DEPREM VE NAAT

17 Austos 1999 Marmara depremi sonras, deprem blgelerinde yaplan incelemeler, yaplarda meydana gelen hasarlarn, zemin sorunlar yannda eitli iilik, malzeme, statik sistem ve teknik kusurlardan kaynaklandn gstermitir. Yaplarda meydana gelen hasarlarn en nemli nedenlerinden biri, yapnn statik sistemindeki aksaklklardr. 'Afet blgelerinde yaplacak yaplar' hakkndaki ynetmeliin ngrd konstrktif kurallara uyulmayarak tayc sistem elemanlarnda etriyelerin yeterli Bir ksm yaplarda bu dm noktalarnn, yeterli sklkta yerletirilmemeleri, kolonrijitlikte olmamas yznden zayf kolon ve gl kiri dm noktalarnda etriyelerin kiri etkisi olutuu, bu noktalarda gme hi konulmamas veya yeterince meydana gelerek tm katlarn st ste yld konulmamas nedeni ile bu dm gzlemlenmitir. Bu da nemli miktarda can ve noktalarnda ar hasarlar meydana mal kaybna sebep olmutur. Dm noktalarnda gelmitir.

uslne uygun donat yerletirilmesi ve etriye sklatrlmasnn yaplmas son derece nemlidir.

Byle dar cepheli keba parsellerde yap izni verilirken ya eksik katl yap izni verilmeli veya bu dar cepheli parseller komu parseller ile birletirilerek devrilmeye kar cephesi daha geni ve daha rijit yaplar olarak uygulamalar yaplmaldr. Blok ba veya ikiznizam dar cepheli bodrumsuz ok katl yaplar devrilmeye kar zayf rijitlik gsterir

Blok banda bulunan dar cepheli yapda cephe genilii ~4 m., ykseklii ise ~16 m. kadardr. Cephe ve ykseklik arasndaki uyumsuzluk dikkat ekicidir. Fotorafta grld gibi, bodrum katnn bulunmamas nedeni ile yapnn rijitliinin zayfl, yapnn ke banda bulunmas ve yandaki binann yatay ekileme etkisi ile arlk merkezinden ayrlarak devrilmesine yol amtr. Burada deprem dalgalar sonucu oluan zemin dalgalar yukardaki artlarla birlikte yapnn devrilmesinde etken olmutur.

Blokbanda bulunan yaplarda ekileme etkisi devrilmeye neden oluyor. Yapnn bodrum katnn bulunmamas, cephesinin ok dar ve yksekliinin ise ok fazla olmas nedeni ile yap devrilmeye kar koyamamtr. Yapnn temel derinlii yap yksekliinin 1/6 s kadar olmaldr.

Zemin kat dkkan yksekliinin artrlmas sonucu kolon alt ve st ularnda donat akmas meydana gelmitir. Yetersiz kolon kesiti ve eksik etriye yerletirilmesi neticesinde yapda oluan ar hasar grlmektedir. Arka cephede mevcut dzensiz perde kolonlar nedeniyle yap tamamen yklmaktan kurtulmutur.

Zemin kat dkkan yksekliinin fazla olmas nedeni ile kolon st ucunda beton ezilmi ve dey donatlar, etriye sklatrlmas da yaplmadndan akarak burkulmutur. Kolon kesitleri zayftr ve kolon sarg donatlar yetersizdir.

Burada kolon st sarg blgesinde meydana gelen kayma hasar grlmektedir. Sarg donatlar yetersizdir. Asma kat hizasnda kolonlar birbirine balayan yatay konstrktif kiri, ksa kolon etkisi oluturarak hasar artrmtr.

Zemin kat kolonunun st ucunda meydana gelen ezilme ve eksenel basn altnda betonun ezilerek donatnn akmas grlmektedir. Kolonda dey donatnn tek bana yeterli olmad ve bu blgede etriye sklatrlmas yaplmad grlyor. Etriye sklatrlmasnn nemi aka grlmektedir. Kolon dey demirlerinin kiri ierisinde devam eden blmnde ve kolon kiri birleme blgelerinde etriye sklatrlmasnn yaplmad grlyor. Kiriteki kesme atlaklar kiri eksenine ~45 ada olumutur. Bu kesme atlaklar kirite yeterli etriye kullanlarak nlenebilir. Kirilerde kullanlacak etriyelerin ularnn 135 kvrlarak kiri iine gmlmesi, kiriin kesme kapasitesini yani yapnn mukavemetini artrr.

Yapda; dzensiz statik sistem sonucu kolon ularnda oluan burkulma ile beton ezilerek dklm ve etriyeler alarak donatnn dalmasna sebep olmutur.

Kolonun alt ucundaki sarmal blgede yetersiz etriye nedeniyle mevcut etriyeler alarak dalmtr. Betonun ezilmesi sonucu kolonun tama gcne, basn blgesinde ulaan deprem kuvvetleri, tm basnc karlamak zorunda kalan boyuna donatnn burkulmasna sebep olmutur. Bu burkulma etriye sklatrlmas ile ortadan kaldrlabilir. Donatnn ezilmeden dald ve bu blgede etriye aralnn ok fazla olduu grlmektedir. Kolonlar deprem ykleri altnda byk kesme kuvvetleri alr. Kolonlarn sarmal blgesinde kullanlacak etriyelerin ular, 135 betonun ierisine girecek ekilde kvrlmaldr. ekilde grlen etriyelerin usulne uygun kvrlmad iin ald grlyor. Dzensiz statik sistem neticesinde fotorafta gzlenen burkulma meydana gelmitir.

Kolonun st blgesinde betonun ezilmesiyle oluan dey donat akmas ve etriyelerin usulne uygun olmad -ald- grlmektedir. Ayrca beton kalitesinin yetersiz olduu betonun dalmasndan anlalmaktadr. Sarmal blgede yeterli etriye sklatrlmas yaplmad da aka ortadadr. Kolon kesitleri yetersizdir. Statik sistem dzensizlii nedeniyle yap burkularak ar hasar grmtr.

Cephesi takriben ~4 m., ykseklii ise 6 kat -takriben ~16 m.olan yapda ykseklik cephenin 3 katndan fazla olduundan, yap yanal deprem kuvvetleri etkisi ile devrilmitir. Yeterli temel derinlii: Bina yksekliinin 1/6 orannda bir bodrum kat bulunmadndan yap devrilme kuvvetlerine kar koyamayp yklmtr. Bitiikte cephe genilii daha fazla olan bina ile oluan ekileme etkisiyle daha dar cepheli olan bina devrilmitir.

Perde kolonda donatnn akmasna neden olan, perde u blgelerinin kolon eklinde oluturulmamas, buraya konulacak u donatlarn u blgesi etriyeleri ile evrilmemesi ve kullanlan etriyelerin usulune aykr olarak yerletirilmesidir. Perdede oluan donat akmasnn + 1.00 kotu kat hizasnda meydana gelmitir. Bodrum kat kolonu st blgesinde ve zemin kat kolonu alt blgesindeki sarmal blgelerde gereken etriye sklatrmasnn yaplmad grlyor. + 1.00 kot hizasnda etriye aralnn 5 cm olmas gerekirken 50 cm - 60 cm civarnda olduu grlyor. Bu blgede meydana gelen etkinin gc aka grlmektedir. Bu nedenle deprem yatay kuvvetlerine kar mutlaka perde kolon tercih edilmelidir. Mevcut bu hatalara ramen yapda onarlabilir hasar meydana gelmitir. Ar hasar yoktur.

Betonarme perde sistemlerde iilik hatalar olmasna ramen yap ok daha az hasar grmektedir. Betonarme perdelerde donat yerletirilmesine ilikin koullara uyulmaldr.

Perdenin dey donatlarnda meydana gelen akma, etriye aralnn fazlal, etriyelerin ularnn ak olarak darda olmas kolon ierisine doru 135 kvrlmam- ve perde u donatlarnn usulne gre yerletirilmemi olduu grlyor. Ayrca perde u donatlarnn etriyelerle evrilerek perde u blgesi oluturulmad ve iroz etriyelerin yerletirilmedii grlyor.

Btn deprem blgelerinde, sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal olan tm betonarme sistemlerin kolonlarnda, kolon-kiri birleim blgelerinde, perde u blgelerinde ve kiri sarlma blgelerinde kullanlan etriyeler zel deprem etriyesi, irozlar ise zel deprem irozu olarak dzenlenecektir. zel deprem etriye ve irozlarnn salamas gerekli koullar aada verilmitir

zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar bulunacaktr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan irozlar hem yatay hem de dey dorultuda artmal olarak dzenlenecektir. 135 derece kvrml kancalar, enine donat apn gstermek zere, en az 5 apl daire etrafnda bklecektir. Kancalarn boyu kvrmdaki en son teet noktasndan itibaren, dz yzeyli ubuklarda 10 ve 100 mmden, nervrl ubuklarda ise 6 ve 80 mmden az olmayacaktr. zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna donat etrafnda kapanacaktr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve aral ile ayn olacaktr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar saracaktr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken oynamayacak biimde skca balanacaktr.

Yaplarda rijitliin artrlmas iin perde kolonlar tercih edilmelidir. Yaplan incelemelerde ynetmeliin ngrd perde boyutlarna -planda perdelerin uzun kenarnn ksa kenarna oran en az 7/1 olmaldruyulmamakta, perde u blgeleri oluturulmamakta ve etriyeler ynetmeliin ngrd gibi beton ierisine doru 135 kvrlarak sokulmamaktadr. Genellikle etriye ular ok kolay alabilecek ekilde kvrlmaktadr. Bu durumda deprem kuvvetleri karsnda etriye ular alp hasara neden olmaktadr. Tayc sistem elemanlarnda ynetmeliin ngrd minimum boyuna donat koullar salanmamaktadr. Tekil temellerde her iki ynde yaplmas gereken zelzele kirilerinin tek ynde yapld ve dier ynde zelzele kirii yaplmayan temellerin kolon alt ularnda eitli hasarlar meydana geldii gzlemlenmitir. Bu nedenle gerekli llerde her iki ynde zelzele kirii (ba kirii) mutlaka yaplmaldr. Genellikle zemin katlar asma katl dkkan olan yaplarda zemin katlarn kat yksekliinin fazla olmas ve dkkan ierisinde kolon ile perde kolon istenmemesi neticesinde yapnn yeterli rjiitlie sahip olmamas, zayf kat olumasna sebebiyet vermi ve nemli miktarda ykmlar meydana gelmitir. Bu gibi yaplarda dkkan ierisine de gelse mutlaka her iki ynde perde kolon yerletirilmesi, yksek irtifal zemin katlarda kolon kesitlerinin artrlmas ve cephelerde alacak pencerelerin boydan boya almamas, ksmen dolgu duvarlar rlmesi salanmaldr.

Asmolen demelerde deme ile ayn derinlikte yatk kiriler kullanlmas halinde, kat dzeyindeki eilme rijitlii dk olacandan kolon ularnda byk dnmeler oluarak yanal telenmeyi artracaktr. Bu nedenle asmolen deme seilen yaplarda yanal telenmeyi perdelerle karlamak gerekir. Binalarda her iki ynde kat alannn 1/100 orannda perde kolon konulmaldr. Her iki ynde 0.01 orannda yerletirilen perdeler, yaplarda deprem kuvvetlerine kar rijitlii artrmakta, deprem annda yapda byk ekil deitirmelerinin olmasna ramen yk tama dayanmnn byk bir ksmnn kaybolmamasn ve yapnn enerji tketme kapasitesinin yksek olmasn -snek bir davransalamaktadr. Kolonlarda braklan filiz demirlerinde TS 500'n ngrd "llere bindirme boyu"na uyulmamtr. Tor eliklerde min 60 olan bindirme boyuna birok yapda uyulmad gzlemlenmitir.

Zemin kat dkkan, st katlar konut olan yaplarda, zemin katta yumuak kat nedeni ile zemin kat kolon ularnda oluan kesme kuvveti ar byr. zellikle dkkan zerindeki katlarda yaygn olarak asmlen demeler kullanlmaktadr ve bu, yatk kirilerdeki kolon ularnda byk dnmeler meydana getirmektedir. Dolaysyla yanal telenme daha fazla olacandan ykm gerekleir. Bu nedenle asmlen demeli sistemlerde deprem yklerinin perdelerle karlanmas gerekmektedir.

Zemin katlar dkkan, normal katlar konut olarak kullanlan yaplarda fotorafta grld gibi yapnn zemin ve asma kat zerindeki katlar deplasman yaparak zemin katlar yklmtr. Zemindeki yumuak kat nedeni ile yapda meydana gelen enerjinin tketimi burada younlam ve yap bu yumuak kat seviyesinde gmtr.

Ana caddeler zerindeki bitiik nizam yaplarn tamamna yaknnn zemin katlar iyeri olduundan, -bu zayf katlar nedeni ile- hemen hemen btn yaplar yklm ve ar hasar meydana gelmitir. Yaplarda usulne uygun dilatasyon derzleri braklmamtr. Yaplarn birbirlerine uyguladklar ekileme etkisi ise hasar artrmtr.

kiz nizam ve bitiik nizam yaplarda gerekli olan dilatasyon boluunun braklmamas yznden yaplarda deprem kuvvetleri karsnda oluan ekileme etkileri, bir ksm yaplarn bu etki altnda ar hasar grmesine veya yapnn tamamen deyden saparak devrilmesine sebep tekil etmitir. Bu gibi yaplarda yeteri kadar dilatasyon boluunun braklmas zorunludur. Her iki yanda bulunan komu yaplar, ortadaki yapda ekileme etkisi ile kme meydana getiriyor. Zemin kattaki dkkan kat zayf kat etkisi ile tamamen km. Bina kenarlarndaki perde kolonlar, ortada da ayn yn seilerek -tek ynl- yerletirilmi. Bu nedenle dier ynde oluan zayf kesitler daha fazla telenmeye sebep olmu ve ar hasar olumutur.

Bodrumsuz ikiz nizam yaplar, birbirine arparak ekileme etkisi ve zayf zemin nedeni ile devriliyor.

Zemin katnda dkkan bulunan yaplarda, zemin katlardaki yksekliin fazlal nedeni ile zayf kat oluuyor. Komu yapnn da ekileme etkisi ile devrilme meydana geliyor.

Arka kede, kolon-kiri birleme noktasndaki sarmal blgede etriye sklatrmas yaplmadndan, kolon deyden saparak ayrlmtr. Dier kolon-kiri birleme noktalarnda ksmen daha az hasar mevcuttur.

Zemin kat doalgaz maazas -i yeri- olarak kullanlan asma katl bu yap, zemin katn zayf kat oluturmas nedeniyle bu kat hizasndan gerek yklmtr. Normal katlar konut olarak blme duvarlar nedeni ile daha rijit davranmaktadr. Zemin kattaki asma katl dkkan, blme duvarlarnn da bulunmamas nedeni ile daha az rijitlie sahip olduundan bu zayf katta gme meydana gelmektedir.

Fotoraftaki binada bodrum kat bulunmadndan ve komu arka parseldeki binann zemin seviyesi daha aada olduundan zemin oturmas ile arka cepheye doru devrilme meydana gelmitir.

Bu binadaki kolonlar kirilerden daha zayf olduundan, zayf kolonlar st katlarda krlarak gmtr. Deprem kuvvetleriyle oluan enerji, kolon- kiri birlemelerinde, yetersiz donat ve yetersiz kesit nedeniyle tketilemediinden, buralarda krlma ve gmeler meydana gelmitir. Zemin katta ksmen daha gl kolonlar olduundan yklmamtr.

Bu binada, kolonlarda meydana gelen mafsallama sonucu tm katlar st ste ylarak kmtr. Asmlen yaplarda yatay telenmeler daha fazla olacandan, bu yatay telenmeyi karlamak iin her iki ynde perde kolonlar yerletirilmelidir.

Bu binada, deme demirleri kiri ierisine yeterince sokulmam, demeler kiri birleme yerlerinden ayrlmtr.

Fotorafta, kolon-kiri birleme ve dm noktalarnda meydana gelen hasar grlmektedir. Buradaki demirlerin paslanarak kesitlerinin zayflamas ve zamanla rmesi sonucu, zayflayan kesitlerde ar hasarlar meydana gelmitir. Demirler paslanmaya kar koruyucu bir tabaka ile korunmaldr. Yaplarda yamur sular binaya zarar vermemelidir; yamur kanalna balanmaldr.

Yaplan incelemeler neticesinde nemli miktarda hasar gren yaplarda dk dayanml beton kullanld gzlemlenmitir. Ynetmeliin ngrd standartlara gre deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarda C 16 (BS 16)'dan daha dk dayanml beton kullanlamaz. Yine birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde tayc sistemi "sneklik dzeyi yksek", sadece erevelerden oluan binalar ile tayc sistemden bamsz olarak deprem sonras kullanm gereken ve tehlikeli madde ieren -hastahaneler, itfaiye binalar, PTT, haberleme, ulam istasyonlar, okullar vs.- binalarda C20 (BS 20) veya daha yksek dayanml beton kullanlmas zorunludur. Tm deprem blgelerinde TS-500'deki tanma uygun beton kalite denetimi olmadan beton retimi ve vibratrsz beton yerletirilmesi yaplmamaldr. Beton kalitesinin dk olmas, betonun dayanmn azaltmakta ve bu da betonun dalarak ar hasar grmesine neden olmaktadr. Betonarme yaplarda beton, yksek basn dayanmn ve dk ekme dayanmn karlar. Betonarme yaplarda ekme gerilmeleri elik donats ile karlanr. Basn etkisi altnda meydana gelen hasar ezilme eklindedir. Beton basn altnda ezildikten sonra o blgedeki boyuna donatnn burkulmas daha kolay olur. Boyuna donatnn burkulmasnn nlenmesi iin etriye sklatrlmas yaplmal ve kolon kesitleri yeterli miktarda artrlmaldr. Kolon-kiri birleim noktalarnda betonda boluk olmamas iin beton mutlaka vibratr ile sktrlarak yerletirilmelidir. Hazr betona dkmn kolay yaplmas iin dkm annda su ilave edilmesi betonun mukavemetini drr. Fazla su betonda boluk yaratr. Fazla su ilave etmek sakncal olduundan, bundan kanlmaldr.

Fotorafta grlen binada beton kalitesi ok dktr ve betonda boluklar vardr. Burada olduu gibi vibratrsz beton dklmemelidir. Ayrca ok scak havalarda beton dklrse, beton suyunu hzla kaybeder ve atlama yapabilir. Beton sulanmazsa yanar. Mukavemetini kaybederek el ile ufalanacak hale gelebilir. Beton dkldkten sonra betonu korumak iin zerine hasr veya koruyucu dier malzemeler konulmaldr. Kn don etkisine kar + 4 C'nin altnda beton dklmemelidir.

Bu fotorafta, zemin kat ve 1 normal katl betonarme yapda, yetersiz kolon kesiti ve kalitesiz beton nedeni ile ke kolon ve kiri dm noktasnda meydana gelen hasar grlmektedir.

Fotoraftaki yapnn tamamnda 60 cm kadar oturma meydana gelmi; zemin kat ve dkkan girileri tretuar seviyesinden aada kalarak gmlmtr.

Fotorafta, deprem dalgalar sonucu zayf zemindeki yaplarda meydana gelen oturma ve kaldrmda oluan hasar grlmektedir. Burada kaldrm da deprem dalgalar etkisi ile yapya nazaran ykselmi olabilir.

Bu binadaki gibi bodrum kat bulunmayan yaplarda, deprem dalgalar zayf zemin nedeniyle yapnn farkl temel ykleri etkisi ile farkl oturmalar meydana getirmektedir. Zemindeki farkl oturmalardan dolay yap arkaya doru daha fazla yatmtr. Yapda herhangi bir hasar grlmemekle beraber yapnn bu haliyle kullanlmas mmkn deildir. Yapnn eitli tedbirler alnarak dzeltilmesi mmkn olabilir. Ancak bu ekonomik olmayabilir. Bu nedenle mutlaka yap yaplmadan nce tm tedbirler alnmaldr.

Fotoraftaki binada deprem dalgalarnn etkisi ile meydana gelen, zemindeki farkl oturmalar; bodrumsuz yapnn arka tarafa doru deyinden ayrlarak 2 m. kadar yatmasna sebep olmutur. Yapda herhagi bir hasar tespit edilmemitir.

Fotorafta, deprem dalgalar sonucu zayf zeminde oluan yoldaki kabarma ve binalardaki oturma grlmektedir.

 katl olarak teekkl etmi yaplarda herhangi bir deprem hasar grlmemekle beraber be kat + ekme kat olarak ina edilen yeni yap, sa kenara doru takriben 70 cm kadar oturarak gmlmtr. Yapnn temel derinlii yetersizdir ve bodrum kat yaplmamtr. Ayn sokakta bulunan yaplardan fazla katl olanlarnn deprem dalgalarndan daha fazla etkilendii aka grlmektedir.

Zayf Zemin
Deprem blgelerindeki baz yerlerde zemin koullarnn elverisiz ve yeralt suyu seviyesinin ok yksek olduu grlmtr. Temel seviyesinin yeterli derinlie indirilmedii, genellikle binalara bodrum kat yaplmad gzlemlenmitir. Bina sahipleri, binalara bodrum kat yaplmamasnn nedenini; 'bodrum kat yapmak maliyeti yerine, ayn maliyetle iki kat yapmay tercih ettikleri' eklinde ifade etmilerdir. Konu tamamen ekonomik tercihlerden kaynaklanmtr. Temel derinliinin yap yksekliinin 1/6's kadar olmas gerekirken bu kurala uyulmamtr. Cepheleri ok dar olan blok ba ve ikiz nizam yaplar devrilmeye kar rijit davranamayacandan, bu gibi binalarda devrilmeler meydana gelmitir. Zeminin farkl oturmas sonucu ksmen yklan baz binalar ar hasar grmtr. Baz binalarda yap yeterince salam olduundan herhangi bir hasar grlmemekle beraber, farkl oturma nedeni ile binalar kullanlamaz hale gelmitir. Bu gibi yaplarda tedbir olarak bodrum kat yaplmas, zeminin iyiletirilerek drenaj yaplmas mutlaka salanmaldr. Temel altna, mcr serilmesi ve grobeton dklmesi ilemi zaman zaman uygulanmamaktadr. Bunun yerine tesviye edilmi toprak zemin zerine demir denerek temel betonu dklmektedir. Bu da temellerdeki donatlarn zamanla paslanmalar sonucu ryerek mukavemetlerine kaybetmelerine neden olmaktadr. Temellerde grobeton ile zemin dzeltilmeli ve 5 cm paspay brakldktan sonra temel betonu dklmelidir.

Fotorafta, bodrumsuz yapda, radye temel altnda yeralt suyu grlmektedir. Yapnn cephesi yksekliine gre ok dar olduundan yap temelle birlikte yan yatarak devrilmitir. Yap yatay deprem kuvvetlerine kar devrilmeye engel olacak rijitlie sahip deildir.

Zemindeki farkl oturmalardan dolay yapnn bir blm kmtr. Yaplarda zeminin farkl oturmasna izin verilmemelidir. Zemin iyiletirilerek gerekli tedbirler alnmaldr.

Fotorafta deprem dalgalar sonucu oluan zayf mtemadi veya mnferid temellerin arasndan zeminin kabararak dkkan ierisinde ykselmesi grlmektedir. Zayf zeminlerde radye temel yaplmal ve zemin mutlaka sktrlarak iyiletirilmelidir.

at katlarna sonradan yaplan ilave yklemeler binada ar hasarlara neden olabilmektedir. Yapda sonradan ilave edilen blmler nedeniyle, zayf katlar en st katlarda da oluabilmektedir.

Bu binada kolon-kiri birleme yerlerinde vibratrsz beton dkm nedeniyle yeterli skma yaplmam ve bu noktalardaki donat eksiklii, betonun yetersiz kalitede olmas nedeniyle de ar hasarlar meydana getirmitir. Kolonun ierisine yerletirilen yamur suyu pvc borusunun kolon kesitini zayflatmas ve piman yamur szntlar nedeniyle bu kesitte meydana getirdii korozyon, hasarn nedenlerini oluturmaktadr.

Bu binada kolon ve kiri birleme noktalarnda kiri donats kenetlenme boyu yetersizdir. Kolon ve kiri birleme noktasnda yeterli kenetlenme boyu olmadndan ayrlma ve kopma meydana gelmitir. Beton kalitesi yetersiz, etriye sklatrmas yoktur; vibratrsz beton kullanlm olabilir. Betonda boluklar grlmektedir. Bu noktada gme kanlmaz olmaktadr.

Fotoraftaki binada, kolonlardaki donat ap yetersizdir. Kiri ve kolon hizasnda beton birbirine tamamen kaynamamtr. Kat betonu ve kolon betonlar ayr ayr zamanlarda dkld ve kolon altlar iyice temizlenmedii iin zayf olan bu noktalarda ar hasar meydana geldii grlmektedir.

Bu binada, perde kolonlar dm noktalarndan krlarak kopmutur. Perde u donatlar ve iroz etriyeler kullanlmamtr. Yapnn tayc sistemindeki perde kolonlar tek ynde kullanldndan zayf yne doru gme meydana gelmitir. Zemin kat asma katl iyeri olan bu yaplarda, bu zayf katlar kat yksekliklerinin fazlal nedeni ile daha fazla etkilenerek yklmaktadr. Bu durumu nlemek iin, kolonlar her iki ynde yerletirilmelidir.

Bu binada, perde kolonlar dm noktalarndan krlarak kopmutur. Perde u donatlar ve iroz etriyeler kullanlmamtr. Yapnn tayc sistemindeki perde kolonlar tek ynde kullanldndan zayf yne doru gme meydana gelmitir. Zemin kat asma katl iyeri olan bu yaplarda bu katlar kat yksekliklerinin fazlal nedeni ile daha fazla etkilenerek zayf katlar olarak yklmaktadr. Bu durumu nlemek iin, perde kolonlar her iki ynde yerletirilmelidir.

Fotorafta, kolonlardaki donat apnn yetersiz olduu, kiri hizasnda kolon ierisine tekabl eden blmde en az adet etriye konmas gerekirken bu etriyelerin yerletirilmedii grlmektedir. Bina tamamen yklmtr.

Binann merdiven detaylar, usulne uygun yaplmadndan sahanlk ve merdiven balantlar ar hasar grmtr.

Binann perde kolon boyutlar yetersizdir; perdelerde uzun kenar dar kenarn yedi kat olmas gerekirken, burada perde kalnl yaklak 15 cm, uzunluu ise 1 m civarndadr. Bu nedenle yap, deprem kuvvetleri karsnda ar hasar grmtr.

Zemin kat asma katl iyeri olan bu yapda asma kat boluu nedeni ile n cephedeki yksek kolon kesitleri -kolon boylar takriben 5 m civarnda- zayf kalarak burkulmaya neden olmu ve zeminde oluan bu zayf kat nedeni ile gme meydana gelmitir.

Kolon-kiri birleim noktalarnn zayf olmas, bu noktalarda ar telenmeye sebep olmu ve kmeler meydana gelmitir.

Kiri aklklarnn fazla olmas nedeniyle kirite krlma grlmektedir. Dm noktalar ar hasar grm ve yap tamamen yklmtr.

Bu yapda deprem sonucu herhangi bir hasar olumamasna ramen, komu yaplarn gmesi esnasnda arpma sonucu meydana gelen hasarlar grlmektedir.

Fotoraftaki binann dm noktalarnda ar hasarlar grlmtr. Bu dm noktalar usulne uygun donat ile detaylandrlmamtr.

Fotorafta, kolon ve kirilerde fark edilen donat eksiklii yannda filiz boylarnn da ok yetersiz olduu aka grlmektedir. Kolon betonu ile deme kalbnn farkl zamanlarda ayr ayr dklmesi ve kolon ularnn iyi temizlenmemesi yznden kolon ve kiri birleim yerlerinde ayrlmalar meydana gelmitir.

Burada zayf kesitlerde meydana gelen hasar grlmektedir. Beton kalitesi, vibratrsz beton dkm nedeni ile dk olmaktadr. Betondaki boluk oran fazla olduundan, beton ezilerek donatnn zedelenmesine sebep olmu ve hasar meydana gelmitir.

Fotorafta zayf kesitlerdeki ayrlmalar nedeni ile oluan ar hasarlar grlmektedir.

Deprem dalgalarnn etkisi ile zeminde meydana gelen dalgalanmalar sonucu ortadaki avize, deyinden ayrlarak ahap tavandaki pervaneye taklacak ekilde sallanmtr. Bu dalgalanma sonucu avizenin bir paras, tavandaki dier pervaneye taklarak kopmutur. Yapnn kagir duvarlarnda nemli bir hasar grlmemekle beraber pencere stnde hafif hasar olarak ince bir atlak olumutur. Buradaki yapnn dalgalanma hareketinin, denizdeki gemilerin dalga hareketi gibi olduu kanaati domutur.

Fotorafta, yapnn tayc sistemindeki yetersizlikler nedeni ile meydana gelen ar hasarlar grlmektedir.

Fotorafta betonarme yaplarda ar hasarlarn meydana geldii bir cadde zerinde bulunan yma kagir, bodrum katl ahap ev grlmektedir. Sa yan cephedeki kagir ate bacas yklmtr, fakat yapda nemli bir deprem hasar meydana gelmemitir. Yap eski ve terkedilmi olmasna ramen hala ayakta durabilmektedir. Ahap yaplarn yangna kar yeterli gvenlie sahip olmamakla beraber deprem kuvvetlerine kar daha gvenli olduu grlmektedir.

Ustalk ve Kalfalk Belgeli Demirci ve Kalp Ustalar

naatlarda kullanlacak malzeme ve yaplacak iilik Trk Standartlarna ve Bayndrlk ve skan Bakanl Genel Teknik artnamesi kurallarna uygun olmaldr. naatlarda alan demirci ve kalp ustalarnn genellikle meslekte alarak yetitikleri, herhangi bir teknik eitim alarak belge sahibi olmadklar grlmtr. Pratikten yetien bu elemanlar zaman zaman eitli konularda ok nemli olan hususlar pratikten rendikleri ekli ile yaparak yanl ve hatal uygulamalara sebep vermekte veya eitli nedenlerle ihmalci davranmaktadrlar. naatlarda almas ngrlen ara eleman olarak yap teknikerlerinin -srveyanlarn- mutlaka grevlerinin banda olmalar salanmal ve gerekli denetimler yaplmaldr. naatlarda alan ve yapnn statik sistemini ina eden demirci ve kalp ustalarnn mutlaka eitli meslek bilgileri ieren kurslara tabi tutulmas, baarl olanlara belge verilmesi ve inaatlarda belgesiz usta ve kalfa altrlmamas gerekmektedir. Belge almay tevik iin pratikten yetien mevcut usta ve kalfalar tevik edilmelidir. naatlarda meydana gelen hasarlarn bir blm, demirci ustas ve kalp ustasnn eitli nedenlerle yaptklar, iilikten doan hatalardan kaynaklanmaktadr.

Ustalk ve Kalfalk Belgeli Demirci ve Kalp Ustalar

zel inaat yapan mal sahipleri ve mteahhitler, inaatlar genellikle kaba inaat olarak m2 birim fiat zerinden gtr usulde usta ve kalfalara yaptrmaktadrlar. Burada usta ve kalfalarla pazarlk yaplmas sonucunda demirci ve kalp ustalar isiz kalmamak iin fiyat krmaktadrlar. Ar fiyat kran usta ve kalfalar doal olarak zarar etmemek iin iilii gerei gibi yapmamaktadr. rnein kolonlarda etriye sklatrlmasn yapmamakta, kiri- kolon ve deme demirlerini yeteri kadar sklkta ba teli ile sk balamamakta, etriye ularn kolon ve kiri iine doru kvrmamakta veya ii zarar etmeden bitirebilmek iin eitli hatalar yapmaktadrlar. Kalp ustalar kalp tahtalarn yeterince sktrmadklar iin beton dklrken beton erbeti bu kalp aralklarndan akp gitmektedir. Bylece beton mukavemeti dmektedir. Bunun iin kalbn beton erbetini karmayacak ekilde sk aklmas gerekmektedir. naatlarn tayc sistemini ina eden usta ve kalfalarn yeterince denetlenmedikleri ayrca cretlerinin tam olarak verilmemesi yznden eksik i yapmalar sonucu eitli hasarlar meydana geldii mahade edilmitir.

Ustalk ve Kalfalk Belgeli Demirci ve Kalp Ustalar

Proje onaylanarak ve ruhsat alnarak yaplan inaatlarda dahi inaat faaliyeti esnasnda teknik uygulama sorumlusunun bilgisi dnda, uygulama projelerinin deitirildii, ilaveler yaplarak bytld, kat yksekliklerinin artrld tespit edilmitir. Esasen birok inaatta teknik uygulama sorumlusunun bilgisi dnda imalatlar ve proje deiiklikleri yaplmaktadr. Yapnn projesine uygun olarak imalatnn yaplmasnn salanmas zorunludur. Tadilat yaplmas gereken hallerde, mutlaka ilgili kontrol mhendisinin bilgisi dahilinde hesaplar yaplmal ve tadilat projeleri ilgili kurumca onaylanp ruhsata balanarak allmaldr. Yine inaatlarda yaplan eitli imalatlar esnasnda; -rnein elektrik, su ve kalorifer tesisatlar- tesisat deyen elemanlarn, tayc sistem elamanlarn ve yapnn statik sistemini dnmeden kiri ve kolonlara zarar verdikleri gzlemlenmitir. Ayrca mevcut yaplarda da, doalgaz ve kalorifer tesisat denirken zellikle asmlen demelerde, asmlen kiriinin ve donatnn yeri projeye bakmadan grlemediinden, tesisat ustalar zaman zaman bu tayc kiri ve donatlar oksijen kayna ile kesmektedirler. Ancak binann statik sistemine verdikleri zararn farknda dahi olmadklar gzlemlenmitir. Yaplarda sonradan yaplacak imalatlar iin mutlaka yapnn statik projesi grlmeli ve gerekli tesisat en uygun yerlerden geirilmelidir.

Korozyon -Paslanmazolasyonsuz yaplarn ounda korozyon vardr. Yaplarda zellikle yeralt suyu ve bodrum katlardaki rutubet, kolon paspaynn dklmesine ve kolon ierisindeki eliin paslanmasyla oluan kesit kaybna neden olur. Bu da yapda ekme kuvvetini karlayan eliin, grevini yapamamasna neden olur; bu durumda, yapda hasar meydana gelmesi kanlmazdr. Yaplan incelemelerde eliin paslanmak suretiyle korozyona urad ve mukavemetini kaybederek yaplarda hasara meydan verdii gzlemlenmitir. Bu nedenle eliin beton ierisinde paslanmasn nlemek iin gerekli olan paspaylarnn mutlaka braklmas gerekmektedir. Ayrca bodrum katlarda rutubet nedeni ile oluacak paslanmay nlemek iin bodrum katlara mutlaka dardan temel seviyesi altna kadar su izolasyonu yaplmal ve sular drenaj ile uzaklatrlmaldr. Yine paslanmay nlemek iin eliin pasa kar koruyucu maddelerle kaplanarak mr artrlmaldr. Bu nlem, dolaysyla binann mrn de artracaktr. "Yiidi gam ldrr, binay nem ldrr" atasz unutulmamaldr. Ayrca baz su veya atksu tesisatlar usulne uygun yaplmadndan, tesisatlarda su kaaklar meydana gelmekte, bu su kaa da zellikle kolon, kiri ve demelerde korozyona meydan vermektedir. Paslanan kolon ve kiri donat elemanlar kesit kaybna uramakta ve yapnn taycln kaybetmesine neden olmaktadr. Bu nedenle yaplarda usulne uygun su izolasyonunun yaplmas zorunludur. Yapnn mrn artrmak onun iyi korunmas ile mmkndr. Mevcut yaplarn bodrum katlarnda yeralt ve yzey sularna kar mutlaka drenaj yaplmal ve havalandrma salanarak rutubet giderilmelidir. eliin korozyonunun nlenmesini salanmak iin eliin yzeyi pas ve korozyona kar koruyucu bir tabaka ile kaplanmaldr. Ayrca beton yzeyi kimyasal etkilere kar koruyucu boyalarla boyanmaldr.

Bodrum kat dey donat demirlerinin paslanmas neticesinde demirlerin elle koparlarak dald grlmektedir. Binalarn bodrum katlarnda rutubet mutlaka nlenmelidir. evre yzey sularna kar mutlaka izolasyon yaplmaldr.

Bodrum kat kolon dey donat demirleri rutubet etkisi altnda paslanarak donat kesit aplarnn paslanmak suretiyle zayflad grlmektedir. Bodrum katlardaki korozyon nedeniyle yaplar ciddi tehlike altna girer.

Bodrum kat kolon ve kiri dm noktasnda paspaylar dklerek donatlarn korozyona uram hali gzkmektedir.

Bodrum kat kiri demirlerinin zerindeki paspaylar rutubet etkisiyle dklerek boyuna donatlarn paslanmak suretiyle demiri ekme mukavemetini kaybettii bu nedenle yaplarda yatay deprem kuvvetleri olmasa dahi yap ciddi tehlike arzetmektedir. Mutlaka gerekli glendirmeler yaplarak tedbirler alnmaldr.

Salam zemin zerine blokaj betonu dklerek temel alt bohalama metoduyla yeralt ve evre sularna kar direne edilerek izolasyon yaplmaktadr. Bylece yaplarn temellerinden itibaren korozyona paslanma- kar nlem alnmaktadr.

Salam zemin zerine RADYE TEMEL olarak ina edilen temel demirleri grlmektedir. Binann oturduu alan tamamen demirlerle denerek binann ykleri zemine datlarak gvenle tatlmaktadr.

iroz etriyeler yukardaki fotoraftaki gibi 135 kvrlarak beton iine doru sokulmaldr.

Paspayn salamak iin fotoraftaki aparatlar kullanlmaldr.

Perde ve kolon filizleri ynetmelikte belirtilen koullar salamaldr. Gerektiinden daha az filiz braklmas yapnn hasar grmesine neden olabilir.

Tnel kalp sistemi olarak ina edilen yaplar deprem kuvvetlerine kar daha gvenilirdir. Tnel kalp olarak ina edilen blme duvar donatlar grlmektedir.

Blme duvarlar tamamen tayc betonarme perde duvar olarak ina edilmektedir. Bylece yapda meydana gelecek deprem kuvvetleri daha gvenle karlanmaktadr

BS 20-BS 25 hazr betonu kullanlarak ina edilen betonarme karkas sistem grlmektedir. Betonarme blme duvarlar yapnn gvenlii iin daha rijit davran gstermektedir

na edilen her bina iin ayr ayr zemin etd yaplmaktadr. Blge genel olarak salam zemin zerinde ina edilmektedir. Fotorafta kaya ksklk zemin grnmektedir.