, henz, demokrasinin korunmas ve gereklik kazanmas asndan, Bat da grld gibi etkin artk demokrasi sorununu ii hareketinden bamsz belirgin bir gvence tekil ettii sylenemez. Bununla birlikte, ii hareketinin nicelik ve nitelik bakmndan kazand boyut, grmeyi imkanszlatrmaktadr. imdilik, demokrasinin snrlarnn geniletilmesi veya korunmas ynnde ii hareketinin ve belirleyici bir katks grlmemi ise de demokrasinin snrlarn daraltmak ynnde gerekletirilen her hareketin, ncelikle ii hareketini hedef alma gereini duymu olmas anlamldr. Bu demektir ki artk, ii hareketini zaafa uratmadan demokratikleme srecini geri dndrme imkan bulunmamaktadr. (Ikl, 2002;17-18) Sonu olarak: Demokrasinin douu ve geliimi, sendikaclk hareketleriyle yakndan ilgilidir. Batda demokrasinin gerisinde ii hareketinin varl nemli olmutur. Gnmzde de demokrasinin korunmasnda nde gelen gvencenin ii hareketine dayanan siyasal oluumlar olmaktadr. Batdaki sendikal mcadele ile Trkiyedeki sendikal mcadele arasnda farkllklar vardr. Batda sendikal haklar ve sendikal rgtlenme, ii snfnn uzun sren mcadeleleri sonunda elde edilmitir. Trkiyede sendikal haklar ve demokrasi halk konusunda Batdaki anlamda bir mcadele yaanmamtr. Srekli karsnda bunlar rnek ald bir bat bulunmutur. Trkiyede demokratik ve sendikal haklarn alnmas, ynlardan yoksun Batdan esinlenen asker-sivil aydn kadrolarnn eseri olmutur. Bu

nedenle Trkiyede sivil toplum glenmemi, onun yerine devlet brokrasisi glenmitir. Bir dnem verilen haklar, baka bir dnemde geri alnmtr. 1970lere kadar Trkiye ii snf hareket deil, rgtlenme aamasnda olmutur. Bu hareket de yine 12 Eyll Askeri Darbesinden sonra yok edilmitir.

2.TRKYE'DE SENDKALARIN POLTKAYA OLAN ETKLER

Bu blmde, Trkiyede sendikalarn politikaya olan etkileri incelenecektir: Trkiyede sendikalar, snrl artlar nedeniyle sadece toplu pazarlk yoluyla bask grubu olmaya almaktadrlar. Trkiyede sendika yesi says ok azdr ve bu toplu pazarlkta etkili g olmalarn engellemektedir. Bu durum ayrca, yasama organn ve hkmetleri etkileme ve

35

yasal dzenlemeler yaptrma koullarn zorlatrmaktadr. Trkiyede zaten dar bir kesimde rgtlenme olana olan, ideolojik ayrlklarla kendi ilerinde blnm sendikalar, mesleki amal sendikaclk anlay ile siyasal etkinlikten ve bask grubu olma olana kstl olmutur ve olmaktadr. Trkiyede sendikalar sadece 1963 tarihli yasalarn karlnda belirli bir etki gstermi fakat daha sonra kan yasalarda etkili olamamlardr. rnein: 1983 tarihli yasalarn karl srasnda da etkili olamamtr. Ancak gnmzde, bu yasalarn bir ok hkmnn deimesini istemektedirler. TSK'in tek sendikaya yelik, ii sendikalarnn denetimi, siyaset yasann geniletilmesi ve grev snrlamalar gibi konulardaki istedikleri 1983 yasalarn etkilemitir. 1983 anayasas iveren sendikalarnn 1980'den nceki isteklerini yanstmaktadrlar. Yani Trkiye'de en etkili bask grubunu iveren sendikalar oluturmutur. Trkiyede sendikaclk hareketi, olduka snrl bir alanda etkin olmutur. Bu gl ve etkin bir sendikacln ortaya kmasn engellidii gibi ideolojik anlaylar ve blnmeler sendikaclk hareketinin etkinliini snrlamtr. Trkiyedeki siyasal alkantlar ve ekonomik sorunlar da sendikalck hareketini olumsuz etkilemitir. Siyasal iktidarlara gre sendikaclk belirlenilmeye allmtr. Trkiyede sendikalar var olma mcadelesi vermilerdi ve hala da bu mcadele iinde olmak abalar devam etmektedir. Sonu olarak: Trkiyede ye saylar dk olan sendikalarn politikaya olan etkileri ok kstldr. Yasama organn ve hkmetleri etkileme ynleri ok zayftr. Daha ok toplu pazarlklar yoluyla bask grubu olmaya almaktadrlar. Trkiyede sendikalar, politikann oluturulmasndaki etkilerinden ziyade daha ok var olabilme mcadelesi vermektedirler.

C. SENDKALARDA KADIN POLTKASI 1. DNYA SENDKALARINDA KADIN POLTKASI

Kapitalizmle birlikte kadn iin kamusal ve zel ayrm keskin biimde ayrlmtr. Erkein alma alan ev d olurken, kadnn alan zel alan olarak kabul edilmitir. Yani kadn, ev ii ilerden sorumlu tutulmutur. Kadnn yeniden retim srecindeki rol, onun retim srecindeki konumunu da belirlemekte; kadn toplumsal retimde ikincil baml klmaktadr.

36

Kadnlar, ev ii alanla ilgili bu sorumluluklarndan dolay ekonomik yap iinde ev ii alana ait ilerin devam niteliini tayan baz sektrlerde ylrlar. (Hizmet ve tekstil sektr gibi) yerlerinde dk beceri gerektiren ilerde alrlar bu nedenle cretleri dktr ve ilerinde ykselmeleri zordur. altklar alann zelliinden dolay rgtlenmeleri zordur. Bu nedenle sendikalama oranlar dktr. Sendikalara ye olan kadnlar ise ye olduklar oranda temsil edilmemektedirler. 19. yzylda alanlarn ekonomik ve demokratik taleplerini elde etmeleri amacyla rgtlenen sendikalar, balangta kadn iileri bnyelerine almam, reddetmilerdir. Sendikalar, alma hayat iinde erkek-kadn atmasnda kadnlarn karsnda yer alm; kadnlarn alma yaamndan uzaklatrlp evlere gnderilmelerini savunmulardr. Bu dnce kadnlarn sendikalara ye olamamalar gibi bir sonucu dourmu. Ancak kadnlarn alma hayatna zellikle sava dnemlerinde kitle halinde katlmalar ve ounun evlerine dnmeyerek, alma hayatnda kalmalar daha sonraki dnemlerde de alma hayatnda giderek daha fazla yer almalar, sendikalarn kadnlarla ilgili bir yumuamaya gitmelerine yol amtr. Sendikalar uzun sre alan kadn sorunlaryla ilgilenmemi, kadn sorunlarnn zm konusunda yakn zamanlarda kadnlarla ilgili zel politika arayna girme gerei duymulardr. Uzun sre sendikaclk bir erkek meslei olarak kabul edilmitir. Ancak son yllarda sendikalarn g kaybetmeye balamalar, alanlar iinde kadn alanlarn saysnda art olmas gibi nedenlerle, sendikalar, kadn alanlar adeta kefetmilerdir. Btn konfederasyonlar, kadn ii rgtlemesi yapmaya almakta ve kadnlarn sendikal almalarda daha aktif olmalar gerektiinden bahsetmeye balamlardr. Ancak kadn iiler, sendikallatrma abalar dorultusunda bir 'ara' olarak grlmektedir. Temel ama ise kadnlarn aktif olarak sendikal faaliyetlere katlm ve sendika ii demokrasinin salanmas ve kadn ii sorunlarnn eit temsil esasyla gndeme getirilmesinden ok, sendikal rgt iinde 'erkek egemen' grntden kurtarlarak kadn sendikal saysnn arttrlmasdr. Kadnn alma hayatna artan oranda katlm, kadn erkek eitlii politikalar, sendikalarn ye saysnda grlen d son yllarda sendikalar kadna daha fazla ynelme durumunda brakmtr. Cinsiyete dayal iblm tm dnyada kadnlarn toplum iindeki ve alma yaamndaki yerini belirliyor. Kadnlarn ocuk dourmas, bakp bytmesi, ev ilerini stlenmesi, onlara ynelik ayrmc uygulamalar merulatrmann arac oluyor. Kadnlarn igcne katlm

37

oranlar dk dzeyde kalyor, belirli sektrler ve meslekler ile ksmi zamanl ilerde veya dier atipik istihdam biimlerinde younlayorlar. Kadnlarn karlarn temsil etmekte her zaman yetersiz kalm olan sendikalar, bu yetersizliklerini amak iin zellikle gelimi lkelerde 'olumlu eylem programlar' eklinde eitli destekleyici politikalar uyguluyorlar. Sendikalarn kadnlara ilikin politikalar iki amal olmaktadr: Bir yandan kadnlarn alma yaamnda karlatklar sorunlar ele alp bunlara zg politika ve zm retmeye aba gstermektedir. Bu amala uygulanan nlemler arasnda dzenli olarak yaplan kadn kongreleri, glendirilmi kadn komiteleri (veya eitlik komiteleri), kadn ve eitlik konularnda uzmanlarn altrlmas, ynetim kurullarnda kadn temsilcilere yer verilmesi, kota uygulanmas, seimlerde kadnlarn belli oranda temsil edilmesi ilkesinin uygulanmas ve sendika yelerinin eitimi saylabilir. DSKin kartm olduu,alan Kadnlar (1995) kitapnda, ICFTU, kararlar

incelenmitir. Buradan alnan nemli bir karar aktarmak konumuz asndan nemli olmaktadr. ICFTU (Hr i Sendikalar Konfederasyonu) 1988'de yaplan 14. Genel Kurul'unda '"sendikalarn gelecekte sahip olacaklar g byk lde sendikalarn ne lde kadnlarn ihtiyalarna cevap verebildikleri, ne lde onlar rgtleyip sendikal harekete katabildiklerine bal olacaktr" denmitir. Avrupa Birliinde bu gelimeye paralel olarak gerek toplulukta, gerekse ye lkelerde eitlik ilkesine dayal ve alan kadnlar yararna ileri dzeyde bir hukuki ereve oluturulmutur. Sz konusu eitlik hukukunun ulusal mevzuat tarafndan ye lkelerde uygulamaya geirilmesi hususunda nemli gelimeler kaydedilmi, ancak sorunlar henz tamamyla zlememitir. Halen dnya leinde kadnn sendika ye ve ynetimi iindeki oran bir blm kadnlardan, bir blm sendikalardan, bir blm lkelerin ekonomik, sosyal kltrel yapsndan kaynaklanan nedenlerle dk dzeyde bulunmaktadr. (Tokol, 1994:74) Dnyann her tarafnda 194 sendika konfederasyonunda 127 milyon yesi bulunan ICFTU, kadn iilerin toplumda, iyerinde ve sendikalarda srdrd eitlik mcadelesine katk veren ve yesidir. bu mcadelede aktif biimde yer alan bir rgttr. Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu (DSK) de, Dnya zgr i Sendikalar Konfederasyonunun (ICFTU)

38

ICFTU

verilerine gre kadnlarn ortalama sendikal rgtllk dzeyi %34 oranndadr.

ICFTU Kadn Komitesi kadn iilerin bak asn ve karlarn uluslararas dzeyde temsil eder. ICFTU'nun kadn haklaryla ilgili temel belgeleri, "alan Kadnlarn Haklar Bildirgesi ve Kadnlarn Sendikalarla Btnlemesi Eylem Program"dr. (DSK, 1995, alan Kadnlar) Sendikada, "Kadnlara Eitlik Eylem Program, ilk kez 1978'de hazrland. Kadn sendikaclar, sendikalarda karar alma grevleri ve sorumlu mevkiler hemen hemen sadece erkeklerin elinde kalrsa, iyerinde ayrmcln ortadan kaldrlmas konusunda ilerleme salanamayacann farkna vardlar ve bunun zerine "Eylem Program"n hazrladlar. Eylem Program, "Uluslaras Pozitif Eylem Seminerleri"nin tavsiye kararlarnn (kadnlarn sendika nderliine ve karar alma mevkilerine tam katlmnn nnde halen var olan engelleri yenmek iin bir dizi nlem iermelidir.) ardndan deitirildi. DSK (1995-alan Kadnlar) kitapndan alnan bilgilere gre; "alan Kadnlarn Haklar Bildirgesi" ise eitim ve mesleki eitim hakk, istihdam hakk, annelik korunmas hakk, aile sorumluluklar ve sendika hakk balklarn dzenlemeye yneliktir. "Sendika Hakk" baln tayan bildirge maddesi 87 sayl ILO szlemesinin tm iilerin sendika kurma ve setikleri sendikaya ye olma hakkn belirledii, bu hakkn hibir ayrm yaplmakszn kadnlar iin de geerlilii olduu ifade edilmektedir. Kadnlar da erkekler gibi sadece alma koullar deil, hayat koullarn da iyiletirmek iin, yani en geni anlamyla alan kadnlar olarak karlarn korumak ve savunmak iin sendikalara katlrlar. Sanayilemi lkelerle gelimekte olan lkeler arasndaki fark bu bakmdan dikkate deerdir. Kadnlarn sendikaya artan oranda katlm ve bu dorultuda sendikalar tarafndan yrtlen pozitif ayrmclk programlar daha ok sanayilemi lkeler iin sz konusudur. Ancak dier lkelerde de uluslararas rgtlere ye sendika konfederasyonlar bu ynl bir basknn altna girmilerdir. Teorik kalk noktas konusunda ok fazla tartma yaanmasa da pratikte ilerlemeler kaydetmek olduka yava gereklemektedir. Tokszn (1994) makalesinden alnan u nemli bilgilerden yararlanmak, konumuz asndan nemi bulunmaktadr. Avrupa'nn en nemli sendikalarndn birini, Alman Sendikalar Birlii (DGV)'ne bal IG METALL' adl sendikay ve alan kadnlarn sorunlar ve sendikalardaki durumlar konusunda yaplm uygulamasn vermek iyi olacaktr: Sendika u temel yaklamlardan yola kyor: Kadnlar tevik yasasnn karlmas, mevcut yasalarn kadnlara kar ayrmclk ieren maddelerinin olup olmadnn aratrlmas ve

39

deitirilmesi, aile ve i yaamnn badatrlmas iin yeterli sayda ocuk yuvas ve tam gn okullarn almas; i koullarnn kadnlar ayrmcla maruz brakmayacak ekilde dzenlenmesi; kadnlar aleyhine olan uygulamalarn dzeltilmesi gerekiyor. Kadnlarn sorunlarn ieren eitim programlarnn hazrlanmas; alann ocuunun olmas durumunda ister anne ister baba yla kadar eitim izni alabilmesi; ya da anne veya babann isteine gre alma saatleri azaltlmas; niteliksiz ilerde alan geni kadn kitlesinin alma artlarn dzeltmesi; iten karlmalarda kadnlarn zellikle olumsuz etkilenmemesi iin sendikann denetleyici grev stlenmesi gerekiyor. Anayasann gerei, yasal dzenlemenin yan sra toplu szlemenin taraflarnn da bu eitlii salayc ekilde davranmas gerekiyor, temel grnden yola kyor: 1986 ylnda kadn erkek eitliini salamann yolu nce uygulamas; sendika iinde bunu pratie

ayn zamanda kadnlarn daha yksek oranda temsilini salamak sendika

asndan bir kazan nk kadnlar kendi tecrbelerini, yeteneklerini, yaratclklarn ve beklentilerini sendika almasna katabiliyorlar. Hedeflerini gerekletirmek iin u belirlemelerde bulunuyorlar: Daha ok kadnn aday olmas iin tevik edilmesi, Gelimeleri gsterir dzenli rapor tutularak her ubenin bnyesindeki kadn komisyonu ube ynetimiyle birlikte durumu deerlendirmeli. Eitim almalarna daha ok kadn alann katlm salanmal. Kadnlar ilgilendiren konularda eitim toplantlar yaplmal. Sendika temsilcilerinin eitiminde bu konuya yer verilmeli. ube ynetimleri kendi blgelerine ilikin bilgileri genel merkeze aktardnda merkez kadnlarn teviki asndan ulalan ya da gerisinde kalnan hedefleri deerlendirmeli. Bu tevik programnn kabul edilmesinden 3 yl sonra 1989'da sendika yneticileri arasnda kadnlarn oran %8'den % 12'ye kyor. Genel kurul delegeleri arasnda kadnlarn oran %19'a karak % 15'lik yelik orann ayor. Ancak bu srete baz erkek yneticilerin direnii ile karlalyor yani ama kolay gerekletirilmiyor. (Toksz, 1994:453) Baz lkelerde sendikalar bask grubu olarak kadnlar ilgilendiren konularda yasalar karlmas veya deitirilmesinde rol oynamaktadrlar. eitli lkelerde sendikalar kadnlar konusunda eitli almalar yapmaktadrlar. Bu konudaki bilgileri zellikle asndan nemli olmaktadr: Sendikalarn bazlar, toplu szlemelerde kadnlara ynelik konulara yer vermekte, Tokoldan (1994) yararlanarak vermek aratrmann amac

40

tzklerinde ve yasalarda yer alan dzenlemeleri gelitirme abas iersine girmilerdir. Toplu szlemelerde yer alan konular ise sendikalara gre farkllk gstermektedir: Finlandiyada SAK son iki gelirler politikas anlamalarnda dk cretli alanlar ve kadn iin eitlik primi ve zel cret nermektedir. spanyada baz sektrlerde toplu szlemeler cret eitlii salama, eitlik komisyonlar kurma, hamile kadnlar izin postalar deitirme gibi konulara yer vermitir. AFL-CIO yeleri de olumlu hareket programlar, analk ve aile izni, cinsel taciz konularna ynelmilerdir. (Tokol, 1994:76) eitli lkelerde sendikalar belli kadn gruplamalarn rgtlemek iin zel kampanyalar yapmaktadrlar. rnein Hindistanda CEWA enformel sektrdeki kadnlar, ngilterede TUC part-time ve yeniden dnen kadnlar, spanyada UGT krsal kesimdeki kadnlar gndemlerine almaktadrlar. Baz lkelerde sendikalar evde alan kadnlar gndemlerine almlardr. rnein, Hindistan, talya ve Avusturalyada deri, Hollandada ev ilerinde alan kadnlar ve Danimarkada ocuk bakm sendikalarn hedef kitlesi olarak ele almaktadr. Baz lkelerde sendikalar, sadece kadn alanlar rgtlemek iin eleman istihdam etmektedirler. Baz sendikalar da kadnlar rgtlemenin yolunun kadndan getiini dnd iin zel eitim verdikten sonra kadn temsilcilere rgtlemede bavurmaktadrlar. Sendikalarn byk bir ksm kadnlar rgtlemek iin, yayn almalarna arlk vermektedir. Bu yaynlar: kadnlar iin zel gazete, dergi, bror, poster, kitap ve kitapklar olmaktadr. Ya da btn alanlara ynelik yaynlar karmakta bu yaynlarda kadnlara ynelik zel blmler oluturulmaktadr. Baz sendikalar ise bu yaynlarn yan sra eitli gazete ve dergilerle ibirlii yaparak kadnlarn ilgisini ekmeye almaktadrlar. Baz sendikalarda hem kadn komiteleri hem de kadn brolar oluturulmaktadr. Kadn brolarnn olanaklar sendikalara gre farkllklar gstermektedir. Bu brolarn fonlar, eleman saylar ve ileyileri sendikalara gre farkllklar gstermektedir. Trkiyede olduu gibi bu brolarn etkin olduunu sylemek g; nk sendikalarn dier blmleriyle btnlemesi, mali, personel ve bamsz karar verme gibi problemleri olabilmektedir. Maalesef aksi durumlarda marjinal kalmaktadrlar. Kadnlarn rgtlenmesi ve sendika ynetimine katlmas ynnde uygulamaya altklar yntemler bulunmaktadr. Bunlar: kadn komitesi/eitlik frsatlar komisyonudurlar. Sendikalar, bunlar kadnlarn karlarnn korunmasnda zorunlu olarak grmektedirler.

41

Komiteler, sadece sendikalarn st rgtleme dzeyinde kurulabildii gibi, ulusal veya yerel sendikalar tarafndan da kurulabilmektedir. Kadn komitelerinin etkin alabilmesi iin mali bakmdan desteklenmesi, yetki ve sorumluluklarla donatlmas ve sendikann dier organlar ile iyi iletiim kurmas gerekmektedir. Ancak DSKte olduu gibi snrl sayda sendikada kadn komitelerinin ayr bteleri bulunmaktadr. Bu komitelere ounlukla rgtn st karar verme organlarnda danma organ niteliinde bavurulmaktadr. Almanyada TV gibi az sayda sendika kadn komitelerini sendika faaliyetleri ile btnletirmeye ynelmitir. TV 1990 ylnda bu yana kadn komitelerinin toplu pazarlk faaliyetine katlmalarn salamaktadr. (Tokol, 1994:78) Dnyada baz sendikalar, kadnlar ynetimle buluturmak iin eitli yntemler

benimsemilerdir. Bazlar, sendika organlarnda belli sayda ve oranda yer ayrmaktadrlar. Ynetim organlarnda kadnlar iin ayrlan oran sendikalara gre farkllklar gstermektedir. Ynetim organnda kadnlar iin ayrlan yelikler eitli ekillerde belirlenmektedir. rnein Kanada CLCde kadn adaylar kongre tarafndan ngiltere TUCde yeler tarafndan belirlenmektedir. Malezya MTUCda ise kadn komitesi bakan ynetim kurulunda yer almaktadr. Fransa CFDTde kota ve ift adaylk uygulanmakta, talya CISL ve Kore FKTUda kadn ilerinden sorumlu grevliler iin ynetim organnda yer verilmektedir. (Tokol, 1994:78) Kadnlarn ynetim organlarnda etkin ekilde temsil edilmesi iin eitli sendikalar eitli yntemler kullanmaktadrlar. Bu yntemlerden biri kadnlarn belirli bir oranda sendika kurullarnda, aday listeleri veya kongre delegeleri arasnda temsil edilmesi ynndeki almalardr. Fakat kadnlarn ynetim organlarnda belli oranda yer ayrlmas konusunda sendikalar arasnda gr farkllklar bulunmaktadr. Bazlar bu uygulamalar desteklerken bazlar kar kmaktadr. Kar kan sendikalara gre, kota ynteminin en nemli sakncas kadnn kurulda sembolik nitelik tamas, karar alma ve toplu pazarlk ilevlerinin dnda tutulmasdr. Ynetim kurulunda kadna ok snrl sayda yelik ayrlmas kadnn etkinliini azaltmakta, bu durumda kadn temsilcilere sadece kadn ile ilgili konularda sorumluluk verilmekte, dier sendikal konularda deneyim kazanmalar nlenmektedir. svire USSgre kota sisteminin baarl olmas iin saysal hedeflerin gereki ekilde belirlenmesi, esnek olmas ve sendika hiyerarisinin her dzeyinde gerekletirilmesi, sendikann eitlik politikasn destekleyici

42

nitelikte olmas gereklidir. Danimarka, Hollanda, Ekvator

gibi baz lkelerde ise sadece

kadnlar rgtleyen sendikalar bulunmaktadr. (Tokol, 1994:78) Kadnlarn sendika ynetiminde eit temsil edilmesini salamak amacyla son zamanlarda yeni yaklamlar benimsenmeye balamtr. Bunlar: toplantnn yaplaca yeri kadnlarn oturduklar yerlere yakn belirlemek, toplant zamanlarn kadnlarn katlabilecei zamanlara gre belirlemek gibi olmaktadr. rnein akam ge saatlere toplantlar almamak eklinde olmaktadr. Hatta A.B.Dde olduu gibi kadnlarn katlmn arttrmak iin ocuk bakm olanaklar salamak veya ocuun bakmn salamak iin kadn alana ek deme yapmak iin ocuk bakm fonu kurmak, eklinde uygulamalar bulunmaktadr. Kadn konferanslar da sendikalarn kadnlarn etkin katlmn arttrmak iin bavurduklar yntemlerden biridir. Fakat bu konferanslarn dzenlenme aralklar sendikalara gre deimektedir. Bazlar dzenli konferanslar yaparken, bazlar zaman zaman konferanslar dzenlemektedirler. Son yllarda genel kongrelerle balantl dzenli kadn konferanslar uygulamas

yaygnlamaya balamtr. Avusturalyada Sendikalar Kongresi ve A.B.Dde AFL-CIO dzenli olarak genel kongrelerle balantl kadn konferanslar dzenleyen rgtlerdir. (Tokol, 1994:79) Sendikalarn kadna ynelik eitimleri kadn sorunlar konularnda ve sendikal konularda bilinlendirmek olmak zere iki amaca ynelik olabilmektedir. Kadn sendikal konularda bilinlendirmek amac ile sendikalar kadn ve erkeklerin bir arada yer ald, eitim almalarnn yannda sadece kadnlara ynelik tartma gruplar, eitim gruplar yer almaktadrlar. Dnyada ve Trkiyede birok sendika kadna sendika hakknda bilgi vermeyi amalayan zel eitim kurslar ve dokmanlar dzenlemekte kadn yeler iin zel dergiler karmaktadr. rnein Petrol- Sendikas drt yldan beri bir kadn dergisini iki ayda bir Petrol- Kadn Dergisi olarak kartmaktadr. Hollandada kadnlarn sendika seimlerine katlmalarn salamak amac ile zel eitim kurslar dzenlemektedir. rlandada kadnlar iin yaz okullar faaliyet gstermektedir. Finlandiyada yaz okullar kadn sendikaclarn yannda tm aileyi de iermektedir. blgesinde yaz okulu oluturulmaktadr. (Tokol, 1994:79) Kadn kendi konularnda bilinlendirmek amac ile de sendikalar sadece kadnlarn katld Benzer ekilde A.B.Dde AFL-CIO ve i Eitim Birlii Koleji ve niversitesi her yl lkenin drt

43

toplantlarn

yannda

sadece

erkeklere

ynelik

veya

karma

eitim

programlar

dzenlemektedir. Zimbabwe ZCTU ve sve TCOda erkekler iin eitlik konularnn ele alnd zel kurslar yaplmaktadr. (Tokol, 1994:79) Malezyada Malezya Sendikalar Kongresi kadnlarn sendika eitim programlarnda yer almalar iin yzde 20, Fijide PSA yzde 50 kota ayrmaktadr. Kurslara ve konferanslara kadnlarn katlmasn salamak amac ile kre veya dier ocuk bakm kolaylklar salanmakta, toplant ve kurs giderleri karlanmaktadr. (Tokol, 1994:79) Son olarak: 19. yzyllardan itibaren alma hayatna giren kadnlarn uzun bir sre sendikalara girmeleri sorunlu olmu, dlanmlardr. Uzun sre sendikaclk erkek meslei olarak kabul edilmitir. Gnmzde tm dnyada, sendikalarn yeleri azalmaya balam, ve sendikalar ye saylarn arttrmak iin adeta kadnlar kefetmilerdir. Kadn alanlar sendikalar ekmek iin eitli kadnlara ynelik olumlu ayrmclk uygulamalar gndeme gelmeye balamtr. Sendikalarda, zellikle cinsiyet ayrmc iblm uygulamalarna eletirel yaklaan almalar gndeme gelmeye balamtr. Bunlar: zellikle, kadn kongreleri, kadn komiteleri, kota, kadnlara ynelik eitim almalar gibi almalardr. Btn dnyada, alan kadnlara ynelik almalar devam etmektedir.

2.TRKYE'DE SENDKALARDA KADIN POLTKASI

Bu blmde, geliim izgisi iersinde, Trkiyede alan kadnlarn sorunlar ve sendikalarla ilikileri ele alnacaktr. 1970'lerin kadn hareketlerinin etkisi ve kadnlarn giderek artan biimde igcne katlmlarnn da etkisiyle sendikalar kadnlara ynelik politikalarn gzden geirmek zorunda kalmlardr. Bizde de 1980'li yllarn kadn hareketinin etkisiyle ve uluslararas rgtlerin zorlamalaryla sendikalar benzeri bir ynelie girmilerdir. Tabi ki kadn iilerin sendikalar tarafndan kefi, bu dnemin toplumsal, ekonomik ve siyasal gelimeleriyle yakndan ilgilidir. Gnmzde, sendikalar ye saysndaki azalmay nlemek iin eitli politikalar Kadnlarn

benimsemilerdir. Bunlardan biri de kadn igcnn sendikallatrlmasdr. dzeylerinin arttrlmas, sendikalar asndan olduka nemlidir. Sendikalar, hala yklemektedirler. kadn-sendika arasndaki ilikinin Onlara gre: kadnlar i

artan oranda alma hayatna girmeleriyle beraber, kadnlarn sendikal rgtlenme

olumsuz sorumluluunu kadnlara hayatn yaamlarnn merkezine

44

koymamaktadrlar; ilerine ballklar zayf olmaktadr; alma yaamnn sorunlaryla ilgilenmemektedirler: evlilik, doum, ocuk bakm vs. gibi nedenlerle ie ara verebileceklerdir ya da iten ayrlabileceklerdir. Bu dnceler kadnlarla sendika arasndaki ilikiyi olumsuz etkilemektedir. Btn bu gerekelendirmelerde kadnlarn aile ile ilgili sorumluluklar kendi tercihleriymi ve olmas gereken de buymu gibi yanstlmaktadr. Sendikalarda aktif mcadele veren kadnlarn talepleri olduka nemlidir. Bunlar, sendikalarda kadnlarla ilgili politikalarn kadnlarn kendilerinin yapmalar gerektiini savunmaktadrlar. Kadnlarn karar mekanizmalarnda yer almalar iin cesaretlendirilmeleri, kadn taleplerinin ve rgtlenme biimlerinin genel Kurul kararlarna dntrlmesi gerekmektedir. Kadn komisyonlar, kadn olmaktan kaynakl sorunlarn tespiti ve bu sorunlarn zm iin kadnlarn bu talepler etrafnda sendikaya kazandrlmas almasnda nemli yer tutmaktadr. Kadn komisyonlar kadnlarn kendilerinde politika yapabilecek gveni yaratabilmelerinde olduka nemlidir. Dzenli kadn kurultaylarnn yaplmas, sendikal faaliyetin kadnlar gz nnde saatlerinin dzenlenmesi vs. gibi) tutularak dzenlenmesi (toplant sendikalarn kadn kadnlara ynelik kadnlara sendikaclk vasflar

kazandracak, kendilerine gvenlerini arttracak sendikal eitim,

komisyonlar arasnda merkezi bir iletiim ann kurulmas, uluslararas rgtlerin deneyimlerinden yararlanma, verilerin dzenli olarak toplanmas ve yayn kartlmas kadnlarn sendikalarla btnlemesi iin yaplan neriler arasndadr. Kadnlar, sendikallama, sendikal faaliyetlere katlm ve ynetim organlarnda temsil asndan erkeklere oranla olduka eitsiz konumdadrlar. Bu durum, arasnda yaanan iktidar ilikileri sendikada yeniden retilmektedir. Ataerkillikten devralnm cinsiyeti iblm, kapitalizmde kendini cinsiyet temelinde yeniden yaplanma ve i yeri hiyerarisi eklinde grnmekte ve sendikal rgtlenmeye de yanstmaktadr. Yani kadnn alma hayatndaki konumu ile sendikallamas ve sendikal rgtlenmedeki konumuna yansmaktadr. Kadnlarn, sendikalara katlmn ve siyasal karar verme durumunu engelleyen faktrlerin pek ounun kadnlarn sendikal demokraside yer alma biimini de belirlemektedir. Yani politikann kadna gre bir mcadele biimi olmad, onun olmas gereken alann zel alan olmas gerektii konusundaki gr sendikal rgtlenme dzeyinde de belirginlik kazanmaktadr. Bu gr, toplumda var olan cinsiyet rollerinin bir uzantsdr ve bu gre gre sendikaclk da siyaset gibi erkek iidir. Bu grler, ataerkil sistem tarafndan ataerkil kltrden kaynakland gibi, siyasal ve toplumsal geri itilmiliin bir gstergesidir. Evde kadn ve erkek

45

kapitalizme eklemlenerek alma hayatnda merulatrlmaktadr. Kadnn kamusal faaliyetlerine katlmasna engel olan artlarn benzerleri sendika ve siyaset iin de geerlidir. yabanclamtr. Kadnlarn sendikalara yelii ve ynetimde yer almalar onlarn sendikalar nasl algladklar ile de ilgili olmaktadr. yelerin ounluu sendikalarn ne anlama geldiini bilmemektedirler. ounlukla sendika dendiinde toplu szlemeler anlalmaktadr. Bunun nemli bir nedeni Trkiye'deki sendikalarn politikalarnn ve uygulamalarnn tarihi ile de ilgilidir. 1980li yllarda sendikalara siyaset yapma yasa getirilmi ve bu durum sendikalarda olmas gereken yasamaya ve hkmetlere bask grubu olma zelliini yitirmesine neden olmutur. Bu pasif sendikaclk anlay, daha sonraki yllar etkilemi 1989-1994 dnemi itibaryla oluan sendikaclk mcadelesinin de pek etkili olmamasna daha nceden zemin hazrlamtr Bu konuda n ve zman unlar sylemektedirler: Sendikalarn birer bask grubu olarak, sendikal talepler dnda genel siyasi taleplerin savunulmasnda da nemli ilevleri olduunun bilinmemesi, sendikal rgtlenmenin kadnlarn etki ve glerini gsterebilecekleri ve taleplerini siyasi otoritelere iletebilecekleri ortak bir platform oluturma ilevinin de yadsnmas anlamna gelmektedir. Sendikalarn, alma hayatna ynelik sorunlarn almas dnda, kadnlarn kadn olduklar iin yaadklar pek ok sorunla mcadele edebilecekleri ortak bir at olarak alglanabilmesi, kadn iilerin ezilmiliine getirilebilecek zm yollarn iinde barndrmaktadr. (n ve zman: 69-70) 1980li yllarda kadn harekenin, kamusal alandaki mcadelesiyle, kadnlarn siyasal karar verme srecinde yaad cinsiyet temelindeki eitsizliin kaldrlmasna ynelik politikalar, Trkiyenin gndem konusu olmaya balamtr. Bu anlamda en ok vurgulanan cinslerin her dzeyde eit ya da saylar orannda temsiline ynelik kota uygulamasdr. Kota uygulamas zellikle siyasal alandaki kadnn katlmnn tevikine ve cinsiyet temelindeki eitsizliin nlenmesi amacyla gndeme gelmi ve sendikal dzeyde de lkemizde zellikle memur sendikalarnda yansmasn bulmaya balamtr. Kadnn sendikal alandaki durumu ile siyasal alandaki durumu paralellik gstermektedir. Sendika gibi siyasal karar verme srecinde de kadn dlanm ve

46

Kota uygulamas gnmzde en ok vurgulanan politik noktalardan biridir. Bu grlere gre kota uygulamas ataerkil ilikilerin egemen olduu toplumlarda gerek zel ve gerekse kamusal alanda kadnn yeniden retilen eitsiz statsnn krlabilmesi asndan gereklidir. Bu olumlu ayrmclk uygulamalarnn en azndan geici bir sre iin uygulanmas gerektii savunulmaktadr. Yani bu uygulama ayrmclktan ziyade var olan ayrmcln giderilmesi asndan gerekli ve nemlidir. Olumlu ayrmclk politikalarn da etkin kullanm lkeler apnda demokratikleme srecine ivme kazndrmas asndan nemlidir. Olumlu ayrmclk konusuna, sendikal demokrasi erevesinde baktmzda ise Trkiyede olumlu ayrmcllk politikalar, 1990larn 2. yarsndan sonra sendikalarn gndemine gelmitir. Bu politikalar, demokratikleme asndan nemli bir adm olmaktadr. Bu konuda n ve zman unlar sylemektedirler: Demokratik rejime yneltilebilecek tehditler karsnda olduka duyarl bir birlik oluturan sendikalar, bu anlamda rgtl sivil toplumun sesi olarak siyasal alanda grnrlk kazanmlardr. Pek ok sendikann katld bu ortak eylem platformu. Trkiye'de demokratikleme sreci asndan olduka nemlidir. Ancak, byle bir srete belirleyici olan en nemli etken sendikalarn ve dier sivil toplum rgtlerinin i ileyileri ve dinamikleri ile ilgilidir. Daha baka bir deyile, bir sivil toplum rgtnn i ileyii ne kadar demokratikse, yelerin de demokratik deer ve inanlarnn oluum ve kuvvetlenme potansiyeli o kadar fazla olacaktr. Bu noktadan hareketle, sendikal faaliyetler erevesinde kadn ve erkek yelerin eit konumlarda bulunmalar kukusuz lke ii demokrasinin de ilk admn oluturmaktadr. (n ve zman, 76) Demokrasinin salanmas asndan kota uygulamalarnn ara olarak kullanlabilmesi asndan en nemli soru, seilen kadnlarn ne lde kadn kimlii ile hareket ettikleridir. Yani kadnlarn, kendilerini ifade etme srecinde birey olarak, cinsel kimlik, siyasal, dinsel ve etnik kimlik gibi konularla karlatnda ne kadar cinsel kimlikleriyle etkili olduklar nemlidir. Kota uygulamasndan kaynakl olarak eit dzeyde temsil hakkn elde eden kadnlarn, kamusal ve siyasal karar verme srecinde kadn bak asn ve sorunlarn ne lde dile getirdikleri, tartma konusu olmaya devam etmektedir. Konuya sendika kadn ilikisi erevesinde yaklaldnda, siyasal alana gre, sendikal dzeyde karar verme srecinin ounlukla alma hayatna ilikin ve ekonomik problemleri iermesi, sz konusu kimlik ncelii sorununu, cinsel kimliin n plana kmas asndan etkileyebilecek, potansiyelde olduu sylenebilir. Siyasal ve uzants olan sendikal alandaki kota uygulamasnn kadnn ve erkein bilinlenmesine ynelik politikalarla ve uygulamalarla desteklenmesi gerekmektedir. (n ve zman, 78)

47

Cinsiyet ayrmc uygulamalar nedeniyle, kadnlar toplumda ve yansmas olarak alma yaamnda nemli problemlerle kar karyadrlar. alma yaamyla ilgili sorunlara kadnlara zg sorunlarn da eklemlenmesi ve snrl yasal dzenlemelerin pratik hayata uygulanamamasyla sendikalar ilgi gstermeye balam ve kendi politikalarn retmeye balamlardr. Trkiye'de kadnlarn sendikalar iinde konumlarn sorgulayan kimi giriimler bulunmaktadr. Bu giriimleri etkileyen eitli faktrler bulunmaktadr. Bunlardan biri 1980'li yllarda Trkiye'de gelien kadn hareketinin oluturduu kamuoyu ve bunun sendikalara etkisidir. kinci faktr, uluslararas sendikalarla yrtlen ilikilerde, kadn alanlarn sendikalarda temsil edilmemesi konusunda aldklar eletirileridir. Bunlarn sonucunda sendikalarn bazsnda 'kadn komisyonlar' ve 'kota uygulamas' tartmalarnn yapldn gryoruz. Ancak bu sylemler hayata geirilmemitir. (rnein aratrma konumuz olan DSK Tekstil ileri Sendikas'nda bir 'kadn Komisyonu'nu tzkte yer alabilmi fakat uygulamaya gememitir.) nc faktre rnei Toksz'un memur sendikalar ile ilgili rneinden alabiliriz: "... memur sendikalarnda alan kadnlarn saysnn ve niteliinin yksekliine bal olarak daha ok sayda kadn ye olmas ve kadnlarn sendika iinde temsil edilme konusunda duyarllk gstermesi (zellikle eitim ve salk ikolu) Ayrca memur sendikalarnda ynetilicilik, henz kurumlama salanmad iin ii sendikalarnda olduu gibi maddi imkanlar sunmadndan kadnlarn bu tr grevleri stlenmesi daha kolay kabul edilebilmekte"dir. (Toksz, 1994:339) Son yllarda, sendikalarn kadnlarn talepleri ynnde, eitli biimlerde kadnlarn bir araya geldikleri, eitim seminerleri ve kurultaylar dzenlemekte, ve kadn komiteleri oluturmaktadrlar. Bu etkinlikler, byk lde uluslararas sendikalarn etkisiyle yaplmaya balamtr. Bunlar henz balang aamasndadrlar ve byk lde kadnlarn taleplerini yanstma biiminden uzaktrlar. Eitim seminerleri konusunda unlar sylenebilir: Sendikalarda uygulanan eitim almalar iki ynl olmaktadr: Bir yandan kadn iilere sendika konusunda eitim verirken, dier yandan da kadnlarn alma yaamndan kaynaklanan sorunlarn dile getirmeleri salanmaktadr. Bu iki ynl alma hem kadnlarn sendikay tanmalarn hem de kadnlarn zgn sorunlarnn renilmesi ve zm retilmesi iin yararl olmaktadr. Tabi ki bu eitim almalarnn kadnlarn katlmn artrlmas iin mesai saatlerinin dnda ya hafta
48

sonu ya da mesai saatinde sendikal eitim izni alnarak yaplmas daha iyi olmaktadr. Ayrca ocuklu kadnlar iin, ocuk bakm ve imkanlarnn salanmas Trkiyede uygulanamayan bir yntem olduu halde uygulanmas zorunlu olan konulardan biridir. Kadn Komisyonlar konusunda ise Toksz'n yapt bir gzleme gre:"...kadn

komisyonlarnn varlk bulduu ve daha aktif alt baz sendikalar kadnlarn sayca aznlkta olduu sendikalar"dr. "Kadnlarn saylarnn fazla olduu ikollarnda rgtl sendikalarda ise byle bir hareketlilik yok. Belki bunun gerisinde kadnlarn hareketlenme potansiyelinin bu sendika ynetimleri asndan daha fazla riziko tamas olasl yatmakta"dr. (Toksz, 1994:439) alan kadnlarn sendikalara gerek yelik gerek ynetim kademelerinde yetersiz kaldnn gerisinde istihdam yapsna dayal engeller var. Kentlerde Kadnlarn igcne katlm oran %15.8'tir. Kadnlarn alma yaam ierisine bu denli dk katlmnn gerisinde kadnn toplum iindeki asli grevinin annelik ve ev kadnl olarak tanmlanmas yatmaktadr. Sendikalama potansiyeli olan cretli ve maal kadn alann toplam iindeki oran ok dktr. Bylece kadnlarn sendikallk orannn dkln u ekilde aklayabiliriz: Birinci sorun kadnlarn alma hayatndaki saylarnn bu denli dk olmas. kinci sorun cretli olarak alan kadnlarn nemli bir ksmnn imalat sanayinde, alma artlarnn ar ve kaak ii altrmann yaygn olduu iyerlerinde (rnein tekstil ve dericilik) istihdam edilmesi. malat sektrnde alan kadnlar sosyal gvenlik kapsam dnda kaldklar gibi altklar iyerleri sendikalama ansnn dk olduu trden ilerdir. Trkiye'deki bu sorununun zetini Toksz'n u cmlelerinde verebiliriz: "O halde Trkiye'nin mevcut istihdam yaps, cretli alan kadnlarn saysnn dkl ve cretli alan kadnlarn bir ksmnn younlatklar iyerlerinin sendikalamaya elverisizlii sendikalama nnde ciddi engelleri oluturmakta. te yandan sendikalarn srekli ye kaybettii bir dnemde taeron firmalar ve kaak ii altran iyerlerinde rgtlenmeye gitmesi, iinde bulunduu krizden kurtulmas iin kanlmaz grnmekte. Sendikalarn yeni yelere, bu arada kadn alanlarn yeliine ihtiyac var." (Toksz, 1998:440) zetle; Sendikalarn kadn iiler zerine eilmesi, ii snf arasnda blc deil, glendirici etkileri olacaktr. Kadn alanlar, snfn yesi olarak uradklar smrnn yan sra cinsiyete dayal toplumsal iblm asndan da ezilmektedirler. Kapitalizmde cinsiyeti iblm, sermayenin daha da glenmesine hizmet ettii iin yeniden

49

retilmektedir. Cinsiyeti n bilincin sendikal alanda sorgulanmas kadn zgrletirecei gibi ii snfn da sermayeye kar glendirecektir. Sendikalar, demokratik bir toplumun vazgeilmez unsurlardr. Kendi iinde demokratik ileyii gerekletirmemi bir sendikann toplumsal yaamda, yelerinin karlar dorultusunda demokratik etki gstermesi gtr. Sendikal demokrasinin gereklemesi iin gereken koularndan nemli bir tanesi kadnlarn her dzeyde demokratik katlmdr. Kadn alanlarn sendikalarda aktif katlm salanmad takdirde sendikalarn demokratik zellii ilevsiz kalr.

50

III.BLM DSK VE SENDKALI KADINLAR A. DSK (DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONU)

DSK, 1967 ylnda TRK-'ten ayrlan 5 sendikann birlemesiyle kurulmutur. DSK, snf sendikacln benimsemi, iilerin kendi partileri iinde grev almalarn, kendi partilerinin iktidara gelmesi iin mcadele vermeleri gerektiini savunmutur. Snf sendikacln ve daha radikal amalar benimseyen DSK, ii snfnn ekonomik mcadelesi yannda siyasal ve ideolojik adan mcadele etmesi gerektiine inanmtr. Bu gr ile DSK 1969 seimlerinde TP' desteklemi; 1973 ve 1977 yllarnda da CHP'yi desteklemitir. 1970'li yllarda DSK ve iveren kesimi arasnda ekonomik sisteme ilikin tartmalar olmutur. Bu ekonomik mcadele ekonomik kstlamalara bal olarak hzlanmtr. DSKin bu dnemde ye says 30.000 kiiye ulamtr ve ii hareketleri de artk kendini gstermitir. Yeni mcadele biimlerinden birisi de fabrika igalleri idi. DSK, ii snfnn mcadelesinde nemli eylemler ve rgtlenmeler gerekletirdi. DSK'in bu mcadelesi sermayeyi ve siyasi iktidar rktt. Dnemin Hkmetinin, TRK-'in de desteiyle hazrlad neri dorultusunda, TBMM 11 Haziran 1970'de 274 sayl sendikalar yasasn deitirdi. Bu yasa deiikliiyle sendikalara yelik,sendikann yetkili organnn kabulne baland. Toplu Szlemesi imzalamak iin ikolu baraj getirildi. Bu yasa deiiklii dorudan DSK'i hedefliyor ve TRK-'i tek konfederasyon olarak koruyordu. Bu yasann TBMM'de kabulnden sonra 100.000 iinin katld 15-16 Haziran yaplr. Tasar yasallar, fakat Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilir. ve gsterileri yasaklar. 15-16 Haziran direniinden sonra DSK, kurulu dnemindeki devrimci ruhundan uzaklamaya, brokratizmin egemen olduu bir sendikal rgtlenmeye dnmeye balar. 12 Mart dnemi DSK'in bu yapsnn glendii bir dnemdir. Tabandaki devrimci ruh ve alkanlklar, insiyatifler devam etse de ynetim kadrolar, dzeyinde brokratizm ve reformizm egemen olur. TKP'nin sosyal reformist anlay bylesi bir -DSK yaplanmas iinde hzla yerleir. Devrimci hareketlerle ve iilerle sendikalarn ve DSK'in ynetim kadrolar arasnda bir mcadele 1970'li yllar boyunca srer.(ngider, 1994:81) 12 Mart 1971 muhtras ile ilan edilen skynetim dneminde Anayasa ve sendikal haklar aleyhine kstlamalar yaplr. Kamu alanlarnn sendikal haklar byk lde yok edilir. direnileri Fakat 15-16

Haziran'dan sonra Skynetim, demokratik hak ve zgrlklere snrlama getirerek toplant

51

Demokratik zgrlkler ve rgtlenmeler inenir. Toplu szleme ve grevler askya alnr. DSK yneticileri ve binlerce emeki, yurtsever, aydn bu dnemin basklarna maruz kalr. (Grsoy ve Dierleri, 1995; 19) nceleri TP ve DSK arasnda sk ilikiler vardr. Sonralar zellikle TP iindeki blnmelerinde sonucu bu ilikiler zayflar ve giderek yok olur. 1970'e gelindiinde DSK artk kendini ii snfnn partisi olarak grmeye balar. DSK kendini ii snfnn hem ekonomik hem de politik rgt olarak grr. 1971 rejimi, TP' Anayasa Mahkemesince kapattrldktan sonra DSK demokratik mcadelesine devam eder. (Grsoy vd, 1995; 19) 1970'li yllarda zel kesimde rgtlenmenin gelimesi ile iverenlerle iiler arasnda

ayrmlar keskinleti ve almalar artt. Bu ayrmlar ve atmalar sonunda iverenler sendikal hak ve zgrlklerde kstlamalar yaplmasn istedi. zellikle 1980 sonrasnda yaplan yasal dzenlemelerde iverenlerin bu istemlerinin izleri grlr. 1970 sonlarnda geliip glenen burjuvazi ekonomik liberalizmi isterken, siyasal liberalizm konusunda olumlu bir tutum sergilemedi. (Koray, 1994:163 ) Sorunlarn zmn yasaklar ve kstlamalarda grm, bunun iin de Askeri bir darbeyle ibirlii yapmtr. 1973-77 dnemi, DSK'in ynsallamas yolundaki ilk admdr. Bir yandan referandum uygulamalaryla ve hzl rgtlenmeye DSK sendikalar byrken, te yandan bamsz birok sendika DSK bnyesinde katlmaktadr. 1975 ylndan sonra DSK, uluslararas sendikal hareketle olan ilikilerini hzla gelitirir.

Gerek sosyalist ve kapitalist lkelerdeki gerekse nc Dnya lkelerindeki ilerici sendikal rgtlerle etkin dayanma balants kurulur. 1979-80 grevlerin ve direnilerin hzla artt, toplu szleme grmelerinde

uzlamazlklarn yaygnlat yllar olur. Bu dnemde grev ve direniler Cumhuriyet tarihinin rekor dzeyine ular. 24 Ocak kararlar uygulamaya konmak istenmektedir. Sermaye evreleri, 'ideolojik sendikaclk' nedeniyle i barn bozulduunu sylemektedirler. dnemde DSK genel bakan Kemal Trkler ldrlr. 12 Eyll 1980'de Trk Silahl kuvvetleri ynetime el koyar. 12 Eyll darbesi lke yaamn tamamen durdurmu, demokratik tm kurum ve kurulular yok etmitir. te bu ortamdan sendikalarda nasibini almtr. Bandan beri ii hareketinin aka karsnda olan 12 Eyll yalnzca DSK yneticilerini tutuklamakla kalmam, bunun yannda tmyle sendikal faaliyetleri askya almtr. Darbenin ilk gn MGK'nn 7 numaral bildirisi ile "Kamu dzeni ve Bu

52

genel asayi gerei olarak DSK MSK ve bal sendikalarn faaliyetleri durdurulmutur. Sendika yneticileri "Trk Silahl Kuvvetlerinin gvencesi altna" alnm. Gvence altna alnanlarn ou idam ve ar hapis istemiyle yarglanmtr. MGK'nn iki gn sonra 3 nolu kararyla lkedeki tm grevler kaldrlm. 15 Eyll gn DSK, MSK ve HAK-'in hesaplar bloke edilmi. Bu konfederasyonlarn btn evraklarna skynetimce el konmutur. Bu uygulamalar MSK ve HAK- iin geici olurken; DSK iin yllar sren ok boyutlu bir serveni balamtr. Bu arada TRK- braklmtr. (Grsoy vd, 1995; 25) en byk sendikal kurulu olarak ayakta

DSK davas 19 Aralk 1980'de balam. Askeri savc 4 Eyll 1982'de 10 DSK uzman iin idam isteminde bulunmu. 1986'da bu konfederasyonun kapatlmasna kadar giden yarglama sreci iinde 1477 kii tutuklanm, DSK'in mal varlna el konmutur. DSK'in 10 yl 10 ay sren davas askeri yargtayca 16 Temmuz 1991'de verilen beraat karar ile sona etmitir. Mal varlnn geri alnmas iin davalar alm ve bu davalar sonucunda mal varl geri alnmtr. Alnan malvarlnn 1994 yl bandaki deeri ise yaklak 1 trilyon nakit 7 trilyon da mal varl eklinde idi. DSK'e kar alan davalar 11 yl sonra yargtay kararyla beraatle sonulanmtr. Ancak bu arada DSK'in 500.000 kiilik rgtl ye taban fiilen yok edilmitir. i nderleri fabrikalardan atlp, tutuklanmtr. Sendikann yeleri zel yasa hkmleriyle istifaya zorlanmtr. 7 Aralk 1991 tarihinde DSK Genel Merkezinde toplanan Olaanst Genel Kurul'da DSK'in yeni tz onaylanmtr. 12 yllk bir sre iinde DSK Genel Bakan Abdullah Batrk'n lmyle birlikte bir lider ve otorite boluu domu ve sonra DSK'in sendikal anlaynda deimeler olmutur. 1992'den itibaren DSK'e bal sendikalarn geniletilmi ortak toplantsnda DSK' e yeni bir sendikaclk anlay getirilmitir. Bu yeni anlay "ada sendikaclk" diye nitelendirilmitir. Bu anlay; uzlamac sorunlar masa banda zmeyi gerekli klan bir anlaytr. DSK Genel Bakan Kemal Nebiolu bu konudaki grlerini yle aklyordu: " Meseleleri oturup, tartacaz. Biz diyalogdan demokrasinin kural ve kurumlarnn salkl ilemesinden yanayz. Artk sorunlar kavgayla deil, daha ok masada zeceiz."(ngider, 1994:89) DSK; sendikal anlay konusunda Trkiye ve dnyadaki gelimelerden etkilenmitir. Trkiye'deki ve dnyadaki iileri sendikaszlatrma, sendikalar etkisizletirme, toplumsal yaamdan silme sreleri ve SSCB'nin dalmasyla kapitalist propagandann, snf savann bittii, kresellemi dnyada uzlamalardan sz edilmesi gerektii, ii snfnn siyasal iktidarnn baarl olmad ve 70 yllk bir deneyimin kyle kantland grleri

53

sendikallamay etkiledii iin DSK de sendikal anlaynda deiime gitmek zorunda kalmtr. DSK, 1994 ylnda alma Bakanl rakamlarna gre 16 i kolunda %10 barajn aarak toplu i szlemesi yapma hakkn kazanmtr. Bu dnemdeki rgtlenmeyi u ekilde salamtr; yer yer sosyalistlere yaklaarak; iverenlerin destei veya ikna edilmesi ile; bamsz sendikalarla birleerek yeniden rgtlenmitir. DSK'in sendikal anlay snf ve kitle sendikacl zerinde temellenmitir. i snfnn karlar ve talepleri dorultusunda, snfn en geni kitlesini rgtlemeyi ve bu alanda mcadele vermeyi hedeflemitir. DSK, sadece ekonomik mcadele ile yetinmemitir. Siyasal ve ekonomik alan birbirinden ayrmayarak bir mcadele gelitirmitir. Toplumun dier ezilen, smrlen kesiminin sorunlaryla da ilgilenmitir. Bunu batan beri oluturmu olduu tznde de ortaya koymutur. (Grsoy vd, 1995; 26) DSK'in 4 temel ilkesi vardr: kitle rgt olmak; snf rgt olmak; bamsz bir rgt olmak ; demokratik bir rgt olmak: 1)- DSK bir kitle rgtdr: Cinsiyet, rk, din, mavi veya beyaz yakal, memur ii, enformel alan, formel alan gibi hibir fark gzetmez. Bunlarn btn kitlesini rgtlemeyi amalar. Yani yaamn cretle kazanan btn alanlarn, hedeflenmitir. Ayrca DSK sendikal birlii savunur. 2)- DSK snf rgtdr: DSK de dier sendikalar gibi, emek-sermaye elikisinde taraftr. Sermayeye kar bir araya gelen alanlar, sendikalarda karlarn savunurular. karlar iin bir araya gelenlerin ye olarak oluturduu sendika snf rgt niteliine kavuur. 3)- DSK bamsz bir rgttr: Sendikalar, ii snfnn ekonomik-demokratik haklar iin mcadele verirken, farkl ilevlere sahip siyasi partilerden, sermayeden, devletten, siyasal iktidarlardan, resmi ideolojiden bamsz almak zorundadrlar. DSK bu DSK yesi sendikalara ye olmalar

nedenle bamsz bir rgttr. Trkiye gibi gdml sendikaclk geleneinin ok kkl olduu bir lkede sendikal bamszlk son derece nemlidir; fakat DSK anlayna gre sendikal bamszlk, mcadelede 'tarafszlk' anlamna gelmez. DSK kurulduu gnden beri 'tarafszla' ve 'partiler st politika'ya kar karken, siyasal mcadele konusunda ilgisiz kalmamtr. DSK, tekelci sermayenin partilerini bir yana ayrarak, iinin karlarn savunduka bir siyasal partiyi destekler. ilerin sadece cretlerinin deil, toplumsal konumlarnn deitirilmesini ve gelitirilmesini amalamtr. (Grsoy vd, 1995;27)

54

4)-DSK demokratik bir rgttr: Btn sendikalar, demokratik kitle rgtleridir. Bu nedenle, sendikal demokrasiyi gerekletirmek iin alan kurumlar da olmaldrlar. Sendikal demokrasi, tabann, sendikay temsil edecek yani ynetecek kii ve organlar semesi demektir. DSKte ye btn sendikalarda, kararlarn alnmasnda, uygulanmasnda ve denetlenmesinde btn yelerin demokratik katlm temel kouldur. Yani DSKte tabann sz ve karar sahibi olmas ilkesi temel hedeflerden biridir. DSK'in 'tabann sz ve karar sahibi olmas' ilkesini en iyi yanstan danma organlardr. Danma organlar, genel temsilciler kurulu, bakanlar kurulu ve blge temsilcileri kurulundan olumaktadr. Bu kurularda iilerin semi olduu temsilciler, sendika yneticileri, ynetim kurulu yeleri bulunmaktadr. Danma organlarnda alnan kararlar ynetim kurulunda neri nitelii tar. Ynetim kurulu bu kararlar tabandan gelen bir ses olarak alglayarak yaama geirir. (Grsoy vd, 1995; 30) DSK'in birlik ilkesi: DSK, ii snfnn her trl mcadelesini baarya ulatrabilmesi iin onun birliini gerekletirmek, gerektiini savunur. DSK, uluslararas tekelci sermayeye kar da , uluslararas dayanmadan, ii snfnn birliinden yana tavr almtr. Bu nedenle, Uluslararas zgr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU) ve Avrupa Sendikalar Konfederasyonu' (ETUC) un yesidir. zetle: Bu yl 40nc kurulu yln kutlayan DSK, 1967 ylnda TRK-ten ayrlan be sendikann birlemesiyle kurulmutur. DSK, snf sendikacln benimsemitir. ilerin kendi partilerini kurmalar ve kendi partilerinde grev almas ve bu ekilde iktidara gelmeleri, gerektiini savunmutur. Yani DSK amalar ve ideolojiler benimsemitir. Trkiyedeki dier sendikalara gre daha radikal Fakat, TRK-i de yanna alan sermaye ve nceleri

hkmetler, zellikle 15-16 Haziran direnilerinden sonra eitli yasalar yrrle koymutur. Bu dnemden sonra DSKte brokratizm egemen olmaya balar. TPle ibirlii halinde rgtlenen ve mcadele veren DSK, TPin kapatlmasndan sonra tek bana mcadele etmeye balar. 12 Eyll 1980de TSK ynetime el koyar, askeri ynetim, btn lkede demokratik insanlar cezalandrd gibi DSKte aktif alan kitleyi de cezalandrlr. 1477 kii tutuklanr. DSKin sendikal faaliyetlerin tm askya alnr ve btn mal varlna el konulur. 10 yl 10 ay sren DSKin davas 1991de beraatle sonulanr. Ancak bu sre iinde 500.000 kiilik rgtl taban fiilen yok edilmitir. Yeniden faaliyetlerine balayan DSKin 1992 ylndan itibaren, sendikal anlaynda deimeler balam, radikal mcadeleden vazgeilerek daha uzlamac bir anlay benimsenmitir.

55

B. DSKTE KADIN POLTKASI

DSK Tznde ve 9.10.11.12 (9. Genel Kurul Kararlar; 4-7 Austos 1994; 10.Genel Kurul Kararlar; 12-14 Eyll 1997; 11.Genel Kurul Kararlar; 28-30 Temmuz 2000; 12.Genel Kurul Kararlar; 4-6 Haziran 2004 ) Genel Kurul Kararlarnda demokrasiyle ilgili olduka iyi kararlar yer almaktadr. 9. Genel Kurul Kararlarnda yer alan, demokrasiyle ilgili eitli saptamalar bulunmaktadr. DSK'e yaam veren snf ve kitle sendikacl anlaynn temel ilkelerinden olan sendikal demokrasi her eyden nce tabann sz ve karar sahibi olmas demektir. Ama bunun gerekleebilmesi iin de tabann tm bilgilere ve kararlarn oluumuna, katlm olanaklarna sahip olmas gerekir ki, bu da tabann rgtl olmasndan, yani iyeri rgtlenmelerinden geer. yerlerinde salkl ve etkin rgtlenmeler olmazsa sendikal demokrasinin yaama gemesi engellenecektir. yerlerinden balayarak ve aadan yukarya doru btn kurullar ve kurumlarda, brokratik merkeziyetilie kar demokratik merkeziyetik, savunulmaldr. Yani; btn organlar, yelerin eit koullarda yart seimlerle oluturulmaldr. Tam bir aklk ve effaflk erevesinde btn bilgiler, yelere doru ekilde ulatrlmaldr. Aznlk haklar, gvence altna alnmal ve aznln ounluk olma olanaklar var olmaldr. Sendikal program ve talepler dorultusundaki kararlar btn yeler iin balayc olmaldr ve yine bu erevede alt organlar st organlara uymaldr. Bunlarn dna taan kararlar ancak rgt temsilen alnmal, ikna ve etkileme gcne dayanmal ve rgtsel disiplin adna zorlama olmamaldr. Nihayet temsili demokrasiyle yetinilmeyerek mmkn olduunca dorudan demokrasiyi uygulanmaya alan bir sendikal demokrasi anlayn ve rgtsel ileyii benimsenmelidir. Sendikal Demokrasi bal altnda yer alan karar metni gerekten demokratik bir ierik tamaktadr ama bu kararlar yaama geirilememitir. Soyut, uygulanamayan kararlar olarak kalmaktadrlar. yeler kararlarn oluumuna etkin katlamyorlar. Onlarca yl sendika banda olan sendikaclar, sendika ynetiminde ayrlmyorlar bir trl. Bu ark dnyor ve deimiyor. Tez almamzda aratrmamza, anket ve derinlemesine grmeler yoluyla katlan kadn iilere, sendikal ilikileri sorulmu, sendikayla olan tek iliki biimlerinin, sendikaclarn iyeri ziyaretleri olduu anlalmtr. yeler sendikann yaynlarna ulaamamakta, eitim faaliyetlerine katlamamaktadrlar. Sendikal etkinliklerden haberleri olmamaktadr. Tabandan kopuk bir ynetim anlay sendikada hakimdir. Oysa: Temsili demokrasiyle yetinilmeyerek dorudan demokrasiye geilmesinden sz edilmektedir. Bu kararlar soyut kald srece, demokrasi, mmkn grnmemektedir.

56

Kadnlarn sendikalardaki sorunlar konusunda son 4 genel kurul kararlar incelenmi (9. 10. 11. 12.Genel Kurul Kararlar) ve u genel sorunlarn btn kararlarda ncelikli olduu ye says, grlmtr: Sendikalarda erkek sendika yesi says azalmakta, kadn

artmaktadr. Kadnlar rgtlenmenin nemi, anlalmtr. rgtlemede formel sektrle yetinilmeyerek, enformel sektr ve tarm gibi kadnlarn youn alt sektrlerde rgtlenmenin nemine dikkat ekilmitir.

Bu kararlara, kadn sorunlaryla ilgilenilmesi asndan da baklabilir. ye sendikalarda var olan kadn dairelerinin daha aktif ve koordineli almas, kadn dairesi olmayan ye sendikalarda ise bu dairelerin kurulmas iin gerekli nlemlerin alnmasna dikkat ekilmitir. Ayrca kadnlarn, alma yaamna girilerindeki sorunlardan balayarak, iyerlerinde cinsel tacizden, kre sorununa kadar kadn iileri ilgilendiren btn konularda somut sendikal politikalar reterek bunlarn toplu szleme kazanm haline getirilmesi iin gerekli almalarn yaplmasna karar verilmitir. (9.,10.,11.,12. Genel Kurul Kararlar)

Sendikal demokrasiye vurgu yaplarak: Sendikalarda ynetim kademelerinde kadn yelerin saylar orannda temsil edilmeleri iin gerekli almalarn yaplmasna; kadnlarn iyeri temsilciliinden balayarak sendikalarn tm ynetim kademelerinde grev almasnn daha fazla zendirilmesini ve yasalardan cinsiyet temelinde ayrmclk yapan maddelerin ayklanmas ve/veya deitirilmesi iin kararl bir mcadele yrtlmesini, kadnlarn alma yaamna daha fazla katlmn salayc istihdam politikalarnn oluturulmas iin siyasi iktidar zerinde bask oluturulmasn, bunun iin gerekirse dier kadn rgtleriyle ibirlii yaplmas gibi nemli kararlar alnmtr. (9.,10.,11.,12. Genel Kurul Kararlar) Genel kurul kararlarnda, kadn sorunlar dairelerinin almalaryla: periyodik olarak -

mesela iki ylda bir kez- tm lke apnda alan kadnlar kurultay toplanmasna karar verilmitir. (9.Genel Kurul Karar 4-7 Austos 1994) Bu genel kurul karar uygulama alan bulmu deildir.

Bu nemli kararlar inceleyip var olan eksikleri grmemek mmkn deildir: Sendikal rgtlenme konusunda u rnee bakmak mmkn. Yllarca 50 binden fazla kadn alann, olduu Merter semtinde, sendika hi kimseyi rgtleyememitir. Enformel rgtlenmeden bahsederken, ounluun enformel alt bu semte rgtleme eksiklii hemen gze arpmaktadr. 1970'lerde DSK, Sosyalist ideolojinin sendikal dzeydeki taycs konumundadr. Bu

57

dnemdeki sosyalist hareketler ve dnceleri DSK'i de etkilemitir. Bu dnemde cinsler aras eitsizlik konusunda bir bilinlenme balam fakat bu dnce rgtlenme ve buralarda kadnlarn, erkeklerle eit temsil sorgulanamamtr. sendikalarda henz konusunu

DSK'N 2000li politikalar 1970'lerin politikalaryla kyaslandnda:

1970'lerin kadn iilerin sendikallatrlmas ya da rgt iindeki temsil konusu yerine, kadn ve erkein sendikal hareket iinde birlikte mcadele etmeleri zerinde younlamaktadr. Yani snf mcadelesinden ayr bir 'kadn sorunu' ele alnmamtr.

DSK Tznn 32. Maddesine gre: Bir Kadn iler Sorunlar Dairesi kurulmutur. 7 Aralk 1991 tarihinde toplanan Olaanst Genel Kurul tarafndan dzenlenen bu Tzk, 0406 Haziran 2004 tarihlerinde toplanan 12.Genel Kurul tarafndan deitirilerek onaylanm ve yrrle konulmutur. (4-6 Haziran 2004)

Konfederasyonun almalarnn temellendirilecei, uzmanlk dairelerinden biri 'Kadn iler Sorunlar Dairesi'nin amac, alan kadnlarn sorunlarnn zm iin gerekli giriimlerde bulunmaktr. Bu giriimler ve grevler ise, iyerleri, ikollar ve lke apnda kadn iilerin sorunlarn saptamak, zm iin neriler retmek, konuya ilikin almalara yn vermek; kadn ii sorunlarna ilikin geici komisyonlar kurmak, uzman kiilerle ortak aratrmalar yapmak; daire ynetiminde Kadn Emekiler Danma Kurulu kurmak; lkemiz ve uluslararas kadn rgtlerinin ve sendikal merkezlerin konuya ilikin almalarn izlemek, iliki kurmak, platformlar oluturmak, raporlar sunmak; kadn iilerin sendikal rgtlenmeleri konusunda DSK rgtlenme Dairesi ile ortak almalar yapmak eklinde belirtilmitir. DSK'in 26-28 Ocak 1996 tarihlerinde yaplan Olaanst Genel Kurulu iin hazrlanan alma raporunda Kadn iler Sorunlar Dairesinin faaliyete gemesi konusunda u grlere yer verilmitir: "Faaliyetlerin balamas kadar nemli bir dier konu da salanan demokratik katlmdr. Tzkte var olan tanma gre daire bakan, mdr ve uzmanlar ile bir srekli Kadn Emekiler Danma Kurulundan olumaktadr. Pratikte, sendikalarmzdan gelen kadn temsilcilerin oluturduu kurul, dairenin asli organ olarak alm, bu sayede hibir kadrosu ve btesi olmaynn zorluklarnn bir nebze stesinden gelebilmitir." denilmektedir. Buradan da anlalaca gibi DSK tznde Kadn i Sorunlar Dairesi kurulmas nermi olmakla birlikte henz bu daire kadrosuzluk ve btesizlik yznden, tam anlamyla bir uzmanlk kurumu olarak olumu deildir. Ama DSKe personellerinin katksyla belirli almalar yrtlmektedir. ye sendikalarn kendi

58

alma Raporunda 'Taleplerimiz' bal altnda pozitif ayrmcla yer verilerek, 'fiziki zellikleri nedeniyle ifte smryle karlaan kadn iilere ayrcalkl davranlmas talep edilmitir. Bu konuda toplu szleme maddesi yaplmaldr' denilmitir. Ancak pozitif ayrmclkla uygulamada karlalmamaktadr. Pozitif ayrmcln nemli bir tr olan kota karar ve uygulamas da DSKte bulunmamaktadr. Kadnlarla ilgili yaplan almalar arasnda 8 Mart kutlamalar ve eitimleri en nemli yer tutmaktadr. Bunun yan sra Uluslararas zgr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU) Kadn Komitesi tarafndan hazrlanan 'alan Kadnlar', ' ve Aile Politikas', 'yerinde Cinsel Taciz' ve 'Pozitif Ayrmclk' balkl kitapklar tercme edilerek yaynlanmtr. DSKin aylk aratrma blteni DSK-AR'da zellikle 8 Mart kutlamalar gibi zamanlarda, kadn cretliler, ev emeinin smrlmesi, kadn-erkek cretleri gibi konularda makaleler yaynlanmtr. Ancak, DSK tarafndan baslan yaynlar, kadn yelere neredeyse hi ulatrlmamakta, arivlere kaldrlarak, kimsenin okumamas baaryla salanmaktadr! DSK, eitli uluslararas ii rgtlerinin yesidir. Zaman, zaman bu rgtlerle ortak sendikalarda, kadn iileri etkin klmaya

almalarda bulunmaktadr. Bu tr almalar

ynelik abalarn artmasna neden olmutur. Yurt dndan, neden katlmclarnz hep erkek, kadn katlmclarnz yok mu? gibi sorulara kar. DSKteki sendika yneticileri zor duruma dmemek iin sendika Kukusuz organlarnda bu kadnlarn bulunmasna vitrin zen gstermeye amacyla balamlardr. yapmaktadr. DSK zaman, zaman uluslararas rgtlerle bir ara gelmektedir. Sendikann banda olan sendikaclar, Trkiyede kadnlarn ynetime gelmemi olmas konusunda zaman zaman zor durumda kalmaktadrlar. DSKteki Sendikaclar da, kadnlarn balarda vitrin amacyla ynetime gelmesi konusun bir tavr taknmaktadrlar. DSK Kadn Komisyonu Bakas Nebile etin Irmak bu konuda unlar sylemektedir: LOnun ve Avrupa sendikalarnn karm olduu ok ciddi kararlar var. rnein kota var. Biz zaman zaman baz vesilelerle bir araya geliyoruz. Dolaysyla oradan kan kararlarda, rnein bizim Trkiyedeki sendikaclar Avrupaya gittiinde yzleri kzaryor. Bunu zaman zaman da itiraf ediyorlar. Diyorlar ki: Sizin alma ortamlarnzda kadn yneticiler var m varsa saylar ne kadar, kota var m? Biz bu soruyu cevaplayamyoruz. Onun iin kadnlar mutlaka olmaldr ynetimlerde. En azndan vitrin olarak.diyorlar. Simdi u andaki erkek sendikaclarn bir ounun sknts odur. Avrupalarda kendilerini ifade edebilmek iin bir kadn vitrin olarak ynetime tayalm, balangta isteksizce, dzenleme

yaplmaktadr. Ancak bu trden gelimeler, sendikada kadn etkinliinin arttrlmas iin katk

59

mant u anda ne km durumdadr. (Nebile Irmak etinle 25.09. 2006 Sargazide yaplan grmedeki bant kaytlarndan alnmtr.) etin, kadnlar vitrin gibi kullanmak fikrinin ok kt olduunu dnmekte ve unlar sylemektedir: imdi bu ok incitici bir ifade, onur krc bir ifade bu. Ne demek ya? Kadn bir aksesuar deil ki, sen vitrinden sz ediyorsun. DSKin tzk ve genel kurul kararlarnda, sendikal demokrasiye vurgu yaplan olduka nemli maddeler bulunmaktadr. Kadnlarn sendikal ynetimlere gelmesi gerektiinden bahsedilmektedir. Sendikann dorudan demokrasiye gemesi hedeflenmektedir. Fakat sendikada demokratik oluumdan ziyade, brokratik erkek ynetimi egemen olmaktadr. Bu konuda etin unlar sylemektedir:te imdi sendikalar emek rgtleridir. Emek rgtlerinde dolaysyla demokrasinin, demokratik ileyiinin en ok olmas gereken yerlerdir. Ancak ne yazk ki, sendikalar da erkek egemen bir anlayla yaplanmtr. Yasalara bakyorsunuz erkek, yneticilere bakyorsunuz erkek. Erkek egemen anlayn younca iktidarda olduu bu kurumlarda kadn almasnda, kadn rgtlemesinde veya ii kadn hareketlerinden sz etmek mmkn gzkmyor. Birok nedeni var. nk her eyden nce ii kadnn younca alm olduu tekstil alannda sendikal rgtlenme olduka zayftr. Sendikal rgtlemenin olduu yerlerde de kadnn gerekten, sendikal mcadeleye veya demokratik mcadeleye katlmas srekli engellenmitir. Sendikalarn liderleri ynetimi dzenli aralklarla deitirememektedirler. Onlarca yl ayn erkek sendikaclar, sendikalarn ynetiminde yer almaktadr. Sendika tzklerinde dorudan demokrasiden bahsedilse bile bu ark dnmekte, deimemektedir. Nebile Irmak etin'e gre halk arasnda sendika aas deyiinin pratik hayatta karl sendikalarda grlmektedir: Yani imdi DSKe deil btn sendikalara bakyorsun. Sendikalarn bandaki, konfederasyonlarn bandaki insanlarn tm 20 yldr 30 yldr retimden kopuk olan insanlardr. Belki iilik sfatlar hasbelkader bir iki sene olmutur. Ama daha sonra bu sendikal srelerde almlardr. Yani bugn Trk-in genel bakan konfederasyonu genel bakan, 70 yana gelmitir.. 70 yandaki insanlar 20 yldr emeki deiller. Emek rgtleriyle tmyle kopuklar. Brokratik bir sendikaclk yapyorlar. Dolaysyla bu brokratik sendikaclk, elbette ki sosyalist bir snf hareketinin nne konamaz. Tmyle devletle uzlaan, sermayeyle uzlaan, brokratik bir anlay nne koyan, bir sendikaclktr, bu. Tabi; burada zaman, zaman alanlarda da, meydanlarda da, eylemselliklerde de, sendikal aalar denildiinde hakllk pay vardr. Tmyle aavari bir yaam vardr. Dolaysyla bu yaam nlerine koyan byle bir yaam kendisine iselletiren bir anlaytr. Kadn mcadelesinde kadn rgtlemesinin kadnn sendikal ynetimlere ve iktidara demiyorum,

60

ynetimlere tanmasn asla istemezler. Asla istemezler, nk gerekten kadn, bu erkek egemen anlaya pabu brakmayacaktr. Eksiini grdnde eletirecektir. Veya eletirmeyle de hizaya getiremiyorsa, deifresi iin mutlaka bir takm yntemleri kullanacaktr. nk kadn, hakszlklar kaldramaz. Sendikal kadnlarn, sendikada demokrasiye katlm biimleri ancak semen eklinde olmaktadr. Kadnlar ynetimde yer alamamaktalar; fakat seim zamanlarnda tekrar yerlerini brakmayan, deimeyen sendikaclar, oy istemek amacyla, bu kadnlara gitmektedirler. Bu konuda etin unlar sylemektedir: Sendikalarda kadn yle deerlendiriliyor. te kadndr. Zaten zaman ayramaz. Dolaysyla kadnlara ancak seimlerde bana oy ver diye gidilir. Aksi takdirde sendikalar burada ok ey yapabilir. Sendikalar eer gerekten demokratik bir ileyii nne koyabiliyorsa, iktidar mutlaka kadnlarla paylamas gerekiyor. Kadnlar lkemizde ve dnyada nfusun yarsn oluturuyor. Yani kadnlar azmsanacak sayda deil. DSK iinde kurulan henz gelime aamasnda olan, "Kadn iler Sorunlar Dairesi", sendikal kadn rgtlenmesi ve sorunlarnn zm asndan olduka nemli bir yaplanmadr. Kadn iileri sorunlar konusunda, sendika personeli olarak alan kadnlardan 5 tanesi almalara katlmakta ancak bu almalar alan kadnlar tarafndan bilinmemektedir. Henz alan kadnlarla iliki kurulamamtr. Ayrca Kadn ileri Sorunlar Dairesiyle ilgilenen bile yoktur. DSKte kadn almalar alannda nc olan Nebile Irmak etin, i Kadn Komisyonunun almalarna 2 yl nce balamtr.. Komisyonda, sendika ynetiminden kadnlar bulunmakta, alan sendikal ii kadnlar, maalesef yer almamaktadr. Bunun iin almalar yaplm ancak sendika ynetimi tarafndan onay aamasndadr. Bu komisyon ancak neri sunabilir, bamsz karar alma hakk yoktur. Brokratizmi ve hiyerariyi ama olanaklar da bulunmamaktadr. Kadn komisyonunun pozisyonu neri sunma dzeyindedir. Kadn komisyonunun kadnlara ynelik faaliyette bulunmak iin herhangi bir btesi de yoktur. Komisyonun nerileri sendika liderleri olan erkekler tarafndan raflarda bekletilmekte, hibir ilerlik kazandrlmamaktadr. DSK Kadn Komisyonu konusunda Nebile Irmak ekin Kadn Komisyonu almalar konusunda unlar sylemektedir: Biz iki senedir DSKin iersinde bir i Kadn Komisyonunu kurmu durumdayz. Hepimiz ok younuz. Yani bu komisyonun iinde olan arkadalarmz, hem sendika ynetiminde olan arkadalarmz, hem kadrolu bir kadn alan nceleri olsa da, onun iten ayrlmasndan sonra bu grev, bakasna verilmemitir. Yani bu dairenin kadrolu bir alan

61

sendikada

uzman olan arkadalarmz. Bizim planlarmzda kadnlarla retimin iinde

bulumay hedefliyor, komisyonun sahibinin kadnlar olmasn istiyorduk. retimin iindeki arkadalarmza ulamak istiyorduk. rgtlemede eitimde nmze ciddi projeler koyalm, esas sorunun sahibi olan retimin iindeki kadndr, dedik. O kadnlardan maalesef yok. ncelikle, kadn komisyonu tarafndan, kadn alanlar arasnda bir anket almas yapmak iin bir proje sunulmutur. Bu konuda merkezden hala onay beklemektedir. etinin ifadelerine bavuralm: Biz bir ok kez proje sunduk. Sendikal kadnlar arasnda bir anket almas yapabileceimizi syledik. nk DSKe bal Genel Sendikas, Birleik Metal Sendikas gibi ciddi byk sendikalar var. Tekstil var. Buralarda alan kadnlar var. Anket almasndaki sorularnda da: Kadnlar sendikay nasl deerlendiriyor? Sendikadan beklentileri nedir veya sendikada yer alp almamak konusundaki dnceleri nelerdir?. Bu konuda bir takm sorular da hazrladk. Ama ne yazk ki iki senedir bu projemiz gereklemedi. Komisyonun, en az 100 kadn alanla, bir kamp almas yapma projesi olmutur. Bu proje kadn sorunlar konusunda duyarllk eitimi vermek amac gtmtr ama ne yazk ki bu proje de onay aamasnda bulunmaktadr. Bu konuda etin, unlar sylemektedir. Ayrca retim iersinde olan en az 100 kadn bir araya getirerek bir kamp almas yapmak istedik. Yani gnlk bir kamp yapalm biz kadnlar birbirimizle konualm, dertleelim, dedik. Ya ite yaamdaki zorluklarmz, nmzdeki engelleri ne yapmak istiyorsak yani akam eve gidip bulak m ykayacaz, eimizin ocuklarmzn ihtiyalarn m gidereceiz, oradan da ite sabah fabrikaya girip o tecriti mi yaayacaz? Baka bir ey daha istiyor muyuz? Yani dier erkek arkadalarmzla hem cret konusunda hem kalite konusunda eit olmak istiyor muyuz? Evde de bir takm hukuklarmz var mdr, eimizle veya ocuumuzla yaklammz ve hukukumuz ne olacak? Bu konuda biz dedik ki bir eitim almas yapalm. Yani kadnlar ne istiyor? Bunu bir aa karalm. Bunun iin de bir eitim talep ettik. Ne yazk ki iki senedir bu eitim talebimiz de karlanmamtr. Kadn komisyonunun bamsz faaliyetlede bulunmak gibi bir insiyatifi yoktur. Komisyondan kan taleplerin onaylanmas erkek sendikaclar tarafndan raflarda bekletiliyor. Komisyon eitli taleplerde bulunmu, fakat bu talepler maalesef pratik hayata geirilememitir. Bu konuda kadn komisyonu bakan unlar sylemektedir: Sendika bunun kararn verecek ite ihtiyalarn finanse edecek, yeri tahsis edecek. imdi biz orda 3 kadn veya 5 kadn bu karar alyoruz ama onun yaamsallamas iin imkanmz, gcmz yoktur. Yani bu imkan, gc, sunacak olan ynetimdir. Ynetim; Evet diyecek. Biz sizin kararlarnz deerlendirdik, doru bulduk, buyrun gidin, urada bu eitimi yapn. Veya ite siz anket

62

almas m yapyorsunuz, tamam biz bu sorular yapalm. Sendikalara datalm. Kadnlardan bu cevaplar alalm. Toplayalm.Byle bir ey gelmiyor ki bize. ster istemez bu erkek arkadalar, erkek yneticiler tarafndan raflarda bekletiliyor. Ha bize unu sylemiyorlar. Yok olmaz, olur mu hi biz karyz falan demiyorlar. ok doru. Projenizi ok beendik mutlaka olmas gerekiyor. Byle bir cevap alyoruz. Dolaysyla ama pratikte yaamsallamas iin hi katk alamyoruz. Komisyondan kan talepler, sendikada erkek brokrasisine taklmakta yaama

geirilememektedir. Kadn komisyonunun kendi karar alma hakk olmad gibi, bamsz bir btesi de yoktur. Ayrca komisyonda 5 kadn tarafndan alnan kararlarn hayata geirilmesi konusunda bir gc bulunmamaktadr. Kadn komisyonunun talepleri sadece neriler aamasnda kalmaktadr. Kadn komisyonunun alan sendikal kadnlara ulaabilmesi iin, mutlaka kadn komisyonunun erkek sendikaclarn desteklerini almalar gerekmektedir. Bu konuda Komisyon bakan etin den u alnty vermek olduka yararl olacaktr: Kadn yelerin olduu sendikal hareketin iersinde sorunlar giderecek ve bu konuda ilerleme salayacak yap sendikal harekettir. Ama bugn sendika maalesef brokratik bir anlay yanstmaktadr. Kurduumuz kadn komisyonuyla, 8 Mart dnya kadnlar gnnde etkinliklere katlp pankart aacamz erkeklerle ve dier yneticilerle konuuyoruz. Eer ynetim bunu onaylamyorsa, biz onu gerekletiremeyiz. Neden gerekletiremeyiz? Sendikadaki kadnlarn katlmas iin ynetim bu sendikalara yaz gnderecek. Bu sendikalar genel merkezden gelen bu yazy dikkate alacak ki komisyonu oluturmamzn oraya kadn yeler ve

katlmclar gnderebilsin. Byle bir hiyerari var. Dolaysyla bu hiyerariye kar bir kadn da ok fazla bir anlam kalmamaktadr. rnein yapmak istediimiz her hangi bir proje konusunda o projenin yasallamas iin erkek egemen olan ynetimin desteini almak zorundayz. Onlarn onay olmadan bir ey yapamyoruz. Kadnlarla dolaysyla komisyonla bulumann, tek gereklii, sendikann ve ynetimin talimatyla olacaktr. Sonuta kadnn olduu sendikal hareketin iersinde nderlik yapacak olan sendikal harekettir rnein projelerimiz arasnda, stanbulda ve stanbul dnda bir anket almas, ve bir kamp almas plan dzenleme plan vard. Ancak bu projeyi imkan ve olanaklar olmasna ramen yapamadk Bu projelerin etkili uygulanmas iin, Komisyondaki kadnlarn oran da nemli olmaktadr. u aamada ancak 5 kadndan oluan komisyonun en azndan 100 kadndan olumas gerekmektedir ki gl olsun ve kararlarn gerekli mercilerde onaylatabilsin. Bu konuda komisyon bakannn fikirleri yledir:.imdi eer o kadn komisyonu genilerse, yani 100200-300 kadndan oluan bir komisyon olduunu dnn o zaman oradaki komisyon bamsz karar vererek bu kararnda srar edebilir. Dolaysyla yukarda sylediim gibi bizim

63

oluumumuz biraz snrl olduu iin yaptrm gcmz de olamamaktadr. DSKte kadnlara ynelik eitim olanaklar pek verilmese de, iki yl nce Uluslararas sendikalarn ibirlii ve basks ile 100 alan sendikal kadna eitim verilmi ve bu eitim olduka yararl gemitir. DSKte yaplan Kadnn nsan Haklar Eitim almasnn sonunda yaynlanan, olduka yararl olabilecek bu eitim almasnn kitap bile alan kadnlara ulatrlamam, raflarda bekletilmitir. Bu eitim almasnda, alma hayatnn iinde olan kadnlardan beklenmedik talepler ve neriler alnmtr. Bu eitim almas konusunda Kadn komisyonu bakan etin,unlar sylemektedir: Sendikalar kadnn rgtlenmesini, kadnn bilinlenmesini, kadnn politiklemesini istemiyor. Dolaysyla kadnn kendisiyle ilgili sorunlar konusunda zel bir eitimi yok. DSKte bundan iki sene nce gnlk sreyle Kadn nsan Haklar eitim almas vard. Bu eitim almasnda gerekten kadnlarn verdii yantlar ok konumlu, ok keskin. Yani hi akla hayale gelmeyen talepler olduu ortaya kt. nk kadn retimin iindedir ve sorunlar kendisi yaamaktadr. Dolaysyla kadn yaad sorunlar tespit etmi ve nne koymutur. 100n zerinde kadnn katlm ile Kadn nsan Haklar eitimi almas yapld. almaya katlan kadnlar sorunlar hakknda duymad bir ok eyi bu almada duyma frsat buldu. Bu almada talepler ne ksa da eitimde ileri dzeyde olan kadnlarmz olmasna ramen ekingen kalan kadnlarmz da var. Dolaysyla yukarda szn ettiim Kadn nsan Haklar eitimi almas daha sonra bir kitapa dnerek olduka verimli bir alma oldu. Ancak bu kitapk kadnlara ulatrlamad. Kadn arkadalarmz gittiler; ancak gnlk bir eitimle kaldlar. Ve ondan sonra yerlerine dndler. Evlerine iyerlerine dndler. Dolaysyla bu eitim ok fazla bu kadnlara yanstlmad. Kitapk da yanstlmad. Yani dolaysyla ite bu Avrupa Sendikaclaryla LOnun alm olduu kadnlarla ilgili kararlar var. Kongre kararlar var. Konferans kararlar var. Bir sr kararlar vardr. Evet, bunlarn evrisi yapldktan sonra sendikalarda, belli bir say veriliyor. Sendikalarn merkezlerinde veya ubelerinde arivinde kalyor. Yani kadn iinin eline gemiyor.

Sendikalar, kadnlara ynelik, kadn sorunlarn ieren zel eitim seminerleri pek dzenlememektedir. Sendikalardaki eitim, kuruma ynelik olarak yaplmaktadr. Oysa kadnlarn sorunlarn ve sorunlarla mcadele etme yollarn renmesi gerekmektedir. etine kulak verelim:Gel gelelim sendikalar, kadna ynelik eitim almas yapmak istemiyor. Bir sendikal eitimi yaplyor, fakat bu eitim kuruma kar yaplyor. Oysa kadna zel bir eitim gerekiyor. Kadn eitilecek ki, onu karlat btn sorunlarla ba edecek dzeye gelsin.

64

DSKin kadn sorunlarna ynelik zel yayn bulunmamaktadr. DSK-AR adnda bir dergisi var ve ancak dergide de 8 Mart gibi zamanlarda kadnlara yer ayrlabilmektedir. eviri yaplan yaynlar ve dier yaynlar ancak sendikann st kademesine gitmekte ve bunlar okunmadan arive kaldrlmaktadr. Ariv de iler durumda deildir. Yaynlar belirsiz koli ve benzeri yerlere atlmakta ve dzenlenmemektedir. Bu konuda etinin syledikleri yledir: Sendikalarda bir kere dergi blten vb. gibi zel kadn yaynlar yok. Belki kan yaynlarda sayfalar halinde bir takm eyler var ama bunlar da 8 Mart gibi nemli gnlerde kyor. Ancak karm olduklar aylk ya da iki ayda bir kan dergilerde ksmen kadnlardan sz edilebilir. Ve en ok da 8 Martta denk geldiinde sayfalar ayrlr. Afiler yaplr. Bunun haricinde kadna ynelik zel bir alma yok. Bir takm LO kararlarnda ve Avrupa sendikalarnda almalar var. Bir takm kararlar var. evriler de sz konusu ama bu kadna ulamyor. Bu ite her sendikaya gidiyor. Bu sendikalarda hi sayfalara da baklmyor. Belki kapan da amyorlar. Arivlerde kalyor. Kadnlarn ynetime gelebilmesi konusunda eitli engeller vardr. Bunlar kadnn, ailedeki konumu olduu kadar sendikadaki oluumlardan da kaynaklanmaktadr. Hangi sendikacyla konuursanz konuun, kadnlarn ynetime gelmesi gerektiinden bahsetmektedir, fakat bu pratik hayata geememektedir. Pratik hayata, tzk ve genel kurul kararlar, uygulanmamaktadr. Kota gibi pozitif ayrmclk kararlarnn da tzk ve genel kurul kararlarna gemesi gerektiini syleyen Kadn Komisyonu Bakann fikirlerini alntlamak iyi olacaktr; Hangi sendika bakan veya sendikacyla konuulursa, kadn mcadelesi konusunda unlar syler: Yani mutlaka bu mcadelenin iersinde kadnlar da olmaldr. Fakat ileyie geldiinde gerekten sylem ve eylemlerin birbirini tutmadn aka grebiliyoruz.. Bu nedir? Kadnla buluturmaya orada bir kere ciddi bir tabu var. Kadnn rgtlenmesi, kadnn sendikal mcadeleye katlmas, kadnn ilerinde temsilci seilebilmesi, kadnn ubelerde genel merkezlerde yer alabilmesinin n tamamen kapaldr. Bunun iki nedeni vardr. Bir: kadn istenmiyor. Kadn, bamsz deildir, kendi kararn kendi veremiyor, aile bireylerinden biri veriyor. Bamsz deil. yesi olduu sendikas da nderlik yapmyor. Yani eer gerekten orada alan kadnn bir sendika tarafndan n alrsa rgtlemeye ilikin bir tevik sz konusu olursa, bir eitim almas sz konusu olursa ite kadn arkadalar biz birlikte alabiliyorsak, bizim rgtlenme ve iktidar daha dorusu ynetimlerde de paylam konusunda birlikte davranmalyz.diyorlar. Bir kere ciddi anlamda sendikalarn bak asnn deimesi gerekiyor. Yani bu mevcut sendikal anlayn, erkek egemen anlayn yklmas, ters yz olmas gerekiyor. Ya ok samimi olmas gerekiyor. rnein genel kurullarda; tzk deiiklii yapacak bir kere. Hi bir sendikann tznde kota yoktur. Hi bir sendikann ite genelgesinde bizim u kurumumuzda u temsilciliimizde kadn olacak diye bir ey yoktur. Kongre kararlarnda ite biz kadn iileri rgtleyeceiz,

65

eiteceiz deniyor ama srf kat zerinde kalyor. Gerekleen bir ey gremiyorsunuz. Dolaysyla bu sz konusu olduu zaman kadn iki tarafn iki cenderenin arasndadr. Bir sendikal anlayn, erkek egemen yaklam, dier taraftan o ailesel kaynakl basklar arasnda aresizdir. Dolaysyla karar veremiyor. Sendikac kimlii olarak, erkek, gr sesi kan ve elini masaya vuran kii zmsenmitir. Bu fikre erkekler sahip olduu gibi kadnlar da sahiptir. Oyca ciddi bir kadn potansiyeli vardr. etin, yle konumaktadr: Bir de yle bir tarz var. Sendikac olarak elini masaya vuran ve gr sesi kan erkek kii anlalmaktadr. Bu anlay da biz kadnlarda olduka yksektir. Dolaysyla unu ok rahatlkla syleyebilirim. Evet ciddi bir potansiyel var kadnlarda. Hele ii kadnlarda ok ciddi bir potansiyel var. Bu potansiyeli bir rgtlemeye dntrp, sendikal ynetimi paylamnda kadn gc yerletii takdirde ii snfn mcadelesinin daha ciddi ivmeler kazanacana inanyorum. Nebile Irmak etinden de alnan bilgiye gre kadnlarn ii temsilcilii tesinde, ynetim mekanizmalarnda grev almas eitli engellemelerle karlarken, sendika yneticilerince kimi zaman vitrin grevi stlenecek kadn yneticiler bulunmas ynnde tavr aldklarn renmekteyiz. Ancak kadnlarn kendilerine tannan rolleri amalar durumunda kadnlarn zel hayatlarna dil uzatlarak engellenmeye alldklarn da grmekteyiz. Sendikalarn i ileyileri ve sendikal imajlar, sendikalarn, erkek dnyasnn mekanlar ve sendikacln da erkek ii olduunu, yeniden retmektedir. Sendikalar kadnlarn kendilerini ifade edebilecekleri niteliklerden uzaktrlar. Sendikalarn i ileyileri demokratik ltlerin dna kmtr. Bir yere gelmek, ekonomik ve sosyal avantajlar kazanmak isteyen bir erkek genelde, gnlk dildeki olumsuz anlamyla kurt politikaclar aratmayacak kurnazlklar ve yntemler iine girmektedir. rnein erkek sendika ynetici adaylar, delegelere ikili yemek vermekte ve bu normal karlanmaktadr. stelik btn bunlar yce ii snf adna yaplr. Oysa sendikaya ynetime aday olan bir kadnn yapmas mmkn deildir. Erkek her tr olumsuz eyi yapt halde, erkek olduu iin ho karlanmakta, kadnlar, erkeklerin yapt ho olmayan eyleri yapmadklar halde ynetime gelmeye almalar durumunda zel hayatlar eletiriye maruz kalmaktadr. etine gre, kadn haktan yanadr, adaletten yanadr, hmanisttir. Dolaysyla, kendisini yaatan, kendisini dayatan, kendi bireysel karlarn emekilerin karlarnn zerinde tutan bir anlayla birlikte olamaz. Ona kar mcadele eder. Bu nedenle erkek sendikaclar, sendikalarn banda kadn istemiyorlar. Kadn, sendikada etkinliini engellemenin birinci yolu onu, kendisine yapld gibi yntemlerle devre d braktrmaktadr. etin, sendikadaki

66

erkek kadn farklln u ekilde anlatmaktadr: Yani bir kadn kalkp gece yars arkadalaryla ya da sendikaclarla gidip bir meyhanede bir eyler iemez. Dolaysyla erkek erkee gider her halt yer. Onun iin kadnla almak istenmiyor. Kadnlarn ynetime gelmesi konusunda erkek sendikaclar eitli engeller karmakta ya da ynetime geldiinde de onlar ynetimden indirmek iin ellerinden geleni yapmaktadrlar. Kendisine uygulanan yaptrmlar, yldrmalar ve erkeke engellemeler konusunda Nebile Irmak etinin yks yledir; etin 10 yldr, DSKe bal Genel Sendikasnda ube bakanl yapmaktadr. Bu on yl onun iin gerekten zorlu gemitir. iyle hibir problemi olmam, iiler her seimde desteklemitir. Ancak sendikann erkek yneticileri, etinin deyiine gre eitli dolaplar evirmeye almlardr, srekli. rnein evrilen dolaplarla, etini sendikada disipline bile vermiledir. Sendikadan etkisizletirmek iin kadn kimlii ve siyasi kimlii kullanlarak iiler arasndan propaganda ile etkisizletirmeye almlardr: etinin kendi szckleriyle verelim, yksn: Mesela ben on senedir, DSKe bal Genel Sendikasnda ube bakanl yapyorum. Ama bu on senem, benim gerekten ok zorlu bir on senem oldu. Yani benim iiyle hi bir problemim olmad. i tam tersine hep kongre desteklemitir, hep semitir. nmzdeki srete de, 2007 Hazirannda

yaayacaz. Ben aday olmak istemiyorum. Ama imdiden halen iilerin teviki var. Ancak benim orda olmamam iin erkekler tarafndan trl, trl dolaplar evrilmeye, baland ve sendikadan uzaklatrlmak iin disipline verildim. O Siyasal anlamda, siyasal kimlik eer sen politik bir kadnsan, politik kimliini iiler arasnda propaganda arac olarak kullanyorlar. te bir kadndr yapamaz, edemez, udur, budur vb. Ama iinin deil iverenin yanndadr veya iiyi iverene satyor gibi eyler syleyemediler. Bunu asla syleyemediler. Yani ben bunun ciddi mcadelesini verdim. i hareketinin iindeki erkek egemen anlayndaki kadn profili: Evet kadn da mutlaka yer almaldr. denilmektedir. Ama erkek yneticinin dediini onaylayacak. Erkee dayal bir kadn isteniyor. Yani bir vitrin isteniyor. Yani kadnn z gcn, kadnn ite doru mcadelesini gerekten istemiyor. Erkekler kadnn baarsn hazmedemiyorlar. Yani bir kadnn erkeklerden daha nde olmas, daha akl banda laf etmesi istenmiyor. Ciddi bir hazmszlk sz konusu oluyor. etine gre kadn kimliinden kaynakl varln yok etmek iin, dnemin merkez yneticileri kendisini, disipline vermilerdir. Kendisine uygulanan hakszlklarn yksn, etin, u ekilde anlatmaktadr: imdi beni disipline veren, o dnemin merkez yneticileri bir komplo ayarlyorlar. Bir ahs , bana silah ekti, tehdit etti, dvd gibi iddialarla merkez ynetime bir dileke veriyor. Dolaysyla genel merkez de bu dilekeyi ileme koyarak beni disipline veriyor. Tabi benim bundan haberim yok. Srf beni yok etmek iin, bertaraf etmek iin farkl yntemler devreye sokuyor. Ben bir kadn olarak gerekten bireysel mcadelemle buraya

67

ynetici geldim. Fakat o yneticilikten de uzaklamam iin btn bunlar yaadm. etini cezalandrmak iin, sendika merkezi elindeki arac alm, yelerine ulamasn, ve toplu szlemelere gitmesini zorlatrmtr. etinin alma alan, konut sektr olduu iin grmeler ancak, geceleri yaplabilmektedir. Grmeler, saat 21.00den sonra balamakta ve gece 02.00-03,00 civarnda bitmektedir. Byle bir durumda arasz grmelere gitmekte sorun kmaktadr. Oysa etin, sendikann arabasn kullanmamak iin evini bile satm, sendikaya yakn bir yere tanmtr. Sendikada ynetici olan dier sendikaclar ise, sendika aracn btn zel ileri iin kullanmaya devam etmektedirler. Sendikalar arasnda en az benzini yakan etinin ubesi olmutur: imdi her bir sendikaya, her bir ubeye bir hizmet arac verirler. Yani rgtlemeye gittiinizde. Hele zellikle benim ubemin alan daha ok zordur. Yani ben konut sektrndeki alan arkadalarma yneticilik, ube bakanl yapan birisiyim. Dolaysyla sitelerde mesela 60 kiinin, 5 kiinin, 100 kiinin alt sitelerde szleme yapyoruz. Site ynetimleri de genelde akamlar toplu i szlemesi grmelerine aryor. Yani iveren alyor bir yerlerde: Akam gelin saat 21.00 gibi grmelere balayalm. diyor. Siz de biz akam gece szlemeye grmeye oturuyoruz. Gece 02yi buluyor, 03 buluyor. Sabahlara kadar grmeler falan yapyoruz. Dolaysyla en zor olan benim alanm. Yani hani zellikle de bir kadnm. Gece yarlarna kadar iverenle toplu szleme masalarnda ii haklarn savunana kadar. Gerekten de benim yaadklarm ok zordur. Dediim gibi bir araba veriliyordu, ubelerin hizmetine. O arabalarla rgtlenmeye gidiyoruz, szlemelere gidiyoruz. Ondan sonra yelerime ulaamayaym, onlarn sorunlaryla ilgilenemeyeyim diye hizmet aracn aldlar benden. Yani benim alanm snrladlar, daralttlar. Benim evim ekmekydeydi -Anadolu yakasndayd- sendika Aksaraydayd. Dolaysyla ben evime sendika aracyla gidip gelmiyordum. Srf sendikann benzini gitmesin diye. Biz o evimizi sattk. Sendikaya yakn bir yerde ev aldk. u an herkes sendikann aracyla evine de gider, dnne de gider, pikniine de gider, seyranna da gider. Ancak ben evime biniyorum. Asla i yerinden dolmua biniyorum. Otobse biniyorum, tramvaya aracn kullanmyorum. Sendikann aracn her yerde sendikann

kullanmyorum. te Beylikdzne gitmem gerekiyorsa, rgtlemeye oraya gidiyorum. te oraya verdiim saatler vardr, gidi gelilerim vardr. te Kartala, Tuzlaya byle uzak yerlere Dier ubeler ayda drt depo benzin yakarken ben iki ayda bir depo benzin yakyorum ya da ayda bir depo benzin yakyorum. nk unu hak etmiyoruz ya: u kadar ite biz maamz alyoruz. ilerin demi olduu aidatlarla alyoruz. Yani ite bir kadnn buradaki 100 tane ube var 100 tane ube bakanlaryla arasnda bir tane kadn var. Bizim bir ok sendikann aktivitesinde kullanlmasna ramen en dk km, en az benzin yakan bizimdir.

68

etini sendikadan uzaklatrmak iin, ube sekreterine bir fatura dzenletilir. Oysa etin, Sendika yneticilerinin kulland zel telefon almay bile red etmitir. etin olanlar, u ekilde anlatmaktadr: Ben yine ylmadm. Onunla yetinmediler, ite ube sekreterine bir fatura yaptrdlar. nk ben una inanrdm. Gerekten sendikaya hi kambur olmadm. Bunu ok rahatlkla ifade edebilirim, ki vicdanm rahattr. Her ubenin u anda zel telefonu var. Santralin dnda. Ben istemedim. Yani ben zel telefon deil, santraldaki telefonu kullanacam.dedim Sendika ynetiminin etkisi ile, etine bir knama cezas verilir. etin kendisini savunmak iin yle konumaktadr: Yani o disiplin ilemindeki gereke ok komikti. Onlar da sonradan farkna vardlar. Dolaysyla oradan bana bir knama cezas verildi. Yani ben birini tehdit ettiim iin, birine silah ektiim iin. Dnebiliyor musun? ok komik eyler. Ben sendikacym, bir yneticiyim. Eer gerekten illegal bir ynteme bavurmusam sen de rahatlkla gider beni ilgili yere ikayet edersin. Yani kendin niye byle eylerle urayorsun? etin, ii haklarn savunmakta, iinin sosyal gvenlik haklarna dayal olan sigortasn eksik dedii iin ivereni, alma Bakanlna ikayet etmitir. Bu nedenle sendikann merkezindeki yneticiler, ube klsn diye ve iveren de kendi karlar iin, alanlarn, sendikadan istifa etmesini tevik etmiledir: Gerekten rgtl olduum bir i yerinde iiler sendikadan istif ettirildi. Bu basna da yansd. Ama daha sonra iilere soruluyor. Basn soruyor: Niye istifa ettiniz? nk bu dnya tarihinde Trkiye sendikal tarihinde bir ilktir. iler aynen yle bir ifade kullanyor. Bizim ube bakanmz bizim iverenimizi saa sola ikayet ettii iin, biz sendikadan istifa ettik. Buradaki gereke ne? Bir szleme batlam, iverenle oturmu bir szleme yapmz. veren szlemeye uymam. inin sigortasn asgari cretle yatrm daha dktr. Dolaysyla ben bunun farknda oluyorum. verenle ben mcadele ediyorum. vereni ikayet ediyorum. Ve oraya ok ciddi bir ceza geliyor, sigortadan. Ciddi bir ceza geliyor. inin benim bu duruma tepki gstermem istifa etmesi mi gerekiyor, yoksa tam aksine sahiplenmesi mi gerekiyor. Ama orada o dnemdeki sendika merkezindeki anlay iverenle birlikte oluyor. iyi istifa ettiriyor. Yani sendika yneticileri iiyi istifa ettiriyor. Niye? ube klsn: Bu kadn gnderme yollarndan baka ellerinde yntemler kalmamtr. Dolaysyla basna aynen u ifade kullanlm ii tarafndan: Bizim iverenimizi saa sola ikayet ettii iin biz sendikadan istifa ediyoruz Bu gerekten tarihe dmesi gereken bir olaydr. etini cezalandrmak iin, ubeye kendi demokratik sendikal haklar ile ye olmu kabul

alanlarn, yeliklerini sendikann rgtleme daire bakan, be yl boyunca

etmemitir. Bylece delege olabileceklerin oran azalacak, ve etinin ynetime seilmesine

69

engel olunacaktr: Bununla yetinilmedi. O dnemde rgtleme daire bakan benim ye yaptm yelikleri kabul etmedi. Be sene boyunca. imdi anayasa ak, net, diyorki,:ii gider, kendi gider noterden ye olur. O sendika diyor yeyi kabul etmek zorundadr. Eer kabul etmiyorsa, gerekesini yeye bildirir. ye gider yerel mahkemeye bavurur ve tek celsede yine yeliini yaptrr. Ama biz sendikamz zarar grmesin diye. Kamuoyuna bunu yaynlamadk. Mahkeme yntemlerini denemedik ve yeye de bildirmedik. ye yaptk ama genel merkez yelikleri kabul etmiyor. ube de byle birikti kald. Buradaki ama ne biliyor musunuz? Yani ube yesi fazlalatka delege says da fazlalayor ya, dolaysyla beni bir trl gnderemediklerinden de ube gittike byrse delege de fazlalarsa ben de onlar seemeyeceime gre. Dolaysyla yelikleri yapmayalm da ube gittike klsn. etin, erkek egemen bu sistemin engellemelerini ve yldrmalarn yok etmek iin eitliki bir kadn mcadelenin olmas gerektiinden ve u an olmas gereken sendikalarn niteliinden yle bahseder: Yani bir kadn olarak ben bunu yaadm sendikada. imdi ben bir kadn olarak bunu yaadysam, kadnlara ynelik bir eitim bir giriim beklenir mi? Beklenemez. Onun iin gerekten burada kadnlara ok i dyor. Biz ne yapp edip bu anlay ykmann yntemlerini ama gerekten erkek egemen sistemi ykalm derken kadn egemen sistemi de desteklemiyoruz. Tam tersi kadnlar ve erkekler yaamn her alanda olduu gibi sendikalarda da ynetimi eite ekilde paylamak durumundalar. Ve sendikalar demokratik mcadele asndan ok nemli mevzilerdir. Sendika dediim zaman adalet geliyor, sendika adaletten yana olmal. Hukuktan yana olmal. Mazlumun yannda yer almal. Ezilenin yannda olmal. Yani yaanan her trl hak ihlallerinin karsnda olmal. Oysa gerekten bakyorsunuz u anda sendikalar byle olmad gibi aksine sava destekleyen militarist bir anlaytadr. Bu kapitalist sistemin maaln yapan bir anlaytr. Ben bunu genel olarak sylyorum. Erkek yneticiler, bilin dzeyi yksek, akl banda, ikna edici kadn istemiyorlar. Erkekler, sendika da, vitrin durumunda, ssl dnemeyen, konuamayan kadnlar istemektedirler. Erkek sendikaclarn bu konuda aldklar tavrlar, etin, u ekilde anlatmaktadr: Gerekten erkekler nc kadn, bilin dzeyi yksek kadn, akl banda, konuan kadn, toplu szleme mcadelesinde iveren karsnda erkek arkadandan daha ikna edici bir pozisyona sahipse erkek sendikac asla bu kadn istemiyor. Yani erkek sendikaclarn istemi olduu kadn tipi iltifat ve hizmet edecek bir kadn tipidir. te byle bir anlay. Dolaysyla ben hem ideolojik olarak, hem snfsal olarak bu yaklam tmyle reddediyorum. Hakikaten kadn mutlaka sendikalarda yer almaldr. Bunun nclnde ancak emek rgtleri yapmaldr.

70

Kadnlarn sendikal ynetime gelmesi konusundaki yldrmalar ve engellemeleri Nebile Irmak etin rneinde grdk. Sadece Uluslararas sendikacln zendirmesiyle kadnlarla ilgili olumlu eitli maddeler sendika tzk ve genel kurul kararlarna girmi, fakat ilerlik kazandrlmamtr. Ancak uluslararas sendikalarda uygulanmakta olan bir pozitif ayrmclk yntemi olan kota uygulamas henz DSKin tznde ve genel kurul kararlarnda ilerlik kazanm deildir. Sendikaclk kadn komisyonu bakannn deyiiyle henz kafa-kol ilikisi iersinde erkeke yaplmaktadr. Kota yntemi ve sendikaclk konusunda kadn komisyonu bakan unlar sylemektedir: AB ve uyum yasalar sz konulu, sendikalar Avrupadaki sendikalarla ortak bir takm almalar, yapyorlar. Avrupadaki sendikalara baktnda onlarn planl bir almalar var. Kota var rnein. Onlar ynetim biimlerinde, yedi kiilik bir ynetim varsa bunun veya drd mutlaka kadn olacak diye kurallar koyuyor. Yani bu kadnlarn neleri yapp neleri yapamayaca, tartlmyor. Bir defa kadnn becerisini erkek de tartamaz. Byle bir tartma hakkna sahip deildir. Hibir sendikac erkek ok baarl ve becerikli deildir. Bugn sendikadaki yaplanmalar byle. Kafa-kol ilikileri. Geri duygularn rgtlendii yntemler devreye giriyor. Meslekilik devreye giriyor. Baka baka eyler devreye giriyor. Kafa kol ilikileriyle erkekler seiliyor. Oraya seilen erkek sendikaclln bir okulu yok ki. Dolaysyla ite biz bir erkek sendikacy deerlendiremiyorsak, kongrelerde yapabilir mi yapamaz m, erkekler de kadnlar deerlendirme hakkna sahip deildir. Yani bu kadn yapar m yapamaz m deil, eer gerekten seilmise layk grlmse bir erkek kadar ben daha iddial konuuyorum. Erkekten daha fazla, daha kaliteli bir sendikacln yaplacana inanyorum. Sonu olarak, DSK Tz ve genel kurul kararlarnda sendikal demokrasiye ilikin olduka nemli maddeler yer almaktadr. Fakat bu maddelerin ok byk bir blm uygulama alan bulmu deildir. Sendikal brokrasi devam etmektedir. alan sendikal kadnlarla ilgili nemli maddeler, zellikle uluslar aras sendikalar aracl ile, genel kurul kararlarna ve tzne getii halde uygulama alan bulamamakta, soyut kalmaktadr.

C. DSK TEKSTL LER SENDKASI VE KADIN POLTKASI

Bu blmde, DSK Tekstil ileri Sendikas ve alan kadnlarla ilikileri incelenecektir. DSK Tekstil ileri Sendikas'ndan aldm bilgilere gre : Kadn iilerin en youn alt Tekstil sektrnde rgtlenmi Tekstil ileri Sendikas'nda tzn 46.maddesi gerei bir Kadn iler Dairesi kurulmutur. Fakat faaliyette deildir. Bu kadn dairenin herhangi bir alan yok. Ancak 'Kadn Dairesi, Eitim Dairesi ile balantl bir daire olduundan, halen kadn sorunlarnn bir ksm direk bu dairedeki erkek alann almalaryla karlanmaya

71

allyor. Sendikann yayn organ Tekstil Haber'de dzenli olarak Kadn Sayfas yaynlanmakta olup bu sayfalarda kadnlarla ilgili haberlere ve sendikann kadn iiler arasnda yapt almalara dair haber ve aratrma yazlarna da yer verilmektedir. Fakat bu dergi ancak drt ayda bir kabiliyor. zellikle 8 Mart gibi kadn konusunun gndemde olduu zamanlarda veya kadnlarn iyerlerinde olan sorunlar durumunda dergide kadnlarla ilgili yazlar yer alyor. Uygulamada sendikann kadn sorunlarna dnk zel bir politikas yok. Kadnlarn seilmesi konusunda bir kota uygulamas, politikalar gerei yok. Kadnlarn kendi mcadeleleriyle sendikada baarl olabilecekleri grn savunuyorlar. Sadece politikalar gerei toplu szlemelerde alan kadnlarn sorunlarn ele almaya alyorlar. DSK Tekstil ileri Sendikasnda kadn-erkek alanlarn alnan veriler: DSK TEKSTL LER SENDKASI TOPLAM GENEL MERKEZ YNETM Ynetim Kurulu Denetim Kurulu Disiplin Kurulu UBE YNETCLER Ynetim Kurulu Denetim Kurulu Disiplin Kurulu TEMSLCLER DELEGELER PROFESYONEL YNETCLER YE SAYISI 72 24 38 85 363 16 75998 60 18 33 73 335 15 54520 12 6 5 12 28 1 21478 16,67 25 13,16 14,12 7,71 6,25 28,26% 5 3 5 5 3 4 1 0 0 20 ERKEK KADIN KADIN % ynetim organlarnda temsil

oranlar aadaki gibidir: Veriler, DSK Tekstil ileri Sendikas'nn bilgisayar kaytlarndan

(26 ubat 2007 DSK Tekstil ileri Sendikas bilgisayar kaytlarndan alnmtr.) DSK Tekstil ileri Sendikas'ndan aldm son rakamlara gre toplam ye says 75998 erkek ye says 54520 ve kadn ye says da 21478dir. Kadnlar, Kadn sendikal ye oran %28,26 grlmektedir. genel merkezde bir kii olarak temsil edilmektedirler.

Genel Merkezde Ynetim Kurulunda ve Denetim kurulunda hi kadn yok. Disiplin Kurulunda

72

bir kadn bulunmaktadr.

ube ynetimlerinde ise Ynetim kurulunda kadnlar %16,67; ve ileri temsilcilikleri iindeki oran %14,12'dir. Grld sendika ynetim

Denetim Kurulunda %25; Disiplin Kurulunda %13,16 kadn yer almaktadr. Kadnlarn delegeler iindeki oran %7,71 gibi kadn sendika yesi oran %28,26 ve kadnlar, saylar orannda organlarnda temsil edilemiyorlar. Yaplan aratrmalara gre ucuz ve youn emek olarak kadnlar tekstil alannda ounlukta almaktadrlar. Kadnlarn ounlukta olduu bu sektrde , yukardaki tabloya bakldnda DSK Tekstil ileri Sendikas'nda rgtl olmadklar grlmektedir. Bunun balca nedeni sendikann, kadnlarn younlukta alt kk ve kaak iletilen konfeksiyon alannda rgtl olmamasdr. Sendika daha ok byk fabrikalarda, (boyahane, dokuma vs. gibi) erkeklerin ounlukta alt alanlarda rgtldr. Kadnlarn enformel alanda almalar sendikaya ye olmamalarnn temel nedenini oluturmaktadr. Kadnlarn bu alanda kaak altrlmalar, SSK gibi hibir resmi kuruma bildirilmemeleri onlarn sendikalara ye olamamalarna neden olmaktadr. Marjinal alma nedeniyle gerek durumu yanstan istatistiklere varlamamaktadr. Bu durum, aratrmada varlmak istenen amaca ulam zorlatrmaktadr. Ksaca, DSKe bal bir sendika olan Tekstil ileri Sendikas kadnlarn younlukta alt bir sektr olduu halde, alan kadnlar arasnda, yeterince rgtlenememitir. rgtl kadnlar arasnda da ynetimlerde temsil oran olduka dktr. Kadnlar yeterince temsil edilmemektedirler. Bu sendikada kadnlarn rgtlenmeleri ve yeterli temsil iin gerekli almalar yaplamamaktadr.

D. DSK TEKSTL LER SENDKASINDA KADIN PROFL

Bu blmde, DSK Tekstil ileri Sendikasna ye kadnlarn anket ve mlakatlardan elde edilen zelliklerini greceiz. Anket ve derinlemesine grmeler, 17 Haziran 2006 ile 10 Temmuz 2006 tarihleri arasnda yapld. 29 DSK Tekstil ileri Sendikas yesi alanyla ve DSKte kadn iilerin sorunlar ile ilgilenen bir kadn ynetici ile yapld. DSKe yesi bulunan eitli fabrikadan temsilcilerle grld. Tez almas yaz tatiline denk geldii iin alan kadnlarnn byk blm aratrmaya katlamadlar. Ancak iki fabrikada sendika temsilcilerinin yardm ile alan kadnlarla iletiim kurularak, anket ve derinlemesine grme yaplabildi. Bu fabrikadan birisinde alan kadnlar grevde idi ve grme grev adrnda yapld. . Daha

73

ayrntl bilgi edinebilmek iin anket sorular olduka fazla oldu. Bu nedenle olduka fazla zaman ald. Bir sendikal kadnla anket ve derinlemesine grme sresi bir saat ile iki saat arasnda deiti. Anketler, SPSS program ile deerlendirildi

1. SENDKAYA YE ALIAN KADINLARIN SOSYO-DEMOGRAFK ZELLKLER

Doum tarihiniz? Sorusuna: Ortalama doum tarihi: 1977 (yani 29 yalarndalar), cevab alnmtr. Tekstil alannda yaplan farkl aratrmalarda (rnein Eraydn'nn 1998de yapt aratrmaya gre tekstil sektrnde alan kadnlarn, ounluun % 53.5'i 25 yan altnda) ya ortalamalar daha kk grlmektedir. Fakat aratrma yaplan fabrikalardan birinde uzun yllardr alan ve emekliliini bekleyen kadn orannn ya ortalamalarnn yksek olmas nedeniyle, ya ortalamas 29 olarak grlmektedir. Doum Yeriniz? Sorusuna u cevaplar verilmitir:4 kii stanbul doumlu, ve dierli Anadolunun herhangi bir blgesi doumlular. Yani %14,81i stanbul doumlu, ve %85,18i Anadolunun herhangi bir blgesinde domular. Gle stanbula gelenlerin byk bir blm, eitim yetersizlii gibi nedenlerle tekstil sektrnde almaya balamaktadrlar. Eitim durumunuz? Sorusuna %3,4 okuryazar; %58,6 ilkokul mezunu; %17,2 ortaokul

mezunu ve %20,7 lise mezunu yantn vermitir. Byk oranda ilkokul mezunu olduklar halde, i bulma problemlerinden dolay lise mezunlar da artk tekstil fabrikalarnda almaktadr. Anne ve babanzn eitim durumu? Sorusuna:%13,8 okuryazar deil; %62,1 ilkokul mezunu; %24,1 ise cevap vermemitir. Tekstil sektrnde alanlarn anne ve babalarnn da eitim dzeyi dk olmaktadr. Einizin eitim durumu? Sorusuna: %34,5 ilkokul mezunu; %10,3 ortaokul mezunu; %6,9 lise mezunu; %3,4 niversite yantn vermitir. %44,8i ise bu soruyu cevapsz brakmtr. Bu sorunun cevapsz olmasnn nedeni ise %44,8 orannda bekar olmas ile aklanabilir. Tekstilde alan kadnlarn elerinin, kendilerinden daha yksek eitim dzeyi olduu sylenebilir.

Medeni haliniz? Sorusuna %41,4 bekar; %55,2si evli; %3,4 boanm yantn vermitir.

74

Sendikalamann salad sosyal halklar ve i gvencesinden dolay mlakat yaplan kadnlar arasnda evli kadnlarn oran daha yksek olmaktadr. teki konumunuz? Sorusuna: alt ynetici %3,4; teknik eleman %3,4; dz ii %3,4; Dier (makinac veya dieri).%89,7 yantn vermitir. Kadnlarn byk blm (%89,7si) makinac olarak altklar ve bu da teknik bir i olduu halde ilerini ya dz ii ya da dierleri diye adlandrmaktadrlar. Toplumsal cinsiyet ayrmclndan dolay erkeklerin yapt iler daha teknik ve vasfl olarak adlandrlrken, kadnlar ayn ii yaptklarnda kendilerini vasfsz adlandrmaktadrlar. Bunun da sosyal ve psikolojik eitimden kaynaklanan nedenleri bulunmaktadr. Kadnlar, yaptklar iin, ev ii devam olan ve vasfsz gerektirmeyen i olduu konusundaki toplumsal nyarglar iselletirmektedirler. Toplumda var olan cinsiyeti ideoloji, kadnn kendi alma hayatn alglaynda ve iteki davran biiminde de belirleyici olmaktadr. Bu konuda Ansaln syledikleri yledir: Erkekler, ynetici, denetleyici konumlarda ve teknik ilerde istihdam edilirken, kadn iiler, biilen paralarn birletirilip dikildii ksmda younlamlardr. Diki makinalar ile paralarn birletirilmesi iinde ok byk bir retkenlik arand, yani byk hzla paralarn dikiminin gerekletirilmesi istendii iin, ilemler gerekten ustalk ister niteliktedir. Bu nedenle de kadnlarn i yeri eitimleri sektrdeki btn dier makine operatrlerinden daha uzun srmektedir.(...) Erkekler tarafndan gerekletirildiinde vasfl i olarak tanmlanan bu dikim ii, kadn ii altran i yerlerinde ise- ki ounluu bunlar oluturmakta- yar vasfl i olarak nitelendirilmeleri. Bu yzden de sektrdeki kadn iiler arasnda yaygn bir kan var. Vasfl saylabilmenin tek yolu cinsiyet deitirmektir (Ansal, 1989:15)

2. EV LERNE HARCANAN ZAMAN VE EVDE ALIMA

Evde yaptnz iler nelerdir? Sorusuna ie u cevaplar verilmitir: %72si ortalk toplama, %72si temizlik, %68i yemek, %72Bulak, %62si t, %58i amar ykama, %24 ocuk bakma, %10u yal bakma, %10u hasta bakma, %62si alveri yapma, %48i eve ait demeleri yapma, %13 tamirat ve %27si de saylan btn ileri ve ayrca baka ilerde yapmaktadrlar. Evde ortalama gnlk ka saat alyorsunuz? Sorusuna: 1 saatten az %6,9; 1 saat %3,4; 2 saat %10,3; 3 saat %17,2; 3 saatten fazla %62,1 yantlar alnmtr. Kadnlar byk oranda (%62,1i) ortalama gnde 3 saatten fazla evde ev ii yapmaktadr. Bu da bir kadnn gnde ortalama 8+3=11 saatten fazla altn ortaya koymaktadr. Ki bu sadece kadnlarn fark ettikleri bir sre. Farknda olmadklar rutin ileri grememektedirler.

75

Kadnlar, sadece cinsiyet ayrmc uygulamalardan kendilerine biilmi grevlerle kalmamakta erkekler iin dnlen tamirat gibi ileri de yapmaktadrlar. kadnlarda Evde i yapma oran, evli ve bekar bayanlarda deimektedir. Bekar kadnlar, evli kadnlara oranla,

ailedeki dier kadnlarn evde i yapmasndan dolay daha az i yapmaktadrlar.

3. ALIAN SENDKALI KADINLARIN BR GNNN NASIL GET:

alan sendikal kadnlarn bir gnnn nasl getii mlakatta elde edilen kaytlar vermek yararl olacaktr. alan kadnlara bir gnnn nasl getii sorusu soruldu ve bu soruya cevap olarak kadnlarn bitmez tkenmez enerjilerini grebiliyoruz. Sabah erkenden kalkp e ve ocuklarla ilgilenmek; erkenden balayan ilerine yetimek ve gnde 8-9 saat almann yannda akam yine ev, ocuk, e ve ev ileriyle geen zaman. Gnde iki mesai yapmak zorunda olan kadnlarn bitmek tkenmek bilmeyen ileri ve yorgunluklarn grebiliyoruz. rnein Mjgan, evli bir kadn olarak, ilerinin younluunu anlatrken, onu dinlerken bile yorulabileceimiz uyarsnda bulunarak unlar anlatr: Mjgan:-Mesela gndz vardiyasnda kalkyorum, saat 06.30 gibi. ocuumu uyandryorum. Onun altn, maalesef hala bez balamaktaym. Temizlerim, st ierse iiriyorum. Eimi kaldryorum. Hep beraber kyoruz evden; nk o da alyor. ocuumu brakyorum. Mjgan:-Kahvalt hazrlayamyorum; ancak yetitiriyorum nk. Eim darda yapyor. Ben de burada yapyorum. Geliyoruz. nk saat 08.00 olunca iimizin banda olmamz gerekiyor. imizin bana geiyoruz. Akam 16.00a kadar bilfiil buradayz. Ondan sonra kyorum. Yoku kmam gerekiyor. ocuumu bakcdan alyorum. Tekrar yoku inip, tekrar yoku kmam gerekiyor. Evime gitmek iin epey zaman alyor. Bir de olumla yrdm zaman, bir yarm saati geiyor, eve ulamm salamam. nk biraz yava yryor, ocuklar. Eve gidiyorum. im varsa onlar yapyorum. Yemek piirmem gerekiyor. Akam 19,00da eim geliyor, nk. Evi topluyorum, sprlecek, silinecek yerler varsa yapyorum. Orda da durmuyorum yani. Evde de alyoruz, ev hanmlar olarak. alan ev hanmlar olarak, anneler olarak. 19.00dan sonra ite saat 20.00 gibi akam yemeimi yiyebiliyorum. Bu arada ocuumla ilgilenmem gerekiyor. Oyun istiyor, benden. Bir yarm saat, bir saat ona ayrmam gerekiyor. Onu dar karmam gerekiyor, top alyoruz. Darda top oynuyoruz biraz. Yemei yedikten sonra biliyorsunuz; bulakt.. te evi biraz toparlyorum, ki yarna daha kolay olsun, diye. Zaten saat hop diyene kadar Bir saat oturuyorum, bir film var, seyrediyorum, diyene kadar zaten 22.30-23.00 oluyor, yatma saati artk geliyor. nk sabah kalkamyorum yoksa. Byle geiyor, bir gnm. Evdeki tamirat da kadnlarn iidir:

76

Mjgan:-Tamirat yle yani. Hep erkekten beklediiniz zaman, akta kalabilirsiniz. Srekli yap yap demektense, renmek daha faydal, bence. Su contalarn, mesela musluk contalarn deitirebilirim. Elektrikle ok fazla ilgilenmem. Ama en azndan patlayan eyi deitirebilirim, lambay. Bu tip tamiratlar. Ferda bir gnnn nasl getiini yle anlatmaktadr: Ferda:-Sabah vardiyasna geldiim zaman sabah kalkyorum. ncelikle eimi ie gnderiyorum. Kahvaltsn hazrlyorum. Okula gideceklerse, beslenmelerini hazrlyorum, ite. Evimin iinde yaplmas gereken ileri bir saatin ierisine sdryorum. Ondan sonra servisime biniyorum, iime geliyorum. 8 saatimi burada geiriyorum. Daha sonra evime gidiyorum. ocuklarm okuldan gelmi oluyor. Eim iten gelecek oluyor. Yemeimi hazrlyorum. Yiyoruz, iiyoruz. Evimizde bir muhabbet ortam oluyor. Dar akacaksak, kyoruz. Eimle, ocuklarmla. Ailemde byklerim var. Kaynbabam kaynvalidem gibi. Evleri ne kadar ayr da olsa beraber geiriyoruz zamanmz. D:-Evde yaptnz iler nelerdir? Ferda:-Evde ilk nce evimin temizlii, ocuklarmn temizlii Beslenmeleriyle ilgilenirim. Bo vaktim olursa, el ii yaparm. Kitap okurum. ocuklarmn dersiyle ilgilenirim. Evrim ise daha ansldr, nk kz kardei ona yardmc olmaktadr: Evrim: -Yani her insan gibi sabahleyin kalkyorum. Kzm var, evde. Sabahleyin hazrlanyoruz, ie geliyoruz. ocuuma kz kardeim var, o bakyor. Ana snfna gidiyor. Gnm iyerinde geiyor. dn, akamleyin, yemek hazrlyorum. Eimle birlikte yemeimizi yiyoruz. Onun dnda gnlk ilerimi yapyorum. Bulak, ortal toplamak Zaten hafta sonlar yapyorum genelde. Eime brakmyorum ama gnlk olan ileri yapyorum. Gece vardiyasna kalan kadnlar da, gece almann getirdii olumsuz koullar yan sra yine kadna biilen grevlerini yapmaya devam etmekteler. Gece vardiyasnda almak ayr bir organizasyon gerektirir: Nilfer:-7-8 saatlik bir uyku. Eve vardmda gece vardiyasndan ktm iin kahvalt yapyorum. Arkasndan ev ileriyle biraz urayorum.

77

4. ERKEKLERN EVLERNE KARI TUTUMU.

Yaptmz anketten elde edilen bulgular yle deerlendirmek mmkndr: Einizin evde yapt iler, sorusuna: %13 ortalk toplama;%13 temizlik;%17yemek; %6s bulak; %13t; %3 amar ykama; %10u ocuk bakma; %20si alveri; %34 eve ait demeleri yapma; %34 tamirat, %6s hepsi ve dierleri cevabn vermitir. Ayn sorular kadnlara da soruldu ve erkekler kadnlarn yapt ilerin ounluunu yapmyorlar ya da ok az yapyorlar. Kadnlar da altklar halde evde ikinci bir mesai yapmaya devam etmektedirler. Einizin evde yapt iler, nelerdir? sorusuna kadnlar aadaki cevaplar vermilerdir. Elerinin ev ilerini paylamamalar ve isteksizlikleri konusunda ikayeti olmulardr. Eler genellikle kahveye gitmekte evde hibir i yapmamaktadrlar. Resmiye:-Ancak kahveye gider Saddet:-Kahvede oturur. Gece 12ye doru eve gelir. Hlya:-Eim hibir i yapmaz Ailedeki erkeklerin ev ilerine kar tutumu renilmek istenmi. Ve alan kadnlardan iki mesai yapan kadnlarla ileri blmedikleri anlalmtr. Ancak sosyal renilmilikten dolay kadnlarn da bu beklenti iine pek girmedikleri ve durumu normal karladklar grlmtr. D:: Einiz ev ilerinde neler yapyor, yardm ediyor mu? Evrim: - Hi bir ey yapmyor. Yardmc olmuyor yani. D: -O zaman, sizin btn gnnz i ve ev ileri ile geiyor. Evrim: - Evet, genelde yle geiyor. yeri, evde ev ileri ile... D: -Einiz ne yapyor? Evrim: - Eim... ya eim genelde maddi konuda... evin giderlerini salyor. Tabi dier ilerde de, tamir gibi erkek ii gerektiren, dier ilerde de yardmc oluyor. Zaten ben yaptrmam yani. Erkein yeri, ayr, kadnn yeri ayr. D: -Neden yaptrmazsnz? Evrim: -Ya bilmiyorum. Bizim ailede gelen bir ey herhalde. Kkten beri yetitirildiimizde, erkekler hep ndeydi. Baba lider, erkek lider gibi. ekimser kalrdk: Saygdan dolay m? Artk bilmiyorum. O yzden yani erkee i paylam vermiyoruz.

78

D:-Ailede ev iini kimler yapyor? Siz, anneniz? Seil:-Annemle ben genelde paylayoruz. kimiz yapyoruz. D:-Peki erkek kardeiniz veya babanz bir i yapyor mu? Seil:- Evet babam ve erkek kardeim alyor. D:-Erkek kardeiniz ve babanzn evde yapt bir i var m? Seil:- Evde yapt herhangi bir ii yok. D:-Genellikle TV izlerler? Seil:- Yani, gezmek dolamak haricinde yaptklar bir i yok. D:-Daha ok ev ilerini annenizle siz paylayorsunuz. Seil:-Evet annemle ikimiz paylayoruz. Bekar olan Nilfer, dier kadnlara gre daha ansl evde ev ilerini annesiyle paylamaktadr. Gen olduu halde, sosyal renilmilikten dolay erkeklerden ailede ekonomik gelir getirmek dnda bir beklenti iersine girmemektedir. D:-Ev ilerini yapyor musunuz? Nilfer:-Elimden geldii kadar yapyorum. D:-Evde baka kadn var m? Nilfer:-Var yani annem var. D:-Anneniz ev kadn m? Nilfer:-O da alyor u anda. D:-O halde ileri blyorsunuz deil mi? Nilfer:-Blyoruz. D:-Peki evdeki erkekler ka tane? Nilfer:-ki tane. D:-Onlar bir eyler yapyorlar m ev ileriyle ilgili? Nilfer:-Yok, hayr. D:-Yapmalarn ister miydiniz, ileri blmelerini? Nilfer:-Yok istemezdim; sadece maddi sorun yaand iin maddi adan daha geerli olur. D:-Yani almyorlar onlar yle mi? Nilfer:-Canm alyorlar da, fazla bir ey beklediim, maddi ynden bir beklentim var.

5. TV KUMANDASI LE ALEDEK ERKEK LK

KTDARI

ARASINDAK

Evde TVde hangi programn izleneceine kim karar veriyor? Kumanda genellikle kimde oluyor? Sorusuna: Byk oranda kumandann ailedeki erkeklerde olduu cevab alnmtr.

79

Erkek ailede iktidarda tek sz sahibidir. yle ki bu TV de hangi kanaln seileceine bile o karar vermektedir. Bu durum, cevaplardan da anlalabilir. Mahinur: - TV kumandas eimde. Evrim:-Tabi ki eimde. Glcan:-Eimde olur kumanda. Handan:-Babamda olur. Tlin: -Kardelerimde olur kumanda. Resmiye:-Baba olmazsa, kzn elinde. Glzar:- Erkek karde karar veriyor. Ayfer:-Olumda olur. Evde ikinci bir TV var m? Sorusuna verilen cevaplar: Evet %27,6; Hayr %55,2; Cevapszlar: 17,2dir. Ailede baka TV olup olmad sorulmu ve byk oranda (%55,2s) baka TV olmadn sylemitir. TVde hangi programlarn izleneceine byk oranda ailedeki erkekler karar verdiklerinden ve evde ikinci bir TV olmad iin de kadnlar genellikle erkeklerin izledii program izlemek zorunda kalmaktadrlar. TV kumandasnn kimde olduu konusunda aadaki

6. EV LERNDEN BAKALARINDAN ALINAN YARDIM

Ev ilerinize yardm eden var m? Sorusuna: Evet %58,6; Hayr %41,4 yantlar alnmtr. Ev ileri iin cretli biri tutuluyor mu? Sorusuna: Evet %6,9; Hayr %93,1 eklinde yantlar verilmitir. Kadnlarn byk oran altklar halde ev ilerini de kendileri yapmaktadr. (%93,1i) Evli kadnlarn byk blm evdeki ileri tek balarna yapmakta, bekar olan kadnlar, evde baka kadnlardan yardm almaktalar. ok az oranda alan kadnn ei evde yardmc olmaktadr. Sadece bir alan bekar kadn, ev ilerinde, boya-badana yapld gnlerde, bir cretli alan kadn tuttuunu sylemitir. Ev ilerine kim yardm ediyor? Sorusuna: %17si eim; %31i annem; %6s kzm; %17si kz kardeim cevabn vermitir. Bu soruya verilen cevapta erkeklerin i paylamna ok az katldn gstermitir. nceki soruya verilen cevapta oran daha yksek grlmekteyken, bu soruda erkeklerin ev ilerine hi de sylendii gibi katlmad anlalabilir. Kadnlarn da ev ilerinden kendilerine yardm edilmesi konusunda beklenti iinde olmadklar mlakatlara verdikleri cevaplardan grlebilmektedir.

80

7. KADIN ALIMA YAAMI VE OCUK

ocuunuz var m? Sorusuna verilen yantlar: ocuklu %44,8; ocuksuz %27,6; cevapszlar: %27,6dr. ocuk olduunda iten ayrlmay dnyor musunuz? Sorusuna: Evet %24,1; Hayr %69; Cevapszlar: %6,9dur. ocuk olduu iin iten ayrldnz m? Ya da ara verdiniz mi? Sorusuna: Evet %17,2; Hayr %34,5; Cevapszlar: %48,3tr. Kadnlarn byk blm ocuklu, soruyu cevapsz brakanlar ve ocuksuzlar bekar bayanlar olmaktadr. Kadnlarn byk blm, ocuk doduunda iten ayrlmamtr ve iten ayrlmay dnmemektedir. Mlakata katlan kadnlarn byk blm kre ihtiyalarn belirtmi ve ocuklarna bakacak biri bulunduu bir durumda, kesinlikle almay brakmayacaklarn sylemilerdir. ocuklarn eitimiyle ailede kim uramaktadr? Sorusuna: %6si kendim; %17si ben ve eim; %10u ailenin dier kadn yeleri yantn vermilerdir. Sadece ein veya ailenin dier erkek yelerinin ilgilenmesi kna hi kimse cevap vermemitir. Bu da gnmzde de kadnlarn ocuklarn eitimiyle de zellikle kendilerinin ilgilendiini gstermektedir. Grme yaplan kadnlar, ocuklarn baka kadnlardan aldklar yardm ile

bytmektedirler. ocuklarn bakm sorunu gemite olduu gibi akrabalk sistemi iinde zmlenmektedir. ilgilenmektedir. ocuk bakm kadnlar iin en problemli konudur. Grme yaplan iki fabrikann da kre problemi bulunmaktadr. Kadnlar kre olmas iin aba sarf etmiler fakat baarl olmamlardr. Bu durum kadnlarn byk oranda iten ayrlmasna neden olmaktadr. Arife, fabrikada kre olmadndan baklmalar iin ocuklarn kye kaynvalidesine gndermektedir. ocuklarnn uzak olmasna ok zlmektedir. Fabrikada kre olmas iin konuulmu fakat bir sonu alnamamtr. D:-ocuunuz var m? Arife:-Var iki tane kzm var. 3 sene ocuum olmad. Buraya girince oldu ite, kzm.. D:-Onlara kim bakt? Arife:-Kaynvalidem geldi. Kaynvalidem tekrar ald, gtrd, ite bir zaman sonra. D:- O kyde bakt? Arife:-ok zor ama. D:-Tabii ki. Burada kre olmasn isterdiniz deil mi? Kadn iten geldikten sonra yine ocuun bakm ile kendisi

81

Arife:- Evet hem de ok. D:-Hi bu tr bir istekte bulundunuz mu? Arife:- Byle arkada ortamnda falan syledik, ama sendika bakanna da sylemiizdir yani. Kre olsa daha iyi bizim iin, yani. D:-Evet. Arife:- ocukla geliyorsun, gidiyorsun, kye gnderiyorsun. ok zor oluyor. ok zor gnler yaadk. Yani hala da yleyim bir senedir. D:-yle mi? Bydler biraz. Arife:-De, o yzden pek ocuklarn stne konumak istemiyorum yani(Arife Hanm alad. Gz yalarn engelleyemedi) Evrimin 6 yanda bir kz var. Kz,bu yata annesine yardmc oluyor. Ayrca ailesinin dier kadn yeleri, evrimin ev ilerinde ona destek oluyorlar. Evrim: -Ev ilerimde! genelde annemler, destek oluyor. Kz kardeim var. Onlardan ok destek gryorum. Zaten ben i yaparken, kimsenin olmasn sevmiyorum. Tek bama yapacam. Kzm var. 6 yanda o yardmc oluyor Lale, yeni evli bir kadndr. Lale, emeklilik yann ykseltilmesini, mezara kadar alma eklide deerlendirmektedir. ocuk yapmay dnyor, bebee bakacak birini bulsa veya kre olursa emekli olana kadar, almay dnmektedir. Kre iin Lalenin alt fabrikada da istekler gelmi fakat bunlar gerekletirilmemitir. D:-Peki siz bebek olduktan sonra, iten ayrlmay dnyor musunuz? Ya da ara vermeyi? Lale:-Ben dnmyorum, ama bebee bakacak birini bulabilirsem, emekli olana kadar almay dnyorum. Ama emekli olana kadar dediysem: Bu mezara kadar galiba D:-Ama bildiim kadaryla 200 kii (ii) var, bu fabrikada; ama kre yok. Bu tr sorunlar konusunda ne dnyorsunuz? Lale:-Bunlar ok konuuldu; ama henz hibir icraat grmedik. Yani bizim byle istemlerimiz vard. Ama buna ynelik hibir alma olmad. Yani en byk sknt da bu. Ayegl, ocuk yaptnda ocuuna ev kadn olan grmcesi bakacak. ocuk yapt iin iten ayrlmayacak. D:-Peki ocuk yaptktan, sonra iten ayrlmay dnyor musunuz? Ayegl:-Hayr. D:-ocuk yaptnzda kim bakacak? Ayegl:-Grmcem var, o bakacak. D:- O almyor, ev kadn yle mi? Ayegl:-almyor, ev kadn. ocuu o bytecek.

82

Mjgann bir tane ocuu var. Kre olmad iin ocuuna, paral bir bakc tutmu ona baktryor. Kre iin abalam. ama sonu alamamtr. D:-ocuklarnz var m? Mjgan:-1 tane var. D:-Ka yanda? Mjgan:-2,5 D:-Kim bakyor? Mjgan:-Parayla baktryorum. Bir bakc ablamz var, ona baktryorum. D:-Burada kre olmasn isterdiniz, deil mi? Mjgan:-Bunun iin aba da sarf etmeye altk; ama olmad. Fazla gerekiyormu yani bulunan kiiden daha fazlas gerekiyormu. Kre almas iin, Kazm Abiye sylemitik. D:-yle mi? Mjgan:-Evet. Daha kolay olurdu bizim iin yani, bir ok anne var, bu konuda zorluk yaayan

8. HAFTA SONLARININ NASIL GET

Hafta sonlar evde ka saat alyorsunuz? Sorusuna u yantlar verilmitir: 1 saatten az %6,9; 2 saat %3,4; 3 saat %3,4; 4 saat %3,4; 5 saat %13,8; 5 saatten fazla %62,1; cevapsz %6,9dur. Kadnlarn byk blm (%62,1i) evde hafta sonu 5 saatten fazla altn belirtmitir. Hafta sonlar ev ii dnda neler yapyorsunuz? Sorusuna aratrmaya katlan alan kadnlarn %13, hafta sonlar bo zamanlarnn olmadn sylerken: %48i Televizyon izleme veya radyo dinlediini sylyor. Kadnlarn %17si kitap yada gazete okuduunu; %48i dost ve akraba ziyaretlerine gittiini; %41i geziler veya ehir iinde piknik yaptn; %13 sinema, tiyatro, konser vs. gibi etkinliklere katldn; %10u el becerileri ile uratn sylemitir. Bo vakti olmayanlar evli alan kadnlar olmaktadr. Ki evli kadnlarn gnn byk blmn ev ileri ve ocuklarla geirmeleri onlarn bo vakit bulamamalarnn nedenidir. TV seyretme genellikle haber programlar veya belirlenmi bir iki dizi eklindedir. Ama radyo dinleme i yaplrken de yapld iin kadnlarn ou radyo dinlediini sylemitir. Dostakraba ziyaretleri daha ok zorunluluktan kaynaklanma halleridir; rnein lmlerde taziyeler ve hasta ziyaretleri, zellikle yaz aylarnda dnlere gidilmektedir. ehir iinde piknik iin eve ok yakn parklar tercih edilmektedir, ulam sorunundan dolay. Sinema

83

tiyatro ve konserlere gitme de evli bir kadnda grlmtr. Sylediine gre, aile btesi msait ve zaman yarattka kstl sinemaya gidebilmektedir. Dier iki kii bekar kadnlardr. Sadece 3 bayan sendikaya gitmekte veya dernek parti faaliyetleriyle ilgilenmektedir (zaten bunlarn 2si temsilci kadnlardr.) Spor yapan hibir kadn alan yok. El becerileri ise eve ait olabildii gibi kadnlarn enformel alma olarak tccara bir ek i olarak boncuk yapmak gibi uralar da vardr. Lale, yeni evlenen bir kadn, kadnlarn yapt ilerin okluundan ilk gnler gzleri korkmu ve dayanamam alam. Hafta sonu gn boyu ile gnnn getiini sylemektedir. altnda 8 saatlik mesaiden sonra iin bittii halde, evde belirsiz saatler, bitmez tkenmek i yk olduundan bahsetmektedir. D: Hafta sonlarnz nasl geiyor? Lale:- Kadnlar da, anlyorum. nk bir haftadr, temizlik falan yapamyorsun. nk gidiyorsun, yemek yok. Yemeini yapyorsun. Yorgunsun, zaten. Ufak tefek topluyorsun, ama hafta sonlar tamamen ile geiyor. Ben hayatm boyunca i yapmamtm. Ama u son 15 gndr i yapmaktan.... Hatta nc oturup alamtm. Ben bu kadar ii kaldramam, diye. ok korkmutum, ama eim ok yardmc olduu, iin bunlar da atk. Lale:-Ama inann bana en azndan tekstilde altnz zaman ka saat altnz biliyorsunuz. Eve gidip dinlenme saatini biliyorsun. Ama evdeyken mmkn deil, yani oturduumu hatrlamyorum. Lale:-Sabah kalkyorsun. Kahvalt yapyorsun. Kahvalt, bulak, yerler sprlecek, silinecek, toz alnacak. Bunlarn hepsi saat 15.00e kadar devam ediyor. Sonra tuvalet ykanacak, banyo ykanacak, merdivenler silinecek, amarlar ykanacak, amarlar katlanacak, tlenecek. Yani yataa girene kadar iler sryor. Resmiye, hafta sonlar sabah kahvaltsndan sonra temizlie balamakta ve akam yemeiyle bitirdiinden bahsetmektedir. Resmiye:-Hafta sonlar kalktktan sona kahvalt yapyorsun, amarn varsa amarn, ykyorsun. Ondan sonra temizlik, akam yemeinden kyorsun. Glen, hafta sonlarn, genel temizlie ayrmaktadr. Glen:-Hafta sonlar... Pazar gn genel temizlik, dediim gibi ev ii. D:-amar, bulak t? Glen:-Evet anca yetiebiliyorum zaten. Cam silinecek oluyor, ite. Temizlik bilirsiniz Nilfer, hafta sonlarn deerlendirmede, bekar olduu iin daha ansl. Annesi ev ilerini yapmaktadr. Fakat Nilfer de bulak ykamak, evi dzenlemek, yemek yapmak gibi iler

84

yapmaktadr. D:-Hafta sonlarnz nasl geiyor? Nilfer:-Hafta sonlarm ev ileri yapmakla. TV izlerim. D:-Ne tr ev ileri yaparsnz rnein? Nilfer:-Bulak. Bulak ykarm, evi toplarm, yerli yerinde olmas gereken eyalar varsa onlar yerlerine yerletiririm. Baka yemek yaparm, annemden frsat kalrsa tabi... Sevda, hafta sonlar, ok youn olduunu sylemektedir. Genel temizlik, amar, yemek vs. Saat 17.00 gibi ileri bittiinde ise ya arkadana gider, ya da evine yakn olan Hasky parkna iner piknik yapar. Sevda:-Hafta sonlarmz ok youn vallahi. Temizlik,. ler... Sevda:-Sabah kalkyoruz mesela. Kalktmz zaman nce kahvaltmz yaparz. Masay kaldrrz, ev silinecekse, temizlenecekse, amar at makineye ite ok youn velhasl yani. Sevda:-Ondan sonra artk arkadamza m gidilecek, piknie mi gidilecek, gideriz, yani aa parka ineriz. D:-Katan sonra? Sevda:-imiz biterse tabi, 17,00ye doru. D:-Ama Hasky sahilinde piknik yaparsnz Sevda:- Ora yakn ya, oraya gidiyoruz genelde. Mjgan, hafta sonlar evde kaldnda bir gnn temizlie ayryor. Pazar gn ulalmayan yerlere ulalr ve derinsel bir temizlik yaplr. Mjgan, bula ve yemei her gn yaplan iler olduklar iin, bunlar i olarak bile grememektedir. amar, t de hafta sonu yaplan iler arasndandr. Aile btesini organize edebilirlerse, bazen sinemaya gitmektedirler. Mjgan, bu zellii ile dier kadnlardan ayrlr. nk alan dier kadnlardan evli olan hi biri sinemaya gidememektedir. Mjgan:-Hafta sonunu... imdi gndz vardiya olarak, baz alrsak. nk 16.12de pek bir ilem gerekletiremiyorum. Yani dar konusunda nk gece 00.00da eve gidiyorum. Pazar gnm var. Bir o Pazar gnn maalesef ev temizlii ile geirmek zorunda kalyorum. Akam bazen dar kyoruz. Bazen, olsa. Yani yok diyemeyeceim. Yani byle geiyor. D:-Neler yaparsnz evde i olarak Pazar gn? Mjgan:-Pazar gn bir kere koltuklar falan bir ekilir. Ulaamadmz. Normalde yzeysel yaptmz ileri bir derinsel yaparz, yani. amar, mutlaka, i elbiseleri.. Her iki kiinin de.. Onlarla urayoruz. t oluyor falan. D:-Bulak ykama yine... sinemaya gittiimiz oluyor. ok byle eyimizi organize edersek, faturalarmz. Bir miktar, ayrp. Bir sosyal hayatmz var: az da

85

Mjgan:-Yani D:-Yemek yap... Mjgan:-Onlar artk hayatn rutin eyleri yani burada alsanz da, almasanz da onlar yapmanz gerekiyor. Ackyorsunuz. Mecbur o taba ykamak zorundasnz. Tekrar iine yemek koyabilmek iin.. Ferda, Pazar gnleri, haftalk temizlik dnda ocuklarnn okul hazrlklarn yapmaktadr. Ayrca zorunluluklar arasnda zellikle yazlar dnler ve hasta ziyaretleri de olmaktadr. Bunca i arasnda bo vakit kalrsa, gezmeye gitmek istemektedirler. Ferda:- Genellikle ayn oluyor. Yani ite.. Hafta sonunda yani btn haftann yorgunluu oluyor. Haftann alt gn burada geiriyoruz. yerinde. Haftalk temizliimiz oluyor. ocuklarmzn okul hazrlklar oluyor. Dnlerimiz oluyor, hasta ziyaretlerimize gidiyoruz. Bo vaktiniz varsa yine yle, eimle ocuklarmzla gezmeye gidiyoruz.

9. YILLIK ZN GERLMES
Yllk izinlerin geirilme ekli ise yledir: alan kadnlarn byk blm %51i evde;

%55i kylerinde geirmektedir. Sadece kadnlarn %10u yani kadn hayatlarnda bir veya iki kez otel veya pansiyonda konaklamtr. Kadnlarn dk cret almalar ve yaz izinlerinde kylerinde alanlara ihtiya duyulmas nedeniyle kylerinde altklarn ifade etmilerdir. stanbulda kaldklarnda ise daha ok yllk temizlik gibi ev ii eklinde gemektedir. Ekonomik nedenlerle kadnlar herhangi bir tatil merkezine gidip tatil yapmamtr. Tatil yerlerinde sadece gen kz hayatlarnda birka kez gitmitir. Bir st dzey ynetici kadn ise genellikle stanbul dna ktn ya memleketine gittiini ya da tatil yerlerinde tatilini geirdiini sylemitir.

Ankette ak ulu bir soruda: Yllk izninizde bir gnnz, nasl cevaplar verilmitir, byk oranda: Ferda: -Memlekete, giderek. Arife:- alarak. Ayfer:- gn dinlenir, ondan sonra senelik temizliimi yaparm. Glen:-Evde alyorum. Yllk genel temizlik ve memleket gezisi. Saddet:-Hi bo vakit yok. Ayla:- Temizlik yaparak. Ayla:- Temizlik yaparak. Handan: -Ev ii yaparak.

geiyor? Sorusuna: u

86

Hlya: -Evde temizlik yaparak. Nejla:-Sabah kalkp kendi zerime den ileri yapp. Holandm eyleri yaparm. eklinde cevaplamlardr. Grlecei gibi: Byk oranda evde alarak, yllk temizlik yaparak, gemektedir. Ya da memlekete giderek, yaz tatili gemektedir. Mlakatta verilen cevaplara bakacak olursak; Evrim, yaz tatilinde kyne gitmektedir. Kylerinde aileleri var onlara yardmc olmaktalar. Tatilde de i yapmaya devam etmektedir. D:-Peki biraz da tatilinizi anlatr msnz? Evrim:- Tatile hi kmadm bundan nceki senelerde. Genelde memlekete gidiyoruz. Orada kaynpeder, kaynvalide Onlara yardm amal gidiyoruz. D:-Peki orda neler yapyorsunuz? Evrim:- Orda, Benim ailem tarmla urayor. Ekip, bime gibi. yle eylerle urayor. Onlara da yardmc oluyoruz. Maddi konuda da... D:-Bir gnnz, tatilde, nasl geiyor, anlatr msnz? Evrim:- Yani nasl geecek,,. D:- ! Sabah kalkarken akama kadar neler yapyorsunuz? Evrim:- , yemek... Tarlaya falan yemek gtryoruz, yani, byle. Duygu da yaz tatillerinde memleketine gider. Kynn doasn ok sevmektedir. Doann deerini olduka iyi bilen Duygu, tarlada alma eklinde kydekilere yardmc olmasa da ev ilerinde de yardmc olmaktadr. Duygu:-Ben genellikle senelik iznimde memlekete gittim. Memlekete gittim. Orda hem akrabalarmzla birlikte, yaknlarmzla birlikte, hem ziyaret hem de temiz hava diyelim. D:-Peki bir gnnz yaz tatilinizde nasl geiyor? Bir gnnz rnek verir misiniz? Duygu:-Bir gnm... Normalde tatilde bol bol uyuyorum, yani. Temiz havay bulduum iin, kularn cvlts, yeillik derken, uyumak daha gzel oluyor, uyuyorum. Sabah kalkyorum, kahvalt sonra te etraf zaten yeillik, her ey gznn nnde. Meyveler, yani gznn nnde oluyor. Onlarla birlikte... Geziyorum ite, yeillikler iinde. Daha ok doay izlemeyi seviyorum. D:-Peki orda alyor musunuz? Yaptnz iler oluyor mu? Duygu:-Ya orda almyorum... Ev ileri falan Normalde tarlada falan almyorum ama gittiim yerde insanlara yardm etmeyi sevdiim iin; ev ilerinde onlara yardm ediyorum. Lale, on iki gnlk yllk izin almaktadr. Bu sre iinde paras olursa, kye gitmektedir. Tatilde de, kydeki ileri yapmaktadr. Yani tatilde de dinlenememektedir.

87

Lale:-Tatil... Tatillerimiz falan olmuyor, zaten. On iki gn tatil falan oluyor. O srede de param varsa cebimde, genelde kye giderim. D:-Kyde neler yaparsnz? Lale:-Kyde... Ben hayvanlar ok severim. Hayvanlarn yerini temizlemek, onlara yem vermek... Sonra samak, onlar... Peynirle, yala, stle uramak ok houma gidiyor. Her trl ileri biliyorum; nk on alt yana kadar kyde kaldk. Ky ok seviyorum, temiz havasndan dolay. Yeliz, fabrikada, orta dzey ynetici, o da yllk izinlerinde memlekete gitmektedir. Ama ekonomik adan daha avantajl, hem bekar olmas nedeniyle deniz kenarnda bir yere tatile gidebilmektedir. Bu adan dier kadnlardan daha avantajl bir durumdur. Yeliz:-zin sz konusu olduu zaman alyorum bir haftalk iznimi...Evet izin sz konusu olduu zaman bir gn bile evde geirmek mmkn deil, benim iin yani. Direkt dar atyorum kendimi, ya baka ehre tatile. Arada bir memlekete ailemi grmeye.

10. GEN KIZLARIN YAAMI

Gen kzlar, ailelerinden izin alamadklar ve ekonomik durumlar pek iyi olmad iin sosyal hayata fazla katlamyorlar. Sendikal faaliyetlerle ilgilenmemenin temel nedeni de yine aile basks olmaktadr. Tanma ortam olmadndan partnerleriyle, genelde iyerlerinde tanabilmekteler. Eve erken gelmek gerektiinden darda grme olanaklar da pek olmamaktadr. Duygu, bir gen kz olarak aile basksn zerinde hissediyor. Ailede sorun yaamamak iin gece 21.den sonra dar kamyor. lerini bu saatten erken yapmaya alyor. Duygu:-Evet. Benim de ailem normalde ge saatlere kadar darda gezmemi, istemez. Ve ben de kendimi ona gre ayarlyorum. Ve genelde ilerimi yapmaya alyorum. Ailede sorun yaamamak iin... D:-En son kata eve gidersiniz? Duygu:-Genelde 20.30-21.00 Lale, i arkadayla fabrikada flrt ederek evlenmi. Eiyle, ekonomik nedenlerle pek i dnda grme imkan bulamamlar genellikle iyerinde grebilmilerdir. D:-Lale Hanm evlisiniz ve burada tantnz. Nasl oldu bu? Lale:-Ya 1,5-2 sene falan oluyor, eimle tanal. Zaten iki haftalk evliyiz. Valla gzel oldu. D:-Burada tantnz. ve grmelerimi, gndz

88

Lale:-Evet, burada tantk. D:-Yani karken nerelerde gryordunuz? Bildiim kadaryla buralarda grebilecek bir yer yok. Lale:-Ya genelde i yerinde gryorduk. yerinin dnda pek gremiyoruz. Parasal adan da ok frsatmz olmad.

11. ALE EKONOMS VE KADININ ALIMASI

alma nedeniniz? Sorusuna ekonomik artlar diyen kadnlar byk ounluktadr. Ayrca emeklilik ve sigorta iin gibi yantlar alnmtr. Bu ii nasl buldunuz? Sorusuna byk oranda akraba veya tandk araclyla yant alnmtr. Maanz ne kadar? Sorusuna verilen yantta: Ortalama alnan maa: 450 YTL olmaktadr. Ailenizin ortalama geliri ne kadar? Sorusuna alnan yantta: Ailenin ortalama geliri: 1.019.YTL iken yedi alan kadn (maalar aada) aileyi tek bana geindirmektedir: Ayfer:-480. Glen:-430. Resmiye:-450. Glzar:-420. Saddet:-380. Glcan:-415. Emine:-420. Eraydnn 1998de yapt aratrmaya gre de kadnlarn aile btesine ortalama katks %40tr. Grlyor ki, kadnlarn geliri, aile iinde azmsanmayacak orandadr. Bu durum kadnn aile iinde sz hakkn arttrmaktadr. Kentteki ekonomik skntdan dolay aileler, evli kadnlarn veya gen kzlarn almas ile yaamlarn srdrebilmektedirler. almaya ka yanzda baladnz? Sorusuna: 10 Yandan nce %3,4; 10-15 ya aras %20,7; 15-20 ya aras %34,5; 20-25 ya aras %31; 25-30 ya aras %10,3 yantn vermilerdir. Grld tekstil sektrnde kadnlar ocuk denecek almaya balyorlar. almaya balamtr. Ka yldr bu ite alyorsunuz? Sorusuna: 1-5 Yl %41,4; 6-10 Yl %20,7; 11-15 Yl %24,1; 15+Yl %10,3; cevapsz %3,4dir. 1-5 aras %41,4le ounluu oluturmaktadr. Kadnlarn yalardan itibaren 10-20 ya aras almaya balayanlarn oran %58,6dr bu da

gsteriyor ki: kadnlarn yarsndan fazlas ocuk yata, eitim almalar gereken yata,

89

anketteki ya ortalamasnn 29 olduu dnldnde ocuk yata almaya baladklar anlalyor. alma sresi haftada ka saat? Sorusuna: 45 saatten fazla %72,4; 41-45 saat %27,6 yant verilmitir. Haftada ka gn? Sorusuna: Haftada 7 gn %3,4; Haftada 6 gn %79,3; Haftada 5 gn %17,2 yantn vermilerdir. Byk oranda hafta sonu mesaiye kalnmaktadr. Fazla mesaiye kalyor musunuz? sorusuna: Evet %82,8 ve Hayr %17,2. Fazla mesai cretiniz var m? sorusuna: Evet %89,7; Hayr %10,3. Hafta sonlar alyor musunuz? sorusuna: Evet %82,8; Hayr %17,2. Gece vardiyasna kalyor musunuz? sorusuna: Evet %79,3; Hayr %17,2. Kadnlarn byk bir blm (%79,9) haftada 6 gn ve hafta sonlar (%89,7si) almaktadr, yant alnmtr. Yine byk bir blm (%82,8i) mesaiye kalmakta ve gece vardiyasna kalmaktadr. Kadnlarn alma sreleri ok uzun. zel siparilerde uzun sreli mesailere kalmaktalar. Fabrikann birinde kadnlar gece vardiyaya da kalmaktalar. Bu uzun alma koullar ve evde yaplan ilerle kadnlarn gnleri, yorgunluk iinde gemektedir.

12. KENTN KULLANILMASI

stanbulun neresinde oturuyorsunuz? Sorusuna ounluu iyeri yaknnda yerler

belirtmilerdir: Halcolu ve Bykekmece evresi. stanbulun nerelerine gidebiliyorsunuz? Ve stanbulun hangi semtlerini tanyorsunuz? Sorusuna cevapta, zellikle evli olanlar akrabalarnn oturduu yerleri belirtmilerdir. Kenti yeterince kullanamadklar ortaya kmtr. Kadnlarn yaam, evle alma mekan arasnda skp kalmaktadr. Kadnlar zellikle ekonomik nedenlerden dolay kenti kullanamadklarn belirtmilerdir. Kentte bildikleri yerler ok kstl. Duygunun da syledii gibi yaam ky yaamna benziyor. Elenmeye maddi imkanlar izin vermiyor. Hafta sonlar genellikle evde kapal kalarak geiyor. Eraydnn aratrmasna gre de Kadnlar, dar yaam evresi nedeniyle kentte olduka uzun zamandr yaamasna, %30'unun stanbul doumlu olmasna karlk, kenti tanmamaktadr.(Eraydn, 1998:50) Bekarlar kenti kullanmak konusunda daha ansl. zellikle ekonomik durumu iyi olanlar ve ailesinden izin alanlar daha fazla kenti kullanabiliyorlar.

Duygu:- Bu evredeki insanlar... Zaten u anda burann yaants deyim, ky hayatn andryor. nsanlar srekli alan insanlar ve gezmeye ve elenceye fazla zaman

90

ayramyorlar. Tabii bir de maddi durum diyebilirim. Aldklar zaten belli. Ve hayat ok pahal. Bu onlara yetmiyor. Gezmeye zaman var, ama maddi durum yok, diyebilirim. Binde bir gezmeye giderler. Buradaki insanlar almadklar zaman eve kapanyorlar, diyebilirim. nsanlarn ald para belli. Bir ok insan evde tek bana, bir kii, alyor. Kirada oturuyor. ocuklar okula gidiyor. Geim sknts. Cebin bo olduu zaman illaki de herkes ister gezmeyi, elenmeyi ama cebi bo.olduu iin, insanlarn burada gezmiyor ve elenmiyor da, diyebilirim. Ayegl, Halcolunda oturuyor, stanbulda sadece Topkap, yakn yerlere gidebiliyor. Ayegl:-Topkap, Eminn.. Parka gidiyoruz. Bu ekilde deerlendiriyoruz. Taksime... D:-Taksime. Baka bildiiniz yerler var m, stanbul iersinde? Ayegl:-Buralara gidiyoruz daha hi.. Fazla yle gittiim yerler yok. Aile ziyaretlerine filan gidiyoruz. Sevda, 20-22 senedir istanbulda yayor. Akrabalarnn oturduu semtlere gitmektedir. Ama stanbulun her tarafn bildiini idea etmektedir. D:-Evet. stanbulun nerelerine gidiyorsunuz? Sevda:-stanbulun her yerini de biliriz yani bilirim. D:-Ka senedir stanbuldasnz? Sevda:-20....20.. 22 O aralar ite. D: Peki hafta sonlarnzda veya bo vakitlerinizde stanbulun nerelerine gidersiniz? Sevda:-Mesela teyzem karda... oraya giderim. Halam mesela irinevlerde, oraya giderim. Mesela daymlar Kavackta, oraya giderim. br daymlar, annemin kardeleri, babaannemin kardeleri Kavackta oturuyor. Annemin kardeleri de Etilerde mesela. Byle her tarafn bilirim yani. Grmcem de eliktepede oraya giderim. ou zaten Haskyde akrabalarmn. Eminn ve Taksim gibi

13. ULAIM
Ev-i ulam ka saatte salanyor? Sorusuna verilen yantlar: 10-15 dakikada %44,8; 15-30 dakikada %27,6; 30-45 dakikada %3,4; 45-60 dakikada %10,3; 1,30 saatte %6,9; 2 saatte daha yukar %3,4; cevapsz %3,4tr. allan iyerlerinde servis olduu ve byk oranda iyeri evresinde oturduklar iin %44,8i 10-15 dakikada evinde olmaktadr. Ev-i ulam hangi aralarla yaplyor? Sorusuna u yantlar alnmtr: Servis %58,6; Otobs/Tramvay/Metro/Minibs %3,4; zel ara %0; Dier %34,5 Cevapsz: %3,4tr. Dier

91

seeneini seenlerin byk bir blm ie yryerek gitmekteler. zel arala ie gidenler de hi yok. Byk oran %58,6s servisle ie gitmektedirler. inizin evinize yakn olmasn istiyor musunuz? Sorusuna kadnlarn tamam( %100) yakn oturmak

ulam kolayl nedeniyle Evet yantn vermitir. altklar yere ykmllkleri olarak aklanmtr. Mlakatta da u rnek cevaplar alnmtr:

istemektedir. Dierleri ise: Eve erken gitmek istei, evdeki ilerin aksamamas yani aile

Bilge:-En azndan yolda geen zamanm evde geer, eime zaman ayrrm, kahvalt yaparm Yazgl: -Evliyim, eve erken gidebilmek iin. Aye:-Vaktim daha ok oluyor. Eraydnn (1988) aratrmasnda ise: Anket kapsamndaki kadnlara, iyerinin eve yakn olmasn isteyip istemedikleri sorulduunda kadnlarn %31.6's yakn olmasn istemediklerini belirtmilerdir. Bu gr paylaanlar ounlukla bekar kadnlar olup, kendi yaam evrelerindeki aile, akraba ve kimi kez komularn da katld toplumsal denetimden kamak istemektedirler. Bu kadnlar iin iyerinin le aras dolaabilecek merkezi bir semtte yer almas ok nemli bir lttr. le arasnda kz arkadalar ile dolama veya erkek arkadalar ile aile evresinden biri olmadan buluma mmkn olabilmekte ve kadn kstl bir zaman diliminde de olsa kendini tm denetimin dnda zgr hissetmek istemektedir. Buna karlk evli kadnlarn iyerlerine yakn olmasn yeledikleri ve iten ktktan sonra evdeki ilerini yapabilmek iin zamandan tasarruf etmenin onlar iin nem kazand grlmektedir. (ERAYDIN 1998:50-51) Erayndnn aratrmasndan daha iyerinin eve yakn olmasn tercih edenlerle ilgili fazla oranda fark grnmesinin nedeni: Bu aratrmadaki evli kadnlarn orannn ykseklii ve son yllarda stanbulda ulamn ikenceye dnm olmas nedeniyle bekar kadnlarn da iyerine yakn olmay tercih etmeleri olarak aklanabilir.

14. KADIN, ALIMA YAAMI VE EV KADINLII

Trkiyede ev kadnl, kadnlar iin bir numaral meslektir. Dncenizi deerlendirir misiniz? Sorusunda, kadnlar byk oranda ev kadnln, bir meslek olmad ve kadnlarn kamusala alarak bir kimlik kazanmalar gerektiini ne srmtrler. Burada kadnn aile iindeki nemli grevinin olduu fikrinde kadnlar birlemektedir. Fakat bu alanda erkeklerin sorumluluklar sorgulanmamaktadr.

92

Trkiyede ev kadnl, kadnlar iin bir numaral meslektir. Dncenizi deerlendirir misiniz? Sorusuna kadnlar u yantlar vermilerdir: Yeliz: -Yan, kadnlar her iin stesinden gelip, ev ilerine de yetiebilirler. Seil:-Dnce doru deil. Ferda:-Kadnlar ev ii ve ocuk bakmndan daha iyi anladklar iin. Arife:-Eimle ilgilenmek ve ocuklarmla ilgilenmek, gzel meslek: i kadn olmak da gzel, ev kadn olmak da gzel. Aye:-Her ey eit olmal, kadnlar hayatn her alannda dta tutuluyor. Jale:-Kesinlikle hayr bence, her bayan kendi ayaklarnn zerinde durabilmelidir. Ayfer:-Hayr, almalar ilerlemeleri gerekir. Her eyin farknda olmalar daha iyidir. Nilfer:-Kadn eer alyorsa, bu dnce geri plandadr. Ev kadnl iin bu dnceyi kabul ederim. Medine:-Ev kadnl meslek deildir, kadnlar her meslekte yer almal. Glen:-alsa daha gzel. Her ortama girmeli bir bayan. Resmiye:-Yanl bence almaldrlar. Hayat renmelidirler. Ayla:-Hayr, doru deil, kadnlarn yaam sadece e ev deil, ite de ok nemli yerlere gelebilirler. Aye:- daha gzel, her zaman almak isterim. Kezban:-Kadnlar iin ev kadnl sorun olmamal. Evrim:-Kesinlikle katlmyorum. Hayat mterektir. Her ite paylam olmaldr. Mahinur: -Bence onlar da birer ii. Onlar da sigortal sendikal ve daha fazla sz sahibi olmallar. Nejla:-Kadnlar iin bir meslek deil, kadnlar da her zaman almaldr. alan kadnlar emeklerinin karln olarak cret almakla kalmazlar. Bu cret onlara ailede ksmi bir maddi ve psikolojik bamszlk salar. Dncesi doru mu? Sorusuna: Evet %69; Hayr %24,1; Cevapszlar: %6,9, yantlar verilmitir. alma kadnlarn kendi snfndan baka kadnlar ve erkeklerle beraberliini salar. Dncesi doru mu deerlendirir misiniz? Sorusuna: Evet %89,7; Hayr %3,4; Cevapszlar: 6,9 gibi yantlar alnmtr. alan kadnlar byk oranda, almann getirdii maddi ve psikolojik bamszlk ve sosyal birliktelik nedeniyle alma hayatnn ev kadnlndan daha avantajl olduunu dnmekteler. Duygu, almann kadnlara sosyal hayat kazandrdn dnyor musunuz? Deerlendirir misiniz? sorusuna u cevab vermitir: Duygu:-Evet dnyorum; nk evde kalan bir kadn sonuta hi insanlarn arasna

93

girmeyen, insanlarla konumasn bilmeyen, alan bir insan her zaman bilgili, becerilerin otaya sunabilen ve insanlar arasnda konumay davranlar renebiliyor. alma hayatnda. Hayatn zorluklaryla karlayor, ne gibi bir mcadele vermesi gerektiini, alma koullarnda, alma sresi iinde bunlar daha iyi anlayabiliyor. Kadnn birincil grevinin ev kadnl olarak grlmesi, kadnn alma yaamnda ykselmesini engel olur.Dncesi doru mu? Sorusuna u yantlar alnmtr: Evet %51,7; Hayr %41,4; Cevapszlar: % 6,9dur. Kadnn toplumsal yaamda temel grevi ve sorumluluu ailedir. Balca uras ev ve ocuklarn bakm vs. dir. Dncesi doru mu? Sorusuna u yantlar alnmtr: Evet %79,3; Hayr %17,2; Cevapszlar: %3,4tr. Kadnlarn byk blm, bilimsel olarak kantlanm olan, birincil grevinin ev kadnl olduu ve alma yaamnda bu durumun kadnn ykselmesini engelledii konusundaki fikirlere byk oranda katlmaktadrlar. Fakat aada grld gibi kadnlarn byk bir blm bunu iselletirerek, onaylamaktadrlar: Ferda:-nk kadn iin evi ve ocuklar her eyden nde gelir. Nilfer:-Evet, kadn alma hayatna girerse de ayn sorumluluu olabilir. Nejla:-nk sorumluluklarn bildikleri iin. Kadnlar alma hayatn ok iyi yrttkleri halde erkeklerden farkl olarak evdeki

ykmllklerini daha fazla nemsemektedirler. Kadnlar, ataerkil ve eklemlendii kapitalist toplumda kadnn birinci rolnn aile iinde tanmlanm olmasn iselletirmilerdir. Kapitalizmde de kamusal alan, zel alann devam niteliindedir ve yaama uygulamada bu gerek devam etmektedir. Bu dnce kadnlarn verdii cevaplarca da dorulanmaktadr. te ve evde idare, g erkeine aittir. Dncesi doru mu? Deerlendir misiniz? Sorusuna u yantlar alnmtr: Evet %41, 4; Hayr %58,6dr. Ferda:-Evde de ite de g erkek ve kadnlar iin eittir. Nilfer:-Erkek olmaynca kadnda idare ve g sahibi olabilir. Medine:-Kltr ve adetlerimizden dolay. Evrim:-dare ve g beyinde biter. Cinsiyet nemli deildir. Kadnlar, evde daha fazla altklar halde ve en basiti TV kumandas erkekler tarafndan byk oranda kullanldnda bile, erkeklerin evdeki iktidar farkn grmemekte %58 orannda erkek iktidarnn olmad dncesine sahip olmaktadrlar. Kadnlarn ounlukta alt blmlerde bile erkeklerin daha ok ynetici olarak grev yapt grld halde, erkek

94

iktidar fark, fark edilememektedir.

15. ALIMA YAAMIYLA LGL BLGLER

u konularda ite kadnlar ve erkekler arasnda farkllklar, ayrmclk oluyor mu? (e

girite; Kazanlan crette; alma yerinde yaplan grevde; te ykselmede) Sorusuna u yantlar verilmitir: Evet %41,4; Hayr %41,4; Cevapszlar %17,2dir. Kadn erkek ayn ie cret farklar var m? Sorusuna: Evet %10,3; Hayr %75,9 Cevapszlar %13,8dir. Kadn erkek i farklar var m? Sorusuna: Evet %72,4; Hayr %27,6dr. Kadn ii ya da erkek ii farklar vardr, bu normaldir. Dncesi doru mu deerlendir misiniz? Sorusuna: Evet %69; Hayr %27,6; Cevapszlar: %3,4tr. Kadnlar kadn erkek i farklarnn olduunu dnmekte fakat bu i farklarndan cret fark olmadn grndedirler. Fakat %41 orannda, ie girite, kazanlan, crete, alma yerinde yaplan grevde ve ykselmede kadn ve erkekler arasnda ayrmclk olduunun farkndalar. Genel olarak kadnlar cinsiyeti deer yarglarn edindikleri toplumsal bilinten benimsemi hatta iselletirmilerdir. Ansal'n yapt aratrmaya gre sendikal bulunan iletmelerde; "toplu i szlemelerine gre cretlendirme yaplmasnn da etkisi ile, kadn-erkek arasnda ie girite cret fark bulunmamaktadr. Ancak zamanla, erkekler arasnda postaba, ustaba, formen gibi daha st kademelere terfi olma kadnlara gre daha fazla olduundan, ortalama kadn ile erkek ii arasndaki cret fark erkeklerin lehine biraz artmaktadr." (ANSAL1997:53) Kadnlarn sendikal olmasnn onlar asndan olumlu olduu gibi bir sonu yene ortaya kmaktadr. Kadnlar, erkeklerin yapt ii yapamazlar. Kadnlar, kadn ii diye nitelen iler yapmallar. Dncesi doru mu? Sorusuna: Evet %24,1; Hayr %72,4; Cevapszlar: %3,4tr. Kadnlar kadn-erkek ii farklarn normal karlamakta genelde fakat; kadnlarn her iyi yapabileceklerine inanmaktadrlar. Kadn ileri nelerdir? Ferda:-Kadnn ve erkein gcne gre iblm yaplr. Ferda:-Kadnlar makinalarda ve ustaba olarak alrlar Nilfer:-Kadnlar ar olan ileri yapamazlar. Kol gc denen ilerde kadnlar almamakta. Hafif ilerde alabilir. Medine:-Kadnlar daha zayf ve duygusal olduklar iin. Evrim:-Becerebildikten sonra hepsi yaplabilir.

95

16. TE LERLEME VEYA ALIMAMA STE

inizde ilerlemeyi dnyor musunuz? Dnmyorsanz neden? Sorusuna: Evet %44,8; Hayr %51,7; Cevapszlar: %3,4tr. Kadnlarn byk blm ev ileri yk ve kendilerinden beklenen aile sorumluluklarndan dolay ite ilerlemede hevessiz olmakta ite ilerlemeyi dnmemektedir. Nedenleri Seil: -Tahsilim olmad iin. Arife:-ocuklarm olduundan. Aye:-Bu iin sonu yok. Mjgan:-i olarak kalmay tercih ederim. Ayegl:-yle bir imkanmz yok. Nilfer:-Gerek grmyorum. Glen:-Hayr, emekli olacam zaten. Resmiye:-Hayr emekli olmay dnyorum. Glzar:-Mesleki bilgi yetersizlii. Saddet:-Ancak sorunlarla urayorum, milletle uraamam. Tlin:-Eitim durumundan dolay. Glcan:-Artk almak istemiyorum, ok skldm. Kezban:-Burada istemiyorum, kendim yrteceim bir i. Evrim:-Kendi mesleim olduu ve bu ite psikolojik olarak yprandm iin. Mahinur: -Tekstili, brakmay, dnyorum. ten ayrlmay dnme nedeniniz? Sorusuna iyeri sorunlar, dzenli maa alamamak, evlilik ve ocuk olmas eklinde yantlar vermilerdir: Arife:-Gnnde maa alamadmz iin. Aye:-imdilik sorumluluklarm az ama evlenince almak istemiyorum. Evrim:-ocuum olduunda bakan olmazsa mecburen ayrlmam gerekebilir. ten ayrlmay dnyor musunuz? Sorusuna: Evet %20,7; Hayr %79,3 orannda yantlar vermilerdir. Bu da byk oranda kadnlarn almak istediklerini gstermektedir. almak istei olarak da byk oranda alan kadnlar, ekonomik zorunluluk eklide yant verirken. Bir blm emeklilik ve sigortann kendileri iin nemli olduunu ne srmlerdir. Ekonomik bamszlk ve iini sevmek de dier nedenler arasndadr. Yeliz: -imi severek yapmam ve yneticilerimle uyumlu almam. Seil:-almak istediim iin. ise zellikle ocuk, eitim, mesleki yetersizlik, baka ite alma istei, emekliliin yakn olmas, eklindedir. Soruya verilen cevaplar, u ekildedir:

96

Ferda:-Sigortamn ilerlemesi ve aileye katkda bulunmak iin. Mjgan:-Birikim yapabilmek Ayfer:-Evi ben geindirdiimden dolay. Ayegl:-alyor ev geindiriyoruz Medine:-alp kendi ayaklarmn zerinde durmak Glen:-Emekli olma ihtiyacm var. Resmiye:-Emekli olmak istiyorum. Glzar:-ten ayrlnca a kalacam dndm iin dnmyorum. Saddet:-Emeklilie az kald. Ayla:-Maddi durum. Emine:-Ekonomik iten ayrlrsak geinemeyiz. Kezban:-Her ikisini de yrtmeyi istiyorum. Aysel:-Ortam arkadalarm. Nejla:-Kendimi altm zaman daha gl ve gvenilir buluyorum. Kendi giderlerimi salamak ve ayaklarmn zerinde durmak iin. Bilge:-almak zorundayz. Dnmyorum.

17. EVLENDKTEN SONRA ALIMA STE

Sistem tarafndan kadnlarn evlendikten sonra almalar pek olumlu karlanmad halde, kadnlarn byk blm evlendikten sonra almak istemektedirler. Sendikal iyerlerinde sosyal haklar daha yksek olduundan kadnlar bu haklardan yararlanmak istemekte, emekli oluncaya kadar almay dnmekteler. D:-Evlendikten sonra alacak msnz? Duygu:-Evet alacam. D:-Erkek arkadanz nasl bakyor? Sendikal faaliyetlere de devam edecek misiniz? Duygu:-Sonuna kadar Ben bu iyerinde olduum srece, sendikaya ve sendikal faaliyetlere devam edeceim. Ve o, u durumda benimle bile bile arkadalk etmeyi kabul etti. Ve almanda da sen bilirsin, ben sana al ya da alma diye bir ey diyemem. dedi. stersen alrsn. dedi.

18. GECE VARDASINDA ALIMA

Grme yaplan fabrikalarn birinde, kadnlarn bir blm gece vardiyasna katlmaktalar. Bu kadnlar iin ok daha zor olduu halde, uzun yllardr almakta olan ve emekliliini

97

bekleyenler var. Ya ortalamas en yksek olan kadnlar bu fabrikada almaktadrlar. Kadnlar gece vardiyasna katldklar halde, dier kadnlar gibi, kendilerinden beklenen, aileye ait kadn ilerini aksatmamaktalar. D:- Nilfer Hanm sizde gece vardiyasndan ktnz. Nilfer:-Evet D:-Nasl yorgun musunuz? Nilfer:-Yorgunum iki gndr biraz dengesiz bir uykudan dolay. D:Gnlk yaama devam etmek zorlayor mu gece vardiyasna kalndnda? Nilfer:-Evet zorluyor. D:-Gndz uyuyorsunuz gece ie geliyorsunuz. Bir gnnz nasl geiyor, anlatr msnz? Nilfer:-u anda eve vardnda 7-8 saat bir uyku, kahvalt tr yemek baka bir ey yok.

Ayegl, evli ve gece vardiyasna kalmaktadr. Evli kadnlara kar yaplan cinsiyet ayrmclna tepki gibi, bu tr bir alma eklinde de kadnlarn yer alabileceini bize gstermektedir. D:-Gece vardiyasndan ktnz imdi sizinle gryoruz. Nasl geti? Ayegl:-Gzel geti. D:-Gece almalar zor oluyor mu? zellikle siz evlisiniz. Bir sorun kyor mu? Ayegl:-Sorun falan kmyor. Uykum gelmiyor yani rahatm. Gece bu ynden iyi oluyor. D:-Gndz uyuyorsunuz. Ayegl:- Evet gndz uykumu alabiliyorum.

19. ENFORMEL ALIMA

Fabrikann birinde kadn iiler cretlerini dzenli alamadklar iin boncuk ii yapmaktalar. Yani kadnlar hem formel hem de ek i olarak tccara enformel sektrde

almaktadrlar. Bu demektir ki, kadnlar mesai yapmaktadrlar: Hem ev ileri, hem iyerinde alma, hem de boncukuluk. Selda, aile reisi bir kadn, einden ayrld iin onun ekonomik durumu daha zor, tek bana ailesini geindirmek zorunda. alt fabrikadan cretini dzenli alamad iin enformel sektre boncuk ii yapmaktadr. Selda, ailesinin gelirini tek bana salayan bir kadn olarak, enformel sektre de alarak, ocuklarnn yksek eitimini bile salamay baarmtr. D:- Ev ileriniz var. Sevda:-Evet.

98

D:-Ayrca einizden ayr olduunuz iin baka ekonomik faaliyetlerde de bulunuyorsunuz. Sevda:-Evet D:-Ne yapyorsunuz? Sevda:-Boncuk D:-cretli yapyorsunuz? Sevda:-Evet boncuk ii yapyorum D:-Zor oluyor mu? Sevda:-Zor oluyor ama ne yapalm. D:-Boncuu nereden alyorsunuz? Sevda:-Mesela bizim evin yannda boncuku kadn var. O veriyor. Evlere ka tane yapacaksn alyorsun. Yapp teslim ediyorsun, ertesi gn. D:- Onun cretleri nasl? Sevda:-cretleri malna gre mesela. D:-Peki buradaki ileriniz nasl? Sevda:-Buradaki ilerimiz bozuk. D:-cret alamyorsunuz. Sevda:-Alamadmz iin yani boncuk iini ek i yaptk. D:-Bir gnnz nasl geiyor, anlatr msnz, e geldikten itibaren. Sevda: -Geldikten itibaren. D:-Evet yani sabah kalktktan itibaren. Sevda:-Sabah kalkyorum mesela.. Hazrlanyorum buraya geliyorum. Burada alyorum..Sonra oradan geerken boncuklu iini alyorum, oradan eve gidiyorum. Sonra gidince yemeimizi yiyoruz mesela kahvalt D:-Ama bunlar hep siz hazrlyorsunuz. Sevda:-Evet tabi onlar yiyoruz sonra oturuyoruz, ben boncuun bana. D:-Yani bo kalan vakitlerimizde boncuk yapyorsunuz. cretli? Sevda:-Evet. O creti almadmzdan dolay. Alrken byle deildi yani. D:- Alrken yapmyordunuz? Sevda:-Evet. D:-Anlyorum. Peki, einizden ayrsnz. Ekonomik sknt yayor musunuz? Sevda:-nce yaamyorduk ama bu sene biraz sknt yayoruz yani. D:-ocuklarnz okuyor mu? Sevda:-Okuyorlar. By niversitede okuyor, br askerde. Sevda:-imdi ben mesela evi geindirdiim iin ve ocuum okuyor. Artk bir ocuum da askerde mesela. Bu iyerimiz dolaysyla, ilerimizde zaten biraz zayflama oldu. nceden ok iyiydi. Ondan sonra evi ben geindirdiim iin boncuk yapyorum. Evde ek gelir olsun

99

diye yani. Maalarmz alamyoruz.

20. EV EKONOMS
Dayankl tketim mallarn ailede kim almaktadr? Sorusunun yantlar yledir: Eim %3,4; Ben %13,8; Birlikte karar veriyoruz %65,5; Ailenin dier erkek yeleri %6,9; Ailenin dier kadn yeleri %3,4; Cevapsz: %6,9dir. Kadnlar byk oranda (%65,5i) ailede dayankl tketim mallar almaya eiyle beraber karar vermektedir. Ekonomik bir gce sahip olmak, kadnlara evde kullanlan tketim mallarnn alnmasnda sz hakk vermektedir. yknn yannda aile ile ilgili ykmllklerde bir deiiklik salamamaktadr Kullandnz dayankl ev aletleri, sorusuna, %96s otomatik amar makinas; %79u elektirikli sprge makinas; %55i DVD/VCD; %34 bilgisayar; %82si telefon; %93 bozdolab olarak cevaplanmtr. Artk merdaneli amar makinas kullanan hi bulunmamaktadr. Ve ev eyas olarak en fazla otomatik amar makinas kullanlmaktadr. Bu kadnlarn en fazla yararlandklar dayanakl ev aletlerine verdii nemi gsteriyor. Artk bilgisayar gibi bir elektronik eyalarnn da alanlarn evinde bulunmas yadrganacak bir ey olmamaktadr. Evde daha sonra kullanlmak zere turu, reel konserve vb. eyler hazrlanyor mu? Sorusuna: Evet % 89,7; Hayr %10,3tr. alan kadnlarn %897si evde kullanlmak zere tuu, reel, konserve vb eyler hazrlamaktadrlar. Aile btesine katk salayacak, memleketten evde tretmek zere bir eyler geliyor mu? (Tahl, et, peynir vs gibi) Sorusuna: Evet %72,4; Hayr %27,6dr. alan kadnlarn byk blmne, aileye ekonomik destek salamak iin kyden kaynaklanmaktadr. Evlendiinden beri, Laleye, kyden et, bulgur, peynir, fasulye, eker, meyve ve sebze gibi eyler yardm gelmektedir. Bu yardmlar olmasa, a kalrdk. demektedir. Fabrikada alan dier arkadalarnn da benzer durumlar bulunmaktadr. D:-Kyden rnler geliyor mu, evde kullanlmak zere? Lale:-Evet. Mesela biz evlendik. Kyden destek gelmeseydi, sanrm biz a kalrdk. D:-Neler geliyor rnein? Lale:-Bulgur, peynir, fasulye, eker. Yani meyve, sebze hepsi geliyor. bulgur, pirin, et, peynir gibi erzak gelmektedir. Bu tr ekonomik davranlar cretlerinin dk olmas ve aile gelirinin kentte yaamaya yetmemesinden Aile btesine katkda bulunmak, kadnlarda sz hakkn arttrd halde, alma yaamnn

100

Lale:-Evet. Ete varana kadar btn rnler geliyor. D:-Genelde arkadalarnz da sizin gibidir, deil mi? Bu tr tatiller yaplamyor. Herkes kyne gidiyor. Lale:-Ya genelde yle oluyor; nk iyerimizin verdii cretlerden dolay mmkn olmuyor. Ancak kyde orda para harcamyorsun. rettiin eyleri yediin iin. Sanrm ky bizim iin daha uygun

Bekar olan Yelizin evde olan teyzesi yapmaktadr: turu, reel gibi eyleri. D:-Gzel. Ailede turu reel vs. gibi eyler yaplyor mu? Yeliz:-Yapyor Teyzem yapyor.

Seil de Yeliz gibi bekar olduu iin daha ok annesi reel, turu gibi eyler yapmaktadr. Ayrca Seilin evine de kyden erzak gelebilmektedir. D:- Memleketten eve gelen herhangi bir erzak oluyor mu? Seil:-Oluyor. D:-Evde reel, turu, vs. gibi eyler yaplyor mu? Seil:-Yaplyor. D:-Anneniz mi yapyor? Seil:-Annem yapyor, ben anlamam.

21. POLTKAYA KATILIM, PART VEYA DERNEK BLGLER

Herhangi bir dernee veya partiye ye misiniz? Sorusuna: Evet %3,4; Hayr %96 yant verilmitir. yeyseniz etkinliklerine katlyor musunuz? Sorusuna: Evet % 3,4; Hayr %51,7; Cevapszlar: %44,8dir. Sendikal alan kadnlarn % 96s herhangi bir dernek veya partiye ye deildir ve byk bir oran toplantlarna ve faaliyetlerine katlmamaktadr.

Siyaset ne demektir? Sorusuna byk oranda alan kadnlar, bilmiyorum eklinde yant vermilerdir. Bu konuda ak olarak cevap veren ok az kadn bulunmaktadr. Seil:-lgilenmiyorum. Ferda:-Devlet byklerinin seimi iin yaplan mcadele. Arife:-Bilmiyorum. Aye:-Toplumda demokrasi salayan gruplardr. Mjgan:Yalan demek siyasetilerin en iyi yapt sanat. Ayfer:-Babakanlk, cumhurbakanl..

101

Nilfer:-Partilerin birbirleriyle rekabet etme yntemine. Glen:-Siyaset, yalanclk gibi bir ey. Resmiye:-Trkiyeyi korumak. Ayla:-Ynetim biimi politika. Handan:-Bilmiyorum. Glcan:-Bilmiyorum. Emine:-Bilmiyorum. Yazgl:-Bilmem. Mahinur: -Verilen bo vaatler. Bilge:-Ayrmclktr. Siyaset erkek iidir %6,9; Kadnlarn daha siyasi olmalar gerekir %82,8; Cevapszlar: %10,3tr. Btn kadnlar siyasi bilince ulamaldr. Dncesi doru mu? Sorusuna: Evet %89,7; Hayr %10,3tr. Kadnlarn byk ounluu, siyasetin erkek ii olmad, kadnlarn da siyasi bilince sahip olmas gerektiini dnmektedirler. Ama Yelizin olduu gibi, siyasette kadnlarn duygusal yanlarnn trplenmesi gibi bir toplumsal nyargya kadnlardan bir blm de sahip. Yeliz: -Kadnlarn duygularyla hareket etmeleri yanl. Jale:Bence erkek iidir denilemez kadnlar da yapabilirler. Devletle resmi ilikilerinizi nasl salyorsunuz? Sorusuna: Byk oranda dileke ve szl eklinde cevap verilmitir. Bir blm ise eim veya babam, devletle resmi ilikilerimizi salyor, eklinde cevap vermitir. ok ak olarak rvetle hallediyoruz diyen de bulunmaktadr. Yeliz: -Dileke ya da szl. Seil:-Ailem yapyor. Ferda:-Genellikle eim yapyor. Arife:-Ben pek gitmiyorum, eim genellikle ilgileniyor. Aye:-Yazl aklamalarla. Ayfer:-Kendim giderek. Ayegl:-Kendim giderek salyorum. Nilfer:-Gerektiinde dilekeyle salyorum. Medine:-Gider grrm. Resmiye:-Kendim giderek. Ayla:-Gerekli ilemleri yaptrarak. Handan:-Babam ilgileniyor.

102

Glcan:-Dileke vererek rnein. Emine:-Hallediyoruz. Mahinur: -Hi olmuyor. Nejla:-Bavurularla. Bilge:-Rvetle. Oy verirken neye dikkat ediyorsunuz? Sorusuna ise u cevaplar alnmtr: Yeliz: -Gerekten iyi bir lider olabilir mi. Seil:-Hi oy kullanmadm. Ferda:-Seeceimiz kiiyi iyi tanmamz gerekiyor. Baa getiinde yararl iler yapp yapamayacana bakarz. Aye:-Oy kullanmadm. Mjgan:yi hizmet alabilmeyi. Ayfer:-Hangisi kafama yatarsa AKPye oy verdim ama alma yaamn mahvetti. Ayegl:-Oy kullanmyorum. Nilfer:-Yapt ilere bakarm. Konumasna fikir ve dnmesine bakarm. Medine:-Kendi grme yakn olan tercih ederim. Glen:-inin yalnn iftinin haklarna saygl parti. Resmiye:-Hangisi daha iyi diye. Glzar:-Hangisi daha yapc olursa, gerekten i yapana. Ayla:- En iyi hangisi olabilir diye soruyor. Handan:-Hi oy vermedim. Emine:-Oy vermemeyi dnyorum. Aysel:- Oy vermiyorum. Yazgl:-Hakkm savunmas. Mahinur: -Hi bir partiye gvenmiyorum, oy vermiyorum. Nejla:-Bizim iin en iyisini bulmak iin. Bilge:-Parti tutucu mu ve ne yapyor. En ok nasl politikalar beeniyorsunuz? Oy verdiiniz parti sizi nasl etkiledi? Sorularna kadnlar u ekilde aklamalar yapmlardr: Seil:-Partilerle hi ilgilenmedim. Ferda:-Eve gelenler oluyor ama biz yine de onlar tanyarak ne yapacaklarn bilerek oy verdik. Arife:-Baktk hangisi i yapabilecekse ona oy veriyoruz. Mjgan:- yapacaklarna inandm. Nilfer:-Dnceleri etkiledi. Duvarlara afi yaptrarak.

103

Medine:-Ben zaten tanyordum. Ayla:-Byklerimizden rnek aldk. Handan:-AKPye oy vermek istedim ama yam tutmad. Mahinur: -CHP sadece biliyorum. Nejla:-Bizim iin faydal ve yararl olduu zaman. Bilge:-Ben takip ettim. i haklarna ve kadn haklarna nem veren partiler hangileridir? Sorusuna byk blm hibiri eklinde cevap verilmitir. Bilinen partiler ise AKP ve CHP Ferda:-Hepsi batan nem veriyorlar ama sonra unutuyorlar. Arife:-Hibir partide grmedim. Aye:-Hibiri. Ayegl:-Hibir parti. Nilfer:-Hibir parti nem vermiyor. Medine:-Lafa gelince hepsi nem veriyor ama yapmaya gelince hepsi de ok ar alyor. Glen:-Refah partisi. Resmiye:-AKP (AKPye oy verdik ama o da isizlik yaratt, yerin dibine soktu.) Glzar:-CHP. Glcan:-AKP. Yazgl:-Kadnlar oy veriyorlar, kendi zgr iradeleriyle. Kadnlar sanda nasl ekilebilir? Sorusuna ise byk oranda kadnlara ynelik politikalar yaplmaldr, eklinde cevap verilmitir. Yeliz: -Duygularyla hareket ettikleri ve kltr olarak gelimedikleri mddete oy kullanamazlar. Seil:-Kadnlar eya gibi deil kadn gibi grmeliler. Ferda:-Kadnlara baz eyleri anlatarak, sanda ekebilirler (doru ve yanl). Arife:-Sosyal haklar verilerek. Mjgan-Her trl zgrlk salanarak. Ayfer:-Kadnlara bask var. Partiler alsalar ve bilgilendirseler sanda ekebilirler. Ayegl:-Bilgilendirerek. Nilfer:-Oy kullanlmadnda ceza oranlarnn ykseltilmesiyle ekilebilir. Medine:-Eitim ve bilinlendirme. Glzar:-Kadn geimini salayana oyunu verir. Saddet:-Kadnlar iin gzel eyler yapmallar. Ayla:-Kadn haklarna da biraz daha saygl olmaldr; nk kadnlar bir alt tabakada grnyor.

104

Tlin:Daha iyi bir gelecek salayabilirler. Glcan:-Kadnlara anlatmak lazm. Evrim:-Daha ok sz hakk ve destek verilerek. Nejla:-Bilgi ve dzen ve istek, Bilge:-Hi biri. Kadnlarn bir blm oy kullanm ama kullandklar partilerden genellikle memnun kalmamlardr. zellikle gen kuak olan ve mlakata katlan baz kadnlar oy kullanmadklarn, kullanmalarnn bir anlam olmadklarn belirtmilerdir. Genelde bilinen partiler CHP ve AKPdir. AKPye oy veren kadnlar, AKPnin son kard yasalardan hi memnun olmamaktadrlar. eletiri konusu olmaktadr. zellikle emeklilik yann ykseltilmesi kadnlar tarafndan Kadnlarn sanda ekilmesi iin kadnlar lehine yasalar Kadnlar bir zorunluluk olmad halde genelde Kadnlarn bir blm, siyaseti yalanclkla

karlmas gerektiini dnmekteler. bask olmadn sylemekteler.

eleriyle ayn partiye oy vermektedirler. Eleriyle ayn partiye oy vermek iin kendilerine badatrmaktalar. Bu da kadnlarn demokrasi dnda kalm, eletirel muhalif varln gstermektedir. Gerekten demokrasi bu kadnlarn yaam iersinde soyut kalmakta, alan kadnlara ulaamamaktadr. Aklamalarmz mlakatlarla rneklendirecek olursak: Lale, u ana kadar oy verdii partiyi bulamam. Bo oy kullanmay tercih etmi. Sosyal devleti savunan bir parti olmasn istiyor. Seecei parti kesinlikle cinsiyet ayrmclk yapmayan bir parti olmal. Cinsiyet ayrmc uygulamalarn ise aileden alnan eitimle zellikle annenin eitimi ile dzelebileceini dnyor. Seilecek partinin btn kadnlara hibir ayrm gzetmeksizin sayg duymas gerektiini dnyor. D:-Bo oy kullandnz sylemitiniz. Sizi herhangi bir partiye ekmek iin nasl bir politika uygulanmaldr? Lale:-Ya sosyal devleti savunan ve hibir ayrm gzetmeyen. Ayn zamanda bo vaatlerde bulunmayan, bir parti olmal. D:-Nasl ayrmlar? Lale:-te insanlar... erkek bayan ayrm zellikle. Sonra rk ayrm, mezhep ayrm. Bunlar... D:-Kadnlar sanda nasl ekilebilir? Lale:-Kadnlar sanda nasl ekilebilir? lk nce sanrm. Aileden balamas gerekiyor. Kadnlar erkek ocuk dourduklar zaman onlar ok iyi yetitirmeleri gerekiyor, diye dnyorum. Annelere ok byk grev dyor. Evdeki ilerden ve kadna saygdan. Yalnzca anneye deil, kadna... Deiik mesleklerde alan mesela kt iler yapan, buna zorunlu olan kadnlara bile sayg duyabilmek gerekiyor. Bence ocuk bu ekilde yetitirilirse

105

batan zlm olur, problemimiz.

Glzar da yllarca oy verdii parti istedii politikalar yapmaynca kulland izgiyi tararak geersiz yapmtr. i haklarn savunmaya CHPnin daha yakn olduunu dnmektedir. D:-En ok nasl politikalar beeniyorsunuz? Glzar 1:-Yapc yani.. D:-Oy verdiiniz parti sizi nasl etkiledi, hangi yn? Glzar 1:-Hep birine veriyordum sonra vermemek iin izgiyi tardm.. Dedim zaten yapamyorlar. Bo oy kullandm. D:-i haklarna ve kadn haklarna nem veren partiler hangileridir? Glzar 1:-i haklarna... Genelde herhalde CHP galiba. Glen de toplumdaki pek ok kadn gibi siyasetin yalanclk olduunu dnmektedir. Bu nedenle politikaclara gvenmemektedir. Oy verirken ok dndn sylyor. Eiyle genellikle ayn partiye oy vermekteler. Fakat einden benim partime oy ver diye bir bask grmediini sylyor. Erken emeklilik olabilir diye gemi yllarda RPye ilgi duymu. D:-Siyaset ne demektir? Glen:- Yalanclk gibi. Glen:-Tabi yalanclk da oluyor yani ad siyaset nk. D:-Devletle ilikilerinizi, nasl hallediyorsunuz, Resmi ilikilerinizi? Glen:-yle bir ihtiyacm olduunda tabi ki gerek muhtarla gerek kaymakamla gidip halledilebiliyorum. Nereye gerekiyorsa. D:-Oy verirken neye dikkat edersiniz? Glen:-ok dnmem lazm D:-Einizle ayn partiye mi oy veriyorsunuz? Glen:-Geen sefer ayn partiye oy verdik. Glen:-Getiimiz sefer. Genellikle ayn da yle birbirimize iddet uygulamayz ille bu partiye oy vereceksin. yle bir eyimiz yok. D: Kadn haklarna nem veren parti hangisidir? Glen:-Kadn haklarna nem veren RP idi. 15 senede emekli eder, bizim kadnlarmz alamaz ite (diye dndk) T.C. artlarnda yle alma artlar ar diye ona katlmyorum (artk). Yeliz siyasetin insanlarn yapt faydasz eylerden biri olduunu dnmektedir. Siyaseti bir eyi yapamayaca zaman sunulan bir sylem olarak tanmlamaktadr. Yeliz de oy

106

kullanmaktan kanmtr. Kendine gre bir parti bulamamtr. Yeliz:- Siyaset, insanlarn yapabilecekleri en faydasz eylerden gibi geliyor. bana. Bir eyi yapamayaca zaman sunulan bir ey gibi gryorum, ben. Yeliz:-Hi oy kullanmadm. Belki cezaya girecek ama. Valla hi eyi grmedim. Sevda, AKPye oy vermi, fakat AKPnin lkenin banda olduu dnemde emeklilik yan uzatmas ve salk sistemini deitirmesinden memnun olmad iin oy vermekten piman olmutur. Yani sosyal devletin deimesini istememektedir. Deiiklii onaylayan partilere, tepki gstermektedir. Sol izgideyken Ecevite oy vermi, onun gitmesinden znt duymaktadr. Kadnlarn, bilinlendirilerek, sanda ekileceine inanmaktadr. D:-Siyaset ne demektir? Sevda:-Ne deyim? Siyaset... Babakan dnemi mesela. Babakanl falan atamamz. Cumhurbakan olanlar falan mesela yle eylere siyaset deriz yani. D:-Devletle ilikilerinizi nasl hallediyorsunuz? Mesela kaymakamlk, belediye Sevda:-Kendim giderek .. Kendim giderim. D:-Oy verirken neye dikkat ediyorsunuz? Sevda:-Daha hangisi kafama yatyorsa ona. D:-En ok hangi politikalar beeniyorsunuz? Sevda:-En ok... Daha dzgn yolda gidenleri tercih ederim. Sevda:-Kafama gre mesela, hangisi daha dzgn. D:- Hangi partiye oy verdiniz? Sevda:-Valla iiye hi ey yapmad. Yan uzatt mesala, emekliliin. Onlar hi istemiyoruz, yani onun dmesini istiyoruz, daha dorusu. Bir kadn mesala 58 yana kadar alamaz, rnein. alamaz yani yle dnyorum, o yzden de verdiime piman oldum, yani. Sevda:-Ya ne bilim hani bir de o gelsin diye ey yaptk ama geldi hibir eye yaramad yani. Tm hastanelere bak imdi. Sigortallar zellere gidecekti mesela imdi ne oldu. Bir film ektirsen 350 milyona 70 milyon diyorlar. 70 milyon vereceksin ki ekilsin filmini. imdi u anda bu sabah yle haberlerinde veriyorlar. Bunlar dinledim ben yeni verdiime piman oldum yani. D:-i haklarna ve kadn haklarna nem veren partiler hangileridir? Sevda:-Bence Ecevit ok gzeldi ama oda ... oda gitti. Mjgan, da politakann yalanlar zerine kurulduunu ifade etti. Oy verdii partiden piman olmu, oy verecek bir parti bulunmad iin oy vermeyi dnmediini ifade etti. Eiyle ayn partiye oy vermediini syledi. D:-Politika nedir sizce?

107

Mjgan:-Yalan!... Ya bence ok ksa sylemek gerekirse, yalandr. D:-Peki siz oy verdiiniz partiyi neye gre seiyorsunuz? Mjgan:-Belki milli inanlar, dini inanlar. Ha bir de en nemlisi bana bir ey verecek mi? Yani her gelen politikac hep benden mi alacak? Bana bir ey verebilecek mi? Bundan sonra zaten oy vermeyi dnmyorum. Yani ahsi kanaatim. Ya hepsine birden vereceim, oy ya bo atacam. Hepsi bo oluyor zaten. D:-Einizle ayn partiye mi oy verdiniz? Mjgan:-Hayr. O oy vermez. yle bir eyi vardr. Her gelen gideni aratyor. Onun yle bir inan vardr. Hi oy vermez o. Duygu, oy verdii partiyi kamuoyunda tanmaya alyor. Partilerin lke iin yararl iler yapm olanlar bulup onlara oy vermek istiyor. D:-Peki siz oy verdiiniz partiyi neye gre seersiniz? Duygu:-Benim iin oy verdiim parti lkem iin bizim iin daha faydal olmasn, daha iyi iler yapmasn bunun eer ki gveniyorsam, kendimde o partiye bir gven kazandysam, o partiye oy veririm. D:-Peki neye gre seiyorsunuz? Hangi niteliklerine gre? Duygu:-nceki almalarna ne bilim ite onun hakknda televizyonlar gazeteler bir sr bilgiler yazyor. Onlarn yapt iler eer ki Trkiye iin faydal ve olumluysa buna gre seiyorum.

22. KTAP, GAZETE VE DERG OKUMA VE TV ZLEME RADYO DNLEME

TV/Radyo izleme/dinleme gnde ortalama ka saat oluyor? Sorusuna: 15-30 dakika %13,8 ; 30-60 dakika %27,6; 1-1,50 saat aras %17,2; 2 saat zeri %34,5; cevapszlar: %6,9dur. Gnde, en fazla radyo dinleme ve TV izleme oran %34,5le 2 saat zeri olmaktadr. Kadnlarn bir blm bo vakitlerinde ok az da olsa TV izlediklerini ama genellikle i yaparken radyo dinlediklerini sylemilerdir. Arife:-Ben hi izlemiyorum. Kezban:-Oturup seyretmeye zaman kalmyor. Gazete/dergi okuyor musunuz? Sorusuna: Evet %79,3; Hayr %20,7. Kitap okuyor musunuz? Sorusuna: Evet %72,4; Hayr %24,1; Cevapszlar: %3,4tr. Kadnlarn byk blm, gazete dergi ve kitap okuduklarn ifade etmitir. Ancak kadnlarn okumas iin pek vakit

108

kalmamaktadr, bir gn iersinde i ve ev ii konusunda iki mesai yapmaktan.

23. YERNDE CNSEL TACZ

Sendikaclar, kadnlar ilgilendiren zel sorunlara duyarllar m? Sorusuna: Evet %34,5; Hayr %58,6; cevapszlar: 6,9dr. rnein ailesinden iddet gren bir kadn ya da cinsel taciz gren bir kadn iin neler yapyorlar? Benzeri sorunlar da ilgileniyorlar m? Sorusuna: Evet %37,9; Hayr %55,2; Cevaplar: %6,9dr. Byk ounluk, sendikalarn banda yer alan erkek sendikaclarn kadnlarn zel sorunlar konusunda pek duyarl olmadn sylemitir. Pek konuulmad halde baz kadnlar taciz konusunda konumakta cesaret gsterebildiler. Tacizin ispatlanma zorluundan dolay ounlukla her hangi bir mercie iletilmeden yok saylmaktadr. ounluu cezasz kald halde sadece bir kez bir olayda tacizde bulunan kiinin iine, sendika bakannn araclyla son verilmitir. Lale, st kapatlm olan bir taciz olayna tank olmu, iddetle tepki vermi ama maalesef tacizciden zr dilemek zorunda kalmtr. Taciz durumlar ikayette erkek arkadalar, erkek arkadalarna destek vermekteler. D. Bir kadn cinsel tacize uradnda veya ailesinde iddet grdnde ve benzeri bir olayda sendikann veya temsilci arkadalarn bir etkisi oluyor mu? Lale:-Ya ben sylyorum ve yineliyorum. Sendikann cidden hibir eyini grmedik. Sendika, bu konularla ilgili de ok fazla bir eyini grmedim. Ki ben ilk grdm zamanlarda O zaman yine sendikalydk ama henz szleme falan yoktu. Byle bir problem yaamtm. Lale:-Arkadan birine sarkntlk yani ben ii gtrrken ok kt bir hareket yapld. Arkada, bayan arkadaa bir yerini tutarak bir gsteride bulundu ve ben bunu grdm ustama syledim. Ustam ieriye syledi. Sonra yle bir tartma kt. Beni ieri gtrdler, ite. ngiliz yneticiler falan da vard. Konutuk ve arkada yapt eyi inkar etti. Ben yle bir ey yapmadm, dedi. Ama daha nce de bayan arkadalara yle bir ey yapmt. te sonra baya bir konuuldu, bu. Yanmda da beni temsil edecek kimse yoktu. Yannda erkek arkadalar vard. Onlar da arkadalar olduu iin ona destek aktlar. Ben tek bama kalmtm. D:-Yani durum tacizcinin lehine sonuland. Lale:-Evet, lehine. kimiz birbirimizden zr dilemitik ve ben bu duruma ok zlmtm yani. Hatal olan birinden zr diliyorum diye ok zlmtm yani D:-Bu tr konularda temsilci arkadalarn tavr ne oluyor? Lale:-Yani yle pek fazla eyler yaanmad ama temsilci arkadalar bu durumda tepkili

109

oluyorlar. D:-Peki sendikann bir yaptrm var m? rnein yelikten karma vs. gibi? Lale:-Valla hi bilmiyorum. Bu konuyla ilgili hibir fikrim yok. D:-Sendikaclar kadnlar ilgilendiren zel sorunlara duyarllar m? rnein ailesinde iddet gren ya da tacize urayan bir kadna yardm ediyorlar m? Mediha:-Tabi canm ediyorlar. D:-rnek verir misiniz? Mediha:-Ama benden nce olmu. D:-Olsun. Mediha:-Burada bir kadn yani tacize uram. Kadn da gelmi bakanmza sylemi. Tabi hemen o adamn iine son verildi.

24. KADIN TEMSLC

alan kadnlara temsilcinin kadn olmasnn nemi sorulmu: Temsilcinin kadn olduu zaman kendilerine daha yakn hissettikleri ve sorunlarn aklayabildikleri cevab alnmtr. E ve ev bamllnn olmamas nedeniyle bekar bayanlarn temsilci seilmek istendii grlmtr. Kadnlar kendi sorunlarn dile getirmek asndan ynetimde kadn istemektedirler. DSKte kadn ii sorunlaryla ilgili blm olduu konusunda bir fikirleri bulunmamaktadr. Sendika, kadn iilere ulamak iin hibir zel aba harcamamaktadr. Kadnlarn sendika ile ilgili bilgi edinmesini ve iletiim kurmay sadece temsilciler salamaktadr. Bu anlamda sendika temsilcilerinin nemli bir rol bulunmaktadr. zellikle temsilcisin kadn olmas, kadn iiler asndan olduka nemlidir. Temsilciler seimle ynetime gelmilerdir ve gven uyandrmaktadrlar. Kadn temsilcilerin, iyerlerinde aktif hareket etmedikleri, yeleriyle diyalog kurmadklar konusunda bir nyarg olduu halde, bu bayan temsilciler olduka aktiftirler. Tek eletirilen konu, bekar bayan olmann daha fazla sendikaya zaman ayrmasn salad ve evlendiinde temsilcinin, einin olumsuz tavr nedeniyle, ii sorunlaryla yeterince eskisi gibi ilgilenemedii olmutur. Evrime, temsilcinin kadn veya erkek olmas sizin iin fark eder mi? diiye sorulmu ve Evrim de temsilcinin kadn olmas durumunda her sorununu paylatn bir nevi temsilci kadnn kendi sesleri olduunu ifade etmitir. Ancak evli olmann, bayan temsilci iin daha sorunlu

110

olduunu dndn sylemitir. Evrim:- Kendi ahsma gre konuuyorum. Kadn olduu zaman kendime daha yakn hissediyorum. Yani erkeklerle paylaamadm birok sorunumu onunla paylayorum. O da elinden geldii kadar yardmc olmaya alyor. Bir nevi bizim sesimiz oluyor. Evrim:- Yani nemli gerekten ama evli olmas zgr olmasn biraz kstlyor. Yani bu kadar. Ben kendimden rnek vereyim. Mesela evime kar bir sorumluluum var. Eim iten geldii zaman beni evde grmek istiyor. Kadn olarak grevimi yapmam istiyor. Yemek, bulak, ocuk. Bu yzden mesela bekarlarn zgrl daha serbest. O konuda dedim. Duygu da temsilcinin kadn olmas durumunda, kadnlar iin avantaj diye dnmektedir. Bayanlarn durumundan kadnlar anlar, demektedir. D:-Sizin temsilciniz bildiim kadaryla kadn, bir tanesi. Onu nasl setiniz? Duygu:-Onu normalde, zaten sendika temsilcimizi biz... Onlar adayln koydu. Oylama oldu. ounluk. Tercih edilen o oldu. Bir tane temsilcimiz de oylarmzla aramzda u anda. D:-Peki kadn olmas sizin iin fark ediyor mu? Duygu:-Kadn olmas fark etmiyor da. Kadnlarn durumundan kadnlar diyelim. Onun iin temsilcimizin bir kadn olmas bizim iin avantaj diyelim ve ok memnunum. Temsilci kadnlarla yaplan mlakatta, olduka duyarl ve mcadeleci olduklar grlmtr. Ama temsilcilie balama genellikle bekarken olmaktadr. ynetimde de yer alacaklardr. rgtllk konusunda olduka bilinli ve mcadeleci olan Gnay, temsilci seilmeden nce de sendikal rgtleme almalarnda gece ge saatlere kadar almtr. Sendika, iyerine girince, seim olmu ve arkadalarnn oyuyla temsilci seilmitir. Ancak evlendikten sonra aile sorumluluklarnn artmas nedeniyle, temposunda dme grnmtr. Bunu kendisi ifade ettii gibi, bayan arkadalar da ifade etmitir. Eim bana destek oluyor, dese de, einin sendikal faaliyetlere tepki ile yaklat arkadalar tarafndan ifade edilmitir. Erkekler, kadnlarn, ynetime gelmesi konusunda, kstlayc olabilmektedirler. Fakat kadnlar, bunu rahat ifade edememektedirler. Gnay da ok mcadeleci bir kadn olduu halde, einin tepkilerini gstermekten ekinmektedir. Gnay:-imdilik ncelikle merhaba. Ben yaklak bu iyerinde drt senedir alyorum. Bundan yaklak sene nce iyerinde bir rgtleme almasnda bulundum. Bir seneye kadar yaklak, rgtlenme almasnda her gn gece saat 23lere 24lere kadar kiilerin evlerine tek tek giderek sendikaya rgtlemeye baladm. rgtllk deyince aklmza neler geliyor? rgtllk derken toplu i szlemesinde insanlarn biraz daha alma koullarn, Sendikal ynetime gelmek konusunda olduka duyarl olduklar grlmtr. Bu kadnlar tevik edilecek olsa, sendikal

111

cretlerini daha iyiletirmek adna, sendikaya ye olduk. Ve biraz daha beenmesek de alma koullarn ve cretlerini dzeltmeye baladk. D:-Peki o zaman bekar mydnz? Gnay:-Evet, o zaman bekardm. Ben bir senelik evliyim. Bekarken zaten daha ok nem veriyordum. imdi biraz sorumluluum artnca kstland. D:-Neler yaparsnz rnein bir gnde? Gnay:-Bir gne sabah saat 7de kalkarm. Servise binerim. Kahvalt yapmam. Servise biner ie gelirim. Saat 10da ay servisi vardr. 15 dakika dinlenirim. Saat 12de yemek paydosu var. Ama gnn koullar iinde ben temsilci olduum iin insanlarn sorunlaryla da ayr ilgileniriz. Gnay:-u anda zaten toplu i szlemesi grmelerindeyiz. Grev ilanmz asld. Onunla ilgili u ara ok younuz. u anda konumalarmz da bir adrdan, bir damdan yapyoruz. st damlayan bir damdan. Sendika buna bir are... zm... Tabii bu iin bir esprisi. Gnm... Sabah 8den akam 18.30a kadar alyoruz. nk bizim yaklak 80 gndr paramz yatmyor. Bununla ilgili grev ilan asld ama yasal olarak biz greve kmadk. 80 gndr zaten bir grevdeyiz biz byle gryoruz. Ama cretli grev nk paramz da yatmyor. Ayn zamanda cretsiz asl yasal grevimizin karar alnmad. Ama bununla ilgili toplu i szlemesi grmesi patronun gelen teklifiyle devam ediyor. u an gnn koullar ok youn geiyor. Gnay:-Ama rgtllk de ok nemli. Ben rgtlym, u an. Eer bu iyeri biter, kapanrsa yine rgtllk adna, rgtl almak isterim. Sonuta rgtllk hayatn her alannda gereklidir. Evde de rgtl olmak gerekiyor. Evde de, iyerinde de. nk olumsuzluklara ba kaldrmak rgtllkten geer. Bireysel klarla hibir ekilde hibir ey yapamayz. rgtl olduumuz zaman, inanyorum ki her eyi baarrz D:-Peki. Siz ailenizde ekonomik olarak yararl bir insansnz. alyorsunuz,

kazanyorsunuz. Tabii ki aile btesine. Einizle ileri paylayor musunuz? Aile ilerini? Gnyay:-Evet paylayorum. Eim de bana bu konuda destek veriyor, sonuna kadar. Ben zaten eimden bu destei alnca, kendi rgtllk gcme de kendi rgtllk gcme de kendi iime de daha ok sarlyorum. Evdeki ileri de paylayoruz, birlikte yapyoruz. Ben yemek yapyorum, o masay kuruyor. Mediha, bekar temsilci bir bayan olduu iin temsilcilik grevinde daha rahattr. O da seimle temsilci olmutur. Arkadalarnn ve evrenin sorunlarna duyarllk, onu temsilci olmaya itmitir. Mediha da sendikada ynetime gelmeyi istemektedir. Mediha:- Ya ben seim olmadan nce de ey yapmtm Kazm Beye. Boluk var diyorlard. Ya ben seviyorum, insanlara yardm etmeyi. Bir eylerle uramay. Yani sosyal etkinlii

112

seviyorum. Sade burada deil darda. Yani insanlara yardm etmeyi seviyorum. D:-Anlyorum. Sendika ynetiminde kadn oran az, biliyorsunuz. Ynetime gelmek ister misiniz? Bu konuda almalarnz var m? Mediha:-Ya yle bir eyim olmad da, olursa da niye olmasn? D:-Yani yapabilirsiniz? Mediha:- Yani yaparm. Yardm edildikten sonra yaparm. Niye olmasn. D:-Kadnlar neden azdr sizce sendikada? Mediha:- Ya cesaret edemiyorlar. Bir de ailenin sorunlar daha ey herhalde. Yani benim ailem kar kmad. Nereye gidiyorsam ben sadece gidiyorum, diyorum. ey yapmadlar. Nereye gittiimi biliyorlar. D:-Toplant saatlerinin ge olmas vs. gibi eyler sizi etkiliyor mu? Olumsuz olarak? Mediha:-Toplant saati nasl yani? D:-Sendikadaki toplant saatleri? Mediha:-Yoo! Benim iin bir ey yok. Her zaman 12 saat alyoruz. 8 Saatte de insan kendini ayarlyor, bir ekilde. Bir ey yok yani zaten sonuta bir zorluk da olsa bu zorluu grerek geldik.

25. GREVN NASIL OLDUU VE KADINLAR

Kadn alanlar ve erkek alanlar grev mcadelesini birlikte vermilerdir. Toplumda pek rastlanlmayan bir dayanma rnei, verilmitir. Kadnlarn grev krc olarak tanmlanmasna ar bir tepki verilmilerdir. Sanrm erkekler evlerinde yapmadklar eyleri adrda kadn arkadalaryla beraber yaamaktaydlar. Erkekler ve kadnlar birlikte yemek yapmakta, adr temizlemekteydiler.. Lale, grev adrnda, gece e kadar bekleyen mcadeleci kadnlardan biridir. Ondan grev ve kadn alanlarla ilgili bilgiler aldk: D:-Sryor eyleminiz? Lale:-Ya ok uzun zamandr sryor ama son iki aydr gerek anlamnda nbetteyiz. D:-Kadnlar ve erkekler birlikte gtryorsunuz. Genelde kadnlarn sylenir. Siz ne dnyorsunuz? Lale:-Bizde kesinlikle yle deil. Kadnlar daha fazla direnli dier i yerlerindeki kadnlara gre. Buradakiler daha farkl... daha baarl arkadalar. Lale:-Yeni evliyiz ama daha ilk gnden grevde olan arkadalar gelip kalmaya balad. Evi uzak olan gidemeyen. Biraz destek olmak iin evimizde arladk onlar ve mutluyuz. Lale, iverenin, i makinalarn baka bir yere tamak iin geldii gece, nbette kalm ve grev krc olduu

113

jandarma ile srtmeler yaamtr. D:-Bildiim kadaryla siz akam nbetine geldiniz. Gece adrda yatan kadnlar da var. Lale:-lk gece makinelerin gtrld gece jandarmalar falan geldi. Baya bir bask oldu. Tartmalar yaadk onlarla. Sonra biz burada kaldk. Benle Meral diye bir arkada var. kimiz beraber burada kaldk ite. Arkadalara yemek yaptk, ay yaptk falan. Bizim evimiz yakn olduu iin gece ikiydi t bizim evde yattk. nk yatmak iin yer yoktu. Bizim arabay getirdik, arkasna yatak falan yaptk, arkadalar mesin diye.

Grev adrnda, nbette kalan Duygu, erkek arkadalaryla toplumda yaayamadklar bir eitlik iersinde mcadele vermektedirler. Kahvalty erkek arkada hazrlam,duygu ise bulak ykamaktadr. Duygu:-u anda nbette olduum iin. Nbete geldim. ben ykyorum. Kahvaltmz yaptk ve u anda bulak ykyorum. Sabah kahvaltmz erkek arkadamz hazrlad iin u anda bula

26. GREVDE SENDKANIN TAVRI

Grevdeki iiler, ok zor artlarda aylardr maan almadan, kendi hazrladklar bir adrda beklemekteydiler. Aralarnda mthi bir dayanma vard. Kadnlar ve erkekler hibir farkllk olmadan adrda gece dahi nbet tutmakta idiler. Sendikann sadece 150 YTL gibi bir ekonomik yardm olmu ve srekli iileri grevden vazgeirmeye almtr. iler sendikann olmas gerektii gibi grev yapmad konusunda srekli ikayetlerini belirtmilerdir. D:-Bu grevinizde sendikann tavrn anlatr msnz? likilerinizi... Bildiim kadaryla baya zor durumda kalmsnz. Duygu:-Evet. Zaten sonuta iyerinden de maalarmz denmedi ve sendikann da bize bu konuda bize yardm ettiini syleyemem; nk ok az destek diyebilirim. Ve maddi de manevi de bize destek vermediler. Yani biz iiler olarak birbirimize kenetlendik. Birbirimize dayantk. Hani bize i yerimizden maalarmz verilseydi u anda farkl ortamda farkl durumlarda olabilirdik. Hani manevi destei birbirimizde bulduk. Kilitlendik ama maddi g, dayanak u anda salanamyor, diyebilirim. D:-Sendika nedir? Lale:-Valla... imdi... Sendika nedir? u anda bununla ilgili bir ey syleyemeyeceim. Cidden bilemiyorum. u an sendikaya kar o kadar fkeliyiz ki. Yani normalde sendika nedir

114

diye sorulduunda ok gzel cevaplar verilebilirdi. D:-Ne olmasn beklerdiniz, ne oldu? Lale:-Ne olmasn beklerdim. Mesela biz 250 kiiden daha fazlaydk. Mcadele ederken. ou zaman sendikay yanmzda gremedik. Yani beklentilerimiz vard. Bize destek klmasn... Yneticilerin, sendika yneticilerinin geldii zaman iverenle deil de oturup bizimle beraber masalarda yemek yemesini beklerdik. Bizimle sohbet edilmesini, isterdik. Ama bu ok fazla olmad. Buna ynelik de zaten her toplantda syleniyor, sendikaclara... D:-Sendikaclarnz iverenle mi yemek yedi? Lale:-Ya gelince genellikle onlarla grp kyorlar. Yani biz bir yemee ktklarnda gryoruz. Yani ou zaman haberimiz olmuyor, onlarn geldiklerinden. Lale:-Bu nbetleme, hani makinelerimiz gidiyor diye bekleme durumunda sendikann hibir yardm olmad. Yani yemek konusunda... Burada a kalyoruz ou zaman. Yol paramz yok, gelemiyoruz, gidemiyoruz. Yani bir araba tutuldu. Sanrm iki gnlne. Onun paras verildi. Ve ayriyeten toplasan 100-150 YTL kadar bir yemek yardm, yol paras olarak , olmayan arkadalara verildi. Ki az buluyorum nk burada insanlar inanlmaz fedakarlk yapyorlar. Dardan destek olmazsa bugne kadar kalamazdk, sanrm. Ya da alk grevi yapardk.

27. SENDKA VE SENDKALI KADINLARLA LGL BLGLER

Tekstil iletmelerinin byk bir blm sendikal deildir: Eraydndan bu konuda unlar aktarabiliriz: Kayt d birimlerde sendikalama sz konusu olmadndan, stanbul konfeksiyon sanayii zerine gerekletirilen bu almada sendikal ii orannn ok dk olduu ve yalnzca alan kadnlarn % 10'unun sendikal olarak altklar grlmektedir. .(Eraydn, 1998:48-49) Fakat, bu aratrmadaki alan kadnlarn hepsi sendikal ve sosyal haklarna byk lde sahip, mutlu aznlk durumundadr. (Sendikal msnz? Sorusuna: Evet %100 yantn vermitir.) Sendikaya nasl ye oldunuz? Sorusuna: Byk oranda arkada ve temsilci araclyla yant verilmitir. Ne zamandr sendikalsnz? Sorusuna: 1-5 Yl %58,6; 6-10 Yl %17,2; 11-15 Yl %13,8; 15 + Yl %6,9; cevapszlar: %3,4tr. Sendikallk sresi de 1-5 yl aras olanlar, ounluu oluturmaktadr. Sendika nedir? Sorusuna: Byk oranda haklarmz savunan kurumdur (aada) yant verilmitir: Yeliz: -alann avukat. Ferda:-inin i haklarn savunmas.

115

Arife:-Hakkmz savunma. Aye:-inin hakkn savunan kurumdur. Jale:- Sendika benim bildiimce, iilerin haklarn savunur, daha bir ey grmedim ama. Mjgan:-ilerin haklarn korumas gereken bir kurum. Ayfer:-Haklarmz savunur. Nilfer:-i haklarn koruyan sivil toplum rgt. Medine:-Sivil toplum rgt, iiyi koruyan bir ey. Glen:-iyi koruyan bir ey. Resmiye:-Toplu i szlemelerine sendika karar verir. Glzar:-iyi savunmak. Saddet:-inin gvenliidir, bence. Ayla:-i haklarn koruyan kurum. Handan:-Bilmiyorum, sendika nedir. Tlin:Sendika senin adna hakkn arayan bir kurumdur. Glcan:-Haklarmz savunan kurum. Aye:-inin banda olan bir kurulu. Emine:-i haklarn savunur. Kezban:-Hakkmz bizim iin savunmaya alyor. Evrim:-Ekonomik talaplerimizi salayan bir kurumdur, ama lafta. Yazgl:-Nedir bilmiyorum ki. Mahinur: -Sosyal gvence. Nejla:-iler iin daha gvenilir ve faydal eyler salayan hak ve hukuk salayan bir kurum. Bilge:-Ortak karlardan dolay rgtllk. Niin sendikal olmal? Sorusuna: byk oranda haklarmz savunmak iin (aada) yant verilmitir. Yeliz: -Tm alanlarla daha iyi artlarda almak, Seil: -Haklarmzn savunulmas iin. Arife:-Hakkmz savunmak iin. Aye:-Patronla ii arasndaki dengeyi kurmak iin. Ayfer:-Haklarmzn savunulmas iin. Ayegl:-Benim haklarm savunsun diye. Nilfer:-Sosyal haklar korumak iin. Medine:-Seni savunacak bir grubun oluyor. Glen:-inin hakkn savunmak iin. Resmiye:-Senin haklarn savunuyor. Glzar:-Haklarn alabiliyorsun.

116

Saddet:-Seni destekleyen bir gven olduu iin. Ayla:-Hakknn savunulmas iin. Handan:-Bilmiyorum. Tlin:-Haklarmz korunsun diye. Glcan:-Haklarmz savunduu iin. Aye:-yi bir ey olduu iin. Emine:-i haklarn savunmak iin. Evrim:-Emeki insanlarn verdii mcadeleye destek olmak iin. Mahinur: -Haklarmz almak iin. Nejla:-Daha demokratik bir yaam iin. Bilge:-rgtllk iin. Sendikalarn en nemli grevi nedir? Sorusuna: %20si demokrasinin gelimesine katkda bulunmak; %55i sosyal haklar arttrmak; %20si eitim ve bilinlendirme; %31i cret art salamak; %13 mesleki karlar korumak; % 6s bask grubu oluturmak; %10u siyaset yapmak eklinde yant vermitir. Sendikann grevleri arasnda en gze arpan sosyal haklar arttrmak olmutur. Zaten lkemizde sendikann dier grevleri hakknda yeterli bilgiye sahip olunmamaktadr. Sendikal almalara katlyor musunuz? Sorusuna: Evet %34,5; Hayr %65,5tir. Sendikal almalara katldklarn syleyenler ise byk oranda grevde olan alanlardr. Toplantlar genelde fabrikada i k yaplmaktadr. Sendika organlarnn herhangi birisine katlabiliyor musunuz? Sorusuna %6s temsilciler kurulu diye yantlamtr. Bu doru fakat %3 Kadn komitesi, ynetim kurulu, denetim kurulu ve disiplin kurulu yantn vermitir. Bu soru bilinsizce cevaplanmtr. Aratrmaya katlan kadnlardan hi biri, gerek anlamda bu organlardan birinin almalarna katlmamaktadr. Sizce sendikaclk erkek ii midir? Sorusuna: Evet %6,9; Hayr %93,1 yant verilmitir. Kadnlarn sendikaclk konusunda baarl olamayacaklar kans var mdr? Sorusuna: Evet %6,9; Hayr %93,1 yant alnmtr. Kadnlarn ok byk bir oran kadnlarn da sendikalarda alabilecekleri, sendikalarn erkek egemen kurumlar olmamas eklinde tepkiler vermilerdir. Sendikaclarn kadnlarn ynetime gelilerine bak hangileridir? Sorusuna %6s

sendikaclar kadnlarn yeliklerini marjinal grrler; %10u sendikaclar kadnlar pasiflikle ve ilgisizlikle sularlar; %10u sendikaclar zaman zaman kadnn akl ermez sendikaclktan

117

anlamaz diyorlar, yantn verirken %10u hepsi yantn vermitir. Bu soruda alan sendikal kadnlarn verdikleri cevaplar yeterli deildir. ou kadnn bu konuda bir fikri yoktur ve bu nedenle belirtmemitir. Erkek sendikaclar, kadnlarn sendikal ynetime katlmaya tevik ediyorlar m? Sorusuna: Evet %41,4; Hayr %55,2; Cevapsz: %3,4tr, Genelde, erkek sendikaclar, temsilcilerden bir tanesinin kadn olmas gerektii grnden dolay, kadnlar temsilcilik konusunda tevik etmeye almakta fakat sendikal ynetime gelmeleri konusunda pek tevik etmemektedirler. zellikle bekar kadnlardan temsilci olmak ynnde talep kendiliinden geldii iin, %55,2si tevik yaplp yaplmad konusunda hayr yantn vermitir. Grlyor ki: Kadnlar sendikalarda sadece erkeklerin yer almasn tepkiyle

karlamaktadrlar. Kadnlar da sendika ynetimlerine gelmek istemektedirler. Kadnlarn sendika ynetimlerinden dlanmasn, sendikacln erkek ii olarak grlmesine tepkiyle cevap vermilerdir. Sendikaclar, iyerinde cinsiyet ve ayrmclk gibi sorunlarla mcadelede kadnlara destek vermiyorlar m? Sorusuna: Evet %37,9; Hayr %41,4; Cevapsz: %20,7 yantn vermilerdir. Sendikaclar, adil i dalm, eit cret, ocuk bakm, meslek eitimi gibi talepleri gz ard ediyorlar m? Sorusuna: Evet %44,8; Hayr %34,5; Cevapszlar: %20,7dir. alan kadnlar, sendikaclarn kadnlar ilgilendiren sorunlar konusunda duyarl olmadklarn dnmekteler byk oranda. zellikle ocuk bakm ve eitim en ok kadnlarn ihtiyalar olan konular olarak vurgulanmaktadr. Sendika yneticilerini tanyor musunuz? Sorusuna: Evet %69; Hayr %17,2; Cevapszlar: 13,8dir. Kadnlar sendika yneticilerini, i yeri ziyaretlerinde grp tanmaktadrlar. Fakat sorunlar konusunda kendilerinin birebir konutuklar sylenemez. DSKte kadn sorunlar ile ilgili bir blm var m? Sorusuna u yantlar alnmtr: Seil:-Hibir bilgim yok. Mjgan:Bilmiyorum. Tlin:Bilmiyorum. Mahinur: -Bilmiyorum. Bilge:-Hi olmad duyarszlk var. Kadnlar byk oranda DSKde kadn sorunlar ile ilgili blm var m sorusuna: Bilmiyorum diye cevap vermiler. Ya da bilmedikleri iin bu soruyu bo gemilerdir. Eitim verilmedii

118

ve sendikal kaynaklara ulamadklarn ifade etmilerdir. Kadnlar sendikal faaliyetlerden alkoyan, sorusuna ise: %48i aile sorumluluklar; %3 toplant saatleri ve yerlerinin elverisizlii byk nedeni olarak aileyi gstermektedirler. Sendikal ilgisizliin nedenleri, sorusuna: %17si uzun sreli alma; %3 rekabetli alma %13 rekabetli alma; %68i ev ileri yantn vermitir. Bu %68lik oran da kadnlarn sendikayla ilgilenmemesinin byk en byk nedeninin ev ileri ve aile olduunu gstermitir. Sendikal toplantlara katlmama nedeniniz nedir? Sorusuna %3 i gvencesinin yetersizlii; %10u toplant saatlerinin uygun olmay; %3 kendine gvensizlik;%31i ocuklarn bakm ve ev ileri; %10u ein ve ailenin tepkisi yantn vermitir. Grld gibi sendikal almalara katlmada en byk engeli aile ve ev ileri olmaktadr. Mlakatta; Kadnlarn sendikaya ye olmamalarnn nedenleri sizce nelerdir? Ack ulu anket sorusuna: Sosyal yaam, ounluktadr: Ferda:-Kadnlar evine ve ocuklarna daha fazla zaman ayrmak iin. Mjgan:-Evlerinde daha fazla sorumluluklar var, ocuklar var, o yzden. Ayegl:- Evliyim ocuklarm var katlamyorum. Ferda:-Kadnlar evine ve ocuklarna daha fazla zaman ayrmak iin. Dier cevaplar: Yeliz: -Kendine gvensizlik. Seil: -Gvensizlik. Arife:- ortam nedeniyle toplantlara gidemezler. Nilfer:-Eitim seviyesinin dkl, kadnlarn kendine gvensizliinden olabilir. Medine:-Bilmedikleri iin. Glen:-Yapamayacaz diye, kadnlar mahup olmamak iin. Yeliz: -Kendine gvensizlik. Seil: -Gvensizlik. Arife:- ortam nedeniyle toplantlara gidemezler. Nilfer:-Eitim seviyesinin dkl kadnlarn kendine gvensizliinden olabilir. Kadnlarn sendikal faaliyetlerle ilgilenmemenin temel nedeni vakit yokluu ve aile ile ilgili aile sorumluluklar ve kendilerine gvensizlik diyenler nemli yant alnm; %34 hepsi yantn vermitir. Aratrmada ok gze apt gibi byk blm kadnlarn sendikayla ilgilenmemesinin

119

sorunlar ne srlmtr. Kadnlarn alma zaman dnda evdeki ykmllklerine harcad zaman nedeniyle, kamusal alanda, siyasal, sendikal ve toplumsal yaama katlmlar iin zaman kalmamaktadr. Kadnlarn sendikal faaliyetlere katlmama nedenleri sizce nelerdir? yle cevaplanmtr: Yeliz: -Hak aramama, ifade edememe, ekinme. Seil:-Gvensizlik. Ferda:-Kadnlarn ev ileri ve ocuklarna daha fazla zaman ayrmalar gerekiyor. Arife:-Zamanmz yok. Aye:-lgilerini ekmedii iin. Mjgan:-Zaman yetersiz. Ayegl:-almak. Medine:-Sendikal faydalarn bilmedikleri iin. Saddet:-Aile sorumluluklar. Ayla:-Aile, ev ocuk. Handan:-Ailevi. Glcan:-Eim izin vermedii iin. Aye:-Evde izin yok. Evrim:-Ailevi basklardan dolay. Aysel:-Zaman bulamadklar iin. Yazgl:-ocuk bakm ve ev ii bunlardan dolay katlamyorum. Mahinur: -Aile ve elerinden dolay. Nejla:-Aile ve zaman. Sendikal almalara katlmama nedeniniz? Sorusuna: aile ii sorunlar; ev ileri; vakit yokluu yantn verenler: Ferda:-Zamanmn yeterli olmamas nedeniyle. Arife:-Ev aile ii sorunlar. Aye:-Vaktim yok. Glen:-Ailevi yk, zaman yok. Saddet:-Hi bo vakit yok. Ayla:-Ev ii ocuk, yorgunluk. Glcan:- younluu. Emine:-lerin younluu, ev ileri ocuk. Kezban:-Ailem izim vermez. Seil: -Sendikadan byle bir istek almadm iin. Aye:-teklif gelmedi.

120

Dier nedenler: Mjgan:-Sorumluluk almamak. Ayfer:-Sevmiyorum. Nilfer:-Gerek grmyorum. Resmiye:-Temsilciler gidiyor. Tlin:-Nedeni yok. En son sendika almalarna ne zaman katldnz? Sorusunun cevab ise olduka farkl yantland: Yeliz: -Mmknse her zaman. Ferda:-Hi katlmadm. Ayfer:-Hi katlmadm. Medine:-Sekiz ay nce. Aye:-Hi. Emine:-Hi. Kezban:-Katlmadm. Hlya:-Hemen her gn katlyorum. En son sendika almalarna ne zaman katldnz? Sorusuna: Temsilciler katldklarn ifade ederken. ou da hi katlmamtr. Sendika yesi alan kadnlar katlmadklarn ya da iyerindeki toplantlar gstermektedirler. Kadnlarn sendikal ynetime katlmama nedenleri sizce nelerdir? Sorusuna byk oranda ailevi iler, ailevi basklar, zamanszlk sorunu, kendilerini ifade edememe, sendikaclarn koltuk sevdas ve teklif gelmedii gibi yantlar verilmitir. Yeliz: -Kendilerini ifade edememe. Seil:-Teklif almadklarndan. Ferda:-Kendimiz istemediimiz iin. Arife:-Zamanszlk. Mjgan:Zaman ayramamak. Ayfer:-Yorgunlar. Ayegl:-zamanm yok. Medine:-Bilmedikleri iin. Ayla:-Aile ev ocuk. Glcan:-ok ileri olduu iin. Evrim:-Ailevi basklardan dolay. Mahinur: -Ailevi nedenler.

121

Nejla:-Aile ve zaman gibi durumlar. Bilge:-Sendikaclarn koltuk sevdas. Kadnlarn sendikalarda ynetime gelmesi konusundaki dnceniz nedir? Bu soruya byk oranda kadnn sendikal ynetime gelmesi gerektii konusundaki grler, hakimdir: Yeliz: -Doru insansa olabilir. Aye:-Kadnlar ynetime gelirse sorunun kkne inilir. Mjgan:-Kadnlarn elini dedirdii her konuda baarl olacaklarna inanyorum. Ayfer:-Gelsinler ve bilinli olmamz daha iyidir. Ayegl:-Kadnlar daha kibar ve saygl. Medine:-Baarabileceine inanyorsa bence katlmal. Resmiye:-Herkes yapabilir. Ayla:-Neden olmasn ki, kadn erkek eit gzmzde. Evrim:-Kesinlikle gelmeliler. Aysel:-Gelmeli ama bilgili. Mahinur: -Kadnlar gelmeli, nk, erkeklerden daha duyarllar. ok yararl olacan dnyorum. Nejla:-Kadnlarn ynetime gelmesi kadnlar iin ok nemli. Bilge:-nce baary beraberinde getirir. Bunlar evde de oldu ite de olabilir. Sendikaya ynetici olmay ister misiniz? Sorusuna: Evet %13,8; Hayr %86,2; Sendika ynetimine tevik olsa dnr msnz? Cevapsz:%3,4tr. Sorusuna: Evet % 24,1; Hayr %72,4; Sendikaya ynetici olmak konusunda bir faaliyetiniz oldu mu?

Hayr%100dr. Sendikacln erkek meslei olduuna inanyor musunuz? Sorusuna: Evet %3,4 Hayr %96,6dr. Sendikal kadnlarn ok byk bir blm sendikacln erkek meslei olduuna kar kmaktadr. Kadnlarn da bu ii yapabileceine inanmaktadr. Kadnlarn hepsi de sendikal ynetime gelmek konusunda herhangi bir faaliyette bulunmamlardr. Kk bir oran sendikada ynetici olmak isterken %86,2 gibi bir blm eitli nedenlerle ynetici olmak istemediini sylemitir. Bunun eitli nedenleri bulunmaktadr. En byk neden olarak da aile ve evreden kaynaklanan neden grlmektedir. Ancak aadaki konularda da grlecei gibi byk oranda kadnlarn da sendikal ynetime gelmesi gerektii konusunda gr ileri srlmektedir. Sendikanzn kadnlar iin dzenledii etkinlikler var m? Sorusuna: Evet % 6,9; Hayr % 93,1dir. Kadn haklar etkinliklerine katldnz m? Sorusuna: Evet %3,4; Hayr % 86,2; Cevapszlar: %10,35dir. Kadnlarn %90 civarnda bir blm kadn haklar etkinliklerine katlmamlardr.

122

Pek sk olmasa da sendikal etkinlikler, temsilciler araclyla duyurulmaktadr. Etkinliklerden kast edilen ise iyerinde yaplan toplantlardr. Sadece grevdeki iiler toplu szleme ve grev uygulamas nedeniyle sendikada ara sra yaplan toplantlara katlmlardr. Kadnlar konusundaki etkinlikleri ise kadnlar, 8 Martta verilen iekleri etkinlik diye gstermilerdir.

Sendikann Kadn ileri Sorunlar Dairesi var m? Evet % 6,9; Hayr %75,9; Cevapszlar: %17,2dir. DSKte kadn sorunlar ile ilgili bir blm var m? Sorusuna: Evet % 3,4; Hayr % 75,9; Cevapszlar: % 20,7dir. Sendikanzn Kadn Sorunlar konusundaki kaynaklarna ulaabiliyor musunuz? Sorusuna: Evet %10,3; Hayr %86,2; Cevapszlar: %3,4dir. Kadnlarn ok byk bir blm sendikada olan Kadn ileri Sorunlar Dairesini bilmemektedir. Kadnlarn bilmesi konusunda ise sendikann hibir faaliyeti olmamtr. Sendikann Kadn sorunlar konusundaki kaynaklarna da ulaamamaktadrlar.

Kadnlarn sendikalarda vitrin grevi grdne inanyor musunuz? Sorusuna: Evet % 13,8; Hayr % 82,8; Cevapszlar: % 3,4dir. Kadnlarn sendikada sadece vitrin grevinde bulunduu konusundaki inanca kadnlar kesinlikle karlar. Byle bir durumda sadece bir eya gibi deerlendirilebilecei gr hakim.

Kadnlar

sendikada kendilerini zgrce ifade edebiliyorlar m yoksa susmay m tercih

ediyorlar? Sorusuna: Genellikle susmay tercih ediyorlar % 24,1;Kendilerini ifade edebiliyorlar % 51,7; Cevapszlar: %24,1dir. Kadnlarn byk blm, kadnlarn sendikada kendini ifade edebildiini dnmektedir. Sendika yesi kadnlar, alma hayatnda kadn olduklar iin yaadklar problemlere duyarllardr. Dncesi doru mu? Sorusuna: Evet %79,3; Hayr %17,2; Cevapszlar: %3,4tr. Sendikal olan kadnlarn alma hayatnda yaadklar problemlere daha duyarl olduklarna inanlmaktadr.

Kota nedir biliyor musunuz? Sorusuna: Evet %10,3; Hayr %86,2; Cevapszlar: %3,4 olarak aklanmtr. Kadnlarn byk bir blm, ynetimde etkili temsil iin uygulanmak istenen kota yntemini bilmemektedir.

Kadnlar sendikal bilince sahip olmaldr! dncesi doru mu? Sorusuna: Evet % 96,6; Hayr %3,4tr. Kadnlarn byk ounluu (%96,6s), kadnlarn sendikal bilince sahip olmas gerektii konusunda dnce birliindedir. Aada birka kadnn fikri yledir:

123

Jale:-Toplantlar yaplarak bilinlendirilebilir. Nilfer:-Eitim sayesinde, tevik sayesinde olabilir. Medine:- gvencesi ve korunmalar iin onlarla konumak.

Kadnlar sendikada grev aldklarnda erkek kimliine brnmek zorunda kalyorlar. Kadn bak asn unutuyorlar. Dncesi dorumu? Evet %20,7; Hayr% 69; Cevapszlar: %10,3tr. Sendika yesi kadnlar, alma hayatnda kadn olduklar iin yaadklar olduka memnun problemlere duyarllardr. Dncesi doru mu? Sorusuna: Evet %79,3; Hayr %17,2; Cevapszlar: %3,4tr. Kadnlar, sendika temsilcilerinden zellikle, olduklar iin, problemlerine daha fazla duyarl olduklarn dnmekteler. yukardaki sorulara kar kmlardr. Kadnlarn alma hayatnda kadn

Sendikaya gveniyor musunuz? Sorusunun cevab; Evet %44,8; Hayr %51,7; Cevapszlar: %3,4dir. Byk oranda alanlarda sendikaya kar gvensizlik vardr. Bunun da sendikalarda yaanlan olumsuz nedenlerden kaynakland sylenebilir. Sendikayla ilikileriniz nasl? Sorusuna: yi olmadn syleyenler: Yeliz: -Kt. Mahinur: -Kopmu durumda. Kezban:-likim yok. Saddet:-Pek yok. Ayfer:-Pek iyi deil. Hlya:-yi deil. Aysel:-yi deil. Normal olduunu syleyenler: Nejla: -Normal. Yazgl:-Fazla iyi ilikilerimiz yok. Temsilciler araclyla iletiim kuruyoruz. Glzar:-Normal. Glen:- Fena deil. Ferda:-Tartyoruz ama iyidir. Jale:- Olmas gerektii gibi Mjgan:-fena deil. Bilge: -Orta.

124

yi olduunu syleyenler: Evrim:-yi. Ayla:-iyi. Tlin:Gzel. Glcan:-Gidip gelmiyorum ama iyi. Aye:-iyi. Resmiye:- ie, Nilfer:-yi. Medine:-Gzel. Sendika ile sorunlarnz nelerdir? Sorusuna: Sorunlar olmadn syleyenler: Medine:-Yok. Resmiye:-Bir sorun yok. Tlin:-Hibir sorun yok. Glcan:-Yok. Aye:-Hibir sorun yok. Emine:-Yok. eitli sorunlar olduunu syleyenler: Glzar:-Bir ey yapmyor. Yeliz: -cret ve temizlik. Ferda:-iyi iverene daha iyi anlatamyorlar. Arife:-Her hakkmz savunmuyor. Jale:- Verilen szlerin yerine gelmemesi. Glzar:-Bir ey yapmyor. Kezban:-Maalarmz alamyoruz, sendika bu konuda bizi savunmuyor. Evrim:-Sendikann duyarszl. Hlya:-Destek yok. Yazgl:-Grev iin yardm yaplmyor, Gelip sormuyorlar. Mahinur: -lgisizlik. Nejla:-Szlememizin hala belirli bir yere gelmemesi. Sendikann en nemli eksiklii nedir? Sorusuna: %20si iileri sendikann yesi olmak gibi bir zdelik havasna sokmuyor; %10u demokrasi mcadelesinin verilmemesi; %13 sendikal eitimin yetersizlii; %62si ii haklarn yeterince savunmamas; %13ye tabanndan kopukluk; %10u siyasi particilik, taraf tutmak; %6s kendini kamuoyuna

125

yeterince tantamamak; %13 rgtlemede eksiklik eklinde yant vermitir. Burada sendikalarn en ok %62yle suland konu ii haklarn yeterince savunmamasdr. yeri temsilcisine gveniyor musunuz? Sorusuna: Evet %51,7; Hayr %41,4; Cevapszlar: 6,9dur. Kadn iyeri temsilciniz var m? Sorusuna: Evet %96,6; Cevapszlar: %3,4tr. Sendika temsilciniz, sendikaclardan daha farl davranabiliyor mu? Sorusuna: Evet %37,9; Hayr %51,7; Cevapszlar %10,3tr. Temsilciniz de kadn erkek ii ayrmn yapyor mu? Sorusuna: Hayr %96,6; Cevapszlar: %3,49dur. Her iki iyerinde de birer sendika temsilcisi vardr. Ve kadnlar byk oranda onlardan memnun grnmektedir. Bu da kadnlar asndan, iyeri temsilcilerinin kadn olmasnn nemini aklayabilmektedir.

Sendikanzn toplant veya mitinglerine katlyor musunuz? Sorusuna: Evet %41,4; Hayr %58,6dr. Sendikal etkinliklerden haberiniz oluyor mu? Sorusuna: Evet %34,5; Hayr %65,5. Kadnlarn byk bir blm, sendikal etkinliklerden habersizdir. Miting ve toplantlara sadece yelerin bir blm katlabilmektedir. Katlmn %41,1 grnmesinin nedeni, kadnlarn iyerinde yaplan toplantlar rnek olarak alglamalar sonucu yant vermeleri olarak aklanabilir.

Sendikann yaynlarn okuyabiliyor musunuz? Ya da bu konuda bilgi edinebiliyor musunuz? Sorusuna; evet %24,1; hayr %72,4; cevapszlar:%3,4 olarak yantlanmtr. Bilge, yle bir not dmtr, ,bu soruya: Sendika bize yaynlar gndermiyor. letiim sorunlar ekiyoruz yada bilinlendirmiyorlar.

alan sendikal kadnlar, sendikada kendilerine ynelik kan kaynaklara ulaamamaktalar. Bu konuda sendikann her hangi bir abas da grnmemektedir. Yaynlar, arivde raflarda beklemektedir. Sendikaclar bile bilgi edinmek iin bunlara bavurmamaktadr.

Sendikanzn dzenledii eitim almalarna katlyor musunuz? Sorusuna: Evet %17,2; Hayr % 82,8 yant verilmitir. Sendikann genel eitim seminerlerine katlmnz? Sorusuna: katlmadm %75,9; katlamamtr. Ylda 1-2 kez %13,8; Ylda 3-5 kez %3,4; cevapsz: %6,9dur. Sendikann eitim seminerleri pek olmad iin byk oranda (%75,9u) hi sendikal eitime

Sendika ii eitim eksiklii vardr. Dncesi doru mu? Sorusuna: Evet %89,7; Hayr

126

%6,9; Cevapszlar: %3,4tr. Sendika konusunda bilgi eksiklii vardr. yeler tam olarak ne anlama geldiini bilmiyorlar. Bu dnce doru mu? Sorusuna: Evet %75,9; Hayr %17,2; Cevapszlar: %6,9dur. Bu sorulara alnan yantlarda da anlalaca gibi. yeler sendikann tam olarak ne anlama geldii konusunda bilgilere sahip deiller. Sendika yeterli eitim almas dzenlememekte, yelerine sendikalar tantc yeterli bilgiyi verememektedir. Kadnlarn yeterli dzeyde sendikal eitim alamad grlmektedir. Sendikal eitim programlar, genel programlar, genelde tm ye kitlesine ynelik oluturulmakta, eitim

olarak sendikann tantlmasna ve toplu szleme hkmleri ile alma yaamna ilikin yasalar aklamaya ynelik olmaktadr. Kadn iilere, ynelik eitim almalar daha ok temsilci kadnlara verilmekte, bu temsilci kadnlar sendika hakknda bilgilendirmeye, onlarn sorunlarn anlamaya ve zm retmeye ynelik almalar snrl kalmaktadr.

Sendikalar siyasi yaamn dnda m yer almal yoksa siyaset yapmal m? Sorusuna: Siyaset yapmal %37,9; Dnda yer almal %62,1 yelerin byk bir blm, sendikalarn politika yapabilecei grnden habersizdir. Bu konuda yeterli bilin bulunmamaktadr. ye kadnlar sendikann politikaya girmemesi gerektiini dnmektedirler. Sendikann tek faaliyet alan ve amacnn cret pazarl olabilecei dnlmektedir.

DSK Tekstil ileri Sendikasna bal alan kadnlarn, sendikal faaliyetler, demokratik temsil ve sendika konusunda sylediklerini aktarmak iyi olacaktr: Sendikal alan kadnlara, sendikal faaliyetlere katlm ve sendikayla ilikileri sorulmu. Sendikayla ilikilerinin pek scak olmad, genelde sendikann tutumundan pek memnun olmadklar grmtr. Kadnlarn sendikal faaliyetlerle ilgilenmemelerinin temel nedenini ev ileri ve evdeki grevleri olarak grm. Kadnlarn sendikada ikinci cins olarak kabul edildikleri ve nemsenmedikleri konusunda gr birlii bulunmaktadr. Lale, fabrikalarda sendikalarn olmasn srarla savunduu, halde, sendika bandaki sendikaclara pek iyi gzle bakmyor. Ona gre, sendikaclar, grevde destek vermeyen yldrma yanls kiilerdir. D:-Sendikayla ilikileriniz nasl? Lale:-Sendikayla ilikilerimiz... Aslnda ok iyi bakmyoruz. Sendika deil de asl sendikaclara iyi bakmyorum. yi gzle bakmyorum nk hibir zaman iin destek grmedik. Hani yldrma yanls. ahsen ben kendi adma yle gryorum. Hibir destek grmediim iin sendikaclar iyi bir gzle grmyorum. Ama isterim ki btn iyerleri sendikal olsun ve bizim gibi dnen arkadalar sendikac olsun.

127

Mjgan da, sendikann, fabrikadan iinin alacaklarn almalarnn salanmamas konusunda ikayetidir. Mjgan:-imdi kiisel bir problemimiz yok sendikayla tabi ki. Ama alacaklarmz zamannda alamadmz iin sonuta bizim de paraya ihtiyacmz var. Evimizi bu durumda geindiriyoruz ite. Paralarmz alamyoruz, erzaklarmz alamyoruz. Byle bir skntmz var. Byle bir problemimiz var, sendikayla. Gnay, (iyeri temsilcisi): grevde olduklar ve toplu szleme aamasnda olduklar iin sendikaya son zamanlarda olduka sk gitmeleri gerektiini sylemi ve sendikada kadnlarn ikinci snf ve ikinci planda tutulduklarn iddia etmitir. Sendikann kadn brosu konusunda temsilci olduu halde hibir bilgisi bulunmamakta; ilerideki aamalarda, sendika ynetimine gelmemesi iin hibir neden olmadn sylemektedir. D:-Sendikaya sk sk gidiyor musunuz? Gnay:-Bu aralar olduka sk gidiyoruz. D:-Peki sendikada ki kadn brosuyla bir ilginiz var m? Gnay:-Yok. D:-Biliyor muydunuz? Gnay:-Bilmiyorum nk sendikada kadnlara zaten yer verilmiyor. Kadnla zaten sendikada bile toplumda olduu gibi ikinci snfta; ikinci planda tutuluyor. Sendikada da zaten kadnlar n plana karmyorlar. D:-Peki siz sendikada grev almak ister misiniz? Gnay:-sterim tabi ki. Sonuna kadar. sterim. Tabi yle bir frsat elime geerse, ben bu frsat deerlendiririm. D:-Frsat yaratmay dnyor musunuz? Gnay:-Eer bu iyeri devam ederse; u an frsat yaratamam ama ileriki srelerde fikrim deiirse, elbette. Ama u an frsat yaratmay dnmyorum; nk daha nce daha nemli sorunlarmz var. D:-Peki sizce sendikada bayanlarn yer almamasnn nedenleri nedir, ynetici olarak? Gnay:- Az nce de sylediim gibi, bayanlar ikinci planda tutulduu iin. Onlar hibir zaman n plana karmyorlar. Bence kadnlar bu ite ok baarl. Kadnlar sendikada ynetici olursa sendikann da tutumu bence deiir. Bence daha farkllar. D:-Sizi bu konuda hi ynlendirmeler oldu mu, ynetici olur musunuz diye? Ya da temsilci olur musunuz, diye. Gnay:-Sendikadan ynlendirme olmad ama iyerinde bir tane temsilci olmak zorundayd. Onun iin arkadalarmn oy seimi ile birlikte ben geldim, buraya. Seime girdik, biz. Gizli oy seimi oldu. Ben, arkadalardan daha fazla oy alnca ben temsilci oldum.

128

Nilfer, sendikaclar, ve sendikay tanmyor. Bilgilendirilmediklerinden yaknyor. D:-Sendikaclar tanyor musunuz? Nilfer:-Tanyorum. D:-Sendikaya gidip geliyor musunuz? Nilfer:-Hayr. D:-Sendikal faaliyetlerden haberiniz oluyor mu? Nilfer:-Bilgilendirilmediimiz iin bilmiyorum yani. Mjgan, Sendikaclar politikaclara benzetmektedir. Mjgan, Sendikaclarn: Biz sizin sorunlarnz biliyoruz, bu konuda almalarmz devam ediyor. Demekte ve somut bir ey yapmadklarndan yaknmaktadr. D:- Sendikayla ilikileriniz nasl? Mjgan:-Sendikayla ilikilerimiz pek iyi deil. Yani ... Kazm Aabeyi biliyorum. yi niyetle elinden gelen her eyi yapmaya alyor. Ama yani bilemiyorum ok... ey durumdayz Byle syledikleri her ey bize yani... yzeysel geliyor. Bir zm bulma amal gelmiyor. En azndan ahsm adna konuuyorum. Yani ey gibi bu. Politikaclarn biz sizin sorunlarnz biliyoruz, bu konuda almalarmz devam ediyor Ama somut bir ey gelmiyor, elimize. Byle bir durum var. D:-Politika da byledir, deil mi? Mjgan:-Evet. Biz sizin sorunlarnz biliyoruz, bu konuda almalarmz devam ediyor Ama sonu yok. Yani hep sylemde kalyor, bence. Duygu, evli kadnlarn sorumluluklar artt iin sendikal faaliyetlere daha zor girebildiini dnmektedir. Yuvay dii ku yapar. Deyimine Duygu da inanmaktadr. Bu deyim kadnn ailedeki durumunu olduka iyi aklamaktadr. Sadece ailede dii ku almaktadr! Duygu:-Evli insanlarn sendikaya ve sendikal faaliyetlere katlmas biraz daha zor; nk sorumluluklar artyor. Sonuta bir ailenin geimi ve sorumluluklar bir kadnn stnde. Yuvay dii ku yapar diyorlar. Ve yuvay ayakta tutan kadn olduu iin kadnn dncelerini fikirlerini her zaman iin salam bir zemine koymas gerekiyor. Karsndaki insan o ekilde ikna edebilir, diye dnyorum

Glzar,

ev

ileri

ve

ocuklarn

sorumluluundan

dolay,

sendikaya

gitmediini

sylemektedir. dnmektedir.

Kadnlarn da bu nedenlerden dolay sendikal faaliyetlerle ilgilenmediini

D:-Hi sendikaya gider misiniz?

129

Glzar 2:-Yok gitmem. D:-Neden gitmezsiniz? Glzar 2:-ocuklarmz olduu iin. Zaman olacak ona gideceksin. Zaten buraya geliyorsun; gzm arkada kalyor. ocuklar ne yapt ne etti. Daha bo zaman olanlar gidiyor. Be bileyim ben D:-Kadnlarn sendikal faaliyetlere katlmamasnn nedeni nedir sizce? Glzar 2:-Zamanszlktandr. Mlakatta kadnlarn byk ounluu gerekli eitimi aldktan sonra sendikada ynetime gelme ihtimalleri grlebilmektedir. Grevde yer alan kadnlarn sendikal ynetime gelmek konusunda daha eilimli ve tecrbeli olduklar gzlemlenmitir. Baz kadnlar, toplumsal nyarglardan etkilenmekte, erkekler bunu yapmadklar halde, kadnlar, kendilerine eletirel yaklamakta, olumsuz ynleri olduunu ortaya koymaktalar. Tevik olduunda ve sendikal eitim aldklarnda kendilerine gven duymalar ve sendikal ynetime gelmeleri iin hibir neden bulunmamaktadr. Duygu, kadnlarn, sendikalarda ynetime gelmesi gerektiini dnmektedir. Kadnlar da altna gre, sendikalarda da grev alabilirler, dncesindendir. Duyguya gre, kadnlarn sendikalarda grev almamasnn nedeni, aile sorumluluklar, gven yetersizlii ve bilgisizliktir. Kadnlarn sendikalarda vitrin konumunda grev almasn olduka tepkiyle karlamaktadr. D:- Sizce sendikaclk erkek ii midir? Duygu:-Hayr kesinlikle katlmyorum. Sonuta alma hayat artlarnda kadn da alyor, erkek de alyor ve sendika kesinlikle erkek ii deildir. Erkeklerin yapt her eyi kadnlar da yapt iin bence erkek ii deil yani ayrm olmamas gerekiyor. Kadn da olmal, erkek de olmal. D:-Peki sendikada yneticilerin ounun erkek olmasn neye balyorsunuz? Duygu:-Kadnlarn biraz daha bilgisiz, biraz daha kendilerine gvenleri yok. Aile diyelim. Bazlarnn hani ailesi, evde eleri sorun karyor, o yzden diyelim. Erkekler daha zgr kadnlara gre. D:-Kadnlarn sendikal almalarn veya sendikal rgtlenmelerini ve katlmn erkekler tevik ediyor mu sizce? Nasl deerlendiriyorsunuz? Duygu:-Bence bilgili ve dnceli bir erkek bunu her zaman benimser. Bilgisiz cahil kalm birisi bunu hor grr. D:-Kadnlarn sendikada vitrin grevi grdn dnyor musunuz? Bunu deerlendirir misiniz?

130

Duygu:-Hayr. Kesinlikle buna katlmyorum. Sonuta biz kadnlar olarak alyoruz. Erkek ne ise kadn da odur. Ve kesinlikle bu fikre katlmyorum. Vitrin demekle, kadnlar, orda bir duvar kenarnda anlamnda yani. Bir eyay tutarm gibisine. Bunu ben iddetle knyorum. D:-Bekar olmann sendikal faaliyetlere katlma konusunda avantaj saladn dnyor musunuz? Duygu:-Tabii. Bekar biraz daha zgr olmak demektir. Sonuta evli olduun zaman, ocuun olduu zaman, sorumluluklarn daha fazla artyor. Yani bekar olduum iin benim iin sorun olmuyor. Ama evli olduun zaman ein, ve birlikte olduun insanlar diyelim ocuun olduu iin sorumluluklarn olduu iin sendikaya biraz daha az zaman ayrrlar diye dnyorum. Bekarlar daha fazla ayrr. Lale, grevdeki alan kadnlardan biri olarak, alanlarn haklar konusunda olduka duyarldr. Sendikada ynetici olmay aklndan geiren bir kadndr. Ama yazma ile ilgili bir sorunu var diye ekinmektedir. Oysaki hibir erkek byle bir sorunu, sendikal ynetime gelmek konusunda sorun olarak grmez. Kadnlar srekli kendilerine eletirel yaklamaktadrlar. Sendikal mcadeleyi, kadnlarn daha iyi yaptn gryor. Ona gre sendikalarda yeterince kadnn yer almamasnn nedeni aileleri ve eleridir. D:-Siz sendikac olmay dnr msnz? Lale:-Dnyorum. Sendikac olacam; bakan olacam. Bir kii dahi olsa iyerinde onun iin mcadele edilmesi gerektiini dnyorum. Ki lkemizde sendikal i yerlerinin says inanlmaz az. Ve biz hani aznlk olduumuz iin bize nem vermiyor, sendikaclar. O adan ben diyorum ki: bir kii dahi olsa mcadele edilmesi gerekiyor. D:-Peki kadnlarn sendikada sadece vitrin grevi grdkleri dnlyor. Yani sendikal alanda ynetici olarak dnlmyorlar. Siz bunu nasl deerlendiriyorsunuz? Lale:-Ben kesinlikle yle dnmyorum; nk u anda altmz kadnlar ve kz arkadalarmz bu konuda o kadar yetenekliler ve ok ilgililer ki... Hatta erkek arkadalarmzdan daha fazla cesaretliler ki... Bence kadnlarn bu konularda grev almas daha iyi olur; nk kadnlarmz erkeklere gre de daha dnceli ve zverililer. Lale:- Yani mcadele anlamnda. Mesela toplantlara gideriz. Erkek arkadalarn cesaret edip syleyemedikleri eyleri kz arkadalar daha rahat dille getirebiliyorlar. D:-Sendikaya ynetici olmak ister miydiniz? Lale:-Evet, sanrm bu soruya ama yle bir problem var, kendimle ilgili. Okumam yazmam ok gl deil yani bunu yapmama ramen... D:-Grdm kadaryla ak ve net konuuyorsunuz. kna yeteneiniz yksek. Lale:-Evet. Bakalarna okuyamyorum ya da yazarken ok heyecanlanmyorum. Bu da geirdiim bir hastalktan dolay, sanrm. Bundan dolay yani o yaz ilerinden ekindiim iin...

131

D:-Sendikac olmak iin yaz gerekiyor mu sizce? Lale:-Artk dnmyorum ki olabilirim sanrm yani. Benden daha ey insanlar var orada. Ben baarabileceime eminim olmay da dnyorum. D:-Sizce kadnlarn sendikaya ynetici olmamasnn nedenleri nelerdir? Lale:-Sanrm en bata eleri... Evlilerse. Dier durumda da zaten aileleri oluyor. D:-Herkes sendika bakan olabiliyor mu? Ne koullarda olabiliyor? D:-Sendikacln erkek meslei olarak grldne inanyor musunuz? Lale:-Kesinlikle inanmyorum. Ve erkekler hi gzel yapamyorlar bu ii. D:-Kadnlarn sendikal ynetime katlmama nedenleri sizce nelerdir? Lale:-Yani elerinden kaynaklanyor; nk bizim arkadamzdan biri bu durumu yayor. Ei buna kar kyor. Toplantlara falan da sanrm ok fazla katlamyor. u an biz ka gndr buradayz, ok fazla gelemiyor, arkadamz

Ayegl, sendikal eitim almas almad iin, kendisini sendikal alanda yetersiz gryor. Eitim almas alm olsa daha farkl dnebilecek bir kadn. D:-Sendikal toplantlara katlyor musunuz? Ayegl:-Hayr. D:-Eitim almas aldnz m? Ayegl:-Hayr. D:-Olmasn ister miydiniz? Ayegl:-sterdim. D:-Peki sendikac olmay dnyor musunuz? Ayegl:-Yok yapamam. D:-Neden yapamazsnz, kendinize gvensizlik mi? Ayegl:-Evet kendime gvensizlik D:-Eitim durumunuz nedir? Ayegl:-Ortaokul. D:-Eitiminiz de yksek, buradaki insanlara gre. Ayegl:-Aslnda bilgisizlik. Bilseydik sendikann eylerini. Bilmediimiz iin byle geri kalyoruz. Mjgan, evli ve ocuklu bir kadn, sendikada grev almak istemiyor. stememesinin nedeni, kendisini ok ateli grmesi ve ocuu olduu ve aile sorumluluklar yznden, sendikal sorumluluk alabilecek durumda olmamasdr. D:-Siz sendikada temsilci veya benzeri konularda yer almak ister miydiniz? Mjgan:-Hayr istemem.

132

D:-Sendikada almak? Mjgan:-Hayr. D:-Neden? Mjgan:-u yzden. Ben ok ateliyim. Birden atlarm byle panik tela. yle bir yapm var. Hem de sorumluluk altna girmek istemiyorum. nk bu ileri yaptn zaman dier btn insanlarn sorumluluu sizin srtnz da oluyor ve mmkn deil yapamam. D:-Ayrca ocuk, ev bir sr sorumluluk var. Mjgan:-Yani..bunun yannda yani yapmak istemememin sebebi sorumluluk tamak nk, ben bu ii yapmak istediim zaman hakkyla yapmak isterim ve arkadalarma kar da mahup olmak istemem. O yzden yapamam yani.

Bu rneklerde gstermektedir ki: Trkiyede sendikann tek ilevin cret pazarl olduu byle bir sendikaclk anlay iin, doal olarak ne sendika ii demokrasiye ne de yelerin aktif katlmna gerek duyulur. Kadn hareketi sonucunda ekillenen tzkler de soyut kalr. Bylesi bir durumda, kadn iilerin geleneksel rollerini ap aktiflemeleri ve bilinlenmelerine de gerek duyulmaz. Trkiye'de kadn iilerin gerek sendikal rgtlenme ierisindeki katlm oran, gerekse sendika ynetim organlarndaki temsil oran olduka dktr. Bunun temel nedenlerinden biri ataerkil ilikilerin sendikal dzeydeki yansmasdr yani kadnn sendikaya ve sendika ynetiminin de kadna bak as nemlidir. Sendikalar genel olarak alanlarn karlarnn korunmas, ekonomik ve demokratik haklarnn gelitirilmesi asndan demokratik bir toplumun vazgeilmez eleri. Ancak bu rgtlenmeler toplumda cinsiyet temelinde var olan eitsizlii, bunun alma yaamna yansmalarn sorgulamak bir yana bunu kendi ilerinde yeniden retiyorlar. ounlukla cret art salamann tesine gemeyen bir politika izlemeleri, demokratik ileyi kurallarn kendi ilerinde hayata geirmemeleri ve kadnlarn bu rgt iinde temsil edilmelerinin demokrasinin temel gerei olduu ilkesini nemsememeleri kadnlar ilgisiz olmakla sulamalarnn hakl bir temeli olmadn gsteriyor. Bu artlar altnda kadnlar sendikal almaya niin ilgi duysunlar? Nitekim byle bir kadn potansiyeli var. (Toksz, 1994:441 ) Yaplan aratrmalara gre (rn:M. Koray'n aratrmas: 1116 kadnn te biri sendika yneticilii konusunda istekli bulunmu) tevik edilmeleri yeterli olacaktr. Kadn yelerin sendikalara ye olmamalarnn ve ynetimlerde yer almamasnn eitli Bu yneticilerin aday olacak kadn bulamyoruz konusundaki aklamasyla eliiyor. Bu kadnlarn ynetim konusunda eitim almalar, biraz

133

nedenleri bulunmaktadr: Kadnlarn sendikal faaliyetlere katlmama ve ynetimlerinde yer alamamas konusunda yaygn kan, kadnlarn sendikaya ilgi gstermedikleri ynnde. Bu kanya, kendi kiisel gayreti ve mcadelesiyle bir yerlere gelmi kadnlar da sahip. Bu kanlar st rtl bir sulamay da iermektedir: Kadnlarn kendi sorunlarna sahip olmadklar ve artlarn zorlamadklar dnlyor. Fakat kadnn amas gereken ailesel ve sosyal engeller bulunmaktadr. nce ailesini ikna etmesi ve daha sonra da yaamn sendikal faaliyetlere katlma mmkn klacak biimde organize etmesi gerekiyor. Yani ev ilerini kimin yapaca, ocua kimin bakaca zlmesi gereken sorunlardr. Ataerkil sistem tarafndan verilen kltrn iselletirilmi olmas yani annelik ve e rollerinin sosyalizasyonu almas gereken temel engellendir. Bu durumu Toksz u ekilde aklamaktadr: Dnyann her yerinde, ocuk bakm, yetitirilmesi ve ev ileri baka olmak zere, aile sorumluluklar kadnn srtndadr. i kadn hem ite hem evde alt iin gerek bedensel ve zihinsel g olarak gerekse zaman olarak sendikal eyleme ynelecek olanaa sahip olamamaktadr. Toplumsal yaamn her alanndaki ayrmcln bu tabloya eklenmesi ile de, sendikal eyleme aktif olarak katlmak isteyecek ii kadnn nne adeta almaz engeller karlmaktadr. Bir dier engel grubu da sendikalarn erkek egemen yaplar ve imajdr. (Toksz, 1998:41)

Sendikada grev almaya istekli ya da sendikada neler olup bittiiyle ilgilenen kadnlar daha ok gen kadnlar. Koray'n aratrmasnda grev alma isteini dile getiren kadnlarn yars 30 yan altnda, %71'i 35 yan altndadr. Ecevit'in aratrmasnda da sendikaya en ok ilgi gsterenlerin eitim dzeyleri greli yksek, ounlukla henz evlenmemi, evli olsa bile genellikle ocuksuz kadnlar olduu grlyor. Faaliyetlerinden tr aile ve komu evresinden bask grdklerini sylyorlar. Bu durum, veya evlendikleri zaman kocalarnn gsterdii honutsuzluk onlar geri ekilmeye yneltiyor. Sendikalara ilikin eletirilerin ou da bu gruptan geliyor. Sendikalar etkin olmamakla, iverenle ibirlii yapmakla, erkek iilerin karlarn korumakla ve kadnlar iin nemli konular anlamaya almamakla suluyorlar. Sendikaya ilgi duyanlarn gen ama aile yknn tm arln omuzlarnda henz tamayan kadnlar olmas bir tesadf deil. ocuklarnn olmamas onlarn sendikal faaliyete zaman ayrmasn olanakl klyor. ocuklu, zellikle kk ocuklu kadnlarn buna zaman bulamamas bir yana, sosyal evreleri de bylesi ilerle uramalarn onaylamyor. Dul ya da boanm kadnlarn da sendikal faaliyete az ilgi gsteren bir grup olduu grlyor. Genellikle aile reisi olmalarndan tr ilerini yitirme korkusuyla veya sosyal evrenin yalnz yaayan kadnlar olarak zerlerindeki sk denetimi nedeniyle sendikal almalarla ilgilenmiyorlar. (Toksz, 1994:443)

134

Sendikalarn, kadn yelerle yakn iliki kurularak onlara sendikann sadece toplu szleme dnemlerinde pazarlk arac olmad, emeki snfn toplumsal yaama mdahale etmesini salayacak, her trl ekonomik, demokratik haklarn koruyacak, toplumsal yaamda karlalacak sorunlarn zmnde taraf olabilecek yaplar olduunun anlatlmas gerekmektedir. ye ile sendika arasndaki ilikinin sadece yelik aidatnn ibaret olmad, sendikann bizzat yelerce ynetilmesi gerektii, bizzat yelerce denetlenebilecei bilincinin gelimesi, kadn iileri sendikalarna yaknlatracaktr. imdiye kadar bunun gereklememi olmasnda, Trkiye sendikal geleneine hakim olan cret sendikaclnn nemli bir pay bulunmaktadr. Sendikalarn ok ynl ilevlerinin bulunmasna karn, Trkiyede siyasal iktidarlar gerek kanunlar yoluyla gerekse de farkl mekanizmalarla, demokratik toplumsal ilevlerini kstlayacak, onlar salt cret pazarl alanna hapsetmeye almlardr. Bu says giderek artan istedikleri politik izgide tutmak asndan gerekli grlmtr. (alayan, 2002: 333) Gnmzde sendikalarn, kendilerini yelerine kabul ettirmek iin yksek cret salamak dnda pek fazla yolu da kalmamtr. Emeki halkn iinde olduu ar ekonomik koullarda cret sorunun en ncelikli sorun olarak ele alnmasn kolaylatrmtr. Kadn iilerin ou, sendika ile, almaya baladktan sonra tanmaktadr. Bu kadnlarn, tandklar kadaryla, sendika onlara gre, aidat dedikleri ve cretlerini arttrmaya alan bir yapy ifade etmektedir. Bu durumda kadnlarn konumlar pasif yelikten ileri gitmemektedir. Tam olarak tanmadklar bu yap iin evreleri ile atmaya gitmemekte, zaten kstl olan zamanlarn zorlamaya gerek duymamaktadrlar. Ancak grld kadaryla, sendikann ilevlerinin ve kendisi iin neler yapabileceinin gereine inanan kadnlar olumsuz koullar zorlamann yollarn aramaktadr. zetleyecek olursak; Tm dnyada olduu gibi Trkiyede de adalama sreci erevesinde, kadnn toplumsal ve siyasal yaama katlmyla ilgili hukuki dzenlemeler yaplmaya devam edilmektedir; fakat yaplm olan dzenlemeler pratik hayata kadnn toplumsal, geirilememitir. Toplumsal, ekonomik ve siyasal eitsizlik sorunu,

ekonomik ve siyasal hayatta katlmn etkilemektedir. Bu nedenle kadnn toplum iersindeki bireysel varl ve farkll gz ard edilmekte ve kadnlar byk lde ataerkil ideolojisinin belirledii cinsiyet rol kalplar iersine skp kalmaktadr.

135

Kadnlarn eitsiz konumlarnn ezilmililiklerinin bir ok etkeni vardr. En nemli etkeni ise retim ve yeniden retim gleri arasndaki ilikilidir. Kapitalizmle birlikte kadn ve erkek alanlar iyice ayrtrlmtr. Kapitalizmde cinsiyete dayal iblm sonucu zel alandan kadnlar sorumlu saylmaktadrlar. zel alan ii kadn ii, kamusal alan ii erkek ii olarak belirlenmitir. Kadn ve erkein toplum iindeki konumlar da bu ayrma gre belirlenmektedir. eitli koullar nedeniyle kadnlarn, kamusal alandaki ilere alabilmeleri salam ama kamusal alanda da zel alandaki iinin devam olan kadn ii olarak grlen ilerde almaktadrlar. Bu iler ucuz emek gerektiren, nitelii ve stats dk ilerdir. Ayrca eitimsizlik , vasfszlk vs gibi nedenlerden dolay kadnlarn alma hayatnda erkeklerle rekabet edememektedirler. Kadn ii -erkek ii ayrm sonucu kadnlar az sayda meslek ve sektrde younlamlardr. Bu durum kadnlarn isizlik orannn erkeklerden daha fazla olmasna neden olmaktadr. kadnlarn Kadnlar iin istihdam olanaklarnn yetersizlii sigortasz, sendikasz i gvencesinin olmad kaak allan zor alma

koullarnn olduu dk cretli ilerde almalarna zemin hazrlamaktadr. Bu nedenle tekstil gibi enformel ilerde en fazla kadnlar almak zorunda kalmaktadrlar. alan kadnlar kadn/erkek ii ayrm yznden hem evdeki ocuk yal, hasta ve engelli bakm, temizlik ileri yemek vs gibi hem de alma hayatndaki ilerden dolay ifte ykn altnda iyice yorulmakta, bu kadnn sendikal faaliyet gibi kamusal faaliyetlere girmesini gletirmektedir. Kendileri ile ilgili kararlarn sendikalar veya partilerde (kamusal alanda) alnm olmas ve kadnlarn bu kararlarn alnma srecinde yer almamalar kendileri iin olumsuz bir sonular dourmaktadr. Hem retim srecinde hem de aile iinde, cinsiyete dayal iblm alma yaamna giren kadnn bir taraftan zgrlemesini salarken, dier yandan daha fazla ezilmesine neden olmutur.

136

SONU
DSKte tzk ve genel kurul kararlarnda sendikal demokrasiden bahsedilmekte fakat kadnlarn sendikal demokraside yer alamadklar grlmekte, yani tzk ve genel kurul kararlar soyut kalmaktadr. Kadnlarn demokratik temsili iin amalar gereken, sosyal engeller bulunmaktadr. Kadnlar, sendikalarda, ye olarak yeterince yer almad gibi ynetim dzeyinde de yeterince temsil edilememektedirler. stelik bir kurum olarak sendikalar kadn yelerin sorunlarn zme yolunda yeterli abay gstermemektedirler. Tekstil sektr, kadnlarn younlukta alt bir sektrdr. Bu greli younlua ramen kadnlar, bir tekstil sektr sendikas olan DSK Tekstil ileri Sendikas karar mekanizmalarnda edilememektedirler. Bunun eitli nedenleri vardr. Kadnlarn eit temsil edilememelerinin temel nedeni ataerkil ideolojidir. Kadnn alma alan zel alan, erkein alma alan da kamusal alan olarak ayrtrlmtr. Kadnlarla ilgili kararlarn kamusal alanda alnmas ve buralarda kendilerini ilgilendiren kararlarn alnma srelerine katlmalar olduka nemlidir. Ancak zel/kamusal alana ait kadn/erkek rolleri ayrm, kadnn kamusal alana alma abalarna engel olmaya devam etmektedir. sendikalara ye olmasna, meslekte srekli bakm, Kadnlar alma yaamna, alma yaam hareketliliine, faaliyetlere temizlik, katlmasndan bulak, amar alkoyan, ykama, zorlatran yemek veya yapma yeterince temsil

sendikalarda aktif grev almasna, siyasete katlmasna veya dier kamusal alana ait alanlarn vs. ve kalabilmelerini engelleyen eitli faktrler vardr. En nemli faktrlerden biri, ev ii ilerindenocuklarn yetitirilmelerinden, yallarn, hastalarn, engellilerin bakmndan kadnlarn birinci derecede sorumlu tutulmalardr. Sosyal refah hizmetlerinin yeterince kapsayc ve yaygn olmay nedeniyle, alan

kadnlar ocuklarna ya kendileri bakmak ya da bir baka kadna (rnein annesine) baktrmak zorundadrlar. saatleri iinde ocuunu bakas baksa bile iten eve dndkten sonra ocuklarn bakmlar yine anneye aittir. alan kadnlar, ev ileri de yapmak zorunda kaldklar iin ifte ykn altnda ezilmektedirler. alan kadnlarla ile ilgili aratrmalara gre, alan kadnlarn, ev ileri ile birlikte alma sresi ortalama gnde 13-14 saati bulmaktadr. Bu zor koullar nedeniyle kadnlar kamusal alana ait ilerde alyorsa, ya evlenince ya da ocuu olduktan sonra ayrlmak zorunda kalmaktadr. Ya da kadnlar evlendikleri veya hamile olduklar iin iten karlmakta, veya ie almda bekarlar tercih edilmektedirler. alan kadnlarn, sendikac kadnlarn vs. ounluunun henz

137

evlenmemi veya evli olup ocuu olmayan kadnlar olmas tesadf deildir. Bu sorumluluk, aile iinde paylalmadka ve devlet tarafndan destekleyici politikalar gelitirilmedike kadnlarn kamusal faaliyetlere dzenli olarak katlmalar ok g olacaktr. alan kadnlar, ocuklar doduunda eve dnmek zorunda brakmayacak mekanizmalara mutlaka ihtiya vardr. Buna belli bir yaa gelinceye dek ocuklarn bakm iin hem anneye hem babaya cretli/cretsiz izin verilen, ebeveyn izni uygulamas ile balanabilir. ocuk bakm sorunu sadece kadnn sorunu olarak ele alnmamal, kamu ve zel iyerlerinde kre ve gndz bakm evleri almas iin yasal ve idari dzenlemeler yaplmal, mevcut olanlar gelitirilmelidir. Kadnn kamusal alana ait faaliyetlerde yer almas iin zellikle kadn-erkek rolleri

konusundaki dnce ve tutumlarn deimesi gerekmektedir. Aile sorumluluklar, erkekler ve kadnlar arasnda eit olarak paylalmaldr. Erkein ev ileri ve ocuk bakm gibi sorumluluklardan eit pay almasn salamak iin bata kitle iletiim aralar olmak zere tm aralarn kullanlarak, toplumsal bilincin gelitirilmesi gerekmektedir. Kadnlarn ikincil konumlar, dlanmlklar, ezilmilikleri veya bask altna alnmlklar, ataerkil sistem tarafndan retilmi, binlerce yllk bir gelenein rndr. Bunun deimesi gerekmektedir. Kadnn alma hayatna, sendikal faaliyetlere katlmasna nemli basklardan biri de yaplan aratrmalara gre aile iinde baba, koca vs. gibi erkeklerden gelen baskdr. Ayn ailedeki erkekler kendilerini iktidar grdke, kadnlarn kendilerini ilgilendiren sorunlarla ilgilenmelerine engel olacaklardr. Kadnlarn bu durumu, kadnlar eit ve zgr olmadka srecektir. Kadnlarn zgr ve eit olabilmeleri iin ataerkil dnce anlaynn da toplumsal bilinlendirilme yoluyla yok edilmesi gerekmektedir. Kadnlarn sendikalarda yeterince yer alamamasnn en nemli nedenlerinden biri,

kadnlarn i yaamna katlmnn erkeklerden dk olmasdr. Kadnlarn alma haklar, temel haklardan biri olduu halde, kadnlar i bulma, iin nitelii ve iteki konum asndan ayrmcla uramaktadrlar. gerekmektedir. Kadn ii-erkek ii ayrm, eitsizliin en byk nedenlerinden biridir; kadn ii-erkek ii ayrmnn kalkarak 'i' kavram geerli olmas gerekmektedir. Kadnlarn daha nce hi yer almadklar mesleklere getirilmeleri salanmaldr. Kadnlar, genellikle dk statl, yetenek ve beceri gerektirmeyen ilerde almaktadrlar. alan kadnlar, ayrmclk Kadnlara alma hayatnda her trl cinsiyet ayrmc uygulamalar nleyecek, kadnlara frsat eitlii salayacak yasal dzenlemelerin yaplmas

138

uygulamalarndan dolay st sorumluluk dzeylerinde yeterli oranda yer alamamaktadrlar. Bu nedenle, st sorumluluk dzeylerine getirilmek gibi kadnn toplumsal statsn iyiletirmeye ynelik, gerektiinde pozitif ayrmcl da ierebilen politikalar belirlenip kalknma planlarnda yer almalar salanmal ve uygulamada somutlatrlmaldr. Bu uygulamalarn ncelikle devlet sektrlerinde balamas rnek oluturulmas asndan nemlidir. statistikler, bu sektrde byle bir kadn kapasitesi bulunduunu gstermektedir. Sa hareketlerin aile btnl ad altnda kadn eve hapsetme politikalarna kar kampanyalar yrtlmeli; kadnlarn toplumda kendi balarna bamsz bir birey olmalarnn yolu almal; ekonomik bamszlklarn kazanmalar ynnde tedbirler alnmaldr. Kadnlarn sendikalarda rgtlenememelerinin en nemli nedenlerinden biri bu sektrn emek olarak alt bir enformel sektr olmas ve

ayn zamanda kadnlarn ucuz

rgtlenme olanaklarnn bulunmamasdr. Bu sektr, kreselleen dnyada yeni oluan bir rekabet eklidir ve zellikle evre lkelerde yer almaktadr. Bu alana dnk yasal nlemlerin yetersiz kalmas, kadnlarn ucuz emek olarak bu sektrde smrlmelerine zemin hazrlamaktadr. Kadnlar ounlukta sendikal olma olana olmayan bu sektrn kaak ve kk iletmelerinde almaktadrlar. Kadnlar, zaten kstl olan i olanaklarndan, eitim yetersizlii, vasfszlk vs. gibi nedenlerle de erkeklerle rekabet edemedikleri iin yararlanamamaktadrlar. alma hayat ile ilgili aratrmalar, yalnz byk iletmelerle snrl kalmamal, kadnlarn ucuz emek olarak altrldklar tm alanlardaki durumu tespit etme, inceleme ve deerlendirmeye katlmas gerekmektedir. Ayrca kadnlarn istihdam imkanlarn gelitirici uygulamalarn balatlmas gerekmektedir. zellikle enformel kk iyerlerinde kaak alan ve sosyal sigorta kapsam dnda kalan kadnlarn sigortalanabilmesi iin denetim, tevik ve bilgilendirme yaplmal, hem uygulamadan hem de mevzuattan doan aksaklklar giderilmelidir. Sendikalar, faaliyetlerini cretli kadn iilerle snrlamamal; faaliyetleri, enformel alan kadnlar da kapsamaldr. Sendikalar bu alanla ilgili politikalar yaratmal ve bu politikalaryla hkmetlere enformel sektrle ilgili politikalar yaratlmas konusunda bask yapmaldr. Cinsiyet ayrmcl ve rolleri, ailede bebeklikten itibaren yaplan sosyalletirme ile balar. Bu ayrmclk temel eitimle de devam eder. Ailede ve temel eitim de rollerin deitirilmesi konusunda geni apl eitim almalar yaplmaldr. Temel eitimde okul mfredatlarnda

139

ataerkil ideolojinin cinsiyet rollerinden arndrlarak erkek ve kadn arasnda eitliki ynlendirilmelere gidilmeli, kadn ii - erkek ii kavramlarnn mfredattan tmyle karlarak, kadn ve erkein ayn ii yapabildikleri gsterilmelidir. Okullar, erkeklerin ve kadnlarn aile hayatnda, sosyal hayatta sorumluluklar eit paylat bir topluma hazrlamaldr. Bylece eitim, dncelerin ve tutumlarn deimesinde rol oynamaldr. Evde ve okulda kz ve erkekler eit eitim ve geliim imkanlarna sahip olmaldr. Mesleki eitim programlar da, kadnlara geleneksel olmayan ilere ve her dzeydeki bilimsel teknik ilere girme imkan salayacak uygulamalar iermelidir. alan kadnlarn da mesleki eitimden yararlanabilmesi iin eitim sresince cretli izin verilmeli, eitim programlar kadnlarn konumunu dikkate alnarak hazrlanmaldr. Kadnlarn sendikalarn karar alma mekanizmalarnda yeterli oranda temsil edilememeleri, kadnlarn kendi zgl sorunlarndan kaynakl taleplerini de sendikalar tarafndan gz ard edilmesine yol amaktadr. Kadnlar, kamusal alandan, siyasetten ve sendikal faaliyetlerden uzak durmakta deil dlanmaktadrlar. Kadnn kamusal alandaki konumu direkt sendika ile olan ilikisine yansmaktadr. Ataerkil deer yarglar erevesinde belirlenen cinsiyet rolleri dorultusunda temel faaliyet alan 'ev'le kstlanan kadn sendikal alandan nemli lde dlanmaktadr. Bu dlanmlk ierisinde, alma hayatnda hak ve menfaatlerini korumaya ynelik bir kurum nitelii tayan sendikalarn rgt yaps ierisindeki pozisyonunu deerlendirmede de nemli sorunlar yaamaktadr. Oysa kadnn gerek alma yaam ierisindeki statsn iyiletirme, gerekse kamusal alanda grnrln salamak balamnda ye olduu sendikay bir arac kurum olarak deerlendirebilmesi gerekmektedir Birok gle ramen, alanlarn ekonomik ve demokratik taleplerini elde etmek amacyla sendikal faaliyetlerde yer alan kadnlar, sendikalarda eitli ataerkil cinsiyetiliklerle karlamaktadrlar. Son yllarda, sendikalarda, kadn alanlarn sorunlar konusunda ok az da olsa baz

almalar yaplmaktadr. Bunun en nemli bask unsuru kadn hareketi mcadelesidir. Dieri de uluslararas rgtlerin ban ektii, alma yaamnda giderek daha fazla yer alan kadnlarn sendikalara ye olmasn salamak ve ye kadnlar sendika iinde aktif konumlara getirebilmek konusundaki pozitif ayrmclk dnceleridir. Pozitif ayrm, tarihsel olarak ortaya km olan kadnlar aleyhine dengesiz konumun alabilmesi iin kadnlara frsat nceliinin verilmesidir. Pozitif ayrmclk, kadnlarn belirgin biimde az var olduklar alanlara girebilmeleri iin kota koymaktan, esnek alma saatleri,

140

hamilelik ve douma ilikin kolaylatrc ilemler, iyerinde ocuk bakmn mmkn klacak kreler yaratmaya kadar deien bir sosyal politikadr. Pozitif ayrmclk politikalar, sendikalarda karar organlar iinde kadnlara kota ayrlmas konusunda da uygulanmaya konmutur. Ancak bu konuda tartmalar devam etmektedir. Kadnn kamusal alanda ataerkil kltrn etkisinden yeniden retilen eitsiz statsnn krlabilmesi iin olumlu ayrmclk politikalarnn en azndan geici bir sre uygulanmasnn yararl olaca dnlmektedir. Kota uygulamas, gerek sendika iersinde, gerek lke apnda demokrasi srecine ivme kazandracaktr. Kota uygulamasnn, kadnn rgt iindeki konumunu iyiletirebilmesi iin sendikac erkeklerin himayeci politikalardan daha ok ataerkil bak alarn deitirmeleri ve gl bir taban hareketi gerekmektedir. Sendikalar, sosyal deiim gleriyle, ekonomik dzenleme, herkes iin sosyal adalet ve eitlie dayanan politik ynetimlerle, toplumsal bask yapma yoluyla, hkmetleri etkileme ve kadn iilere kar uygulanan ayrmcln oluturan temelleri ortadan kaldracak eitlik yasalarnn ve pozitif eylem programlarnn desteklenmesi suretiyle, igc piyasasndaki cinsiyet temelindeki ayrmcln ortadan kaldrlmas iin almalarn srdrmelidirler. Sendikal yaplar, kadn iilerin taleplerine cevap verecek ekilde yenilenmelidir. Kadn iilerin talepleri, sendika politika ve programlarnn bir paras olmaldr. Kadnlarn, sendikalarla ilgili abas henz ok yetersiz kalmaktadr. Sendikalarda, alan kadnlarla ilgili zel politikalar saptanmasna zen gsterilmelidir. Sendikalar alan kadnlarn sorunlarnn zmne ynelik zel ve kapsaml hkmleri toplu i szlemelerine koymada da duyarl olmaldrlar. Kadn yelerin sendikaya yabanclamalarn krmak iin sendikalarn kadn yelere sendikal ilgi ve katlmnn olumasn salayacak faaliyetler dzenlemelidir. Kadn Komisyonu ve Kadn Dairesi organlar araclyla kadnlarn ortak taleplerini sendika gndemine tanarak, zm aranabilir. Bunun iin ncelikle baz sendikalarn tznde yer alan ama almayan bu organlarn iler hale getirilmeleri gerekir. Bu yaplarn insiyatif kullanma gc olmal, karar alma organlarna dorudan nerilerde bulunabilmeli veya ulatklar sonular gnderebilmelidir. Ayrca, teki ye gruplarnn temsilcileriyle srekli fikir alverii iinde olmaldrlar. Bunlar, kadnlarna sendikal, toplumsal, ekonomik veya siyasal durumlarn deerlendirmelerini salayacak eitim vermelilerdir. Bu eitimler, kadnlarn Bu eitimler, sendikal rgtn st dzeylerinde grev stlenmelerini de salamaldr. Sendikal eitim, eit haklar yaklamla dzenlenmeli ve pozitif eylem olarak da stlenilmelidir.

141

kadnlarn gelebilecei

zamanlarda ve mekanlarda yaplmaldr. Eitilebilecek hedef kitle

yalnz kadnlar deil erkekler de olmaldr. Sendikalar, kadnlara kendi konumunu kavramasnda ve kimliini bulmasnda yardm etmeliler. Kadnlarn, sendikalarla btnlemesi ve sendikal faaliyet ve sorumluluklara katlmlar salanmaldr. kadnlar, sorunluluk gerektiren grevlerin kabul konusunda ikna edilme yollarnn bulunmas iin aile sorumluluklarnn yerine getirilmesi ve paylalmasn amalayan politikalar izlenmelidir. Sendikalarn yapsnn incelenmesi ve kadnlarn karar alma dzeylerine ulamasnn nleyen somut durumlarn ve yaplarn deitirilmesi gerekmektedir. Kadnlara sendikalarn ilevlerini ve ileyiini tantc, onlarn da ynetime katlmalarn tevik edici sendika ynetimine en azndan ye saylar ile orantl olarak Kadn ynetici says arttka kadn sorunlar, katlmalar anlayn benimsenmelidir. Kadnlarn, sendikal faaliyetlerin tm dzeylerine aktif katlmlar, sendikalar glendirecektir. kadnlarn kiisel problemleri olmaktan kp, ortak taleplere dnecektir. Kadnlarn, ynetime gelileri ile, kadnlar siyasette deneyim kazanacaklardr.

142

KAYNAKA
ANSAL, Hacer (1989) Kapitalist retimde Cinsiyetilik, 11.Tez, Say 9, stanbul ANSAL, Hacer (1997) Teknolojik Gelimelerin Sanayide Kadn stihdamna Etkileri: Trk Tekstil ve Elektronik Sanayilerinde Teknolojik Deiim ve Kadn stihdam, T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl katklaryla, Ankara. ARSLAN, Hakan; AKINCILAR, Murad, (1998) Devletin Cumhuriyeti: Devletin Solu Solun Sendikalar, ktisat Dergisi, Say.383, stanbul. ATAR, Akn (1998), Kadn Aratrmalarnda Yntem Sorunu ve Kadn stihdamnn

Gelitirilmesi (KG) Projesi rnei, ktisat Dergisi, Say.377, stanbul. BALTA, Evren ve Dierleri (1997) , Kadn Sorunlar ve Olumlu Ayrmclk, OLEYS, Ankara. BRNC, Yksel (1997), Globalleen Dnyada Emek Piyasas, ktisat Dergisi, Say: 369, stanbul. BURA, Aye; KEYDER, alar, (der.), (2006), Sosyal Politika Yazlar, ev: Burcu Yakut akar, Utku Bar Balaban, letiim Yaynlar, stanbul ALAYAN, Handan(2002), Kadn ilerin Alpaslan Ikl, Trkiyede Geliimi, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara DSK (1992), 1990'larda Trkiye i Snf, Sosyal ve Ekonomik Gstergeler, DSK aratrma Enstits, stanbul. DSK (1995), alan Kadnlar, stanbul DPT (1994), Kadn Alt Komisyonu Raporu, Yayn no:DPT:2358, Ankara. ECEVT, Yldz(1985), retim ve Yeniden retim Srecinde cretli Kadn Emei, Yapt Dergisi, Say.9, stanbul. Sendikal ve Demokratik Katlm, Haz:

Sendikaclk Hareketleri inde Demokrasi Kavramnn

143

ECEVT, Yldz(1990), Kadnlar, Siyasal Katlm ve Sendikalar, Nermin Abadan-Unata Armaan, Ankara niversitesi Basn-Yayn Yksekokulu Yllk 1989-1990, Ankara. ECEVT, Yldz(1993), Kentsel retim Biimleri, Der: irin Tekelli,1980ler letiim, kinci Bask, stanbul ECEVT, Yldz(1995), retim ve Yeniden retim Srecinde cretli Kadn Emei, ktisat Dergisi, Say.365, stanbul. ECEVT, Yldz(1998), Trkiyede cretli Kadn Emeinin Toplumsal Cinsiyet Temelinde Analizi, 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler, Editr: Aye Berktay Hacmirzaolu, Danman: Fatmagl Berktay, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul ERAYDIN, A-ERENDL, A (1996), Teknolojik Gelimelerin gc Niteliine Etkileri retimde Yeni rgtlenme Biimleri ve Emek Sreleri 4.Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler nsan Toplum Bilim, Der: Kuvvet Lordolu, Kavram Yaynlar, stanbul ERAYDIN, Ayda (1998), D Pazarlara Alan Konfeksiyon Sanayinde Yeni retim Srecinde Kadn Emeinin Konumu ve Deien Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar,

Sreleri ve Bu Sektrde alan Kadnlar, ktisat Dergisi, Say.377, stanbul. EYBOLU, Aye ve Dierleri (1998), Kentli Kadnlarn alma Koullar ve alma Yaamn Terk Nedenleri, ktisat Dergisi, Say.377, stanbul. FREDRCH EBERT VAKFI (1992), Kentli Kadnlarn i Yaamndaki Sorunlar ve zm nerileri, stanbul. GEORGE, Susan (1997) Kreselleme, ktidar ve Sendikalarn Rol, ktisat Dergisi, Say:369, stanbul GRE, Birsen (1992), Toplumsal Bilimlerde Aratrma, Sava Yaynlar, Ankara. GRSOY, Sara ve Dierleri(1995), Trkiyede Sendikal Hareketin Ksa Tarihesi ve Diskin Dn Bugn, (Mimar Sinan niv. Sosyoloji Blm: Yaynlanmam Bitirme Tezi), 1995 GZEL, ehmus (t.y.), "Cumhuriyet Trkiyesinde i Hareketi", Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yaynlar, stanbul

144

ISIKLI, Alpaslan(t.y.), "Cumhuriyet Dneminde Trk Sendikacl", Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, letiim yaynlar, stanbul IIKLI, Alpaslan (1990), Sendikaclk ve Siyaset, mge Kitabevi, Ankara IIKLI, Alpaslan (1992), "cretli Emek ve sendikalama", Gei Srecinde Trkiye,2.Bask, Belge Yaynlar, stanbul. IIKLI, Alpaslan (2002),Sendikaclk Hareketleri inde Demokrasi Kavramnn Geliimi Trkiyede

Asndan Trkiye i Hareketinin zgn Yanlar, Haz: Alpaslan Ikl, Yaynlar, Ankara

Sendikaclk Hareketleri inde Demokrasi Kavramnn Geliimi, T.C. Kltr Bakanl

KABASAKAL, Hayat. E. (1991), Kadnlar, rgtler ve G Dalm, Toplum ve Bilim, No. 53 Bahar. KAZGAN, Glten (1979), Trk Ekonomisinde Kadnlarn gcne Katlmas, Mesleki Dalm, Eitim Dzeyi ve Sosyo-Ekonomik Stats, Der: Nermin Abadan-Unat, Trk Toplumunda Kadn, Trk Sosyal Bilimler Dernei Yaynlar, Ankara KORAY, M. (1996), Deien Koullarda Sendikalar in Baz Temel Tartma Noktalar, 4.Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler nsan Toplum Bilim, Der: Kuvvet Lordolu, Kavram Yaynlar, stanbul KORAY, M.(1997), Kreselleme lerlerken Gerileyenler, ktisat Dergisi, Say:369, stanbul. KORAY, Meryem (1993), alma Yaamnda Kadn Gerekleri, BASSEN Eitim ve Kltr Yaynlar: 23, stanbul. KORAY, Meryem (1994), Deien Koullarda Sendikaclk, TSES, stanbul. KORAY, Meryem; TOPUOLU, Alper (1987), Sosyal Politika, Karnca Matbaaclk, zmir. KMBEETOLU, Belks (1998), Kz ocuklar ve ilik, ktisat stanbul. Dergisi, Say.382,

145

MNBA, Trkel (1997), "nformal Sektr Kadn sizliine zm m?" , Kadnlarn Gndemi, (Haz.) Necla Arat. stanbul, s:99-114. NECEF, ule (1997) Emein zgrlemesi zerine, ktisat Dergisi, Say:369, stanbul. GN, Aslhan ve ZMAN, A.Aylin (t.y.), Trkiye'de Kadn Sendika likisi Sendikallama ve rgt i Temsil, OLEYS Yaynlar, Ankara. NGDER, Seyfi (1994), Kriz ve Sendikal Hareket, Devinim Yaynclk, stanbul ZBAY, Ferhunde,(1991) Trkiyede Kadn ve ocuk Emei, Toplumbilim Dergisi, No.53 Bahar, stanbul. SERDAROLU, Ufuk; ZKAPLAN, Nurca, (1998) ktisat Ve Toplumsal Cinsiyet, ktisat Dergisi, Say.377, stanbul. SEYMAN, Yaar (1992), Kadn ve Sendika, Sosyal Demokrasi Yaynlar, Ankara. ENESEN-GNLK, Glay (1998), Cinsiyete Dayal Ayrmcln Dzeyi Nasl

llebilir,ktisat Dergisi, Say 377, stanbul. T.C. ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII (2005), alma Halat istatistikleri, Yayn no.31, Ankara. TOKOL, Ayen (1994), eitli lkelerde Sendikalarn Kadna Ynelik almalar, ktisat Dergisi, Say:349, stanbul TOKSZ, Glay (1994), Kadn alanlar ve Sendikal Katlm, ASBF Dergisi Cilt.49 No.3-4, Ankara. TOKSZ, Glay (1998), Kadnlarn Gznden Sendikalar ve Sendikaclk, ktisat Dergisi, Say.377, stanbul. TOKSZ, Glay (1998), Trkiyede Sendikac Kadn Kadnlar ve Gelecek, TODAE Yaynlar No.285, Ankara. Kimlii, 20. Yzyln Sonunda

146

TOKSZ, Glay, ERDODU, Seyhan (1998), Sendikac Kadn Kimlii, mge Kitabevi, Ankara. WEDEL, Heidi (2001). Siyaset ve Cinsiyet, Metis Yaynlar, stanbul WICHTERICH, Christa (2004), Kreselletirilen Kadn, ev:Tun Tayan-Fsun Tayan, Trk Sosyal Bilimler Dernei, Ankara

147

EKLER ANKET VE MLAKAT FORMU STANBUL NVERSTES KADIN ALIMALARI BLM DALI YKSEK LSANS BTRME TEZ ALIMASI
1.Doum tarihiniz? 2. Doum yeriniz? 3. Eitim durumunuz? a)-Okur yazar deil. b)-Okur yazar c)-lkokul mezunu d)-Ortaokul mezunu e)-Lise mezunu f)-niversite mezunu 4.Anne ve babanzn eitim durumu? a)-Okur yazar deil. b)-Okur yazar c)-lkokul mezunu d)-Ortaokul mezunu e)-Lise mezunu f)-niversite mezunu 5.Einizin eitim durumu? a)-Okur yazar deil. b)-Okur yazar c)-lkokul mezunu d)-Ortaokul mezunu e-Lise mezunu f)-niversite mezunu 6.Medeni haliniz? a)-Bekar b)-Evli c)-Boanm d)-Dul 7.teki konumunuz? a)-Ynetici b)-Alt ynetici c)-Bro iisi d)-Teknik eleman e)-Dz ii f)-Dier (Aklaynz)

148

8.almaya ka yanzda baladnz? a)-10 Yandan nce b)-10-15 ya aras c)-15-20 ya aras d)-20-25 ya aras e)-25-30 ya aras f)-30 ya zeri 9. alma nedeniniz? 10.Ka yldr bu ite alyorsunuz? a)-1-5 Yl b)-6-10 Yl c)-11-15 Yl d)-15+Yl 11. Ne zamandr sendikalsnz? a)-1-5 Yl b)-6-10 Yl c)-11-15 Yl d)-15+Yl 12.alma sresi haftada ka saat? a)-45 saatten fazla b)-41-45 saat c)-31-40 saat d)-30 saatten az 13. Haftada ka gn? a)-Haftada 7 gn b)-Haftada 6 gn c)-Haftada 5 gn d)-Haftada 3-4 gn dzensiz 14.Fazla mesaiye kalyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 15.Fazla mesai cretiniz var m? a)-Evet b)-Hayr 16.Hafta sonlar alyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 17.Gece vardiyasna kalyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr

149

18.Ev-i ulam ka saatte salanyor? a)-10-15 dakikada b)-15-30 dakikada c)-30-45 dakikada d)-45-60 dakikada e)-1,50 saatte f)-2 saatte g)-daha yukar 19.Ev-i ulam hangi aralarla yaplyor? a)-Servis b)-Otobs/Tramvay/Metro/Minbs c)-zel ara d)-Dier 20. Evde ortalama gnlk ka saat alyorsunuz? a)-1 saatten az b)-1 saat c)-2 saat d)-3 saat e)-3 saatten fazla 21. Hafta sonlar evde ka saat alyorsunuz? a)-1 saatten az b)-1 saat c)-2 saat d)-3 saat e)-4 saat f)-5 saat g)-5 saatten fazla 22. Hafta sonlar ev ii dnda neler yapyorsunuz? a)-Bo zaman yok b)-TV seyretme/radyo dinleme c)-Kitap/gazete okuma d)-Dost/akraba ziyaretleri e)-Geziler: ehir iinde/piknik f)-Sinema/Tiyatro/konser vs. gibi etkinlikler g)-Dernek/Parti faaliyetleri/Sendika h)-Spor i)-El becerileri j)-Dier (Aklaynz) 23. Yllk izninizi nasl geiriyorsunuz? a)-Evde b)-Memlekette c)-Otel, pansiyon, tatil ky d)-Kamp e)-zin kullanmyor f)-Dier

150

24. Evde yaptnz iler, nelerdir? a)-Ortalk toplama b)-Temizlik c)-Yemek d)-Bulak e)-t f)-amar ykama g)-ocuk bakma h)-Yal bakma i)-Hasta bakma j)-Alveri k)-Eve ait demeleri yapma l)-Tamirat m)-Hepsi ve dierleri 25. Yllk izninizde bir gnnz nasl geiyor? 26. alma zaman dnda kalan zamanda yaplan etkinlikler? a)-Bo zaman yok b)-TV seyretme/radyo dinleme c)-Kitap/gazete okuma d)-Dost/akraba ziyaretleri e)-Geziler: ehir iinde/piknik f)-Sinema/Tiyatro/konser vs. gibi etkinlikler g)-Dernek/Parti faaliyetleri h)-Spor i)-El becerileri j)-Dier 27. Einizin evde yapt iler, nelerdir? a)-Ortalk toplama b)-Temizlik c)-Yemek d)-Bulak e)-t f)-amar ykama g)-ocuk bakma h)-Yal bakma )-Hasta bakma j)-Alveri k)-Eve ait demeleri yapma l)-Tamirat m)-Hepsi ve dierleri 28. Ev ilerinize yardm eden var m? a)-Evet b)-Hayr 29. Ev ilerine kim yardn ediyor? a)-Eim b)-Babam/Erkek kardeim veya ailenin dier erkek yeleri c)-Annem d)-Kzm e)-Kz kardeimi f)-cretli ii

151

30. Kullandnz Dayankl Ev aletleri nelerdir? a)-Merdaneli amar makinas b)-Otomatik amar makinas c)-Elektrikli sprge makinas d)-DVD/ DVC e)-Bilgisayar f)-Telefon g)-Buzdolab 31. Dayankl tketim mallarn ailede kim almaktadr? a)-Eim b)-Ben c)-Birlikte karar veriyoruz d)-Ailenin dier erkek yeleri e)-Ailenin dier kadn yeleri 32. Evde daha sonra kullanlmak zere turu, reel konserve vb. eyler hazrlanyor mu? a) a)-Evet b)-Hayr 33. Aile btesine katk salayacak, memleketten evde tretmek zere bir eyler geliyor mu? (Tahl, et, peynir vs gibi) a)-Evet b)-Hayr 34. Ev ileri iin cretli biri tutuluyor mu? a)-Evet b)-Hayr 35. ocuklarn eitimiyle ailede kim uramaktadr? a)-Kendim b)-Eim c)-Ben ve eim d)-Ailenin dier kadn yeleri e)-Ailenin dier erkek yeleri 36.Evde TVde hangi programn izleneceine kim karar veriyor? Kumanda genellikle kimde oluyor? 37. Evde ikinci bir TV var m? a)-Evet b)-Hayr 38. Bu ii nasl buldunuz? 39. Maanz ne kadar? 40. Ailenizin ortalama geliri ne kadar? 41. Sendikal msnz? a)-Evet b)-Hayr 42.Sendikaya nasl ye oldunuz?

152

43. Sendikayla ilikileriniz nasl? 44. Sendikal almalara katlyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 45.Sendikal almalara katlmama nedeniniz? 46. Sendikal almalara katlma nedeniniz? 47. En son sendika almalarna ne zaman katldnz? 48. Sendika ile sorunlarnz nelerdir? 49.Sendika nedir? 50.Sendika organlarna hangi sklkta katlyorsunuz? a)-Haftalk b)-ki haftada bir c)-Aylk d)-Yllk 51. Aada yer alan sendika organlarndan herhangi birisine katlabilir musunuz? a)-Kadn komitesi b)-Ynetim kurulu c)-Denetim kurulu d)-Disiplin kurulu e)-Temsilciler kurulu 52.Sendikada hangi greve hangi sklkta katlyorsunuz? 53. Sendikal toplantlara katlamama nedeniz nedir? a)- gvencesinin yetersizlii b)-Toplant saatlerinin uygun olmay c)-Kendine gvensizlik d)-Toplantya katlan kadn saysnn azl e)-evreden eletiri f)-ocuklarn bakm ve ev ileri g)-Sendika ynetiminin benimsenmemesi h)-Ein ve ailenin tepkisi i)-Sendikann kendisini kadn olduu iin engellemesi (TOKSZ,ERDODU ,1998) 54.Sendikann genel eitim seminerlerine katlmnz? a)-Katlmadm b)-Ylda 1-2 kez c)-Ylda 3-5 kez d)-Ylda 5-10 kez e)-10 ve zeri (TOKSZ,ERDODU ,1998)

153

55. Toplu szlemelerde kadnlarla ilgili hangi hkmler yer almaldr? a)-Kre, emzirme odas sorunlar b)- gvencesi c)-Kadnlar iin eitim, kltrel faaliyetler d)-Ayrmcla kar hkmler e)-Doum izinlerinin uzatlmas (TOKSZ, ERDODU ,1998) 56. Sendikalarn en nemli grevi nedir? a)-Demokrasinin gelimesine katkda bulunmak b)-Sosyal haklar arttrmak c)-Eitim ve bilinlendirme d)-cret art salamak e)-Mesleki karlar korumak f)-Bask grubu oluturmak g)-Siyaset yapmak (TOKSZ, ERDODU ,1998) 57. Sendikalarn en nemli eksiklii nedir? a)-ileri sendikann yesi olmak gibi bir zdelik havasna sokmuyorlar. b)-Demokrasi mcadelesinin verilmemesi c)-Sendikal eitimin yetersizlii d)-i haklarn yeterince savunmamas e)-ye tabanndan kopukluk f)-Siyasi particilik, taraf tutma g)-Kendini kamuoyuna yeterince tantamamak h)-rgtlemede eksiklik (TOKSZ, ERDODU ,1998) 58. Trkiyenin en nemli sorunu nedir? a)-Antidemokratik yasalar b)-sizlik c)-Pahallk d)-nsan haklar ihlalleri e)-Terr f)-Kkten dinci akmlarn glenmesi g)-Eitim ve salk sorunlar? 59.Niin sendikal olmal? 60. Sendikaclarn kadnlarn ynetime gelilerine bak aadakilerden hangileridir iaretleyebilir misiniz? a)-Sendikaclar, kadnlarn yeliklerini marjinal grrler. b)-Sendikaclar kadnlar,pasiflikle ve ilgisizlikle sularlar. c)-Sendikaclar zaman zaman kadnn akl ermez, sendikaclktan anlamaz diyorlar d)-Hepsi 61. Sizce sendikaclk erkek ii midir? a)-Evet b)-Hayr 62.Kadnlarn sendikaclk konusunda baarl olamayacaklar kans var mdr? a)-Evet b)-Hayr

154

63. Erkek sendikaclar, kadnlarn sendikal ynetime katlmaya tevik ediyorlar m? Nasl? rnek olay... a)-Evet b)-Hayr 64.Hangi kadnlar nasl sendikaya seiliyorlar, Hangi kadnlar tercih ediliyorlar? 65 .Sendikaclar, kadnlar ilgilendiren zel sorunlara duyarllar m? Hangi sorunlarla.... a)-Evet b)-Hayr 66. rnein ailesinden iddet gren bir kadn ya da cinsel taciz gren bir kadn iin neler yapyorlar? Benzeri sorunlar da ilgileniyorlar m? a)-Evet b)-Hayr 67. Sendikaclar, iyerinde cinsiyet ve ayrmclk gibi sorunlarla mcadelede kadnlara destek vermiyorlar m? rnek a)-Evet b)-Hayr 68. Sendikaclar, adil i dalm, eit cret, ocuk bakm, meslek eitimi gibi talepleri gz ard ediyorlar m? a)-Evet b)-Hayr 69. Sendika yneticilerini tanyor musunuz? Nasl tandnz? a)-Evet b)-Hayr 70. Sendikaya ynetici olmay ister misiniz? a)-Evet b)-Hayr 71. Sendikaya ynetici olmak konusunda bir faaliyetiniz oldu mu? a)-Evet b)-Hayr 72. Sendikaya gveniyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 73. yeri temsilcisine gveniyor musunuz? Nasl gryorsunuz? Nasl seiliyorlar? a)-Evet b)-Hayr 74. Kadn iyeri temsilciniz var m? a)-Evet b)-Hayr 75. Sendika temsilciniz, sendikaclardan daha farl davranabiliyor mu? Nasl davranyor? a)-Evet b)-Hayr

155

76. Temsilciniz de kadn erkek ii ayrmn yapyor mu? a)-Evet b)-Hayr 77. Neden kadn sendika yneticisi az? 78. Kadnlarn sendikaya ye olmamalarnn nedenleri sizce nelerdir? 79.Kadnlarn sendikada ynetici olmamasnn nedenleri sizce nelerdir? 80. Kadn erkek i farklar var m? a)-Evet b)-Hayr 81. Kadn erkek ayn ie cret farklar var m? Kadnlar ne ilerde. Erkekler ne ilerde alyorlar? Ustaba, ayak ii... lerin niteliini biraz aar msnz? a)-Evet b)-Hayr 82. Kadnlar / erkekler ne tr ilerde alyorlar? 83. inizde ilerlemeyi dnyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 84. Dnmyorsanz neden? 85. stanbulun neresinde oturuyorsunuz? 86. stanbulun nerelerine gidebiliyorsunuz? 87. stanbulun hangi semtlerini tanyorsunuz? 88. inizin evinize yakn olmasn istiyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 89. stiyorsanz neden? stemiyorsanz neden? 90. Herhangi bir dernee veya partiye ye misiniz? a)-Evet b)-Hayr 91. yeyseniz etkinliklerine katlyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 92. Sendikanzn toplant veya mitinglerine katlyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 93. Sendikal etkinliklerden haberiniz oluyor mu? Nasl oluyor? a)-Evet b)-Hayr

156

94. Sendikann yaynlarn okuyabiliyor musunuz? Ya da bu konuda bilgi edinebiliyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 95. Kadn haklar etkinliklerine katldnz m? a)-Evet b)-Hayr 96. Sendikacln erkek meslei olduuna inanyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 97. Sendikanzn dzenledii eitim almalarna katlyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 98. Sendikanzn kadnlar iin dzenledii etkinlikler var m? a)-Evet b)-Hayr 99. DSKte kadn sorunlar ile ilgili bir blm var m? a)-Evet b)-Hayr 100. Kadnlarn sendikalarda ynetime gelmesi konusundaki dnceniz nedir? 101. Kadnlarn sendikalarda vitrin grevi grdne inanyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 102. Kadnlar sendikada kendilerini zgrce ifade edebiliyorlar m yoksa susmay m tercih ediyorlar? a)-Genellikle susmay tercih ediyorlar b)-Kendilerini ifade edebiliyorlar 103.Kadnlarn sendikal faaliyetlere katlmama nedenleri sizce nelerdir? 104. Kadnlarn sendikal ynetime katlmama nedenleri sizce nelerdir? 105. Sendika ynetimine tevik olsa dnr msnz? Sorusuna: a)-Evet b)-Hayr 106. Kota nedir biliyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 107. Sendika konusunda bilgi eksiklii vardr. yeler tam olarak ne anlama geldiini bilmiyorlar. Bu dnce doru mu? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr

157

108.Sendika ii eitim eksiklii vardr. Dncesi doru mu? a)-Evet b)-Hayr 109. Kadnlar sendikada grev aldklarnda erkek kimliine brnmek zorunda kalyorlar. Kadn bak asn unutuyorlar. Dncesi dorumu? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 110.Sendika yesi kadnlar, alma hayatnda kadn olduklar iin yaadklar problemlere duyarllardr. Dncesi doru mu? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 111.Sendikanzn Kadn Sorunlar konusundaki kaynaklarna ulaabiliyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 112.Sendikann Kadn ileri Sorunlar Dairesi var m? a)-Evet b)-Hayr 113.Siyaset erkek iidir. Kadnn yeri yoktur.veya Kadnlarn daha siyasi olmalar gerekir, olabilirler Bu dnceler hakknda ne dncelerinizi aklar msnz? a)-Siyaset erkek iidir b-Kadnlarn daha siyasi olmalar gerekir 114.Btn kadnlar siyasi bilince ulamaldr. Dncesi doru mu? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 115.Kadnlar sendikal bilince sahip olmaldr! dncesi doru mu? Nasl salanabilir? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 116.Sendikalar siyasi yaamn dnda m yer almal yoksa siyaset yapmal m? a)-Siyaset yapmal b)-Dnda yer almal 117.Trkiyede ev kadnl, kadnlar iin bir numaral meslektir. Dncesini deerlendirir misiniz? 118.alan kadnlar emeklerinin karln olarak cret almakla kalmazlar. Bu cret onlara ailede ksmi bir maddi ve psikolojik bamszlk salar. Dncesi doru mu? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 119.alma kadnlarn kendi snfndan baka kadnlar ve erkeklerle beraberliini salar. Dncesi doru mu deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr

158

120. alma kadnlara almayanlara oranla sosyal hayat salar m? Darda almann faydalar nelerdir? (bilin kazanmalar ve siyasi kimlik edinmeleri olasl yksektir.) a)-Evet b)-Hayr 121. Kadnn birincil grevinin ev kadnl olarak grlmesi, kadnn alma yaamnda ykselmesini engel olur.Dncesi doru mu? Deerlendirir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 122. u konularda ite kadnlar ve erkekler arasnda farkllklar, ayrmclk oluyor mu? e girite Kazanlan crette, alma yerinde yaplan grevde te ykselmede a)-Evet b)-Hayr 123. Kadnlar sendikal faaliyetlerden alkoyan, a)-Aile sorumluluklar b)-Toplant saatleri c)-Yerlerin elverisizlii d)-Hepsi 124. Kadnlar engeller azaltldnda ve giderildiinde sendikal faaliyetlere daha fazla katlacaklardr. Dncesi doru mu? Bu engeller nelerdir? a)-Evet b)-Hayr 125. Kadnn toplumsal yaamda temel grevi ve sorumluluu ailedir. Balca uras ev ve ocuklarn bakm vs. dir. Dncesi doru mu? Deerlendir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 126. Kadn ii ya da erkek ii farklar vardr, bu normaldir. Dncesi doru mu deerlendir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 127. te ve evde idare, g bir erkeine aittir. Dncesi doru mu? Deerlendir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 128. Sendikal faaliyetlerle ilgilenmemenin temel nedeni nedir? Bilgisizlik, cahillik neden olabilir mi? a)-Evet b)-Hayr 129. Kadnlar, erkeklerin yapt ii yapamazlar. Kadnlar, kadn ii diye nitelen iler yapmallar. Dncesi doru mu? Kadn ileri nelerdir?... a)-Evet b)-Hayr

159

130. Kadnlarn sendikal katlm cretlerinden kesilen aidatlarla snrl dncesi doru mu? Deerlendir misiniz? a)-Evet b)-Hayr 131. Sendikal lgisizliin nedenleri: a)-Uzun ve sreli alma b)-Rekabetli alma c)-Gece alma d)-Ev ileri 132. ocuunuz var m? a)-ocuklu b)-ocuksuz 133. ocuk olduunda iten ayrlmay dnyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 134. ocuk olduu iin iten ayrldnz m? Ya da ara verdiniz mi? a)-Evet b)-Hayr 135.ocuunuza kim bakyor? a)-Krete baklyor b)-Evde aile byk, ebeveynler bakyor. c)-Eim bakyor d)-Bakc tuttuk 136. TV/Radyo izleme/dinleme gnde ortalama ka saat oluyor? a)-15-30 dakika b)-30-60 dakika c)-1-1,50 saat aras d)-2 saat zeri 137. Gazete/dergi okuyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 138. Kitap okuyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 139. ten ayrlmay dnyor musunuz? a)-Evet b)-Hayr 140.ten ayrlmay dnme nedeniniz? a)-Evlenerek iten ayrlmay dnyorum. b)-ocuum olduunda iten ayrlmay dnyorum. c)-ten ayrlma konusunda ailedeki erkeklerden bask oluyor. d)- koullar e)-Dier nedenler. 141.ten ayrlmay dnmeme nedeniniz nedir?

160

142. Siyaset ne demektir? 143.Devletle resmi ilikilerinizi nasl salyorsunuz? 144.Oy verirken neye dikkat ediyorsunuz? 145.En ok nasl politikalar beeniyorsunuz? 146.Einizle ayn partiye mi oy veriyorsunuz yoksa farkl partiye mi oy verirsiniz? 147.Oy verdiiniz parti sizi nasl etkiledi? Tantmlarn nasl yaptlar? Eve gelen oldu mu? 148.i haklarna ve kadn haklarna nem veren partiler hangileridir? 149. Kadnlar sanda nasl ekilebilir?

161