T.

C GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS VE SOSYAL GVENLK HUKUKU BLM DALI

SOSYAL SGORTALARDA KIZ OCUKLARININ SOSYAL GVENL

MASTER TEZ

Hazrlayan Vechiye Nuray CUMALIOLU

Tez Danman Prof. Dr. Hamdi MOLLAMAHMUTOLU

Ankara-2007

ONAY

Vechiye Nuray Cumalolu tarafndan hazrlanan Sosyal Sigortalarda Kz ocuklarnn Sosyal Gvenlii balkl bu alma, 27.07.2007 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan ve Sosyal Gvenlik Hukuku Anabilim dalnda Yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Prof.Dr. Hamdi MOLLAMAHMUTOLU

Prof.Dr. Emine Tuncay KAPLAN

Yrd.Do.Dr.Aydn BABU

 NDEK LER

NDEK LER KISALTMALAR GR

i iv 1

B R NC BLM GENEL OLARAK OCUKLARIN SOSYAL GVENL I. OCUK KAVRAMI VE OCUKLARIN SOSYAL GVENL K HT YACI 1. ocuk Kavram 2. ocuklarn Sosyal Gvenlik htiyac II. YOLLARI 1. Geleneksel Korunma Yollar A. Aile inde Korunma B. Sosyal Yardmlama C. Sosyal Yardm Kurumlar Eliyle Korunma a. Sosyal Yardm Dernekleri b. Sosyal Yardm Vakflar 2. Modern Korunma Yollar A. Sosyal Yardm ve Sosyal Hizmetler Sistemi a. Sosyal Yardm Sistemi b. Sosyal Hizmet Sistemi B. Sosyal Sigorta le Korunma 19 20 26 31 16 18 10 11 15 3 6

OCUKLARIN SOSYAL GVENL K BAKIMINDAN KORUNMA

ii

K NC BLM GEM TEN GNMZE TRK YEDE KIZ OCUKLARIN SOSYAL S GORTA LE KORUNMASI

I. TRK YE CUMHUR YET EMEKL SANDII DNEM 1. tirakinin Bamls Olarak 2. Hak Sahibinin Bamls Olarak 3. Hak Sahibi Olarak II. SOSYAL S GORTALAR KURUMU DNEM 1.Sigortalnn Bamls Olarak A. Hastalk Sigortas 2. Hak Sahibinin Bamls Olarak A. Kazas ve Meslek Hastal Sigortas B. Malullk Sigortas C. Yallk Sigortas 3.Hak Sahibi Olarak A. Kazas ve Meslek Hastal Sigortas B.lm Sigortas 4.2925 Sayl Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu III. BA-KUR DNEM 1.Sigortalnn Bamls Olarak 2.Hak Sahibinin Bamls Olarak 3.Hak Sahibi Olarak 4.2926 Sayl Tarm Ba-Kur Kanunu 68 70 71 74 55 62 67 51 52 53 45 45 37 40 40

iii

NC BLM TRK SOSYAL S GORTA HUKUKUNDA KIZ OCUKLARININ SOSYAL GVENL I. TRK SOSYAL S GORTA S STEM NDE KIZ OCUKLARININ KORUNMASINDA POZ T F AYRIMCILIK SORUNU

76

II.5510 SAYILI KANUNDA KIZ OCUKLARININ SOSYAL GVENL 3. Kz ocuu Kavram 4. Sigortalnn Bamls Olarak 5. Hak Sahibinin Bamls Olarak 6. Hak Sahibi Olarak A. lm Ayl B. Toptan deme C. Evlenme denei D. Cenaze Yardm E. Salk Yardm SORUNU 88 92 93 93 94 95 81 83 85

III. KIZ OCUKLARININ SOSYAL GVENL N N YETERL L

SONU KAYNAKA ZET ABSTRACT

100 104 109 111

iv

KISALTMALAR

AYMK : Anayasa Mahkemesi Karar a.g.e : ad geen eser a.g.m : ad geen makale aa : Aada BaK : 1479 sayl Ba-Kur Kanun Bkz : Baknz BM : Birlemi Milletler DMK : 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu dnt : Dipnot ESK : 5434 sayl Emekli Sand Kanunu HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu ILO : Uluslar aras alma rgt K : 4857 sayl Kanunu KHK : Kanun Hkmnde Kararname Kr : Karlatrnz ksc : ksaca m : madde MK : Medeni Kanun MY : Malullk Yallk lm RG : Resmi Gazete S : Say s : sayfa SGDD : Sosyal Gvenlik Dnyas Dergisi

SK : Sendikalar Kanunu sk : sayl kanun SSGSSK : Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu SSK : 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu SS Y : Sosyal Sigorta lemleri Ynetmelii TSSK : 2925 sayl Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu TBaK :2926 sayl Tarmda Kendi Nam ve Hesabna alanlar Sosyal Sigortalar Kanunu Yarg : Yargtay YKD : Yargtay Kararlar Dergisi Y BK : Yargtay tihad Birletirme Karar yuk:Yukarda

GR lkeler, maddi ve manevi mutlulua ulamak ve bar iinde yaamak istiyorlarsa olanaklarnn ounu, ocuklarn salkl bymelerine ve yetenekleri dorultusunda gelitirilmelerine ayrmak zorundadrlar. Bir toplumun refah ve mutluluu ile ilgili olan ocuun ve ocuk haklarnn korunmas sorunu, tm dnyada gnmzn en nemli sorunlarndandr. ada uygarln ve toplumun bu kadar nemli bir unsuru olan ocuun yetimesi, bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlaksal geliimi ile ilgili nlemlerin alnmas yannda, onun aile ve toplum iindeki yerini dzenleyen hukuk kurallarna da baldr. Hukukumuzda da ocuklarn zellikle de kz ocuklarnn sosyal gvenlik alannda gvence altna alnmaya alld grlmektedir. Kz ocuklarnn, erkeklerle ayn hkmlerle korunmas amalanm olsa da; tarihsel sre sonunda gelien aamada kz ocuklarnn, kltrel nedenlerle farkl dzenlemelerle korunmas gerektii anlalm ve bu ynde hkmler getirilmitir. nceleme konumuz kz ocuklar hakknda sosyal gvenlik

mevzuatmzda yer alan zgn dzenlemeleri ve farkllklar ortaya koymak, farkl sosyal sigorta kurumlar kapsamnda norm birlii amacna aykrlklar da dahil olmak zere sorunlar belirlemektir. dnda kalan ncelemenin kapsam sosyal sigorta sistemindeki uygulamadr. Ancak sosyal sigorta sosyal gvenlik alan da konunun nemi ve anlam bakmndan incelenmitir.

Bu alandaki farkl zm yollarnn bir an nce bulunmas ihtiyac dikkate alnarak kurum birletirilmi, 5502 sayl Sosyal Gvenlik Kurumu Kanunu erevesinde tek bir sosyal gvenlik kurumu

oluturulmutur. Bylece hukukumuzdaki karmaay gidermek amacyla norm birlii salanmaya allmtr. Elbette ki almamzda bu yeni dzenlemenin kz ocuklar asndan neler getirdii karlatrmal olarak ele alnmtr. almamz blmden olumaktadr. Birinci blmde, genel olarak ocuk kavram zerinde durulmu, ocuklarn sosyal gvenlik ihtiyac ve sosyal gvenlik bakmndan korunmas erevesinde, hem geleneksel korunma hem de modern anlamda korunma yollar ele alnmtr. Geleneksel korunma yollarna deinirken en temel kurum olan aile, sosyal yardmlama ve sosyal yardm dernekleri ile vakflar ele alnmtr. Modern korunma yollar olarak; sosyal yardm ve sosyal hizmet sistemi ile sosyal sigorta kapsam ortaya konulmutur. kinci blmde, gnmze kadar sosyal sigortalarn geirdii tarihsel sre ele alnm; 5434 sayl Emekli Sand Kanunu, 506 Sayl SSK., 1479 sayl Ba-Kur Kanunu, 2926 sayl Tarm Ba-Kur ve 2925 sayl Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu dnemi zerinde durulmutur. Son blmde ise; 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununda yer alan yeni ve farkl dzenlemeler ele alnmtr. Yeni yasa ile getirilmek istenen birlik anlaynn zellikle kz ocuklar asndan yeterlilii tartlmtr.

B R NC BLM GENEL OLARAK OCUKLARIN SOSYAL GVENL

Sosyal devletin gerekleme arac olan sosyal gvenlik kavram tm boyutlaryla deerlendirildiinde, insanln eski ve nemli bir gereksinmesinin somut bir belirtisidir. Bu gereksinme, yarndan emin olma isteidir. Sosyal gvenlik politikalarnn temelinde, kiiliin gelitirilmesi ve hatta insann mutluluu yatmaktadr. Toplumu ve bu toplumu oluturan bireylerin temelinde de ocuk yer aldna gre korunmaya en ok ihtiya duyan kesimi ocuklar oluturmaktadr.

I.OCUK KAVRAMI VE OCUKLARIN SOSYAL GVENL K HT YACI ocuklarn neden sosyal gvenlie ihtiyac olduunu tartmadan nce ocuk kavram zerinde durmak gerekmektedir. ocuu, toplumun ekonomik ve sosyal yapsndan soyutlamak mmkn deildir. Bu nedenle ocuk kavram zerinde durulmadan topluma ve hukuka ilikin sonular karmak yanl olacaktr. 1. ocuk Kavram Hukukta ocuk kavram, k yetikinden ayrmak amacyla kullanlmaktadr. ocukluk yandan yetikinlik yan ayran snr, blgeye , sosyal evreye, yaa,dinsel ya da kiisel grlere gre deimektedir. Hukukta belli bir yan (on sekiz) altndakiler ocuk olarak kabul edilir. 1

Emine AKYZ: ocuun Haklarnn ve Gvenliinin Korunmas(Ankara, 2000) , 67.

1989 BM ocuk Haklar Szlemesi m. 1; ocuu on sekiz yandan kk insan olarak tanmlanmtr. zel korumaya alnan, zel haklara ve ayrcalklara kavuturulan ocuklar kk ocuklardr. Bu ocuklar on sekiz yan altnda olup, henz ergenliklerini kazanamam olan ocuklardr. Hukuksal bakmdan ocuk kavramnn ne anlama geldii, ocuun hangi andan hangi yaa kadar yardma ve korunmaya muhta olduu sorusunun yantna baldr. Kukusuz ocuk yaamnn ilk anndan itibaren yardma ve korunmaya muhtatr. Fakat bu yardm ve koruma ne zamana kadar devam edecektir? Bu sorunun yantn sosyal gvenlik erevesinde gerekmektedir. Trk sosyal gvenlik sisteminde dier hukuk dallarndan farkl dzenlemeler olmasnn sebebi, sosyal gvenliin tanmnda yatmaktadr. Sosyal gvenlik, kiilerin sosyal tehlikelerin zararlarndan kurtarlma gvencesidir, denilebilir.2 ocuklarn korunmas sadece i mevzuatmz iin geerli olmamakta benzer hkmler uluslararas dzenlemelere de konu olmaktadr. ocuk Haklar Szlemesine gre, ocuk, sal, eitimi ve gelimesi asnda saknca oluturulan ilerde altrlmamaldr. (m. 32) Trkiye Cumhuriyetinin onaylad bir dizi ILO Szlemesi ile Avrupa Sosyal art ayn dorultudadr. Anayasamza gre de kimse yana uygun olmayan bir ite altrlamaz. ocuklar alma artlar bakmndan zel olarak korunurlar. (m. 50) Trk i hukukunda ocuklar belli yatan kk yalarda altrma yasaklaryla, ar ve tehlikeli ilerde yer ve su altnda, elence yerlerinde
2

verebilmek

iin

ilgili

yasa

hkmlerine

bakmak

Mjdat AKAR: Sosyal Sigortalar Uygulamas,8.bas( stanbul,2006), 6.

altrma yasaklaryla, alma sreleri snrl tutularak, dinlenmeleri salanarak, renim olanaklar gzetilerek, cret alacaklar korunarak, salk yoklamalarna zen gsterilerek korunurlar. 3 On iki yandan kk ocuklarn ii ve rak olarak altrlmasn yasaklayan Umumi Hfzshha K.dan ( m. 173) sonra karlan K. on iki olan bu asgari ya on bee karmtr. Yalnz hafif ilerde on drt yan doldurmu ocuklar da alabileceklerdir. ( m. 71) On alt yan doldurmam ocuklarn ar ve tehlikeli ilerde altrlmalar yasaktr. (m. 85) On sekiz yandan kk ocuklarn yer ve su altnda altrlmalar yasaktr. ( m. 72) Sanayi ilerinde on sekiz yandan kk ocuklar gece altrlamazlar. ( m. 73)4 On sekiz yandan kklerin iki, elence, oyun ve almas izne bal yerlerde altrlmas yasaktr. (Polis Vazife ve Salahiyet K. m. 12 ) Ayn ekilde Meslek Eitimi Kanunu da benzer korumalar salamay amalamtr. On be yandan kk ocuklar gemilerde, on sekiz yandan kk ocuklar da gemilerin makine dairelerinde altrlamazlar. ( ILO nun Trkiye Cumhuriyeti tarafndan da onaylanm 15 ve 58 sayl Szlemeleri ) ocuk, hem i hukukta hem uluslararas hukukta korunmaya muhta grlmtr. Kiileri sosyal her zaman ve

tehlikelerden

istismardan korumak lkelerin ilk planda nem verdii bir gereksinimdir. Dolaysyla ocuklarn bu yardma iki kat fazla ihtiyac olduu gerei gz nne alnarak zgn dzenlemelerle bu sorun giderilmeye allmtr.

3 4

Rona SEROZAN: ocuk Hukuku( stanbul, 2000), 237. Hamdi MOLLAMAHMUTOLU: Hukuku(Ankara,2004), 286

lkemizde de onaylanarak yrrle giren ILOnun 182 nolu Kt artlardaki ocuk iliinin Yasaklanmas ve Ortadan Kaldrlmasna likin Acil nlemler Szlemesi5 17 Haziran 1999 tarihinde ILO tarafndan kabul edilmitir. 18.5.2001 tarih ve 2001/2528 sayl Bakanlar Kurulu karar ile ilgili szleme kabul edilmi ve uluslar aras dzenlemeler ulusal mevzuata da yanstlmtr.

2. ocuklarn Sosyal Gvenlik htiyac ocuklar toplumumuzun en fazla korunmay gereksinen kesimidir. Onlar bedensel, zihinsel, ekonomik ve sosyal ynden en gsz ve en baml insanlardr. gleri ve cinsellikleri acmaszca smrlr. ocuklar dvlr ve svlr. Onlarn dertlerini anlatacak dilleri, karlarn savunacak deneyimleri ve gereksinimleri karlayacak paralar eksiktir. Haksz ve keyfi baskya direnemezler. stelik birlikten ve kulisten oluturabilecek dernekleri, sendikalar ve lobileri yoktur. Hukukun asl ilevi kendilerini zaten zgleriyle koruyabilecek olanlar deil de grece gszleri korumak olduuna gre, ocuklar hi kukusuz hukukun balca konusunu oluturacaklardr. Bu nedenle ocuklarn sosyal gvenlik anlamnda korunmas kanlmazdr. Btn dnyada ocuklarn korunmas adna yaplan almalarn hepsi bu amaca hizmet etmektedir6. ocuk Haklar Szlemesinde yer alan haklar btn ocuklar iin geerlidir. Devletler bu Szlemede yazl olan haklar her ocua kendisinin ya da ailesinin rk, rengi, cinsiyeti, dili, dini, siyasal ya da dier alanlardaki grleri, ulusal, etnik ya da toplumsal kkeni, mlkiyet
5 6

RG. 27.6.2001/2445 Sait D L K: Sosyal Gvenlik(Ankara,1992), 108

durumu, doumla ya da baka trl edinilmi konumu nedeniyle hibir ayrm yapmakszn tanrlar. ( m. 2/1 ) ocuk Haklar Szlemesinin bu ilkesi dorultusunda yasalarmzda da kurallar vardr. 1982 Anayasasnn 10. maddesine gre, herkes dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri nedenlerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Milli Eitim Temel Kanunu, bu ilkeyi eitim eitlii asndan ele almtr. Eitimde hibir kiiye, aileye, snfa ayrcalk tannamaz. Ancak eitimde yasal boyutta bir cinsiyet ayrm sz konusu olmad halde, kz ocuklarnn eitimi dktr. Kz ocuklarnn da gereksinimlerini karlayacak ve onlara yaam becerisi kazandracak nitelikli eitim grmeye haklar vardr. Eitimde cinsiyete dayal her trl n yarg kaldrlmaldr. 7 UNICEFe gre, kz ocuklarnn eitim hakknn geekletirilmesinin toplumsal yararlar yannda bir ok faydas vardr. yle ki; Eitim grm annelerin ocuklarnn, zellikle kzlarnn eitim anslar daha yksektir. Kadnn eitim dzeyi ne kadar yksekse, frsatlar ve seenekleri de o kadar zenginlemekte, aile ya da evre tarafndan baskya ve smrye urama olasl da o kadar azalmaktadr. Eitimli kadnlar, kalknma giriimlerini daha kolay kabul etmekte, bu giriimlere katlp onlar etkilemekte ve kendi kzlarn okula gndermektedirler.

Emine AKYZ:a.g.e, 401.

Kadnlar eitimlerine ne kadar uzun sre devam ederlerse o kadar ge evlenmekte ve daha az doum yapmaktadrlar. ocuk Haklar Szlemesine gre, ocuk sosyal gvenlik hakkna sahiptir. Devlet, bu hakkn tam olarak gereklemesini salamak iin gerekli nlemleri alr. ( m. 26 ) Tehlike ile karlaan ve yoksullua den bireye asgari bir gvence salamak, sosyal gvenliin varolu nedenidir. Yaamdan doan riskleri nlemek ve bunlarn yaratt sorunlarn tek bana stesinden gelmek bireyin gcn ok amaktadr. Bu nedenle gnmzde sosyal devlet, kiileri risklere kar korumak, onlarn gelecee gvenle bakmalarn salamak grevini stlenmitir. 8 Gszleri korumaya ynelik sosyal hukukun nemli bir uzantsn oluturan sosyal yardm ve gvenlik hukuku, deiik yaam, salk ve geim risklerine kar bireyi koruyup gvence altna alr. Ana babalar tarafndan dlanm olan korunmaya muhta ocuklar, snmac ocuklar, parasal skntya dm yetimler, teviki gereksinen yetenekli kkler ve zel eitim gereksinen zrl ocuklar bu sosyal korunmann ve kayrmann balca zneleridir. Uluslar aras alma rgt (ILO)nn Sosyal Gvenliin Asgari Normlar Hakkndaki 102 sayl Szlemesine gre bu toplumsal riskler; hastalk, isizlik, yallk, i kazalar ve meslek hastalklar, aile ykleri, analk, sakatlk ve lmdr. te sosyal gvenlik kiiyi yaamnda karlat bu riskler karsnda korumay amalar. Anayasann sosyal ve ekonomik haklar ve devler blmnde ocuklarn
8

ve

genlerin

sosyal

gvenlikleriyle

ilgili

hkmler

Emine AKYZ: a.g.e, 386.

bulunmaktadr. Bunlarn en nemlileri ailenin korunmas, sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmas gerekenler, eitim ve renim hakk ve devi baln tayan maddelerde yer almaktadr. Erkek ocuun babasnn sosyal gvenlik olanaklarndan yararlanmas, onun renim durumuna gre farkllk gstermekle birlikte, en ok 25 yana kadar srer. Buna karn kz ocuklarnn babasnn sosyal gvenlik olanaklarndan yararlanmas, renim durumlarna baklmakszn yaam boyu srer ( kocas ile evli olduu sre dnda ).9 Bu durum, norm ve standartlardaki farkllklar gidermek amacyla hazrlanan Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ile dzeltilmeye allmtr. Grnte erkek ocua hakszlk yaplyormu gibi grlen bu farkl uygulama, aslnda erkek egemen yaamn srdrlmesinin aralarndan biri haline dnmektedir. Toplum okuyarak nitelikli bir emek esi haline dnmesini ve ardndan da alma yaamnda srekli bir rol almasn istemedii kzlarn, riskler karsnda, sokakta kalmasn da istememektedir. Onun iin, kocasndan ayrlsa bile, babasnn sosyal gvenliinden yararlanmasna ya da hi evlenmemise yaam boyu babasnn gvencesi altnda risklerden korunmasn salamaktadr.10 Pek ok dier lkede ve Trkiyede sosyal gvenlik sisteminin temel kanunlarnda ve uygulamada, kadnlarn emeklilik ya erkeklerden 5 yl daha erken olarak tespit edilmitir. Ayrca Anayasada ve alma hayat ile ilgili mevzuatta da kadnlar koruyucu hkmler yer almaktadr. Birka byk metropol yerlemede ok kk bir kitle dnda, alan kadn;hem ite, hem de evde btn sorumluluklar stlenerek ift mesai yaparken, kadna verdii yer ve rol deitirme gl eken erkekler iin
9

Grhan F EK: Sosyal Gvenliin Cinsiyeti, MBD,XXVIII, 239(Ankara 2003), 320. Grhan F EK: a.g.m, 321.

10

10

halen i saatleri ve dinlenme saatleri anlay geerlidir. Bu ifte sorumluluun sonular ise, kadnn yorulmasna yol amaktadr. Kanun koyucu, bu nedenlerle alan kadna 5 yllk bir tolerans salamtr.11 Tm insan haklar belgelerine ve T.C. Anayasasndaki ak syleme karn, lkemizde, kadnlarn sosyal gvenlii, eer almyorlarsa ya babalarnn ya da kocalarnn zerinden salanr. Bu yaam boyu srer. Sosyal gvenliin, alma eksenli kurulmas, cinsler asndan bir eitsizlie yol aar. te bu eitsizlii dengelemek amac ile mevzuatmzda kadna zg dzenlemeler yer almaktadr.

II. OCUKLARIN SOSYAL GVENL K BAKIMINDAN KORUNMA YOLLARI

Sosyal

gvenlik

sisteminin

gnmzdeki

durumunun

daha

iyi

anlalmasnda, bu sistemin geirmi olduu aamalarn ve geliiminin bilinmesi gerekirlidir. Bu balamda sosyal gvenlik sisteminin fakl kken ve kaynaklar mevcuttur. Bu kaynaklar, geleneksel ve modern vastalar olarak ayrlabilir.

1. Geleneksel Korunma Yollar

ocuk ilk olarak aile iinde varln srdrmesi nedeniyle, toplumun temelini oluturan ekirdek kurum olan aile iinde korunma esas tekil
11

Trkiyede Erken Emeklilik Uygulamas ve Deerlendirmesi, Sosyal Planlama

Bakanl(Ankara,1986), 31

11

etmektedir. Aileler bir araya gelerek, toplumlar oluturmu ve bylece toplumlar gelecekte karlaabilecekleri mterek tehlikelere kar belli dayanma mekanizmalar gelitirmitir. Sosyal dayanma ve bunun sonucunda sosyal yardm kurumlar eliyle ykn datlmas zorunlu hale gelmitir.

A. Aile inde Korunma

Birey

ve

toplum

arasndaki

olumlu

ilikiler,

aile

aracl

ile

kurulabilmektedir. Ailenin ilevleri ya da bunlar arasndaki ncelik sras deiegelmesine karn aile, deiik biimlerde de olsa tm toplumlarda tarih boyunca vardr. Toplumun ilk ve doal ekirdei olan aile hem bireyin fizik, entelektel ve moral geliiminin doal koullarn salar, hem de devletin zerinde gelitii sosyal temellerden birini oluturur. ocuk aile iinde doar ve aile evresinde edindii eitimle biimlenir ve geliir. ocuun yetitirilmesi, eitilmesi ve toplumun salkl bir yesi haline getirebilmesi iin en uygun ortam ailedir. Aile ocuun beslenme, korunma, salk, sevgi, gven, eitim ve toplumsallama gibi temel gereksinimlerini karlayan en nemli kurumdur. Toplumlar temel deerlerini aile aracl ile yeni kuaklara aktarrlar. Ana-babann ve ailedeki dier bireylerin tutum ve davranlar bu ilk yaantlarn rlmesinde byk nem tar. Dengeli, duygusal ve toplumsal etkileimin gl olduu aile ortamnda yeterli sevgi ve sevecenlik iinde byyen ocuklar, geliimleri iin gerekli deneyimleri elde edebilirler. ocuun sosyal bir kiilik kazanmas bakmndan ilk ocukluk yllarnda kendisine tannan deneyim frsatlarnn nemi byktr.

12

Bu dnemde ocuk sosyalleirken bir zdeleme modeline ihtiya duyar. Kiiliin geliiminde ve karakterin oluumunda temel zdeim modelleri ise ana-babadr. Hogrl, zgvenli ve demokratik aile ortamlarnda byyen ocuklar arkadalaryla ilikilerinde daha etkin, daha giriken, yaratc fikirler ne srebilen, fikirlerini serbeste syleyebilen ocuklar olmaktadrlar. Ksaca sylemek gerekirse ocuun gelimesi ve sosyallemesinde, dolaysyla haklarnn ve gvenliinin korunmasnda aile ortam birinci derecede nemlidir. Ailenin bu ilevlerini yerine getirebilmesi iin aile ii ilikilerin dzenli salkl olmas gerekmektedir. Bu nedenledir ki, hemen hemen btn hukuk sistemleri aile ile yaknda ilgilenmekte, onun dzenli ve salkl ilemesi iin gerekli nlemleri almaktadrlar. Esasen ailenin, bireyin ve devletin varl ve gelimesi ynnden tad nem gz nne alndnda, grevlerinin bilincine sahip olan bir devletin aileyi korumasz brakmas dnlemez. nk, ailenin salkl olmas, ocuklarn, dolaysyla tm toplumun ve devletin salkl olmasnn n artdr12. Uluslar aras belgelerin en nemlilerinden biri olan nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 6. maddesine gre, aile toplumun, doal ve temel birimidir ve toplum ve devlet tarafndan korunur. Birlemi Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslar aras Szlemesinin 10. maddesine gre, Toplumun doal ve temel grup birimi olan aileye, zellikle kurulabilmesi iin ve ocuklarn yetimesi ve eitiminden sorumlu olmas nedeniyle, mmkn olan en geni koruma ve yardm salanmaldr.

12

Rona SEROZAN: a.g.e., 105.

13

Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslar aras Szlemesinin 23. maddesinde Aile, toplumun doal ve temel grup birimidir ve toplum ve devlet tarafndan korunma hakkna sahiptir ifadesine yer vermitir. Avrupa Sosyal artnn 16. maddesi, bu art imzalayan devletleri, toplumun temeli olan aileyi, ekonomik, toplumsal ve hukuksal bakmlardan korumakla ykml tutmutur. Ayrca 17. maddesi, taraf devletlere analarn ve ocuklarn sosyal ve ekonomik korunma hakknn etkin biimde kullanlmas iin, uygun kurulu veya hizmetlerin kurulmas dahil, bu amaca uygun ve gerekli tm nlemleri alma grevini vermektedir. Avrupa nsan Haklar Szlemesi de aile yaamnn korunmas ve evlenme zgrlnden sz etmektedir.(m. 8,12) 20 Kasm 1989 tarihli Birlemi Milletler ocuk Haklarna Dair Szlemenin nsznde ocuun kiiliinin tam ve uyumlu olarak geliebilmesi iin mutluluk, sevgi ve anlay havas iindeki bir aile ortamnda yetimesinin gereklilii ile ailenin kendisinden beklenen sorumluluklar tam olarak yerine getirebilmesi iin gerekli koruma ve yardm grmesinin zorunlu olduu belirtilmektedir. Ayrca Szlemenin 5,7,9,10,18 ve 27. maddelerinde ocuun aile ierisinde ana-babas tarafndan yetitirilmesi ve korunmasna;devletin bu amala aileye yardm etme ykmllne ilikin ayrntl hkmler bulunmaktadr. ocuk Haklar Szlemesinin 18. ve 27. maddelerine gre, taraf devletler ocuun yetitirilmesinde ve gelimesinin salanmasnda anababann birlikte sorumluluk tadklar ilkesinin tannmas iin her trl abay gsteririler ve ocuun yetitirilmesi konusundaki sorumluluklarn kullanmada ana-babaya yardm ederler; alan ana-babann ocuk bakm ve hizmet tesislerinden, ocuklarnda bu hizmet ve tesislerden yaralanma hakkn salamak iin uygun olan her trl nlemi alrlar.

14

Szlemenin 10. maddesi ise, ailenin yeniden bir araya gelmesi, ocuk veya ana-babas tarafndan ailenin birlemesi amalaryla bir taraf devlet lkesine girme ya da onu terk etme konusunda yaplan her bavurunun taraf devletlerce olumlu, insani ve ivedi bir tutumla ele alnacan hkme balamaktadr. 1982 Anayasasnda aileye ilikin temel madde Sosyal ve Ekonomik Hak ve devleri dzenleyen nc blmn ilk maddesidir. Ailenin korunmas baln tayan bu madde yledir: Aile, Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda eitlie dayanr. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilat kurar(m. 41). Bu maddenin gerekesinde, millet hayat bakmndan ailenin kutsal bir temel olduu, bu nedenle de ailenin refahn, dirlik, dzen ve barn korumann Devletin devi olduu belirtilmitir13. Anayasa baka maddelerde de aileden sz etmektedir. Anayasann 20/I. maddesine gre herkes zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz. Bu maddeyle Anayasa aileye mdahaleyi yasaklamtr. Bu maddeyi sadece kiilerden aileye gelebilecek tecavzlerin yasaklanmas biiminde deil, Devletin de aileye mdahalesini yasaklayan bir hkm olarak yorumlamak gerekir. nk, kiinin aile yaam zel yaamnn en mahrem parasn oluturur. Kiilii koruyan kurallardan kiiliin bir paras olarak aile de yaralanr.

13

Sunay L: Aile Yaam ve Gereksinimler, Sosyal Hizmette Yeni Yaklamlar ve Sorun Alanlar(Prof.Dr.Nihal Turana Armaan),Hacettepe niversitesi Sosyal Hizmetler Yksekokulu Yayn No: 008(Ankara,2001), 145

15

Aileye ilikin bu hkmlerin amac, aileyi salam temeller zerine oturtmak, aile birliini korumak ve aile kurumunu, bu kurumda yaayanlar iin olduu kadar, toplum iin de en gvenilir huzur ve mutluluk yuvas haline sokmaktr. B. Sosyal Yardmlama Sosyal yardm, toplumun rgtlenmesiyle dorudan ilintili olarak ortaya kan yoksunlama olgusunun hafifletilmesine, geciktirilmesine, geici olarak giderilmesine kar insani bir hizmet alandr. Sosyal yardm, mutlak anlamda insani bir olgudur. Onu harekete geiren bizahiti insann varldr. Toplum, sosyal yardm olgusuna gerekli sorumlulukla yaklamad takdirde, deyecei maliyet ok daha byk olmaktadr. nsani yaam, ancak insann yoksunluklarnn ortadan kaldrlmas ile mmkn olabilecektir. Sosyal yardm, hizmet sunumunda mutlak insani yoksunluu nceleyerek, greli yoksunlua doru bir alm sunmaktadr. Toplumsal yapnn en ok madur ettii insan kitlesi sosyal yardm hizmetlerinin nceliini oluturmaktadr. Dolaysyla, sosyal yardm hizmetleri ihtiyarilikten, poplizmden, partizanlktan uzak hizmetlerdir. En geni anlam ile sosyal yardm, yerel ller iinde asgari seviyede dahi kendisini ve bakmakla ykml olduu kiileri geindirme olanandan kendi ellerinde olmayan nedenlerden dolay yoksun kalm kiilere, resmi kurulular veya kanunlarn verdii yetkiye dayanarak yar resmi veya gnll kurulularca muhtalk tespitine ve kontrolne dayal olarak yaplan ve kiileri en ksa srede kendi kendilerine yetecek hale getirmek amacn tayan parasal ve nesnel sosyal gelirden oluan bir sosyal gvenlik yntemi ve bir sosyal hizmet alandr14.

14

Cevdet lhan GNAY: ve Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri(Ankara,2004), 567

16

Gnmzde yoksunluk, insani yoksunluun olumasnda en belirleyici faktr olmas nedeniyle, sosyal yardm hizmetlerinin odakland temel sorun olmaktadr. Dolaysyla, sosyal yardm hizmetleri, yoksulluun temel belirleyici olduu bir alanda hizmet retmek durumundadr. Mutlak yoksulluk snrnn altndaki ailelerin belirlenmesi almalar balatlm ve bu ailelere etkin sosyal yardm programlar uygulanmaktadr. Yoksulluun tespitinde objektif yntemler kullanlmaya balanm ve bu yntemler kullanlarak belirlenen yoksul aile ocuklar iin eitim ve salk yardm programlar hzlandrlmtr. C. Sosyal Yardm Kurumlar Eliyle Koruma Organize edilmi sosyal yardmlama kurumsallam sosyal

yardmlama olarak da ifade edilmektedir. Bu tekniin temel zellii kiiler aras yardmlamann bir takm kurumlar aracl ile yaplmasdr.sosyal yardmlamada organizasyonlar sosyal yardmlamann eksiklerini giderdikleri gibi, onun sosyal gvenlik fonksiyonunu da artrmlardr. a. Sosyal Yardm Dernekleri Anayasaya gre her Trk vatanda nceden izin almakszn dernek kurma hakkna sahiptir(m. 33). Dernekler Cumhuriyetin ilk yllarnda zellikle devletin zendirmesi ve nderlii altnda kurulmutur. Bugn Trkiyede kurulmu sosyal yardm amal bir ok dernek vardr. Sosyal gvenlik ihtiyac, ncelikle kiisel tasarruflarla salanmaya allm, zamanla, kiilerin birbirleriyle yardmlamalar sonucu, yardm sandklar kurulmu, zel ve sosyal sigorta kurulular ortaya km; bunlarn ulamad alanlara sosyal yardm ve sosyal hizmetlerle ulalmaya allmtr.

17

Sosyal sigortalar, Trk sosyal gvenlik sisteminin temel sosyal gvenlik messesesi olarak organize edilmi ve ekillenmitir. Kamu sosyal gvenlik harcamalar ile hizmetleri snrl kalmaktadr. Ancak Trkiyede tarihsel perspektifte zengin bir vakf ve sosyal yardm kltr sz konusu olduundan yiyecek, renim, barnma ve salk konularnda yaplan yardmlar, kmsenmeyecek boyutlardadr15. Yardm sandklaryla yardmlamada, bakalarnn katks sz

konusudur. Bu sandklar, karlkl yardmlama, dayanma ve toplu tasarruf esasna dayanrlar. Ticari kurulu olmayan ve sigorta tekniinin aksine herhangi bir arac kabul etmeyen bu tr yardmlama sandklar, tehlikelere kar yelerine gvence salamaya almlardr. Ayn ekilde bunlara sosyal yardm dernekleri de denilebilir. Bu sandklarda, tehlikenin sonularnn yeler tarafndan karlkl paylalmas sz konusudur. Bu yardmlama yrtlmektedir. Tarihte grd ilevleri nedeniyle bu tr derneklerin sosyal gvenlik konusundaki hizmetleri kmsenemez. Zira, zel ve kamu yardmlarnn, kiileri karlatklar riskleri hafifletmede yetersiz kald bir dnemde, sosyal yardm dernekleri, kiilerin karlatklar risklerin zararlarn azaltmada ok nemli bir rol yerine getirmilerdir. Ancak, bu tr yardm derneklerinin yaamlarn srdrebilmeleri, yeleri ile ye gelirlerinin arta bal bulunmaktayd. Aksi takdirde yaplan yardmlar yetersiz kalmaktayd. Nitekim, zamanla bu tr dernekler, devlet yardm istemek zorunda kalmlardr. zellikle aile fertlerinin de gvence altna alnmas gerektiinden, yardm sandklar sistemi yetersiz kalmtr. sandklarndaki iler, ye temsilciler tarafndan

15

Nesrin KOAR: Sosyal Hizmeterde Sosyal Yardm Alan(Ankara,2000), 14

18

b. Sosyal Yardm Vakflar Vakflar mal topluluu niteliinde hkmi ahsiyete haiz kurululardr. Vakf belki bir amac gerekletirmek maksadyla belirli bir parann veya para ile ifade edilebilen deerin, eyann tahsis edilmesi ile doarlar. Vakf en eski sosyal yardm organizasyonlarndan biridir. Vakf eklinde organizasyon ile ferdi sosyal yardmlar kiinin mrnn tesine kadar gidebilmektedir. Vakflar bir taraftan yardm yapacaklar iin araclk eder iken dier taraftan ise yardmlamay tevik ederek kolaylatrmaktadr16. Osmanl mparatorluu dneminde temeli vakf messesesine dayanan eitim ve salk kurumlar olan Dar- ifalar bu nitelikteki kurumlardr.bu messeselerin vakfnamelerinde gelirlerinin neler olduu ve nasl kullanlaca ayrntl olarak belirtilmitir. 3294 sayl Sosyal Yardmlama ve Dayanma Tevik Kanunu ile fakru zaruret ve muhta durumda bulunan kanunla kurulu sosyal gvenlik kurulularna tabi olmayan ve bu kurululardan aylk gelir almayan vatandalar iin geici olarak kk bir yardm veya eitim retim imkan salanmas halinde topluma yararl hale getirilecek, retken duruma getirilecek kiilere destek klr. Bu yasay uygulamak amac ile 5263 say ve 1.12.2004 tarihli Yasayla Sosyal Yardmlama ve Dayanma Genel Mdrl kurulmutur. Bu Kanunun amac; fakru zaruret iinde ve muhta durumda bulunan vatandalar ile gerektiinde her ne suretle olursa olsun Trkiyeye kabul edilmi veya gelmi olan kiilere yardm etmek, sosyal adaleti pekitirici

16

Kadir ARICI: Sosyal Gvenlik Dersleri(Ankara,1999), 70

19

tedbirler alarak gelir dalmnn adilane bir ekilde dalmn salamak, sosyal yardmlama ve dayanmay tevik etmektir. Bu Kanunda n grlen hizmetlerin gerekletirilmesi iin

Babakanla bal ve T.C Merkez Bankas nezrinde Sosyal Yardmlama ve Dayanma Tevik Fonu kurulmutur. Sosyal Yardmlama ve Dayanma Tevik Fonunda toplanan

kaynan lke apnda ihtiya sahibi vatandalara nakdi ve ayni olarak datlmas ve bu kanunun amacna uygun faaliyet ve almalarda bulunmak zere her il ve ilede Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflar kurulmutur. Mlki idare amirleri vakfn tabi bakanlar saylr. Yasa erevesinde renci burslar, evli rencilere yardm, yurt inas ve iletimi, yiyecek, giyecek, yakacak yardm, geici yardm, kitap,krtasiye yardm, evlenme, snnet, defin yardmlar gibi ayni, nakdi ve hizmet yardmlar mevcuttur17. 2. Modern Korunma Yollar Geleneksel anlamda korunmann tesinde modern anlamda korunma yollar, Devlet eliyle korunmay amalamtr. Sosyal gvenlik sistemimizin nemli aya olan sosyal yardm , sosyal hizmet ve son olarak sosyal sigorta, en nemli sosyal gvenlik tekniidir. A. Sosyal Yardm ve Sosyal Hizmetler Sistemi le Korunma

Kiilere, ilgilinin parasal katks bulunmakszn yardm ve hizmet salayan sosyal gvenlik rejimi, sosyal yardm ve sosyal hizmetlerden
17

Nesrin KOAR: a.g.e., 70

20

oluur. Sosyal yardm ve hizmetlerde, yaplan edimle ilgilinin buna katks arasnda dorudan bir iliki bulunmamaktadr. Sosyal yardm ve hizmetler, toplumun kendi ellerinde olmayan nedenlerle yoksul ve bakma muhta duruma den bireylerine veya kesimlerine insanlk onuruna yarar asgari bir yaam dzeyi ve evreye uyumlarn salamak iin devlet ve gnll zel kurulularca sosyal ve ekonomik yardm ve hizmetler sunulmasn amalarlar. lkemizde bugn yrrlkte bulunan mevzuat ve doktrindeki grlerin altnda sosyal gvenliin, esas itibariyle sosyal sigortalar(katlmal sosyal gvenlik rejimi) ile tamamlayc nitelikte sosyal yardmlar ve sosyal hizmetlerden(katlmasz sosyal gvenlik rejimi) olutuunu ifade etmek yanl olmaz. Sosyal yardmlara sosyal hizmetler arasnda her ne kadar kesin bir izgi izmek imkan yok ise de sosyal hizmetler, devlet btesi yansra gnll zel kurulular tarafndan da karlanmas, daha ok hizmet sunmaya ynelik ve daha geni kapsaml olmas bakmndan sosyal yardmlardan ayrlrlar. Oysa sosyal yardmlar sadece devlet btesinden karlanr, okluk parasal edimler eklinde ortaya kar ve ilgi alan daha dardr18.

a. Sosyal Yardm Sistemi

Sosyal

yardmlarn

zellii,

yardma

muhta

duruma

den

vatandalara devlet btesinden para yardm yaplmasdr. Sosyal yardmlar, zorunlu katlma ilkesine dayanmayan ya da katlma ile karl arasnda bir iliki bulunmayan genel Devlet btesi ya da belirli

18

Yusuf ALPER: Trkiyede Sosyal Gvenlik ve Sosyal Sigortalar( stanbul,2003), 86

21

bir amaca ayrlm zel vergilerle finanse edilen kamu yardmlar olarak tanmlanabilir.19 Tazminat karakteri tayan sosyal yardmlarn ortak zellii, kamu hizmetinde iken ya da kamu yararna alrken zarara urayan bireylere dorudan doruya devlet btesinden parasal yardm yaplmasdr. Dier bir anlatmla, zararn olumsuz etkilerini telafi edici bir amaca yneliktir20. Anayasann 61. maddesi de devlete, harp ve grev ehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri koruma ve toplumda kendilerine yarar bir hayat dzeyi salama devi yklemitir. 11.8.1941 tarih ve 4109 sayl Kanun21, hazarda ve seferde 45 gnden fazla sreyle askerlik hizmetinde bulunanlarn muhta ailelerine yardm yaplmasn ngrmtr (m. 1). Bu yardmlardan askere giden kiinin usul ve fruu, kars, kz ve erkek kardeleri, geimleri onun tarafndan salanmakta olmas ve yerel llere gre geimlerini salayacak ne kendilerinin ne de askere gidenin geim arac ve olana bulunmamas artyla yararlanrlar (m. 2). Yardm miktar, asker ailesine bulunduklar yerde en az geim olana salayacak derecede, uzunluu ise askerlik sresince olacaktr. 1005 sayl Kanunda22 milli mcadeleye katlp, stiklal Madalyas alm olanlarla, 1950-1953 arasnda Kore savalarna fiilen katlm Trk vatandalarna ve 1974 ylnda gerekletirilen 1. ve 2. Kbrs Bar Harekatna Kbrsta fiilen grev alarak katlm Trk vatandalarna hayatta bulunduklar srece vatani hizmet tertibinden aylk balanmas

19 20 21 22

Ali GZEL/ A.Rza OKUR: Sosyal Gvenlik Hukuku,9.bas( stanbul,2003), 582. Nesrin KOAR: a.g.e, 116. RG., 15.8.1941, 4887 RG., 24.2.1968, 12835

22

ngrlmtr. Hak sahibinin lm halinde bu aylk dul ee %75 orannda balanr. Dul e evlenirse aylk kesilir.23 3292 sayl Kanunun24 amac, hibir karlk ve menfaat gzetmeksizin stn baar ve gayretle Trk Vatanna hizmet etmi ve bu hizmetleri belgelenmi olan Trk vatandalarna veya bunlarn lmleri halinde muhta duruma den aile fertlerine vatani hizmet tertibinden balanacak aylklarn usul ve esaslarn dzenlemektir(m. 1). Aylk alanlarn lmleri halinde, lm tarihini izleyen aybandan itibaren lenlerin dul ve yetimlerine, 5434 sayl Kanunun 67. maddesinde belirtilen ayla mstahak dul ve yetimlerine yaplan demelerde esas alnan unsurlara ve ayn Kanunun 75 ve 108. maddelerinde yer alan hkmlere gre dul ve yetim ayl balanr. Yurt iinde ve dnda meydana gelen terr olaylar sonucunda hayatn kaybeden, sakatlanan ya da yaralanan baz kamu grevlilerine veya ailelerine tazminat verilmesi ya da aylk balanmas son yllarda karlan baz kanunlarla kabul edilmitir. Bunlardan, 3.11.1980 tarih ve 2330 sayl Nakdi Tazminat ve Aylk Balanmas Hakknda Kanun, i gvenlik ve asayiin korunmas ve kaakln men, takip ve tahkiki konularnda grevlendirilen emniyet, silahl kuvvetler, Jandarma Genel Komutanl, M T mensuplar, ar, mahalle ve kr bekileri, gmrk muhafaza amir ve memurlar, hakim, savc ve savc yardmclar ile gven ve asayiin korunmas konularnda hizmet gren dier kamu personeli ile sivillerden bu grevleri dolaysyla yaralanan veya sakatlananlara, lmlerinde ise miraslarna devlet btesinden tazminat verilmesini ya da aylk balanmasn ngrmtr. Bu konuda bir de ynetmelik karlmtr.25
23 24 25

Bu hkm 4432 sayl Kanunla eklenmitir, RG. 8.8.1999, 23780. RG., 3.6.1986, 19120. RG., 20.5.1981, 17345.

23

23.4.1981 tarihinde kabul edilen 2453 sayl Kanun ile, yurt dnda srekli grev veya her trl geici grev nedeniyle bulunan Trk uyruklu kamu personelinden, bu grevleri dolaysyla(grevleri sona ermi olsa bile) yurt dnda uradklar tedhi veya suikast sonucu len, sakat olan ya da yaralananlar hakknda da 2330 sayl Kanun hkmlerinin uygulanaca kabul edilmitir. len kamu grevlisinin geride kalanlarna en yksek devlet memurunun brt aylnn(ek gsterge dahil) 100 kat tutarnda tazminat denir(m. 3/a)26. 2330 sayl Kanun hkmleri daha sonra gven asayii ihlal eden eylemler nedeniyle yakalanan, gzaltna alnan, tutuklanan veya hkml bulunanlarn muayene ve tedavileri ile grevlendirilen ve bu grevleri dolaysyla ldrlen, sakatlanan veya yaralanan salk personeli ile kaakln men, takip ve tahkiki maksadyla maynlanm sahalarn temizlenmesinde grev alanlardan bu grevleri esnasnda len, sakatlanan veya yaralananlara kadar geniletilmitir.27 Bu erevede iverene istihdam ykmll getiren yeni bir dzenleme de 12.4.1991 tarih ve 3713 sayl Terrle Mcadele Kanununa eklenen ek m. 1 ile getirilmitir. 13.11.1995 tarih ve 4131 sayl Yasa28 ile getirilen ek maddeye gre genel, katma ve zel bteli kurum ve kurulular ile yerel idare ve K Tler, memur, szlemeli personel ve ii kadrolarnn %0.5ini terr eylemleri sonucu ehit olan, alamayacak derecede sakatlanan kamu grevlileri ve erlerin e, yoksa ocuklarndan birinin o da yoksa kardelerinden birinin ya da sakatland halde alabilir durumda olanlarn almalar iin ayrmaya ve bunlar ie almaya zorunlu tutulmulardr(ek m. 1/A) Bu zorunluluk zel kesim

26 27 28

Ali GZEL/Ali Rza OKUR: a.g.e., 590 18.12.1981 tarih ve 2566 sayl Kanun RG. 16.11.1995, 22465

24

iverenleri iin de getirilmitir. 4857 sayl Kanununun 30.maddesi byle bir dzenlemeyi iermektedir. 3713 sayl Kanun m. 21e 8.7.1999 gn ve 4404 sayl Kanunla getirilen bir deiiklikle de terr sonucu malul kalanlar, lenlerin dul eleri, almayan ve aylk almayan kz ocuklar, alamayacak derecede malul ve muhta ve aylk almayan erkek ocuklar, reit olmayan ocuklar ile anne ve babalarna ehir ii ehirler aras kara, demir ve deniz yollarnda toplu tama aralarnda cretsiz yolculuk olana salanmtr(m. 21/1) Bu haklardan terrle mcadele ederken sakatlanan er ve erbalar ile lenler ve erbalarn 2330 sayl Kanun hkmleri uygulanm kendileri ve yaknlar da yararlanacaklardr(4404 sayl Kanun m. 1) Koruma karakteri tayan sosyal yardmlar, 2022 sayl Kanun ve 3294 sayl Kanundur. 2022 sayl Kanunla29 65 yan doldurmu, kendisine bakmakla ykml kimsesi bulunmayan, sosyal gvenlik kurulularnn herhangi birisinden bir gelir veya aylk hakkndan yararlanmayan30, i grme ve alma gcnden yoksun, kendilerine gelir, aylk veya nafaka balanmam, mahkemem kararyla ya da yasa ile kendilerine gelir salayamam Trk vatandalarna hayatlar boyunca aylk balanmas amalanmtr(m. 1) 3294 sayl Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Kanununun31 amac, fakir ve muhta durumda bulunan vatandalar ile gerektiinde her ne suretle olursa olsun Trkiyeye kabul edilmi veya gelmi olanlara

29 30 31

RG. 10.7.1976, 15642 Bu ibare maddeye 5.3.1992 t. 3783 sayl Yasa ile eklenmitir, RG. 7.3.1992, 21164 RG. 14.6.1986, 19134

25

yardm etmek ve sosyal adaleti pekitirici tedbirler alarak gelir dalmn adil hale getirmektir32(3582 sayl Kanunla deiik m. 1)33 Kanunun kapsamna fakir ve muhta durumda olup, kanunla kurulu sosyal gvenlik kurulularndan gelir ve aylk almayanlarla, kk bir yardm, eitim veya retim imkan salanarak topluma yararl ve retken duruma getirilebilecek kiiler girmektedir(m. 2). Koullar varsa, 2022 sayl Kanuna gre aylk alanlar da bu Kanundan yararlanabileceklerdir. Fakir ve muhta durumda bulunma kendisini, eini ve bakmakla ykml ocuklarn, ana ve babasn geindirmeye yetecek geliri mal veya kazanc bulunmama halini ifade eder. Genel salk sigortas ncesinde, hibir sosyal gvenlik kurumunun gvencesi altnda olmayan ve salk hizmetlerinin giderlerini karlayacak durumda bulunmayan kiilerin hastanelerde yatarak yaralanacaklar tehis, tedavi ve ameliyat hizmetlerinin bedellerini genel salk sigortasnn en yakn bir sistem iinde devletin stlenmesi amacyla, 3816 sayl deme gc olmayan vatandalarn tedavi giderlerinin yeil kart verilerek devlet tarafndan karlanmas hakknda kanun 3.7.1992 tarih ve 21273 sayl resmi gazetede yaymlanarak uygulamaya girmitir. Kapsam ii olanlar bakmndan yasada bir fakirlik izgisi izilmitir. Salk hizmetlerinden bedelsiz yararlanma olana salayan yeil kart, aylk geliri veya aile iindeki gelir pay 4857 sayl kanununa gre belirlenen asgari cretin vergi ve sigorta primi dndaki miktarn 1/32nden az olan ve Trkiye de ikamet eden vatandalarna verilmektedir.

32 33

Nesrin KOAR:a.g.e.,70 RG. 4.7.1989, 20215

26

Salk hizmetlerinden yararlanmak isteyen kiilerin talepleri bu kanundaki esas ve usullere gre illerde idare kurulu ilelerde ile idare kurulu tarafndan deerlendirilerek karara balanr. Ky ve mahalle ihtiyar heyetleri, muhtarlar, jandarma ve emniyet grevlileri gerektiinde talep sahiplerinin durumlarn aratrarak ynetmelikte belirtilen esas ve usullere gre il ve ile idare kurumlarna bildirirler. 5510 Sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununa gre, 3816 sayl deme Gc Olmayan Vatandalarn Tedavi Giderlerinin Yeil Kart Verilerek Devlet Tarafndan Karlanmas Hakknda Kanun kapsamnda yeil kart verilen kiiler, 2022 sayl 65 yan Doldurmu Muhta, Gsz ve Kimsesiz Trk Vatandalarna Aylk Balanmas Hakknda Kanun hkmlerine gre aylk alan kiiler, 1005 sayl stiklal Madalyas Verilmi Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden eref Ayl Balanmas Hakknda Kanun hkmlerine gre eref ayl alan kiiler, 3292 sayl Vatani Hizmet Tertibi Aylklarnn Balanmas Hakknda Kanun hkmlerine gre aylk alan kiiler ile 2330 sayl Nakdi Tazminat ve Aylk Balanmas Hakknda Kanun hkmlerine gre aylk alan kiiler genel salk sigortas kapsamna alnmtr(m. 60). Bu Kanunlara tabi kiiler genel salk sigortals saylr ve bu Kanunun salad her trl salk hizmeti ve dier haklardan faydalanabilirler.34

b. Sosyal Hizmet Sistemi

Sosyal hizmetler, 2828 sayl Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Kanununun35 3. maddesinde, kii ve ailelerin kendi bnye ve evre artlarndan doan veya kontrolleri dnda oluan maddi, manevi ve
34 35

RG. 16.6.2006, 26200 RG. 27.5.1983, 18059

27

sosyal yoksunluklarn giderilmesine ve ihtiyalarnn karlanmasna, sosyal sorunlarnn nlenmesi ve zmlenmesine yardmc olunmasn ve hayat standartlarnn iyiletirilmesini ve ykseltilmesini amalayan sistemli ve programl hizmetler btn olarak tanmlanmtr36. Anayasa 61. maddesinde, ocuklarn, sakatlarn ve yallarn zel olarak korunmasn emretmi(m. 61, II, III, IV), 56/I. maddesinde herkesin salk ve dengeli bir evrede yaamaya hakk olduunu belirledikten sonra, devletin herkesin hayatn beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak, insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi artrarak ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenlemesini(m. salk yerine ve 56/III), bu grevini ve kamu ve zel onlar salk kesimlerdeki denetleyerek sosyal kurumlardan 56/IV) yararlanarak, gerekiyorsa

getirmesini(m.

hizmetlerinin yaygn bir ekilde yerine getirilmesi iin kanunla genel salk sigortas kurulabileceini(m. 56/V) belirtmitir. Cumhuriyet dneminde, ocuk ve ocuk haklarnn korunmasyla ilgili ilk kapsaml zel kanun 5387 sayl ve 1949 tarihli Korunmaya Muhta ocuklar Hakkndaki Kanundur. Bu kanun 24 Mays 1957 tarihine kadar yrrlkte kalm, fakat uygulamada grlen aksaklklar nedeniyle kaldrlarak yerini 6972 sayl ve 1957 tarihli ayn ad tayan kanuna terk etmitir. 1959 ylnda tm alanlarda sosyal hizmetlerin gelitirilmesine ynelik neriler getirmek, bu alanda eitim ve aratrma yapmak zere 7355 sayl ve 12.6.1950 tarihli kanunla Salk ve Sosyal Yardm Bakanlna bal Sosyal Hizmetler Enstits kurulmutur. 1963 ylnda ise, Trkiyede tm sosyal hizmetlerden sorumlu olmak zere Salk ve Sosyal Yardm

36

Mjdat AKAR: a.g.e.,11

28

Bakanlna bal Sosyal Hizmetler Genel Mdrl kurulmu ve grevini 24.5.1983 tarihine kadar srdrmtr. Uzun yllar sren ve olduka dank sunulan sosyal hizmetler, 2828 sayl Kanunla Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Genel Mdrl(SHEK) ad ile kurulan bir yapnn ats altnda toplanmtr. Bu Kanun kapsamna giren sosyal hizmetlere ilikin faaliyetler, devletin denetim ve gzetiminde halkn gnll katks da salanarak bir btnlk iinde yrtlr. Bunun iin kamu kurum ve kurulular ile gnll kurulular arasnda ibirlii kurulur. Sosyal hizmetlerin yrtlmesinde yararlananlar arasnda snf, rk, din, mezhep ve blge ayrm gzetilmez. Ancak sosyal hizmetler programlarnn uygulanmasnda korunmaya muhta ocuk, muhta sakat ve muhta yalya ncelik tannr. Korunmaya muhta ocuklara ilikin sosyal hizmetler ancak bu Kanunla kurulan kurum tarafndan yerine getirilecektir. (m. 4) Korunmaya muhta ocuk; beden, ruh ve ahlak gelimeleri veya ahsi gvenlikleri tehlike de olup, ana veya babasz, ana ve babasz, ana veya babas veya her ikisi de belli olmayan, ana veya babas veya her ikisi tarafndan terkedilen, ana veya babas tarafndan ihmal edilip, fuhu, dilencilik, alkoll ikileri veya uyuturucu maddeleri kullanma gibi her trl sosyal tehlikelere ve kt alkanlklara kar savunmasz braklan ve babolua srklenen ocua denir(2828 sayl Kanun m. 3/b)37. Hangi ocuklarn korunmaya muhta saylacann tespiti ve bunlarn incelenmesi Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun grevidir. Bu ocuklarn kuruma duyurulmasnda mahalli ve mlki amirler, salk kurulular, ky muhtarlar, zabta kuvvetleri ile belediye zabta memurlar ykmldr(m. 21). ocuun korunmaya muhta olduunu tespit eden
37

Ali Nazm SZER: Trkiyede Sosyal Hukuk( zmir,1998), 118

29

Kurumun, ocuun reit oluncaya kadar 2828 sayl Kanun hkmlerine gre kurulan sosyal hizmet kurulularnda baklp yetitirilmesi ve bir meslek sahibi edilmesi hususunda yetkili ve grevli mahkemeden bir tedbir karar almas gerekir(m. 22). Bu karara korunma karar denmektedir. Korunma karar genel olarak ocuk reit oluncaya kadar devam eder. Reit olduktan sonra korunma kararnn devam edebilmesi iin ocuun orta veya yksek renime devam ediyor olmas, mesleki ynden yetimekte olmas yahut da bedensel veya ruhsal sakatlndan tr srekli bakma muhta durumda olmas gerekir(m. 24). Korunmaya muhta ocuklarn tespit, inceleme, korunma kararlarnn alnmas ve kaldrlmasna ilikin bir de ynetmelik yaymlanm bulunmaktadr.38 Mahkemece korunma karar alnan ocuun bakm ve yetitirilmesi 2828 sayl Kanun hkmlerine gre kurulmu kurulularda (ocuk yuvalar, yetitirme yurtlar, kre ve gndz bakmevleri) olabilecei gibi, Kurumun denetim ve gzetiminde bir koruyucu aile tarafndan da yerine getirilebilir. Koruyucu aile, korunmaya muhta ocuun bakm ve yetitirilme iini gnll olarak stlenebilecei gibi Kurumca tespit edilecek ve denecek bir cret karlnda da yapabilir(m. 23). Koruyucu aile olmak isteyenler Kurumun l mdrlklerine bavururlar. Koruyucu ailelerin seimi, ocukla ilgili sorumluluklar, Kurumla ilikileri, aileye denecek cret gibi konular dzenleyen bir de ynetmelik kartlmtr.39 Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu bugn korunmaya muhta ocuklara ynelik evlat edindirme hizmeti de vermektedir40. Okul andaki korunmaya muhta ocuklarn eitim ve retimleri Milli Eitim Bakanl ile dier kamu kurumlarna ait okullarda gerekletirilir. Yetitirme yurdunda korunup da herhangi bir nedenle renime devam

38 39 40

RG. 28.11.1983, 18235 RG. 17.11.1983, 18224. Nesrin KOAR: a.g.e., 126

30

etme imkan bulunmayan ocuklar kamu veya zel iyerlerinde cret karl altrlarak bir i ve meslek sahibi yaplrlar(m. 25/1, 2). Korunmaya Muhta ocuklarn ve Meslek Sahibi Olabilmeleri in yerinde altrma Esaslarna ilikin bir de ynetmelik kartlmtr.41 Kr, sar, dilsiz, bedensel veya zihinsel ynden sakat ya da zrl olup da zel eitime ihtiya gsteren korunmaya muhta ocuklarn eitim ve retimleri de Milli Eitim Bakanlna bal resmi ve zel eitimretim kurumlarnda srdrlr(m. 25/son). Nitekim bu amala bir de 12.10.1983 tarihinde zel Eitime Muhta ocuklar hakknda 2916 sayl Kanun42 kabul edilmi bulunmaktadr. Bu Kanunun amac, zel eitime muhta ocuklarn Trk Milli Eitim sistemini dzenleyen genel esaslar dorultusunda eitilmeleri, i ve meslek sahibi yaplmalar, evre ve topluma uyum salamalaryla ilgili esaslar dzenlemektedir. Beden, ruh, zihin, duygu, sosyal ve salk zellikleri sebebiyle normal eitim hizmetlerinden yararlanamayan 4-18 ya grubundaki ocuklar zel eitime muhta ocuk saylr. Ancak bu Kanun 1997 ylnda 573 sayl KHK nin 28. maddesi ile yrrlkten kaldrlmtr. KHKnn amac, zel eitime muhta olanlarn Trk Milli Eitiminin genel amalar ve temel ilkeleri dorultusunda genel ve mesleki eitim haklarndan yararlanabilmelerine ilikin esaslar dzenlemektir(m. 1). 222 sayl lk retim ve Eitim Kanunu43 da bu gibi ocuklar iin zel eitim kurumlar almasn ngrmektedir(m. 12)44 2828 sayl Kanunda, korunmaya muhta ocuklarn, korunma kararlar kalktktan sonra kurumla ilikilerinin salanmas ve kendilerine yardmc olunmas (m. 24/son), evlenen kz ocuklarna eyiz gereksinimlerini

41 42 43 44

RG. 28.11.1983, 18235. RG. 15.10.1983, 18192. RG. 12.1.1961,10705. Can TUNCAY/mer EKMEK : Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri,11.bas( stanbul,2005), 97

31

karlamak zere evlenme yardm yaplmas(m. 32) yer almaktadr45. Ayrca ocuk yuvalar tanmna getirilen bir istisna ile, 12 yan doldurmu kz ocuklarnn gerektiinde kurulularda korunmalarnn srdrlmesi olana salanmtr(m. 3/e-1,2). 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununa46 gre 2828 sayl Kanuna gre korunma, bakm ve rehabilitasyon hizmetlerinden cretsiz faydalanan kiiler, genel salk sigortals saylrlar(m. 60). Bu kiiler genel salk sigortas kapsamndaki her trl salk hizmetinden ve de dier haklardan faydalanabileceklerdir. B. Sosyal Sigorta le Korunma Gnmzde sosyal gvenlik kavram ile kartrlan kavramlardan biri olan sosyal sigortalar, gerek kapsad risk gerekse de nfus bakmndan sosyal gvenlikten ayrlr..Belli saydaki riski kapsayan ve toplumun belli snflarna sosyal gvence salayan sosyal sigortalarn aksine, sosyal gvenlik btn nfusu ve btn riskleri kapsamay hedefler47. Sosyal sigortalar, lkede alanlarn karlatklar belirli saydaki riziko zararlarnn karlanmas iin ii, iveren ve bazen de devletin katklaryla finanse edilen, devlete kurulan ve zerk bir ynetime sahip olan bir sigorta tekniidir48. Sosyal sigortalarda koruma salanan tehlikelerin kaza, i kazas, hastalk, meslek hastal, hamilelik gibi i gremezlik halleri ayrca alma olanan ortadan kaldran isizlik ve lm riskleri olduu sylenebilir.
45 46

Ali Nazm SZER: a.g.e., 122 RG. 16.6.2006/26200. 47 Serpil AYTA: Korunmaya Muhta ocuk ve Sosyal Gvenlik, Uluda niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, X,1-2(Nisan-Kasm, 1989), 26 48 Turan YAZGAN: Sosyal Sigorta( stanbul,1977), 37

32

Sosyal sigortalarn, Uluslar aras alma rgtnn 102 sayl ve 1952 tarihli Sosyal Gvenliin Asgari Normlar Anlamas hkmlerine gre; dokuz ana kolu vardr. Bunlar: salk yardm, hastalk denekleri, analk, malullk, yallk, i kazas ve meslek hastal, lm, aile denekleri ve isizliktir. ocuklarn Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamnda yer alan

yardmlardan yararlanabilmelerini salayan iki yol vardr. ocuklar dorudan sigortal olmadklar iin bu durumda dolayl yararlandklar sylenebilir. Sigortalnn salnda salk yardmlarndan yararlananlar sigortalnn bamls ve sigortalnn lm halinde hak sahibi sfatyla nitelendirilirler. Sigortalnn geindirmekle ykml olduu erkek ve kz ocuklar ile sigorta emeklisinin de ayn durumda olan ocuklar da baml statsnde yer alrlar. Hak sahibi ocuklar ise, i kazas meslek hastal ya da dier nedenlerle sigortalnn lmnden dolay gelir ve aylk almakta olan ocuklar da bu salk yardmlarndan yararlanrlar. (SSK. m. 35,36) Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamnda sigortalnn bamls veya hak sahibi olarak baz haklardan yararlanabilmek iin belirli koullar gerekmektedir49. Sosyal gvenlik kurumlar arasnda ok byk farklar olmamasna karn zellikle erkek ve kz ocuklar arasnda bu yardmlardan faydalanabilmek iin getirilmi baz ayrks artlar ileriki blmde ayrntl olarak ele alnacaktr. ocuklar, Ba-Kur kapsamndaki sigorta yardmlarndan dolayl olarak, sigortalnn salnda bamls ve lm halinde hak sahibi olarak faydalanabilirler. Zorunlu sigortalnn geindirmekle ykml olduu ocuklar ile yallk ve malullk ayl almakta olan sigortalnn ocuklar, salk sigortas yardmlarndan yararlanabilirler. Sigortalnn lm halinde, ocuklarna lm sigortasndan aylk balanaca gibi, salk
49

Ali UBUK: Sosyal Politika ve Sosyal Gvenlik(Ankara,1983), 190

33

sigortas kapsamndaki yardmlardan da yararlanabilirler. (Ba-Kur K. ek 11) Tarm Ba-Kur Kanununa tabi sigortallarn hem bamls hem de hak sahibi olarak ocuklar yardmlardan faydalanmaktadr. Sigortalnn bakmakla ykml olduu ocuklar, yallk ve malullk ayl almakta olanlarn ocuklar ile lm ayl almakta olanlarn salk sigortasndan yararlanaca belirtilmitir. (TBa-Kur K. ek 1) Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamnda da sigortalnn geindirmekle ykml olduu ocuklar ve sigortalnn lm halinde hak sahibi olan ocuklar ile bu kanuna gre malullk, yallk ayl ve srekli i gremezlik geliri almakta olanlarn ocuklar da belli koullarn varl halinde salk yardmlarndan yararlanabilirler. (TSSK. m. 16) 5434 sayl Emekli Sand Kanununda hak sahibi olan ocuklar, itirakinin bamls olarak kanunun ngrd yardmlardan dolayl olarak yararlanrlar. (ESK. m. 67) Bunlara yetim ayl yannda, genel salk sigortasyla salk yardm salanana kadar , hastalklar halinde resmi salk kurumlar ile kamuya yararl dernek ve vergiden muaf vakflara ait salk kurulularnda muayene ve tedavi imkan getirilmitir. (ESK. geici 139) Devlet Memurlar Kanunu m. 209a gre ise, itirakilerin bamls durumundaki ocuklarn sigorta yardmlarndan yararlanma imkanlar vardr. 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortasna Kanununa gre sigortalnn bamls durumundaki ve hak sahibinin bamls durumundaki kz ocuklar, her trl salk hizmetinden faydalanmaktadr. Burada sigortalnn ya da hak sahibinin bakmakla ykml olduu ocuklardan(kz ocuklarndan) sz edilmektedir. Bunun yansra bizzat kendisi hak sahibi durumunda olan kz ocuklar ise genel salk sigortals

34

saylm ve de sunulan her trl salk ve dier hizmetlerden faydalanma imkan salanmtr. len sigortaldan dolay hak sahibi olan kz ocuklar ayn zamanda Kanundaki uygun artlar erevesinde lm ayl ve dier demelerden yararlanmaktadr.

K NC BLM

GEM TEN GNMZE TRK YEDE KIZ OCUKLARININ SOSYAL S GORTA LE KORUNMASI

Sosyal

gvenlik

sistemindeki

gelimeler

bakmndan

Osmanl

mparatorluu dnemini, Tanzimata kadar olan dnem ve sonras olarak iki ayr dnem olarak ele almak isabetli olacaktr. Tanzimat, siyasi alanda olduu kadar, sosyal gvenlik asndan da nemli gelimelerin gerekletii bir dnm noktas olmutur. Tanzimata kadar olan dnemde, gerek dini sosyal yardmlar ve vakflar gibi geleneksel messeselerle, gerekse orta sandklar, tmar sistemi ve hazineden denen aylklarla, zellikle ykselme dneminde yaygn ve kapsaml bir sosyal gvenlik garantisinin salanm olduunu sylemek mmkndr. Devletin ve vatandalarn sahip olduu imkanlarn genilii, bu seviyede yksek ve yeterli bir sosyal gvenlik garantisinin salanmasna imkan vermekteydi. Tanzimat Ferman ile birlikte balayan Batllama hareketlerinin bir uzants olarak devlet memurlar maal hale getirilmitir.alrken maa alan memurlarn, emekli olduklar zaman da sosyal gvenlik garantilerinin salanmas ihtiyac ortaya km ve bu ihtiyacn devlet tarafndan salanmasn ngren modern sosyal gvenlik messeseleri oluturulmaya balanmtr. Bunlar; Askeri Tekat Sand(1866), Sivil Memurlar Emekli Sand(1881), Seyri Sefain Tekat Sand(1890),

36

Askeri ve Mlki Tekat Sandklar(1909) ve irketi Hayriye Tekat Sand(1917) olarak sralanmaktadr. Tanzimat sonras dnemde, devlet memurlar yannda ii statsnde alanlara ynelik sosyal gvenlik dzenlemeleri de yaplmtr. ilere ynelik sosyal gvenlik tedbirleri de ieren alma hayat ile ilgili dzenlemeler ise unlardr: Dilaver Paa Nizamnamesi(1865), Maadin Nizamnamesi(1869), Askeri Fabrikalar Nizamnamesi(1909), Tersane-i Amiriyeye Mensup i Vesairenin Tekadiyesi Hakknda Nizamname(1909), Hicaz Demiryolu Memur ve Mstahdemlerine Yardm Nizamnamesi(1910). Birinci Dnya savann yaratt fakirlik problemi ile dman igali altnda kalan blgelerdeki yetim ve ksz ocuklarn korunmas iin 1915 ylnda Dar-l eytam, ocuklar yurdu almtr. Ancak, kurulduktan ksa bir sre sonra kt ynetim dolaysyla kapanma noktasna gelen yurt 1927 ylnda Dar- afakaya devredilmitir. Dar- afaka, stanbul kapal ar esnaf tarafndan, yanlarnda alan raklarn eitimini salamak zere 1873 ylnda alm bir eitim kurumudur. Zaman iinde fakir ocuklarn alnarak bakm ve eitimlerinin saland, halen faaliyetlerini srdren bir sosyal gvenlik kurumu nitelii kazanmtr. Cumhuriyet sonras dnemde asl inceleme konumuz olan sosyal sigortalar, ba-kur ve emekli sand yer almaktadr. Bu kurum gnmze kadar olan dnemde ayakl bir sosyal sigorta kolu olutursa da, bu dank grnm tek bir kurum erevesinde yaplanarak giderilmitir. lkemizde 5502 sayl Sosyal Gvenlik Kurumu Kanunu ile birletirilmi olan sosyal gvenlik kurumlar, sosyal sigortalar, ba-kur ve emekli sand olarak ayrlmaktayd. Ancak bu kurum tek bir at altnda

37

toplanm ve sosyal sigorta mevzuatnda birlik salanmaya allmtr. Sosyal sigortalarn geirdii sre asndan bu Kanunu inceleyerek kz ocuklarnn nasl bir koruma altna alndn incelemek gerekmektedir.

I. TRK YE CUMHUR YET EMEKL SANDII DNEM T.C. Emekli Sand itirakilerine verilecek yardmlarn bir ksm devlet(allan Kurum), dier bir ksm da Emekli Sand tarafndan salanmaktadr. tirakilere devlete salanan en nemli yardm salk yardmdr. Sandk, ancak aylk balandktan sonra itirakilere ve hak sahiplerine 5434 sayl Kanunun Geici 139. maddesine ve her yl yenilenen Bte Uygulama Talimat hkmlerine gre salk yardm yapmaktadr. 1. tirakinin Bamls Olarak Geici 139. maddede 4905 sayl Kanunla50 yaplan bir deiiklikle, emekli, adi malullk veya vazife malull ayl alanlara, bunlarn bakmakla ykml olduklar aile fertlerine dul ve yetim ayl alanlara, kanunla dzenlenecek genel salk sigortas kapsamna alnacaklar tarihe kadar, hastalanmalar halinde resmi veya zel salk kurum veya kurulularnda Ynetmelikle belirlenecek usul ve esaslara gre muayene ve tedavi olana salanmtr. 17.4.2004 tarihli, 5234 sayl Kanun ile Emekli Sand Kanununun51 12. maddesinde yaplan deiiklikle, bir sre memur olarak alanlarn istekleri zerlerine sandkla ilikilerini srdrme imkan getirilmi ve bu

50 51

RG. 1.7.2003, 25155. 8.6.1949 tarihli, 5434 sayl Kanun, RG. 17.6.1949/7235.

38

grup istee bal itiraki olarak adlandrlmtr.52 Bu yeni dzenleme uyarnca, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi olarak en az 10 yl altktan sonra memurluktan karlm olanlarla, ayn kanunun 96. maddesinde zikredilen olaanst ynetim hallerinde alanlar ve 48. maddede belirtilen belli sulardan dolay hkml bulunanlar hari olmak zere memurluktan ayrlm olanlar, ayrlma tarihinden itibaren alt ay iinde yazl olarak Sanda bavurmalar ve emeklilik kesenekleri ve kurum karlklarn yatrmalar artyla istee bal itiraki olabilirler.53 Salk yardmlarndan tm itirakiler deil, 657 sayl Kanun kapsamna girenler yararlanrlar. Devlet Memurlarna salanacak salk yardm Devlet Memurlarnn Tedavi Yardm ve Cenaze Giderleri Ynetmelii ve Bte Uygulama Talimatlaryla dzenlenmitir. Devlet memurlarnn yaknlarna(e, ocuk, ana baba) yaplacak salk yardmlar 657 sayl Kanunun 209. maddesinde dzenlenmitir. ocuklarn salk yardmlarndan yararlanmalar bakmndan ikiden fazla da olsa aile yardm deneine mstahak olma koulu vardr. (DMK. m. 202,206) 206. maddeye, 21.4.2005 tarihli 5335 sayl Kanunla deiik 28. madde ile evli olmama koulu yannda 25 yan doldurmama(25 yan doldurduu halde evlenmemi kz ocuklar ile alamayacak derecede maluliyetleri resmi salk kurulu raporuyla tespit edilenler hari) art getirilmitir. Memurun yaknlarnn hastalanmalar durumunda evlerinde veya resmi veya zel salk kurumlarnda ayakta ya da yatarak tedavileri, tedavi ve yol giderleri, memurun bal olduu kurumca karlanr. Yurtiinde
52 53

RG. 21.9.2004/25590. Ebru AKIN: Trk Hukukunda Kadn ilerin Sosyal Gvenlii,1.bas( stanbul,2005),

144.

39

tedavilerinin

mmkn

olmad

tam

teekkll

hastane

raporuyla

belgelenen yaknlar da tedavi iin yurt dna gnderilebilir. (DMK. 209) Yurtdnda tedavi konusunda itiraki yaknlarna salanan bu imkan dier sosyal gvenlik kurumlarnda bulunmadndan bu noktada norm birliine aykr bir durum ortaya kmaktadr. 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 202-206. maddeleri uyarnca, evli olan devlet memuruna aile yardm denei verilir. Memurun menfaat karl almayan ya da herhangi bir sosyal gvenlik kurumundan aylk almayan ei ve ocuklar iin ngrlmtr. Kanunda yer alan ikiden fazla ocuk kuraln ayn anda ikiden fazla ocuk olarak dnmek gerekmektedir54. Elerden birine i akdi veya toplu i szlemesi gerei ocuklar iin yaplan aile yardm denei daha dk ise, yalnz aradaki fark denir. (DMK. 202) Dul memurlarn ocuklar ile devlet memurunun geimini salad ocuklar iinde bu yardm verilir. (m. 202/3,son) Evlenen, 25 yan dolduran, kendileri hesabna ticaret yapan veya gerek veya tzel kiiler yannda her ne ekilde olursa olsun menfaat karl alan(renim yapmakta iken tatil devresinde alanlar hari), burs alan veya Devlete okutulan ocuklar iin aile yardm denei verilmez. 25 yan bitirdii halde evlenmemi kz ocuklar ile maluliyetleri alamayacak derecede olan ve bunu da resmi salk kurulu raporuyla belgelendirenler sresiz olarak aile yardm deneinden faydalanrlar. (m. 206) Aile yardm, memura her ay ayl ile birlikte verilir. Kar koca her ikisi de memur ise denek yalnz kocaya verilir. E iin alnan aile yardmna

54

Metin TOSUN: Trk ve Avrupa Birlii yesi lkelerin Sosyal Gvenlik Sistemlerinde Aile Yardm Uygulamalar(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara,2003, 27

40

evlenme tarihini , ocuk iin alnan ise doum tarihini izleyen aybandan itibaren hak kazanlr. (m. 204) 2. Hak Sahibinin Bamls Olarak Emekli Sand Kanununa gre; emekli ve malullk ayl alanlarn bakmakla ykml olduu kz ocuklar, hak sahibinin bamls olarak nitelendirilir. 5434 sayl Kanunda tr emeklilik ngrlmtr. stek zerine emeklilik, resen emeklilik ve ya haddi nedeniyle emeklilik. Bu ekilde hak kazanan itirakilere emekli ayl balanr. Ayn ekilde Kanunda tr malullk vardr: adi malullk, vazife malull ve harp malulldr. Adi malullk(m. 44), vazife malull(m. 48), harp malull ise 64. maddede tanmlanmtr. 5434 sayl Kanuna gre emekli ve malullk ayl alanlar ve bunlarn bakmakla ykml olduu kz ocuklar, salk yardmlarndan faydalanmaktadrlar55.

3. Hak sahibi Olarak 5434 sayl Emekli Sand Kanununun 67. maddesinde hak sahibi olarak dul e, ocuklar ve ana baba saylmtr56.

Sevin AKBULAK/Yavuz AKBULAK: Trk Sosyal Gvenlik Sisteminde Yaanan Sorunlar ve Alnmas Gereken nlemler(Ankara,2004), 36-37 56 Reat ZCAN: Kamu Personel Rejiminde Emeklilik Sistemi,T.C Babakanlk Devlet Personel Bakanl Uzmanlk Tezi(Ankara,1993), 182

55

41

Medeni Kanun hkmlerince nesebi dzgn, nesebi dzeltilmi, evlat edinilmi, anneden aylk balanma halinde nesebi dzgn olmayan, tannm veya babas hkmen tespit edilmi olan ocuklar hak sahibidirler(m. 73). Kz ocuklara aylk balanmas iin itirakinin lm tarihinde evli olmamalar yeterlidir. Ayrca ya veya renim durumu ile ilgili bir koul aranmaz. Kz ocuklar sonradan evlenirse aylklar kesilir. Sonradan boanmalar ya da dul kalmalar halinde aylk tekrar balanr(m. 75/I,II). Fakat emeklilikle ilgili bir grevde almamalar koulu aranr(m. 9957). tirakinin lm tarihinde gebe olan kadnn dourduu ocua ya da sonradan mahkeme kanalyla babalna hkmedilen ocuklara da aylk balanr(m. 76). Kz ocuuna balanacak aylk, lene balanm ya da balanacak olan ayln %25 idir(m. 68/a). Kz ocuk, aylk almayan hak kazanan e dndaki tek yetim ise bu oran %30 dur. Kz ocuk, lenin nceki einden olan ocuklarndansa, hem anadan hem babadan yetim kalmsa veya sonradan bu duruma dmse ya da af kanunlarna gre tescil edilmise oran yine %30 dur(m. 68/2,3). Erkek ocuklara aylk balanabilmesi iin, lm tarihinde 18 yan, orta renimdeyse 20, yksek renimdeyse 25 yan doldurmam ve evlenmemi olmalar gerekir(m. 74/III). tirakinin lm tarihinde, tedavisi imkansz hastalk veya sakatl nedeniyle almayan erkek ocuklara, yalar ne olursa olsun aylk balanr(m. 74/VII). Emekli Sand Kanununun 66. maddesi, dul ve yetim ayl balanacak halleri saymtr:
57

Sezgin ZCAN: Yetim Aylnda ifte Standart, Yaklam Dergisi,12,S: 142(Ekim,2004), 274

42

A) Cumhurbakan iken veya ayrldktan sonra lenlerin, B) tirakilerden fiili hizmet sreleri 10 yl ve daha fazla olanlardan lenlerin, C) Emekli, adi malullk veya vazife malull ayl alanlardan lenlerin, D) tirakilerden 45. maddede yazl vazifeden doma sebeplerle lenlerin veya ayn sebeplerden doma kaza ve yaralanmalar zerine tedavi srasnda veya ameliyat yznden lenlerin, E) Erlerden 56. maddede yazl vazifelerden doma sebeplerle veya ayn sebeplerden doma kaza ve yaralanmalar zerine tedavi srasnda veya ameliyat yznden lenlerin, F) Erlerden 56. madde gereince vazife malull ayl alanlardan lenlerin, G) Fiili hizmet sreleri 10 yl veya daha fazla olup da kesenekleri geri verilmemi durumda olanlardan 61 yan doldurmadan lenlerin, H) Vazife malull getiinden dolay ayl kesilmi ve emeklilik hakk tannan bir vazifeye tayin edilmemi ve fiili hizmet sreleri de 10 yl doldurmu bulunanlardan lenlerin, lm tarihinde bu kanuna gre ayla hak kazanm dul ve yetimlerine balanr58. Kanunun 77. maddesine gre, itirakiyi kasten ve haksz yere ldren veya ldrmeye teebbs eden veya adi malul hale getirenler, itirakiye veya ailesine kar ar bir crm ilemesinden veya bunlara kar kanuni grevlerini yerine getirmede byk kusuru dolaysyla mirastan mahrum edilenler ile evlenen kz ve erkek ocuklarla, sonradan evlenen e dul ve yetim aylna hak kazanamaz.

58

TOBB Sosyal Gvenlik zel htisas Komisyonu Raporu(Ankara, 1994), 135

43

tirakinin gaipliine karar verildiinde, fiili hizmet sresi 10 yl ve daha fazla olanlarn dul ve yetimlerine aylk balanr. Gaipliin sona ermesi halinde aylk kesilir ve geri alnmaz(m. 78). Ayn anda hem dul hem de yetim aylna hak kazanm kadn, hak kazand tarihten itibaren hangisini tercih ettiini Sanda yazl bavuruyla bildirdiinde, takip eden ayba itibariyle o aylk kendisine denir. Bir bavurusunun olmamas halinde fazla olan aylk hangisi ise o denir(m. 94). Emekli, adi malullk, vazife malull, harp malull veya er vazife malull almakta iken yetim ayln tercih edenin lm halinde, bunlarn lm halinde yetimlerine kendi aylklar zerinden aylk balanr(m. 94/4). Yetim ayl almakta iken emeklilik hakk tannan bir vazifeye giren ocua, vazifelerinden dolay vazife malull aylna hak kazanmalar durumunda bu aylk balanr(m. 95/1). Yetim ayl almakta iken itiraki durumuna giren ve bylece yetim ayl kesilen kz ocuunun kendi grevinden dolay ayla hak kazanmas durumunda tercihi ve yazl bavurusu halinde, mstahak olmas kaydyla kesilen ayln denmesine balanr ve bu durumda lmeleri halinde kendi yetimlerine emeklilie esas olan vazife aylklar zerinden aylk balanr(m. 96). 75. madde hkmnden hareketle mstahak olma kavramnn evli olmamay ifade ettii dnlmelidir59. Kz ocuklarna balanan yetim ayl, evlenmeleri, emeklilik hakk tannan bir greve tayin edilmeleri, itiraki durumuna girmeleri, Trk vatandalndan karlmalar, Trk vatandaln brakmalar, Trk vatandaln muhafaza etmeden yabanc bir devlet vatandalna
59

Ebru AKIN: a.g.e., 161

44

girmeleri hallerinde kesilir. Dul ve yetim ayl sahiplerinin yeniden ayla hak kazanmalar halinde ise tekrar aylklar balanr. Emekli, adi malul ve vazife malull ayl balanm olanlarla bunlarn bakmakla ykml bulunduklar eleri, ocuklar, ana ve babalar ile dul ve yetim ayl balananlar genel salk sigortas ile salk yardm salanana kadar, hastalanmalar halinde resmi veya zel salk kurumlarnda muayene ve tedavi edilirler(geici m. 139). Vazife malull getiinden ayl kesilmi ve emeklilik hakk tannan bir vazifeye tayin edilmemi durumda iken 61 yan dolduranlardan, fiili hizmet sreleri 15 yldan az olanlarn bu durumda iken lmeleri halinde dul ve yetimlerine toptan deme yaplr. Haklarnda gaiplik hkm verilen itirakilerin dul ve yetimleri de, hkm tarihinden itibaren bir yl iinde yaz ile Sanda mracaat etmeleri halinde toptan deme alabilirler(m. 82). Fiili hizmet sreleri 25 yl doldurmu bulunanlardan vazifede veya akta iken lenlerin ikramiyeleri, lm aylndaki esas ve oranlar dahilinde dul ve yetimlere ve artarsa ayn oranda bunlara denir(m. 89/4). Evlenme ikramiyesi, sadece dul ve yetim ayl almakta olan dul e ile kz ocuklarna ve anaya tannm bir yardmdr. Evlenme ikramiyesinin miktar, 1.1.2000 tarihinden geerli olmak zere, dul ve yetim aylnn 12 aylk tutar kadardr(m. 90)60. Evlenen e veya kz ocuk, 12 aydan nce boanrsa veya evliliin butlanna veya feshine karar verilirse, bunlara tekrar aylk balanr. Ancak 12 aylk srenin kalan ksm iin, pein denmi ikramiye geri alnr. Bu sreye ait ksm tahsil edilene kadar aylk denmez.

60

25.8.1999 t. 4447 sk. la deiik m. 90/I.

45

II.

SOSYAL S GORTALAR KURUMU DNEM 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu ile teminat altna alnm olan

riskler, i kazalar, meslek hastalklar, hastalk, analk, malullk, yallk, lm ve son olarak 4447 sayl Kanunla kabul edilmi olan isizlik riskidir. 1. Sigortalnn Bamls Olarak Dorudan sigortal olanlarn gerekli artlar gerekleirse btn sigorta kollarndan tmyle faydalanmas esastr. Ancak biz ocuklara zellikle de kz ocuklarna salanan yardmlardan sz edeceimize gre bunlarn sigortalnn bamls yani yakn olarak bu yardmlardan ne ekilde faydalanacaklarna deineceiz. A. Hastalk Sigortas Hastalk hali, sigortalnn gelir kaybna ve gider artna uramasna yol aan bir sosyal tehlikedir. Hastalk sigortas da, i kazalar ve meslek hastalklar sigortas kapsam dnda kalan hastalk ve kaza hallerinde, belirli yardmlarn yaplmasn salayan sosyal sigorta koludur. lkemizde nce ok snrl bir biimde 1921 tarihli ve 151 sayl Ereli Havzas Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Mteallik Kanun ile kurulmutur. Modern anlamda ise 4.1.1950 tarihli ve 5502 sayl Hastalk ve Analk Sigortas Kanunu ile iiler bakmndan uygulanmaya balanmtr. 506 sayl Kanun, dier sigorta kollarndan farkl olarak hastalk sigortas iin bir tehlike tanm yapmam, i kazas ve meslek hastalklar sigortas kapsam dnda kalan btn hastalklar hastalk tehlikesi olarak kabul ederek kapsama almtr. Bu tarife gre de i kazas ve meslek hastalklar dnda kalan hastalklarda, hastalk sigortasndan yardm salanmaktadr. (SSK. m. 32) Kanun hibir ayrm ve snrlama

46

getirmediinden, sigortaly(veya aile bireylerini) bedensel veya ruhsal ynden zarara uratan her neden ve durum bu sigortann kapsamna girer. Hatta ocuk drme de SSKnun uygulanmasnda hastalk hali saylmtr. (SSK. m. 33/2) SS uygulamasnda, ocuun 180 gnden daha az gnde meydana gelmesi dk saylr, ocuun yaayp yaamamas hastalk sigortas kapsamna girmesi asndan nemli deildir.61 Hastalk sigortasndan faydalanacak olan gruplar unlardr; aktif sigortallar, sigortallarn geindirmekle ykml olduu e, ocuk, ana babalar, kurumdan srekli i gremezlik, malullk, yallk ayl almakta olanlar(pasif sigortallar), pasif sigortallarn geindirmekle ykml olduu e, ocuk, ana babalar, len sigortallarn hak sahibi olarak gelir ve aylk almakta olan e, ocuk(dul ve yetim ayl alanlar) ve ana babalar62. 506 sayl Kanunda 6.8.2003 tarihinde yaplan 4958 sayl Kanunun 32. maddesinin son fkrasnda yaplan deiiklikle;Sigortallarn bu maddenin (A), (B) ve (D) bentlerinde yazl yardmlardan yararlanabilmeleri iin, hastaln anlald tarihten nceki bir yl iinde en az doksan gn hastalk sigortas primi demi olmalar arttr hkm getirilmitir. 4447 sayl Kanunun yaynland 8.9.1999 ncesinde sigortalnn kendisinin salk yardmlarndan yararlanabilmesi iin prim art yoktu. Sigortalnn geindirmekle ykml olduu, e ve ocuklar ile ana babalar, hastaln anlald tarihten nceki bir yl iinde en az 120 gn hastalk sigortas primi demi olmas artyla salk yardmlarndan yararlanrlar(m. 35,42) 506 sayl Kanunun 106. maddesine gre, sigortalnn geindirmekle ykml olduu kimseler Dier sosyal gvenlik kurulularna tabi olarak
61 62

Can TUNCAY/mer EKMEK : a.g.e., 297.

Yusuf ALPER: a.g.e., 255; Kenan TUNOMA: Sosyal Gvenlik Kavram ve Sosyal Sigortalar( stanbul,1987), 364; Cevdet lhan GNAY: a.g.e., 598

47

almayan ya da gelir veya aylk almayan ei; 18 yan veya ortaretim yapyorsa 20 yan, yksekretim yapyorsa 25 yan doldurmam veya 18 yan doldurmu olup da alamayacak durumda malul erkek ocuklar ile yalar ne olursa olsun evli bulunmayan ve sosyal gvenlik kurumlarna tabi olarak almayan veya bunlardan aylk yahut gelir almayan kz ocuklar; geiminin sigortal tarafndan saland belgelenen ana babasdr. Geici i gremezlik denei verilmesine hak kazanlan tarihten nce, sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm veya nesebi dzeltilmi, yahut babal hkme balanm ocuklar da kapsama girerler63. 4958 ve 5073 sayl Kanunlar ile 23., 68. ve 71. maddelerde yer alan erkek ibaresinin karlmasyla gelir, aylk ya da toptan deme alma asndan malul kz ve erkek ocuklar asndan eitlik salanmasna ramen, 106. maddede sz konusu ayrm varln srdrmektedir. Dolaysyla alamayacak durumda malul erkek ocuklar anlan madde gereince sigortal tarafndan geindirmekle ykml saylp, 35. madde uyarnca hastalk sigortas kapsamnda salk yarmlarndan yararlanrken, ayn durumdaki kz ocuklar bundan mahrum kalacaktr. Bu uyumsuzluun giderilmesi iin 106/b hkm iinde yer alan erkek ibaresinin metinden karlmas gerekir.64 Srekli i gremezlik geliri, malullk ve yallk ayl almakta olanlar ve bunlarn geindirmekle ykml olduklar e, ocuk, ana ve babalar, salk ve protez yardmlarndan yararlanrlar. Sigortallk niteliini yitirenlerden, bu tarihten nceki bir yl iinde en az 120 gn hastalk sigortas primi demi olan(m. 40) ve hastalklar sebebiyle, bu niteliin yitiriliinden itibaren 6 ay iinde Kuruma bavuran
63

lhan ORAL: Dnyada ve Trkiyede Sosyal Sigortalar Kapsamnda Salk Sigortas Uygulamalar(Eskiehir,2002),188 64 Ebru AKIN: a.g.e., 64.

48

sigortal ile geindirmekle ykml olduu e, ocuk, an ve babalar, salk ve protez yardmlarndan yararlanrlar. Hastalk sigortas bakmndan sigortallk nitelii, son denen primin ilikin olduu gn izleyen onuncu gnden balayarak yitirilmi saylr. Ancak sigortalnn cretli izin almas, greve katlmas veya lokavta uram olmas hallerinde sigortallk nitelii, bu srelerin sona ermesini takip eden onuncu gnden balayarak yitirilmi saylr. (m. 107) Yargtay, sigortallk niteliini yitirdikten sonra, Ba-Kur sigortalln gerektiren bir ite alsa bile, sigortallk niteliinin sona erdii tarihten itibaren 6 ay iinde hastalanan sigortalnn kzna Kurumca yaplan salk yardmlarnn eski sigortal olan babasndan istenemeyeceine karar vermitir.65 Sigortallk niteliini yitirmi kadn sigortalnn, sigortalnn

geindirmekle ykml olduu einin veya kznn ya da srekli i gremezlik geliri, malullk ve yallk ayl almakta olan sigortalnn geindirmekle ykml olduu kzlarnn ocuk drmesi halinde de belli salk yardmlarndan yararlanabilecekleri dzenlenmitir. (SSK. m. 36,40) Sosyal Sigortalar Kanunu, sigortalnn eine salk yardm

yaplabilmesini, sigortal tarafndan geindirilmek zorunda bulunmasna balamamtr. (SSK. m. 35) Ancak salk yarm talep eden e, sigortalnn deil de gelir ve aylk alan kimsenin ei olduunda 35. maddede aranmayan art burada gerekli grlmtr. (SSK. m. 36) Bu tr bir ayrmn yersiz olduu kanaatindeyiz. Hastalk sigortasndan salanan yardmlar parasal ve salk yardm olmak zere iki trldr. Hastalk sigortas, hastalanan sigortalnn
65

Y10HD, 13.10.1994, 11907/17604(Resul ASLANKYL: Sosyal Sigortalar Kanunu

Yorumu, Ankara, 505)

49

almamas sebebiyle ortaya kan gelir kayplarn balad geici i gremezlik denei ile karlamaya alr. Sigortal olmadklar halde sadece sigortal yakn olanlar, parasal nitelikli bu yardmdan yararlanamaz. Sigortalnn bamls sfatyla kz ocuklar da bu durumda geici i gremezlik denei alamayacaktr. Salk yardmnn yaplmas, sigortalnn salnn korunmas, alma gcnn yeniden kazandrlmas ve kendi ihtiyalarn grme kabiliyetinin artrlmas amacn tamaktadr. (m. 33/son) Kurum tarafndan sigortalya sunulan salk yardmlar, sigortalnn hekime muayene ettirilmesi gerekli klinik ve laboratuar muayenelerinin yaptrlmas tedavilerinin salanmas, gerektiinde salk messeselerine yatrlmas ve gerekli ila ve iyiletirme vastalarnn salanmasn kapsamaktadr. Ayrca ocuk drme hali de hastalk kapsam iinde saylmaktadr. (m. 32/A ve 33/A,B,C) Bunun dnda sigortallara standartlara uygun protez ara ve gerelerin salanmas, taklmas, onarlmas ve yenilenmesi imkanlar sunulmaktadr. (m. 32/B) Sigortalnn muayene tedavi gibi nedenlerle Kurumca bir baka yere gnderilmeleri ve salk durumlar nedeniyle baka birinin kendilerine refakat etmelerinin gerekli olmas halinde bunlarn ve kendilerine refakat edecek kimselerin gidi geli yol paralar ile zaruri masraflar Kurumca denir. (m. 102/I) Ayrca, sigortalnn yurt iinde tedavisi mmkn olmayan hastala yakalanmas durumunda, hastaln tedavisinin yurt dnda ksmen veya tamamen mmkn olduunun ya da sigortalnn dt malullk halinin nlenebilmesi veya nemli oranda azaltlabilmesi imkannn bulunduunun Kurum salk tesisleri salk kurulu raporu ile tespit edilmesi halinde, hastaln anlald tarihten nceki bir yl iinde en az 300 gn hastalk

50

sigortas primi denmi olmas kouluyla, sigortalnn kendisi ve raporda belirtilmi ise beraber gidecei kimsenin yurt dna gnderilmeleri, yabanc lkeye gidi geli yol paralar ile kal ve tedavi masraflarnn denmesi mmkndr. (m. 32/E) Sigortalnn ei, bakmakla ykml olduu ocuklar ve anne ve babasna Kanunun 33. maddesinde sigortal iin ngrlen salk yardmlarndan aynen yararlanrlar. Bunlar, sigortalnn dier sosyal gvenlik kurulularna tabi olarak almayan ya da gelir ve aylk almayan ei ile geindirmekle ykml olduu ocuu, ana ve babas, Sosyal Sigortalar Kanununa gre gelir ve aylk almakta olanlar ile bu kimselerin geindirmekle ykml olduklar e, ocuk, ana ve babalar, hak sahibi olarak gelir ve aylk almakta olanlar yurt dna gnderilirler. Hastalk hallerinde salanan salk yardmlar sigortalnn iyilemesine kadar srer. (m. 34/I) Ancak bu yardmlar sigortalnn Kurumca tedaviye baland tarihten itibaren 6 ay ile snrlandrlmtr. (m. 34/II) 34. maddenin 3. fkrasnda daha nce yer alan, yardmlarn en fazla srebilecei sreye dair 18 aya kadar szckleri, Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmitir.66 2. Hak Sahibinin Bamls Olarak 506 sayl Kanuna gre srekli i gremezlik geliri, malullk ve yallk ayl almakta olanlar(pasif sigortallar), bu aylk ve gelirleri almaya baladklar anda hak sahibi durumuna geerler. Sigortalnn bamls kz ocuklar gibi bu kiilerin geindirmekle ykml olduu kz ocuklar da hak sahibinin bamls statsne geerler. Bu ksmda hak sahibinin bamls olarak kz ocuklarnn yardmlardan ne ekilde faydalanaca anlatlacaktr.
66

AYMK, 17.1.1991, 27/2, RG. 19.8.1991/20965

51

A.

Kazas ve Meslek Hastal Sigortas

kazas veya meslek hastal dolaysyla iinde geici bir sre alamayaca hekim raporu ile saptanan sigortalya, alamad her gn iin Kurum tarafndan yaplan parasal yardma geici i gremezlik denei denir. Bu yardma hak kazanmak iin, hasatlk ve analk sigortalarndan farkl olarak, herhangi bir sigortallk sresi veya prim deme art aranmaz.4958 sayl Kanun ile deiik 506 sayl Kanunun 110. maddesine gre, Kasdi bir hareketi yznden i kazasna urayan, meslek hastalna tutulan veya hastalanan sigortalya geici i gremezlik denei ve srekli i gremezlik geliri verilmez. Sigortalya yalnz salk yardmlar yaplr. Su saylr bir hareketi yznden i kazasna urayan, meslek hastalna tutulan veya hastalanan sigortalya verilecek geici i gremezlik denei ve srekli i gremezlik geliri, sua esas kusur derecesinin yarsna kadar indirilerek denebilir.67 Geici i gremezlik hali sonunda, Kuruma ait veya Kurumun sevk edecei salk tesisleri salk kurullar tarafndan verilecek raporlarda belirtilen arzalarna gre, i kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcnn en az %10 azalm bulunduu Kurumca saptanan sigortal, srekli i gremezlik gelirine hak kazanr. (SSK. m. 19/1) Bu gelir sigortal iyileinceye kadar, iyilemez ise mr boyu srer. Bunun iin Kuruma belirli bir sre ve miktar prim demi olmak gerekmez68.
67

Anayasa Mahkemesi, hkmn ilk halinde yer alan su saylr hareketi yznden i

kazasna urayan sigortalya srekli i gremezlik geliri verilmez hkmn iptal etmi (AYMK, 10.12.1991, 23/47) daha sonra da ayn madde nce su saylr taksirli hareketi yznden i kazasna urayan sigortalya geici i gremezlik denei verilmemesi ve sonra su saylr taksirli hareketi yznden hastalanan sigortalya geici i gremezlik denei verilmemesi ynlerinden iptal etmitir. (AYMK, 25.10.1994, 73/75 ve AYMK, 11.7.1995, 37/31).
68

Hseyin AKYILDIZ: Sosyal Gvenlik Hukuku(Isparta,2004), 41

52

Srekli i gremezlik geliri alanlarn geindirmekle ykml olduu kz ocuklar, hastalk sigortas kapsamndaki salk ve protez yardmlarndan faydalanabilirler. B. Malullk Sigortas Malullk, gnmzn sosyal gvenlik sistemleri iinde korunan nemli bir sosyal risktir. Malullk(sakatlk), alma gcnn ksmen veya tamamen kaybedilmesi demektir.69 Malullk sigortasndan aylk balanabilmesi iin, sigortalnn malul saylacak durumda olmasdr. lkemizde ilk defa 1950de 5417 sayl Kanunla kurulmu, sonra 1957de 6900 sayl Kanunla ve son olarak da 506 sayl Kanunla dzenlenmitir. Malullk sigortasndan yararlanabilmek iin, sakatln meydana gelmesi gerekir. Sakatln meydana gelmesinde sigortalnn kusurlu olup olmamasnn bir nemi yoktur. Kanun, tr sakatlk hali kabul etmitir. (m. 53) Sebebi ne olursa olsun alma gcnn en az 2/3nn kaybedilmesi, i kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcnn en az %60nn yitirilmi olmas, hastalk tedavisi sonucunda alma gcnn en az 2/3 orannda kaybedilmesi olarak saylmtr. Bu malullk durumunun Kurum salk tesisleri salk kurullarnca dzenlenecek raporla belgelenmesi gerekmektedir70. Sakat saylan bir sigortalnn toplam olarak 1800 gn veya en az be yldan beri sigortal bulunup, sigortallk sresinin her yl iin ortalama 180 gn MY Sigortalar primi demi olmas arttr(m. 54)71

69 70 71

Can TUNCAY/mer EKMEK : a.g.e., 320. Hseyin AKYILDIZ: a.g.e., 65. Adil ZVEREN: Sosyal Politika ve Sosyal Sigortalar(Ankara,1968), 235

53

Son olarak sigortalnn, malullk ayl alabilmesi iin Kuruma yazl olarak bavurmas gerekmektedir. Bavuruyu yapabilmesi iin de iten ayrlm olmas arttr. almaya devam eden maluliyet ayl alamaz. (m. 56) Malullk ayl alanlarn geindirmekle ykml bulunduklar kz ocuklar hastalk sigortas kapsamndaki salk yardmlarndan faydalanrlar. C. Yallk Sigortas lkemizde 2.6.1949 tarihli ve 5417 sayl htiyarlk Sigortas Kanunu ile kurulmu, sonra 30.1.1957 tarihli ve 6900 sayl Maluliyet htiyarlk ve lm Sigortalar Kanunu ve son olarak 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu ile dzenlenmitir. Yallk, kiinin bnyesinde meydana gelen biyolojik deiiklik

dolaysyla alma gcn byk lde azaltan veya tamamen ortadan kaldran bir sosyal gvenlik tehlikesidir. Yallk tehlikesinin en nemli sonucu, yalanma sebebiyle alma gcn kaybeden sigortalnn almaya bal olarak elde ettii gelirden mahrum olmas ve muhta duruma dmesidir. Yallk sigortas, bu gelir kesilmesini telafi etmek zere yallk ayl balanr.72 Yallk sigortasndan salanan balca yardm, sigortalya yallk ayl balanmasdr. Bir de istisnaen, kendisine yallk ayl balanmaya yeterli hizmeti olmayan sigortalya toptan deme yaplr. Yallk aylna hak kazanmak iin esas itibariyle be koulun, gereklemi olmas gerekir. Bunlar, belli bir yaa ulam olma, belli bir

72

Yusuf ALPER: a.g.e., 299.

54

sre sigortal olma, belli bir sre prim demi olma, iten ayrlma ve Kuruma yazl istekte bulunmadr. Bunlarn hepsinin bir arada bulunmasna gerek yoktur. Yasa, yallk ayl balanabilmesi iin sigortallara baz seenekler sunmutur. Aylk balanabilmesi iin gereken ortak artlar sigortalnn iten ayrlmas ve yazl istekte bulunmasdr. Sosyal Sigortalar Hukukumuzda zorunlu emeklilik ya ngrlmemitir. Sigortal talep etmedike Kurum kendiliinden yallk ayl balayamaz.73 Yallk ayl balanabilmesi iin genel kural, isten ayrlmadr. Yallk ayl almakta iken tekrar sigortal olarak bir ite almaya balayanlarn yallk ayl kesilir. (SSK. m. 63/A) Yallk ayl alanlar, hastalk sigortas erevesinde salk ve protez yardmlarndan, bunlarn geindirmekle ykml olduklar e, ocuk, ana ve babalar da salk yardmlarndan yararlanma hakkna sahiptir. (m. 36/A) Hastalk sigortas kapsamnda hak sahibinin bamls durumundaki kz ocuklarnn hangi koullarda bu yardmlardan yararlanaca zerinde durulmutur.

3.

Hak Sahibi Olarak Sigortalnn lmyle aylk almaya balayan hak sahibi kz ocuklar,

i kazas ve meslek hastalklar ile lm sigortasndan sz konusu aylklar almaya hak kazanmaktadrlar.

73

Yarg. 9. HD., 10.6.1993, E. 7521, K. 10096:Tekstil veren, Kasm-Aralk 1993, 176.

55

A.

Kazas ve Meslek Hastal Sigortas

kazalar ve meslek hastalklar, sosyal sigorta hukuku anlamnda birer sosyal risk tekil ederler. Kkeninde ekonomik, sosyal, psikolojik ve evresel bir dizi etken rol oynar. kazalar ve meslek hastalklarna yol aan nedenlerin ortadan kaldrlmas, koruyucu ve nleyici tedbirlerin ama ve kapsamn da belirler. lkemizde bu konularda bir ok yasal dzenleme getirilmi olsa da etkili olunamamtr.74 Dnyada en eski ve en yaygn sosyal sigorta kolu, i kazalar ve

meslek hastalklar sigortasdr. lkemizde ilk defa 1945 ylnda kartlan 4772 sayl Kazalar ve Meslek Hastalklar ve Analk Sigortas Kanunu ile 1.7.1946 tarihinden itibaren bu sigorta kolu kurulmu, teki sosyal sigorta programlaryla birlikte 1.3.1965 tarihinde yrrle giren 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu ile toplu bir dzenlemeye kavumutur. kazalar ve meslek hastalklar sigortas geici, yahut srekli gelir kaybna urayan sigortalya veya onun yaknlarna parasal ve salkla ilgili yardmlar salar. kazas ve meslek hastal, i kazasnn ani bir olay sonucu, meslek hastalnn ise yava yava ortaya kmas bakmndan birbirlerinden ayrlrlar. Ancak her ikisinin de mesleki risk saylmas ve ortak baz zellikler sahip olmalar nedeniyle mevzuatta i kazas ve meslek hastal
75

sigortalar

birbirini

tamamlar

nitelikte

birlikte

dzenlenmitir.

SSK.nun 11. maddesinin (A) bendi bir tanm vermi olmaktan ziyade i kazasnn baz unsur ve koullarn saymtr. Gerekten sz konusu maddeye gre: kazas, aadaki hal ve durumlardan birinde meydana
74 75

Ali GZEL/A.Rza OKUR: a.g.e., 198. Can TUNCAY/mer EKMEK : a.g.e., 269; Kadir ARICI: a.g.e., 213.

56

gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedence veya ruha arzaya uratan olaydr: sigortalnn iyerinde bulunduu srada, iveren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla, sigortalnn iveren tarafndan grev ile baak bir yere gnderilmesi yznden, asl iini yapmakszn geen zamanlarda, emzikli kadn sigortalnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, sigortalnn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmeleri srasnda. retide i kazas; sigortalnn iverenin otoritesi altnda bulunduu srada grd i veya iin gerei dolaysyla ani ve dtan gelen bir etkenle, onu bedenen ve/veya ruhen zarara uratan bir olay olarak tanmlanmaktadr.76 Dolaysyla i kazalarnsa sadece dar anlamda kaza kavram nem tar; eyaya dair kazalar konu ddr.Yargtay da bunu destekler ekilde kararlar vermektedir. Sigortalnn iyerinde intihar etmesi de i kazas saylmaktadr.77 Bir i kazasndan bahsedebilmek iin, ani ve zarar verici bir olayn meydana gelmesi gerekir. Borlar Hukuku anlamndaki kaza kavramndan daha geni deerlendirilmektedir. Sigortalnn kast ya da kusuru sonucu zarar grmesi de kaza saylr.78 Bir i kazasndan sz edebilmek iin, sigortalnn urad kaza sonucu bedenen ve/veya ruhen bir zarara uramas gerekir. Uranlan zararn en azndan sosyal sigorta yardmlarnn Kurumca salanmasn gerektirecek nitelikte ve derecede olmas yeterli olacaktr. Sigortalnn urad

76

Mjdat AKAR: a.g.e., 196; Kadir ARICI: a.g.e., 213;Can TUNCAY/mer EKMEK : Y10HD, 29.3.1979, 8413/2759(Resul ASLANKYL: a.g.e, 450) Kenan TUNOMA: a.g.e., 313.

a.g.e.,269; Ali GZEL/A.Rza OKUR: a.g.e., 200.

77 78

57

bedensel veya ruhsal zararlar dndaki mal kaybna neden olan olaylar i kazas deildir.79 Bir kazann i kazas saylabilmesi iin son art, zarar verici olay ile bedeni veya ruhani zarar arasnda bir illiyet bann bulunmas gerekir. Aranan illiyet ba uygun illiyettir. Olaylarn normal akna ve genel yaam deneyimlerine gre gerekleen trden zararl bir sonucu meydana getirmeye elverili ya da byle bir sonucun meydana gelmesini kolaylatran nedene, uygun neden;bu nedenle sonu arasndaki baa da uygun illiyet ba denilmektedir.
80

lliyet bann belirlenmesinde genellikle

iverenin otoritesi altnda bulunma ltne bavurulmaktadr. Meslek hastal; iinin, iverenin otoritesi altnda iken niteliine ve yrtme artlarna gre tekrarlanan sebeplerle maruz kald bedeni veya ruhi arza, olarak tanmlanmaktadr. (m. 11/B, I) Bir kimsenin i kazalar ve meslek hastal sigortasndan

faydalanabilmesi iin her eyden nce SS Kanunu anlamnda sigortal saylmas gerekmektedir. Sigortal olarak almayan bir kimsenin yakaland hastalk mesleki faaliyetten de kaynaklansa 506 sayl Kanun asndan meslek hastal olarak nitelendirilemez. kazasndan farkl olarak ani bir olay sonucu deil, alma artlar iinde uzunca bir sre olumsuz etkenlere maruz kalnmaldr. Ksacas meslekten ileri gelen hastalk nitelii tamaldr. Tpk i kazasnda olduu gibi yaplan i ile zarar arasnda uygun illiyet ba bulunmaldr. kazasnda olduu gibi, meslek hastalna yakalanan sigortalnn bu hastalk sonucu geici veya srekli olarak bedensel veya ruhsal bir zarara uramas, kendisine yaplacak sigorta yardmlarnn n kouludur. Bu
79 80

Ali GZEL/A.Rza OKUR: a.g.e, 208. Ali GZEL/A.Rza OKUR: a.g.e., 208; Can TUNCAY/mer EKMEK : a.g.e., 278.

58

hastalk hali geici olabilecei gibi, sigortalnn sakatlna yol aabilecek nitelikte srekli de olabilir. Btn dnyada olduu gibi, bizim hukukumuzda da hangi hastalklarn meslekten ileri gelebilecei ve bunlarn iten ayrldktan sonra en ge ne zaman sonra ortaya kabilecei liste yntemi ile belirlenmitir. Sosyal Sigorta Salk lemleri Tz, be grup halinde dzenlenen bir meslek hastalklar listesini iermektedir. Ancak, bu listede yer almayan, fakat grlen i dolaysyla ortaya kt belirlenen dier hastalklar da meslek hastal saylr. Bu konuda karar vermeye yetkili organ Sosyal Sigorta Yksek Salk Kuruludur. Sigortalya salanan ve gelir kaybn telafi eden nakdi yardmlar ile salk harcamalarndaki art telafi etmeyi amalayan ve salk yardm biiminde ortaya kan ayni yardmlarn yansra; sigortalnn lmnde hak sahiplerine salanan yardmlar da bulunmaktadr. Bu yardmlardan yararlanmak iin belli bir sigortallk sresini doldurmak veya belirli bir sre prim demek artlar aranmaz. Sigortalnn salnn korunmas, alma gcn yeniden kazanmas ve ihtiyalarn grme yeteneinin arttrlmas amac ile (m. 13) yaplacak salk yardmlar; muayene, laboratuar tetkikleri, salk kurumuna yatrma ve her trl tedavi ile bunun iin gerektiinde yurt iinde veya dnda bir salk kurumuna gnderme, tedavi sresince gerekli ila ve iyiletirme aralarn salama, protez ara ve gerelerini salama, takma, onarma ve yenileme, rehabilitasyon olarak sralanabilir. Salk yardmlar sigortalnn salk durumu gerektirdii srece devam eder (m. 14/I). Yani, salk yardmlar bir sreyle snrlandrlm deildir.

59

kazas ve meslek hastal sigortasnn salad parasal yardmlar ise, sigortalya verilen geici i gremezlik denei ile srekli i gremezlik geliri ve sigortalnn lm halinde ailesine verilen cenaze giderleri, e ve ocuklara, ana ve babaya gelir balanmasdr. Asl nemli parasal yardm, dul ee, ocuklara ve geriye bir ey kalrsa ana ve babaya lm geliri balanmasdr. kazas ve meslek hastal sigortasndan balanacak gelirde belli sigortallk sresi ve prim deme art yoktur. Kendisine gelir balanan sigortalnn daha sonra i kazas ve meslek hastal sonucu lmesi halinde de hak sahipleri lm geliri alabilirler.81 Meslekte kazanma gcn %50 veya daha fazla oranda kaybederek srekli i gremezlik geliri almakta iken lenler bakmndan lmn i kazas ve meslek hastalna bal olup olmadna baklmakszn hak sahiplerine gelir balanr. (m. 23/VIII) kazas ve meslek hastal sonucu len sigortalnn erkek ocuklarna, kural olarak, 18 yan doldurmam ve sosyal sigorta veya teki emekli sandklarndan kendi almalarndan dolaysyla gelir ya da aylk balanmam olmas kouluyla gelir balanacaktr. Ancak, 18 ya snr, renim durumlarna gre deimektedir. Erkek ocuun orta renim grmesi halinde 20, yksek renim yapmas halinde 25 yan doldurmam olmas gerekir. Sigortalnn lm tarihinde alamayacak durumda malul olan erkek ocuklara ise, herhangi bir ya snr aranmakszn gelir balanr. Sigortalnn lm tarihinde 18 veya 20 yan doldurmu olup, gelire hak kazanmam durumda olan erkek ocuklar, sonradan renim yaparlarsa, orta renime devam edenler 20, yksek renime devam

81

Ali GZEL: Zorunlu Ba-Kur Sigortall ve Uygulama Sorunlar( stanbul,1997), 235;

Mjdat AKAR: a.g.e., 206.

60

edenler 25 yana kadar, renim yapmaya baladklar tarihten itibaren gelire hak kazanrlar. (SSK. 23/I, C, b) Geliri kesilen erkek ocuklardan sonradan alamayacak durumda malul olanlara, sosyal sigortaya yahut emekli sandklarna tabi almalarndan dolay gelir veya aylk almamalar kouluyla malullk durumlarnn tespitine esas tekil eden rapor tarihini izleyen aybandan itibaren yeniden gelir balanr. (SSK. 23/V). Kanun, kz ocuklarna balanacak gelir asndan, erkek ocuklardan farkl olarak herhangi bir ya koulu aramamaktadr. Kz ocuklar, yalar ne olursa olsun gelire hak kazanacaklardr. 4958 sayl Kanunla kz ocuklarnn lm geliri alma artlar yeniden dzenlenmitir. Yalar ne olursa olsun bekar veya dul olmalar, sosyal gvenlik kurumlarna tabi bir ite almamalar, buralardan aylk veya gelir almamalar artyla gelire hak kazanrlar. len sigortalnn alamayacak durumda malul kz ocuklarna, sosyal gvenlik kurulularna tabi almalarndan dolay gelir veya aylk almamak kaydyla, evli olmalar veya almalar halinde de gelir balanacaktr. Ancak bu durumdaki malul kz ocuuna, evlenmesi halinde ek 12. maddede ngrlen evlenme yardm yaplmayacaktr.82 Malul kz ocuklarna balanan aylklar evlenmeleri ya da almaya balamalar halinde kesilmeyecek, sadece bu kurumlardan kendi almalarndan dolay gelir veya aylk almaya balamalar halinde aylk almaya baladklar tarihi takip eden deme dnemi bandan itibaren kesilecektir. 4958 sayl Kanunla lm geliri veya ayl almakta olan kz ocuklarnn gelir ve aylklarnn kesilmesi ile ilgili olarak yaplan
82

Sosyal Sigortalar Kurumunun 8.8.2003 tarihli ve 12-126 Ek sayl

Genelgesi ile 30.1.2004 tarihli ve 12-129 Ek sayl Genelgesi

61

dzenlemeyle birlikte bunlarn; evlenmeleri, sosyal gvenlik kurumlarndan kendi almalar veya e, ocuklarndan dolay gelir veya aylk almaya balamalar, sosyal gvenlik kurumlarna tabi almaya balamalar, Sosyal gvenlik szlemesi akdedilmi lkelerdeki sosyal gvenlik mercilerine tabi almaya balamalar veya bu lkelerin sosyal gvenlik kurumlarndan gelir veya aylk almaya balamalar, halinde balanm gelir ve aylklar kesilecei gibi, bu durumda olan kz ocuklarna Kurumca lm geliri veya ayl da balanmayacaktr. Sosyal Sigortalar Kanunu anlamnda ocuk kavram; sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm veya nesebi dzeltilmi yahut babal hkme balanm ocuklar ile sigortalnn lmnden sonra doan ocuklar (SSK. 23/II) kapsar. Balanacak gelir, erkek ocuklar da dahil olmak zere, her bir ocuk iin, len sigortalnn tespit edilecek yllk kazancnn %70inin %25i kadardr. Malullk, yallk ve lm sigortalarndan balanan aylklarla i kazalar ve meslek hastalklar sigortasndan balanan gelir ayn kii de birleirse, aylk ve gelirden yksek olann tamamn, brnn ise yarsn alr. Eer eit ise, i kazas ve meslek hastalndan balanan gelirin tamam,dier aylklarn ise yars verilir. (m. 92/II) 4958 sayl Kanunla deiik SSK. 93/I uyarnca, sigortal olan ana ve babalarnn lmlerinde her ikisinden de gelir veya aylk balanmasna hak kazanan ocuklara, ana veya babadan balanan gelir ve aylklardan nce bu Kanunun 92. maddesi dikkate alnarak yksek olannn tm eksik olannn da yars balanr. u halde hak sahibi ocuklara ana ve babalarndan gelir veya ayla hak kazanmalar durumunda, nce bu Kanunun 92. maddesi dikkate alnarak ynndeki m. 93/Ideki ibare, ana

62

ve babann aylk ve gelirlerinin kendi ierisinde deerlendirilmesi biiminde uygulanacaktr.83 Bu sigorta kolundan lm veya srekli i gremezlik geliri balanacak olanlara her ay sosyal yardm zamm da denir. (SSK. Ek m. 24a) Birden fazla sigorta kolundan gelir veya aylk almaya hak kazanlrsa en fazla demeye imkan veren dosya zerinden sosyal yardm demesi yaplr. (SSK. Ek m. 24f) Sosyal yardm zamm hak sahiplerine her dosya iin tamam tevzi edilecek ekilde ve eit oranda bltrlr. (Ek. m. 24e) Sigortalnn lmnden dolay aylk ve gelir almakta olan hak sahibi kz ocuklarna evlenmeleri halinde bir defaya mahsus olmak zere aylk veya gelirlerinin iki yllk tutar evlenme yardm olarak verilir. (Ek m. 12/I). Evlenme yardmnn hesabnda sosyal yardm zamm hesaba alnmaz. (Ek m. 24g). ki yl ierisinde meydana gelen boanma veya dul kalma halinde, bu sre iin tekrar aylk ya da gelir denmez. (Ek m. 12/II) kazas ve meslek hastal sonucu len sigortalnn ailesine Bakanlar Kurulunca saptanacak tarife zerinden, cenaze giderleri karl denir. (m. 103/I). len sigortalnn cenazesi aile dnda bir gerek veya tzel kii tarafndan kaldrlmsa, giderlerin belgelere dayanan ve Bakanlar Kurulunca saptanan tarifedeki miktar gemeyen ksm, bunlara denir; ancak yaplan masraflar bu miktardan az olursa, artan sigortalnn ailesine verilir. (m. 103/II)

B. lm Sigortas Sosyal Gvenlik Hukukumuzda lm olay, iki ayr sigorta dalnda dzenlenmitir.84lm sigortasndan faydalanabilmek iin sigortalnn i
83

8.8.2003 tarih ve 12-126 Ek Genelge

63

kazas ve meslek hastal dnda kalan herhangi bir nedenle lmesi veya hakknda lm karinesi bulunmas(MK. 31) ya da gaipliine karar verilmi olmas(MK. 32) gerekmektedir85. lm sigortas kapsamnda esas olarak lm ayl balanr.(SSK. 65). Buna ek olarak toptan deme, cenaze giderleri karl ve kz ocuu evlenme yardm, lm sonras salanan dier sigorta yardmlar olarak saylabilir. Ayrca lm ayl almakta olanlar hastalk sigortas kapsamndaki salk yardmlarndan da faydalanabilirler. Kendisine lm ayl balanacak kiiler; lenin ei, ocuklar ve ana babasdr. Sigortalnn ei saylmak iin sigortalyla ei arasnda yasal evlilik bann bulunmas gerekmektedir.86 len sigortalnn kz veya erkek ocuunun lm sigortas yardmlarndan yararlanabilmesi iin evlilik birlii iinde domu olmas aranmaz. ocukla ana arasndaki soyba doumla kurulur. Sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm veya nesebi dzeltilmi ya da babal mahkeme kararyla hkme balanm ocuklar ile sigortalnn lmnden sonra doan ocuklar da hak sahibi saylr.(SSK. 68/II)87 vey ana baba, vey ocuklar ve evlat edinenler yasal olarak hak sahibi saylmazlar88. lm ayl balanmas iin Kanuna gre; Malullk veya yallk ayl almakta iken, malullk veya yallk ayl balanmasna hak kazanm olup henz ilemi tamamlanmam, balanm bulunan malullk veya
Kenan TUNOMA: a.g.e., 366 Mjdat AKAR: Sosyal Sigortalar Kanununa Gre lm Sigortasndan Aylk Balanmas-I, Yaklam Dergisi, 12,S:139(Temmuz,2004), 13 86 Ali GZEL/A.Rza OKUR: a.g.e., 374 87 Erkan ZKAN: Sosyal Sigortalar Kurumu Uygulamasnda lm Ayl, Yaklam Dergisi, 13,S: 150(Haziran,2005), 121 88 Mehmet CAN: Baba veya Anneden Birden Fazla Gelir veya Ayla Hak Kazanma Durumu, Maliye Postas Dergisi,Austos 2002, 83
85 84

64

yallk ayl, sigortal olarak almaya balamas sebebiyle kesilmi, toplam olarak 1800 gn veya en az 5 yldan beri sigortal bulunup, sigortallk sresinin her yl iin ortalama olarak 180 gn malullk, yallk ve lm sigortalar primi demi durumda sigortalnn lmesi gerekmektedir(SSK. 66). Bu prim ve sigortallk sresi eksik kalrsa hak sahiplerine lm ayl balanamayacaktr. Yasa bu eksikliin iki yoldan tamamlanmasna ve bu yollarn hak sahipleri tarafndan da kullanlmasna olanak tanmaktadr: Hizmet borlanmas ve hizmet canlandrmas. Yalar ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boanan veya dul kalan ve Sosyal Sigortaya, Emekli Sandklarna tabi bir ite almayan, buralardan gelir veya aylk almayan kz ocuklarn her birine %25i orannda aylk balanr89. Evlenen kz ocua, ayln iki yllk tutar, bir defaya mahsus olarak evlenme yardm olarak topluca denir. Evlenme iki yldan nce sona ererse, iki yllk sre dolmadan lm ayl tekrar balanmaz.(Ek. 12)90. Evlenme yardm alan kz ocuk, iki yl dolmadan einin lm zerine len einden de ayla hak kazanyorsa, iki yllk sre dolana kadar bu ayl, sonrasnda da aylklardan fazla olann alacaktr(SSK. 68/VI). 4958 sayl Kanun durumda ile yaplan kz deiiklikle ocuklarna, len sigortalnn gvenlik

alamayacak

malul

sosyal

kurulularna tabi almalarndan dolay gelir veya aylk almamak kaydyla, lm ayl balanabilecei gibi lm toptan demesi de yaplabilecektir.

Celal TOZAN: Sosyal Sigortalar Kurumu, Yetim Kz ocuklarnn Kestii Gelir ve Aylklarn Yeniden demeye Balayacak, Yaklam Dergisi, 13,S: 152(Austos,2005), 181 90 Mjdat AKAR: Sosyal Sigortalar Kanununa Gre lm Sigortasndan Aylk Balanmas-II, Yaklam Dergisi, 12,S:140(Austos,2004), 26

89

65

Ayrca Kanuna, 4958 sayl Kanunla eklenen ek m. 47de, gelir veya aylk almakta olan kz ocuklarn, sosyal gvenlik szlemesi aktedilmi lkelerdeki sosyal gvenlik kurulularna tabi olarak almaya baladklar takdirde veya bu lkelerin sosyal gvenlik kurulularndan gelir veya aylk almaya balamalar halinde, balanan gelir ve ayln kesilecei ngrlmtr. Zorunlu Ba-Kur sigortals olarak alan kz ocuuna babasnn lm zerine lm ayl balanamayaca yolundaki ilgili Yargtay karar91, anlan hkmde geen emekli sandklarna ibaresinin nasl anlalmas gerektii ve kapsamn belirleme bakmndan nemlidir. Dolaysyla, yasada yer alan emekli sandklar kavram, Ba-Kuru da kapsar ekilde deerlendirilmektedir.92 18 yan, ortaretim yapmas halinde 20 yan, yksek renim yapmas halinde 25 yan doldurmam olan veya alamayacak durumda malul bulunan ve Sosyal Sigortaya, Emekli Sandklarna tabi almalarndan dolay gelir veya aylk almayan erkek ocuklarn her birine %25 orannda aylk balanr93. Hak sahibi e ve ocuklara balanacak aylklarn toplamnn sigortalya ait ayln tutarn geemez. Hak sahiplerinin i kazas ve meslek hastalklar sigortasndan gelire, lm sigortasndan da lm aylna hak kazanmalar durumunda yksek olann tm, eksik olann yars balanr. Her ikisi de eitse i kazas meslek hastalklar sigortasndan balanan gelirin tm, lm sigortasndan balanan ayln ise yars verilir(SSK. 92).

Y10HD, 30.3.1989, 8650/2866(Resul ASLANKYL: a.g.e, 483) Ebru AKIN: a.g.e., 106 93 Ali DEM R: ocuklara Aylk Balanmas ve Kesilmesi, Maliye ve Sigorta Yorumlar Dergisi,2002/359, 143
92

91

66

Kz ocuklarn hem ana hem de babalarndan gelir veya ayla hak kazanmalar durumunda, ocua bunlardan yksek olann tamam ile dk olann yars balanr(SSK. 93). Ancak gelir ve aylklardan hangisinin balanaca hususunda 92. madde hkm burada da uygulanr(SSK. 93). len sigortalnn hak sahiplerinden hi birine lm ayl

balanamazsa, sigortalnn demi olduu malullk, yallk ve lm sigortalarnn tamam hak sahiplerine aylk balama orannda toptan deme olarak datlr(SSK. 71). Aylk balanabilecek hak sahibi varsa toptan deme yaplamaz. len sigortalnn ocuu yoksa dul e toptan demenin %75 ini, toptan deme alacak ocuu varsa %50 sini alr(SSK. 71/I, A). Kz ocuklar iin aranan tek art evli olmamalardr. almamak, gelir ya da aylk almama artlar toptan deme iin aranmaz. alamayacak derecede malul kz ocuklar evli olsun ya da olmasn toptan demeye hak kazanacaktr94. Ee ve ocuklara yaplacak toptan deme, toptan deme yaplacak miktardan dkse, kalan ksm, her birinin hissesi %25 i gemeyecek ekilde sosyal gvenlik kurulularna tabi almayan veya 2022 sayl Kanuna gre balanan aylk hari olmak zere her ne ekilde olursa olsun gelir ve aylk almayan ana ve babaya verilir(SSK. 71/IV). Ee ve ocuklara yaplacak toptan deme, toptan deme yaplacak miktardan fazla ise, hak sahiplerinin hisselerinden orantl olarak indirim yaplr(SSK. 71/III). Sigortal olarak almakta veya malullk, yallk ayl almakta iken veya sigortal olarak alt iten ayrld tarihten bir yl gemeden len
94

Kemal GNDOMU: Sosyal Sigorta Mevzuatnda len Sigortal in nemli Bilgiler, Maliye ve Sigorta Yorumlar Dergisi,378(Ekim,2002),117

67

sigortalnn ailesine, Bakanlar Kurulunca tespit edilecek tarife zerinden, cenaze masraf karl denir(SSK. 103/I). 4. 2925 Sayl Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu

2925 sayl Kanun ile oluturulan istee bal sigortallk sistemi ile karlanan riskler, i kazas ve meslek hastal, hastalk, malullk, yallk ve lmdr. Kanunun 3. maddesinde kz ocuklar hem sigortalnn bamls hem de hak sahibi olarak yer almaktadr. Yasann genel kapsamnda, sigortalnn geindirmekle ykml olduu ocuklar arasnda kz-erkek ayrm gzetilmemitir. (TSSK. m. 35) Ancak dier sosyal gvenlik kurumlarndan farkl olarak tarm sigortalsnn geindirmekle ykml olduu kimseler arasnda ana ve babas saylmamtr. Norm birlii asndan son derece anlamsz ve adaletsiz olan bu ayrm sosyal gvenlik sistemindeki byk bir boluu oluturmaktadr. E ve ocuklar Yasada ngrlen salk yardmlarndan aynen faydalanmaktadrlar. Yalnz eler bakmndan da bir ayrm gzetilmitir. Bu dzenlemeye gre, erkek sigortal hibir art aranmakszn karsn geindirmekle ykml iken, sigortal kadnnn kocas alamayacak durumda malul ya da 55 yan doldurmu olmas artyla kapsam dahilindedir. (m. 35) 2925 sayl Kanunun tanmlar balkl 3. maddesinde hak sahibi olarak e ve ocuklar yer almaktadr. Ana ve baba hak sahibi olarak saylmamtr. 506 sayl Yasadan farkl olarak hak sahibi ocuklar

68

arasnda kz-erkek ayrm gzetilmemitir(TSSK. 35). Ancak eler arasnda cinsiyet fark ayn hkmde yer almaktadr. Sigortal erkek her durumda karsn bakmakla ykml iken, sigortal kadnn kocasn bakmakla ykml olmas iin kocann alamayacak derecede malul ya da 55 yan doldurmu olmas art koulmutur. Kanunun 39/1,a maddesine gre i kazas ve meslek hastal sonucu len sigortalnn hak sahibi kz ocuuna 506 sayl Yasa gerei aylk balanr. Ayn hkm gerei lm ayl balanmas ve toptan deme yaplmas hususlar da 506 sayl Kanun hkmlerine gre yaplmaktadr.

III.

BA-KUR DNEM

1972 ylnda yrrle giren 1479 sayl Kanun balangta sadece uzun vadeli sigorta kollarn dzenlemeyi amalamt. Bunlar malullk, yallk ve lm sigortalaryd. 5.11.1985 tarih ve 3235 sayl Kanunla95 salk sigortas da 1479 sayl Yasa kapsamna alnmtr. Bylece BaKur, ILOnun onayladmz 102 sayl Szlemesi96 koulunu yerine getirmitir.

1. Sigortalnn Bamls Olarak Salk yardmlarndan yaralanacak olanlar, 4956 sayl Kanunla deiik ek 11. maddesinde saylmtr. 1479 sayl Kanunun 24. maddesine gre sigortal olanlardan, sigortall devam edenler, e ve bakmakla ykml olduklar ocuklar ile ana babalar, yallk ve malullk
95 96

RG. 9.11.1985/18923 Levent AKIN: Ba-Kur Sigorta Yardmlar( stanbul,1996), 147.

69

ayl alanlar, e ve bakmakla ykml olduklar ocuklar ile ana babalar ve lm ayl alanlardr. Ancak, salk yardmlarna ilikin Ynetmeliin 5. maddesinin 3. fkrasna gre, baka sosyal gvenlik kurumunun salk yardmlarndan yararlanan Ba-Kur sigortalsnn durumu belgelemek kaydyla salk sigortas primi alnmaz ve salk yardm da yaplmaz. ocuk kavramna sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm ve nesebi dzeltilmi yahut babalna hkmedilmi ocuklar ile onun lmnden sonra doan ocuklar da dahildir. (Yn. 5) ocuklarn salk yardmlarndan yararlanabilmeleri iin 18 yan(orta retim yapmakta ise 20, yksekrenim yapmakta ise 25 yan) doldurmam olmas veya 18 yandan byk tahsilde bulunmayan ocuklarn malul olmas gerekir. Kz ocuklar iin ise, herhangi bir ya koulu aranmakszn evli olmamas ve geimini salayacak baka bir gelirinin olmamas yeterlidir. Salk sigortasndan yararlanmak iin Ba-Kur sigortals ya da yakn olmak ilk kouldur. lk defa sigortal olanlarn en az sekiz ay, yeniden sigortal olanlarn ise en az drt ay salk sigortas primi demi olmalar ve Kuruma salk ve sigorta prim borcu bulunmamas gerekir.(4956 sayl Kanunla deiik ek m. 12) Yardmlar, hastalk ve i kazas hallerinde yaplr. Hekim muayenesi, tehis iin gerekli klinik ve laboratuar incelemesinin yaplmas, tehis ve tedavi iin gerekirse salk kurumuna yatrma, tedavi iin gerekli ila ve iyiletirme vastalarnn salanmas yardm kapsamn oluturur. (Ek. m. 13) Salk yardm hastann iyilemesine kadar srecektir. (Ek. m. 14) Ancak yatakl tedavi kurumlarndan yaplacak salk yardmlar alt ay

70

geemeyecei ngrlmt. (Ek. m. 14/b) Anayasa Mahkemesi bu fkray iptal etmitir.97 Salk yardmlar, sigortalnn sigortallk niteliini yitirdii, aylk alanlarn ise bu hakk kaybettii tarihten itibaren doksan gn daha srecektir. (Ek. m. 14,b; Yn. m. 10,b) 2. Hak Sahibinin Bamls Olarak 1479 sayl Kanun kapsamnda kz ocuklar, malullk ve yallk ayl almakta olan sigortallarn bakmakla ykml olduu kii saylarak hak sahibinin bamls sfatyla yardmlardan faydalanmaktadr. Malullk sigortasndan sigortalya malullk ayl balanr. Ba-Kur Kanunu alma gcnn en az 2/3 n yitiren sigortallar malul saymtr. Sigortalnn en az be tam yl sigorta primi demi olmas gerekir. Ba-Kur Kanunu i kazas ve meslek hastaln dzenlemi deilse de, 29. maddeye gre, malulln i kazas veya meslek hastal sonucu olarak da doabileceini belirtmi ve bu olay nedeniyle alma gcnn 2/3 n kaybedenler iin be tam yl sigorta primi demi olmak koulunu aramamtr. Ba-Kur asndan i kazas ve meslek hastal malullk sigortas kapsamnda dnlmtr. Ba-Kur Kanunu m. 82de, i kazas teriminin kapsamnn tayininde 506 sayl Yasa hkmlerinin kyas yoluyla uygulanaca ngrlmtr98. Yallk sigortasndan da salanan esas yardm yallk ayl balanmasdr. Yararlanma koullar Kanunun 25.8.1999 gn ve 4447
97 98

AYMK, 16.10.1996, 17/38, RG. 9.8.1997/213075 Yusuf ALPER: a.g.e., 409

71

sayl Kanunla deiik 35. maddesine gre; yazl talepte bulunmak, talep tarihinde prim ve her trl borcun denmi olmas, kadn ise 58, erkek ise 60 yan doldurmu bulunmas ve 25 tam yl sigorta primi denmi olmas arttr. Yallk ayl balanamayan durumlarda ise sigortalya toptan deme yaplr. Yasaya gre yallk ve malullk ayl almakta olanlar ve bunlarn bakmakla ykml olduu kz ocuklar da salk yardmlar kapsamndadr. Salk yardmlar ve koullar incelenmi olduundan burada sadece salk yardmlarndan yararlandklar belirtilmitir.

3. Hak Sahibi Olarak lm sigortasndan salanan yardmlar unlardr: ee, ocuklara, ana ve babaya aylk balanmas, ee, ocuklara, ana ve babaya toptan deme yaplmas, len sigortal iin cenaze masraf karl verilmesidir. Ayrca lm ayl balananlar salk sigortas kapsamnda yer alan salk yardmlarndan da yararlanrlar(Ba-Kur ek. 11). Hak sahiplerine dul ve yetim ayl balanabilmesi iin, len sigortalnn: 5 tam yl sigorta primi demi olmas(lm, i kazas ve meslek hastal sonucu olursa prim art aranmaz) veya 5 tam yl prim demi, toptan deme talep etmi, fakat henz alamam olmas, malullk veya yallk ayl balanm ya da ayla hak kazanm olmas veya malullk ya da yallk ayl almaya balam olmasndan dolay kesilmi olmas gerekir(Ba-Kur Kanununun 4956 sayl Kanunla deiik m.41)99.

99

Ali GZEL/Saim OCAK:1479 Sayl Ba-Kur Kanununda 4956 ve 5073 Sayl Kanunlar le Yaplan Deiiklikler, Legal Hukuku ve Sosyal Gvenlik Hukuku Dergisi 3/2004, 923

72

Be yllk srenin zorunlu sigortallk da geirilmesi art olmayp, istee bal sigortallk sresi de bu sreye dahil edilir. Hatta askerlik borlanmas yardmyla da be yllk asgari prim eksii kapatlabilir100 lm ayl balanabilmesi iin hak sahiplerinin Kuruma yazl bavuru bulunmalar gerekmektedir(Ba-Kur. 41/II). Dileke de nelerin yer almas gerektii Ba-Kur Sigorta Yardmlar lemleri Ynetmeliinde101 gsterilmitir. Kz ocuklar iin herhangi bir ya koulu aranmamaktadr. Kz ocuklar, evli olmamas, evli olmakla beraber sonradan boanmas veya dul kalmas ve sosyal gvenlik kanunlar kapsamnda almamas, bu kanunlar kapsamndaki almasndan dolay gelir veya aylk almamas kouluyla lm sigortas yardmlarndan faydalanr102. Evliliin son bulmas halinde kocasndan da aylk almaya hak kazanan kz ocuuna, bu aylklardan fazla olan balanr(m. 46/2). Hak sahibi ocuk kavram sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm, nesebi dzeltilmi, babal hkme balanm veya sigortalnn lmnden sonra doan ocuklarn da kapsar. Erkek ocuklarn hak sahibi olabilmesi iin 18 yan, orta renim yapmas halinde 20 yan, yksek renim yapmas halinde 25 yan doldurmam olmas ve herhangi bir sosyal gvenlik kanunu kapsamnda almamas ve bu bu kanunlar kapsamnda gelir veya aylk almamas ya

100

Can TUNCAY/mer EKMEK :a.g.e., 526; Levent AKIN: a.g.e., 178 RG. 18.6.1979/16670 102 Derda AKCAN: lm Ayl Almann Ba-Kur Sigortall ile likisi, Yaklam Dergisi, 13,S:150(Haziran,2005), 149
101

73

da ya ne olursa olsun alamayacak derecede malul durumda olmas gerekir(m. 45/c)103. Hak sahibi ocuklara balanacak aylk oran %25 dir. Hem Sosyal Sigortalar Kanununda hem de Ba-Kur Kanununda alamayacak derecede malul olan kz ocuk, evli olsun olmasn lm ayl hakkn korumaktadr. Ancak Ba-Kurda farkl olarak kz ocuk iin baka bir art aranmamtr. Sosyal Sigortalar Kanununda alamayacak durumda malul olan kz ocuun lm ayl talep edebilmesi iin, sosyal sigortaya, emekli sandklarna tabi almalarndan dolay gelir veya aylk almamas gerekmektedir. Dolaysyla Sosyal Sigortalar Kanununda aleyhe bir dzenleme yer almaktadr(Ba-Kur K. 45/2,c, SSK. 23/1,C, a;68/I,C,a).104 Evlenmesi dolaysyla kesilip daha sonra evliliin son bulmas sebebiyle yeniden balanan aylk ile kocasndan hak kazand aylk birletiinde, kz ocuklarna bunlardan fazla olan denir(m. 46/2)105. Hem anneden hem de babadan ayla hak kazanan kz ocuklar iin ak bir dzenleme yoktur106. Ancak 506 sayl Yasann 93. maddesi benimsenerek bu durumda yksek olann tamam, dierinin ise yars denmelidir107.

103

Vakkas DEM R: Ba-Kurdan lm Ayl Alan Malul Kz ocuklarnn Durumlarnn Deerlendirilmesi ve 4956 Sayl Kanun ile Uygulamadaki Son Hali, Yaklam Dergisi, 12,S: 139(Temmuz,2004), 237 104 Ebru AKIN:a.g.e., 136 105 Vakkas DEM R: Kz ocuklarnn Dul ve Yetim Ayl Asndan Ba-Kur Mevzuat Karsndaki Durumlar ve Dul ve Yetim Ayln Birlikte Alabilme mkanlar, Yaklam Dergisi, 12, S: 140(Austos,2004), 257 106 Y10HD., 29.6.2000, E. 4572, K. 4817 107 Levent AKIN: a.g.e., 192-193

74

Kz ocuklarna balanan lm aylklar evlenmeleri veya bu Kanun ile dier sosyal gvenlik kanunlar kapsamnda almaya balamalar halinde kesilir(m. 46/2)108. Sigortalnn lmnde hak sahiplerinin hibiri Ba-Kur K. na gre lm aylna hak kazanamyorsa, sigortalnn o gne kadar dedii primler toptan deme eklinde hak sahiplerine verilir(m. 44). Toptan deme lm ayl oranlarna gre yaplr.

4.

2926 Sayl Tarmda Kendi Adna ve Hesabna alanlar Sosyal

Sigortalar Kanunu

2926 sayl Kanun sigortallara malullk, yallk ve lm sigortas yardmlar ile salk yardmlar yapar. 24.7.2003 tarih ve 4956 sayl Kanun(m. 56) 2926 sayl Kanunun malullk, yallk, lm sigortalar ile salk yardmlarn 2.8.2003ten itibaren yrrlkten kaldrm olup bunlarn yerine 1479 sayl Kanunun ilgili hkmlerini ikame etmi bulunmaktadr. Bununla birlikte salk sigortasnn kapsam (ek. m. 1), malullk aylnn hesab (m. 14), yallk aylnn hesab (m. 18) ve lm aylnn hesab (m. 24) ile ilgili hkmlerin 1.1.2005e kadar uygulanaca ngrlmtr. (4956 sayl Kanun ge. m. 3). 2926 sayl Kanunun salk sigortas kapsamn dzenleyen ek. m. 1 yrrlkte brakldndan salk sigortasnn kapsam konusunda bu maddeye gre hareket edilecektir. Sigortall devam edenler ile e ve bakmakla ykml olduklar ocuklar, ana, babalar, yallk ve malullk ayl almakta olanlar ile e, ve bakmakla ykml olduklar ocuklar, ana ve babalar ile lm ayl alanlar 2926 sayl Kanunun salk yardmlarndan yararlanrlar. Bunun
108

evket TEZEL: Ba-Kurdan Emekli, Dul yada Yetim Ayl Alanlardan Ayn Zamanda Aktif Sigortal Olanlarnn Durumu, Yaklam Dergisi, 13,S:145(Ocak,2005), 240

75

dnda

kalan

salk

sigortasndan

faydalanma

artlar,

salk

yardmlarnn sresi gibi konularda 1479 sayl Kanun hkmleri uygulanacaktr. 2926 sayl Kanunda, 1479 sayl Kanundakinin aksine malullk, yallk ve lm sigortasndan balanacak aylklara ek olarak sosyal yardm zamm denmesi ngrlmemitir. 2926 sayl Yasada uygulama ile ilgili boluk bulunan hallerde 1479 sayl Yasa veya o Yasaya dayanlarak karlan ynetmelik hkmleri 2926 sayl Kanunun temel ilkeleri ve amac ile badamas durumunda kyasen uygulanmaldr

NC BLM

TRK SOSYAL S GORTA HUKUKUNDA KIZ OCUKLARININ SOSYAL GVENL

Ulusal ve Uluslar aras mevzuatta her ne kadar kadn-erkek eitlii salanacak dzeyde hkmler getirilse de sosyal gvenlik mevzuatmzda baz durumlarda kadn ve erkek sigortal iin bazen de kz ve erkek ocuklar iin farkl dzenlemelerin getirildii grlmektedir. Bu dzenlemeler hem salk yardmlarndan faydalanmalar hem de hak sahibi durumunda aylk veya gelire hak kazanma durumlarnda karmza kmaktadr.

I. TRK SOSYAL S GORTA S STEM NDE KIZ OCUKLARININ KORUNMASINDA POZ T F AYRIMCILIK SORUNU

Sosyal gvenlik sistemi genellikle, fakir ve zaruret iinde olan kimselerle ilgili olarak ortaya kar. Ancak, fakirlii nlemekten daha fazla ve geni aralara sahip olan sosyal gvenlik, kiilere bir gvenlik duygusu salama fonksiyonu stlenmektedir. Sosyal gvenlik, birbirini btnleyen sosyal sigorta, sosyal yardm ve hizmetlerden olumaktadr109.

109

Serpil AYTA: a.g.m., 28

77

Kadnlar da bu sosyal gvenlik kavram iinde son derece nemli bir yere sahiptir. Cinsiyete dayal olarak kadnlara ve erkeklere somut, zel, belirli ve ayrcalkl statler yklenilmemesi gerektii dnlebilir. Ancak pozitif ayrmclk eksiklerin giderilmek suretiyle ihtiyac olan kadn tarafnn erkeklerle eit ekilde yaamaya balamalarna imkan tanmaktadr110. Kadnlarn lkemizde istihdam edilebilirlii ok geri dzeylerdedir. Kendilerini gerekletirebilme olanaklar yok gibidir. Nesnel gibi grnen dzenlemelerin uygulamada bir cinsin daha ok zor duruma drlmesi konusu, dolayl ayrmclk kavram ile aklanabilir. te bu noktada karmza kan pozitif eylem, kar eylem yolu ile istihdamda kadnlar ve erkekler arasnda uygulama ve tavra dayanan ayrmc etkilerin bertaraf edilmesine dayanr111. Kadn ve erkek eitliinin salanmas, kadna kar ayrmcln nlenmesi ve alan kadnn korunmas iin, Birlemi Milletler, Uluslar aras alma rgt ve Avrupa Birlii dahil olmak zere bir ok uluslar aras kuruluun hazrlad belgeler bulunmaktadr112. Birlemi Milletler nezdinde imzalanan Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi szlemesine, 24 Temmuz 1985 tarihinde lkemizde onaylanarak taraf olunmutur113. Bu szlemeye gre; bir lkenin tam ve eksiksiz kalknmasnn, dnyada refahn ve barn elde edilmesinin, kadnlarn erkeklerle eit artlarda, her alanda azami katklarnn gereine inanarak, kadnlarn ailenin refahna ve toplumun kalknmasna yaptklar byk katklarn
110

Meryem KORAY: alma Yaamnda Kadn Gerekleri, Amme daresi Dergisi,c: 25, S: 1(Mart,1992), 118 111 Gkhan POLAT: Yetim Aylnn Pozitif Ayrmclk Temelli Bir Deerlendirmesi,SGDD,(Kasm-Aralk 2006), 221
112 113

Kadir ARICI: Avrupa Birlii Sosyal Gvenlik Hukuku(Ankara,1997), 78 RG: 14.10.1985/18898

78

henz tam olarak anlalamadnn, anneliin sosyal nemi ve ana babann aile iinde ve ocuklarn bytlmesindeki rollerini gz nnde bulundurarak ve kadnlarn neslin remesindeki nemli rolnn aile iinde ayrma neden olmamas gerektiinin, nitekim ocuklarn yetitirilmesinde kadn ve erkek ile toplumun tamamnn sorumluluu paylamalar gerektiinin bilincinde olarak anlamaya varlmtr114. Szlemenin 1. maddesine gre; kadnlara kar ayrm deyimi kadnlarn medeni durumlarna baklmakszn ve kadn ile erkek eitliine dayal olarak politik, ekonomik, sosyal, kltrel, medeni ve dier alanlardaki insan haklar ve temel zgrlklerinin tannmasn, kullanlmasn ve bunlardan yararlanlmasn engelleyen veya ortadan kaldran veya bunu amalayan ve cinsiyete bal olarak yaplan herhangi bir ayrm, mahrumiyet veya kstlama anlamna gelecektir. Taraf Devletler kadnn tam gelimesini ve ilerlemesini salamak iin, zellikle politik, sosyal, ekonomik ve kltrel alanlar bata olmak zere btn etmek alanlarda, amacyla erkeklerle yasal eit olarak dahil insan btn haklar uygun ve temel zgrlklerinden yaralanmalarn ve bu haklar kullanmalarn garanti dzenleme nlemleri alacaklardr(m. 3). Ayrca kadn erkek eitliini fiilen salamak iin Taraf Devletlerce alnacak geici ve zel nlemler, bu szlemede belirtilen trden bir ayrm olarak dnlmeyecek ve hibir ekilde eitsizlik veya farkl standartlarn korunmas sonucunu dourmayacaktr. Frsat ve uygulama eitlii hedeflerine ulald zaman bu nlemlere son verilecektir(m. 4/1). Szlemede belirtildii gibi kadnlarn erkeklerle ayn seviyede ilerleme, gelime ve korunma sahibi olabilmesi iin yaplacak dzenlemeler
114

Meryem KORAY: Sosyal Politika(Bursa, 2000), 284

79

herhangi bir ayrmclk anlamna gelmemekte; tam aksine gerekli ve de mecburi nlemler anlamna gelmektedir. Kadnlarn ve hatta kz ocuklarnn da bu tanma girdiini dnrsek toplumsal anlamda yaplan pozitif ayrmcln yksek bir amaca hizmet ettiini sylemek mmkndr. Uluslar aras belgelerden biri olan ILOnun 100 sayl Eit Deerde in Erkek ve Kadn iler Arasnda cret Eitlii Hakknda115 szlemesi de kadn erkek eitliine yneliktir. Bu szleme lkemizde 14 Nisan 1967 tarihinde kabul edilmitir. Bu szleme bakmndan cret deyimi, iinin altrlmas nedeniyle iveren tarafndan kendisine nakdi veya ayni olarak dorudan doruya veya bilvasta kendisine denen normal, kk veya asgari cret veya aylkla, salanan btn dier menfaatleri iine alr. Burada sz edilen eitlik, cinsiyet ayrm gzetilmeksizin tespit edilmi cret hadlerini ifade eder(m. 1)116. Uluslar aras alanda yaplan dzenlemelere bakldnda, kadnlarn ve kadn haklarnn korunmas anlamnda bir ok adm atlmtr. Bu dzenlemelerin amac, kadnlarn tarihten beri sregelen erkek egemen yapda ezilmi olmasnn nne gemektir117. Bu nedenle, kadnlarn haklarnda iyiletirmeler yapabilmek iin kadnlara zg, hakl nlemler alnmaktadr.

RG. 13.6.1967/12620 Emine Tuncay SENYEN-KAPLAN: Trk Hukuku ile Uluslar aras Szlemeler ve Mukayeseli Hukuku Asndan Kadn inin likisinden Doan Haklar ve Korunmas(Ankara,1999), 51 117 Sosyal Planlama Bakanl:Trkiyede Erken Emeklilik Uygulamas ve Deerlendirmesi, Sigortallk Asndan Kadn Erkek Eitlii(ubat, 1986), 30
116

115

80

Ulusal mevzuatmzda da eitlie dair dzenlemeler yer almaktadr. Anayasann 10. maddesine gre, herkes, dil,din,rk,cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, mezhep ve benzeri nedenlerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Devlet organlar da bu ilkeye uygun hareket etmek zorundadr. Bu maddeye gre; kadn ile erkek arasnda eitlii salamak Devletin asli grevlerindendir. Devlet bunu salamak amacyla her trl nlemi almak zorundadr. Anayasann 60. maddesi de herkesin, sosyal gvenlik hakkna sahip olduunu ifade etmektedir. Devlet bu hakk salayabilmek iin her trl tedbiri alr ve tekilat kurar. Kadnlar zellikle de kz ocuklar bu sosyal gvenlik hakkndan faydalanmak iin Devlet tarafndan karlan bir ok hukuki dzenlemeye ihtiya duymaktadr. Kz ocuklarna sosyal sigorta yardm olarak verilen yetim ayl, pozitif ayrmclk anlamnda, yasalarn kadnlara ynelik koruyucu dzenlemelerinden saylabilir. Ancak almaya balamalar halinde kz ocuklarna balanan bu aylklar kesilmektedir. Bunun sonucunda, kz ocuklar aylklarn kesilmemesi iin, dk cretler karlnda uzun alma saatleri ve kt istihdam artlarna maruz kalmaktadrlar. Pozitif eylemin hareket noktas, kadnlarn erkeklerle i yaamna eit katlmlarnn nn amak iin almaya ilikin bir yneli olabilir. Eitim dzeyinin dk olduu, birok kurumsal yapda kadnlarn ok kk oranlarda temsil edilebildii, aile iinde, kamusal ve zel birok alanda, zellikle iyerlerinde tacize imkan tanyan ortamlar var olduu srece kadnlar eit olamaz118.

118

Gkhan POLAT: a.g.m.,223

81

II. 5510 SAYILI KANUNDA KIZ OCUKLARININ SOSYAL GVENL

Sosyal gvenlik mevzuatmzda norm birlii salanmas amacyla btn kurumlar tek at altnda toplanarak 5510 sayl Kanun119 kartlmtr. Hukukumuzdaki farkl dzenlemeleri gidermek iin hazrlanan bu Kanun ile haksz ve de adaletsiz uygulamalar kaldrlmak istenmitir. 5434 sayl Kanun, 1479 sayl Kanun, 506 sayl Kanun ile 2925 ve 2926 sayl Kanunlar ve bunlara ait ayrks dzenlemeler tek bir Kanuna tabi klnmtr. 5510 sayl Kanuna gre bu dank grnm giderilmitir. Ancak 5434 sayl Emekli Sand Kanununa tabi kamu grevlileri Anayasa Mahkemesinin ilgili maddeleri iptali ile 5510 sayl Kanun kapsamndan kartlmtr. Salanmak istenen norm ve standart birlii bu ekilde bozulmutur. 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 1.1.2007de yrrle girmesi planlanm fakat sz konusu iptal hkmlerinden sonra yrrllk tarihi alt ay ertelenmitir. u andaki duruma gre Emekli Sand Kanunu dndaki mevzuat, 5510 sayl Kanun kapsamnda yer almaktadr.

1. Kz ocuu Kavram 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununa gre; genel salk sigortasnn kapsamna, bakmakla ykml olduu kiiler de dahildir. Genel salk sigortalsnn sigortal veya istee bal sigortal olmayan veya kendi sigortall nedeniyle gelir veya aylk balanmam olan; 18 yan doldurmam, lise ve dengi renimde veya mesleki eitimde olmas halinde 20 yan doldurmam ve yksek
119

RG. 16.6.2006/26200

82

renimde

ise 25 yan doldurmam ve evli olmayan, yana

baklmakszn malul olduu tespit edilen evli olmayan ocuklar(kz ocuklar) genel salk sigortalsnn bakmakla ykml olduu kiiler kapsamna girmektedir. Bu tanma giren kz ocuklarnn ayrca tesciline gerek yoktur. Burada eitimde olmayan 18 yan doldurmu kz ocuklar bakmakla ykml bulunan kii kapsamndan kartlmtr. Yasada, yalar ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boanan veya dul kalan kz ocuklar, bakmakla ykml olunan kii saylmamakta, sadece len sigortaldan dolay lm ayl balanmaktadr. Bu durumda kz ocuklar sigortalnn lmnden dolay hak sahibi durumuna gelirler. Bakmakla ykml olunan kz ocuu, Yasadaki artlar tad srece her trl salk hizmetinden genel salk sigortas kapsamnda faydalanabilmektedir120. 5510 sayl Yasa kapsamnda bakmakla ykml olunan kii kapsamndan kan kz ocuklar ise; birey olarak zorunlu genel salk sigortasna tabi olmaktadr ve de genel salk sigortals olarak prim ykmls haline gelmektedir. Kanunda kz ocuklar, sigortalnn bakmakla ykml olduu kii ya da kendisi hak sahibi durumunda genel salk sigortals olarak yer almaktadr. Sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm veya soy ba dzeltilmi veya babal hkme balanm ocuklar(kz ocuklar) ile sigortalnn lmnden sonra doan ocuklar(kz ocuklar), balanacak lm aylndan faydalanarak hak sahibi olurlar.
120

Grhan F EK: a.g.m., 320

83

2.Sigortalnn Bamls Olarak 5510 sayl Kanunun koruma altna ald riskler, i kazas ve meslek hastal, hastalk , analk, malullk, yallk ve lmdr. Kanuna gre kimlerin sigortal saylaca 4. maddede sralanmtr. 5. maddede ise sigortal saylmayanlar yer almaktadr. Yasann 60 maddesinde de genel salk sigortals saylanlar dzenlenmektedir. Bu maddeye gre genel salk sigortals ve bunlarn bakmakla ykml olduu kiiler bu Kanun kapsamndaki imkanlardan faydalanrlar. Kanunun 3. maddesinde sigortalnn bakmakla ykml olduu kiiler e, ocuklar ve ana babasdr. Sigortal ya da istee bal sigortal saylmayan, kendi sigortall nedeniyle gelir veya aylk balanmam olan; e, 18 yan, lise ve dengi renim veya 5.6.1986 tarihli ve 3308 sayl Mesleki Eitim Kanununda belirtilen aday raklk ve raklk eitimi ile iletmelerde mesleki eitim grmesi halinde 20, yksek renim grmesi halinde 25 yan doldurmam ve evli olmayan ocuklar ile yana baklmakszn bu Kanuna gre malul olduu tespit edilen evli olmayan ocuklar ile geiminin sigortal tarafndan karland tespit edilmi ana ve baba, sigortalnn bakmakla ykml olduu kiilerdir. Sigortalnn bamls konumundaki kz ocuklar, erkek ocuklardan ayr tutulmadan ayn artlarda koruma altna alnmtr. Kanunun 62. maddesinin 2. fkrasna gre, salk hizmetlerinden ve dier haklardan genel salk sigortals ile bakmakla ykml olduu kiiler yararlandrlr. 60. madde gerei genel salk sigortals saylanlarn ocuklar, ana ya da babasnn tescil edilmi olmasna baklmakszn ve ayrca bir ileme gerek olmakszn 18 yana kadar genel salk sigortalsnn bakmakla

84

ykml olduu kii olarak salk hizmetlerinden ve dier haklardan yararlandrlr(m. 61/II). Finansman Kurumca salanacak olan salk hizmetleri 63. maddede saylmtr. Genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiiler bu hizmetlerden 68. maddede saylan durumlar dnda herhangi bir katlm pay demeden faydalanabilirler. Genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiilerin deyecekleri katlm paylar, salk hizmetinin alnd tarihteki asgari cretin %75 ini gemez(m. 68/4). Salk hizmetleri dnda 65. maddeye gre yol gideri, gndelik ve refakati giderleri de Kurumca karlanmaktadr. Kurumca karlanmayacak olan salk giderleri ayrca belirtilmitir(m. 64). Gerekli grlen hallerde Kanun hem genel salk sigortalsna hem de bakmakla ykml olduu kiilere yurtdnda tedavi imkan da salamaktadr(m. 66). Kanunun 67. maddesi gereince salk hizmetlerinden faydalanacak kiiler iin baz artlar ngrlmtr: 18 yan doldurmam olan kiiler, tbben bakasnn bakmna muhta olan kiiler, acil haller, i kazas ile meslek hastal halleri, bildirimi zorunlu bulac hastalklar, 63. maddenin birinci fkrasnn a ve c bentleri gereince salanan salk hizmetleri, 75. maddede saylan afet ve sava ile grev ve lokavt hali hari olmak zere salk hizmetlerinden ve dier haklardan yararlanabilmek iin; a) 60. maddenin birinci fkrasnn f bendi hari dier bentleri gerei genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiilerin, salk hizmeti sunucusuna bavurduu tarihten nceki bir yl iinde toplam 30 gn genel salk sigortas prim deme gn says olmas,

85

b)

60. maddenin birinci fkrasnn a bendinin 2 numaral alt bendi ile b,d ve g bentlerine tabi olan genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiilerin yukardaki bentte saylan artla birlikte, salk hizmeti sunucusuna bavurduu tarihte ksa ve uzun vadeli sigorta primleri dahil genel salk sigortas prim borcunun bulunmamas, arttr.

Ayrca genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiilerin salk hizmetlerinden faydalanabilmesi iin acil haller dnda; nfus czdan, src belgesi, evlenme czdan, pasaport veya Kurumca verilen resimli salk kartlarnn birinin gsterilmesi zorunludur(m. 67/2).

3. Hak Sahibinin Bamls Olarak Yasada tanmlanan ksa vadeli sigorta kollar i kazas meslek hastal, hastalk ve analk sigortalardr. Uzun vadeli olanlar ise yallk, malullk ve lm sigortalardr. kazasnn ne olduu 13. maddede tanmlanmtr. Bunun takip eden maddede de meslek hastalna yer verilmitir. Sigortalnn, i kazas ve meslek hastal dnda kalan ve i gremezliine neden olan rahatszlklar, hastalk halidir(m. 15/1). Sigortal kadnn veya sigortal erkein sigortal olmayan einin gebeliinin balad tarihten itibaren doumdan sonraki ilk sekiz haftalk, oul gebelik halinde ise ilk on haftalk sreye kadar olan gebelik ve analk haliyle ilgili rahatszlk ve zrllk halleri analk hali kabul edilir(m. 15/2). Analk hali, sigortal kadn ya da sigortal erkein sigortal olmayan karsn iine alan bir risk tr olduu iin kz ocuklarn kapsamamaktadr.

86

Sigortalya hastalk veya analk hallerine bal olarak ortaya kan i gremezlik sresince, gnlk geici i gremezlik denei verilir(m. 16/2). Ayrca analk hali nedeniyle sigortalya ocuun yaamas artyla emzirme denei balanr. kazas veya meslek hastal sonucu oluan hastalk ve zrler nedeniyle Kurumca yetkilendirilen salk hizmeti sunucularnn salk kurullar tarafndan verilen raporlarda meslekte kazanma gc en az %10 orannda azalm bulunduu belirtilen ve Kurum Salk Kurulunca bu durumu onaylanan sigortal, srekli i gremezlik gelirine hak kazanr(m. 19/1). Uzun vadeli sigorta kollarndan olan malullk sigortas Kanunun 25 ve devam maddelerinde dzenlenmitir. Sigortalnn veya iverenin talebi zerine Kurumca yetkilendirilen salk hizmeti sunucularnn salk kurullarnca usulne uygun dzenlenecek raporlar ve dayana tbbi belgelerin incelenmesi sonucu, alma gcnn veya i kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcnn en az %60 n kaybettii Kurum Salk Kurulunca tespit edilen sigortal, malullk sigortas bakmndan malul saylr(m. 25/1). Ancak sigortal olarak ilk defa almaya balad tarihten nce sigortalnn alma gcnn %60 n kaybettii nceden veya sonradan tespit edilirse, sigortal bu hastalk veya zr sebebiyle malullk aylndan yararlanamaz(m. 15/2). Malullk sigortasnn salanan yardm, sigortalya malullk ayl balanmasdr. Aylk balanmas iin Kanun baz koullar aramtr. lk olarak 25. madde gereince malul olma, en az 10 yldan beri sigortal bulunup, toplam olarak 1800 gn veya baka birinin srekli bakmna muhta derecede malul olan sigortallar iin ise en az be yldan beri sigortal bulunup toplam 900 gn malullk, yallk ve lm sigortas primi bildirilmi olmas ve de Kurumdan yazl talepte bulunmak

87

gerekmektedir(m. 26). Bunlara ek olarak Kanunun 4. maddesinin birinci fkras b bendine gre sigortal olanlar iin genel salk sigortas primi dahil olmak zere hi bir prim borlar bulunmamaldr. Bir dier uzun vadeli sigorta kolu olan yallk sigortas ise 28 ve devam maddelerde yer almaktadr. Yallk sigortasnn salad yardmlar, sigortalya yallk ayl balanmas ve toptan deme yaplmasdr. Srekli i gremezlik geliri, malullk ya da yallk ayl almaya hak kazanm sigortal, 5510 sayl Kanun kapsamnda hak sahibi saylmaktadr. Hak sahibi durumunda hem aylk almakta hem de genel salk sigortasndan faydalanabilmektedir. Bu kiiler, Kanunun 60. maddesine gre genel salk sigortals saylrlar. Hak sahibi durumundaki sigortalnn bakmakla ykml olduu kz ocuklar da salk yardmlarndan hak sahibinin bamls olarak yararlanr.

4. Hak Sahibi Olarak 5510 sayl Yasann 3. maddesinde kimlerin hak sahibi olaca belirtilmitir. Sigortalnn veya srekli i gremezlik geliri ile malullk veya yallk ayl almakta olanlarn lm halinde, gelir veya aylk balanmasna veya toptan deme yaplmasna hak kazanan e, ocuk ve ana baba eklinde tanmlanmtr. Bu tanma gre kz ocuklar da hak sahibi olabilmektedir.

88

A. lm Ayl Kanunun 13. maddesinde i kazasnn tanm yaplmtr. Buna gre i kazas; sigortalnn iyerinde bulunduu srada, iveren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle veya grevi nedeniyle, sigortal kendi adna ve bamsz alyorsa yrtmekte olduu i veya alma konusu nedeniyle iyeri dnda, bir iverene bal olarak alan sigortalnn, grevli olarak iyeri dnda baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini yapmakszn geen zamanlarda, emziren kadnn sigortalnn, ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, sigortalnn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere gidi gelii srasnda, meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen zre uratan olaydr. Meslek hastal ise sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk halidir(m. 14). Sigortalnn alt iten dolay meslek hastalna tutulduunun tespitini Kurum Salk Kurulu yapar. Hangi hallerin meslek hastal saylaca ynetmelikle belirlenir. Sosyal Sigorta Yksek Salk Kurulu ortaya kan uyumazlklar gidermekle grevlidir. kazas ve meslek hastal, Kanunun 13. ve 14. maddelerindeki sreler dikkate alnarak Kuruma bildirmelidir. kazas ve meslek hastal halleri nedeniyle salanan yardmlar unlardr: sigortalya; geici i gremezlik sresince gnlk geici i gremezlik denei verilmesi, sigortalya; srekli i gremezlik geliri balanmas, i kazas ve meslek hastal sonucu len sigortalnn hak sahiplerine; gelir balanmas, gelir balanm olan e ve ocuklara;

89

evlenme denei verilmesi, i kazas ve meslek hastal sonucu len sigortal iin; cenaze denei verilmesidir(m. 16/1). kazas veya meslek hastalna bal nedenlerden dolay len sigortalnn hak sahiplerine, 17. madde gereince tespit edilecek aylk kazancnn %70 i, 55. maddenin ikinci fkrasna gre gncellenerek 34. madde hkmlerine gre gelir olarak balanr(m. 20/1). Ancak 55. maddenin ikinci fkrasnn Bu Kanuna gre balanan gelir ve aylklar blm Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmitir121. kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcn %50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle srekli i gremezlik geliri balanm iken lenlerin, lmn i kazas meslek hastalna bal olup olmadna baklmakszn birinci fkraya gre belirlenen tutar, 34. madde hkmlerine gre hak sahiplerine gelir olarak balanr(m. 20/2). kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcn %50 orannn altnda kaybetmesi nedeniyle srekli i gremezlik geliri balanm iken lenlerin, lmn i kazas veya meslek hastalna bal olmamas halinde sigortalnn almakta olduu srekli i gremezlik geliri, 34. madde hkmlerine gre hak sahiplerine gelir olarak balanr(m. 20/3). Ayrca bu Kanunun 4. maddesinin birinci fkras b bendine gre sigortal saylanlarn hak sahiplerine gelir balanabilmesi iin kendi sigortallndan dolay, genel salk sigortas dahil hibir prim borcu bulunmamaldr(m. 20/4). Uzun vadeli sigorta kollarndan biri olan lm sigortasndan salanan haklar; lm ayl balanmas, lm toptan demesi yaplmas, aylk

121

AYMK, 15.12.2006, 2006/111-2006/112, RG. 30.12..2006/26392.

90

almakta olan e ve ocuklara evlenme denei verilmesi ve cenaze denei verilmesidir(m. 32/1). Hak sahiplerinin lm ayl alabilmesi iin; en az be yldan beri sigortal bulunup, toplam olarak 900 gn malullk, yallk ve lm sigortalar primi bildirilmi, malullk veya yallk ayl almakta iken veya malullk veya yallk ayl balanmasna hak kazanm olup henz ilemi tamamlanmam , balanm bulunan malullk veya yallk ayl, sigortal olarak almaya balamalar nedeniyle kesilmi olmas durumunda Kuruma yazl talepte bulunmalar arttr. Ancak 4. maddenin birinci fkras b bendine gre sigortal saylanlarn hak sahiplerine aylk balanabilmesi iin, len sigortalnn genel salk sigortas dahil hibir prim borcu bulunmamaldr(m. 32/2). Dul ee balanacak lm ayl, 33. madde hkmlerine gre hesaplanacak ayln %50 sidir, aylk balanm ocuu bulunmayan dul eine ise bu Kanun kapsamnda veya yabanc bir lke mevzuat kapsamnda almamams veya kendi almalar nedeniyle gelir veya aylk balanmam olmas halinde %75 dir. Bu Kanun kapsamnda veya yabanc bir lke mevzuat kapsamnda almayan veya kendi almalar nedeniyle gelir veya aylk balanmam ocuklardan; 18 yan, lise ve dengi renim grmesi halinde 20 yan, yksek renim yapmas halinde 25 yan doldurmayanlardan veya Kurum Salk Kurulu karar ile alma gcn en az % 60 orannda yitirip malul olduu anlalanlarn veya yalar ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boanan veya dul kalan kzlarn her birine %25 i orannda lm ayl balanr(m. 34). Bu ocuklardan sigortalnn lm ile anasz babasz kalan veya sonradan bu duruma denlerle, ana ve babalar arasnda evlilik ba bulunmayan veya sigortalnn lm tarihinde evlilik ba bulunmakla beraber ana veya babalar sonradan

91

evlenenler ile kendisinden baka aylk alan hak sahibi bulunmayanlarn her birine %50 si orannda aylk balanr(m. 34). Hak sahibi e ve ocuklardan artan hisse bulunmas halinde; ana ve babaya almamas ve gelir veya aylk balanmam olmas halinde %25 i orannda; almayan ana ve babann 65 yan stnde olmas, gelir veya aylk balanmam olmas halinde ise artan hisseye baklmakszn %25 i orannda aylk balanr. Sigortal tarafndan evlat edinilmi, tannm veya soy ba dzeltilmi veya babal hkme balanm ocuklar ile sigortalnn lmnden sonra doan ocuklar da ayn esaslara gre hak sahibidirler. Hak sahiplerine balanacak aylklarn toplam sigortalya at ayln tutarn geemez; aksi takdirde hak sahiplerinden orantl olarak indirim yaplr. Hak sahiplerine balanacak aylklar; sigortalnn lm tarihini, hak sahibi olma niteliinin lm tarihinden sonra kazanlmas durumunda, bu niteliin kazanld tarihi, takip eden ay bandan itibaren balatlr. Kanunun 35. maddesi gereince ayl kesilen ocuklardan, sonradan Kurum Salk Kurulu karar ile alma gcn en az %60 orannda kaybederek malul olduu anlalanlara, 34. maddede belirtilen artlar tamalar halinde, malullk durumlarnn tespitine esas tekil eden rapor tarihini takip eden ay bandan itibaren, 94. madde hkm sakl kalmak kaydyla aylk balanr. Ana veya babasndan ayr ayr ayla hak kazanan ocuklara, yksek olann tamam, az olann yars balanr. Kz ocuklarnn hem einden, hem de ana ve babasndan lm aylna hak kazanmas halinde, tercih ettii ayl balanr(m. 54)

92

Malullk, yallk ve lm sigortalar ile i kazas ve meslek hastal sigortasndan hak kazanlan aylk ve gelirler birleirse, sigortalya veya hak sahibine bu aylk veya gelirlerden yksek olann tamam, az olann yars, eitlii halinde ise i kazas ve meslek hastalndan balanan gelirin tm, malullk ve yallk aylnn yars balanr. len sigortalnn hak sahiplerinden; kesinlemi yarg karar zerine, kendisinden aylk balanacak sigortaly veya gelir ya da aylk balanm olan sigortaly, kasten ldren veya ldrmeye teebbs edenlere veya bu Kanun gereince srekli i gremez hale veya malul duruma getirenlere, kesinlemi yarg karar zerine, kendisinden aylk balanacak sigortalya veya gelir ya da aylk balanmam olan sigortalya veya hak sahibine kar ar bir su ilemesi veya bunlara kar aile hukukundan doan ykmllklerini nemli lde yerine getirmemesi nedeniyle lme bal bir tasarrufla miraslktan karlanlara, sonraki einden dolay bu Kanuna gre gelir veya ayla hak kazanan dul ee, nceki einden, gelir veya aylk denmez(m. 56).

B. Toptan deme len sigortalnn hak sahiplerine lm ayl balanmamas

durumunda, lm tarihi esas alnmak kaydyla aylk balanma usulleri dikkate alnarak hak sahiplerine toptan deme eklinde verilir(m. 36/1). Hak sahiplerine yaplacak toptan deme, sigortalya yaplacak toptan deme miktarn geemez; aksi halde hak sahiplerinden orantl olarak indirim yaplr. Toptan deme yapldktan sonra artan tutar olursa sigortalnn lmnden sonra doan veya soy ba dzeltilen veya babal hkme

93

balanan ocuklarn da ayn hkmler dikkate alnarak toptan deme yaplr. Bu Kanun veya bu Kanundan nce yrrlkte bulunan sosyal gvenlik kanunlarna gre toptan deme yaplara tasfiye edilmi sreler, borlanlarak veya yurtd hizmetleri birletirilerek ya da sonradan hizmet tespiti sebebiyle hak kazanlan srelerin eklenmesi suretiyle lm sigortasndan yararlanmak iin gerekli prim deme gn saysnn tamamlanmas halinde, hak sahiplerinin yazl istei zerine 31. maddenin birinci fkrasna gre ihya edilir. Yukardaki sreler, ihya edilen sreye ilikin tutar dahil her trl borlarn dendii tarihi takip eden ay ba itibariyle bu Kanuna gre aylk balanmasnda dikkate alnr.

C. Evlenme denei Evlenmeleri nedeniyle balanan gelir ve aylklar kesilmesi gereken e veya ocuklarn, evlenmeleri ve talepte bulunmalar halinde almakta olduklar aylk ve gelirlerinin bir yllk tutar bir defaya mahsus olmak zere evlenme denei olarak pein olarak denir. Evlenme denei alan hak sahibinin aylnn kesildii tarihten itibaren bir yl ierisinde boanmas halinde, bir yllk srenin sonuna kadar gelir veya aylk balanmaz(m. 37/1).

D. Cenaze Yardm kazas veya meslek hastal sonucu veya srekli i gremezlik geliri, malullk veya yallk ayl almakta iken veya kendisi iin en az 360 gn malullk, yallk veya lm sigortas primi bildirilmi olup da len sigortalnn hak sahiplerine, asgari cretin kat tutarnda cenaze

94

denei denir. Cenaze denei, srasyla sigortalnn eine, yoksa ocuklarna, o da yoksa ana babasna, o da yoksa kardelerine verilir.

E. Salk Yardm 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 60. maddesinde kimlerin genel salk sigortals saylaca hkme balanmtr. Gelir veya aylk alan hak sahibi durumundaki kz ocuklar da bu Kanuna gre genel salk sigortals saylmaktadr. Hak sahibi kz ocuklar, sigortalnn bakmakla ykml olduu ocuklardan farkl olarak bizzat kendisi genel salk sigortas kapsamnda sigortal saylrlar. Kanunun 60. maddesinin birinci fkrasnn f bendi kapsamnda gelir almas nedeniyle genel salk sigortals saylanlar, ayn zamanda dier bentler gerei de genel salk sigortals saylmas halinde f bendi dndaki bentler kapsamnda genel salk sigortals saylr. Kanunun 60. maddesinin birinci fkras f bendinde saylanlar; gelir veya aylktan yararlanmaya baladklar tarihten itibaren genel salk sigortals saylrlar ve ayrca bir bildirime gerek olmakszn tescil edilmi saylrlar(m. 61). 5510 sayl Kanun, tm vatandalar ve yerleim Trkiye olan kiileri genel salk sigortas kapsamnda zorunlu sigortal olarak saymtr. Buna gre kz ocuklar da sigortalnn bakmakla ykml olduu kiiler kapsamndan ktnda kendisi birey olarak genel salk sigortals saylmaktadr. Ancak 18 yan doldurana kadar Devlet, ocuklar prim ykmls olmadan genel salk sigortas kapsamna almtr; 18 yan doldurduu anda genel salk sigortas primi demek zorundadr.

95

18 yandan kk ocuun ana ve babas yok ise 18 yana kadar 60. maddenin birinci fkrasnn c bendinin 7 numaral alt bendi122 kapsamnda primi Devlet tarafndan denmek zere genel salk sigortals saylr. Genel salk sigortals kz ocuklar, bakmakla ykml olunan kz ocuklar gibi Kanunun salad salk hizmetlerinden ve her trl haktan faydalanr. Hizmetlerden yaralanma artlar sigortalnn
123

bamls

blmnde anlatldndan gereksiz tekrardan kanyoruz

III.

KIZ

OCUKLARININ

SOSYAL

GVENL N N

YETERL L

SORUNU

Gemiten gnmze doru gelindiinde sosyal gvenliin bir lkede yaayan btn bireyleri kapsayan koruyucu hizmetler btn olduunu sylemek mmkndr. Bu kapsama bakldnda ilk olarak korunmaya muhta bireylerin ilk srada geldii aktr. Hem btn dnyada hem de lkemizde kadnlar tarihsel rolleri sebebiyle sosyal gvenlik hakkna en fazla ihtiyac olan kesimi oluturmaktadr. Toplumun temelini oluturan aile ele alndnda, kadnn ve ocuklarn korunmas anlamnda bir ok hukuki dzenleme getirilmitir. Devlet aileyi koruma altna almay hedefleyerek toplumsal dzeni salamay hedeflemitir. Uluslar aras belgeler incelendiinde ailenin, kadnn ve de ocuklarn her bakmdan nemli birer statye sahip olduu belirtilmektedir.

24.5.1983 tarihli ve 2828 sayl Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hkmlerine gre korunma, bakm ve rehabilitasyon hizmetlerinden cretsiz faydalanan kiiler 123 Bkz. yuk. 2.II.1

122

96

Bu durum dikkate alndnda lkemizde de sosyal yardm ve hizmetler ile sosyal sigortalar araclyla salanan imkanlar mevcuttur. Sosyal sigortalar bakmndan salanan yardmlar, 5510 sayl Kanun erevesinde ele alnmtr. Kz ocuklarnn Kanunda hem bakmakla ykml olunan kii hem de hak sahibi olarak korunduunu inceledik. Ancak bunlarn koullar asndan yeterli bir koruma salad sorunu karmza kmaktadr. Kanunda tanmlanan bakmakla ykml olunan kiilerin salk sigortasndan faydalanmak iin belli artlar tamas gerektii anlatlmtr. Eitim grmeyen 18 yan doldurmu kz ocuklar bu statden kmaktadr. Ancak lkemiz gereklerine gre 18 yandan byk, eitim grmeyen ayn zamanda da almayan kz ocuklar, byk bir kesimi kapsamaktadr. Bu duruma gre ana ya da babasnn bakmakla ykml olmad bu kz ocuklarnn birey olarak genel salk sigortals olmas halinde prim ykmls olacaklar aktr. Hem almayan hem de prim ykmls olan bu kz ocuklar, Kanunda belirtilen artlar gerekletiremedii iin salanan yardmlardan faydalanamayaca hususu nemli bir lke gereidir. Genel salk sigortas Kanununa gre herkes sigortal olarak sosyal gvenlik hakkna sahipmi gibi bir tablo grnse de; aslnda bir ok kadn ve de kz ocuu bu primleri deyememekten dolay mecburen bu haktan yararlanamayacaktr124. Bu ekilde asl korunmaya muhta kesim kapsam dna itilmektedir. Ayn ekilde yetim ayl almakta olan kz ocuklar da almaya balamalarndan dolay aylklar kesilmektedir. Bu durumda herhangi bir
Can TUNCAY/Yusuf ALPER:Trk Sosyal Gvenlik Sisteminde Yeniden Yaplanma( stanbul,1997), 111
124

kadnlara zellikle kz ocuklarna

97

sorun yokmu gibi grnebilir. Ancak lkemizde kadnlarn istihdamnda bir sr yetersizlik olduunu dnrsek, yetim aylnn kesilmesi nemli bir kayp olacaktr. ki; kendi almasndan tr kesilecek yetim ayln

yle

kaybetmemek iin daha dk cretler ve kt alma koullaryla kar karya kalnacaktr. Bu durum kayt d istihdam da krklemektedir. lkemizde yeni yeni kadnlarn istihdam dzelmeye balanm olsa da; henz tam bir gelime yaadmz sylenemez. Yaam standartlar asndan kadnlar alt seviyelerde bulunmaktadr. Kayt d istihdamn ortadan kaldrlmasn dair yapsal dzenlemelerin eksiklii, anlan sosyal sigorta yardmlarndan hak sahibi kz ocuklarnn ve sosyal devletin beklentilerini en alt dzeyde gelimitir. Bylece sosyal sigorta yardmlarnn fiili koullarn olumamas sebebiyle olumsuz sonular dourmasnn nne geilememitir125. Yetim ayl alan kz ocuu, alma yaamnda birey olarak kendini gerekletirememektedir. lk olarak Devlet; alma yaamn glendirecek dzenlemeler getirmelidir. 5510 sayl Kanununun getirdii iyi niyetli hkmlerin yaamsal alanda kendini gsterebilmesi bakmndan bir ok destekleyici programa ihtiya vardr. Sosyal Devlet anlayna bal olarak mevcut ihtiyaca cevap verecek nitelikte kurallar dizisi oluturulmaldr. Sosyal sigortalar kapsamnda getirilen kurallar yeterli olmamaktadr. Yasaya gre genel salk sigortas giri bildirgesini sresi iinde vermeyenlere aylk asgari cret tutarnda idari para cezas uygulanacaktr(m. 102/a).

125

Meryem KORAY: Sosyal Politika(Bursa,2000), 283

98

Sigortal, primini sresi iinde ve tam olarak demezse, denmeyen ksm srenin bittii tarihten itibaren ilk aylk srede her bir ay iin %3 orannda gecikme cezas uygulanarak artrlr. Daha sonraki gecikmelere ise devlet i borlanma senetlerinin aylk ortalama faizi bileik bazda uygulanarak gecikme zamm uygulanr(m. 89). Prim borlarnn zamanamna uramas veya terkini sz konusu deildir. Bu borlardan sigortalnn miraslar da sorumludur. Prim alacaklarnn tahsili iin en ge bir yl iinde icra yoluna bavurmayan Kurum yetkili personeli hakknda da genel hkmlere gre soruturma yaplacaktr. Salk hizmeti sunucular, bavuran kiinin sigorta primlerini yatrp yatrmadn kontrol edecek ve belgeleyecektir(m. 73). Eer hekimler ve salk alanlar primini dememi sigortallara ve bakmakla ykml olduu kiilere salk hizmeti verirlerse bu hizmetler Kuruma fatura edilemeyecektir. Primini deyemedii iin lm ayl alamayan hak sahibi kz ocuklar, primlerin cezal olarak ve/veya haciz yolu ile denmesi durumunda bu ayl alabilecektir. Ancak primlerini deyemedii iin genel salk sigortasndan yararlanamayan sigortaldan, yararlanamad gemi hizmetlerin primi istenmekte hatta prim ykm, ldkten sonra hak sahiplerine de gemektedir126. Genel salk sigortasnn ngrd bu sistem, sosyal hukuk rejimine son derece aykrdr. Genel salk sigortas sistemi ve saln metalatrlmas, kamusal salk hizmetlerine en ok ihtiyac olan yoksul ve yoksun kesimleri salk hizmetlerinden yoksun brakmakla kalmayp, en temel hak olan yaam hakkndan da yoksun brakmaktadr.

126

Mjdat AKAR:a.g.e., 320

99

Yeni Kanunla gelen dzenlemelerle, gvenceye en ok ihtiya duyan ocuklarn(kz ocuklarnn) sosyal gvenliklerini iyiletirecek bir sosyal gvenlik reformu yaplmamaktadr. Tersine; sosyal gvenlik dna itilmekte, karlanan ve sosyal riskler daraltlmakta, koullar koruma dzeyi drlmekte yararlanma zorlatrlmaktadr

SONU Sosyal Sigortalarda Kz ocuklarnn Sosyal Gvenlii konulu

tezimizde, sosyal gvenlik sistemi ierisinde ocuklar ve salanan gvenceler geni bir erevede ele alnm; daha sonra sosyal sigortalardaki dzenlemeler zerinde durulmutur. Sosyal gvenlik sistemini primsiz ve primli sistem olarak ikiye ayrdmzda bizim alma alanmz primli yani katlmac rejim oluturmaktadr. Ancak, ocuk ve ocuun korunmas elbette ki sosyal sigortalarla snrlandrlamayacak kadar genitir. ocuun doduu andan itibaren aile iinde ve toplum iinde ayr ayr korunmaya muhta olduu bir gerektir. Gerek uluslararas gerekse ulusal dzenlemeler bu korumay salamak gayesindedir. Tarihsel srece bakldnda farkl sosyal gvenlik kurumunun varln gryoruz. Emekli Sand, Sosyal Sigortalar Kurumu ve de BaKur, tabi olduklar farkl kanunlarla ayr kurumu oluturmaktayd fakat, bu ayr kurum ne kadar da birbirine paralel dzenlemeler ierse de sosyal gvenlik alannda ki dank yapnn birer gstergesiydi. Yllarca sosyal gvenlik sisteminde salanamayan norm ve standart birlii birok tartmaya sebep oldu. Hukukumuzda kz ocuklarna salanan yardmlar arasnda da baz nemli farkllklar vard. Son olarak 31.05.2006 tarihli 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ile kurum tek at altnda toplanarak tek bir Yasa kapsamnda dzenlenmitir. Bylece sistemde norm ve standart birlii salanmas bakmndan nemli bir adm atlmtr. Ancak daha sonra Anayasa Mahkemesi baz hkmleri iptal ederek kamu grevlilerini bu

101

Kanun kapsamndan karmtr. Sonu itibariyle 5434 sayl Emekli Sand Kanunu, 5510 sayl Kanuna tabi olmamaktadr. Genel Salk Sigortas Kanununda, tm vatandalar ve yerleim yeri Trkiyede olan kiiler genel salk sigortas kapsamnda saylmtr. gcne dahil olan ve zorunlu sosyal sigortalar kapsamna giren kiiler kadar, bir i sahibi olmakla birlikte zorunlu sosyal sigortalar kapsamna girmeyen kiiler ve isizler de genel salk sigortas asndan zorunlu sigorta kapsamndadr. Ayrca igcne dahil olmayanlar da zorunlu genel salk sigortas kapsamndadr. Herkes zorunlu sigortaldr ve bu nedenle herkes iin sigorta primi denecektir. Trkiyede halen yrrlkte olan eski sisteme gre salk sigortas kapsamnda olmayan yaklak 15 milyon nfus vardr. Yeil kartl olmayan bu nfusun tm zengin olmayp tam tersine geni ounluu, zorunlu sosyal sigortalar kapsam dnda braklan ve istee bal sigortal olmayan, ancak yeil kart almalarn salayacak muhtalk olduunu da kantlayamayan dk gelirli kesimlerdir. Bu kiilerin zorunlu salk sigortas primini deyebilmeleri son derece zordur. Bu durum, Genel Salk Sigortasnn uygulamaya konmas sreci iinde dk ve alt orta gelir gruplarnn yaamsal sorunlarla karlaacan gstermektedir. Sigortalnn bakmakla ykml olduu kz ocuklar da eer 18 yan bitirmi ve eitim grmyorsa Genel Salk Sigortas kapsamnda sigortal saylacak ve prim ykmls haline gelecektir. Oysa ki; lkedeki kz ocuu nfusunun ounluu 18 yan doldurduu anda prim deme ykmll ile kar karya kalacaktr. alma yaamnda kendini gsteremeyen bu kz ocuklar bu ekilde byk bir ykn altna girecek ve zorunlu olarak salk yardmlarndan faydalanamayacaktr.

102

lkemizde halen i gc piyasasnda kadnlarn alma koullar tam bir iyileme kaydetmi deildir. Dk cretlerle, kt koullarda almaya mecbur braklmaktadrlar. Toplumun en ok sosyal sigorta korunmasna ihtiya duyan kesimi, 5510 sayl Kanun erevesinde dlanm olacaktr. Ayn ekilde yetim ayl alan kz ocuklar, ekonomik olarak yeterli refaha ulaamadklar iin kendi almalarndan dolay kesilen yetim ayln kaybetmemek iin kayt d ekonomiyi destekler biimde istihdam edileceklerdir. Kendisi aylk aldndan dolay sigortal saylacak ve prim borcu altna girecektir. Yetim aylna ilikin nemli bir husus da, evlenmeleri nedeniyle kz ocuklarnn aylnn kesilmesidir. Ancak lkemizde bu durumun kadnlarn aylk almak amacyla evlilik d birliktelik kurmak zorunda kalmalardr. Bu durum toplumun kkenini oluturan aileyi ve ocuklar olumsuz etkileyecek durumlar yaratmaktadr. Ekonomik olarak aylk almaya mecbur olan bu kadnlar toplum iinde daha byk sorunlarla karlamaktadrlar. Bundan dolay evlilik d doan ocuklar da doduklar andan itibaren bu sorunlara ortak olmaktadrlar. Sosyal gvenliin temel amalarndan biri olan aile birliinin salanmas ve ocuun aile iinde korunmas zorlamaktadr. Kanun, 18 yana kadar ocuklarn(kz ocuklarnn) ana babas olmasa dahi genel salk sigortals olarak salk yardmlarndan primi Devlet tarafndan denmek suretiyle faydalanabileceini belirtmitir. Ancak bu yan stndekiler iin prim deme zorunluluu olduu aktr. Bu ekilde kz ocuklarnn ounluu fiili anlamda salk yardmlarndan yararlanamayacaktr.

103

Bir baka nemli husus da bakmakla ykml olunan kz ocuklarnn istee bal sigorta kapsamna girmeleri durumunda genel salk sigortasn da demek zorunda kalmalardr. Yeni Kanun, herkese salk sigortas kapsamnda her trl yardm yapacan vaat etse de; grld zere bir ok kii zellikle de en ok ihtiyac olan kesim tr olan ocuklar(kz sigortas ocuklar), kapsamndan artlar yerine getirememekten Kanunun salk dlanacaktr. aktr.

Uygulama aamasnda karlalacak sorunlar giderilmedike 5510 sayl amacna ulaamayaca

KAYNAKA

AKBULAK, Sevin/AKBULAK, Yavuz, Sosyal Gvenlik Kurumlarnn Kaynak Sorunlar ve zm nerileri, Maliye Hesap Uzmanlar Vakf Yaynlar no:17, Ekonomik ve Mali Aratrma Yarmas, Ankara, 2004 AKCAN, Derda, lm Ayl Almann Ba-Kur Sigortall le likisi, Yaklam Dergisi, yl 13, say 150, Haziran 2005 AKIN, Ebru, Trk Hukukunda Kadn ilerin Sosyal Gvenlii, 1.bas, stanbul, 2005 AKIN, Levent, Ba-Kur Sigorta Yardmlar, stanbul, 1996 AKIN, Levent, Kazasndan Doan Maddi Tazminat, Ankara, 2001 AKYILDIZ, Hseyin, Sosyal Gvenlik Hukuku, Isparta, 2004 AKYZ, Emine, Ulusal ve Uluslar aras Hukukta ocuun Haklarnn ve Gvenliinin Korunmas, Ankara, 2000 AKY T, Ercan, ve Sosyal Gvenlik Hukukun likin Emsal Yargtay Kararlar, stanbul, 2003 ALPER, Yusuf, Trkiyede Sosyal Gvenlik ve Sosyal Sigortalar, stanbul, 2003 ARICI, Kadir, Avrupa Birlii Sosyal Gvenlik Hukuku, Ankara, 1997 ARICI, Kadir, Sosyal Gvenlik Dersleri, Ankara, 1999 ARASLI, Utkan, Sosyal Gvenlik ve Sosyal Sigortalar, Ankara, 2002 ASLANKYL, Resul, Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Ankara, 2003 AYTA, Serpil, Korunmaya Muhta ocuk ve Sosyal Gvenlik, Uluda niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, cilt X, say 1-2, Nisan-Kasm 1989. s. 21-30 BOSTANCI, Yaln, Sosyal Gvenlik Hukukunda stee Bal Sigortallk, stanbul, 2004 CAN, Mehmet, Baba veya Anneden Birden Fazla Gelir veya Ayla Hak Kazanma Durumu, Maliye Postas Dergisi, 1 Austos 2002

105

EL K, Nuri, Hukuku Dersleri,15.bas, stanbul, 2000 ENBERC , Mustafa, Sosyal Sigortalar Kanunu erhi, Ankara, 1985 UBUK, Ali, Sosyal Gvenlik ve Sosyal Gvenlik Kurumlar, Ankara, 1982 UBUK, Ali, Sosyal Politika ve Sosyal Gvenlik, Ankara, 1983 DEM R, Ali, ocuklara Aylk Balanmas ve Kesilmesi, Maliye ve Posta Yorumlar Dergisi, 1 Ocak 2002, say 359, s. 143-145 DEM R, Fevzi, Yargtay Kararlar Inda Hukuku ve Uygulamas, zmir, 2003 DEM R, Vakkas, Kz ocuklarnn Dul ve Yetim Ayl Asndan Ba-Kur Mevzuat Karsndaki Durumlar ve Dul ve Yetim Ayln Birlikte Alabilme mkanlar, Yaklam Dergisi,yl 12, say 140, Austos 2004 DEM R, Vakkas, Ba-Kurdan lm Ayl Alan Malul Kz ocuklarnn Durumlarnn Deerlendirilmesi ve 4956 Sayl Kanun le Uygulamadaki Son Hali, Yaklam Dergisi, yl 12, say 139, Temmuz 2004 D L K, Sait, Sosyal Gvenlik, Ankara, 1992 F EK, Grhan, Sosyal Gvenliin Cinsiyeti, Mlkiyeliler Birlii Dergisi, cilt XXVII, Mart-Nisan-Mays 2003, say 239, s. 319-323 GKE, Birsen, Cumhuriyet Dneminde ocuk ve Genlere Ait Yasal Dzenlemeler ve Yaynlar, Ankara, 1983 GNAY, Cevdet lhan, ve Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri, Ankara, 2004 GNDOMU, Kemal, Sosyal Sigorta Mevzuatnda len Sigortal in nemli Bilgiler,Maliye ve Sigorta Yorumlar Dergisi, say 378, 15 Ekim 2002 GVEN, Ercan, Sosyal Sigortalar Genel Uygulama lkeleri ve Sigorta Kollar, Eskiehir, 1976 GZEL, Ali, Zorunlu Ba-Kur Sigortall ve Uygulama Sorunlar, (ksc. Ba-Kur), Prof.Dr. Kenan Tunomaa Armaan, s. 191-238, stanbul 1997 GZEL, Ali/OKUR, Ali Rza, Sosyal Gvenlik Hukuku, B. 9, stanbul, 2003

106

GZEL, Ali/ OCAK, Saim, 1479 Sayl Ba-Kur Kanununda 4956 ve 5073 Sayl Kanunlar le Yaplan Deiiklikler, Legal Hukuku ve Sosyal Gvenlik Hukuku Dergisi, 2004/3,s. 909-954 L, Sunay, Aile Yaam ve Gereksinimler, Sosyal Hizmette Yeni Yaklamlar ve Sorun Alanlar(Prof.Dr.Nihal Turana Armaan), Hacettepe niversitesi Sosyal Hizmetler Yksekokulu Yayn No: 008, Ankara, 2001 Hukuku ve Sosyal Gvenlik Hukuku Trk Milli Komitesi, Yargtayn Hukukuna likin Kararlarnn Deerlendirmesi, Kamu- , Ankara, 2002,2003 ZVEREN, Adil, Sosyal Politika ve Sosyal Sigortalar, Ankara, 1968 KAPLAN, Emine Tuncay, Kadn inin likisinden Doan Haklar ve Borlar, Ankara, 1999 KORAY, Meryem, Sosyal Politika, Bursa, 2000 KORAY, Meryem, Kadnn cretli almas ve nemi, Amme daresi Dergisi, cilt 25, say 1, s. 93-122, Mart 1992 KOAR, Nesrin, Sosyal Hizmetlerde Sosyal Yardm Alan, Ankara, 2000 MOLLAMAHMUTOLU, Hamdi, Hukuku, Ankara , 2004 ORAL, lhan, Dnyada ve Trkiyede Sosyal Sigortalar Kapsamnda Salk Sigortas Uygulamalar, Eskiehir, 2002 ZCAN, Reat, Kamu Personel Rejiminde Emeklilik Sistemi, T.C. Babakanlk Devlet Personel Bakanl(Uzmanlk Tezi), Ankara, 1993 ZKAN, Erkan, Sosyal Sigortalar Kurumu Uygulamasnda lm Ayl, Yaklam Dergisi, yl 13, say 150, Haziran 2005 ZCAN, Sezgin, Yetim Aylnda ifte Standart, Yaklam Dergisi, yl 12, say 142, Ekim 2004 SARACEL, Nket, Sosyal Yardm ve Hizmet Kurulularnn Sosyal Politikas ve Trkiye Yradm Sevenler Dernei Uygulamas, Afyon, 1997 SEROZAN, Rona, ocuk Hukuku, stanbul, 2000 Sosyal Hizmetler ve Yardmlar zel htisas Komisyonu Raporu, DPT, Ankara, 2001

107

SZER, Ali Nazm, Sosyal Sigorta likisi, zmir, 1991 SZER, Ali Nazm, Trkiyede Sosyal Hukuk, zmir, 1998 SZEK, Sarper, Hukuku, Ankara, 2002 AKAR, Mjdat, Sosyal Sigortalar Kanununa Gre lm Sigortasndan Aylk Balanmas-I,II, Yaklam Dergisi, yl 12, say 139-140, Temmuz Austos 2004 AKAR, Mjdat, Sosyal Sigortalar Uygulamas, B. 8, stanbul, 2006 T.C Babakanlk DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Sosyal Gvenlik zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001 TEZEL, evket, Ba-Kurdan Emekli, Dul ya da Yetim Ayl Alanlardan Ayn Zamanda Aktif Sigortal Olanlarnn Durumu, Yaklam Dergisi, yl 13, say 145, Ocak 2005 TOBB Sosyal Gvenlik zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 1994 TOSUN, Metin, Trk ve Avrupa Birlii yesi lkelerin Sosyal Gvenlik Sistemlerinde Aile Yardm Uygulamalar(Yksek Lisans Tezi), Ankara, 2003 TOZAN, Celal, Sosyal Sigortalar Kurumu, Yetim Kz ocuklarnn Kestii Gelir ve Aylklarn Yeniden demeye Balayacak, Yaklam Dergisi, yl 13, say 152, Austos 2005 TUNCAY, Can, Hukukunda Eit Davranma lkesi, stanbul, 1982 TUNCAY, Can/ALPER, Yusuf, Trk Sosyal Gvenlik Sisteminde Yeniden Yaplanma, stanbul, 1997 TUNCAY, Can/EKMEK , mer, Sosyal Gvenlik Hukuku Dersleri,B.11, stanbul, 2005 TUNOMA, Kenan, Kadnn zellikle alan Kadnn Sosyal Gvencesi, Blent Nuri Esene Armaan, s. 457-477, Ankara, 1977 TUNOMA, Kenan, Sosyal Gvenlik Kavram ve Sosyal Sigortalar, stanbul, 1987 Trkiyede Erken Emeklilik Uygulamas ve Deerlendirmesi, Sosyal Planlama Bakanl, ubat 1986, Ankara YAZGAN, Turan, Sosyal Sigorta, stanbul, 1977

108

YELEK , Memduh, Sosyal Sigortalar Kanunu erhi, Ankara, 1991 YKSEL, ahin, Kazalar ve Meslek Hastalklar, stanbul, 1985

ZET

ocuk, eski devirlerden beri toplumlarn ilgilendii bir varlktr. Ancak, bu ilginin nitelii, kapsam ve biimi tarihsel geliimde farkllklar gstermektedir. Sz konusu farkllklar, toplumlarn sosyal, kltrel gelimesine, rgtlenmesine ve toplum iindeki egemenlik koullarna bal bulunmaktadr. ocuu ilgilendiren her trl ilikiler bakmndan, ana-babann, ailenin ve yararlar dolayl biimde etkilenebilecek dier kiilerin yararlarnn ocuunkinden nce gelmesi, hatta ocuun yararlarnn hi dikkate alnmamas doald. Ailenin ilev kayb, buna karlk devletin aile karsnda glenmesi ynnde bir deime balaynca, devlet aileyi kontrol etme olanan elde etmitir. Devlet, kendi karlar dorultusunda aileyi denetlemeye balaynca, toplumsal ilgi ocuun korunmas ynnde younlamtr. Aile reisinin ocuk zerindeki snrsz egemenlii giderek ocua kar bakm ve koruma ykmllne dnmtr. Devlet, zamanla bu ykmlln yerine getirilmesi konusunda aktif bir denetim yrtmeye balamtr. Bylece, ocuk sorununu konu alan yasal dzenlemelerde ocuun yararlar, sz konusu olabilecek btn dier yararlar geriye iterek bal bana nem kazanmtr. Hukuksal dzenlemelerin ocuun gvenliinin korunmasna yneltilmesiyle hukukun sadece gllerin haklarn koruyan kurallar olmaktan karak zayflarn, zellikle de korunmaya muhta durumda olan kiilerin sorunlaryla ilgilenmesi arasnda balant kurulmaktadr. Hukuksal bir kurum erevesinde ocuk ve ocuk haklarnn ele alnmasna yeni ada balanmtr. Ortaadan beri Bat lkelerinde yaylmaya balayan hmanist dnceler ve doal hukuk anlay ile 1789

110

Fransz

Devrimi,

ocuklarn

korunmas

fikrinin

geni

kitlelerce

benimsenmesinde etkili olmutur. Uluslar aras metinlerin yannda ulusal mevzuatta da ocuk haklarn dzenleyen birok hkm bulunmaktadr. Bata Anayasa olmak zere dier kanunlarda da ocuklara zg kurallar yer almaktadr. Sosyal gvenlik alannda da ocuklarn ayr bir statde korunduu dikkati ekmektedir. Hem primli hem de primsiz sistemde ocuklarn yetikinlerden daha fazla korunmaya muhta olmas bakmndan getirilen dzenlemeler de bu ihtiyac gidermeyi amalamaktadr. Primli rejim olarak kabul ettiimiz sosyal sigortalarda bilindii zere ana kurum tarafndan bu gvence salanmaktayd. Emekli Sand, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Ba-Kur, birbirinden bamsz biimde rgtlenmiti. Dolaysyla ocuklara zellikle de kz ocuklarna zg dzenlemeler bu kurum ve kanun kapsamnda farkllklar gstermekteydi. Uzun yllardan beri gereklilii bilinen ve de tartlan norm ve standart birliinin salanmas maksadyla bu kurum birletirilmi ve de tek bir kanun erevesinde yaplandrlmtr. 31.05.2006 tarihli 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ile bu tartmalara bir son verilmek hedeflenmitir. Ancak Anayasa Mahkemesinin iptali ile 5434 sayl Emekli Sand Kanununa tabi kamu grevlileri 5510 sayl Kanun kapsamndan kartlmtr. Bylece amalanan norm ve standart birlii tam anlamyla salanamamtr.

ABSTRACT

Child has been an entity that the societies are interested in since the old ages. However, the quality, scope and the form of this interest has shown varieties in historical development. These varieties are dependant on the social and cultural development of the societies, their organizational models and the conditions of dominance in these societies. In terms of any relationship that could be the interest of the child, it was natural that the interests of the parents, the family and the other people whose benefits could be affected indirectly be more significant than that of the childs and even it was natural that the childs interests not be taken into consideration. When a change has occurred in the sense that the family lost its functions and, on the contrary, the government gained strength before the family, the government has had the opportunity to control the family. When the government has started to inspect the family, the societal interest has focused on the protection of the child. The infinite sovereignty of the head of the family on the child has gradually turned into a responsibility of care and protection. Throughout the time the government has started an active inspection in order that this responsibility to be fulfilled. Thus, the interests of the child in the legislations concerning the child problem have gained a great significant by leaving all the probable interests and benefits aside. There has been a connection between the role of law that is no longer a series of rules that protect the right of the powerful, but is getting involved in the problems of the people that need to be protected, and the legislations focusing on the protection and the security of the child. In scope of legal perspective, concern on the childrens rights started in the New Age. The humanistic thoughts and understanding of natural law

112

that had spread since the Middle Ages in the Western countries and the French Revolution of 1789, have been effective on the acceptance of the protection of the children by the masses. There are many clauses regarding the childrens rights not only the in international but also in the national legislation. The Constitution, being the first, there are certain rules concerning children in many other laws. It has been observed that children have a different status in terms of social security. Both in the premium and the non-premium systems the amendments aim to meet the need of the children since they need more protection than the adults. In the social security system, which is accepted as the premium regime, this assurance was provided by three main organizations. Retirement Fund, Social Security Organization and Bag-Kur had been organized independently. Therefore, there had been varieties among these three organizations and in scope of law regarding the rights of the children, especially the girls. In order to standardize the norms whose necessity has been known and discussed for many years, these three organizations have been united and restructured in scope of a single law. All the discussions have been brought to an end by the Law 5510, dated 31.05.2006, regarding the Social Security and General Health Security. However, with the cancellation announced by the Constitution Court, public officers who were subject to Retirement Fund Law numbered 5434 were no longer included by the Law numbered 5510. Therefore, the union of norms and standarts could not be founded.