Bizim Yunus Book in Turkish On Yunus Emre

BZM YUNUS
Mustafa ZELK
BZM YUNUS
Mustafa ZELK
Editr
Murat Kk Grsel Tasarm Burcu Cogun Tezhip
Prof. Dr. Halil Buttanr Tashih
Bilal Akan Bask
1. Basm, Nisan 2010 ISBN
Sistem Ofset, Ankara
978-605-363-669-4
www.eskisehir.gov.tr
NDEKLER
Sunu/ Mehmet Kllar n sz/Mustafa zelik Bizim Yunus/N. Fazl Ksakrek I. BLM YAADII A Zamana Nazar Eylemek Varlkla Yokluk Arasnda Horasan Erenleri Diken inde Gl II. BLM HAYATI Yunusdur Benim Adm Bizim Yunus Hayat ve Eser Sarkyl Yunus Yoksul Bir Ekinci limden rfana Buday m Himmet mi? Tabdukun Kapsnda Oduncu Yunus Syle Yunus Can Gezdim Urum ile am Bir Molla Kasm Gelir Ak Sultan Tabduk Mevlnann Grkl Nazar Bektailik ve Yunus Tarikatsz Bir Tarikat Ehli Asa Nereye Derse Yunus Emrenin Makamlar III. BLM DNCE DNYASI Mutasavvf ve Mtefekkir ann Tan Olmak Bir Usanmaz Ozan Hangi Yunus?
05 06 08 09 10 13 15 18 21 22 25 28 31 35 38 42 44 46 48 50 55 57 60 63 66 69 71 74 75 77 79 81
Yunusta Birlik Fikri Mistik Bir air Sfice Sevmek Bir Gnle Girmek Ak Ahlaks Tasavvuf ve Yunus Emre Bu Dnyann Meseli Ecel Ere lem Bir Gn IV. BLM SANATI VE ESERLER Btn Zamanlarn airi iir ve Poetika Sz atmak Sz Piirmek Cokunun iiri Halkn airi Szn Yzn rtmek Baka Yunuslar iir ve Musiki Eserleri Yunusun Takipileri V. BLM RLER Yunusa Adanm iirler Yunus Emreden Seilmi iirler Divandan Semeler Risaletn Nushiyyeden Semelar VI. BLM OKUMA PARALARI Mehmet Kaplan/Mukaddes Uurum Sezai Karako/Dertli Dolap Annemarie Schimmel/Yunus Emre Hseyin Hatemi Yunus Dncesinin Temel Nitelikleri Nezihe Araz/Yunus Emrenin Mezarlar Tuncer Baykara/Emrelerden Yunus Emre Hilmi Yavuz/Yunus Emrenin Hmanizmi Mehmet Demirci/Yunusta nsan Sevgisi KAYNAKA
84 86 89 92 94 97 100 103 105 106 108 110 112 114 116 119 121 123 126 129 131 132 150 211
223 224 226 227 228 230 233 234 236 237
SUNU
Yunus Emre, 700 yl ncesinden gnmze uzanan bir dil kprs, insandan insana uzatlm sevgi, kardelik, hogr elidir. Aradan geen bunca zamana ramen bugn bile insanla hl syleyecek sz olan bir dil ve gnl ustasdr. Bu yzden onun hayat, kiilii, dnceleri, tasavvufa getirdii derinlik ve evrensel insan sevgisinin doru bir biimde bilinmesi son derece nemlidir. Kreselleen bir dnyada kltr ve medeniyet deerlerimizle yer almak, bunlar insanln evrensel sofrasna getirmek, daha adil, sevgi ve mutluluk dolu bir dnyann
inas iin katkda bulunmak durumundayz. Bu yzden Yunus hakknda muhtelif trlerde almalar yapmay, Yunus corafyasnn bir kurumu olarak onurlu bir grev telakki ediyoruz. Bylesine nemli bir isim hakknda elbette bugne kadar ok sayda alma yaplmtr. Fakat bu almalar, ou zaman belli bir felsefe, anlay ve tarikat asndan yapld iin Yunus Emre, yeterince ve doru tantlamamtr. Kimilerine gre o, sadece bir air, kimilerine gre mistik bir dervi, kimilerine gre hmanist bir dnrdr. Oysa Yunus, bu dar tanmlamalarn hibirine smayacak genilikte bir isimdir. Bu yzden onunla ilgili almalarn ok boyutlu olarak yaplmas ve srdrlmesi gerekmektedir. Eskiehir Valilii olarak Yunus Emre ile ilgili yaynlara zel bir nem veriyoruz. Bu almalarla insanln sevgiye, bara en ok ihtiya duyduu amzda Yunusun klavuzluunda, Yunusun memleketinden, Eskiehirden sevgi, bar, hogr kprlerinin temellerini atmay hedefledik. Bunu Eskiehir ve Eskiehirliler iin bir grev saydk. Bunu yaparken bir Yunus Emre biyografisinin hazrlanmas da son derece nemliydi. Elinizdeki kitap ite byle bir niyet ve abann rn olarak ortaya kt. Bu kitapla Trk Edebiyatna yeni bir eser kazandrarak Yunus Emreye olan vefa borcumuzu bir nebze de olsa demenin gururunu yaayacaz. Mustafa zelik tarafndan hazrlanan Bizim Yunus kitabnn Yunus Emreyi anlamada bir katk olmas dileiyle bu almay sizlerle paylamann sevincini yayoruz.
Mehmet KILILAR Eskiehir Valisi
N SZ
20. yzylda iiriyle, dnya gryle ada bir Yunus yorumcusu/takipisi sayabileceimiz Necip Fazl Ksakrek, Yunusla alakal olarak yazd iirlerden birine balk olarak Bizim Yunus ifadesini seer. stelik bu ifade, sadece balk olarak da kalmaz ve iirin btnnde nakarat dizeleri olarak devam eder. Bizim Yunus ifadesi, air tarafndan belli ki bilinle seilmi bir ifadedir. Zira airlerin milletleri adna konuan kiiler olduklar dnlecek olunursa N. Fazln Yunus Emreden Bizim Yunus diye sz etmesi onu ne kadar sevip benimsediinin bir
gstergesidir. Bizim Yunus eklindeki bu mensubiyet ve benimseme ifadesi sadece Necip Fazla has deildir elbette Bu ifade, aslnda Tabduk Emreye aittir. Yani Yunus Emre, daha dervilik yoluna girdii ilk anlardan itibaren byle bilinmekte ve stelik bu ekildeki benimseme bizzat eyhi tarafndan Bizim Yunus eklinde sylenmektedir. Dorusu, Yunus Emre iin sylenebilecek pek ok sz bulunabilir ama hi biri bu Bizim Yunus ifadesinin kapsayclna ulaamaz. Yunus, gerekten de bizimdir. Anadolunun Yunusudur, dnyann Yunusudur. Dolaysyla o, btn insanln kendisinde birleebilecei ender insanlardan biri olarak diliyle, tavryla bizim kelimesindeki mensubiyet ve balanma anlamna en uygun isimdir. nk her insan iin, hayattaki en temel hedef, ergin ve yetkin bir insan hline gelme hedefidir. Bu noktaya gelen kii bir sevgi ve bar insandr. Yunus Emre, her eyden nce bu hedefi gerekletirmi mstesna bir ahsiyet olarak insanln nnde rnek ve nder bir kiidir. Bu zelliinden dolay yaad adan bugne fikr, edeb bak ve anlay tarzlar ne olursa olsun yreini hakikate ayarlam, iinde sevgiyi en yce deer kabul eden herkes ve her kesim tarafndan byle bilinegelmitir. Bu genel kabul olayyladr ki Yunus Emre, birletirici bir unsur olmu, sylemi her ada itenlikle ve tartmasz olarak benimsenmitir. Bylesi ahslar iin sevenlerin gnlndeki portreleri tarih kiiliklerinin nne geer ve ortaya ok farkl fotoraflar kar. Bu bir anlamda iyi bir gelime olsa bile son noktada bir kafa karklna da yol aar. Kiinin hakikati mehuller perdesiyle rtlnce sadece yoruma ve yaklama dayal bilgilerle yetinmek durumunda kalrz. Bu da hakikatin zerinin rtlmesi anlamna gelir. Byle bir durumda karmzda artk Yunus deil Yunuslar durmaktadr.
Bu almada biz, Yunusla ilgili btn sylenenlerin nda sahih bir Yunus portresi izmeye gayret ettik. Bunun zor bir i olduunun elbette farkndayz. Zira bir sufnin bilhassa isel dnyasn kalemle anlatabilmek neredeyse imknszdr. nk bu bir hl meselesidir ve burada szn hkm gemez. Ama Yunustan bize yansyan ksmetimiz ve anlaymz lsnde zahiren de olsa yanstmaya altk. Bunu yapmak durumundaydk. nk zamanlar deise bile olaylarn mant deimiyor. Yunusun sylemi bugn de ihtiya duyduumuz bir sylem. Bu kutlu sesin bu aa da syleyecek sz var elbetteNiha noktada Ballar baln buldum.. diyebilmek bugnn insann da hasreti. yleyse yolu sevgiye ve bara kanlara selam olsun. Mustafa ZELK Nisan 2010, ESKEHR
Bizim Yunus / Mustafa zelik
B Y
ZM
UNUS
Bir zaman dnyaya bir adam gelmi: Okunu kr nefsin, klla elmi... Bizim Yunus, Bizim Yunus.... Bir zaman dnyaya bir adam gelmi; lm dedikleri perdeyi delmi.... Bizim Yunus, Bizim Yunus.... Bir zaman dnyaya bir adam gelmi; Eli katile de kalkamaz elmi.... Bizim Yunus, Bizim Yunus.... Bir zaman dnyaya bir adam gelmi; Zaman, onun kemend att selmi... Bizim Yunus, Bizim Yunus.... Bir zaman dnyaya bir adam gelmi; Toprakta devrilmi, ge melmi.. Bizim Yunus, Bizim Yunus... Bir zaman dnyaya bir adam gelmi; Saylar silmi. BR 'e ynelmi ... Bizim Yunus, Bizim Yunus....
N. FAZIL KISAKREK 1
1. N. Fazl Ksakrek, ile (Btn iirleri) s.312, Byk Dou Yaynlar, 9. basm, stanbul 1983
Yunus Emrenin a zaman dilimi olarak, Anadolu Seluklularnn sonu ile Osman Gazi devirlerini iine almaktadr. Bu devir Anadolusunda istillar, isyanlar ve yerleme skntlar ile eitli sosyal rahatszlklarn ve i huzursuzluklarn boy gsterdii bir manzara hkimdir. Hal seferleri, Mool aknlar, Babai ve Cimri isyanlar, saltanat kavgalar, huzursuzluu ve maddi skntlar douran balca amiller olarak grlebilir.
I. BLM
AADII
Mehmet DEMRC
AMANA
N E
AZAR
YLEMEK
Dostun evi gnllerdir gnller yapmaya geldm. Yunus EMRE
Ben gelmedim da'v iin benm iim sevi iin
Anadolu Seluklularnn son devriyle beylikler ve Osmanl Devletinin kurulu yllarna tekabl eder. Bu sre ierisinde Anadolu nemli hadiseyle kar karya gelir. Bunlar, Hal seferleri, Mool saldrlar ve Babailer isyandr. 2
Yunus Emrenin yaad a, 13. asrn sonlar ile 14. asrn ilk eyreidir. Bu yllar,
Bylesi olumsuz hadiselerin nnde savrulup gitmemek, gl kkleriyle topraa tutunarak ayakta kalmay baaran asrlk narlar gibi olmak, bunun iin de salam bir dnceye yaslanmak gerekiyordu.
Bu hadise, Anadoluda ok byk apta sosyal, siyasal ve din kargaala sebep oldu.
hareketi balatmad. Mutlak Hakikate tutundu. Sadece ona inanp baland ve ona yeniden
Yunus Emre de yle yapt. Yeni bir felsefe ortaya koymad. Yeni bir fikr, sosyal ve siyas
ard insanlar. Bir davinin deil, adna sevi dedii bir gayenin insan olarak hareket
etti. Unutulan bir gerei yeniden ama yeni bir dille hatrlatt. Yani onu bu anlamda Mutlak bykl ite buradan gelmektedir.
Dncenin bir yenileyicisi, yeni bir yorumcusu olarak grmek gerekir. Onun nemi, Byle zamanlarda ortaya konan her iddia, benimsenebilmek iin bir karkl, kavgay
ve mcadeleyi de beraberinde getirir. Nitekim, Hallar, Trklerin Anadoluya gelilerini
kendileri iin bir felaket sayarak bir iddiann yani Yunusun ifadesiyle bir davinin insan Anadoluda asker anlamda byk bir baar kazanamadlar ama buray bir felaket corafyasna evirmeyi ise ne yazk ki baardlar.
oldular. Her iddiann sonucu gibi bu iddia da beraberinde savalar, ykmlar getirdi. Hallar,
2. Mehmet Demirci, Yunus Emrede lah Ak ve nsan Sevgisi, s. 6
10
bir zulm imparatorluu kurdular. yle bir felaket bulutuna dntler ki bu bulutlar ok
kinci byk iddiann (davi) sahibi ise Moollard. Onlar da nce bulunduklar blgede
gemeden Anadoluyu da kuatt. slam inann bir iek gibi Anadoluda yeerten, bu bozkr her trl imar hareketiyle bir medeniyet corafyasna eviren Anadolu Seluklu devleti, Mool getirdi. saldrlaryla tarih sahnesinden silinmi oldu. Yani iddia (davi), yine kargaa, lm ve zulm Mool saldrlar karsnda Anadoluyu zayf duruma drerek bu saldrlara bir
anlamda zemin hazrlayan bir baka felaket de Babailer ayaklanmas oldu. Bu hareket de hem din hem de siyas nitelikli bir iddia (davi)dr. Dinin zahirini kmseyen, iman sulandran ve din ban zayflatan3 bu menfi anlay da dier iki felaket bulutu gibi Anadolu semalarn hazrlad. kaplad. Gnllerde ve zihinlerde onulmaz yaralar at. Siyasal, fikr ve akidev kargaaya zemin
tablo ierisinde onun misyonunun ve bugn de neden hl seviliyor olmasnn en arpc
te Yunus Emre bylesi bir zamanda yaad. Ykl asrnda diriliin sesi oldu. Bu
esprisi bence yukarya aldmz drtlnde gizlidir. Burada anahtar kelimeler davi ve sevi eklindeki ilk anlamyla snrl deildir. Bu kelime ayn zamanda mesele, problem anlamna da gelmektedir.
kelimeleridir. Onun davi szyle bahsettii durum elbette kelimenin bir eyi iddia etme
Bu problemlerin zm ise sevgideydi. Bylece Yunus, burada da Ben gelmedim davi
Dolaysyla Yunusun yaad ada iddia"larn yannda problemler de vard.
iin/Benim iim sevi iin diyerek bir sehl-i mmteni ustalyla, bir tek beyit ile kendi durumunu ve ann artlarn bir mtefekkirin keskin bilinci ve bir airin gl sezgisiyle zetleyivermektedir. Btn bu hadiseler, hatrlandnda Yunus Emrenin neden dnyada bulunu gayesini
sevi kelimesiyle aklad ve davi kelimesini olumsuzlamas da daha iyi anlalacaktr. nk savan panzehiri, bar; kinin panzehiri sevgidir. te Yunus, beytin devamnda aklad gibi davisi yoktur ama bir gayesi vardr. Bu gaye erevesinde Anadoluyu dier gnl erleriyle ve bunu da baarmtr.
sevi kelimesiyle asl amacnn gnller yapmak olduunu belirtir. Dolaysyla Yunusun bir birlikte bir kavga deil bir sevgi ve bar yurdu hline getirmek istemi, bu uurda ura vermi Fakat bu manidar durum, elbette soyut bir insanlk sevgisiyle aklanamaz. Yani
onu bal olduu inan ve dnce zemininden soyutlayarak bir Anadolu hmanisti olarak grmek meseleyi aklamakta yetersiz kalacaktr. Yunus Emre, kendinden sonra ortaya kan bu tr speklasyonlar daha o zamandan nlemi, sevgiyi lahi muhteval bir kavram olarak
ele alm, ak evrensel bir ilke olarak grm ve gnlleri dost evi olduklar iin yapmaya
3 Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 7
11
altn belirtmitir. Yani o Yaradlm Yaradandan tr seven bir ak kahraman olarak
misyonunun bylesi kutlu bir gaye olduunu beyan etmitir. Dolaysyla onun mcadelesini, sevgi
konusundaki tavrn bir Felsefi anlay olarak ne panteizmle ne de hmanizmle aklayamayz. birlikte toplumsal bir kurtulu mcadelesi eklinde anlamak gerekir. Bu konuda Mehmet Yine onun mcadelesini bireysel bir kurtulu mcadelesi olarak grmek yerine onunla
Kaplann u satrlar sylemeye altklarmz zetlemesi asndan hayli ilgintir: Davi ve
sevi, birbirinin zdd olan iki kelime. Birincisi sava, ikincisi bar da iine alan aktr. Yunus; savaa, kavgaya kardr. Dostluktaki ycelii dnr. Dost, her zaman gnlde arlanr. Onun genilediini gryoruz. 4 iin gnller yapar. Gnl de, zellikle gnller eklinde ele alnarak, birdenbire kapsamnn Yunus Emre, tabi ki o ada bu misyonunda ve mcadelesinde yalnz deildir. Seluklu
corafyas o zamanda yani Yunustan nce Muhyiddin Arabi ve Mevlna gereiyle de yz yze gelir. Fikir ve akide plannda nce onlar uyandrrlar. Fakat bu k Yunusun kendine zg dili ve slubuyla daha geni kitlelere ulatrlr.
kalmaz ve toplumsal birlik sesine hatta bununla da yetinmeyerek evrensel birlik sesine dnr. nk bu ses, akn sesidir. Ak, Yaradandan ilahi bir nefes olarak gelmitir ve yanksn gnllerde bulmutur. Sevgi, ilahi bir cevher olduu iin asla bir iddia olmaz ve ayrlmann deil birde birlemenin kutlu duygusu olur. Bylece Yunus Emre, sadece kendi
Bu ses, vahdet-i vcutun sadece felsefi anlamyla varlkta birlik fikrinden ibaret
dnemindeki Anadolu Trklnn deil tm insanln sorunlarna, korku ve kayglarna

5
are bulmaya alm, strapl kitlelere umut alayp onlar sevgiye, kardelie, birlie aran bir mnevver, ann bir entellekteli, bir yol gsterici olarak da grmekteyiz. bir nc isim olmutur. Bu yzden onu sadece bir air deil ayn zamanda bir tefekkr insan, Yunusu anlamak ve o ada yaayn anlamlandrabilmek iin ite btn bu olaylara
tarihi gzyle birlikte gnl gzyle de bakmak gerekiyor. Meseleye Mustafa Karann da
belirttii gibi bu gzle bakldnda Hal, Mool saldrlarnn ve Anadolu birlii iin ciddi bir tehdit oluturan Babailer hadisenin Celli 6 bir tecelli, bni Arab, Mevlna ve Yunusun da Cemli7 bir tecelli olarak zuhur ettii grlecektir.8 Dolaysyla bu byk olayn mahiyeti
bilinmeden, bu an karanln datan bni Arab, Mevlna ve Yunus gibi aydnlk insanlarn neden var olduunu, neden bu ada zuhur ettiklerini anlamak mmkn deildir.
4. Mehmet Kaplan, Yunus Emre-Makalelerden Semeler, s. 199 5. Azmi Bilgin, Yunus Emre, s. 11 6. Cell-i tecell: lahi darbe, kahr, azab ve gazaba vesile olan ilah tecelliler. Bu tecelli Halkn Hak karsnda eilmesini, bencillikten ve benlik davasndan vazgemesini salar, bir terbiye vastasdr. Bknz: Tasavvuf Terimleri Szl, Sleyman Uluda, s. 115 7. Ceml-i tecell: Rzaya, ltfa, ihsana, rahmet ve berekete vesile olan ilahi tecelliler, ilahi inayet. Bknz: Tasavvuf Terimleri Szl, Sleyman Uluda, s. 116 8. Mustafa Kara, Metinlerle Osmanllarda Tasavvuf ve Tarikatlar, s. 5657
12
ARLIKLA
OKLUK
RASINDA
Gelin bir nazar eylen, noldu bu cihan iinde Yunus EMRE
Niceler toprak oldu, bu az zaman iinde
olaylar yaar. Yunusun topraklarnda doduu Anadolu da geen zaman ierisinde nice nice olaylar yaad. Her olay, kader penceresinde elbette bir imtihand. nemli olan, bu imtihandan yz ak ile kmak ve sonraki zamanlarda bunlarn sr perdelerini arayabilmektir. Anadoluda Yunus Emre a ncesinde ve onun yaad dnemde ne olduysa bunlarn
Dnya denilen mekn, hadiseler yurdudur. nsanolu, zaman ierisinde bu dnyada nice
hepsi Trklerin bu topraklar yurt edinmesiyle ilgili olaylardr. Bu bakmdan tarihin bu dneme ilikin sayfalarn yle bir aralamak gerekiyor. Szn etmemiz gereken ilk nemli olay Trklerin bu corafyay ikinci ve kalc yurt
edinmeleridir. nk sonradan meydana gelen Hal Seferleri, Mool aknlar yani Anadoluyu Yunus Emre ncesinde bir felaket yurduna eviren bu iki byk olay, Anadolunun Trkler tarafndan fethiyle dorudan ilgili olaylardr. Anadolu, Trkler iin elbette bilinmeyen bir corafya deildi. ok nemli bir jeopolitik
konumu bulunan bu topraklar, her eyi ile Trkler iin de bir cazibe merkeziydi. Trkler; Sakalar ve Hunlar devrinde de bu blgeye aknlar dzenlemilerdi. Mslman olduktan sonra da Hlife ordularyla birlikte yine bu blgeye yaplan aknlara katldlar. nk Trklerin Mslman olmalaryla yeni bir dinamizm kazanan slamiyet yeni corafyalarda yeni topraklar edinmeyi ve yeni yreklerde hakikatin n uyandrmay insanolunun dnya ve ahiret saadeti iin kendisine bir misyon edinmiti.
yapt. Devam eden dnemde, Melikah zamannda Ouz Trklerinin Anadoluya yaylma ve
Malazgirt (1071) ve Miryakefalon (1176) savalar bu blgeyi Trklerin ikinci anayurdu
yerleme hareketleri srekli olarak geniledi. Artk bu topraklarn yeni sahipleri MslmanTrklerdi. Malazgirt Zaferi elbette ki sadece asker ve siyas niteliinin tesinde manalar tamaktayd. Anadolu, bir bakma bir sel yata idi ve burada iki medeniyet (slam ve Bat
13
medeniyeti) kar karya geldi. slam, Orta Dou ve Orta Asyadan sonra nevnema bulaca yeni topraklara kavutu. Bu durum, Mslman Trklerin ileriki zamanlarda Balkanlara ve Avrupaya da almalar anlamna geliyordu.
cengverlikleri, slam iman ve aksiyonuyla hem yeryzn hem gnlleri fethetmek eklinde
Trkler, Anadoluda sadece asker ve siyas bir fetih hareketi gerekletirmediler. nk
bir zellie brnmt. Buna bal olarak bu fetih ordusu ierisinde askerlerle birlikte Ahmet Yesevi ocann n yeni topraklara ulatrmakla grevli erenler de vard. Bunlarn Anadolu insanlarnn maddi ve manevi dnyasn ihya ve imar edici almalar da gerekletirdiler. Meskun mahllerde kurduklar tekke ve zaviyeler, bu misyon erevesinde hizmet gren merkezler oldu.
Bu temsil ve tebli tavr ylesine mspet neticeler verdi ki bu blgenin yerli Halk da bu yeni
Bu merkezlerde Halka her anlamda hizmet noktasnda ok nemli faaliyetler yapld.
fatihleri ok scak karlad. Ortodoks kilisesinin basksndan usanan, vergilerin arlndan, sosyal ve ekonomik krizlerden ve bozuk ynetimden iyice bunalan Rum ve Ermeniler iin, kadn, erkek ayrm yapmadan herkese samimiyetle hizmet sunmaya gayret etmekteydiler. Anadolunun bu yeni sahipleri birer umut ve gven insan oldular. nk bunlar, rk, din, dil, Ama bu durum, sadece Halk iin byleydi. Siyas ve asker gc elinde bulunduranlar
byle dnmyorlard. Onlar iin Halklarnn mutluluu deil kendi ikbal ve saltanatlarnn burada yaan Halklarnn kurtulularn temin maksadyla Dou Hristiyanl iin bir tehdit unsuru olarak grdkleri Trkler zerine Hal seferleri dzenlediler.
devam nemliydi. Bu gaye ile yeni bir medeniyetin filizlenmeye balad bu topraklarda gya
Kuds olmak zere dier slam corafyalarna yapld. Bu durum da gsterdi ki onlarn asl niyeti bir toprak parasn geri almak deil bir inanca, bir dnya grne kar savamakt.
Bu seferlerin tanesi Anadolu topraklar zerinde cereyan etti. Dierleri de Bata
edemediler ve buray terk etmek zorunda kaldlar. Ama gerek Anadoluda yaplan savalar
Hallar, bu seferler srasnda asker anlamda Anadoluda aslnda byk baarlar elde
srasnda gerekse dierleri iin Anadoluyu bir gei yeri olarak kullanrken bu topraklarda sadece askerlerden meydana gelmiyordu. Pek ok maceraperest, hrsz, yankesici de bu seferlere katlmt. Dolaysyla ehirleri yktlar, eserleri tahrip ettiler, byk katliamlar yaptlar. Hem de k yaattlar. Geldiler, yaktlar, yktlar, ldrdler ve gittiler. Hristiyan, Mslman, Mecusi ayrm gzetmeden vahi bir sel hlinde Anadolu'ya sonsuz bir
korkun zulmler ilediler. Anadolu, her anlamda ciddi skntlar yaad. Zira Hal ordusu
krk gnller, umutsuz yzler oldu. Anadolu, Seluklu baharyla filizini yeillenirken bu uzun sren kla varlkla yokluun ince kader izgisine geldi.
Geriye braktklar tablo, bozulmu bir devlet yaps, yklm evler, dalm bir topluluk,
14
ORASAN
Anadolunun Trk vatan hline gelmesinde Trkistandan gelen Ahmet Yesevi dervilerinin Azmi BLGN
RENLER
nemli bir pay olmutur.
nk daha nceki dnemde mam- Gazalinin Yunan felsefesinin etki alann daraltmasyla Anadoluda balayan tasavvufi canllk 9 Mool saldrlarnn sebep olduu gmen hareketiyle bu yzylda daha da etkinlik kazand.
Yunus Emrenin yaad a, sufilik hareketi bakmndan da nemli bir zaman dilimidir.
topraa, vatana, devlete ve dine bal, prensipli, disiplinli ve rnek insanlard. Bunlar, Anadolu insanna yaama midi ve mcadele gc verdiler. Halkn yklan maneviyatn ykselttiler.10 Birlik ve beraberliin salanmasnda, dayanma ve direnme gcnn artmasnda mspet rol Onlar din deitirmeye zorlamadlar. Bu insani davranlaryla Mslmanln Anadoluda en cra kelere kadar yaylmasn ve benimsenmesini saladlar. 11
Anadoluya gelen Ahmet Yesevi dervileri, kimseye el amayan, elinin emei ile geinen,
oynadlar. te yandan dier dinlerin mensuplarna kar da son derece msamahl davrandlar.
olan bu sufler, geldikleri blgelerde olduu gibi Anadolu'da da tekke ve zaviyeler kurdular. Onlarn abalaryla hem iskn politikas baaryla uygulanm, hem savalar dini bir muhteva Ahilik, iktisad hayat zerinde etkili olmu, sanat ve ticaret hayatn gelitirmiti. Trk edebiyat tekkeler evresinde yeni bir kimlik kazanmt. te Yunus Emre de, Ahmet Yesevi dervileriyle bir Halkas olacakt. kazanm, bu durum da savalarda baarl olmada nemli bir sebep tekil etmiti. zellikle
Halkn iman hayat, cemiyet ve ekonomi nizamlar ve ahlak anlay zerinde messir
balayan ve Anadolu'daki btn bu farkllklar hogryle karlayan bu hareketin ok nemli
9. Beir Ayvazolu, Uluslararas Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri s. 588 10. Ahmet Vehbi Ecer, Uluslararas Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri s. 48 11. Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 14
15
Necmedddin-i Dye, Evhadddin-i Kirmani, Sadreddin Konev, Muhiddin Arab, Ahi Evren, Hac Bekta, Bahaeddin Veled, Mevlna gibi maneviyat bykleri de bulunuyordu. Anadolu kavutu. Halk, suflerin bu almalaryla kendini derleyip toparlayarak yeni bir yaama ruhu ve slubu kazand. Birlik ve beraberlik yeniden tesis edildi. Fakat, bu tablonun bir de teki yz vard. Anadoluya gelenlerin hepsi mspet bir bu isimler sayesinde hem fikri anlamda hem de dil, kltr ve edebiyat sahasnda bir canlla
Mool zulmnden kaarak Anadoluya gelen bu erenler arasnda Fahrddin Iraki,
anlayta deildi. Ahmet Yesevi erenleri arasnda amanist izgilerini henz kaybetmemi olanlar da vard. Bunlar, g srasnda Suriye ve ran blgesinde karlatklar Batnive Haric karakterli akmlardan da etkilendiler ve Yesevi dervileri arasna katlarak onlarla birlikte Anadoluya girdiler. Anadoludan Suriyeye, Msra, Hicaza kadar uzanan alanda merkezler ekmeye alarak bu mspet tablonun ierisinde bir nifak unsuru oldular.
12
kurarak kendi kabulleri ve anlaylar erevesinde temsilciler yetitirerek Halk kendi taraflarna Bu gruplar, ehirlerden ok kylerde ve gebeler arasnda uygun bir zemin bularak
Halkn iinde bulunduu sosyal, siyas ve ekonomik skntlar istismar edip onlar dinin arasnda bir fesat ortam oluturdular. Dinin zahiri hkmlerini kmsediler. slam inann batl yorumlaryla sulandrmaya ve bylece din ban zayflatmaya altlar.13
kayt ve klfetlerinden azade tutarak onlara tehlikeli bir hrriyet vaat ederek Halk tabakalar
aralarnda bir mnasebet kurarak, Snnibyklerinin menkbelerini kaynaklarna alarak onlarn ismi ardnda bulank bir anlay yaymay baardlar. Hac Bekta, Geyikli Baba, Sar Saltuk ve Ahi bykleri, Batnive Hariclerin bu abalaryla yanl inanlarn temsilcileri gibi gsterilmeye alld.
Bir taraftan da bu topraklarda benimsenebilmek iin baz Snni tarikatlarla kendi
Gneydou blgesine ylan Trkmenlerin iine dtkleri sknt, kendileriyle ilgilenen birilerinin bulunmamas onlar patlamaya hazr bir duruma getirdi. Bu durumu kendi amalar peygamberliini ilan ederek isyan kard. kan savata Baba shak ldrld. iin kullanmak isteyen Baba shak adl yar aman, yar Mslman bir Trkmen eyhi Hadise bununla bitmedi. Bu olay, Moollarn Anadolu'ya girilerini de kolaylatran
Bu gruplarn inanlar zerindeki tahribatlar siyas olaylara da yansd. Dou ve
bir gelime oldu. Ayrca uzun yllar bu hareketin inanlar zerinde olumsuz etkileri devam etti. Bylece Anadolu bu tr bir atmann da yurdu hline geldi. Seluklu Trkleri bnyesindeki slam dininin koruyucusu saylabilecek Snni
mutasavvflar ise, Seluklu devletinin kmesiyle kendilerine uygun taraftar zmresini bulup en eski inan sistemlerinden Kabalist, Budist, Ateperestlik gibi inanlar yaymaya alan bu batl
12. Umay Gnay, Yunus Emre, Seme Makaleler, s. 150 13. Mehmet Demirci, Yunusta lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 7 14. Abdurrahman Gzel, Dini-Tasavvufi Trk Edebiyat s. 147
tarikatlarn gelimeleri nne ksmen de olsa set ekmeye altlar. 14 Dolaysyla Snnitasavvuf
16
anlay bir taraftan kendi prensiplerini yaymaya alrken bir taraftan da bunlarla mcadele etmek durumunda kald. Yunus Emre, ite byle bir Anadolu'nun son birka yzyl iinde hem bahar hem
k yaayan, nemli olaylarla, snavlarla karlaan Anadolu'nun Osmanl ncesi, yeniden yklla diriliin bir arada yaand bir dnemdir. Yunus Emre, byle bir an ykln dirilie eden mutasavvf bir air, bir gnl eri, bu topraklarda ina edilen Trk-slam medeniyetinin kurucularndan biridir.15
toparlanma eyleminin nclerinden birisi olarak karmza kar. Dolaysyla bu dnem ynlendiren, manaya dayanarak k byk bir uygarla dntrenlerin arasnda hizmet
kurtulmak iin birlemek gerektiini vurgulam, otorite boluunun insanlar helak edeceini sezinlemi ve Anadolu Halkn Osman Beyin otoritesinde birlie davet etmitir. 16 Dolaysyla onun mcadelesini sadece bireysel bir olgunlama ve kurtulu mcadelesi olarak grmek doru gereklemesi iin alan bir maneviyat nderidir.
Yunus Emre, byle bir sfatla, tevhid (birlik) inannn bir temsilcisi olarak Anariden
olmayacaktr. O kendisiyle birlikte ayn ideallerin millet hatta btn insanlk nezdinde de
15. Umay Gnay, Yunus Emre, Seme Makaleler, s.150 16. Yusuf Ziya nan, Doa ve Din Yorumcusu Yunus Emre, s. 9
17
D
KEN
NDE
L
Cemli zahir olsa tiz celli yakalar an Niyzi-i Msr
Nerde bir gl alsa yanda har ola peyda
ve manevi yaray bir an nce iyiletirmek ve bu topraklardaki misyonlarn kaldklar yerden srdrmek azmiyle toparlanma srecine girdiler. Fakat, bu defa da Orta Asyadan bir felaket bulutu zerilerine gelmek zereydi. Bunlar Moollard. nk onlar, Orta Asyadaki Trkslam devletlerini ykp ynlerini oktan Anadoluya evirmilerdi. Bylece Hal saldrlaryla ypranan ama yine de ayakta kalmay baaran Anadolu
Anadolunun yeni sahipleri olan Mslman Trkler, Batnn at her trl maddi
Seluklu Devleti yeni bir felaketle kar karyla geldi. lk zamanlarda Anadoluya saldrlar gecikmediler. Moollarn Anadolu istilas bylece balam oldu.
diplomatik yollarla geciktirilen Moollar, Babai isyanyla bu devletin zayf noktalarn grmekte Moollar, nce o zaman iin bir snr ehri saylabilecek olan Erzurumu igal ettiler.
Tabi Mool igali ayn zamanda ykm anlamna gelmekteydi. yle de oldu. ehir ahlisi kltan geirildi. ehir yamaland, yaklp ykld. stelik ciddi bir direnile de karlamadlar.
Sivasn Kseda mevkiinde otuz bin ordu ile Seluklularn karsna dikildiler. Burada garip
Bu durum, onlarn cesaretini daha da artrd. Anadolu ilerine ilerlemeye baladlar.
saylabilecek hadise ise bu otuz bin kiilik Mool ordusunun karsnda seksen bin kiilik bir Seluklu ordusunun bulunmasyd. Ama Hal Seferleri Seluklu ordusunu ylesine darmadan Keyhusrev ise ehliyetsiz bir devlet adamyd. etmiti ki bu orduyu basiretle sevk ve idare edecek kumandanlar kalmamt. Sultan Gyaseddin Bu iki olumsuzluk, Seluklu ordusunun perian olmasna yetti. Karlarndaki bu
engeli aan Moollar Sivasa ardndan Kayseriye geldiler. Karlarnda direnecek bir ordu kalmam, Sultan oktan Antalyaya kamt. Basz kalan ve malup olan ordu bundan sonra paralanacak, Sultann oullar arasnda taht mcadeleleri balayacakt.
18
Anadolu topraklarnda kolaylkla ilerleyen Moollar, buralar bir kasrga misali temelinden sarstlar. Seluklar zamannda her biri birer ilim ve kltr merkezlerine dnen ehirleri yakp aldlar. yktlar. Ne buldularsa yamaladlar. Halk kltan geirdiler. Anadolunun ynetimini ellerine Bu felaketin sonular ok ar oldu. Devletin gc zayflaynca saltanat kavgalarnn
1243deki bu Kseda yenilgisi Bylece sonun balangc oldu.17 ekirge srleri gibi
balamas, ardndan blnmeleri ve isyanlar getirdi. Artk insanlarn insanlktan karak ordusunun giderlerini karlamas iin ar vergilere baland. Daha kts ise bu yllarda ortaya kan ktlk felaketi oldu. Bu olaylarn en ykc tesirleri ise inanlar zerinde grld. Ne yapacan bilemeyen
glnn zayf ezdii bir dnem balad. lm ve zulm boyutlarn geniletti. Halk, Mool
Halk aray iine girdi. Bu durumdan yararlanmak isteyen her trl karanlk dnce, Anadoluda
insanlar etkileyebilecek zemini bulmu oldu. Maddi yaralar bir ekilde iyiletirebilirdi; ama bu metafizik problem, hepsinden de ktyd. te Yunus Emre gibi nderleri bekleyen grev, maddi ve manevi ykmlarla iyice mahvolmu bu kitlelere yeni bir iman ve yaama gc alamakt. Bu gc alayacak olanlar ise oktan gelmeye balamlard. Mool zulmnden
kaanlar, ilk bakta gvenlik sebebiyle Anadoluya g ettiler. Zahirde grnen sebep bu
idi. Oysa kader, onlar byk bir greve oktan aday klmt bile Ahmet Yesevi ocanda aksiyonun insanlar olarak Anadolunun drt bir yanna atklar tekke ve zaviyelerle insanlara yeni bir umut kaps aralayacaklard.
yetien bilginler ve sufiler, burada Hal ve Mool saldrlarnn at yaralar saracak kutlu bir
hazrlamakla meguld. Daha X1. yzyldan itibaren Seluklu Devleti tarafndan her biri
te yandan Anadolu da kendi imknlar ierisinde zaten byle bir ortam oktan
adeta yeniden ina edilen ehirlerde ok canl bir kltr ve sanat ortam olumaya balamt. mam Gazali, iki medeniyetin karlamasnda slam anlayn her trl tahrifattan korumay baararak Seluklu anda salam bir akidenin yaamasn salayan eserleriyle kitlelere ciddi bir uur kazandrmt. Yine Fahreddin Razi, Kad Siraceddin gibi isimler slam dncesinin musiki olmak zere bu fikri oluumlara paralel olarak bilhassa saray evresinde ok gelimiti.
byk antlar olarak Anadolunun fikri hayatnda tesir sahibiydiler. Sanat da bata mimari ve Tabi ki burada esas olarak Yunus Emreyi hazrlayan artlar daha iyi anlayabilmek
iin Mevlnadan ve ondan nce de bni Arabden sz edilmelidir. nk Yunus Emrenin
de savunucusu olduu tevhid birlik fikrinin asl mimar Muhyiddin Arabdir. 1204 ylnda Konyaya gelen Muhyiddin Arab, bir sre burada kalm, ardndan Malatyaya gemi ve bu sre zarfnda Vahdet-i Vcut anlaynn Anadoluda yaylmasna ve benimsenmesinde etkili olmutur. Bu fikri, iir ve musikinin imknlaryla birlikte geni bir tesir sahasna karan isim olarak ise Mevlnay grmekteyiz.
17. Abdlbaki Glpnarl, Yunus Emre, Hayat, Sanat, Eserleri, s. 5
19
ve inancn insan olarak yeni bir nefesi yreklere fleyen bir isimdir. Ama bu nefes o kadar
Yunus Emre, ite bu iki byk ismin oluturduu bu zemin zerinde ayn dnce
gldr ki ilk bata Mevlna mridi gibi duran Yunus, tasavvufa getirdii yorumlarla ve
bunlar syleme slubuyla Mevlnann Trke syleyen hli olur. O yzden Yunusa Trkede Mevlnay yaam, Trk dilinde Mevlnay akm gnl eri, akn blbl dememizde bir saknca yoktur. 18 Tabi, bu yorumu Yunusu Mevlnann bir taklitisi anlamnda anlamamak kendilerine gredir.
gerekir. kisinin dayandklar dnce zemini ayndr, deilse syleyi ve yorum tarzlar elbette Mevlna ve Yunus iki muazzam ahika olarak tasavvuf haritasndaki yerlerini bu
ekilde alrlarken Anadoluda istilann yol at inhitat yeni bir srece girer. Beylikler devrinin hemen akabinde Osmanl Beylii etrafnda gerekleen birleme Yunus Emrenin ta bandan
beri dledii ve gerekletirmek iin diyar diyar gezerek Halka yaymak ve benimsetmek istedii diken zuhurundan sonra hikmet baka bir ekilde tecelli eder ve diken iinde gl aar.
idealin artk geree dnmesi vakti gelmi olur. Yani Niyazi-i Msrinin ifade ettii gl iinde
18. Mehmet nder, Mill Kltr Dergisi, say 80, s. 19
20
Yunus Emre, 1240ta dodu. Sarkyldr. yi bir tahsil grd iirlerinden anlalmaktadr. Medrese tahsilinden sonra tasavvuf yoluna girdi. Tabduk Emreye mrit oldu. Anadolunun birok illerini, Suriyeyi ve Azerbaycan dolat. 1320 ylnda 82 yanda iken vefat etti. Mezar Sarkydedir. Abdlbaki GLPINARLI
Y E
UNUS
II. BLM
MRENN
AYATI
21
UNUSDUR
B A
ENM
DIM
Yunusdurur benim adm, gn getike artar odum ki cihanda maksudum, bana seni gerek seni Yunus EMRE
kadar de sade olan Yunustur. Bu sade derviin hayat tam bir masal gzellii tar. Gerekten de Yunusun hayat tam bir masaldr. Tabii, sade ve gzel bir masal... Ama bu masal Tanpnara gre daha Yunusun adndan balar.19 Yunusun adnn Ahmet Hamdi Tanpnar gibi bir edebiyat adamn bu kadar derin
Anadolunun karanlk anda diken iinde aan gl"lerin en ihtiaml; fakat bir o
dncelere sevk etmesi bouna deil elbette... nk ilenin soylu macerasn yaam bir Yunus daha biliyoruz. O da Yunus peygamberdir ve onun macerasyla bizim Dervi Yunusun maceras daha isimlerinden balayarak arpc benzerlikler tamaktadr.
doduunda kendine verilen ismi deildir. Yunus, sonradan Yunus peygamberin isminden mlhem olarak bu ismi benimsemitir. Yunusun eitli mnasebetler drerek Divannda pek ok peygamberin isminden
Tanpnara gre Yunus, Anadoluda bu ismi tayan ilk sufidir. stelik bu isim onun
dorudan yahut telmih yoluyla bahsettiini biliyoruz. Peki, neden baka bir peygamberin ismini maceralarna balar. Ona gre bu benzer macera karanln yuttuu ve sonradan karanlktan dnen a kan insann macerasdr.
deil de Yunus ismini benimsemitir? Tanpnar, bu durumu ikisinin benzerlikler tayan ahsi
kavmi onu dinlemez. O da bir an iin nefsine kaplarak bir gemiye biner. Denize atlr. Onu ederek tvbe edip pimanlk gzyalar dker. Sonunda lahi af gerekleir. Balk onu bir karaya brakr. Karanlk safha biter ve aydnla ular.
19. Ahmet Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, s. 140
Bilindii gibi Yunus peygamber, putperest bir kavme eli olarak gnderilir. Fakat
bir balk yutar. Bu karanlk ortamda iine dner. Nefsinin kendisine oynad son oyunu fark
22
Yunus, bu olay elbette bilmektedir: Balk karnnda yatan, deryalar seyreden ..
Kabak kkn yaslanan, Yunus Peygamber yatur20 Denizde hakyklar cevln urur balklar
Yunus deniz mevcine taldum talmadum dime
da eyhinin Sen hl dnya kokuyorsun sz zerine Dergh gizlice terk edip dalara dm; yani karanlk bir safhaya girmitir. Bundan sonraki ilesi ise Yunus peygamberin gzyalar dker. Sonunda oraya dner. eyhinin onu Bizim Yunus mu? diye karlamas ise balandnn bir ifadesidir.
eklindeki syleyileri bu maceray iselletirdiini gstermektedir. nk Yunus
yaadklarndan farkszdr. Derghtan ayrlmas, onu derin zntlere salar. O da pimanlk
kal, oradan ayrl, tekrar gelii ve nihayet izin alp insanlar arasnda bu defa irat iin yeniden adn etrafnda toplanabilecek vakalardr.
Yeniden Tanpnara dnecek olursak Yunusun Tabduk Emreye intisab, Derghnda
girmesi, btn bu kaybolma, kapanma, yeniden ve baka bir hviyetle doma hikyesi, hep bu Tanpnar, szn sonunu yle balar: ok muhtemeldir ki Yunus bu ad semi olsun.
Yahut da bu tesadf btn hayatna istikamet versin. Ben yine Peygember Yunusun baln karnna cokun bir frtna yznden dtn gz nnde tutarak birinci kka ihtimal veriyorum.21
burada Mool istilasnn hakiki bir cehennem yapt, doduu bu XIII. asr ortas tutar.22 deer bir zellik tayor. Eer yle olmasayd;
Tanpnar, buradan daha ilgin bir sonuca daha ular. Ona gre Frtnann yerini Gerek byle yahut deil. Ama Tanpnarn bu yorumu, zerinde dikkatle durulmaya
Ben bu sretden iler adum Yunus degil iken
Ben oldum ol ben idm bu ak sunandaydum ya da Adm Yunus dakdum srrum leme akdum
Levh kalemden ndin dilde sylenen benem
20. Onu balk yutmutu () Sonunda o hasta bir durmadayken plak bir yere (sahile) attk. Ve zerine sk-geni yaprakla (kabaa benzer) trden bir aa bitirdik. Kuran- Kerim, Saffat suresi, ayet no: 142-145-146 21. Ahmet Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, s.141 22. Ahmet Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, s.141
23
eklindeki msralarn nasl anlayabilecektik ki?
Yunusun kendi maddi varln ismi dhil terk ettiini, btn isim ve suretlerden geip birlik olarak grlemez mi?
Varlk nnde yokluk elbisesi giymeden bu yolda menzil alnamayaca dnldnde
denizine girdiini mutlak varlk karsnda yle demesi de bu yorumu glendiren bir ayrnt
Yunus bu cismim addr cisim anun bnyddr Adm eger sorarsan bilgil cna cnn benem
kemal yolundaki maceralarndan elbette haberdardr. Peygamberler de derviler de bu anlamda ortak bir kaderi yaarlar. Onlar Mn erleri olarak ipek bceine benzerler. Onlarn da bir baln karnnda, Yunus Emre de Tabdukun kapsnda ve yollarda geirmitir. 23 koza dnemi vardr. Arif Nihat Asyann da belirttii gibi Yunus peygamber, bu dnemi
Tanpnar, iki Yunus arasnda bu karlatrmay yaparken peygamberlerin ve ermilerin
23. Arif Nihat Asya, Yunus Emre, Trk Yurdu Yunus Emre zel says, s. 49-50
24
B Y
ZM
UNUS
Terk itdm ud u edeb yle haber brakdm Yunus EMRE
lk adm Ynus'd adm k dakdm
doduunda konulsun isterse kendisi sonradan benimsesin onun ad: Yunus, senn ibu szn lemlere destan ola Yunus seni seveliden beret old cnna
Yunus Emrenin iirlerinde en ok Yunus isminin kulland grlr. Dolaysyla ister
Yunus arrlar adm gn getike artar odum ki cihanda maksudum bana seni gerek seni
isimle anlmaktadr.
gibi beyitlerinde de syledii gibi Yunus olmaldr. Zaten btn kaynaklarda da bu iirlerine bakldnda Yunusun ad ile ilgili ok farkl syleyilerle de karlalr. Bu,
son derece anlalr bir durumdur. Zira tasavvuf literatrnde bir sufiyi ve onun hllerini ifade edebilecek k, garip, miskin, dervi, b-re gibi ok sayda kelime bulunmaktadr ve zamanla Yunus isminin nne ve sonuna eklenmi sfatlar eklinde grmek gerekir.
bunlarn her biri derviin eitli hllerini aklayacak ipulardr. Dolaysyla btn bunlar Bu isimlerden en yaygn olan ise Yunus Emredir. Hemen btn eski kaynaklar;
Bektai Velyetnamesi, Nefahat ve akayk tercmeleri, k elebi Tezkiresi ondan bu isimle; yani Yunus Emre bazen de Yunus Emrem , Emrem Yunus olarak sz ederler.
25
seven, dost, karde, air eklindeki anlamlarndan hareketle verilmi olmaldr. uygun sfatlardr.
Emre sfat da Bedri Noyann da belirttii gibi muhtemelen bu kelimenin k,

24
anlamlardan hangisini ele alrsak alalm hepsi de Yunus gereini ifade etmek iin son derece Garip kelimesi de Yunusun oka kulland sfatlardandr. Bu adlandrma ona
Ama bu
menkbelerde de grld dervilik yoluna girmeden nce de verilmi olmaldr. Burada muhtemelen dnyaya, dnya ilerine dkn olmay, iirle meguliyeti gibi sebepler sz konusudur. Yani o dervi olmadan nce de bir dervi psikolojisi iinde yaayan bir insand. Dervilik yona girdikten sonra ise bu sfat onun durumunu ok iyi yanstacak bir zellie sahiptir. nk, derviler dnyay gurbet bilen bir anlayn insandr. Tasavvufa gre insann asl vatan ruhlar lemidir. Bu dnya bir gurbet, burada olanlar da gariptir. Ayrca bu kelimeyi sadece bu anlamla snrlandrmayp hlinden anlamayan, duygu ve dncelerine yabanc kalan manalarnda da dndmzde gariplik sfatnn Yunusa ok yaktn grebiliriz. kimseler arasnda bulunan kimse, cahiller arasnda lim, fasklar arasnda takva sahibi kimse Gariplik der demez aklmza elbette miskinlik de gelmelidir. nk gariplerin hlini
en iyi ifade edecek sfat miskinliktir. Yunus, bu sfat da ska kullanr. Bir tasavvuf terimi olan miskin kelimesi Mahviyet sahibi bir dervilii ifade eder ki Yunus iin son derece uygun bir olumsuzluk iermez. Aksine bu kelime Tirmizinin naklettii Allahm, beni miskin olarak sfattr. Kelimenin zavall, aresiz, hor ve hakir grlen kimse eklindeki anlamlar da asla yaat, miskin olarak ldr ve miskinler zmresine haret hadisine gre arzu edilen bir
sfat ifade eder. Kelimeye sonradan yklenen Tembel elinden i gelmez kimse eklindeki anndandr, onun ifadesiyle miskinlik dervi olan kiinin asl sermayesidir.
manalar bizi yanltmamaldr. nk sufilikte miskinlik, arzu edilen bir hldir ve derviliin Yunus Emre garip ve miskin olmadan nce elbette ki ktr... nk aka dmeden
bu hlleri kuanmak mmkn olmaz. Yunus, bir ak insan olarak ak hayatnn merkezindeki mesele hline getirmi, bu kavram iselletirmi olduundan onun gibi birini ifade edebilecek seimin de ok bilinli yapldn gsterir: en kapsaml szck "k olabilir. Zaten Bursal Yunusa ait olduu sylense de u msra, bu
lk adm Ynus'd adm k dakdm
Terk itdim ud u edeb yle haber brakdm Yunusun kulland sfatlardan biri de dervi sfatdr. Dervi Yunus sen dah tur irte
namazna. eklindeki msralarda geen dervi kelimesinin dilenmek, dilenci eklindeki szlk
anlam bizi yanltmamaldr. nemli olan terimsel anlamdr. Dervilik, tasavvuf literatrde
24. Bedri Noyan, YunusEmre zerine, Trk Yurdu, Yunus Emre zel says, s. 106
26
mutasavvf, mrid, mntesip, fakir anlamlarna gelir ki bu manalaryla Yunusu en iyi ifade varlk elbisesini stnden syrarak fakirlii benimsemitir.
edebilecek sfatlardan biridir. Zira o, Tabduk Emreye mrid olmu, onun yoluna intisap etmi, Yunus Emreden Halk arasnda yukarda belirttiimiz sfatlarn dnda Bizim Yunus,
Koca Yunus; tarikat evrelerinde Yunus Baba, Yunus Dede, Yunus Can eklinde de
bahsedildiini bilmekteyiz. phesiz ki bu sfat okluu hem Yunusun zengin kiilik yapsn mrid anlamlarna gelir ki Yunus, Tabduk Emre Derghndaki ilesinden, olu srecinden sonra bir eyh, mrid olarak da grlmtr. Mesela Cahit ztelli onu: eyh Yunus gelgil sal Gidelim doru yola Lyk isen gel bile Vallah ddr gresi gibi msralarndan yola karak byle birisi olarak grr ve bu grne kant olarak
25
hem de Halkn ona bak tarzn yanstmaktadr. Mesela baba sfat yine terim anlamyla eyh,
ikari tarihinde eyh Yunus olarak anlmasn gsterir.
dnlecek olunursa Yunusun Bektailerce ne denli bir kabullenmeye konu olduu ortaya kar.
Yine Baba sfatnn Bektai evrelerinde tarikat eyhlerine verilen bir isim olduu
Ama bunu sadece Bektailikteki durumla da snrlandrmamak gerekir. Zira baba kelimesi, btn tarikatlarda insan ruhen ve manen gelitirenler iin de bir sfat olarak kullanlmaktadr. Mevleviler, dervilie ikrar vermi, Derghta hizmet grerek bin bir gn ilesini doldurmu dervilere bu ad verirler. Yine dedelik de sadece Bektailik ve Mevlevilie zg bir kavram Dedelik de ayn ekildedir. Mevlev tarikatnda bu kelime bir mertebe addr.
olmayp Melamilik, Alevilik gibi tarikatlarda da kullanlmaktadr. Can Yunus sylei de yine Mevlevilikte dervi anlamna gelen bir syleyitir. Bu durum da Yunusun btn tarikatlarca nasl benimsenmi olduunu gstermektedir.
bed-nm, mecnun gibi sfatlarn da kullanldn grmekteyiz. Bunlar da yine bir derviin muhtelif hllerini ifade eden syleyiler olarak grlmelidir.
Yunusun iirlerinde ayrca Yunus ismiyle birlikte gnahl, b-re, mm,zaif ,
kelime bulunabilir. Nitekim Yunusun Divannda bu isim ve sfatlarla birlikte onlar da grmek mmkndr. Ama hangi sfat ele alrsak alalm bize sadece bir fotoraf sunmaktadr. Bu yzden sayamadmz btn isim ve sfatlar bulmak mmkndr.
Bir sufinin zengin i dnyasn ve yaad hlleri anlatmak iin elbette ok daha fazla
Yunus, hepsinden nce ve sonra Bizim Yunustur. nk bu syleyiin iinde, saydmz ve
25. Cahit ztelli, Yunus Emre, s. 46
27
AYAT ve
SER
unu bilelim ki Yunus Emre bir efsane deildir. Tarihi bir kiiliktir. Hseyin HATEM
ald ki hi kimse ona ait belgelere dayal bir biyografiye ihtiya duymad. Hayatn eserinden, kendi ruhunun tercman olarak kabul etti.
Anadolu Halk, Yunusu yaad asrdan bu yana ylesine benimsedi, ylesine yreine
sylediklerinden ibaret grd ve onu her zamanda ve meknda iirleriyle yaatt. Kendi szcs, nk bir eser, eer hem estetik hem ierik olarak okur yreinde karlk bulan,
okurun kendisiyle btnleebildii bir eser ise her zaman, airin hayatnn nnde durur. Hatta Yunus rneinde olduu gibi zamanla airin adn bile unutturur. Geriye kalan ve bizim iin nemli olan artk eserin kendisidir. Kim yazm, ne zaman yazm eklindeki dier biyografik malumat fazlaca nem tamaz.
eserler, insanla btnleebilen, onunla gnl ba kurabilen, her ada tazeliini, canlln ve nemini koruyabilen eserlerdir. Yunus Emre iin de durum ayns olmutur. Onun iiri de hayatn arka plana atm,
Bu durum, elbette airin aleyhine deildir. Aksine lehinde bir durumdur. nk byle
hatta unutturmutur. nsanlar iin ol cennetin rmaklar yahut Bir garip lm diyeler dizeleriyle balayan onca Yunus iirinde sadece iirin kendisi ve sadece airinin adnn Yunus olmas nemli olmutur. Dolaysyla Yunus Emre alar boyunca hayat hakkndaki bilgilerle deil; iirleriyle
yaamtr. Bu durum tabi ki onun hakknda biyografik hi bir malumatn olmad anlamna oluturmutur.
da gelmemektedir. Halk, iirleriyle yaatt Yunusa menkbevi bir hayat hikyesi de Yazl kaynaklara dayanmayan bu hikye Yunus gereini ne kadar yanstr? lim ehli
ilk bakta bu soruya olumlu cevap vermese de menkbelere dikkatli bir bak, onlardan gerek olmasa bile geree yakn bir hikyeyi mutlaka karacaktr.
28
menkbelerde gnl gzyle izilen bir portre vardr. Ama bir geree dayal olmadan byle bir olacaktr.
Her destanda hibir hakikat paynn olmadn kim syleyebilir ki? nk destan ve
izim gerekleemez. Demek ki efsanenin rts kaldrldnda grnen ey gerein kendisi te yandan Halk, menkbeyle sevdii ahsa her an yeni bir biim verir. Bu biimlendirme
sz edilen kiiyi her dem canl tutar. O kii Yunusun da syledii gibi Her dem yeniden doar. Dolaysyla menkbe bilgileri nesnel bilgiler gibi zamanla bayatlamazlar. 26 Yunus Emre iin anlatlagelen menkbeler de byle bir zellik tarlar. Bekta- Velidir.
27
Yunus Emreyle ilgili menkbelerin asl nemli kayna ise Menkb- Hnkar Hac Bekta velyetnameleri arasnda nemli bir yer tutan bu eser, Yunus
hakknda sz syleyenlerin dayandklar ilk nemli kaynaktr.
ftde (lm. 1580) bu menkbelerden bazlarn anlatm, bunlar dervii -sonra postniini- Aziz Mahmud Hday Vkt adyla Arapa bir eserde derlemitir. Yine Mevlevilik kltrnde de Yunusa ait kimi menkbeler vardr. Ayrca Yunusun makamnn bulunduu hemen her blgede yresel olarak anlatlagelen Yunus menkbeleri de mevcuttur. Btn bunlar, Yunus
Yunusla ilgili menkbelere farkl kaynaklarda da rastlanr. XVI. asrda yaayan Mehmet
Emre'nin Vilyet-nme deki menakbn tamamlayc nitelikte grlebilir. Geri aralarnda de uramlardr. Fakat bu durum onlarn zn deitirmez. Hepsi Yunusun hayat izgisini vermesi asndan nem tayan metinlerdir.
kimi nemli farkllklar da yok deildir. Yani menkbeler, kaynaklara gre ksmi deiikliklere
Menakb-nmeye alnan kii o zmrenin bir mensubu olarak resmedilmektedir. Yunusun
Burada bu menkbelerdeki bir handikaba da dikkat ekmek gerekiyor. O da udur:
Bekta, Hlvet yahut Mevlev bir sufi olarak grlmesi byle bir tutumun bir sonucudur. Anadoluda hatta Anadolu dnda Halk, Yunusu kendi blgelerinde yaam ve lm biri olarak ona mezar ve makamlar ihdas etmitir. Bu da anlalr bir durumdur. Bylesine sevilen bir isme sahiplenme duygusu insanolu iin doal karlanmaldr. te yandan Yunus Emrenin biyografisi tamamen mehulmz de deildir. Mesela
Nitekim ayn durumu Yunusun mezarnn bulunduu yer konusunda da grmekteyiz.
ada sayabileceimiz k Paa Garipnmesinde ondan bahsetmi, yine Ahmet Eflaki, Ahmet Dede, sonraki zamanlarda Aziz Mahmut Hdayi, Evliya elebi, Ktip elebi gibi mutasavvflar ve tarihiler ksa da olsa onun hakknda bilgi vermilerdir. Ama u da bir gerektir
ki Osmanl tezkirecileri, tarihilerin ve mutasavvflarn aksine Yunusa yer vermemilerdir. Tasavvuf, divan iirinin de beslendii bir kaynak olmasna ramen, ran tesirli bir edebiyat
Bu sade yaayl samimi dervi, onlar tarafndan bir air olarak, ne yazk ki, grlmemitir. olmas dolaysyla Yunusa kaplarn amam; ama bunun faturasn da ok ar demitir. Zira
26. A. Turan Oflazolu, Menkbelerde Yunus, Uluslararas Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, s. 545 27. Vilyet-nme, Menkb- Hnkr Hac Bekta- Veli, s. 47 vd.
29
bugn Yunus, dili ve slubuyla hl yrekler titretirken Divan airleri szlksz okunamaz hle gelmilerdir. Yunusla ilgili ciddi aratrmalar ise, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet devrinde yaplmtr.
Bu durum elbette bir mill kimlik araynda tarih temeller bulma ve biyografinin edebiyat
tarihi asndan daha nemli grlmesiyle ilgili bir anlayn sonucu olarak gereklemitir. Rza Tevfik, bu anlamda ilk nemli isimdir. Fakat, bilimsel nitelikli ilk ve hl da nemini koruyan alma Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar adyla M. Fuat Kprl tarafndan yaplmtr. Kprlnn at bu yolda Yunus Emre; bilim adamlar, aydnlar ve sanatlar Yunusun hayat byk lde aydnlanmtr. Yani kimi ynleri hl tartmal da olsa Bizim katnda byk ilgi uyandrm, daha sonra Abdlbaki Glpnarl, Burhan Toprak gibi isimlerle Yunusun kim ve nereli olduu, nerede doduu, nerede vefat ettii, tasavvufi hayat, dnce bile ortada eseri vardr. Yunus, belki de hayatnn somut izgileriyle deil de eseriyle yaamak
yaps gibi konular bugn iin artk mehulmz deildir. Zaten btn bunlar mehul olsa istedii iin hayat hakknda yazl hibir bilgi brakmazken eserleri iin byle davranmamtr. Divan her ne kadar sonradan tanzim edilmi hissi verse bile olgunluk a eseri olan Risaletel Nushiyesi bizzat kendi kaleminden kmtr. Yani o da bir bakma Halkn temaylne uygun davranm, yazl bir biyografiyle Halkla arasna bir mesafe koymak yerine iirleriyle onlarn arasnda ve gnlnde olmay, byle yaamay, byle bilinmeyi tercih etmitir.
30
ARIKYL
UNUS
Yunus, phesiz Sakarya kylarnda dodu. Ahmet Hamdi TANPINAR
doru tarih yidi yz yidi idi diyerek eserinin tamamlan tarihini belirtir. Bu durum Adnan Erzinin stanbul Beyazt Devlet Ktphanesindeki bulduu eski bir mecmuadaki Vefat- Yunus Emre,
Yunus Emre, kendisinin dzenledii Risalet-el Nushiyye isimli eserinin sonlarna
mterek bir kanaat olumutur. Buna gre Yunus Emrenin vefat tarihi h.720dir. Bu da Miladi 1320-1321e tekabl ettiine gre doum tarihi de 1240-1241 olmaldr.28 Yine Yunusun iirlerinde Mevlna, Geyikli Baba, Ahmet Fakih gibi ada sufilerden
Sene 720, Mddet-i mr 82, eklindeki kaytla da desteklenince bu konuda
bahsetmi olmas da Yunusla ilgili bu tarihlerin doru olduuna bir delil olarak gsterilebilir. nk bu isimlerin yaadklar yzyla ait kesin bilgiler vardr. Mesela Mevlna 1207 ylnda domu ve 1273te vefat etmitir. Yunus, bu durumda Mevlna ldnde 33-34 yanda sylenen Hac Bekta- Veli 1270 ylnda vefat etmitir. Yunus, bu tarihte ise 30 yandadr. olmaktadr ki bu durum ikisinin ada olduklarn gsterir. Yine menkbelere gre grtkleri Yunusun doum ve lm tarihi meselesi tartmalara fazla konu olmaz; ama nerede
doduu meselesi ok tartlan bir konudur. Menkbe, Yunusu bir ktlk ylnda Sarkyden ocuudur, Sarkyldr ve burada domutur.
kaldrp Sulucakarahykteki Hac Bekta Derghna gtrr. Buna gre Yunus, bir Sakarya Menkbedeki bu bilgi sonradan tarih kaytlarla da dorulanmtr. Mesela Lami
elebi, Nefahat tercmesinde Yunus Emrenin doduu yerin Ktahya suyunun Sakarya suyuna kart yerin yaknlarnda bir yer olduunu 29 syleyerek Sarky iaret eder. Sivrihisarl Baba Yusuf un Kitab- Mahbub-i Mahbubunda da;
28 F. Kadri Timurta, Yunus Emre Divan, s. 14 29 Lamii, Nefahat tercmesi, s. 691
31
Azizlermi hususa Yunus Emre
dermi zhd uzlet uyup emre Merref eylemidir diyar
Bu yirdedir bu zmrenin mezar diyerek Yunusun Sivrihisarl oluunu belirtir.30 denmektedir. 31
Yine akayk- Numaniyede Sakarya ad verilen nehre yakn bir karyede domutu Btn bunlar deerlendiren Fuat Kprl de Yunus Emre XIII. asrn son yarsnda
Sivrihisar civarnda, yahut Bolu mlhekatndan Sakarya suyu civarndaki karyelerden birinde Yunusun doum yerini Sarky olarak belirtir. 32
yetimi bir Trkmen kylsyd. eklindeki Lamii elebinin verdii bilgiye itibar ederek Sonraki aratrmaclar da Kprlnn bu tespitini genellikle benimseyerek Yunusu
Sarkyl kabul ederler. Mesela Kprlden sonra Yunus Emre hakknda ok nemli almalar Sakarya havzasnda yaamlardr. Bu bakmdan onun Sarkyl olduunu kabul etmemiz gerekir.33 grndedir.34
yapan Abdlbaki Glpnarl da bu bilgiyi teyit eder. O da Yunus ve eyhi Tabduk Emre,
Krehir, Afyon, Manisa, Erzurum gibi pek ok ehirde yaam ve mezar yahut makam olan bir insan durumuna getirilir. Yresel gayretkeliklerle ilgili olan bu tavr, blgede iinde Yunus kelimesi geen kimi belgelerle de desteklenmeye allr. Bu durumu bir lde anlayla karlamakla birlikte bunun gereksiz bir aba olduunu
Fakat mesele burada bitmez. Yunus, daha sonra bata Karaman olmak zere Aksaray,
da sylemek gerekiyor. Zira bizim iin Yunusun nereli olduu deil ne syledii nem tamaldr. htiyacmz olan bilgi budur. Yunus, bunu nemli grseydi hayatn mehuller perdesi altna gizlemez, iirlerini toplad mecmualara biyografik bilgiler de koyard. Ama o yle yapmad. Fani varlndan soyunup manasyla bilinir olmay istedi. nk, o asla bir blgeye hapsedilecek insanlardan deildi. Evrensel bir sesi vard. Bu ses, bir blgenin deil zaman tarihin tanklna gvenmek gerekir. btn insanln ihtiya duyduu bir sesti. Yine de bu meselenin nemli olduu syleniyorsa o Meseleye bu adan bakldnda ise unlar syleyebiliriz. nce Yunusu Karamanl
olarak dnenlerin grlerine bakalm. Bu yaklamn ilk nemli ismi brahim Hakk Horasandan gm ve Karamana yerlemi hatta kendi adna bir ky kurmu olan Hac
Konyaldr. Bu konudaki bir yazsnda: Yunus Emre, boyu sopu belli olan bir insandr. smail ailesine mensuptur. Babas ve olu da byk dedesi olan bu zatn adn tamaktadrlar.
30 Abdurrahman Gzel, Dini-Tasavvufi Trk Edebiyat s. 344, eyh Baba Yusuf Sivrihisari, Mevhub- Mahbub, Hz. Ahmet Kartal, s.529 31. lhan Bagz, Yunus Emre, s. 96 32. Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s. 226 33. Abdlbaki Glpnarl, Yunus Emre, s. 11 34. kpaazde Yunusu Orhan Gazi zamannda (1324-1360) yaam ve 1. Murat devrini idrak etmi gstermesi, akayk- Numaniye mellifinin Yldrm devri air ve eyhlerinden gstermesi eklindeki bilgiler sonraki aratrmaclar tarafndan dorulanmad iin kimse tarafndan kabul grmemitir. Bknz. Tat, Yunus Emre Divan c.1 s. 15
32
Burada Yunus Emre Kirii Baba namyla bilinmektedir. Debbalar arsnda bir dkkan, deirmenleri, geni arazileri, hayvan srleri mevcuttur. Kendi adna bir cami ve zaviye yaptrmtr. Dini teblii ve irad seven bir hayr sahibidir. Dolaysyla menkbenin anlatt gibi yoksul biri deildir.
35
paylalmaktadr.36 Mesela Cahit ztelli de Yunusun Karamanl zengin bir eyh olduunu ileri srmektedir. 37
demekte ve bu gr saylar az olmakla birlikte baka ilim adamlar da tarafndan da
kaytlarn olduu elbette bir gerektir. Ama burada sz edilen Yunus, Bizim Yunus mu? Mesele Byle birinin asrlar boyunca Halk arasnda sevilip benimsenen yoksul, garip, miskin bir dervi
Konyal ve ztelli btn bu tezlerini vakf kaytlarna dayandrmaktadrlar. Bu tr
buradadr. nk her iki bilim adamnn izdii portre zengin, hayrsever bir eyh portresidir. Yunus portresiyle uyumayaca ortadadr. Hseyin Hatemi de bu duruma dikkat ekerek belirtir: Sarkydeki Yunus ile Karamandaki Yunusu birletirme gayretleri doru deildir.38
sz edilen kiinin Yunus Emre deil smail Emre yahut Said Emre isimli zatlar olabileceini Sfilik geleneini bilenler, dkkanlar, deirmenleri, geni arazileri, hayvan srleri olan,
kendi adna camii ve zaviyesi olan byle bir Yunusla bizim Yunus dediimiz dnya metana
gznn ucuyla bile bakmayan, mr gayesi urunda tebli gezileriyle geen yoksul Dervi siyasal hayatna ve kavgalarna karan, Alaeddin Beyin tahttan indirilmesinde parma olan bir Yunus ise Byle bir yorum, Yunusu hi anlamamak ve tanmamak olur. Bu Yunus, olsa olsa dindar, hayr sahibi ama ayn zamanda sahibi olduu mal mlk
Yunus arasnda nasl bir benzerlik kurabilirler ki Hele ki bu Yunus, Karamanoullarnn
korumak adna sarayla ibirlii yapan bir bey olabilir. Hele Bizim Yunusun milli birlik
noktasndaki tavr dikkate alndnda siyasi meselelere karmas hibir zaman onun bu tavryla istemitir.39
badaacak bir durum deildir. Yunus Emre, Anadoluyu kavga deil sevgi yurdu yapmak Aslnda bu tezleri srenler de son noktada yine de bir Sarky gereini benimsemek
durumunda kalmaktadrlar. Onlara gre Yunusun mezarnn Sarkyde olmas onun buraya
gmlmek istemesiyle ilgili gsterilir. Buna gre hkmet devirme olayndan sonra Yunusun naa Karamandaki zaviyesine gmlm, daha sonra siyasi hava yatnca oullar tarafndan olarak sylenmesi ve Karamandaki mezarnn bu olaya balanmas karsnda insan syleyecek Sarkye gmlmek istesin ki kemikleri alnarak Sarkye gtrlmtr. Bu durumu muhtemelen Yunusun bir vasiyeti sz bulmakta zorlanyor. Zira, Karamanda doup byyen ve burada vefat eden biri niye
35. brahim Hakk Konyal, Trk Yurdu dergisi Yunus Emre says, s. 145 vd. 36. Cahit ztelli bunlardan biridir. O da Yunus Emrenin Karamanl olduunu ileri srer. Ona gre Kirii Baba, Yunus Emrenin Halk arasndaki lakabdr. Bknz. Cahit ztelli Yunus Emre, s.39-43 37. Cahit ztelli, Trk Yurdu dergisi Yunus Emre zel says, s. 160 38. Hseyin Hatemi, Yunus Emre Makalelelerinden Semeler, s. 175 39. Ahmet Vehbi Ecer, Trk Yurdu dergisi Yunus Emre zel says, s.51
33
bu tartmalarn artk sona ermesi gerektiini belirterek tarihin tanklnda Yunusun
Dier yerlere ait iddialarn ise ciddi hibir belgeye dayanmadn biliyoruz. Dolaysyla
Sarkyl olduunu bir kez daha belirtmek istiyoruz. Bu konuda belge ve bilgi arayanlar kitabna bakabilirler. 40
Hlim Baki Kunterin Eskiehir valiliince yaymlanm olan Yunus Emre Belgeler-Bilgiler Tarihin tanklna, aratrmaclarn almalarna itimat eden kimi edebiyatlarn
da bu konudaki yaklamlarn burada anmak gerekiyor. Necip Fazl nl Sakarya iirinde sylerken Sezai Karako da;
Hani Yunus Emre ki kynda geziyordu dizesiyle Yunusu Sakarya kylarndan bir yerden
ol cennetin rmaklar Akar Allah deyu deyu
bir tarihi belge kadar Sakarya kylarndan olduunu gsterir. demektedir. nk esere de de Yunusun Sarkyl oluuna iaret eden ayrntlardr.
beytinden hareketle te bu beyit Yunusun Sakarya kylarndan olduunu, en otantik
bakmak ve orda sylenenlere gvenmek gerekir. Yunusun iirlerinde geen rmak, da motifleri Misyonu itibariyle baktmzda da bu durum deimez. Yunus Emre, Anadolunun
birlii iin gayret eden bir sufidir. Onun bu gayesini siyasal manada gerekletiren Osmanl Beylii de Sarkye komu saylabilecek bir uzaklktadr.
40. Hlim Baki Kunter, Yunus Emre Bilgiler, Belgeler, Eskiehir Valilii, Eskiehir, 1990
34
OKSUL
B E
R
KNC
Szl tarihimizde Yunus, yoksul bir ekincidir. lhan BAGZ
olmasnn tesinde ortak paydalar nelerdir? Nasl bir hayat yaamtr gibi sorulara da tarihi ve menkbelerden yola klarak unlar syleyebiliriz:
Sosyal durumu itibaryla nasl bir insandr Yunus? Dier insanlarla air ve mutasavvf
kaynaklara dayal olarak ayrntl cevaplar vermek olduka zor grnyor. Ancak iirlerinden Yunus, yoksul bir iftidir. Yan sra marangozlukla da uramtr. Menkbelerden onu
bir yandan dadan odun getirirken bir yandan da Derghn bu tr ilerini yaptn anlyoruz. Yine saf ve cokulu bir gnle sahip olduu iin genliinden itibaren iirler syledii sonucuna da varabiliriz. Zaten marangozlukla uramas ve dadan dzgn odunlar getirmesi bu olayn metafizik yorumunu bir yana brakacak olursak tad estetik duygunun bir ifadesi olsa gerektir. 41
Dergha eri odun giremeyecei yahut eyhine hep dzgn mritler getirdii eklindeki
Zira gebe bir medeniyetten yerleik medeniyete gemenin bir sonucu olarak Anadolu'da bir iskn politikas uygulanm, bu politikann baarya ulamasnda derviler aktif grev gre o devirde dervi, eyh ve ahilerin mekn tuttuklar yerler "daha ziyade bo ve korkuluk"
Devrinin baz olaylar da Yunusun ifti ve kyl oluunu, olabileceini dorulamaktadr.
almlardr. mer Ltfi Barkan'n almalar bu konuya olduka aklk getirmitir.42 Ona yerlerdir. Onlar, buralar aalandrarak, eitli rnler ekerek insanlarn yaayabilecekleri yerler hline getirmilerdir. Bu uygulama, hem yerleik dzene gemede, hem iktisad faaliyetin canlanmasnda, hem gelip geene, yoksula, garibe, bir snak olmasnda, hem de derviin ve derviler, sadece maddi bir gaye gtmyorlar, yeni bir medeniyet, hayat gr ve insan telakkisinin de ncln yapyorlard. Yere vurduklar her kazma, diktikleri aa, ba, gl
41. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 27 42. mer Ltfi Barkan, Osmanl mparatorlunda Bir skan ve Kolonozisasyon Metodu Olarak Vakflar ve Temlikler, Vakflar dergisi, s. II
hayat felsefesinde etkili olmaktadr. Zira Mehmet Kaplann yorumuyla: " Bu ahiler, eyhler
35
fidan veya srdkleri tarla onlar iin derinden inanm olduklar bir hayat felsefesinin maddi sembol, art veya delili idi".43 Mehmet Kaplan, Yunusla ilgili olarak yazd ayr makalede de Yunus'un iirlerinden
karak yapt ilgin yorumlar sunar okuyucuya. Ona gre Yunus'un iirinde nebatlarla ilgili pek ok kelime ve kavram gemektedir. Bu durum Yunus'un bir kyl olduunu gsterdii kadar, bir yaay tarznn da ifadesidir. Zira toprakla urama, rn elde etme, bu olaylar olup
biterken ortaya kan durumlarla bir derviin olgunlamas arasnda derin ilgiler mevcuttur. Nebatlar insan iradesinden ok ilahi iradeye bal olarak yetiirler. nsana den; sabr, emek, alma ve tevekklle sonucu beklemek, bir tohumun meyveye dnn izlemektir. Kii buradan ilahi kuvvetin mevcudiyeti fikrine ular. Yine tabiattan alnan dier semboller de ayn ekilde deerlendirilebilir. Toprak ve
su iyilii doururken, ate ve hava ktl simgeler. Bunlar insann vasflardr. nsan su ve
toprakla sabr tevekkl renirken, ate ve havayla gururun niteliini anlar.44 Solan bitkiler
lm; bahar yeniden dirilii dndrr. Bahar-k tezat insan bunaltr ve solmayan bahara, teye zlem duygularn kamlar. Tabiat, ebediliin ve faniliin derslerini verir. Dervi, meyvelerinden herkesin faydaland bir aa misalidir. Her kime dervilik balana Kalbi pak ola gmlene
Nefesinden misk anber tte
Budandan il il ar yemilene Yapra derdl iin derman ola Glgesinde ok kademler ilene kun gzi ya hem gl ola
Ayagndan sz bitp kamlana Bu iir, o zamanki tekkelerin fonksiyonlarn da gsterir. Zira tekkeler, sadece din ve
ruh sebeplerle ortaya kmamlardr. Ortaya klarnda sosyal, kltrel ve ekonomik sebepler de vardr. Bundan dolay tekkelerde sadece manevi eitim uygulanmaz. Tekkeler, madde ve manay birletiren, insan bu iki gereiyle birlikte eiten kurumlardr. Bir yerde gzel sanatlar yolculara snak olan yerlerdir.
mektebidir, bir yerde spor ocadr. br yanda misafirhane, hastahane, gariplere, yoksullara
43. Mehmet Kaplan, Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar, c.1 s. 136-137 44. Mehmet Kaplan, a.g.e. s. 147
36
ocuu vardr. Menkbelerden birisi ise iki defa evlendiini smail adnda bir olunun olduunu belirtir. iirlerinde de buna ilikin: Bundan dahi verdin bize ol-u kz-u ift hlal eklinde syleyiler vardr.
Yunus Emre, iirlerinden karlan yorumlara gre evlenmitir. Biri kz dieri olan iki
Ondan dahi geti arzum benim hm didar in. Bektai geleneinden de Hac Bekta Derghna buday istemeye gittiine gre
sorumlu olduu bir ailesi ve ocuklar olduu sonucu kar. nk burada Yunus, kendisine nefes teklif edildiinde Ben nefesi neyleyim, ehl-i yalim var. demektedir. Velyet-namedeki bir baka menkbe ise onu Tabduk'un kzyla evlendirir. Bu
menkbeye gre Yunus, uzun yllar Tabduka sadakatle hizmet etmi ve onun en gzde dervii olmutur. Bu durum karsnda Tapduk Emre, dier derviler yalanc olmasnlar, utanmasnlar diye kzn da Yunusa verir.
evlilik, oluk ocuk sahibi olmak slamda tavsiye edilen bir husustur. stelik Hz. Peygamberden dolay da bir snnetin ihyasdr. Yunus gibi bir peygamber nn byle bir ihyadan kanlmas
Bir derviin evli olmas yine sufilik gelenei asndan doru grnmektedir. nk,
dnlemez. Ancak, burada Mustafa Tatnn da belirttii gibi tekke hayatyla birlikte bu evlilii nasl srdrd, onlarn geimini hangi yolla salad gibi sorulara cevap vermek elimizdeki bilgilerle mmkn grnmemektedir.
37
LMDEN
RFANA
Trk Halk istemitir ki, o kadar ok sevdii slam peygamberi gibi, mukaddes bir insan bildii Yunus Emre'yi de Allah syletmi olsun". Nihat Sami BANARLI
iin en byk bir bilgi kayna olan Kur'an ve hadis kltrn anlayarak ve kavrayarak bildii
Nihat Sami Banarl, Yunusun tahsili konusunda u deerlendirmeyi yapar. O devirler
aikrdr. Ayn kaynaktan doan peygamberler tarihini de Yunus ok iyi bilir. Ayrca kendisinden btn varl ile yaad bir hayat hadisesidir. Yunus, Kur'an' anlayacak kadar Arapa'ya ve Mevln Celaleddin'in iirlerine nfuz edecek kadar Farsa'ya vakftr. 45
en kuvvetli eserlerini Faris ile syleyen tasavvuf felsefesini Yunus'un btn incelii ile bilip
medrese tahsili yapmtr. Hatta Konyann o zamanlar bir ilim merkezi olma ve Yunusun Mevlna ile yaknlklarn birlikte ele alan kimi aratrmaclara gre bu tahsil muhtemelen bu ehirde yaplmtr. Tabi bu yorumlar, kitab bir bilgiye dayanmayp Yunusun derin bir bilgiye de dayal olan iirlerinden hareketle yaplmtr.
Pek ok aratrmacnn da benimsedii bu gre gre Yunus, dzenli olmasa da
grevinde bulunan lim bir kii olarak kabul eder. Bu gelenee gre Yunus alim bir mftdr. Tabduk ise m ve mmi bir eyhtir. Tabdukun mritlerinden birisi bir konuda mftden yanl olduunu ve dzeltilmesi gerektiini syler. Durumu renen Mft Yunus, Tabduka bir fetva ister. Mrid verilen fetvay bir de eyhinden tahkik etmeyi dnr. O da fetvann Siz mmi birisiniz. Verdiim fetvann yanl olduunu nerden bileceksiniz ki der. Tabduk; Bu mesele falan kitabn falan yerinde yazldr; dorusu yledir. Oraya baknz der. Durum tahkik eden Mft Yunus, Tabdukun hakl olduunu grnce zr diler ve ona mrid olmak ister. Tabduk nce Yunusa yz vermez. Sen ilim sahibisin varlklsn, biz ise mmi, sradan bir kimseyiz, der. Fakat Yunus srar eder. nce maln mlkn datr, Dergha gelir. Tabduk
45 N. Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c. 1 s. 330
Bektai geleneinin aksine Hlveti gelenei de Yunusu okumu yazm hatta mftlk
ilim-i zahirini de terk etmesini syler. Bunun iin de bilmem lafzn ona vird olarak verir.
38
Yunus bir sre kendisine ne sorulursa bilmem diye cevap verir. Bylece liyakatn ispat ederek mridlie kabul edilir. Bu menkbeye gre Yunus, Tabduk Emreyi tandktan ve kerametine tank olduktan
sonra sfilii yani irfan yolunu semitir. Suf gelenekteki limden irfana geme hadisesi de gz nnde bulundurulduunda bu yorumlar kabul etmek doru olacaktr. Nitekim Mevlna da ann en byk bilgini iken emsle tanmasndan sonra irfan yolunu semitir. Bunun Yunusta da byle olmas iin zne uygun grnmektedir. Zaten kendisi de bir ksm iirlerinde: Drt kitabn manasn okudum tahsil ettim Dilimde ilm usul dilegm dnya sever .. Mescidde medresede ok ibadet eyledm, gibi syleyileriyle bu yorumlar hakl karak ifadelerde bulunmaktadr. Bir de meselenin teki yz var. Yunus, bu tr msralarnda medresede okuduunu
belirtmekte ama br taraftan da:
Gnl kitabndan okur eline kalem almad .. Bare Yunus ne bile ne kara okudu ne ak . . mmi benim Yunus benim, drttr anam dokuz babam Ne elif okudum ne cim varlkdandr kelecim gibi syleyileriyle meseleye farkl bakmay gerektirecek ifadeler kullanmaktadr.
bunu dorulamaktadr. Yunus, ocukken mektebe verilmi ama ne yazk ki alfabeyi skememi, okumaya dili dnmemitir. En sonunda hocasna: Elif okuduk tr
Bu durumda Yunusu mmi kabul etmek gerekecektir ki Bektai gelenei de zaten
Pazar eyledik gtr Yaratan'dan tr
Yaratlm ho grdk
39
onun hakknda Okuyup yazmas yok, mmi-yi kmil idi. eklinde mmilikte srarl yorumlar bulunmaktadr. Btn bu nakilleri yle birletirmek mmkndr. Yunus mmi deildir ama yle
deyip Tabduk Emreye intisap ederek Tanr mektebine ynelmitir. Yine kimi sufilerin
bilinmek ve grnmek istemektedir. Bunu ilk bakta Mehmet Fuat'n, "Yunus Emre'nin yorumlanabilir"
46
kendini okuma yazma bilmez gstermesi, Halkla birlemek, onlar gibi olmak zlemi ile de da belirttii gibi bu durumun asl sebebi Yunus'un bilgi konusuna bak, daha da tesinde mmilik meselesi vuzuha kavuacaktr. eklindeki grleriyle aklamaya kalksak bile pek ok aratrmacnn
tasavvufun bilgiye yaklamdr. Dolaysyla meseleyi tasavvuf balamnda ele aldmzda Tasavvuf anlayna gre ilim ikiye ayrlr: Bunlardan birincisi zahir (eriat) ilmidir. Bu
ilmin esas nakil ve akldr. Bu ilmin renim yeri medreselerdir. kinci ilim yani tasavvufularn tekkelerdir.
itibar ettikleri ilim ise batn (hakikat) ilmidir. Bunun kayna ise ilham, ak, vecd; yeri ise Tasavvufular akla ve nakle nem vermekle birlikte daha ok kef ve ilhama nem
verirler. Dolaysyla bilginin kayna olarak kalbi grrler. Bylece hitap tarz da bu bilgiye gre oluur. Bir tasavvufu iin ama, Allah' bilmektir. Medrese ilimleri bu konuda bir balang olurlar; ama sonu olamazlar. nk hedef, Allah' bilmek olunca burada ihtiya duyacamz Bylece Yunus, akla ve bilgiye kar akn ve gnln stnln belirtir. Bu aklamalar en gzel yorumuyla zaten Yunusun iirinde buluruz:
ey, irfan olur. Bu da akla mmkndr. Kiiyi Allah'a ulatrmayan bilginin bir kymeti yoktur.
olaya. Ona gre Yunus'un "mmi, yani okuma yazma bilmez oluu hakkndaki rivayet, baz
Nitekim Abdlbaki Glpnarl, mmilik rivayetini yorumlarken ayn ekilde yaklar
iirlerinde bilgiyi geree ulamak iin bir vasta saydndan, ilme ehemmiyet vermemesi, dervilik tevazuyla, kendisini bir ey bilmez olarak tavsif etmesi ve bilgiye gvenip gururlananlar ve hakikte gtrmeyen zahiri bilgidir". 48 talamas ynndedir". 47 Yani Yunusun " bilmediini iddia ettii, inkr ettii ilim insan Hakka Hz. Peygamberin mmi oluu da Halk rivayetlerinin dayand bir baka dayanak
noktasdr. Hz. Peygamberin bu sfatndan dolay mmilik olumlu bir anlam kazanmtr. nk mmilik ancak peygamberlere ve kmillere isnad edilebilen bir yceliktir; yoksa cehlet ve bilgisizlik deildir. Burada Sadk Vicdaninin u szn de anmak gerekiyor: Mefhar- Mevcudat
efendimize vasf olmak cihetiyle mazhar- eref olan mmi lakabn f-hadd-i zat
mmiolmadklar hlde meayh- sufiyye iinde teberrken tahlls ederler olmutur.

46. Memet Fuat, Yunus Emre, s. 12 47. Abdlbaki Glpnarl, Yunus Emre, s. 56 48. F. Kadri Timurta, Yunus Emre Divan, s. 32
40
Mehur eyh Yunus Emre onlardandr.49 Nitekim sadece Yunus deil bata tekke airleri de mmiSinan, Kemal mmigibi.
mmiolmadklar hlde Hz. Peygamberin vasfyla vasflanmak iin bu sfat ska kullanrlar: Btn bunlardan sonra ortaya kan gerek udur: Yunus, mmideildir. Onun devirler
iin en byk bir bilgi olan Kuran ve hadis kltrn anlayarak ve kavrayarak bildii ikardr. Ayn kaynaktan doan Peygamberler tarihini de Yunus ok iyi bilir. 50 Yine Arapa ve Farsaya renim bir medresede olabilecei gibi Banarlnn dedii gibi mensubu olunan tekkenin ifahi vakf olduu iirlerinden anlalmaktadr. Dolaysyla belli bir renim dneminden gemitir. Bu kltr ortamnda da yaplm olabilir. nk tekkeler ayn zamanda birer ilim merkezidir. 51 Yunus, tasavvuf yoluna meyledince asl bilgi olarak Hakikat'n bilgisini semi, bilginin amacnn Hakk' tanmak olduunu belirtmi, kiiyi buna ulatrmayan bilgiyi onun iin yararl grmemitir.
49. Mustafa Tat, Yunus Emre Divan, c.1 s. 22 50. Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c.1. s. 331 51. Nihat Sami Banarl, a.g.e. c.1 s. 330
41
UDAY
MH
I
MMET
Sorun bakalm ne ister, buday m, himmet mi? H.Bekta- VEL
kapsna gitmesiyle balar. nce menkbeye kulak verelim:
Yunusu sradan bir renper olmann tesinde bir hayata tayan olay onun Hac Bekta Hac Bekta Veli, Horasan diyarndan Rum'a (Anadolu'ya) gelip yerletikten sonra
velilii ve kerameti etrafa yayld. Her taraftan mrit ve muhipler gelmeye, byk meclisler olmaya balad. Fakir hlli kimseler gelir, nasip alr giderlerdi.
var idi. Gayet fakir olup ekincilik ederdi. Bir vakit ktlk oldu. Ekinden bir nesne hasl olmad. bir bahane ile gidip kifaf denecek miktarda bir eyler istemeyi dnd. Eli bo gitmemek iin kzne dadan al ykleyip Suluca Karahyk'e doru yola koyuldu.
O zaman Sivrihisar'n imal tarafnda Sarky denilen yerde Yunus derler, bir kimse
Yunus, erenlerin bu gzel vasflarn iitti. Kimsenin bu kapdan bo dnmemesi dolaysyla,
fakir bir kimseyim, bu yl ekinimden bir nesne alamadm. midim u ki bu yemii kabul edip karlnda buday veresiniz, aknza kifaf edelim" dedi. Hac Bekta, "yle olsun" diyerek abdallara iaret etti, alc alp paylatlar, yediler. Yunus birka gn orda elendi. Gidecek olunca,
Karacahyk'e varnca Hac Bekta- Velinin huzuruna kt. Armaann sunup "Ben
Hac Bekta'a haber verdiler. O da "Sorun bakalm ne ister, buday m, himmet mi?" dedi.
Yunus geri dnmek iin acele ediyordu. Buday istedi. Ne yaptlarsa da raz edemediler. Yunus, "Bana buday gerek" diye srar etli. "Ben nefesi neyleyim" dedi. Raz olmad. Hac Bekta, emretti, buday verdiler. Yunus da Derghtan ekilip gitti.
Derhl geri dnerek kusurunu itiraf etti. Fakat Hac Bekta, "O i imdiden sonra olmaz. Biz o kilidin anahtarn Tabduk Emre'ye verdik, varsn nasibini ondan alsn", dedi.
42
Yunus, biraz yrdkten sonra, iledii hatann bykln anlad. ok piman oldu.
bir sonuca varabilmek iin menkbenin yorumlarna da bakmak gerekir. Sezai Karako, bir air duyarlyla sembollerin dilini ok iyi bilen bir isim olarak bu menkbedeki " buday, da alk" sembolleriyle ilgili ve Yunusun kimliine de yakan u yorumla bize mecazn hakikatine bir kap aralar. Ona gre Yunus'un Hac Bekta'a gitmesi ilim isteiyle ilgilidir. nk buday ilmin semboldr. Bu isteine karlk Yunus'a hep "manevi yol" teklif edilmi, o da srekli
Bir sembolik metinle kar karyayz. Buradan Yunusun somut hayat izgisiyle ilgili
olarak ilmi istemitir. Yunus'un yolda (dada) piman olup geriye dnmesi ise ilimle irfan gstermektedir. nk da; yalnzl, dnceyi, riyazeti ve murakabeyi sembolize eder.52
arasnda, Hac Bekta erenlerinin yoluna girip girmeme konusunda tereddtler geirdiini Turan Oflazolunun yorumu da Karakoun bu izahnn doruluunu teyit etmektedir:
Yunus bana buday gerek demise, bu insann nce karnnn doymas, yani yaamas himmetle ulalan yce deerlerin taycs biyolojik varlmzdr. Buday aldktan sonra da himmeti istemesi budaya taklp kalmadn, dnyaya salanmadn, maddeyi amaya hazr olduunu gsteriyor. 53 Ama Mehmet Kaplan, bu menkbedeki yorumlama biimi dorusu anlalabilir bir
gerektiinin vurgulanmasdr, bu dnyann hakknn vermenin kanlmaz olduudur, nk
ey deildir. nk o, Hac Bekta Derghna gitme olayn tamamen maddi sebeplerle ve
geri dnn de mstakbel alk korkusuyla aklar. Anadolu mthi bir ktlk yaamaktadr. Alk, byk bir felakete dnmtr. Yunus da bu mesele yznden bu kapya gelmitir. Fakat, ona buday yerine himmet teklif edilmi. O da bunu kabul etmeyerek buday istemitir. Ama geri dnerken yolda himmetin kymetini anlamasndan deil kendisine verilen budayn dnerse byle bir durumla karlamayacaktr. 54 bir gn bitecei endiesiyle geri dnmtr. Zira verilen buday ksa zamanda bitebilir. Geri Bu yorum, Yunus'un fikirleri gzden geirildiinde pek doru grnmyor. Bu kadar
karc bir insan tipiyle Yunus'u ayn izgide deerlendirmek isabetli bir yorum deildir. Ayrca insanlarn araylar sadece maddi alkla ilgili deildir. Kark bir fikir ortamnda doru yolu
o Hac Bekta kapsna ailesinin hatta komularnn rzk iin gitmitir. Ayrca o dnemdeki gsterecek rehberler aranmas da sz konusudur. stelik gidecei yere eli bo gitmeme tutumu, Yunus'un cahil de olsa ruh ycelii tadn gsterir. Byle birinin byle bir gerekeyle geri dnmesi, sz konusu olamaz. yleyse metnin sembolik yorumunu dikkate alarak Yunusun gerei asndan uygun grnmemektedir. Hac Bekta kapsna gidiini sadece maddi anlamdaki alk problemiyle ilgili grmek, Yunus
52. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 25 53. A. Turan Oflazolu, Menkbelerde Yunus, Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, s. 546 54. Mehmet Kaplan, Trk Edebiyat zerine Aratrmalar, c.1 s. 119
43
ABDUKUN
APISINDA
Tapdug'un tapsnda kul olduk kapsnda Yunus EMRE
Ynus miskn igidik bidik el-hamdli'llh
Yunus Emreyi suf bir air olarak tasavvuf ve tarikat gereinden ayr dnmek elbette mmkn deildir. O da btn suf airler gibi bir eyhe balanm, bir tarikat eitiminden gemi ve bu eitiminin gereklerini yerine getirerek dervi bir air olmutur. nk her suf uzun ya da ksa belirli bir sre, zahir ve batn iki eitimden geer; i deney ve d deneylerini bir ulu kiinin rehberliinde yapar. Onun iindir ki tevhide ynelen herkesin bir mridi, bir rehberi, bir hocas vardr. Baka bir syleyile suf gelenekte ilahi ak bilgisinin renilmesi ve elde edilmesi ancak bir mrid-i kmil ile mmkndr. nk Tasavvufun ameli ve tatbiki cephesi olan sluk terbiyesi yani dervilik, bir mrebbi-mrid nnde piip ekillenerek slup kazanmak demektir.55 Menkbe bilgilerinde de Yunusun hayat seyri byledir. Bir ktlk yolunda gittii Hac Bekta kapsnda ona himmet teklif edilmiti. nk Hac Bekta, Yunusun byle bir ktlk dneminde geldii bir kapya da alcn armaan olarak getirmesindeki incelii, gnl tokluunu, bozulmam ftrat, da allar gibi ilenmemi airane tabiat grmt. Yani himmet teklif etmesi bouna deildi.56 Yunus ise, kendisini bu kapya getiren meselenin yani budayn peindeydi. stelik bu sadece kendi derdi de deildi. Buday istemek iin Hac Bekta Derghna gelii hem ailesi hem de kylleri iindi. Bu yzden himmetin ne manaya geldiini dnemedi. Yaplan teklifi geri evirdi. Ama kyne dnerken kendiyle ba baa kalnca iledii hatann farkna vard. Geri Sulucakarahykte Hac Bekta Veli ile dorudan grememi fakat orada yaanan hayat ve insanlar kald sre ierisinde yakndan gzlemlemiti. Bu gzlem sonucunda asl ihtiyacn maddi deil manevi olduunu aslnda idrak etmiti. Ama aklyd baskn kan o da buday bir ihtiya olarak nne karmt.
55. Samiha Ayverdi, bide ahsiyetler, s. 65 56. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 26
44
Yolda yapt murakabe ise, bu idraki bilin seviyesine karm ve bylece hatasn anlamt. nk Hac Bekta Dergahndan yaylan k, o zge yeri oktan aydnlatmaya balamt bile... Ama, geri dn bir zm olmam, Hac Bekta onu "O i imdiden sonra olmaz. Biz o kilidin anahtarn Tabduk Emre'ye verdik, varsn nasibini ondan alsn" diyerek Tabdukun Derghna yollamtr. Yunus, bu sz zerine yeniden yollara dt. Verilen buday kyne ve ailesine brakp brakmaz yreini kavuran bu arzu ve himmet talebi ile hemen Tabduk Derghna doru yol ald. Artk onu piirip olgunlatracak ate Tabdukun ocanda idi. Burada ilgin olan, Yunusu Yunus yapacak imknn ok uzaklarda olmamasdr. Tabduk Emrenin bulunduu Emre ky Sarkye komudur. Ama Yunus, bunu Hac Bekta Derghnda renebilmitir. Dier bir ilgin nokta da Tabdukun Anadoludaki herhangi mehur bir eyh deil, ok az bilinen, mnzevi bir hayat sren, mtevaz bir eyh olmasdr. Bu durum da Yunus gerei asndan zerinde durulmaya deer bir hadise olsa gerektir. nk Yunus da Tabduk gibi hayat boyunca bilinmezlii seti. Ksacas Tabduk Dergh onun yapsna en uygun ocakt. Yunus, bu cevab duyar duymaz, derhl Tabduk Emrenin Derghna koarak bandan geenleri anlatt. Hac Bektan selamn syledi. Tabduk da "Safa geldin, hlin bize malum olmutur. Hizmet et, emek yetir, nasibini al" dedi. Yunus da bu ahsi macerasn iirlerinde de grmekteyiz: N'itdi bu Ynus n'itdi bir togr yola gitdi Prler etegin tutdu Allah grelm n'eyler .. Ynus bir togand kond Tapduk kolna Ava ikre geldi bu yuva ku degl. . Miskn Ynus var dek otur yzni Hazret'e gtr Tapduk'layn bir er getr h cihna gelmez ola Ak sultn Tapduk durur Ynus ged bu kapuda Gedlara lutf eylemek hem kidedir sultna Yunus, daha pek ok iirinde Tabduk Emreden sz eder. Bu da gstermektedir ki; Tabduk Emrenin kendinin ilk manevi rehberi olduu bizzat Yunus tarafndan da teyit edilmektedir. Bu durumda Yunusun bu yolda szn banda belirttiimiz gibi sufilik geleneine uygun olarak bir mrit tarafndan eitildiini gstermektedir. Dolaysyla Yunusu Yunus yapan Tabduk Emre olmutur. Yani Yunusun eyhi Tabduk Emredir. 57 O, bu ocakta eyhi Tabduk Emrenin terbiye ve iradnda uzun yllar piip yle Bizim Yunus olmutur.
57. Abdurrahman Gzel, Dini-Tasavvufi Trk Edebiyat, s. 345
45
DUNCU
UNUS
Buraya deil eri bir adam, eri bir odun bile giremez. Yunus EMRE
Bu Yunus iin de byle oldu. eyhine Ne hizmet varsa yaparm.dedi. Tabduk da Yunus'u, Derghndaki odunculua tayin etti. Kimi iler, grnte sradandr. Onun neden yaplaca, manevi olgunlama srecinde
Erenler yurdunda himmete ulamann ilk art teslimiyet ve hizmete talip olmaktr.
nasl bir sonuca yol aaca nceden bilinemez. Ama hepsinde temel gaye nefsi krmak ve manevi rehbere ball snamaktr. Mesela Mevlevi Derghlarnda da mutfak hizmeti bu yolda ilk admdr.
esas olan hizmet geleneidir. Mridin bu maddi hizmeti yerine getirirken aslnda asl ama olan yryebilir. te Yunusun bu grevinde de bylesi hikmetler gizlidir. O da bu hikmeti kavram
Bu tr iler, sadece maddi bir faaliyet veya hizmet olarak dnlemez. Tarikatlarda
manevi eitimi gerekletirmektir. lk menkbede sz edilen himmet buradaki hizmetle olarak hizmet grr. En titiz bir seimle en dzgn odunlar seer. Dergha asla eri bir odun getirmez. Bu durum, iini ciddiye almasnn yan sra Tabduka ve dergaha saygsn ve iine girdii leme verdii nemi, iinin, sznn ve i dnyasnn dzgnln de anlatr. Yani bir zahirde odunla ilgilenir, onlarn eriliklerini dzeltmeye alrken hakikatte kendi nefsini terbiye etmekte ve dzeltmektedir. Vurduu her balta darbesi, nefsinin hastalkl hllerinedir.
anlamda odun, Yunusun ham benliidir, terbiye edilmesi dzeltilmesi gereken nefsidir. Yunus,
nce kendiyle ve Hakla ba baa kalmann imknlarn buldu dada. nk da, yalnzln ve
Yunus, iin bu hizmet bu yzden btn ynleriyle tam bir olgunlama sebebi oldu. O,
murakabenin mekndr. Burada insan yoktur. Aalar, hayvanlar, kular, akan sular, gkyz gibi deildir. Her birinin metafizik bir anlam vardr. Her biri kendilerince bir hakikate ve lisana ve hle sahiptirler.
yani btnyle tabiat vardr. Ama can gzyle bakabilen iin grnen hibir ey, grnd
46
imkn bulabilmesi asndan anlaml grnmektedir. Yunus, bu sre ierisinde zaten ok saf olan gnln daha da saflatrr. Varlklarn esrarl dilini renir. Her biri bir yet hkmndeki Tabi bu isel eitim, Derghta yaplan sohbetlerle, verilen derslerle de desteklenmektedir. Hikyenin geri kalann da yine menkbeden renelim: tabiatta bulunan her varlk zerinde derin tefekkrlere dalar. Olup bitenlerin hikmetini kavrar.
Tabiat ve buradaki inziva hayat bu yzden bir dervi adaynn i murakabeye dalma
demetler getiriniz. En gzel demeti hazrlayana bir hediyem olacak dedi. Dervilerin hepsi
Tabduk Emre bir gn mridlerine, Bugn hepiniz daa knz ve bana ieklerden
krlara kt... Demet demet iekler hazrlayp eyhlerine kotular. Yunus en sona kald... Akam st tek bir papatya ile kageldi. Yunus'a kar gizli bir haset iinde olan baz derviler; una bakn hele!.. Bula bula bir tek papatya getirmi. diye fsldatlar. Taptuk, olayn hikmetini Yunus'tan sordu. Yunus da eyhim dedi. Krlar dolatm, hangi iee varsam "Gel dervi Yunus. Benim kellemi kopar. Ben bugn Rabbime zikirden gafil oldum. lmek bana haktr, beni gtr eyhine" diye inledi. Ben de size onu getirdim.
Allah' zikreder buldum. Hibirini koparamadm. Akama doru bir papatya bana seslendi:
Yunus iin de byle olur. Yunus, imtihan baarm ve varlklarn dilini anlayabilecek saf bir gnle sahip olmay, bu menkbedeki gibi, baarmtr. te yandan Yunusun Oduncu Yunus olmas elbette tesadf bir durum deildir.
Dervilik yolunun bir gerei olarak derviler de kimi zaman imtihandan geerler. Bu
Buradaki odun ve ate sembolleri incelendiinde iin baka sr perdesi daha aralanm olur. Yunus Emre, her seferinde Dergha dzgn odunlar getirir. Ormandan ya bylesini bulur ya da dzgn olmayanlar yontar, dzgn hle koyar. Bu durum, Yunusun imtihannn srrn aralarnda geen u olay bu bakmdan ilgintir:
yani neden odunculukla grevlendirildiini kavradn gstermektedir. Nitekim eyhiyle Fedakar dervi tam krk yl bu hizmette bulundu. Odunu srtna vurup getirirdi. Ama
yan ve erisini kesmezdi. Bir defasnda Tabduk Emre: Yunus Can, dada hi eri odun yok mu ki hep dzgn odunlar getirirsin diye sordu. Yunus da eyhim, buras yle bir Hak ve doruluk kaps ki, buraya deil eri adam, eri odun bile giremez." dedi. Olay Sabahattin Eybolunun syledii gibi o zamanki Derghlarn bir i okulu
gibi altklar eklinde de yorumlayabiliriz.58 Bu yorum da Yunus gereine aykr deildir. nk Derghlar her anlamda eitim ocaklardr. Fakat bu zahirdeki grntdr ve elbette nemlidir. Ama iin aslnda ideal bir izgiyi takip yn vardr ki asl grlmesi gereken budur. O da Yunusun dedii gibi Derghlarn bir Hak kaps olmas ve burada doru olmayana yer bulunmamasdr.
58. Sabahattin Eybolu, Yunus Emre, s.12
47
S Y C
YLE UNUS
AN
Yunus'un dili ald, gzlerinden ve gnlnden perde kalkt. evk denizine dt. Azn ap inci ve cevahir sat VELAYET-NME
merhlesidir. Menkbeler bu konuya da aklk getirirler. Ama bundan nce onun Hac Bekta Derghnda kabul edilmeyerek neden Tabduk Emreye gnderildiine bakalm.
Yunusun hayat seyri ierisinde iirler sylemeye balamas imtihan srecinin baka bir
nk insanlarn ruhsal yaplar birbirine asla benzemez. Zaten tarikatlarn sayca okluunu da baka sebeplerin yan sra bu zellikleriyle de aklamak gerekir.
Tarikatlar, dervi adaylarnn kiilik ve yeteneklerine gre eitim veren kurumlardr.
artk bakasndadr, diyerek Tabduk Emreye gndermesi ise Hac Bektan Yunusa Tabduku
Turan Oflazolu, bu konuyla ilgili olarak Hac Bektan senin kilidini aacak anahtar
daha uygun bulduunu gsterir.59 Yorumunu yapmaktadr. Bunu Sezai Karakoun Hac yorumuyla birlikte dndmzde durum aklk kazanmaktadr.60
Bektan Yunusun airlik ve ahsiyet yann grerek byle bir iradede bulunduu eklindeki Sonu olarak Yunus, artk Tabduk kapsndadr. Olgunlama noktasnda btn
eitimlerden bir bir gemektedir. airlik kabiliyeti ve estetik dzeyi de zaten eyhince
bilinmeyen bir durum deildir. Burada menkbede geen kilidinin almas ifadesi de ok yer alr.
manidardr. Kilit alacak ve Yunus, sylemeye balayacaktr. Bu sre de yine menkbelerde Byle uzun seneler geti. Bir gn Anadolu erenleri Dergha geldiler. Meclis kuruldu.
O mecliste Yunus-u Guyende adl pek tannm bir ilahici vard. Yunus da orada idi. Tabduk Guyende iitmedi. Bu sefer dier Yunus'a yneldi. "Yunus, vakit tamam oldu. O hazinenin
Emre coup Guyende'ye "Yunus syle" dedi. Birka kez sylemesine ramen cezbe hlindeki kilidini atk. Nasibini alverdin. Hac Bekta Veli'nin sz yerine geldi. Durma, syle" dedi. Bunun zerine Yunus'un dili ald, gzlerinden ve gnlnden perde kalkt. evk denizine
59. A. Turan Oflazolu, Menkbelerde Yunus, Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, s. 547 60. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 26
dt. Azn ap inci ve cevahir sat. lahi hakikatlerin srlarndan, inceliklerinden yle
48
bir sohbet eyledi ki, dinleyenler hayran kald. Sonra ki ne sylediyse hepsini kaleme aldlar. Muteber bir divan oldu. Burada konunun u yn de nemli grlmelidir. Yunus, dervi olmadan nce de iirler sylemekteydi. Dervilik yoluna girince bu durum onda grlmez oldu. Zira, air diliyle sylenenlerin kayna ok nemlidir. iir, sonuta bir ilham iidir ve gnln sesidir. lhamn kayna ise kiinin bulunduu hle ve yreinde tad deerlere gre Rabban de olabilir eytan de olabilir. Hak olan sylemek ise gnl Hakkn nazargah yapabilmekle mmkndr. nk tasavvufta gnl, mecaz manasyla Allahn evi olarak kabul edilir. Yunus diliyle syleyecek olursak Gnl alab'un tahtdr. Kblegh- Kibriy dr. Bu ynyle marifet ve irfan denilen tasavvufi bilginin kayna, kef ve ilham mahllidir. 61 Kii, gnln zikir, ibadet ve faydal dier ilerle o denli saflatracak, orada bulunan her trl nefsani ve dnyevi sevgi ve ilgiyi karacak ve oray Hakkn bir tecelligh yapacaktr. te o zaman konuan zahirde kiinin kendisi olur; ama aslnda Hakkn kendisi, daha dorusu Onun verdii ilhamlardr. Kii byle bir noktaya geldiinde bir hadiste de belirtildii gibi Allah kulunu sever sevdii bu kiinin gren gz, iiten kula, tutan eli, yryen aya olur. Nitekim Yunus da bu kemal derecesinde yle diyecektir: Sensin bu gzmde gren sensin dilimde syleyen Sensin beni var eyleyen sensin hemin ndin sona Sen kim didn y Rab bana ben yaknam senden sana n yaknsn benden bana grkl yzn gster bana Yunusun airliiyle ilgili olarak anlatlan u menkbe de olayn bir baka ynn gstermesi asndan ilgi ekicidir: Tabduk Emre, bir gn Yunusa ak arab sunarak,Yunus, bunu insan aya demeyecek bir yere koy der. Bunun zerine Yunus Emre ne yapacan dnr. Gnlerce da1ar ta1ar her yeri do1ar, fakat insan aya demeyecek bir yer bulamaz. Sonunda bu yerin kendi midesi olacan dnerek dizi zerine ker, ak arabn ier ve ier imez de mest olur. Sonunda ilhama kaplarak iir1er sylemeye ba1ar. Burada meselenin dile getirilen farkl boyutu udur: Kii, aka dmeden onun iire dnecek esrarn diliyle syleme gcnde deildir. Yani kelm- kibar dnen ekliyle kiiyi ak syletir, dert inletir. nk ak yle bir ilahi g ve deerdir ki o olmadan Allaha yaklama adna yaplan ibadetler bile sahibine bir fayda temin etmez: lm amel zhd t'at pes ksuz hell olmaya Yunusun bu ifadesi, akn hem kiisel olgunlama yolunda hem de bu yolun bir yolcusu olarak iindekileri iir yoluyla ifade etmesinde tek imkn olarak grdn belirtmektedir.
61. Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimler Szl, s. 297
49
EZDM
U
RUM LE
AMI
Yunus, ile devrinden sonra irat mertebesine ulam, eyhinin emriyle 40 yl diyar diyar dolamtr. TAKPR-ZDE
Menkbelere ve iirlerinden kan sonuca gre Yunus Emre de dier sufler gibi pek ok yeri gezmitir. nk seyahat, tasavvufta bu gelenein vazgeilmez ritelleri arasndadr. Maksada ulamak iin bavurulan yollardan birisidir.
Dili zlp iirler sylemeye baladktan sonra Yunusu bekleyen snav ise gurbettir.
Bu durum tasavvuf kaynaklarnda uzun uzun aklanr. Mesela bir tarikat mensubu, yolunun erkan zerine ald dersleri tamamlamak iin, o yolun byklerinin bulunduu baka yerlere de yolculua kabilir. Bylelikle farkl bir kii evresinde ve ortamnda farkl tecrbeler adamlarn ziyaret ve onlarla grme bu gezilerin bir amac olabilir.
Bir derviin gurbete gnderilmesinin bu gelenek ierisinde pek ok sebebi vardr.
kazanabilir. Bu kiilerin ayn tarikatten olmas da gerekmez, baka merepteki ilim ve irfan Bazen de bu geziler, derviin kiisel bir durumu sebebiyle eyhin emriyle gerekleir.
Mesela mrit o evrede bir gnaha dme tehlikesi ierisindedir. Yani nefsin ve kalbin baz hlleri iin yolculuk byle durumlarda zaruri hle gelebilir. Tebli ve irat ise bu gezilerin en nemli amacdr. Zira idrak edilen ve iselletirilen
bir gzelliin baka insanlara da ulatrlmas dervilik yolunun erknndandr. Yine dnmek ve ibret almak amal geziler de vardr. Kbeyi ve Hz. Peygamberin kabrini ziyaret bir tekke mensubu iin en nemli gezi sebeplerinden biridir.
konusu edilebilecek asl yolculuk bu tr yolculuktur. Nasl bedenle yaplan yolculuk bir yerden bir baka yere gitmek ise manevi yani kalple olan da bir lemden baka bir leme gemek, bir sfattan dierine ykselmek eklinde gerekleir. Bu, dnya sevgisinden ahiret sevgisine, lm eriattan tarikate, hakikatten marifete eklinde kendisini gsterir.
Tekke airleri iin yolculuun bir baka ekli de manevi olandr ki onlar iin sz
korkusundan lmszlk cokusuna, geici aktan gerek aka, ikilikten birlie, ilimden irfana,
50
iirleri incelendiinde Yunusun bir mutasavvf olarak gerekleen hem maddi, hem de kalb yolculuklarnn olduunu grmekteyiz. Menkbe, Yunusu nce Horasandan Anadolu ve Sakarya kylarna getirir. Bu sadece
Bu durum Yunus Emre iin de byle olmua benzemektedir. Menkbev hayat ve
Mool zulmnn basksyla gerekleen bir hicret olmayp ayn zamanda Anadoluyu manevi anlamda imar hareketiyle de ilgilidir. Bu bakmdan Yunus, Horasan Erenlerinden biri olarak da diyebiliriz. Dou ve knn ucu, doruca Horasana uzanr nk. 62 kabul edilir: Yunus, Anadolu ve Sakarya kylarndan olmakla beraber, bir bakma Horasanldr Yunusun asl byk yolculuu nce da ta alarak Hac Bekta diyarna yaplr.
Malum sebeple bu defa yolculuun yn Tabduk Emrenin bulunduu yere evrilir. Fakat yznden gurbete kar. Menkbede bu durum yle anlatlr:
yolculuk burada bitmez. Yunus, daha sonra burada eyhiyle aralarnda geen bir dargnlk Yunus, uzun yllar muhtelif yerlerde gezdi. Ama gnl eyhindeydi. Bir gn bir
maarada yedi kiiye rastlad. Onlarla arkada oldu. Her gece onlardan birinin duasyla bir sofra geldi. Sra Yunus'a gelmiti. O da dua etti. O gece iki sofra yemek indi. Arkadalar bunun iin dua ettiklerini renmek istedi. Onlar da: Biz Tabduk Emre'nin kapsnda otuz sene dnmek zere yola kt. gezilerdir: srrn merak ettiler. Yunusa kimin iin dua ettiini sordular. Ama Yunus, nce onlarn kimin hizmet eden erin hrmetine dua ettik dediler. Yunus, yapt hatay anlayarak tekrar Dergha Yunusun gurbet ve seyahat noktasnda son dura ise asasn aramak iin yapt Yunus, dada karlat dervilerden Hak katndaki derecesini renince, geri
dnnde Tabduk Emre onu affetmi fakat yannda kalmasna izin vermemitir. yle demitir
ona: Mertebeni rendin. Artk burada duramazsn. nk bir postta iki aslan oturmaz. Buradan gidecek ve Halk irad edeceksin, buyurur. Ardndan da: Asam attm yere gider, orada ruhunu teslim edersin." Ardndan asasn atm Tabduk Emre. Yunus ise bu asay tam be yl aram, sonunda Sanky'de bulmu, orada lm.
rastlanmaktadr. Tabduk Emre Derghnda dili zlp iirler sylemeye baladktan sonra: Gezdim Urum ile am Yukar illeri kamu .
Menkbelerin dnda, Yunusun yapt bu tr gezilerin ipularna iirlerinde de oka
Kayseri, Tebriz Sivas
Nehcuvan Mara u iraz

62. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 22
51
Gnl sana Badat yakn lemlere divanesin . Vardmz illere
ol safa gnllere
Halka Tabduk mansn Satk elhamdlillah
muhitlerinde tasavvuf amal geziler yaptn gstermektedir. Yine;
gibi msralar onun Anadolunun muhtelif ehirlerinde, Suriye, ran, Irak ve Azerbaycan
Mevlna Hdavendigr bize nazar kld .
Onun grkl nazar, gnlmz aynasdr Mevlna meclisinde saz ile iret oldu
rif manaya dald n biledir feritah msralar da onun Konyaya gidip Mevlna ile grtnn dolaysyla tasavvuf
erknnda anlatlan ilim ve irfan ehlini ziyaret maksatl geziler yaptnn iareti saylabilir. Allah evi ziyarettir
Ben anda varmak isterim Gzmle grmek isterim Ya da,
Muhammedin gzel nurun
Hak myesser etse varsam Gzel Kbetullah sana Gzel Kbetullah sana Bakuben hayrann olsam
Hac yolculuunun zlemini dile getirmektedir.
msralar Yunusun gerekletirip gerekletiremediini tam olarak bilmediimiz bir Dnyay her mutasavvf gibi fni bir lem olarak telakki eden Yunusun phesiz ki asl
52
yolculuu manevi boyutta olandr. Bu manevi yolun artlar gerei nce gerek sanlan lemde
fanilii ve yokluu hissetmek, ardndan bak olann yoluna dmek eklinde zetleyebileceimiz hissetmesidir. Bu duygu onu srekli hareket hlinde tutar. Dnya ve beden kafesi iinde bunalan engel olabilecei gibi nefs olarak da grlebilir. Yorum ne olursa olsun, bir mutasavvf, aradn bulana kadar hep bir seyahat (aray) ierisindedir. Harami gibi yoluma
yolculuk yahut aray macerasdr. Bu yolculuun ilk dura, kiinin kendini bu dnyada garip ruh, kimi zaman dalara atar kendini kimi zaman yad ellere. Karsna kan dalar maddi bir
Arkuri inen karl da
Ben yrimden ayr dtm Sen yolumu balar msn Nidem elim ermez yre Oldum ilimden vre
Bulunmaz derdime re Beni bunda eler misin eklindeki msralar, bu arayn somut macerasn dillendirirken faniliin idrakinden
sonra ise, seferin yn telere evrilir: Benim burda kararm yok Ben gine gitmee geldim . Bilin ki dnya fanidir
Dnyay terk etsen gnl Bir nazarda kalmayalm Gel dosta gidelim gnl
eklindeki syleyilerini bu anlamda anlamak gerekir.
yolculukta arad varlk, Allahtr. Aata, kuta, iekte onun varl hissedilse bile bu, yeterli
Yunus Emrenin belli bir merhleden sonra hem maddi hem kalb dnyasndaki
olmaz. nk Allah mekndan mnezzehtir. Varl ancak kalpte hissedilir. Bu yzden Yunusun manevi yolculuunun yneldii yer son noktada kalbidir. Yani iine dner, kendi varlnn srlarn kurcalar:
53
bu vcud ehrine indeki sultann
Her dem giresim gelir Yzn gresim gelir. Yunusun bu noktada manevi yolculuk ilesi ektii aikrdr. Fakat sonunda: Ne yriyem ne hod aram Ne uzak sefere varam nk dostu bunda buldum Ayruk neye seferim var. Ballar baln buldum Ass ziyandan getim
Bu cnm yama olsun Dkkanm yama olsun. ifadeleri vuslatn gerekletiini, seferin maksadna ulatn gsterir. Bu anlamda onun: Adm adm ileri
Be lemden ier
On sekiz bin hicab
Getim bir da iinde. Yetmi bin hicab getim Gizli perdeler atm Ol dost ile bulutum
Grdm bir da iinde. beyitleriyle balayan uzun iiri asl seyahatin, Allaha ulama makamlar arasndaki
yolculuun rumuzlu bir destan saylmaldr.
54
B M K G
R OLLA ASIM
ELR
Dervi Yunus bu sz eri br syleme Seni sgaya eken bir Molla Kasm gelir Yunus EMRE
Menkbeye gre Yunus, bin iir sylemi. Bunlar bir divan hline getirmi. Molla Kasm isimli eriat bilgini bir su kenarna oturup bu iirleri okumaya balam. Bunlardan binini okumu ve eriata aykr bularak yakm. Kalan bin tanesini de ayn sebeple suya atm. nc bine balaynca u beyitle karlam: Dervi Yunus bu sz eri br syleme Seni sgaya eken bir Molla Kasm gelir Bu beyti okur okumaz, Molla Kasm, Yunus'un kerametine inanm. Divan pp alnna koymu. Fakat ne are ki elde bin iir kalm. imdi Yunus'un o yaklan bin iirini gkte kular ve melekler, denize atlan bin tanesini balklar, kalan bin iirini de insanlar okumaktalarm. Yunusun en ok yorumlanan menkbelerden biri de ite bu menkbedir. Burada dtan bir bak, bize Molla Kasmn sadece zahiri bilgileri edinmi; fakat hakikat bilgisinden yoksun bir din bilgini olduunu gsterir. te bu yaklam tarzdr ki karmza her zaman Molla KasmYunus Emre sembolleriyle bir eriat-tarikat atmasn karr. Hatta Yunusun hayat seyri Molla Yunus-Dervi Yunus eklinde iki dnemde ele alnr. 63 iirine de byle yaklalarak onun namazla, orula vb. ilgili syleyileri hayatnn mollalk dnemine ait syleyiler olarak gsterilir. Bu yoruma gre Yunus dervi olduktan sonra bunlar geride brakmtr. Bu grlere hak verilebilir mi? Yunusu deerlendirmek iin iirlerini paralara ayrarak incelemek ne lde doru olur? Dorusu, bu mesele bu kadar basit yaklamlarla ele alnamaz. nk marifet yolunun drt kaps olan eriat-tarikat-hakikat-marifet birinden girilince dierinin terk edildii kaplar deildir. Bunlarn her biri birer merhledir. Dolaysyla
63 lhan Bagz, Yunus Emre, s. 21-23
55
bir sufnin iirleri tek tek ele alndnda marifet yolunun ilk kaps olan eriatla badamaz gibi grnebilir. Fakat bunlar bir btn olarak ele alndnda Sezai Karakoun tespitiyle keramet denecek lde slam'a ve onun eriatna uyaca gerei"yle karlarz.64 Dolaysyla bu menkbedeki olay da yine mecazna inerek yorumlamak gerekmektedir. Bu yorum ancak yle olabilir: Yunus, her byk adam gibi nce anlalmamtr. Szleri tepkiyle karlanm, meseleye tekil olarak bakanlar nezdinde eitli ithamlara maruz kalmtr. Fakat zaman getike anlalmaya balanm, szleri yanksn bulmutur. Bir dier adan ise, Molla Kasm, Yunus'un kendisidir. Onun Bir ben vardr benden ier msra bu anlamda da yorumlanabilir. teki ben, ruhundan insana flemi olan Allah olabilecei gibi, insann doru ve yanl ileri konusunda uyarclk yapan akl- selim yahut mutmain bir gnl de insan bu ekilde u doru bu yanltr eklinde uyarmaz m? Olaya byle baktmzda Yunusun baz iirlerini yrtp atmasn mkemmel olan yakalamaya almak eklinde anlamaya hibir engel yoktur.65 Dier yandan bu menkbedeki melek, ku ve balk motifleri de Yunus'un iirinin yapsna farkl bir aklk getirmektedir. O iirini kurarken btn bir hayat ve varlklar da iirine katmtr. Dier taraftan ayn motifler, birer sembol olarak alndnda Yunus'un uzakyakn her evredeki yaygn nne, her yerde benimsendiine de iaret etmektedir. Yunusun gelecee kalan hibir zaman eskimeyen bir iir yaps kurmas, her ada herkes tarafndan benimsenmesi de menkbedeki bu durumun byle yorumlanmas gerektiinin bir gstergesi olarak kabul edilebilir. Bu menkbeyle ilgili olarak Arif Nihatn da ilgin bir yorumu vardr. Bu yorum Molla Kasma daha farkl bir gzle bakmamz gerektiriyor Buna gre.Molla Kasm, baz sathi hkmler hilafna, Yunusu yrtp paralayan, i, hoyrat bir adam timsali, akas ham ervah numunesi deildir. Molla Kasm, Yunusun mirasn eri erif zre ve hakkaniyetle, varisler arasnda taksim eden bir adalet timsalidir ve bilerek veya bilmeyerek, gaybn emriyle hareket etmektedir. kasm kelimesi de aksim eden demek olduuna gre, bu vazifeye son derece uygun dmektedir. Bir nevi kassamlk yapmaktadr. Bu zaten Molla Ali, Molla Mehmet olmayp da Molla Kasm olmas, bu manadadr. Onun adaleti sayesinde melekler de insanlar da, balklar da payn almtr.66 Bu yorum, hakikatin drt kapsnn nasl birbirine skca bal olduunun da bir aklamas saylmaldr. nk Tarikatla eriat birbirine smsk balayan bir menkbe karsndayz.67 Byle bir btnlk ierisinde bakldnda ise Yunus gereine ilikin baka noktalar da grmek mmkn olur. O da udur. Gllerin, blbllerin kendi lisanlarnda zikir hli zre bulunduunu idrak edebilecek bir gnle sahip olan Yunusun szleri elbette onlar ve dier varlklar iin de nemlidir ve onlara da bu iirlerden den bir pay olsa gerektir. Dolaysyla bu menkbenin diliyle Yunus bizi havay, suyu, topra, atei ve yeri, g okumaya davet ediyor. nk var olan sadece Odur. Kinatta egemen g, Onun hkm, konuan dil ise Onun dilidir.
64. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 30 65 Sezai Karako, a.g.e. s. 31 66 Arif Nihat Asya, Yunus Emre, Trk Yurdu Yunus Emre zel Says, s. 33 67 Arif Nihat Asya, a.g.y. s.33
56
A S
K
ULTANI
ABDUK
Tabduk Emre XIII. asrda Anadolu'yu dolduran o tannm eyhlerden biriydi ve Sakarya evresindeki bir kyde mnzevi olarak yayordu" TAKPR-ZADE
gndermesi bouna deildir. Zira Yunusun eitilmek zere kendisine gnderildii Tabduk
Bektai geleneinin Yunusu Hac Bekta diyarndan Tabduk Emre Derghna
Emre de Hac Bekta yolunun erenlerindendir. nk Hac Bekta, o ada ulu bir eyh vermitir.
olarak btn Anadolu erenlerinin bal bulunduu en st makamdr. Tabduk Emreye de o, el Menkbe, bu mnasebeti yle izah eder: Hac Bekta, bir gn kendi Derghnda
byk bir toplant dzenler. Bu toplantya btn tekkelerin mridleri gelir fakat Tabduk
Emre gelmez. Hac Bekta ona eli yollayarak bu durumun sebebini sorar. Tabduk Emre, bunun zerine Sulucakarapyke gelir. Gelmeyiini Biz perde ardndan velyeti alrken orada Hac Bekta, bu aklama zerine Velyeti ald kimseyi tarif etmesini syler. Tabduk Emre Hac Bekta, bu sz zerine sa elinin avucunu aar. Tabduk, Hac Bektan avucuna baknca Tabduk., Tabduk sultanm diyerek Hac Bektaa balln belirtir. sizi grmedik. O makamda grmediim birinin davetine bu yzden gelmek istemedim, der. de onu grmedim. Perde arkasndan el verdi. Ancak avucunun iinde yeil bir ben vard, der. ortasnda o yeil beni grr ve vecd iinde kendinden geer. Ve size balandm anlamnda Menkbe, hadisenin sonunu u cmle ile balar: O gnden sonra Tabduk Emre nam
ile Sakarya havzasnda bulunan kasaba ve kyleri irada devam eder. Menkbenin bu bilgisi, karmza bir eyh portresi karyor; ama onun hayat da dervii Yunusun ki gibi ok aikr verdii snrl bilgilerden karabileceimiz portre ise yledir: deildir. O da dervii Yunus gibi bilinmezlikler sultandr. Kimi tarihi kaynaklarn onunla ilgili Tabduk Emre, bir 13 . yzyl sufisidir. Hoca Ahmet Yesevi izgisine baldr. Orta
Asya'dan gelen Sinan Efendi yahut Ata Sinan isimli bir eyh tarafndan irad edilmitir.
57
Anadoluda Sakarya vadisindeki Karanlk Derede (Bugnk Emrem Sultan Ky) yaamtr. Alperenlerin ulularndandr. Burada bir Dergh kurarak mritlerine bir yandan manevi eitim Daha sonra, Nallhan yresinde Tabduk adna bir zaviyenin kurulmu, bu zaviyeyle ilgili olarak vermi, bir yandan da iftilik ve hayvanclk yaparak buray retim merkezi hline getirmitir. Nallhann Kozlu Kynde vakf tesis edilmi olmas ve Orhan Gazinin olu Sleyman Paa bir ahsiyet gzyle bakmamz gerektirecektir.
tarafndan bu vakfa yardmlar yapldn gsteren belgelerin varl Tabduk Emreye de tarihi Yunus, Divannda yer alan Tabdukla ilgili kimi syleyiler ise bu durumu baka
bir adan yorumlanmasna da sebep olmutur. Kimi yorumcular, Yunusun bu syleyile bir byle dnenler arasndadr. Ona gre Tabduumuz sznn mabud, ilah anlamna gelmektedir. Dolaysyla Tabduk kelimesi Allah manasndadr. Yunus Emre Halka Tabduk manisin satk elhamdllilah demek suretiyle Cenab- Hakkn manasn Halka anlatm olduk, demek istemitir.68 Bu grlere delil olarak da Yunusun; Yunus Hakka bilieli Can gnl virieli ol Tabdua irieli
insan deil, bizzat Cenab- Hakk kasdettiini sylemektedirler. Faruk Kadri Timurta,
Gzlerimi aar oldum. Yunus eydr er kulyam bu sze inanmayan de-bilsin itdiini
Tabduumuz dost yzidr
eyh dnimend vel Cmlesi birdr er yol Ynus'dur dervler kul Tapduk gibi serveri var .
Ak sultn Tapduk durur Ynus ged bu kapuda Gedlara lutf eylemek Hem k'idedir sultna
68. Faruk Kadri Timurta, Yunus Emre, s. 29
58
eklindeki syleyileri gsterilmektedir.
varlk olarak anlalmasna engel saylabilecek syleyiler olarak deerlendirilebilir. Ama bir dervi iin eyhi hak dostu; Dergh ise Hak kapsdr. Sylenen szler de Hakkn bilgisidir.
Bu yorumlar da elbette yabana atlamaz. Gerekten de bunlar Tabdukun cismani bir
kelimesi Erzurum yresindeki syleyiiyle Taptak eklinde dnldnde mecazen temiz gnll, yine Mehmet Tahire gre abid, tapan anlamna geldiine gre bir ahs ismi olmasna engel bir durum gzkmemektedir.
Yine de btn bunlar Tabduku cisman bir varlk olmaktan karmaz. nk Tabduk
bilinemeyebilir. Dolaysyla Tabduk sz hem bir insan hem de kimi zaman bizzat Allah
lahi ak cokusuyla airin hangi szce ne tr bir anlam ykledii elbette tam olarak
ifade iin kullanlm olabilir. Ama bu durum tasavvuf geleneinde mrit iin mrid-i kmil gereini ortadan kaldrmaz. stelik hem gelenein hem de tarihi vesikalarn bilgileri dikkate alndnda Yunus Emrenin en azndan yolun banda Tabduk Emre mridi olduu bir Tabduk Emrenin mridi olarak gsterilir. gerektir. Bu durum Hlveti geleneinde de ayndr. Orda da Yunus, bir Hlveti by olan
59
EVLNANIN
Elimizdeki iirler Yunusun tarikat zincirinin Mevlnaya ulatn gstermektedir. A. Bican ERCLASUN
RKL
AZARI
Yunus Emre, Hac Bektatan iirlerinde hi bahsetmez ama: Mevlna sohbetinde saz ile iret oldu
Arif manaya dald n biledir feriteh ya da Mevlna Hdavendigar bize nazar kld Anun grkl nazar gnlmz aynasdr.
Mevlnann vefat zerine duyduu elemi onun evresindeki ulularn da isimlerini zikrederek bir drtlnde:
eklindeki beyitlerinden Mevlnadan ve onun sema meclisinden sz eder. Yine
Fakih Ahmet Kutbeddin Mevlna Celaleddin
Sultan Seyyid Necmeddin Ol Kutb- Cihn kan.. eklinde belirtir. Mevlevi kaynaklar da Yunusa ilgisiz deildir. Menkbelerinde ona da yer verirler. Bu
konuda sylenen u menkbe bu mnasebeti gstermesi asndan hayli dikkat ekicidir:
60
Mevlnadan ders almtr. Mevlna lnce Yunus ok perian olmu, ardndan ili gzyalar dkm, tesellisiz, ksz bir mr srmeye balam... O gnlerde, Mevlnann mezar
Yunus, Mevlnann byk olu Sultan Veledle arkadalk etmitir, her ikisi de
zerine bir trbe yaplyormu... k Yunus, inaatn gnll rgat... Sabahtan akama kadar, omzunda ta tula tayarak vecd iinde alyor... Bir seher vakti erken, Ba mimar inaat kontrole gelmi... Bir de ne grsn? Bir ii yerden bir tula alyor, Allah, Hak! Diyerek yukar frlatyor, tula havada birka devir yaptktan sonra, kubbede, yerini buluyor! Mimar hayretler iinde kalr. Biraz daha yaklaarak Kimsin sen? diye barr. Bu sra ii, yerden ald tulay
yukarya frlatr. Fakat bu tula yerini almadan yere dp, paralanr. Mimar iinin yanna durmaz. Sultan Veledi ziyaret eder. Elini per. Sultan Veled Ona, Git Yunus, git de trbe Tapduk Emreye smarlanr.
yaklar. Bu, k Yunustur. Yunusun kerameti meydana kmtr artk... Konyada fazla deil, gnl bnyad et... der uurlar. Yunus bundan sonra efsanevi ilesini ekmek zere Btn bunlar sebebiyle kimi aratrmaclar Yunus Emrenin bir Mevlev dervii
olabileceini sylemektedirler. Bunlardan biri de Mehmet nderdir. Ona gre Yunus 2530 yalarnda iken Mevlnadan nasip almtr. Mevlnadan oka etkilenen Yunus, onun Divan- Kebirdeki kimi gazellerini tercme etmeye kadar gtrmtr bu yaknl.. 25 yandan 33 Tabduk yurduna gitmitir. 69
yana kadar yaklak sekiz yl Konyada kalm, menkbede de sylendii gibi daha sonra Fakat btn bu yorumlara ramen Yunusu Mevlevi olarak gstermek doru
grnmyor. nk, balandklar hakikat, yaymak istedikleri fikir ayn olsa bile ikisi arasnda bir dil ve slup fark vardr. Bu farkllk bir ayrlk sebebi oluturmasa bile misyonlar onlar farkl evrelere farkl sluplarla ayn hizmete yneltmitir.
bir kader srryla gerekleir ki, tasavvuf retisi bu iki cokulu kta derinlikli yorumunu ve
Her ikisi de ayn hizmet yolunda, yaadklar asrn iki byk dr. Bu ylesine ince
estetik anlatmn bulur. Birlik ars birinde Farsa ile, dierinde Trke ile yaplr. Mevlna, ilmin irfann da bakenti mesabesindeki Konyada yapmaktadr irad grevini. Bu durum onu Farsa syletir. Yunus ise ehir insan deildir. Halkn iinden fakir bir renper olarak kp geldii bu ilim ve irfan noktasnda iinden kt sosyal evreye gre baka bir lisan tercih eder. zbez Trke syler.
manasnda anlamak gerekir. Bu durumdan Mevlnann da Yunusa deer verdii anlam kar ama bu syleyi ayn Derghn insanlar olduklarn gstermez. Ayrca Yunusun byle bir nazar iin ille de Mevlna ile de grmesi gerekli deildir.70 Zaten bu grme bir intisap niyetiyle olsa idi, Yunus Tabduk Emre Derghna gnderilmez ve orada kalrd. Bu bakmdan
69. Mehmet nder, Anadolunun Gnl Aydnlnda Mevlna ve Yunus Emre, Milli Kltr Dergisi, s. 80 s. 15 vd. 70. Vecihi Timurolu, Yunus Emre zerine Bir Deneme, s. 73
Yine onun yukarda geen nazar szc bir tasavvuf terimi olarak deer verme
61
onlarn mnasebetini hakikat yolunun farkl dil ve sluplara sahip iki mridi olarak grmek, aralarndaki yaknl da manevi bir yaknlk olarak deerlendirmek en dorusu olsa gerektir. Burada Mevlna ile Yunus arasnda getii sylenen iki olayn menkbelerine de
deinmek gerekir. Bunlardan ilki yledir: Yunus bir gn Mevlnya Mesnevyi sen mi yazdn? demi. Evet demi Mevln. Bunun zerine Yunus, Uzun yazmsn, Ben olsam: Ete kemie brndm Yunus diye grndm
Derdim olur biterdi. demi. Dieri ise Kstendilli Sleyman eyhi, Bahrl-velyesinde anlatt u menkbedir:
Gen Yunus Emre sk sk Mevlnann yanna gider, bir zaman kaldktan sonra geri dnecei
zaman Mevlna onu kale kapsna kadar giderek uurlarm. Mevlnann mridleri, bu da, lahi menzillerin hangisine kdmsa, bir Trkmen kocasnn izini nmde buldum. Onu geemedim. demi.
duruma ap kalrlarm. Bir gn sktu bozarak, Mevlnaya bunun sebebini sormular. O
ilkinde bahsi geen beytin Yunus Emreye deil Said Emreye ait olduu bilinmektedir. Dierinin de Yunusla bir alakas yoktur. Bu sz, Yunus hakknda deil Ebul Hasan Harkani iin sylenmitir.71 stelik Yunus edebine de uygun deildir. Fakat Turan Oflazolunun bu menkbelerle ilgili yorumlar da dikkate deer bir bak asnn rndr. O, Trkmen kocas menkbesini yle yorumlamaktadr: Burada, menkbelerin yaratcs olan Trk Halk Mevlnann da bykln kabul ediyor ama Yunusu tercih ettiini belirtiyor.() Trk Halknn Yunusa yaknlk duymas doal, nk Yunus onlara kendi dilleriyle hitap olamyor.72
Abdlbaki Glpnarl bu iki menkbeye hakl olarak itiraz eder. nk bunlardan
ediyor. Mevlna ise yabanc bir dil kullanyor. Trk Halk onun byklne dorudan tank Dier menkbeyle ilgili yorum ise yledir: Trk Halk burada da, gerek iirin az Menkbelerin srekli olarak yorumlanarak yeni anlamlarn domasna yol atklar
ve z olacan, uzun uzun masallar, ykler anlatmann iiri rkteceini sylemek istiyor.73 bilinmektedir. Dolaysyla zaman ierisinde daha farkl yorumlarla da karlalacaktr.
71. Abdulbaki Glpnarl, Risalal Nushiyye ve Divan, s. XXXIV 72. Turan Oflazolu, Menkbelerde Yunus, Uluslararas Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, s. 549 73. Turan Oflazolu, a.g.e. s. 550
62
EKTALK ve
UNUS
Yunus Emrenin Bektai olarak gsterilmesi geree uygun deildir. F. Kadri TMURTA
Emreye sahip km ve onu Bektai bir air olarak gstermitir. Zaten Yunus Emreyle alakal ilk menkbev bilgiler de Bektai kaynaklar arasnda yer alan Velyet-nmede bulunmaktadr. Yunusun:
Trk tasavvuf tarihi iinde ok zel bir yerde duran Bektailik, daha bandan beri Yunus
Buna gre Yunusun eyhi olan Tabduk Emre, Hac Bektan yolunda bir sufdir.
Yunus Tabdu u Saltu u Barakdandur nasb n gnlden c kld ben nice penhn olam
tarikat, Tarikat- Bektaiyedir. Silsile-i meayihi: Tabduk Emre, Barak Baba, Sar Saltuk vastasyla Pir-i tarikat Hac Bekta Veliye vasl ve mntehi olur. 74 Bu silsile bu beyitte ad gemese de Saltuk ve Barak yoluyla Hac Bektaa kadar uzanr.
beyti bu yzden Yunusun tarikat silsilesini gsterir. Buna gre Yunus Emrenin
nk bu iki ismin Bektai olular konusunda ortak bir kanaat vardr. Dolaysyla Yunus, bu evrelerce Bektai olarak kabul edilir ve Alev-Bektai edebiyatnn en zirve ismi olarak benimsenir. Yunusun tarikat arayna 20-25 ya civarnda girdii dnlecek olursa menkbe
bilgilerinin doru olabilecei sonucuna varlabilir. nk Yunus Hac Bektan yaad yllara yetimitir. Hac Bekta, 1270 ylnda vefat ettiinde Yunus da o tarihte 30 yandadr.
menkbede Yunus, gerek buday istemeye gittiinde gerekse sonradan himmet talep ettiinde bizzat eitilmek yerine Tabduk Emre Derghna gnderilir. Bu bakmdan Yunusen en kuvvetli
74. M.hsan Ouz, Yunus Emre, s.73
Fakat bu menkbe, Yunusla Hac Bektan grmelerinden sz etmez. nk
Hac Bektala deil onun yaknlaryla grr. Sonunda Yunus Emre, Hac Bekta tarafndan
63
ihtimalle Hac Bekta makamna gittiini ve yaknlaryla grtn, maddi mnasebetinin bundan ileri gitmediini sylemek gerekir.75 te yandan Yunus Emrenin iirlerine bakldnda ve Tabduk Emreyi Hac Bekta
yolunda bir sufi kabul edildiinde Hac Bektala Yunus Emre arasnda manevi bir yaknlktan elbette sz edebiliriz. Yunus Emre, iirlerinde Hac Bekta isminden dorudan sz etmese bile aralarnda Ahmet Yesevi mektebinin izgisi ierisinde bir dnce ve yaklam birliinin olduu da bir gerektir. Mesela Yunus da Hac Bekta gibi drt kapdan, krk makamdan. badetlerin
gerekliliinden. bahseder. Nitekim Bektailii Snni izgide bir tarikat olarak grenler de
Yunusu bu fikri yaknlktan dolay Bektai saymlardr. Onlara gre de Yunus Emre manevi Dolaysyla Yunusun Bektailii hem Bektailer hem de Bektailii mspet bir yol olarak gren Snni evrelerin bazlarnca ortak bir kabul olarak benimsenmi grnmektedir.
zincir (silsile) bakmndan hocas ve mridi Tabduk Emre yoluyla Hac Bekta Veliye baldr.
yoksa Bektailikle mi ilgisi var sorusunu sormak lazmdr. nk bu iki durumu birbirinden ayrmak gerekir. Hac Bekta snni izgide bir velidir. Sezai Karakoa gre Gerek bir tarih kritii ve objektif bir edisyon kritik, Hac Bekta ve hlifelerinin sadk Snniler olduklarn ortaya koyacaktr.76 Fakat bu tarikat Hac Bektatan sonra kurumlarken ok deiik Heteredoks zmrelerin iine girmeyi baard bir tarikata dnerek balangtaki asl neet ettiini tartmal hle getirmitir.
Burada Yunusun Bektailikle mnasebeti dnlrken Yunusun Hac Bektala m
cereyanlardan etkilenmi, msamaha snrnn ok geni olmas sebebiyle toplumdaki eitli izgisinden sapm, hele sonraki asrlardaki tutumu bu tarikatn Hac Bektan fikirlerinden Bu tartmalar sebebiyle Yunusu Snni bir izginin mensubu gren pek ok aratrmac
onun bu izgiden sapm olan Bektailikle bir mnasebeti olabileceini kabul etmezler. Bu hi biri Tabduka ait deildir. Bundan baka Yunus ile Hac Bekta sonras Bektailiin arasnda
durum Tabduk Emre iin de byle grlr. Zira Bektai meydanlarndaki kutsal on iki posttan bir yaknlk olduunu sylemek olduka zor grnmektedir. Hlide Nusret Zorlutunann da onlara yakar yle itenlikli ki, yle derin bir akla, bir vecdle doludur ki bu yzden Yunus Emre Bektai airidir diyemiyorum. 77
dedii gibi Yunus Emrenin Allaha, Onun resulne ve kitabna ball, onlar ele al ekli,
da doru grnmemektedir. nk Bektai tarikat o tarihlerde henz kurulmu saylmaz. Ortada Hac Bekta vardr ama bir tarikat yahut ona ait bir erkanname yoktur. Bektailiin usul ve erknlar belirlenmi bir tarikat oluu ok sonralar gereklemi ve erkannamesi Hac bu anlamda Bektailik tarikatnn iinde gsterilemez. Dolaysyla bu iki durum, Yunusun Bektailie mensubiyetini kukulu hle getirir.
Bu yaklam ayrca Bektailiin tarikatlama sreci dikkate alndnda tarihsel olarak
Bektatan iki yz yl sonra Balm Sultan hazrlamtr. Yani Yunus Emre, tarihsel olarak
75. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 25 76. Sezai Karako, a.g.e. s. 26 77. Hlide Nusret Zorlutuna, Yunus Emrem, Trk Yurdu dergisi, say 319, s. 94
64
bir tarikattr. iilik, Hurufilik gibi unsurlar sonradan karmtr. Bu durum ise Bektailii Anadoluda meruiyet araya itmitir. Bektailiin byle bir meruiyet aray ierisinde Yunus Zaten ayn durum Bektailiin Hac Bektala ilikisi itibariyle de byle olmutur. 15. asrda Emre gibi genel bir kabul grm bir veliyi kendi izgisinde gstermesi anlalr bir durumdur. ekillenen Bektailik tarikat, kurumsallarken kendisini Hac Bekta'a nispetle genel bir kabuln ortamn hazrlam, sonradan zellikle bu tarikata ynelik basklarn ortaya kt zamanlarda varln srdrebilmek iin farkl yollar denenmitir. Bunlardan birisi de muhtelif
Bu noktada yle bir yorum da yaplabilir: Bektailik balangta Snni ve mteerri
tarikat kisveleri altna girmesi ve tannm, Halk nazarnda kabul grm kiileri kendi tarikatlarndan gstererek Halk nazarnda yeniden itibar kazanmak istemeleridir. Bektai geleneinde Anadoluda yetien mutasavvflarn hemen hepsi Hac Bekta mridi ve hlifesi eklinde gsterilir. Yunus Emre gibi mehur ve sevilen airler, bu yzden Bektai akidelerini terennm eden kiiler gibi gsterilmitir
65
ARKATSIZ
B T
R
ARKAT
HL
nk o hepsindendir ve btn tarikatlar am bir velidir. Yusuf Ziya NAN
Yunus, tarikatsz bir tarikat ehlidir.
Fakat mensubu olduu tarikat konusunda ayn ey sylenemez. Bunun en mhim sebebi ise mntesip olduu da bilinememektedir.
Yunus Emrenin eyhinin Tabduk Emre olduu konusunda ortak bir kabul vardr.
Yunusun tarihi cephesinin yeterince bilinmemesidir. Bu cephe bilinmeyince hangi suf mektebe Dier nemli bir sebep ise, nasl Anadoluda her blge ona bir mezar yahut makam
ihdas etmise, her tarikat da ona sahiplenmek istemitir. Onu Horasana dolaysyla Ahmet Yesevi Mektebine balayanlar olduu gibi Anadoluda bu mektebe kendilerini nispet ederek iinde olduunu syleyenler, hatta Babai, Batn olabilecei zerinde duranlar da olmutur.
kurulmu olan onun Bektailik, Alevilik, Mevlevilik, Nakilik, Kadirilik, Hlvetilik, Rufailik Yunusun iirlerinde ve menkbelerde bu tr yorumlara imkn verecek msralar ve
ayrntlar elbette vardr. Mesel ald ilk kap Hac Bekta kapsdr. Oradan yine bir Hac Bekta ereni olan Tabduk Emreye smarlanmtr. Yine iirinde geen Tabduk-Barak-Saltuk isimleri bu anlamda onun tarikat silsilesi olarak grlebilir ve Bekta olarak ele alnmas sz konusu olabilir. Yine iirlerinde Mevlna ile grtne dair syleyiler, Mevlevilik menkbeleri
iinde yer bulmas onun Mevlevilii, eyh Abdlkadir den bahsetmesi Kadirilii, Hlveti gelenei iinde menkbelere konu olmas ve bu tarikat mensuplarnca da ok sevilmesi Hlveti oluu yorumlarna imkn verebilir. Hatta daha ileri bir noktada adn and Barak Babann Babai oluu ona Babai
demeyi, cokulu syleyileri Melm olarak grmeyi ilk bakta hakl karabilir. Yine meseleye
66
tasavvuftan ziyade felsefe gzyle bakanlar iin Yunus panteist de denebilir.
karmzda bir eser ve bir hayat durmaktadr. Bu esere ve hayata bir btnlk iinde bakldnda hibirine smayacak denli derinlikli, byk bir insan kar.
Ama btn bunlar, yine birka msraya bal kalarak yaplan yorumlardr. Oysa
ve paralar btnletirildiinde ise karmza bu sylenen tarikatlarn, yollarn, anlaylarn Yaad an zellikleri de dikkate alndnda onu bir toplulua ait gstermenin doru
olmayacan ortaya koymaktadr. nk her eyden nce Yunusun yaad ada kurumlam bir tarikat yoktur. Ancak Bektailik ve Mevlevilik oluma srecindedir. Yunusun bu iki tarikatn mensuplaryla mutlaka mnasebetleri olmutur. Her iki tarikat da menkbelerine Y u n u s u
almlar, Yunus da Hac Bekta isminden iirlerinde hi sz etmese bile Hac Biekta mntesibi gsterilen eyhi yoluyla Bektailikle, yine adndan sz ettii Mevlna dolaysyla Mevlevilikle ilgisiz olmas dnlemez. Fakat bu durum bu meselenin zm iin yetmemektedir. Bundan daha nemlisi ise Yunus Emrenin kiisel tutumudur. Yunus Emre, her eyden
nce tevhid (birlik) fikrinin airidir. Bu fikir onda sadece Allahla bir olma eklinde ahs bir
anlay veya tasavvuf bir gr olmann tesinde sosyal boyutlar da olan bir hadisedir. Zira benimseyip yaygnlatrmak isteyen biri sadece bir zmrenin mensubu olamaz. Dolaysyla snrl kalmayp btn insanlar tarafndan yaplan evrensel bir isimdir. Dnyaya Trk- slam gayretkelii olur ki bu asla doru deildir.
yaad devirde en ok ihtiya duyulan tek ey birlikti. Sevgiydi, ho gryd Bu deerleri Yunus Emre, btn tarikatlarn tartmasz kabul ettii ama benimsenme olay tarikatlarla kltrnn bir armaandr. Onu bir tarikata ait gstermek Yunusu bir daireye hapsetme Yunus, hayat boyunca bir slam airi olmann uuruyla hareket etmi, btn slam
oluumlara ayn gzle bakm, onlarla ilgilenmi bir sufidir. Tabduk Emre'ye balanm olsa
bile ahsiyetini bir tarikatn kesin kurallaryla snrlandrmadan baka yollarla da mnasebet
kurmu, hepsinden yararlanm, daha sonra da iirleri, gezileri araclyla dncelerini sadece her dncenin dn olduu gibi bugn de ona sahiplenmesi ondaki bu evrensel slam anlaynn
kendi Halkna deil evrensel bir dille btn insanla yaymtr.78 Her tarikatn, her blgenin, en iyi gstergesidir. Yunus, her eyden nce bir ak adamdr. Ak hudut dinlemez, mecralara zaten engel bir durum olarak grlmelidir. Dolaysyla o tarikatsz bir tarikat adamdr. 79
smaz. iirlerinden karlabilecek Yunus mizac da muayyen bir tarikatn adam olmasna Bu konuyu bitirirken u hususu da belirtmek gerekiyor. Tasavvufa ve tarikatla ilgili
nyarglar yahut yeterli bilgi sahibi olmamak gibi sebeplerle Yunus Emrenin tarikatlar st
78. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 16 79. Yusuf Ziya nan, Doa ve Din Yorumcusu Yunus Emre, s. 27
67
bir ahsiyet olmas onu tarikat gereinin dnda hatta karsnda biri olarak grlmesine hakllk kazandrmaz. Onun sadece Mslmanlar deil btn insanlar kucaklayan evrensel olarak grmemiz gerekir, ama tarikat d yahut tarikat kart gstermek istemek Yunus bak tarz, sufi insancll dikkate alndnda onun iin elbette tarikatlar st bir ahsiyet Emre gereini saptrmak olur. Zira, onda tarikat dlk yahut kartlk szkonusu deildir.80
Yunus, eriat-tarikat-hakikat-marifet ilkesini manevi yolun ilkesi olarak gren bir veli-airdir. Ama o andaki bu tr olularn hepsine ayn sevgi ve ilgiyle bakarak o ada oka ihtiya duyulan birliin tesisi iin almtr. Cmle lemi karde bilen birinin kendi corafyasnda da birlik zre bir ary seslendirmesini ve baka trl dnmesi de zaten mmkn deildir.
80. Mehmet Demirci, Yunus Emre Menkbelerine Farkl Yorumlar, Kltr Dergisi, say 4, s. 18
68
A N
S
EREYE
eyh-i meayih-l zam Yunus Emre kim makam- mbarekleri Sarkydedir. MENAKIB-I EVLYA
ERSE
dnnde Tabduk Emre onu affetmi fakat yannda kalmasna izin vermemitir. yle demitir
Yunus, dada karlat dervilerden Hak katndaki derecesini renince, geri
ona: Mertebeni rendin. Artk burada duramazsn. nk bir postta iki aslan oturmaz. Buradan gidecek ve Halk irad edeceksin, buyurur. Ardndan da: Asam attm yere gider, orada ruhunu teslim edersin". Ardndan asasn atm Tabduk Emre. Yunus ise bu asy tam be yl aram, sonunda Sanky'de bulmu, orada lm. Yunus Emre, menkbede kendisine sylenen bu buyruk zerine insanlar aydnlatmak
zere yollara der. Yllarca gezer. Her keye ular. Ulaamadklarna ulatklar ular. Her
gnl onun msralarnda terennm edilen hakikatin yla aydnlanmaya balar. Ayrlk, nifak otann altnda Anadoludaki birlii kurmaya balamtr.
yaralar kapanmaya yz tutar. Kargaann yerini sknet alr. Osmanl Beylii oktan geni Yunusun da skt demidir artk. Bu dnyadan ayrlma vakti gelecektir. Zaten bandan
beri de hasreti telere deil midir? Menkbede sz edilen asnn aranmas byle balar. As ise Sarkye deli ok olmutur ve bulunmay beklemektedir. Artk, Yunus kendi z etrafndaki yrngeyi tamamlayarak dnya hayatnn balad yere bu hayatn sonlanmas iin geri dnecektir. Balanlan yere geri dnme Tasavvufun bir tarifi de byle deil midir zaten..
Dolaysyla onun doumu nasl Sarkyde olmusa bu dnyadan g de burada olmutur. Asl bu mezar Sarkydedir.
Yunus Emre, bylece kyne dner. Assn bulduu yerde de ruhunu teslim eder.
mezar sevenlerinin gnllerindedir; ama ila ki maddi bir mezar aryorsak hemen syleyelim ki
Tercmesi, Sivrihisarl eyh Baba Yusuf un Mevhub- Mahbub kitab, Menakb- Evliya,
69
Buna belgeler de tanklk ederler. Nefahatl ns Tercmesi, akaik-i Numaniye
Kayd- Hakani, gibi tarih kaynaklar Yunusun mezarnn bulunduu yer olarak Sarky gsterirler.81 Bu kaynaklara dayanarak gr bildiren aratrmaclar da bu bilgilere itibar ederek
onun mezarnn Sarkyde olduunu sylerler. Bu isimlerden M. Fuat Kprl, Abdlbaki Glpnarl, F. Kadri Timurta da Yunus Emreye isnad edilen medfen ve makamlarn balcalar olarak Bursa, Kula, Erzurum, Keiborlu, ve Sarky zerinde durduktan sonra asl gl bir yerde olmas da bu meselede dikkate alnmas gereken baka bir yndr.
ihtimalin Sarky olduunu belirtirler.82 Zaten Tabduk Emrenin kabrinin de buraya yakn Sarkyde anlatlan bilgilere gre Yunus Emrenin bugn de hlen muhafaza edilen
ilk mezar, o an detleri zerine hemen yannda st ak bir cami eklinde namaz klnan
yere sahip olan bir yerdir. Burada imamn duraca mihrap ile cemaat yeri yannda a oca Bu yap Yunan igali srasnda yaklp yklm, bu zaviyede bulunan Yunusa ait eyalar talan edilmitir.
yeri mevcuttur. Yani bu yap pek ok ermi mezarnda olduu gibi bir klliye eklindedir.
kabri, tren yolu hattnda kalnca 1948 ylnda alm ve Kltr Bakanl eliyle ikinci merkadine defa tanarak hlen mevcut olduu yere nakledilmitir.
Sarkydeki Yunus Emreye ait u anda kabir bulunmaktadr. Yunus Emrenin ilk
kaldrlmtr. Daha sonraki yllarda geni bir klliye dzenlemesi yapldnda ise mezar ikinci
81. Abdlbaki Glpnarl, Risalat-Nushiyye ve Divan, s.xxx 82. M.Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s. 235, F.Kadri Timurta, Yunus Emre Divan, s. 18, Abdlbaki Glpnarl, Yunus Emre, s. 13
70
Y E
UNUS
MRENN
Yunus Emrenin de Saltuk gibi birok yerde mezarlar var. ahs efsaneleen, tabi hayat Abdlbaki GLPINARLI
AKAMLARI
destanlaan bu bykleri insanolu, her yerde grmek istiyor.
ettii bir husustur ama onun vefat ettii ve kabrinin bulunduu yer konusunda pek ok ihtimalden sz edilmekte ve Trkiyenin hemen her il her blgesinde bir Yunus mezar yahut
Yunusun doup byd ve yaad yerin Sarky olduu aratrmalarn da teyit
makam bulunmaktadr. Yani Kprlnn belirttii gibi Yunus Emrenin medfeni hakknda
da ok byk bir ihtilaf vardr.83 Mesele ihtilafla da kalmamakta, bu iddialar ileri srlrken bunlar teyit edecei dnlen kimi belgelere bavurulmakta, aratrmaclarn bu konudaki grlerinden yararlanlmaktadr.
ve Sarky84 eklinde be olarak ifade ederken Glpnarl bu ihtimallere Aksaray, Sandkl,
Bu yerler arasnda nereleri yok ki? Kprl, bu sayy Bursa, Kula, Erzurum, Keciborlu
nye, Sivas eklemektedir.85 Bu say bugn iin H. Baki Kunterin tespitlerine gre Bursa, Kula, Karaman ve Sarkyolmak zere on bei bulmutur.86 Yine Azerbaycanda Gah blgesi Oncal Ky Ouz mezarlnda ve skpte de Yunusa ait olduu ileri srlen mezarnn bulunduunu biliyoruz. Bu ilgin durumu Bahtiyar Vahapzade yle dile getirmektedir: Aknda yanirken yeniden bir de douldu. iirindeki hikmetli satrlarda douldu.
ayky, Erzurum, nye, Der, Tire, Sivas, Aksaray, Krehir, Bolu, Keiborlu, Uluborlu,
Bir yerde lp, bes, niye min yerde douldu?
83. M.Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s. 234 84. M.Fuat Kprl, a.g.e. s. 236 (Kprl, bu muhtemel mezarlar deerlendirdikten sonra szn yle balamaktadr: Geriye Yunusun Porsuk Suyunun Sakaryaya kart yerde gml olduunu kabul etmek kalyor ki, dier rivayetlere gre daha akla yakn grnyor. 85. Abdlbaki Glpnarl, Rislat al-Nushiyye ve Divan, s. XXV 86. Hlim Baki Kunter, Yunus Emre- Belgeler, Bilgiler, s. 63
71
Bir yerde lp bes, niye min yerde mezar? Her gn kazlr nk gnllerde mezar. Otlarda, ieklerde ve gnllerde mezar-
-Efsane mi. gerek mi? Bu insan nice insan.
- Varlk sesidir, kopmu, O, Trk'n kopuzundan Ortada tarihen sabit bir Yunus Emre olduuna gre bunca mezar ve makam okluunu Bu meselede en nemli sebep Halkn Yunusa kar duyduu derin hrmet ve
neye balayacaz?
muhabbet hissidir. Halk, onun maddi varln kendi muhitlerinde yaatmak gayesiyle, bilhassa seyahatlerinde urad yerlerde onun namna mezarlar/makamlar ihdas etmitir. Zaten bu bir gelenek hlindedir. durum byk insanlarn muhtelif ehirlerde mezarlarnn ve makamlarnn bulunmas keyfiyeti Sfiler iin byle makam gelenei tarihen de sabit ve mevcuttur. nk Halk
inannda insanlar, evrelerinde ruhaniyet ve kutsiyetinden yardm beklenebilecek byk mutasavvflarn olmasn ister. Bu yzden Anadoluda sadece Yunusla deil pek ok erenle ilgili istemi, ona kendi barnda bir mezar hazrlam, herhangi mehul bir mezarn, onun mezar
byle yerler bulunur. nk her ehir, her ky, Yunusun kendi topraklarnda gml olmasn olabilecei hayaline kaplmtr. Bu durumu tarihi gerekleri rtmesine ramen anlayla ve takdirle karlamak gerekir. nk Halk Yunusu sevmi ve sahiplenerek de bunu gstermek istemitir.
mezarlarn ise Yunusla sadece isim benzerlii bulunmaktadr. Baz yerlerde ise ortada ne mezar ne makam vardr. Fakat Yunus Emrenin kendi topranda gml olduu erefini paylamak gayretiyle nerede bir Yunus, Emre, Emre adn tayan mezar ta, yatr varsa ona Yunus Emre sahiplenme niyetiyle ilgilidir.87 denilmitir. Buralarda Yunusun mezarnn bulunduu iddias mahlli inanlarla ve Yunusa Burada u noktaya da temas etmek gerekiyor. Halkn manevi bir ballk ve sevgi
Yunus Emrenin mezar olduu sylenen baz yerlerdeki Yunus Emre adn tayan
duygusuyla Yunusa sahiplenmesi ona gnllerinde olduu gibi topraklarnda da yer ayrmas son derece kadirinas bir davrantr. Fakat son zamanlarda bu durum Yunusun asl gereinden tamamen soyutlanarak bir turizm meselesi gibi ele alnmasna sebep olmutur. Bu amala yaplan etkinliklerde ise Yunus felsefesinden ok bu hadisenin ekonomik olarak nasl ranta
dntrlecei hesap edilmektedir. Bu durumun Yunusun ruhaniyetini incitecei muhakkaktr. Sonuta Yunusu yatt sylenen yerlere bu anmalarla byle bir bereket de gelebilir ama bunu
87. Abdlbaki Glpnarl, Rislat al-Nushiyye ve Divan, s. XXII
72
asl gaye hline getirmemek lazmdr. Bu anlamda Abdlbaki Glpnarlnn u satrlar olduka
manidar grlmelidir: Bu eit Halka mal olmu byklere atfedilen mezarlarn bir ksm, o
byn bir hatrasn yaatr, bir izini belirtir. Bir ksm bir yanln ifadesidir. Ayn ad tayan bir ryann meydana getirdii bir anttr. Bir ksm ise, evet bunu sylemek zorundayz; insann dzendir, yalandr. 88
bir bakas, o adn sahibinin hviyetine brnmtr; o olup kmtr. Bir ksm da bir hayalin, bir zaafdr bu; akgzlerin geim vastas olarak icad edilmitir, orda yatan, menfaatidir,
88. Abdlbaki Glpnarl, a.g.e. s. XXII
73
ou kiinin anlamad tasavvuf, alar kuatan bir hayat felsefesi, bir iman-fikir birleimi, bir hl-bilgi ahengidir. Bu bakmdan slam velileri yalnz hl ehli birer dervi deil ayn zamanda birer felsefe ve okul sahibidir, doktrin ve sistem yaratcsdr. Yunus da byle bir tefekkrn ve sistemin insandr.
Yusuf Ziya NAN
III. BLM
NCE
NYASI
74
UTASAVVIF ve
TEFEKKR
O, hem derin bir mutasavvf, hem de derin bir dnrdr. Mehmet AYDIN
Yunus Emre, ok ynl bir insandr.
tasavvuf, bir hl ilmi olmasnn yan sra ayn zamanda bir fikir sistemidir. Yunus da bu sisteme bir tefekkr airi olarak tanmlamak doru olacaktr.
Yunus Emre, sufi bir airdir. Ama onu tek bana bu sfatla tanmlayamayz. nk
hem hl hem de fikir plannda bal bir sufidir. Bu bakmdan onu hem bir mutasavvf hem de Yunusun bir mutasavvf mtefekkir olarak dayand kaynak ise btn byk suflerde
olduu gibi slamn temel kaynaklardr. Bunlar da en bata Kuran- Kerim ve Hadis-i eriflerdir. Dikkatli bir gz onun iirlerini ya bir yetin veya hadis-i erifin meali ya da onlara iirlerine tasavvufi adan yaplm slam yorum metinleri olarak bakmak gerekir.
telmih suretiyle temas eden metinler olarak grmekte gecikmeyecektir. Dolaysyla onun btn Yunusun bir mtefekkir olarak yapt ey ise, bu temel anlaytan hareketle yaanabilir
bir ak felsefesi kurmu olmasdr. Bu felsefe meselenin teorik tartmalaryla uramak yerine
gndelik, pratik davranlar hayata geirmeyi gaye edinir. Baka bir ifadeyle yaanabilir bir nk ideal insanlar yetimeden ideal toplum da oluamaz. Yunusun yaad zamann olumsuz artlar hatrlanacak olursa byle bir hedefin ne kadar nemli olduu daha iyi anlalr. Yunusu bir tefekkr insan olarak burada farkl klan dier bir husus ise tasavvufa
ahlak modelidir. deal insan yetitirmeyi hedef alr. Uzun vadede ise ideal toplumu hedefler.
getirdii bu zel yorumu Trkeyle dile getirmek eklinde gerekletirdii zel sunumdur. Bu byk mrit, nsanolunun kh beer, kh mnevi tarafna bu sihirli sesiyle hitap bylece de, insan enerjisini btnyle harekete geirmeyi bilmitir.89 Bylece; tasavvuf, onda
89. Samiha Ayverdi, bide ahsiyetler, s. 49-50
ederek, kitleleri dnmeye, duymaya ve bilhassa kendi kendileriyle hesaplamaya sevk etmi,
75
iselletirilmi ve kiisel yorumlarla zenginletirilmi bir anlaya dntrmtr. Bylece o, Tpk Mevlna gibi kendi felsefesine, kendi prensiplerine bal, nev-i ahsna mnhasr bir mtefekkirdir. Tefekkrde de edebiyatta da zel okul sahibidir. 90 Yunus, bu zge tutumuyla tasavvufla gelien msamahl, insani ve ileri bir dnya
grn insanlara tebli etmitir. Bunu yaparken syledikleri sadece teoride kalan fikirler
olmad ve hayatta karl olan eyler olduu iin andaki insanlarn onu anlamas ve alglamas zor olmamtr. Baka bir syleyile o, tasavvuf teorisini bir felsefe olmaktan karp bir iman ve amel hline getirmitir.
dolu bir ada insanln nne bir yaama projesi olarak karmtr. Onun tesir gcn burada aramak gerekir.
Yunus, tasavvufu bu iman ve amel uuruyla yorumlayarak onu bunalm ve skntlarla
tasavvuf dncesi etrafnda sylemitir. Bu dnceyi kiisel yorumlaryla zenginletirmi, gzelletirmi, iman bilgi ve sanatla ahenkli bir tarzda birletirerek ondan yeni bir hayat ve insan gr karmtr. Onda airlikle dervilik bir aradadr. Fikirle kalp, aklla gnl ahenk ierisindedir. Fakat fikri unsuru duyugunun potasnda eritmeyi bildii iin hem gnle hem de karmza kar. zihne seslenir. Bu bakmdan biz onda sadece fikri olan aramayz. Fikir bile bir ruh gzelliinde
Bu bakmdan Yunus, hem bir suf hem bir tefekkr insan olarak ne sylediyse
90. M.Celal Doru, Trk Yurdu Yunus Emre zel says, s. 14
76
AININ
ANII
Yunus Emre, Anadoludaki Trk dn edebiyatnn ilk byk airidir. N. Sami BANARLI
LMAK
olumsuzluklara kar seslerini ykseltmeleri, eletiri yapmalar ama bununla da yetinmeyip toplumlularnn nnde bir k, bir rehber olarak onlara doru yolu gstermeli beklenir.
Aydnlardan alarnn tan olmalar, olup biten hadiseler karsnda tavr almalar,
kargaalklarla sosyal yapnn kt, birliin dald bir adr. Bu hengme ierisinde durum farkllklar derinletirmi ve ortaya bir atma kltr karmtr. Bu atma hem koparmas anlamnda toplumsal bir mesele hline gelmitir.
Bilindii gibi Yunusun yaad a, nce dardan gelen saldrlarla sonra iteki
toplumda adalet fikri kaybolmu, hukuk ortadan kalkm, gl zayf ezer hle gelmitir. Bu kiinin lhi olanla balarn koparmas eklinde ferd hem de bireylerin birbirleriyle balarn Yunus Emre, ann bu anlamda gerek bir tandr. Toplumun yaad sorunlarn
gereki bir gzlemcisidir. O, bu ayrln, farklln hem bireysel hem de toplumsal boyutuyla
ilgili olmutur. Tasavvufta birlik fikrinin temel bir fikir olduunu bilmekteyiz. Buna gre var kiinin, ayrl ortadan kaldrmak adna nce yeryzndeki her eyin Allahn eseri olduunu bilmesi gerekir:
olan her ey Ondan, Allahtan, gelmitir. Her eyi iten ve dtan kuatan Allahtr. Bu yzden
Yunus Emre gzn a bak iki cihan doludur Hak Sdk odna gmn yak ol ekere pinhndadur
nce kendi ilerindeki Allahla olan ayrl ortadan kaldrmay gerektirir. Yreinde bu sevgiyi filizlendiren kii, d leme baktnda da yine Hakkn yetlerini grecektir. Her ey Ondan olduuna gre bu varlklarla da olan ayrl gayrl kaldrma ihtiyac duyacaktr. Yunustaki birlik fikrini bu manada anlamak gerekir.
ki cihann Hakla dolu olduunun bilinmesi insanlar Hak rzasna uygun olarak
77
doan ktlkleri nereye koyacaz? Mesele gayet aktr. Bir sufnin gznde iyilikler Haktan, ktlkler ise insann cz iradelerinden kaynaklanr. yleyse insan sevmek kavramnn kapsam iine onu btn hlleriyle sevmek manas girmez. nsandaki kt hasletlerle mcadele ederek insann bu hllerden kurtulmasn gaye edinmek gerekir. Yani kiisel ve toplumsal bar iin birlik gerektirirken burada bu birliin gereklemesi fark bilinciyle mmkndr.
Yunusun dier varlklar birlik fikri iinde grme ve sevme bilinci ierisinde insanlardan
Bir suf iyi ve gzel olan daha da zenginletirmek, kt ve irkin olan ise ortadan kaldrmak iin mcadele eder. Tasavvufta kemalatn nefs mcadelesiyle ilgili oluu bundan deil midir? mcadelesini baaran kii toplumsal nefsin arzularyla savamay da hayatnn bir gayesi bilir. nk nefs, insann hayrl ve gzel olana deil kt olana ynelmesini ister. Dolaysyla nefis
Hayatta her ey zddyla kimdir. yiliin zdd ktlk, gzelliin ztt irkinliktir.
tam zdd davranlar yapmaktr. Bir ahlak olarak Yunusun insanlar sevme, onlara yardmc
Bu savan topla tfekle yaplmas gerekmez. Nefsin bu anlamdaki hastalklarn ilac,
olma, tatl dille konuma, gler yzle davranma, cahillikten uzak durma.. eklindeki ahlaki
tleri ite btn ktlklerin panzehiri olan davranlardr. Byle davranlarla hem bireysel ayrl douran problemlerin temeline inmeyi bilmi ve onlarn zmne ilikin en doru zmleri gstermi bir isimdir. Onun: Mal sahibi mlk sahibi Hani bunun ilk sahibi Mal da yalan mlk de yalan Var biraz da sen oyalan
hem de toplumsal iyileme ve slah gerekletirilecektir. Yunus, ann tan bir aydn olarak
drtl bile tek bana o ada serveti, gc elinde bulunduranlara kar ykseltilmi bir aydn
eletirisidir. Ama Yunus, bunu yaparken az nce de belirttiimiz gibi sadece sorunu tespit etmekle kalmyor, kiiyi dnmeye aryor ve zm de gsteriyor. Bu yzden Yunusu ann bir aydn gzyle de okumak gerekir. Eer bu tr bir okuma yaplrsa bu ada da Yunusun bu anlamdaki syleyilerinin sorunlarn tespit ve zmnde kl bir yol haritas zellikleri tar. Bu yzden benzer sorunlarla karlar. Kimi zaman Rahman sularnda yzer kimi zaman karanlk denizlerde... Biri saadetin dieri ise felaketin ifadesidir.
olaca aikrdr. nk bu sorunlar, belli bir aa zg sorunlar deildir. nsan her ada ayn
78
B U
R
SANMAZ
ZAN
Ben bir usanmaz ozanm
Derdim vardr inilerim Yunus EMRE
destandr. Onu maddi gerekelerle de olsa Hac Bekta kapsna gnderen duygu, alk ve ktlk ylnda ailesine hatta yaad kyn Halkna kar hissettii sorumluluk duygusudur. nk zamanda kylleri adna olduu anlalmaktadr.
Yunusun btn hayat, hakikati arama ve bulma yolunda uzun ve zahmetli bir yolculuun
kimi menkbelerden Hac Bektaa buday istemek iin gidiinin sadece ailesi adna deil ayn Yunus, o an artlarnda ylmadan, usanmadan ve asla umutsuzlua dmeden, gnler
sren zahmetli bir yolculuu gze alarak Hac Bekta Derghna varmtr. Ailesi ve toplumu adna hissettii bu sorumluluk duygusudur ki onu burada manevi bir nasiple de yz yze zenginlii grmtr. getirmi kendisine himmet teklif edilmitir. nk Hac Bekta, ulu nazaryla Yunustaki i Yunusun yoldan geri dnp himmete talip olduunu sylemesiyle onun asl yolculuu
balamtr. Bu yolculuk, budaylar kyne braktktan sonra Tabduk Emre kapsna gelmesiyle Uzun srecek bir seyr sluk yolculuu sz konusudur. Keml yolunda yrmek elbette zahmetlidir. Hikmetin yemileri hemen devirilmez. nce benlikten gemek, nefse ar gelen ileri yapmak, gnl saflatrmak iin ibadet ve taatla uramak, gnlk yaam bu ilkeler tevhide erimek gibi bir maksad olduu da dnlecek olursa zahmetin derecesi daha iyi anlalr. nk nefsi olgunlatrmak yolunda verilen sava, dnyann btn savalarndan daha zordur.
birlikte asl anlamn kazanmtr. Zira, Yunusun nnde artk sadece yollar deil yllar vardr.
erevesinde srdrmek kolay bir i deildir. Hele bu yolun niha hedefinin Hakk bulmak,
Derghta nefsine en ar gelen ileri yapt. Nefsinin fsltlaryla kimi zaman umutsuzlua
79
Zahmet ve nimet Yunus, bu nimete ulamak iin zahmetin btn safhlarn yaad.
dt. Olgunlamayaca endiesine kapld. Kimi zaman bir iee nazar ederek ald bilgelik diyerek olgunlama srecini sonunda tamamlad. Vakit tamam oldu. Dil zld ve iirler sylemeye balad.
dersiyle yeniden umutland. Gayretini artrd. Asla ylmad, usanmad. Ballar baln buldum
kiisel sava kazanm sra toplumsal sava kazanmaya gelmiti. O bakmdan Yunusu kimi
Onun usanmaz ozanl ise asl bu noktadan sonra gerekleti. nk, nefsiyle yapt
alg biimlerindeki gibi btn hayat boyunca kendi iiyle megul, kendi derdi iin inleyen, toplum ve hayat gerekleriyle ilgisini kesmi bir yoksul dervi olarak grmek hem Yunusu hem de tasavvufu anlamamak olur. Eer tasavvuf bu demek olsa idi Yunus Tabduk Derghndan ayrlmaz, btn mrn burada ibadet ve riyazt ile geirirdi.
gurbete gnderir. phesiz bu durum da dervilik eitimimin bir parasdr; ama ayn zamanda Yunusta da byle olmu, bu sreten sonra ilden ile, ardan ara giderek inand, iselletirdii hakikati insanlara anlatmtr.
Oysa sembolik olarak krk yl srd sylenen dervilik ilesinden sonra eyhi onu
o derviin artk tebli yapacak duruma geldiinin de bir gstergesidir. Nitekim bu durum
derde dnmtr. nk ann kendisinden bekledii bir dev vardr. Halk uyandrlmaya, bilgilendirilmeye muhtatr. nsanlar, karlatklar sorunlar yznden umutsuzdur. Umutsuzluk ise isel bir yaradr. Bu yaray hibir ekonomi ve siyaset teorisiyle zmek mmkn deildir. Bu yara ancak manevi bir tabibin iyiletirebilecei bir yaradr. Yunus da bu tabiplerden biri olarak kamil insan bakalarnn szsn da iinde duyar. kendinden beklenen grevi yerine getirdi. nk Abdurrahim Karakoun da dedii gibi Her Yunus Emre, bir usanmaz ozan olarak sorunlarn grnen yzne taklp kalmad.
Yunusun derdi bu noktadan sonra kiisel bir dert olmann tesinde toplumsal bir
Onlar ortaya karan asl sebeplerle ilgilendi. Temel sorun insann ftr deerlerini yitirmesi, kendini ve dolaysyla yaratcsn unutmasyd. yleyse bir hafza tazelemesi gerekiyordu. Bu da Yunus, bunu yapt. Doru olan doru bir biimde, gzel olan gzel bir biimde anlatt. insana kim olduunu, niin yaratldn, dnyada neden bulunduunu anlatmakla salanabilirdi. Onun syledikleri, iir olarak elbette son derece mkemmel rnlerdir. Ama onu ne
kendisi ne de seslendii kitle, bir air olarak grd. Anlatt hakikatlerden dolay onu bir Hak
dostu olarak kabul etti. Yunus da onlara Hakkn kullar olarak bakt. Her iki bak da ayn noktada birleince anlamak, anlatmak ve anlamak zor olmad. Kitab bilgilerle meselelere bakp zm arayanlarn aresiz kaldklar bir ortamda o szle iyiletirdi gnl yaralarn. Szle salad toplumsal birlii ve dirlii. Kardelik balarn byle kurdu. Bylece manen lmezler safna katld.
80
H Y
ANG
UNUS?
nk Yunusun kendine has zel bir tasavvuf paradigmas vardr. Hasan AKTA
Genel tasavvufi paradigmalarla Yunus anlalmaz;
tartmann konusu olmad. Halk onu kendileriyle mterek inanlara sahip Hak ve Halk dostu bir mutasavvf olarak benimsedi ve sevdi. Bu sevgi hi eksilmedi hatta artarak devam etti. lim adamlar, felsefeciler, sanatkrlar ve aydnlar nezdinde ise Yunusun alglan ve
Yunus, yaad zamandan gnmze kadar kimlii itibariyle Halk nezdinde asla bir
anlalma biimi byle olmad. Mesela onunla ilgili ilk makalelerden birini yazan Rza Tevfik
onu panteist, hurf, melm bir suf olarak deerlendirdi.91 Bu deerlendirmeler, sonraki zamanlarda daha da eitlendi. slam ve tasavvuf zemininin dna karlarak hmanist hatta Halkn ba kaldran devrimcisi, Tahsin Saraolu, laik hareketin ilk nderi, Sabahattin Eybolu Kitapsz, tapnmasz, trensiz, kblesiz bir inancn adam 92 olarak niteledi. sosyalist bir dnr olarak bile ele alnd. Mesela Onat Kutlar, onu proleterya, kol iisi,
biliyoruz. Ona hemen btn tarikatlar sahip kmtr. Bu tutumun en nemli sebebi de
Yunusun tarikat konusunda da tarih ierisinde farkl deerlendirmelerin yapld
Yunusun yaygn hreti ve tesir gcdr. Dolaysyla her tarikat onu kendi dairesi iine alarak gereine muhlif deildir ama kendisi herhangi bir tarikatn snrlar iine hapsedilecek bir isim deildir. Onun hmanist, mistik hatta devrimci bir kimlikle ele alnmasn da ayn adan
bu durumdan yararlanmak istemitir. Ama bilmekteyiz ki o tarikatlar st bir sufidir. Tarikat
deerlendirmek mmkndr. Mill Edebiyat devrinden itibaren gerek edebiyatta gerekse fikir
hayatmzda tutunabileceimiz tarih kkler aramak en nemli meselelerimizden biriydi. Yunus, zengin fikir dnyasyla bu anlamda hemen her dnce sahibinin sarld bir kk oldu. Dili,
91. Abdullah Uman, Rza Tevfikin Tekke ve Halk Edebiyatyla lgili Makaleleri, s. 33 vd. 92. Hareket dergisi, say 89 s. 45
81
slbu, sanat itibariyle ortak bir kanaatin olumas zor olmad ama fikirleri ynyle durum byle gereklemedi. Burada Mevlnann mehur fil tarifi hatrlanmaldr. Bu tarifteki gibi Eer Yunusa
btncl bir bak tarzyla bakmazsak, onu bir ya da birka iirinden hareketle yorumlarsak btncl olarak baktmzda bu iddialarn temelsiz kald hemen grlecektir.
btn bu farkl dnceleri hakl karacak ynler bulmak elbette mmkndr. Fakat, ona unlara katlmak elbette mmkndr: Yunus, kendine zg eylem ve sylemiyle elbette
bir Halk nderidir. Skntlarla dolu bir ada sadece kendi nefsinin sorunlaryla ilgilenmemi, kendiyle birlikte toplumuyla da bir dev bilinci ierisinde ilgilenmi, onlara bu sorunlardan kurtulu adna zm yollar gstermitir. Onun: Bunca varlk var iken Gitmez gnl darl
Ama bu onu sosyalist literatrdeki devrimcilikle bir ilgisinin olduunu gstermez. nk
beyti bile tek bana ayla ilgili misyonu asndan son derece nemli bir beyittir.
kaygs adalettir ve gelir eitliini ortadan kaldran maddeyi bytenler ve yceltenler deildir. Bu tr olumsuzluk inanlarn samimiyetle yaanmamasyla da ilgilidir. Yunus buna da dikkat eker: Mselmanlar zamane yatlu oldu
Hell yinmez haram kymetli oldu Okunan Kurana kulak tutulmaz eytanlar semrdi kuvvetl oldu
toplumun ne hle geldiinin bir gstergesidir.
eklindeki eletirileri bir snfsal kavgasnn resmi deil inanlarndan uzaklaan Yine inand dini ekil olarak deil de muhteva olarak ele almas onu dinin zahirine
bakan dindarlardan ayran bir zelliktir. Ama bu durum da onu din d bir erevede ele almay gerektirmez:
Bir kez gnl yktn ise Yetmi iki millet dahi
Bu kldn namaz deil Elin yzn yumaz deil Bu ve benzeri syleyiler, ideal Mslmanlk lsn verir. Deilse Yunusu ibadetleri
82
kmseyen biri durumuna getirmez. Onda ibadet de vardr, tren de, tapnma da Hele onu bir laik olarak betimlemek tam anlamyla bir garabettir. Tarihi ve tarih kiilikleri deerlendirirken deer llerimizin ne olaca son derece
nemlidir. Batc aydnlar, Trk-slam toplumunu laik, burjuva ve demokratik perspektiften incelemeyi bilimsellik saymaktadrlar. Solcular, meseleye snf atmas teorisinden yola milliyetilerimiz herkesi ve her eyi kavmi endielerle izah etmek istemektedirler. karak bakmakta, liberallerimiz, kiileri dnce zeminlerinin dna kararak incelemekte, Bu kavramlarla ilgili olarak yaplabilecek en kk ciddi bir inceleme Yunusun kimliini
ve yerini salkl olarak tespit etmeye yeter. Yunusu deerlendirebileceimiz zemin ise slam dncesidir. Onda herkes kendine gre farkl renkler bulabilir. Ama asl renge bakmadan bu renklerden yola karak yorum yapmak tutarl, objektif bir tutum olmayacaktr. Nasl bir kelimenin anlam hakknda hkm verirken kendi balam iinde onu ele almak gerekiyorsa Yunusu da kendi inan ve dnce balam iinde ele almak gerekir.
83
UNUSTA
B F
RLK
KR
Yunusu felsefi bir nokta-i nazardan telakki edersek onu Rza TEVFK
panteizm mesleine taraftar grrz.
Yunus Emreyi panteist olarak nitelendirmektedirler. Nitekim nl felsefecilerimizden Rza Tevfik de yaznn bana aldmz cmlesinde Yunusu felsefi bir nokta-i nazardan telakki edersek onu panteizm mesleine taraftar grrz. 93 demektedir.
slam toplumlarndaki dnce ve inan akmlarna Felsefi bir perspektiften bakanlar
akmlardan mlhem bir anlay olarak grenler iin Yunusun mesel u beytinde dile getirdii fikir ilk bakta bu tezi dorular niteliktedir:
Tasavvufu mstakil bir anlay olarak grmeyip Dou ve Batdaki kimi felsefi
Hak cihna toludur kimsene Hakk' bilmez An sen senden iste o senden ayru olmaz
olmad grlr. nk slam suflerinin bu konudaki fikirlerini panteizm kavramyla deil
Meseleye tasavvufun kendi anlam haritas ierisinde baktmzda ise durumun byle
vahdet-i vcut kavramyla aklayabiliriz. Bu iki kavram zahirde birlik fikrine yaptklar dayandklar esaslar birbirinden tamamen farkldr.
vurgu sebebiyle benzerlik tayabilirler. Fakat, iin znde her iki kavramn k noktalar, Zaman iinde ok ynl deerlendirmelere konu olacak lde zengin yorumlara
elverili Vahdet-i vcut kavramnn ksa ifadesi yledir: Allahtan baka gerek varlk yoktur. Var olan sadece Odur. (La mevcudu illallah) 94 Var olan sadece Allah olduu iin grdmz belirtileridir. Bir takm hayal ve glgelerdir. O, bu durumda eya olur, hayat olur, da olur. Klp olur, insan olur. Ama bunlar tek tek asla Allah olmazlar.95
93. Abdullah Uman, Rza Tevfikin Tekke ve Halk Edebiyat ile lgili Makaleleri, s.35 94. Mustafa Kara, slamda nan ve badet Ansiklopedisi, c. 4 s. 288 95. Nurettin Topu, Yunus Emre de Vahdet-i Vcut, Yunus Emre-Makalelerden Semeler, s.429
ve bildiimiz btn nesneler gerekte yok, fakat ona nisbetle vardrlar ve ekiller hlinde, Onun
84
Ben gizli bir hazine idim. Bilinmeyi diledim ve bu Halk yarattm. Onlar da beni benimle
Allah, bu teklik iinde iken dnyay, insanlar yaratmtr. Bundaki lahi hikmet de
tandlar96 eklindeki hadiste belirtilen durumdur. Dolaysyla artk Allah ve Onun esmasnn gerekir.
yeryzndeki tecellileri vardr. Dolayysa btn varla Mutlak Varlk btnl iinde bakmak Panteizme gre ise Tanr'nn evrenden ayr ve bamsz bir varl yoktur. Tanr doada,
nesnelerde, insan dnyasnda vardr. Her ey Tanr'dr. Dolaysyla bu alglamada Tanrnn, evrenin yahut insann kendisi olduunu savunulur. Baka bir ifadeyle panteizm, Vahdet-i vcut (varlk birlii fikri)deil vahdet-i mevcut (var olanlarn birlii)dir. Yani bu lemde her eyin Tanr olduu grdr. Btn varl Tanrda toplama dncesidir. Vahdet-i vcut Veya varlklarn toplamna Allah denilemez.97
anlaynda ise Evrendeki her ey Allahtandr ama hi biri onun kendisi yahut paras deildir. Bu tr yanlglara yol aan asl sebep ise tasavvufun Platonun dncelerinden doan
yahut byk ran suflerinden mlhem bir anlay olarak grlmesidir. Batl msteriklerin
slam tasavvufuna bakarken dtkleri bu temel yanllk bizim aratrmaclarmz da fazlasyla syleyen Kprl bile Yunusta Yunan ahlak sistemlerinin ve ranl sfilerin tesiri olduunu ananelerine ait zelliklerin olduunu sylemesidir.
etkilemi grnmektedir. Eserini tamamen ilm metotlarla ve nesnel olarak kaleme aldn sylemekten ekinmez.98 Tarafszlk adna yapt tek ey ise Yunusun dncesinde slam Oysa tasavvuf, bir slam yorumudur. Yunus da her eyden evvel tasavvuf dncesinin
nemli bir ismidir. Ayrca u da iyi bilinmelidir: Tasavvuftan her zaman ve her yerde ayn eyler anlalamamtr. Kimi tasavvufi mekteplerde, bahsedilen yabanc tesirler elbette ok olarak Snniakidenin esaslarna bal kalm, farkl dnce mekteplerinin tasavvufta fazladr. Ama ortada Snniakideye bal bir tasavvuf anlay da vardr. Bu anlay genel meydana getirdikleri sapmalardan uzak kalmay baarmtr. Biz Yunusu byle bir sufi olarak hakikat marifet eklinde ifade edilen drt kap anlay onda da hkim bir anlaytr. Yunusun
grmekteyiz. Ahmet Yesevide, Hac Bektata ve dier byk sufilerde grlen eriat-tarikatda bulunduu hl erevesinde syledikleri tek bana ele alndnda farkl yorumlara imkn veriyor olsa bile btncl bir bakla bakldnda o da dier byk sufiler gibi Snniakideye sonuna kadar bal kalm bir isimdir. Onun Trk Halk nezdindeki itibar bu mterek barna basmasndaki srr bu noktada aramak gerekir.
inantan kaynaklanmaktadr. Halkn, onu btn sfatlarnn tesinde Bizim Yunus diye
96. Buhari, Rikak, 38 97. Mehmet Demirci, Tasavvuf ve Tarikatlar, s. 142 98. M. Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar s. 261
85
M B
STK R
AR
slam dinine has mistisizmin adna tasavvuf denir. Mehmet DEMRC
Her din gibi slam dininde de bir mistisizm vardr.
akldan ok sezgiye deer veren her anlay mistik saylmtr. rnein Kabalaclk, Musevilik
Hemen her dinde ve felsefede mistik bir taraf vardr. nk bilgi edinme vastas olarak
iinde, Gnostisizm, Hristiyanlk iinde bir mistik harekettir. Yine Hristiyanln dna kan eitli mistik gruplar da byle anlrlar. Uzak douda Budizm'de Vajrayana, Hinduizm'de Hatta slamiyetten nceki Trklerde mistisizmin yaad bilinmektedir. Buna gre, mesela Dolaysyla tek gerek varlk o idi. Benzer bir durum eski Arap inanlarnda da vard. de Vedanta, Msrda skenderiye Eflatunculuu bu dinlerin mistik kollar kabul edilebilir. aman dinine inanan insanlar, evrende hibir ey yokken, bir tek varln olduuna inanrlard. Grld gibi mistik dnce insanla yat sayabileceimiz kadar kk ok gerilere
giden bir anlaytr. Fakat her din ve felsefedeki mistiklik ayn ey deildir. Dolaysyla doru sonulara ulamak iin slam mistiklii ile dier mistik sistemleri ve bilhassa Hristiyan ve Uzakdou mistisizmini birbirinden ayrmak gerekir. nk aralarnda ok temel farklar vardr. Dtan bakla grlen benzerlikten dolay arkiyat almalarndan beri tasavvuf da batl Bu farklar yle zetlenebilir: aratrmaclarca mistisizm olarak anlalm ve slam mutasavvflarna mistik ad verilmitir. Mistisizm, elbette insann ruhuna eilmesini tleyen, ruh ve beden altrmalar
sayesinde insana saadet ve huzur vadeden bir retidir. Ancak orada insann gidecei yer, varaca nokta bir yaratc deildir. nsan orada nirvanaya, yoklua, hilie vs. ular. slam tasavvufu ise insan bu seyir sayesinde yaratcya, Allaha ulatrr. Ve kalc bir huzur verir.
Mistisizmde meditasyon ya da trans hli kiiyi akl ve mantk dnyasndan uzaklatrp bir hayal alemine sokar. Yani akl gcn bir yana brakarak duyguyu n plana karr. Tasavvufta
86
ise Allahn varln, akl delillerin tmyle reddedilmez. Akln kullanma tavsiye edilir. Gnln ne karlmas akln iptali anlamna gelmez. Mistisizmde realiteden tamamen kopu sz konusudur. Tasavvufta ise realitenin i
yz kavranlmaya allr. Yaratlandan Yaradan fikrine ulamak esastr. nsanlar kendi i dnyalarnda ve evrelerinde Allahn varlna ait delilleri grdkten sonra, akl ve vicdanlaryla
bu arnn hak (doru) olduuna karar verirler. Ama bu hakikatleri i anlamlaryla yaamak tasavvufta esastr. Baka bir deyile mutasavvflarn temel dayana Kuran- Kerim, rnek maddi ve manevi anlamda yaamada rnek ve nder bir ahsiyettir. aldklar insan ise peygamberdir. nk peygamber mutlak hakikati kavramada, anlamada ve Mistisizm, akln kavrayamayaca hakikatler bulunduunu ve bunlarn ancak sezgi ve
ilhamla kavranabilecei iddiasna ramen son tahlilde yine akli bir sistem kurar. Tasavvufta ise bu mesele imanla temellendirilir.
kesen bir insanken bir mutasavvf tam aksine bir tutum sergiler. O batnyla bu kopuu yaarken
Mistik kiisel huzuru iin realiteden tamamen kopan, insanlarla ve hayatla ilikisini
zahirde Halk iindedir. Bu yzden gerek mutasavvflar Halk nazarnda ahlakyla, imanyla mistisizm pasif; tasavvuf ise aktif bir anlayn addr.
ve ihlsyla rnek alnan, kendilerine bu yzden deer verilen sekin kiilerdir. Dolaysyla Yine tasavvufta kurallar ilkeler ve metotlar vardr. Mistiklikte ise kuralszlk ve
metotsuzluk hakimdr. Kiinin yetenek ve doasnn bu ie elverili olmas yeter kabul edilir. Ayrca zel bir gayrete ve almaya gerek yoktur. Tasavvufta ise yetenek temel koullardan biri olmakla beraber bununla birlikte bir rehbere teslimiyet, belli dersler, uygulamalar, adap ve erkna uymak gerekir.
insan ruhundaki mistik eilimlere cevap veren bir sistemdir. Yine Hristiyanlk kaynakl
Mitsizim, akln rn olan felsefenin rn iken tasavvuf vahye dayal slam dininin
mistisizmde ruhbanlk esasken slam kaynakl tasavvufta byle bir durum yoktur. Mesel, realiteden kap mnzevilie snan bir Hristiyan mistik evlenmeyerek ftri yapsna aykr davranrken bir mutasavvfta bu durum grlmez. Bu kavramsal karkln kimi hakl sebepleri de aslnda yok deildir. nk douu
ve kayna itibariyle tamamen Kuran ve snnet ilkelerine gre disipline edilen tasavvuf zaman iinde aman, Hint, ran ve Eski Yunan mistisizminin bilhassa Yeni Eflatuncu Platonisin tesirine ak olmutur. Fakat byk mutasavvflarn hepsi bu etkiyi tasavvuftan uzak tutmaya almlar; ya da yabanc tesirleri kendi bnyelerinde eritmeyi baarmlardr. Fakat bu etkileri Snn-slam temellerinden sapmalar gstermitir. Yine Anadolu corafyas Trk-slam yurdu yaplrken Snnimutasavvflar Kuran ve snnete dayal bir tasavvuf ahlak nereder, insanlar bnyesine tayan tasavvufi zmreler de olmu, bylece bu disiplin bu tr insanlar eliyle
bu ilkeler etrafnda birletirmeye alrken bu d etkilerle ekillenmi mutasavvf gruplar,
87
Batnler, Haricler vb. ayrlk, iman deerleri dejenerasyona uratan roller stlenmitir. Yani tasavvufun tarihi boyunca mspet ve menfi kutuplar hep var olmutur. Ama menfilere bakp sufileri batni izgide olan insanlar olarak grmek doru deildir. onlardan hareketle slam tasavvufunu Dou ve Bat mistisizminin etkisinde olumu, btn Meselenin byle anlalmasnda tasavvufun meneleri ile ilgili olarak ilk megul
olanlarn msteriklerin olmas dolaysyla onlar slam hakkndaki nyarglar ve bilgisizlikleri
slam tasavvufunun Dou ve Bat mistisizminden doduu kanaatini glendirmitir.99 slam toplumlarnda da tasavvuf aleyhtar olanlar, oryantalistlerin yorumlarna dayal hareket btn bu tesirler slamn kendi kaynaklar (Kuran ve snnet) iinde asimile edilmitir. Bu tasavvufunun bulunduu muhakkaktr. 100 etmilerdir. Ama slam tasavvufu iinde sz geen yabanc tesirleri bulunmakla birlikte asimilasyon ve kaynatrma iinin her zaman baarl olduu sylenemez ama ortada bir slam Dolaysyla Yunus Emre gibi mutasavvflar da menfilerinden ayrmak, onu incelerken
ondaki Kuran ve Snnete ball grmek gerekir. Bu yaplmad takdirde Yunusu anlamak gibi bir ama asla gereklemez. Bu noktada son sz olarak olsa olsa u sylenebilir. Her din ve felsefe gibi slamda
da bir mistisizm vardr. Ve bunun ad tasavvuftur.101 Ya da mistik szyle mutasavvflar kastediliyorsa Yunus Emre bir mistiktir.
99. Erol Gngr, slam Tasavvufunun Meseleleri, s. 41 100. Erol Gngr, slam Tasavvufunun Meseleleri, s 42 101. Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi s. 10
88
S S
UFCE
EVMEK
Yunus, evrensel anlamda, klasik hmanizmann en byk dnr ve airlerinden biridir. T. Sait HALMAN
olan hmanizm dncesi, vurgulad bu temel ilkesinden dolay olduka cazip ve tasavvufla Meseleye byle bakanlar iin Yunus Emre de Hmanist bir air veya dnr olarak kabul edilmitir. Talat Hlmann u cmleleri bu bak tarzn zetler niteliktedir: Yunus, evrensel anlamda klasik hmanizmin en byk dnr airlerinden biridir. 102
Szlk anlamna bakldnda "insancllk", "insan sevgisi" olarak zetlenebilecek
bir ayniyet iinde bir dnce olarak grlebilir. nk tasavvufta da asl mesele insandr.
Hmanist olarak grmek de ayn yanlgnn rndr. Bu kavramn dou, gelime srelerini doru incelemeyenler ve uygulamalarna ciddiyetle bakamayanlar iin hmanizm sadece szlk anlamyla nemli olmutur. Kavrama bu ekilde bakldnda ise kar klacak bir durum yoktur. nk hmanizm, kelime anlamyla nsan deerlerinin sevgiyle, saygyla Durum byle olunca da insan sevgisini terennm eden Yunusu hmanist olarak grmek ok doaldr. yceltilmesi103 yahut en yksek deeri insana vererek onu sevme biiminde anlalmaktadr.
Yunusun panteist oluu hangi dnsel yanlg ile ilgiliyse onu Batl anlamda bir
nk hmanizmin sanld gibi insan sevgisi eklinde tek bir tanm yoktur. Felsefede, Hristiyanlk dncesinde, sosyolojide ve edebiyatta bu kavram ok farkl anlamlara gelmektedir.
Bu tr toptanc bir yaklamn ise meselinin izah iin yeterli olamayaca ortadadr.
Osmanlcasyla syleyecek olursak Muhabbet-i nsaniye mezhebi , nsana sayg gsterilmesiyle gnen salanmas gerektiini savunan bireyci Rnesans lks.."104
102. Talat Hlman, Milli Kltr Yunus Emre zel says, s. 24 103. Talat Hlman, a.g.e. s. 24 104. Orhan Hanerliolu, Felsefe Ansiklopedisi, c.3 s. 106
Mesela Bir felsefe szlnde hmanizm u ekilde tanmlanmaktadr: " insancllk, Hristiyan dncesinde
89
ise sa'y salt bir insan olarak kabul etmek Dini dnceye alternatif olma, din ve Tanr fikrini reddetme105 Bu tanmlamada da grld gibi kavramn szlk anlamndan ve Felsefi
muhtevasndan ok Hristiyanlk dncesi ierisinde kazand anlam nemlidir. nk yola karak Batl bir perspektiften deil, tasavvuf adan aklamak gerekir. Meseleye byle nemli farkllklar olduu grlecektir. Bunlar yle zetlemek mmkndr:
Yunus, bir Hristiyan mistii deil bir slam sufsidir. Ona ait kavramlar da srf bir benzerlikten bakldnda ise Hmanizmle Yunustaki tasavvufi perspektifli sevgi felsefesi arasnda ok Hmanizm, beeri kaynakl, tasavvuf ise dine dayal olmas dolaysyla lahi kaynakl
bir anlaytr. Hmanizm, sadece akla dayal olarak hareket eden felsefecilerin, sosyologlarn, psikologlarn tanmladklar bir anlaytr. Tasavvuf ise var olan ilahi bilgiyi ve gereklii Kuran ve snnete gre yorumlamaya alan mutasavvflarn dnce ve anlay tarzdr.
Tanr fikri, olduka bilinli bir ekilde darda braklr. Ve insan kinatn merkezine oturtulur. Tasavvuf ta ise lahi kaynakl bir insan sevgisi vardr. Tanr, esas ve asl olan hakikattir.106 Bilhassa Dante tarifli hmanizmde insanlar Hristiyan olanlar ve olmayanlar diye ikiye
Hmanizmde insan Tanrdan kopuk olarak ele alnr, bu anlamda sevilip yceltilir. Yani
ayrlr. Dolaysyla insan tanmna sadece Hristiyanlar girer. Hristiyan olmayanlara asl sevgi bir koul vardr. Hmanist insan deil kendince tanmlad insan sever. Tasavvufta ise insan
ve hogryle baklmaz. Hristiyanlar, efendi dierleri kle kabul edilir. Yani insan sevmede her koulda ve her hliyle sevilir. nsana Kurandaki eref-i mahlukat anlay erevesinde
baklr. Hibir snf, rk, din, dil, stat ayrm yaplmaz. Btn insanlar Allahn yaratt birer varlk olduklar iin deerlidir. Yani insanlk, kendi iinde Allahtan bamsz bir ycelik tayor deildir. Felsefi olarak hmanizm bir ara deildir, bir amatr ve bu ama iin ne gibi bir k
noktas belirlemek gerektii net olarak belli deildir. Oysa Tasavvuf ta insan sevgisi bir vastadr, asl ama Allahta birlie ve btnle ulamaktr. Hmanizm, say sadece insan olarak grr. Peygamber olarak kabul etmez. Zira onu
peygamber olarak kabul etmek tanr fikrini red etmeyi gerektirecektir. Tasavvufta ise Hz. sa da bir peygamberdir. Btn peygamberler gibi o da sevgi ve hrmete layk bir elidir. Hmanizmde insan lahi olandan soyutlayarak yceltmek insan egosunu, hayvani
tarafn, bedene bal igdleri, ksaca nefsini azgnlatrmak ve ilahlatrmak iken, tasavvufta bir hrriyet ve bamszla kavuturmak esastr.
hadise nefsi slah etmek, insan nefsin tutsaklndan kurtarmak, sadece Allaha kul ederek tam Bu aklamalarn nda Yunus Emre iin batl anlamda bir hmanist demek elbette
mmkn deildir. O, bu anlamda bir hmanist deil mutasavvftr. O'nun "yaratlmlar

105. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, c. 4 Hmanizm maddesi s. 285 106. A. Turan Alkan, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi Say 46 Aralk 2003
90
yaratandan tr sevmek" msra bu konudaki iddialar iin yeterli bir cevaptr. Dolaysyla
Yunus Emrenin hmanizmasnn kaynan baka yerlerde aramak manaszdr. Onda grlen milletinin deer hkmlerine dayanmaktadr .107
bu insan sevgisi tamamyla slam dininin esaslarna ve bunu en iyi ekilde tatbik eden Trk Ama yine de kimi nyarglara engel olmak adna syleyelim. Hmanizm, insan
insan olduu ve Allahn en sekin yarat olarak sevmek eklinde batl muhtevasndan arndrarakkullanyorsak Yunus hmanisttir. 108
107. Faruk Kadri Timurta, Yunus Emre zerine Notlar, Trk edebiyat c.1. s.5 108. Beir Ayvazolu, Gelenein Direnii, s. 188
91
B G
R
NLE
RMEK
Gnl, geree ulamakta yol gstericidir. Akl duygu bilgisinin; gnl irfann kaynadr. Muammer YILMAZ
Bu yzden Yunusun iirlerinde gnle ok nem verilir. nk gnl Hakkn tecellilerinin
nsan, insan olma manasn gnlnde tar, maddi varlyla deil gnlyle insan olur.
aynasdr. Nazargah- ilahidir. Beytullahtr. Gnl Hak yolcusunun varaca, zirvesinde deeri en byk olan Tur Dadr.109 Gnl m ye Kabe mi ye Ayt bana akl eren Gnl yedrr zir kim Gnldedir dost dura
Zmrd- Ankann yuvasn yapt Kaf Da,, dalarn en k, lkin Allahn yannda
yzden gnl krmak, incitmek son derece byk bir yanltr. Gnl alabn taht alab gnle bakt ki cihan bedbaht Bir gnl ykar ise
Kbe, sonuta maddi bir yapdr, bir semboldr. Dolaysyla asl Kbe gnldr. Bu
incitme meselesinde ok titiz olmak gerekmektedir:
stelik bir sra gibi olan gnl krldnda eski hlini alamaz. Bu bakmdan gnl
109. Muammer Ylmaz, Yunus Emrede Gnl, Milli Kltr, say 80, s. 104
92
Sakngl yrin gnln sradr smayasn Sra sndktan geri btn olas deil
nk ibadetler Allaha yakn olmay salayan davranlardr. Gnl kran istedii kadar olmayacaktr:
Eer bir kii gnl ykmsa onun ibadetlerinin de Tanr katnda bir deeri olamaz.
namaz klsa, istedii kadar Hacca gitse bile bu temel yanl yapmsa bunlarn hibir kymeti Ak sakall pir koca Bilmez hli nice Emek yemesin hacca Bir gnl ykar ise .
Bir kez gnl yktn ise Yetmi iki millet dahi
Bu kldn namaz deil Elin yzn yumaz deil nsan, yeryzne Allahn hlifesi olarak gnderilmitir. Grevi gnl ykmak deil
tam tersine gnl yapmak olmaldr. Ben gelmedim davi iin Benim iim sevi iin Dostun evi gnllerdir
Gnller yapmaya geldim gnller yapmak ifadesi bu sevginin anlam alannn ne denli geni olduunun da
bir ifadesi olarak dikkat ekicidir. Btn insanlar bir gnln sahibi olduklarna gre burada
yakn akraba, arkada, millet kavramlar birdenbire btn insanlk eklinde bir genilemeye
uramaktadr. Byle olmas da yaradln bir gereidir. nk Allah her cana nazar klmtr.
yleyse herkese hatta sadece insanlara deil btn varlklara bir gz ile bakmak gerekir. Birlik iinde olmak byle salanabilir. Birlik ise beraberinde dirlik i getirir. Biz, bunu dirilik olarak da anlayabiliriz. Bylece diri olan; nefes alp veren, oturup kalkan deil; yreiyle var olan, yreiyle yaayan kiidir.
tefrika, kin ve dmanlkt. Ama Yunusun sevgi ars Anadoluyu da aan evrensel bir sese
Yunusun bu msralar syledii ada Anadoludaki en mhim problem; kargaa,
dnr. Btn varlklar kapsar. Tpk gne rneinde olduu gibi... Allahn bir rahmet tecellisi olarak karanl datmak, canllarn varlklarn srdrebilmek iin ihtiya duyduklar da ite byledir. Herkes ve her ey iindir. gne, Doulu, Batl; insan, bitki ayrm yapmadan klarn hepsi iin yeryzne salar. Sevgi
93
A A
K
HLKISI
Yunus, yreindeki ak ve evk ile yalnz Allah deil, Allahn birer ismine mazhar olan Samiha AYVERD
btn yaradlmlar da sevmitir.
tek msrasnda zetlemek mmkndr. Bu msra, sevelim, sevilelim msrasdr. Bunun da 54. yetidir.
Bir ak ahlaks olarak tanmlayabileceimiz Yunus Emrenin btn iirlerini bir
dayana, k noktas ise Maide Suresinin Allah onlar sever, onlar da Allah sever eklindeki Buradan hareketle unu sylemek gerekir. Sevmek ve sevilmek, Allahn vasfdr.
Sevginin sebebi ise gzelliktir. Gerek gzellik ise Allaha aittir. Allah, gzeldir ve gzeli sever eklindeki hadisi erifi tasavvuf adan yorumlayan mutasavvflara gre Allah, kendi gzelliini ak vardr. tem iin kinat yaratmtr. Buna gre lemin yaratlma sebebi sevgidir. Yani Ol emrinde Bu sevginin boyutlarna snr izmek ise imknszdr. nk bu sevgi evrensel bir
prensip olarak ortaya kmtr. Allahtan zuhur etmi ve btn kinatn yaratlmasna sebep olmutur. Dolaysyla btn varlklar, bu lahi cevheri zlerinde tamaktadrlar. Hepsi, esmnn tecellileridir.
esasn tekil eder ama hadise burada bitmez. Yaratlmlar Yaradandan z tadklar ve Onun eseri olduklar iin kinatta mevcut her eyin sevilmesi de imann kemali asndan gerekli hle nsan, bu sevgi yla karanlklar aydnla evirerek mutlu ve bar dolu bir dnya kurabilir.
Durum byle olunca, en bata iman, ancak sevgiyle kemale erebilir. Bu, inanmann
gelir. Bylece, Yaradan sevmek ve Ona kavumak, ancak yaradlanlar sevmekle gerekleebilir. nsan, ilhi zle birlikte eytani ve hayvani bir potansiyele de sahip bir varlktr. lahi
taraf onu melekler katna ykseltirken, eytani taraf hayvanlardan da daha aa bir seviyeye
94
drmektedir. te ak, en bata insann kinat ierisinde bu duru noktasn belirlemesi asndan nem tamaktadr. lahi referansl ak, insan hamlktan, ilikten kurtarp olgunluk derecesine getirirken
bu aktan yoksunluk onun insan olmaktan uzaklatrmaktadr. te insann nce kendisine, sonra dier insanlara ve btn varlklara kar zulmnn temelinde bu haml, ilii, akszl yatmaktadr.
Bu, ona bir taraftan dnyada bulunuunun anlamn kazandrrken bir yandan da sorumluluk yaratl gayesine uygun olarak teekkl eder. Menfi hareketler ierisinde olmaz. Kendiyle ve
Seven insan, en bata inanl insandr. Yaratcsyla samimi bir mnasebet hlindedir.
ykler. Bylesi bir donanm ierisinde olan insan, ykc deil yapc olur. ahsiyet ve karakteri, evresiyle barktr, bar hlindedir. Btn yaratlmlara ayn gz ile ve sevgiyle bakar. Her bir iei soldurmas dnlemez.
varlkta ilahi gzellii temaa eder. Byle olunca bir insan ldrmesi, bir ehri yakp ykmas, Sevgisiz insan ise, en bata kendisiyle kavgaldr. Bu huzursuzluk onu anarinin
kucana iter. Bylece sevgisiz insan, Hakk ve Halk edilmi olanlar unutur. Doru ve gzel
olana kar sava aar. Huzur ve skn byle bir insann dnyasna ok uzak kavramlar hline gelir. Yeryzne geliinin hikmetlerine yabanc der. Dzeni deil kargaay, adaleti deil zulm seer. Gl koklamaktan deil kan dkmekten zevk alr. Masumlarn l yrek telini amaz. Gzyan bilmez. Hikmetten yoksundur.
titretmez. nk kalbi, kuru ve orak bir tarlaya dnmtr. Onun iinde sevgi iekleri te Yunusu hem anda hem de sonraki alarda nemli klan zellii, sevgiyi
dnce dnyasnn asl meselesi yapmasdr. O, sevgisizliin hkm srd karanlk bir adalar Hz. Mevlna, Hac Bayram Veli gibi dier sevgi kahramanlaryla birlikte insanlar sevgiye ard. Bir gnl doktoru oldu. Onun sevgi alayan msralar arsnn ulat her
ada yaad. Mool ve Hal seferleriyle her trl zulmle, ktlkle yzyze gelen bir ada,
insan akla tantrd. Akla yani, kendisiyle ve yaratcsyla Bylece, yeni bir toplum, yeni bir insan yaps kuruldu. Cihana adalet, bilgi ve sevgi klarn salan Osmanl, Yunus ve onun gibi sevgi erenlerinin abalaryla kuruldu.
amzda insanolu yine Dmanmz kindir bizim diyen sesi zlyor. Bu, Yunusun sesidir. Yetmi iki millete bir gz ile bakan bir ermiin sesidir. O, bize yalnzca mcerred Allah sevgisini retmedi. Zira Hakk sevmek yaratlmlar sevmekten geiyordu. Bu yzden sevgi
Savalarn, adaletsizliklerin, hrriyetsizliklerin ve sevgisizliklerin egemen olduu
emsiyesi altna btn varlklar girdi. En bata da insan. Zira, asl sevgiye muhta olan oydu. te yandan sevgi, onda kuru bir teori olmad. Bu anlay bir inan hline getirip yaayarak gnlk hayatnn bir gereine dntrd.
95
bulduktan sonra ise insan olmann yce sorumluluuyla nefsi olan her eyden uzaklaacak bar
nsan, bugn de kendini aryor. nk kendini bulunca Hakk bulacak, Onu
ve muhabbet dolu bir vakte erecektir. Ama sevgi, seviyorum demekle olmuyor. Bunun iin her birimizin bizi ak ocanda kemale ulatracak birer Tabduk Emreye ihtiyacmz var. Bu sadece kuru bilgileri renmekle gerekleecek bir ey deil. Bir kalbimizin olduunun farkna
varmamza bal her ey. O kalp ki, marifetullahn tecelli mekndr. O saraydaki padiah Hak Hak ki bizim hayrmz, kurtuluumuzu isteyendir. Bizi kendisine hlife klandr.
olursa, gayr sevgilere ve ilgilere ihtiya kalmayacak, bize hkmeden sadece Hak olacaktr. O yleyse, sevmeyi iman coku derecesinde yaamak, mmin olmay ak eri
manasnda idrak etmek, sevmeyi ve sevilmeyi bir hayat gr hline getirmek cehdini
gstermemiz gerekiyor. Yunus, msralaryla bu an da bir ak hocasdr. Muhabbet rehberidir. Sevgi elisidir. Hem Hakka hem de dorulua, iyilie ve gzellie, bu deerlerin hkim olduu bir dnyaya ulamak konusunda yol gsteren bir uyarcdr.
96
ASAVVUF ve
Y E
UNUS
MRE
savunmaktadr. Onda tasavvuf kaos iindeki bir toplumda kozmoza varan bir yoldur. . Hakk BALTACIOLU
Yunus, airden ok bir filozof bir ahlak idi. Dncelerini tasavvufa dayanarak
sistemleri fayda verebilirler. Yunusu anlama imkn bulabileceimiz zemin slam tasavvufu ve bu anlay erevesinde ina edilmi olan Trk kltrdr. Yunus, byle bir kltrn insan olarak tasavvufu bir hayat anlay olarak benimsedi.
Yunusu bilmek, tanmak ve anlamak iin bize ne panetizm ne de benzeri dnme
Zulmlerle dolu bir ada onu insanlara bir kurtulu projesi olarak sundu. Dolaysyla Yunus Emre her eyden evvel tasavvuf dncesinin adamdr.110 Onun her msra bal olduu bakanlar bile ayn tespiti yaparlar:
inancn yorumu, aklamas, iir diliyle ifadesi eklindedir. Yunus'a sadece ahlak gzyle "Yunus'un nerettii ahlak, evvela herkesi Kur'an ve Hadise balanmaya, er' esaslara,
en ufak teferruatna kadar riayete davet eder. nk tarikatn esas eriattr. Buna riayet etmeyenler iin ebedi azap ve tehdit vardr".111 Yunus Emrenin iirlerinde de bu durum zaten belirtilmektedir: Evvel kap eriat emri nehyi bildirir
Yuya gnahlarn her bir Kur'an hecesi beytiyle balayan iir, Yunus'un temel dncesinin ilk ve en nemli kaynan aklar.
Kii Mslmanlk binasna eriat kapsndan girecektir. Kur'an'la renilen emir ve yasaklarla gnahlardan, yanllardan uzak bir hayat yaayacaktr.
110. Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 9 111. M. Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s.258
97
kendinden ortaya bir ey koyan deil, Kur'an'dan haber veren, onu aklayan kiidir. Yunus Peygamberimiz iin de bu balamda yle der: Sen hak peygambersin seksiz gmansz Sana uymayanlar gider imansz
kinci ana kaynak Peygamber'dir ve O'na da uyulmas gerekir. Zira peygamber,
deildir. iirinde slam'n pratie geirilmesi gereken kurallaryla ilgili tespitler yani ahlaki
Yunus'un dnce dnyasnda olay, kiisel balamda inanma ve ibadet etmeyle snrl
ilkeler de vardr. Bunlarn ou yine yet ve hadislerin yorumu eklindedir. Yalan sylememek, sabrl olmak, insanlarla iyi geinmek, gnl krmamak, kanaat, cmertlik, yardmseverlik. kiiye teklif edilen olumlu davranlardr. Yaramazdr buhl hased Kibar mbarizdir gayet Kkn kaz yabana at
Fari olur ey gam-gzar Ey dostunu dman tutan Gybet yalan sz syleme Onda yeri dar olur . Bunda gammazlk eyleyen
Gelin tank olalm kolayn tutalm Sevelim sevilelim
Dnya kimseye kalmaz Ne versen elin ile
ol varr senin ile msralarnda ifadesini bulan davranlar bu balamdaki iirlerin rnekleri arasndadr.
Bu hedeflerin gereklemesi ise kiinin bir eitimcinin eitimi altnda nefsini eitmesine ile mmkndr. Bu terbiye de bir tarikat iinde kazanlr:
baldr. Zira hedefe ulamada en byk engel nefstir. Onun eitimi de ancak manevi terbiye
98
kincisi tarikat kullua bel balaya Yolu doru varan yarglaya hocas
Nefsini eitmi, gnln her trl kirden, pastan, gnahtan geici heveslerden, kinden, fkeden arndrm ve buraya Allah sevgisini yerletirmi olanlarn kalp gz alr. nsan- kmil olmann addr bu. ncs marifet can gnl gzn aar Bu mana saraynn Ara dein ycesi
Manevi eitimin sonunda gerekleen hedef, kiinin gnl gznn almasdr.
olabileceimiz kiidir. Kendi problemlerini yendii gibi yaad toplum iinde de artk rnek bakarak, bu rneklerin iratlaryla ayn hedeflere varma imknna kavuur. Bylece kul olma
Bu noktadaki bir insan, slah olmu, eitilmi, elinden, dilinden, gnlnden emin
bir kiidir. Gzelliin, doruluun, mkemmelliin timsalidir. Toplum bu tr rneklere sorumluluunu yerine getiren bu tr kiiler, kiisel olgunlukta daha ileri noktalara gitmenin amac gerekleir.
yollarna ynelebilirler. Sonuta kii. Marifet kapsndan Hakikat'e ulam olur. Ve yaratl Yunus'un dnce ufuklar, bylesine geni bir anlam haritas bulunan tasavvuf
dncesi iinde ele alndnda daha doru tespitlere ulamak mmkn olacaktr. Bu yaplmad takdirde herkese gre deien bir Yunus portresi ortaya kacaktr ki bunun da Bizim Yunus ak ahlaks Yunusla bir alkasnn olmayaca aikrdr.
99
BD
U
NYANIN
ESEL
Vel bizim mrmz bir tez pazara benzer
Bu dnyann meseli bir ulu ara benzer
Yunus EMRE
en nemli sebebi insann dnya ile ilikilerinde yaad gaflet hlidir. Gafletten uyanmak ise hakikati idrak noktasnda ilk admdr. Tasavvuf, terbiyeyi amalayan bir anlay olarak bu durum farkl olan iki yzdr: karsnda insan uyank olmaya arr. Bu uyarnn temel amac ise dnyann birbirinden
Yunus Emrenin iirlerinde dnya ile ilgili iirler epey bir yekn tutar. Bu durumun
Bu dnyann meseli bir ulu ara benzer
Veli bizim mrmz bir tez pazara benzer Bu arn evvel tad ehd ekerden irin Ahr acs gr ol zehr-i mara benzer
bir yzdr. Bu bakmdan ekicidir, gzeldir, insana ho gelir. nsan, dnyaya bu ekilde bir muhabbet beslediinde kendisini hi lmeyecekmi gibi grr. Bu zaaf onu dnya bataklna Kiinin kendi nefsine ve evresine kar yapt zulmlerin asl sebebi insann bu tutumudur.
nsan, ounlukla dnyann grnen yzne bakar. nk bu yz ekerden irin
eker. lm fikriyle yeni bir hayata geeceini unutarak her eyi dnya adna yapmaya alr. Burada Yunusun yaad an olaylarn da hatrlamak gerekir. O adaki saltanat
kavgalar, lmler, zulmler, dmanlklar elbette dnya tuzana denlerin yapabilecekleri sorununa bir eletiri getirmekte ve insanlar ikaz etmektedir. Yunus Emreyi bu konularda bir uyarc air olarak grmek gerekir. O, her eyden nce dnya hayatn bir mesel yani gerek olmayan bir hayat olarak niteler. Dolaysyla bu dnya yalan dnya dr.
100
ilerdir. Yani Yunus Emre, dnya konusundaki tavryla ayn zamanda ann en nemli
Yr, yr yalan dnya; Yalan dnya deil misin Byle bir dnyada kiinin zulm ve ktlk zere bir hayat srmesi elbette doru
deildir. Bu ktlklerinden de eline zaten hibir ey gemeyecek stelik yaptklarnn hesabn ahrette vermek durumunda kalacaktr. Yunusun dnyay byle alglay aslnda konuyla ilgili ayetlerin yorumu niteliindedir:
Dnya hayat ancak bir oyun ve oyalamadr. 112 Bu dnya hayat bir elence ve oyundan dnyann bu yzn grerek ona aldanmamal ve tuzaklarna dmemelidir.
baka bir ey deildir. Ahiret yurdu ise phesiz gerek hayatn t kendisidir. 113 yleyse insan, Yunusun bir sufi air olarak dnyaya byle baknda elbette baka sebepler de vardr.
Bir sufi iin nemli olan gnln muhabbete amasdr. te dnya sevgisi buna engel olur esastr.
ve kiinin kemal yolundaki yolculuu sekteye urar. Bu bakmdan tasavvufta terk-i dnya Fakat Yunusun bu ikaz bir lokma, bir hrka eklinde anlalmaldr. nk asrlar
boyunca bu kavramn kimi evrelerce bu ekilde anlaldn bilmekteyiz. Bu durumun slam
toplumlarnda olumsuz sonular dourmutur. nk eer dnya terk edilecek bir yer olsayd buraya gnderilmemizin bir anlam olmazd. Oysa dnyada olmann bir anlam hem de nemli Bu da dnyada yaratl amacmza uygun olarak yaamak demektir. bir anlam var. Yunus bunu taat klmak eklinde zetliyor. Taat klmak yani kulluk etmek Dnya, slam anlaynda bir imtihan yeridir. Kii dnyann geici bir yurt olduunu
bilecek, onun grnne aldanmayacak ve burada bir bilin hlinde yaayacaktr. Taat klmak ise ilk anda akla gelen ibadetlerin ok tesinde anlalmas gereken bir kavramdr. Dnyada adaleti, eitlii, kardelii salamak, iyi ve gzel olan yaygnlatrmak, kt ve irkin olana mani olmak gibi davranlarn hepsi dnyada yapmamz gereken davranlardr. Kii bu bilin hlinde ise terk-i dnyay insann gnlyle dnya arasndaki bir mesele
olarak grmek gerekiyor. Kii gnln dnya muhabbetine kaptrmad srece ortada bir gibi Dervilik yamal hrka giymek deil midir? Temiz ol da istersen ipekten elbise giy. Esas
sorun yoktur. Btn mesele gnldedir. Eer gnl dervi eylenmise eyh Sadinin dedii dervilik budur. 114 Yani dnya insan byle bir durumda tutsak edemez. yleyse burada sorun, bir denge sorunudur. Terk edilmesi gereken dnya deil dnya perestliktir. Yunus bu konuda da bizleri uyarr:
112. Enam Suresi, ayet 32 113. Ankebut Suresi ayet 64 114. Mustafa Kara, Tasavvufta Dnyaya Bak, slam Drgisi say 86 s. 13
101
Gaflete verme izini dnya perestlik eyleyip
Grememi bu dnyaya iyi yavuz gelen gider nsan dnya perest olduu zaman, snav batan kaybeder. Ahiret bilincini yitirir.
Dnya, ahretle birlikte alglanmas gereken bir kavramdr. Bu alg salandnda bir dervi meselesi hline gelecektir.
de sosyal hayatn iinde olacak, kalpleri imar hareketinin yannda dnyay da imar onun asl
102
E E B G
CEL RE LEM R
Ne gam bunda bana bin kez lrsem Yunus EMRE
Anda lm olmaz lmezem ayruk
nk dnya bir meseldir ama lm bir gerektir. stelik korkularla, bilinmezliklere dolu bir
Yunus Emrenin iirlerinde lm kavram hayat kavramndan daha fazla yer tutar.
gerek te yandan lm fanilikten kurtulmann bir imkn olarak bir suf iin daha farkl bir lmle ebedi hayata geer. Dnya zindanndan kurtulur. telere hasreti sona erer.
anlam tar. lm, onun iin bir hilik deildir. Daha diri ve canl bir hayattr.115 nk kii, lmn bu boyutu meselenin sufce alglanmasyla ilgilidir elbette. Bu aamaya
gelinmeden nce ise lm; insana korku veren, rkten, dehete dren bir gerekliktir. Yunus
da ncelikle bir insan olarak bu korkuyu yreinde fazlasyla duyar. Hele onun lmlerin sradan hayatn bir paras hline geldii bir ada yaad dnlecek olursa lmn onun iin de ne dehetengiz bir olay olduu kolayca anlalr: Teferrc eyley vardum sabahn sinleri grdm Karm kara topraga u nzk tenleri grdm rimi toprak ire ten sin iinde yatur pinhan
Boanm tamar akm kan batm kefenleri grdm Fakat bu korku onda her eyiN bittii gibi bir sonu dourmaz. nk lm bir uyarc
ve terbiye edici olarak da bir fonksiyon tar. Ahiret hayatna hazrlk noktasnda ebedilik dersleri verir. Bu derslerin hepsi de dnyada nasl yaanmas gerektiine dairdir:
103
unlar ki oktur mallar gr nice oldu hlleri
Sonucu bir gmlek giymi onun da yoktur yenleri yleyse insan btn bunlardan ibret almal, dnyaperestlik yapmamaldr. nk
lm tesine gtrebilecei eyler maddi eyler deildir. Oraya ancak gzel ameller gider: Hani onun mlk mal terkeylemi cmlesin
Ol padiah Derghna hulk u amel ald gider
104
Yunus Emre, Halk diliyle tasavvuf edebiyatnn en byk airidir. Daha Orta Asya asrlarnda ileni andan sonra, en st seviyesine Yunus Emrede varmtr.
IV. BLM
ANATI ve
SERLER
Ahmet Yesevi ile balayan Halk tasavvuf iiri, Trkistan, Horasan ve Anadoluda yzyl aan bir
N. Sami BANARLI
105
B Z
TN
AMANLARIN
AR
Yunus, zamann gemiin, imdinin ve gelecein airidir. Peyami SAFA
beslenir, etkilenir. iir dnyasn bu beslenme ve etkilenmelerle kurar. Mesela Necip Fazlda A. Hamitten, A. Muhip Dranasta A. Haimden, Erefolu Rumiden Yunus Emreden etkiler ve izler bulmak mmkndr.
Her air, kendinden nceki dnem yahut dnemlerdeki airlerden, iir mekteplerinden
Baka nehirlerden sular alr ve baka nehirlere sular verir. Geni bir denize benzetebileceimiz kollar ve ilim sahas iin de geerlidir.
Bu, son derece doal bir durumdur. nk, iir dediimiz olgu bir nehir misalidir.
kltrel yap byle kurulur. stelik bu hadise sadece iir iin deil edebiyat ve sanatn btn Suf dncenin iir alannda Trkistan sahasndaki en nemli temsilcisi hatta kurucusu
kukusuz Ahmet Yesevidir. O, hikmet adn verdii manzumeleriyle tasavvufi fikirlerini etrafna yayd. Bunlar, ok da sevilip benimsendi. ifahi kltrn egemen olduu bir toplumda olmas bu benimsenmeyi daha da kolaylatrmt. byle olmas da ok doald. stelik bunlarn sade Trke ve milli nazm ekilleriyle syleniyor Ahmet Yesevinin iirleri daha sonra dervileri vastasyla geni bir corafyaya ve tabi
ki Anadoluya da yayld. Sufilik dncesinin bilinmesinde ve benimsenmesinde bu iirler ok etkili oldular. Yunus Emre de bu iirleri okuyan, bilen, onlardan beslenen bir airdir. Dolaysyla
Ahmet Yesevi, fikren Yunus Emrenin staddr. Fakat Yunus Emre, bu yaknla ramen kendine mahsus zel bir iir yaps kurdu. Dolaysyla onun iiri tarihi kendisiyle balad. Bu anlamda nnde bir ustas yoktur.
ve tekke iirinin o adaki mimardr. Bu ylesine salam temeller zerine kurulmu bir yapdr
Bu bakmdan yaad zamanda zirve isim kendisidir. Dolaysyla o bir kurucudur. Halk
106
ki asrlar boyunca Halk ve tekke edebiyat onun at yolda yrm, bilhassa tekke iirinde onu amak bir yana ona yaklaan bir air bile yetiememitir. Saz airleri arasnda ise ancak Yunus etkisini de zerlerinde hep hissettirmilerdir. Karacaolan, Dadalolu gibi airler farkl bir muhteva ile kendilerine bir alan aabilmiler ama Divan edebiyat airlerinin Yunustan etkilenmemeleri dnlemez. Yunus, onlar
tarafndan da mutlaka bilinen bir air olmutur ama onlar bu durumdan hi sz etmezler. Fakat bilhassa gazellerdeki cokulu syleyilerde iten ie bir Yunus edas sezmemek mmkn deildir. Fakat, Yunusun Divan airleriyle bir doku uyumazl olduunu da sylemek gerekir. nk iir onlarda bir bilgi ve sanat esasna dayal olarak kurulmu, Yunusta ise bu olay gnlde gereklemitir.
Zira bu durum Ahmet Yesevide grlmez. Onun kaygs slam ve tasavvuf gereklerini Halka
Yunusu bylesi bir air yapan durum ise onun ncelikle air tabiatl bir insan olmasdr.
anlatma kaygsdr. iir, onda bir vasta hkmndedir. Yunus da sonuta bir tebli airidir ama; o airlik tabiat gerei hibir zaman didaktizmin kuruluuna dmemi, lirizm onun iirlerinin en belli bal zelliklerinden biri olmutur. Yunusu dnyann byk lirik airleri arasna katan zellii ite sufizme getirdii
bu ak ve coku boyutudur. tenliktir. Bunda Vahdet-i vcut anlayna bal bir sfi olmas
elbette etkilidir ama bu durum yine de byk lde onun ftratyla, samimiyetiyle ilgilidir. Tasavvuf, Yunus Emrenin dilinde bir ak felsefesine dnmtr. Kendinden nceki pek sfilik dncesini bize gnl diliyle, iirinin imkanlaryla sunmutur. ok sufnin yapt gibi o meselenin teorik tartmalaryla hi megul olmam, iselletirdii Bu sunu, dil, duyarlk ve syleyi bakmnda son derece zgn ve mkemmel olduu
iin de ok benimsenmitir. Bu benimseme olay iledir ki geriye dnp baktmzda hl canlln ve gzelliini koruyan bir iir okumak istediimizde dilimizden dklen msralar
Yunusun iirleri olmaktadr. nk bu iirler bir su misalidir. Su kavramnda hem hareketlilik, hem berraklk, hem saflk, hem musiki, hem renk hem koku birlikte bulunur. Yunusun iiri de ite yledir. Hem kendi devrini yanstr. Hem de ardndan bulunduu devri aar ve gelecee uzanr. Bu, fikirlerinin sonsuz manasyla birlikte bunlar ifade etmedeki kudretiyle de ilgili bir durumdur. O, her dem yeni olma srrna byle ulamtr.
107
P
R ve
da nem tar.
OETKA
Yunus Emre, szn nemini bildii iin kendisi de gzel ve etkili sz sylemeyi hedeflemitir. Azmi BLGN
Poetikasn oluturmu airler bu dnme faaliyetini gerekletiren kiilerdir. nk hibir faaliyet amasz ve anlamsz olamaz. Hele szkonusu olan sz yani iir ise bu durum daha
iir, sylemek veya yazmak, ayn zamanda iir zerinde dnmeyi de gerektirir.
ykledii gibi poetik meseleler hakknda ok sayda beyit bulmak mmkndr. Hatta birka iiri tamamen bu konuya ayrlm gibidir.
Yunus Emre, ite bu tr airlerdendir. Divannda iire nasl bakt, ona nasl bir misyon
U yine geldim ki bunda sr szn yan eyleyim Bir sz ile yeri g cmlesin hayran eyleyim
inanmas ve bu durumu bilmesi olaydr. Bu bilin hli son derece nemlidir. Burada sr szn devindedir. Bu durum, iirin muhtevasyla ilgili bir syleyitir. Yunusun iirini okuyanlar onun
Bu beyitte dikkati eken ilk ey, Yunusun dnyaya airlik deviyle gnderildiine
hakikat manasnda alabiliriz. yleyse Yunus, adna sr dedii hakikati aklamak, anlatmak bize hangi hakikatleri akladn kolaylkla greceklerdir. Yeter ki airin hakikat perdesini aralamaya alan biri olduunu unutmasnlar. Byle yapld takdirde iir bizi maddi lemin tesine, metafizik bir dnyaya tayacaktr. Bir de sylenenin nasl sylendii meselesi vardr. Yunus bunun da farkndadr. Buna
gre sylenen gzel sylenecek ve muhatabnda bir hayranlk duygusu uyandracaktr. Sanatn
en temel meselesi olan estetik kayg, Yunusun da zerinde ok nem verdii bir husustur. Bu da onun bir suf oluuyla yakndan ilgili bir durumdur. nk Allah, mutlak gzellik demektir. Yaratlanlar da yledir. Hakikatin iinde irkinlik yoktur. Her ey zttyla kaimdir ama; olumsuzluklar Mutlak Gzellik sahibinin eseri deil insan nefsinin eseridir. Sz gzel
108
sylenerek insan gnl, gzele ina klnacak, gz de gzel olana evrilecektir. Bu bizden nce gelenler maniyi pinhn dediler Mani benden domulayn geldim ki uryan eyleyim Bir nceki beyti destekleyen bu syleyite de ince bir eletirinin varl seziliyor. Eletiri
mana ve syleyi olarak sanatn en doruk noktas sayabileceimiz iiri herkesin anlayamyacan
dnenlere kardr. Muhtemeldir ki, bunlar o ada iiri, yabanc kelime ve terkiplerle, hayata ve hakikate dayanmayan benzetmelerle iir yazan airlerdir bunlar. Yunus, onlarn muhtevasn oluturan mn, lahi bir douun eseridir. airin yrei bu mnnn filizlendii anlalsn. kapal anlatm tarzn tercih etmemekte ve szn ak olmasn istemektedir. nk iirin yerdir. Sylemek ise bu filizin iek amasdr. Yani gzellik, grnen leme karlmaldr ki Yunus, byle bir airlik anlayyla tasavvuf gibi son derece girift bir dnce sistemini
ak syleyileriyle, Halkn hayatndan ald kolay anlalr benzetmelerle en sade insann bile
anlayabiylecei bir hle getirmi, iirini insanlarn bu manay anlayabilecei tarzda kurmutur. Bu yzdendir ki onun iiri, bilgi ve eitim seviyesi ne olursa olsun herkes tarafndan kolaylkla anlalabilir.
Yunus bu szleri atar sanki bal yaa katar
Halka metalarn satar yk gevherdir tuz deil Bu beyitte de yine iiri ve onun meselelerini ok iyi bilen bir airi grmekteyiz. iir,
sradan bir syleyi deildir. Estetik kayg, sz rasgele sylemeyi deil atmay yani derleyip insann yapt ite, syledii szde de dzen olmaldr.
dzenlemeyi gerektirir. nk kinat bir dzen zere yaratlmtr. Kk bir kinat saylan te yandan atlan bu szler, ok kymetli olmal ve okuyana fayda salamaldr. Bu da
Yunusun iire muhteva olarak nasl baktnn ayr bir gstergesidir. nk o ayn zamanda
bir irat airidir. Muhatab ise Halktr. Zaten iir sylemeye baladktan sonra eyhi tarafndan tebli gezilerine gnderilmesi de ondan air olarak bir grev beklendiini gsterir. Halka meta satmak iirle, szle onlara fayda salamaktr.
Emre fikri de estetik potasnda ylesine eritmitir ki bu szlerin hepsi bir inci deerindedir. Hem
Burada didaktik bir tutumun iiriyetin aleyhine olabilecei dnlebilir ama; Yunus
ekil hem de mana olarak kymet tarlar. Bu iirler bu kymetleriyle muhatab olan insanlarda benimsenmitir.
karln bulmu, Yunusun sevgi ve kardelik dolu mesajlar muhataplar tarafndan anlalp
109
S
Z
ATMAK
Yunus bu szleri catar sanki bal yaa katar Yunus EMRE
Halkta metalarn satar yk gevherdir tuz deil
yorumlarken hep ideal izgiler peinde kotuunu syler. Bu tespit Yunusun dnce ve
Sezai Karako, Yunus Emrenin dadan eri odun getirmemek menkbesini
yaam ekli kadar sanatyla da ilgili bir durumdur. Nitekim Karako da szlerinin sonunda
bu menkbenin Yunusun sanatna k tutan ()Yunusun estetiini veren bir menkbe olduundan sz ederek Yunusun iirinin sansel, duygucu bir plna deil, ideal bir plna sahip olduunu belirtir.116
Menkbedeki dzgn odun imajn iir plannda dzgn ve gzel syleyi yahut estetik duyarlkolarak dnebiliriz. Bu durum, her eyden nce santkarlara mahsus bir ftrat, bir kiilik da vardr. Mesel ocukluunda gnderildii mektepten ayrlmasn . Hakk Baltacolu byle Sekin yaratlm bir insan yavrusunun tavrdr.117 Bu durum, sanatdaki hr dnce ve serazat ruh olarak da yorumlanabilir.
Yunus, bu anlamda her eyden nce esiz bir sanat insan olarak bir sz ustasdr.
zellii olarak grlmelidir. Nitekim Yunusun hayatnda bu zellii gsteren baka ayrntlar bir olay olarak grr ve yle der: Onun bu ayrl herhangi bir haylaz ocuunki gibi deildir.
yolda al unutarak geri dnp himmete talip olmas manevi i zenginliin, kendini mmi olarak nitelemesi mtevaziliin, herkes tarafndan sevilip benimsenmesi ortak insani zlemiyle idealizmin birer yansmas olarak onun ftratndaki zelliklerin birer gstergesidir.
116. Sezai Karako, Yunus Emre, s. 27 117. .Hakk Baltacolu, Yunus Emrenin Estetik Srlar, Trk Yurdu, say 319
Yine Hac Bekta kapsna giderken dadan al gtrmesi, ince bir dncenin,
duyarlklara sahip oluun, syledii ahlak tlerle daha insani ve sevgi dolu bir dnya
110
Buradan sz onun iiri zerine getirecek olursak unlar syleyebiliriz. Onun iirinde szn tpk dadaki odunlar dzgn hle getirmek gibi yaplan ie verilen emein yan sra estetik rnn gzel yani beenilmeye layk olmas gerekir.
estetik bir biimde sylenmesi, sanat zelliklerine gre kurulmas ok nemlidir. sz atmak duyarlln da bir anlatmdr. yleyse iir bir emek iidir. Ayn zamanda da ortaya kan Estetiin bu kadar nemsenmesi ise sanatkr olma arzusunun tesinde bir meseleyle
ilgilidir. O da sze etki gc katma dncesidir. Bu dncenin sonucunda ise sanat, kendi
duygularn yanstmann yan sra insanda/okurda var olan duygular uyandrmak, bilinaltndaki bu duygular bilin stne getirmektir.118 Sanat, tesir gcn bu ekilde gsterebilir ve muhatabnda bu uyanmay gerekletirirse eseriyle onlar zerinde etkili olabilir.
olmasyla ilgili bir durumdur. Ayrca bu durumun aa mahsus bir taraf da vardr. Yunus, Toplumsal deiim ve dnm iin nce insann ftratndaki anlam dnyasna dnmesi, gnlnde derinlere, bilinaltna itilmi insan duygularn ortaya karmas gerekir. Eer, insanda bu alclk yetenei canlandrlamazsa en gzel sanat eseri karsnda bile tepkisiz kalr. Bu durumda ise sz sylemenin bir manas yoktur. Yunus, szn ettiimiz beytinin devamnda amacnn bu olduunu ya bala
Yunusun sanatndaki bu zellik elbette ki onun bir metafizik, din ve ahlak sanats
misyon sahibi bir sanat olarak ann olumsuzluklaryla mcadele eden bir insandr.
katar ifadesiyle zaten belirtmektedir. Yani gzel sylemedeki asl maksat, insanlarda faydal Szn muhatab ise Halktr. Halka satlan bu meta ise tuz deil gevher yani incidir. nci ise hem gzel hem de deerlidir. Halk Yunusun szlerindeki bu iki temel zellii grm ftratndaki deerlere dnme mcadelesine girimi, onu benimsemi ve ok sevmitir.
sonular dourmaktr. Ya bala katmakla sz deerli ve faydal bir nesneye dnmektedir.
olduundandr ki onu kendi ruhunun bir tercman saym, ondan etkilenmi, onun szleriyle Bu sevgi ve ilgide phesiz Yunusun dili kullanma biimi ok etkili bir faktr olmutur.
O, hitap edecei insanlara onlarn diliyle seslenmi, ama bu seslenii hem dilin bu imknlarn
sonuna kadar artrarak hem de dile ahs tasarruflarda bulunarak onu zenginletirmek ilemitir.119
suretiyle yapm, Anadolu Trkesine o alara kadar hibir Trkede grlmemi bir musiki Btn bunlardan sonra unu syleyebiliriz. Yunus sfi olmann yan sra byk bir
air ve nemli bir dil ustasdr. Bu durum onda sonradan kazanlm bir zellik deil doal bir yetenek durumundadr.
118. .Hakk Baltacolu, Yunus Emrenin Estetik Srlar, Trk Yurdu say 19 119. Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.1 s. 334
111
S P
Z
RMEK
Yunus Emre, kelimelerden bir Sleymaniye kurmu byk bir dil mimardr. Samiha AYVERD
poetika oluturur. nk szn tek bana gzel olmasnn bir deeri yoktur. Sz, tad
Her byk air, iiri bir sz ustal olarak grmekten te ona bir anlam ykler ve bir
anlamyla nemlidir. Bu anlay da yine dini bir temele dayanr. nk sz dince kutsal saylr. Ya hayr syle ya sus, yahut Sylediini gzel syle ilkesi szn hangi deerlerle ykl olmas ve nasl sylenmesi gerektiinin zl bir ifadesi olarak grlmelidir.
Yani nasl sylediinden nce ne syledii nemlidir. O da bir deerler dnyasna bal her
Yunus da byle bir dncede olan bir airdir.Onda da z,biimden nce gelmektedir.120
byk air gibi iiri kutsal bir balamda ele alm, iirini bu anlam erevesinde kurmu, sze bir anlam ve misyon yklemitir. Bu durum onun syleyi gcnde asla bir olumsuzlua farkndadr. yol amamtr. nk gzel olann gzel sylenmesi hlinde gzel sonular douracann
Keleci bilen kiinn yzn a ide bir sz
Sz pirp diyenn ini sa ide bir sz Demesi bundandr. nk iir, bir sz sanatdr. Yunus, bu yzden iire ncelikli olarak
bu dikkatle bakar ve szn iir olabilmesinin artn sz piirmek eklinde ifadelendirir. Son derece ilgin saylmas gereken bu ifade tarz szn airin zihin ve gnl dnyasnda bir szn de benzer bir ileme tabi tutulmasn belirtmektedir. ilemden gemesi, i yiyeceklerin piirme ilemiyle nasl lezzetli ve faydal hle geliyorlarsa Yunus Emrenin iiri bir nceki yazda belirttiimiz gibi estetik dzeyi ok yksek bir
iirdir. Szn manasna uygun ekilde anlalmas, ondan beklenen etkinin olumas iin sz
112
atmak, yani zerinde emek sarfetmek, onu sanatn kurallarna gre sylemek gerekir. Bunu
yaparken de ama salt gzel sylemek deil asl ama bal yaa katmak eklinde bir faydaclk anlaydr. nk Yunusun iir sylemede bir gayesi vardr. Bu gaye, slam iman ve idealini onlarn lirizm deerinin ykseklii yannda ayn zamanda didaktik bir taraf da grmemiz bu yzdendir. geni Halk topluluklarna duyurmaktr. Yunusun iirlerine dikkatli bir gzle bakldnda
deerle didaktik msralarn bile iir gcne ykseltmi, fikirle lirizmi kaynatrarak kendisini Trkenin Mevlnas doruuna karmtr. 121 Yunusa gre sz, son derece etkili bir vastadr:
Fakat Yunus, didaktik iirlerine bile lirizm katm, baka bir deyile sze verdii bu
Sz ola kese sava sz ola kestire ba
Sz ola aulu a ya ile bal ide bir sz eklindeki ifadesi szn bu byk tesirini gsteren ilgin bir rnektir. Sz, Yunusa
gre insann yzn ak etmeli, faydal sonulara yol amaldr. Bunun iin szn hem gnl nasl syleyeceini iyi bilir. Szn iyi ve gzel olann, iyi ve gzel biimde syler. Bylece sz Bu cihan cehennemini sekiz umak edecek bir kudret kazanr. ve bu yoldaki baarsnn da farkndadr: Yunus, bu syleyile bir tefekkr airi olduunun, yapt iin uurunu hep tadnn
hem akl szgecinden geirilerek sylenmesi esastr. Eer byle yaplrsa kii ne zaman, neyi,
Yunus ne ho demisin bal u eker yemisin
Ballar baln buldum kovanm yama olsun fadesi bu durumun bir gstergesidir. Buradan tekrar baa dnecek olursak Yunusun
derdinin airlik deil, iiriyle insanlara faydal olma dncesi olduu grlr. Tabi ki bu durum onun airliinde bir noksanlk meydana getirmemitir. nk neyi nasl syleme konusunda kaynatrp birletirerek hem bir deha hem bir gnl iiri ortaya koymutur.
ortak deer olarak gzellik ve fayday benimsemi, her iki kavram da ince syleyileriyle Yine szn cihan cehennemini cennete evirmesi ifadesi de bu anlamla birlikte
Yunusun ana zg, onun sorunlarn bilen bir insan sfatyla nasl bir iir sylenmesi gerektii konusundaki yaklamn da izah etmektedir. nk a, aclarn, zulmlerin ve ktlklerin adr. Byle bir ada sze yle kutlu bir misyon verilmedir ki btn bu olumsuzluklar
olumlu bir ekle dntrsn. Yaralara merhem, dertlere derman olsun. Yunus, iirini byle bir baarmtr.
bilinle kurmu, muhatab olan insanlarda byle bir etki meydana getirmek istemi ve bunu
121. Ahmet Kabakl, Yunus Emre, s. 83
113
OKUNUN
Yunusu yzyllar boyu etkileyici, duygulandrc ve kalc klan balca etkenlerden biri, ondaki derin lirizmdir. Doan AKSAN
Yaradana hem de Yaradlana doru akp giden cokun bir rmak gibidir. Durum byle olunca onun iiri iin sylenebilecek ilk sz, bunlarn cokulu syleyilerle kurulmu lirik iirler oluudur.
Yunusun duygu ve dnce dnyasnn merkezinde ak kavram durur. Bu ak, hem
Ika diyemedi zm genszin ald rzum
Ynus senn i bu szn lemlere destn ola Bylece Yunus, bu lirizm gcyle srlarn leme am, bunlar lemlere destan
olmutur. Yani bu iirleri Halk benimsemi, sevmi, kendi ruhunun bir yansmas olarak grm. Asrlar boyunca dilinden drmemitir. Bilindii gibi lirizmde nemli zellik vardr. Bunlardan ilki itenliktir. Yunusun
iirlerini okuyanlar ona ait duygular ok dolaysz biimde kavrama imkn bulurlar. Mesela insan iinde bulunduu kimi hlleri gizleme ihtiyac duyar. Ama Yunus, buna asla tevessl birisi bu itenliktir.
etmez. Ne hissetmise olduu gibi aktarr. Halkn bu iirleri benimsenmesindeki srlardan
Acep u yerde var mola yle garip bencileyin yle garip bencileyin Bar bal gz yal
sahiptir. Bu durum onda rahat ve doal anlatml dizeler kurma imknna dnr. Bu rahatlk
114
Lirizmde ikinci zellik doal syleme tarzdr. Yunus, berrak bir zihne ve gnle
iirin hem eklinde hem de muhtevasnda grlr. Okur, onun iirlerini seslendirirken asla zorlanmaz. Halkn tavr da byledir. O da dolaysz ifadelerden holanr. Deyimlerin ve ataszlerinin Halkn duygu ve dnce dnyasnn bir yansmas oluu da bundandr. Nitekim Yunus da iirsel doal syleyilerinin iinde bu szlerden de katmtr: San zp benim iin yan yan alar msn . Vard dost la bulutu ger bana boyun vermez Gibi syleyilerindeki yan yan alamak ve boyun vermek ifadeleri bu tarz syleyilerdendir. 122 Yine; Da ne kadar yksek ise yol ann stnden aar eklinde ataszlerinin de Yunusun iirinde doal syleyiin bir ifadesi olarak kullanldn grmek mmkndr. Bu doall onun kulland imgelerde de grebilmekteyiz. phesiz ki imge iirde en nemli unsurdur ve zgn olmas son derece nemlidir. Yunus bu noktada seimini yine Halk szcklerinden, Halkn hayatnda olan kavramlardan hareketle yapar. Mesela; Halk bostan edinmitir dilediin zer lm Msrandaki bostan imgesi bu duruma bir rnek olarak gsterilebilir. Bu szck grnte sradan gibi durur ama Halkn hayatnda bir anlam vardr. Yunus, byle bir imgeyi kullanarak hem Halktan kopmamakta hem de ona ykledii yeni ve zengin anlamla Trkenin kelimelerini iir dnyasna tayabilme ustal gstermektedir. u karki dalar meeleri balar Salk safalk ile atk elhamdlillih Kaynar denizleyin kanm oynar gemileyin canm ki deniz arasnda garkolup uanaym Yunusun iirindeki lirizmde bu msralarda da grld gibi hareket kavram ok nemlidir. nk coku, durgunluun deil hareketin eseridir. Yunus, bu yzden iirlerinde oturup dnen pasif bir insan portresi izmez. Gezgincilik, dervilik hayatnn da bir gerei olduu iin karmzda hep hareket hlinde olan, gezen dolaan, tefekkrn bu ekilde gerekletiren bir insan portresi kar. Bu syleyilerdeki canllk ve hareketlilik lirizmi de en u noktasna karmaktadr. Bu zellik de yine tasavvufun dinamik bir hayat gryle yakndan ilgilidir. nk tasavvufta pasiflik yoktur. Devaml hareket hlinde olma vardr.
122. Doan Aksan, Yunus Emre iirinin Gc, s.41
115
ALKIN
AR
Yunus Emre, Tasavvufi Trk Halk Edebiyatnn en mhim ve en mehur airidir. F. Abdullah TANSEL
Halkn airi olduunu syler. Bu cmleler Yunusu bu anlamda kavrayan bir zihnin nndr. Yunus, gerekten de bir Halk airi deildir. Eer yle olsayd onu Karacaolan, Dadalolu gibi airlerle bir arada anmak gerekirdi. Ama Yunus, onlara benzeyen zeliklerinin dnda farkl bir air portresiyle karmza kar ki onu Halkn airi yapan ite bu portredir.
Abdlbaki Glpnarl Yunus Emrenin sanatndan sz ederken onun Halk airi deil
Anadolu Trkesinin bir iir diline dnmesini salayan kurucu bir isimdir. Ama o iirini kurarken sadece Trke kelimelerle yetinmemi, Arapa ve Farsadan da kelime ve terkipler almtr. Bu durumu o ada Farsann resmi dil olmasyla aklamak tek bana yeterli olmaz. Yunus, Trk edebiyatnn bir airidir ama te yandan temel dnce olarak slama baldr. Bu dncenin ifadelendirildii dier iki dil ise Arapa ve Farsadr. Bu yzden o, temelde Trkeye bal kalmak kaydyla slam dncesinin bu iki dilinden Trkeye giren kelimeleri gstermi, hem de Halkn dil zevkine uygun bir syleyi gerekletirmitir.
Bu portrede grdmz ilk zellik dilidir. Yunus, Trkenin bir airidir. Hatta
de kullanarak hem bir medeniyetin, slam medeniyetinin, airi olarak bunun uurunu tadn Yunusun bu tavrn kulland vezinde ve nazm ekillerinde de grrz. O, tercihini
heceden ve drtlkten yana kullanm olmakla birlikte aruzu da ran edebiyatndan alnan
nazm ekillerini de kullanmtr. Bunu yaparken de Trkeye en yakn, onun yapsna
uyabilecek kalplar ve ekilleri semi, Yahya Kemalin Mehmet Akif in asrlar sonra yapt
aruzu Trkeye uygun kullanma tarzn o daha o ada gerekletirmitir. Bunun nemi udur. Bu durum bir taklit ve yabanclamay dourmutur. Yunus ve onu izleyen Tekke airleri ise
Divan airleri dilde olduu gibi vezin ve ekillerde de tamamen takliti bir tutum izlemilerdir.
116
Trkenin bamszln korumak artyla dier dillerden kelime aldklar gibi vezin ve ekil
almaktan da ekinmemilerdir. Bylece Yunus ve dier Tekke airleri hem dil hem iir ekli Trkenin zenginlemesini salamlardr.
olarak bir terkip olayn gerekletirerek taklidin nne gemiler ve bu uurlu tavrlaryla Yunus, kurduu bu zengin dille Haktan ayrlmad gibi Halktan ve hayattan da
ayrlmamtr. Divan airlerinin soyut dnyasna ve insansz sylemlerine karn Yunusta Halk ve hayat btn unsurlaryla yer alr. Bu yzden onda tabiat yoktur, lm, ak, dnya, gurbet gibi metafizik boyutlaryla hem de dnyevi durumlaryla ele alp anlatmtr. Onun Balar ucunda hece talar Ne sylerlerler ne bir haber verirler Dklmtr kirpikleri kalar Ne sylerler ne bir haber verirler eklindeki lm temal drtlnde lm sadece bir metafizik olgu olarak gren bir temalar hep soyuttur eklindeki tespitlere katlmak mmkn deildir. O, bu kavramlar hem
gz yoktur. lm, burada canl bir hakikattir. nsan korkutan, endielendiren tepkilere konu olan bir kavramdr. Yine;
Karl dalarn banda San zp benim iin
Salkm salkm olan bulut Yan yan alar msn, derken karmza soyut bir tabiat tasviri kmaz. nsann derin i yalnzl somut tabiat Ya onun,
gereklikleriyle rlerek bir tablo gerekliinde sunulur bize.
Gh tozaram yerler gibi Gh eserem yeller gibi Gh aglaram seller gibi Gel gr beni k n'eyledi
gerekler olarak dnmez miyiz?
syleyiini okurken tozan yerleri, esen yelleri, alayan selleri gzn grd nesnel Burada Yunusun yapt bu nesnel gereklii gnl gzyle de grmemiz gerekir.
Yani tozma, esme, alama sadece tabiatta grlen hadiseler deil insan yreinde de olan
117
hadiselerdir. nsann kk bir kinat olduu eklindeki tasavvuf yorum hatrlanacak olursa
aslnda bunu anlamak hi de zor olmayacaktr. Dolaysyla onun hangi iirine bakarsak bakalm, Bu yzden Yunusun Halk anlamas zor olmamtr. nk o kitab bilgiyi hayatn bilgisine dntrm, Halkn dili ve idrak erevesi iinde sunmutur.
en girift, en metafizik meseleler bile Halkn hayatnda yer alan semboller nda anlatlmtr.
da Halkn iinde olmasdr. Onu yoksul bir ekinci, bir garip dervi olarak betimleyen Halk
Belki btn bunlardan da tesi Yunusun diliyle sylemiyle olduu gibi hayatyla
muhayyilesi bunu yaparken elbette onu kendine yakn bulmann uuruyla hareket etmitir. Bu yaamtr.
yzden saraylarn airleri unutulurken Yunus unutulmam, Halkn gnlnde asrlar boyunca
118
ZN
ZN
RTMEK
Yunus bir sz syledi hibir sze benzemez Yunus EMRE
Cahiller iinde rter mana yzn
anlamlar ykler. Dolaysyla iirde grnen anlamn dnda baka anlamlarn anlalmasna anlam gizleme olaynda en nemli imkandr.
Bir iirdeki kelimeler, asla lgat manalaryla dnlemez. Her air, bu kelimelere yeni
imkn verecek ahsi tasarruflar da sz konusudur. Kullanlan edeb sanatlar bu konuda airin Bir iir, bir sufiye aitse bu durum, o tr iirlerin ilk okuyuta fark edilmeyen zengin
bir anlam dnyas olduunu bize mutlaka dndrmelidir. Zira tasavvufi eserlerin dili mecaz ve sembollerle rl bir dildir. nk tasavvuf isel bir hadisedir. Baka bir deyile tasavvuf kl deil hl ilmidir. Bir sufi, bu yolda ok deiik mistik tecrbeler yaar. Bunlarn ifade edilmesinde kelimelerin szlkteki karlklar asla yeterli olmaz. Bu sebeple btn sufilerin hemen geliveren rneklerdir.
iirleri erhlere konu olmutur. Mesnevi, Bostan, Glistan, Hafz Divan bu konuda aklmza Yunus Emre, sade diliyle hret bulmu bir air olmakla beraber onun bir sehl-i
mmteni ustas olduunu bilmekteyiz. Dolaysyla onda sadelik iinde ok zengin, derin bir
anlam katmanlar grlr. stelik o, kendine zg bir iir dili kurmutur. Bu akn dilidir. Ak ise kelimelere smaz. Ancak yaayann bilip anlayabilecei bir hldir. O yzden bu dil, onun kendi ifadesiyle bir ku dilidir. Bu dilin anlatt yle bir haberdir ki Dilsizler haberini kulaksz dinleyesi/Dilsiz kulaksz szni can gerek anlayasdr.
usanm bir ruh hliyle btn varla, eyaya ayn gzle bakar. Dnyev bir alglayla anlamlar olumsuz bile olsa dnyada her ey Ondandr. Dolaysyla olumsuzluk diye bir ey yoktur. O bakmdan sfi dilinde hangi sembol kullanlrsa kullanlsn mspet bir mana ierir.
Bu durum, sufilik yolunun bir gereidir. Zira birlik fikrine sahip bir sufi, ikilikten
119
erhlere konu olmu, bu sahada mstakil eserler bile kaleme alnmtr. Burada erh metinlerinin erhi yapan kiinin iire yaklam ve alg dzeyine gre ok farkl ekillerde yorumlandn da kat olduunu gstermektedir.
Yunusun manevi dnyasnn birer aynas saylabilecek iirleri bu bakmdan kimi
grmekteyiz. Bu durum Yunus Emre iirlerinin bir tek anlam kat deil birden fazla anlam Yunus Emrenin erhe konu olan en mehur iiri ktm erik dalna eklinde
balayan metnidir. athiye trnn en gzel rneklerinden biri kabul edilen bu metinle ilgili olarak u ana kadar alt erh yazlm/yaplmtr. Bunlar, eyh-zde, Niyazi- Msr, Bursal baka baz iirlerinin, beyitlerinin de erhlere konu olduu bilinmektedir.
smail Hakk, eyh Ali Nevrekani, brahim Has ve Turgut rpana aittir. Yunus Emrenin erh meselesi de baka Yunuslar meselesinde olduu gibi yine onun benimsenmesi
olay ile ilgilidir. Kendisinden sonra ona hibir tarikat ilgisiz kalmam ve bu tarikatn mntesibi airler, bu iirleri erh abasn nemli bir ura olarak grmlerdir. nk onlara sylediinin anlalmas tasavvuf meselelerin de daha aikr olarak bilinmesi gibi bir sonuca yol amaktadr. gre tevhit srlarnn en derin alglaycs ve anlatcs Yunustur. Onun bu bahiste neler
abalar daha ok nem kazanmaktadr. nk bu iirler zahiri manalaryla pek ok tenkitlerin
Bu meselede hele sz konusu olan metinler birer athiye ise bu yorum ve anlama
de konusu olmu, airleri hakknda sui-zanlara imkn hazrlamlardr. Bu bakmdan nce unu Dervi, bu hlde iken sznn sahibi deildir. Gnlne doan dile getirmektedir. stelik bu hal esrardr bu szler. Bunlara bakan elbette kendi seviyesine gre bir anlam karacaktr.
bilmek gerekiyor. athiyeler rtl szlerdir. airleri tarafndan vecd hlinde sylenmilerdir. akla dayanan bir bilgi meselesi de deildir. Gnle dayal olarak gerekleen manevi tecrbenin athiyeler, erhe konu olduunda ite bu mahzurlar byk lde ortadan kalkmakta,
airin maksadna yakn bir anlam ile karmza kmaktadrlar. Ama bu durumda da bunlarn
st rtl hakikatler olduunu yine de unutmamak gerekir. Zira gnle ait bir ifade yine gnl
yoluyla anlalabilir. Dz mantkla bu iirlerin bize verebilecei fazla bir ey yoktur. Ama en azndan yle bir fayda saladklar da ortadadr. Klasik iirimizin sembolleri genellikle dnyevi Bu erhlerle en azndan bunlarn manevi hlleri ifade iin kullanlan birer sembol olduklar ve szlk manalaryla bunlar kullanan airlerin en ufak bir iliki iinde olmadklar ortaya kmaktadr. anlamlaryla bizde mspet armlar uyandrmayan meyhane, arap, saki gibi kavramlardr.
dedii ise ancak ehlinin anlayabilecei bir meseledir.
Sufi szlerini bu yzden mana yz rtl szler olarak grmek gerekir. airinin ne
120
B Y
AKA
UNUSLAR
Yunus Emreden baka Yunus adn tayan birka air daha grlmektedir. F.Kadri TMURTA
benimsemeye konu olmas ortaya baka Yunuslar da karmtr. Bylece Yunus Emre olarak
Yunus adn tayan airimiz elbette bir tane deil. Yunusun yaygn hreti ve geni bir
bildiimiz Yunusun yannda baka Yunuslarn da varl sz konusudur. Onca mezar ve makam bolluunun bir sebebi de bu olsa gerektir. stelik Yunus Emrenin iirleriyle bunlarn iirleri karm durumdadr. Hangi iir hangi Yunusundur bunu ou kez ayrmak bile mmkn olmamaktadr. Raif Yelkenciye sorarsanz bilinen Yunuslarn says on drttr. Ama bunlar Halk
arasnda bilinen ve bir belgeye istinat etmeyen Yunuslardr.123 Mustafa Tat, bu konuyla ilki bizim bildiimiz Yunus Emre, dieri k Yunus, ncs ise Dervi Yunustur.
yakndan ilgilenen bir isim olarak Yunuslarn tane olduunu sylemektedir.124 Bunlardan Aslnda Yunuslar meselesi, ilk defa Rza Tevfikin Yunus Emreyi Ziyaret balkl
yazsyla gndeme gelmitir. Onun sylediklerine gre Bursada iki Yunus mezar var. Bunlardan
ilki Yunus Emre, dieri ise k Yunustur.125 Bu olabilir mi? Glpnarl, bunlardan k Yunus mahlasl olann Emir Sultan hakkndaki iirinden hareketle Bursada Yunus isimli bir airin yaam olabilecei kanaatini tamaktadr.126 Efendim ceddine uladur bizi Abdlbaki Glpnarl bu grnde yalnz kalmaz. F. Kadri Timurta da: Yeil donlu Emir Sultan merhaba
123. Sevim Narin, Raif Yelkenci le Bir Konuma, Trk Yurdu, say 319, s. 180 124. Mustafa Tat, k Yunus, s. 1-2 125. Abdullah Uman, Rza Tevfikin Tekke ve Halk Edebiyat le lgili Makaleleri, s. 211 126. Abdlbaki Glpnarl, Risalat-al Nushiyye ve Divan, s.XVII
121
Dolaysyla Emir Sultan iin iir yazan Yunus budur. Turan Alptekinin de benzer bir gr tadn bilmekteyiz. O da Yunus gereine iaret eder. Bunlardan birisi ilk Yunus, dieri gelmesini salayan ite bu Yunustur.128
Gibi syleyilerden hareketle 15. asrda yaam baka bir Yunusun olduunu belirtir.127
k Yunus, sonuncusu ise 1431 de vefat eden bir baka Yunustur. Yunus iirlerinin bugne Yunus Emreye mal edilen iirler arasnda grlen dil, vezin, syleyi farkllklar da
bu farkl Yunuslar meselesine bir dayanak olarak gsterilmektedir. nk Yunus divannda syleyi gc ok yksek olan msralarn yannda ok zayf olan msralarn bulunmas, kimi iirlerin aruzla kimilerinin hece ile sylenmi olmalar baz aratrmaclar kukuya drmtr. Yine Bektai menkbesindeki Yunusla Hlveti menkbesinde anlatlan Yunus, ayn kii gibi grnmektedir. Bugn iin ortaya kan sonu udur: Bir Yunus Emre olarak bildiimiz asl Yunus
vardr. Sarkyl Ynustur bu. iir gc ise ok zirvede olan bir airdir. kincisi Yldrm Bayezit, elebi Mehmet ve II. Murat devirlerinde yaam Bursal Yunus Onun iirleri birincisine gre daha zayftr. Birincisi Tabduk Emre mntesibidir. k Yunus ise Emir Sultan yolunda bir airdir. Muhtemeldir ki Kadiri Yunus budur.
Ama daha nemlisi Yunusun bu bahiste de karmza yine srlar sultan olarak kmasdr. Bu Ama ahsen gnlm, Aray aray bulsam izini, Benim adm dertli dolap gibi iirlerin bir baka
Konu yeni aratrmalarla yeni sonulara ulaabilir. Bu mesele incelenmeye elbette deer.
konudaki bilinmezlik de aslnda yine Yunusun benimsenme alan ile ilgili olarak grlmelidir. Yunusa ait olabileceini kabul etmiyor. Yani ortada air, k, dervi bir Yunus Emre vardr. Onun iirleri isimlerinin Yunus da olmas muhtemelen olan baka airlerin iirleriyle karm ve ortaya btn bu ihtimalleri karmtr.
mehurken mehul olma arzusunu iirleri konusunda da gstermitir. Biz hangi iir hangi
Bu da bence yine Yunusun kerametiyle ilgili bir durumdur. Varln gizleme,
Yunusun olabilir tartmalarn ilm anlamda yapalm ama esas olan ona ait olduu sylenen Zira bunlarn hepsi baka Yunuslarca da sylenmi olsa bile sonuta Bizim Yunus dediimiz Yunus Emre ikliminde sylenmi iirlerdir.
iirlerle baka Yunuslara ait olduu dnlen iirlerin de bir btn olarak deerlendirilmesidir.
127. Turan Alptekin, Yunus Emre Olay, Gsteri dergisi say 129, s. 62-65 128. F. Kadri Timurta, Yunus Emre Divan, s. 19
122
M
R ve
USK
Ann nazmettii merif, lisn- Trki zre hi kimseye (makdr)nasip olmamtr. Ve andan Bursal eyh smail HAKKI
sonra gelp nazm- mearif idenler, ann maidesinde(sofrasnda) tfeyl olmulardr.
unutulmad? Unutulmak bir yana her gn gittike artan bir ilgiye mazhar oldu? Bu ilginin menkbeler dzenlendi. Bu noktada pek ok ey sylenebilir ama en nemlisi Yunus Emrenin tasavvufu kitabi bilgiler toplam olmaktan karp bir ak ahlakna, bir yaama slubuna, bir hayat felsefesine dntrm olmasdr, diyebiliriz.
Pek ok suf-air, sadece ad kitaplarda kalan isimler olurken Bizim Yunus neden
somut bir tezahr olarak Anadolunun pek ok yerine Yunus mezarlar, makamlar oluturuldu,
etmek iin iiri seti. Ama hadise burada kalmad. Bu iirler, hem ierii hem biimi hem de dili itibariyle musiki ile btnleecek zellikteydi. Bu buluma ok gemeden gerekleti. Yunusun rpmak istedii her zaman ve zeminde sylenir ve yaatlr oldu. iiri gfte olarak hemen besteleriyle bulutu. Bylece bestelendi ve insann sonsuzlua kanat
Trkenin bu en byk sz ustas, gnlnn heyecanlarn, aknn, cokusunu ifade
bilindi. Kutsal kitap gibi hrmete layk addedildi. lahilerin manas yreklerde muhafaza edilirken
Bir ermi olarak kabul edilip sevilen Yunus Emrenin ilahilerinin yer ald risaleler, kutsal
Yunus kitaplar da tpk kutsal kitap gibi deri, kuma gibi mahfazalar iinde korundu. Sz olarak, lmler, doumlar Ksacas hayatn her olaynda hep bu ilahiler sylendi. mmi analarn belirttii gibi ocuklar okula balarken yaplan min alaylarnda ilk onun ilahilerini duydular.129
ses olarak nesilden nesile aktarld. Kandiller, bayramlar, cuma geceleri, ramazanlar, teravihler, nerdeyse btn ifahi kltrlerinin kayna bu ilahiler oldu. Yahya Kemalin bir yazsnda da Tarikat ayinlerinde onun ilahileri okundu.stelik bu konuda hibir tarikat onu kabullenmekte
ve benimsemekte bir sknt ekmedi. Hlveti, Naki, Kadiri, Rufai. hangi tarikat olursa olsun
129. Yahya Kemal Beyatl, ocukluum, Genliim, Siyasi ve Edebi Hatralarm s. 12 stanbul 1973
123
Yunusu gnllerinde ve Derghlarnda ok zge bir makamda ba tac ettiler. Ona fikren mesafeli Buralarda da evvelde ve ahirde asl usta mevkiinde hep Yunus oldu. Bylece tekkeler, onun ilahileriyle birer konservatuara dnt. Trk muskisi lmez eserler kazand.
duran tarikatlar bile Yunussuz edemedi.. Alevi erknlarnda, Bektai meydanlarnda yine o vard.
Dilindeki yalnlk ve itenlik ve fikirlerindeki derinlik bunda ok etkili olmutu. Onun mstesna
iirleri bestelenen tek suf elbette o deildi ama hi biri onun derecesine ulaamad.
ahsiyeti dolaysyla dier tekke airleri isimlerinin onun isminden sonra anlmasn da edebe mugayir grdler. Hepsi Yunusun glgesinde kalmay tercih etti. Bylece Trk iirinde iirleri en ok bestelenen tek air o oldu. Bu saynn 250-300 civarnda olduu dnlecek olursa bu benimsemenin ne kadar yaygn olduu apak grlecektir.130
ok da yaygn ismiyle lahi dedi. stelik bu besteleme olay dini musiki ile de snrl kalmad. Bu iirlerin Trk Halk Mzii, Trk Sanat Mzii, hatta pop ve rack tarznda bile besteleri yapld.131 Hatta Yunus Emre ilk Trk Oratoryasnn da konusu oldu. Ahmet Adnan Saygun tarafndan 1942de, Yunus Emre Oratoryosu bestelendi ve geni bir ilgiye mazhar oldu. Yine burada Ayla Algannn Long playndan da sz etmeliyiz. nk bu tarzda Yunus hakkndaki ilk Seni Gerek Seni albmn kard.
Ehli, bu bestelere nutk- erif dediler. Naat- erif , Kaside, Mersiye, Durak en
almadr. Bir baka isim de Ayla Algan oldu. 1969 ylnda Yunusun iirlerinden oluan Bana Baka kimler yok ki bu bestekrlar arasnda Zekai Dededen Sadettin Kaynaka;
Muzaffer Ozaktan Ahmet Hatipoluna Abdullah Dededen Fehmi Tokaya, Cneyt Kosaldan onlarca bestekar bu bestelerin nameleriyle ruhlarmza nice lenler yaattlar. Tabi ad bilinmeyen bestekrlarn da bulunduunu sylemek gerekiyor.
Selahattin liye Hac Faik Beyden Bekir Stk Sezgine, Rfat Beyden Etem ngre kadar
kazandrlan ve makam olarak en ok Rast, Uak, Beyati, Neva, Hseyni, Hicaz, Hzzam, Saba
Genellikle Dyek, Semai, Sofyan, Evsat, Ar Dyek gibi usullerle musikimize
makamlaryla bestelenen bu iirler, bestekrlarnn da yz ak oldu. Dn tekkelerle camilerle milyonlarca insan Yunus sesiyle hemhl oluyor.
snrl olan bu icralar bugn ada iletiim teknolojisinin imknlaryla herkesle buluuyor ve Yunusun hangi iirleri yok ki bu bestelerdeBen Yrrem Yane Yane, Dolap Niin
nilersin, Hlet ile Bana Bir Ak Yneldi, Ben Derviim Diyene, Seni Ben Severim Candan er Akn ile klar.., Canm Kurban Olsun Senin Yoluna, ster idim Allah, lim lim Bilmektir Ey Ak Eri A Gzn, mr Bahesinin Gl Solmadan ve dierleri... Bylece nerdeyse besteye konu olmayan tek bir iiri bile kalmad Yunusun. Bu bestelerden konuan da yine Bizim Yunustu. bir ksm Baka Yunuslara aitti ama bu durum hibir eyi deitirmiyorndu. Onlarn dilinden
130. Bu say yakn zamanlarda yaymlanan bir makaleye gre 386dr. Nuri zcan, Trk Muskisi Nota Yaymclnda Yunus Gfteleri, Kltr Dergisi, say 4 stanbul, 2006 131. Burada Eskiehir Odunpazar Belediyesi anmak gerekiyor. 2006 ylnda Halk Mzii formunda Yunus Emre Beste yarmas dzenleyen Belediye, ardndan hemen her tr mzik formunun (Rrock, Halk Mzii, Caz, zgn Mzik, Tasavvuf Musikisi, Deyi, Pop Mzik) kullanld bir Yunus Emre besteleri CDsi kard. Gemiten Gelecee Yunus Emre, stanbul, 2006
124
dil, sonradan karlat btn problemlerin stesinden geldi. Bu ilahiler sylendii mddete saf, ahenkli yapsn korumay baard. Yunus bu dili hem mana olarak hem de kullan ekliyle biim olarak btn yozlamalardan, bozulmalardan korumu oldu. Nitekim, Milli Edebiyat
Yunusun bu besteleri Trkenin de bir muzafferiyeti oldu. Besteye elverili bu ahenkli
Dneminde Trke bamszln yeniden ilan ederken hareket noktas bu ilahilerin dili idi. Rza Tevfikten Necip Fazla, A. Hamdi Tanpnardan H. Nusret Zorlutunaya kadar Trkenin ses ustalar kendilerine hep Yunusu rnek aldlar. imdi de bu besteler, bu evrende birer ho sada olarak sylenmeye, dinlenmeye devam
ediliyor. Musiki anlamnda da Yunusla ilgilenen ustalar yetiiyor. Kitaplar, makaleler, notalar gnlleri arndrmaya, onlara ilahi ve insani ak nevesi tattrmaya devam ediyor. 133
yaymlanyor.132 Konserler dzenleniyor. Bylece Yunus nefesi her dem taze, her dem ak dolu
132. Bu kitaplardan bazlar unlardr: 1.Selahattin Grer/Yunus Emre, Bestelenmi iirleri, stanbul, 1961 2.Cneyd Kosal, Yunus lahileri Gldestesi, Ankara, 1991 3.Ahmet Hatipolu, Besteleriyle Yunus Emre lahileri, Ankara, 1993 4.Samiha Ayverdi, Yunus Emre ve lahiler, stanbul, 1969 133. Yunus gfteleri konusunda geni bilgi iin u yazlara baklmaldr: 1)Nuri zcan/Trk Muskisi Nota Yaymclnda Yunus Gfteleri, Kltr Dergisi, say 4 2)Ethem ngr/Trk Muskisinde Yunus Emre, Trk Yurdu Dergisi say 319 3)Cemaleddin Revnak Serdarolu/Yunusun Bestelenmi lahileri Nerede ve Nasl Okunurdu? Trk Yurdu Dergisi say 319
125
SERLER
Yunus Emrenin Risleltn-Nushiyye adnda bir mesnevisi ve Azmi BLGN
iirlerini toplad bir Divan bulunmaktadr.
Bunlardan Risalet-el Nushiyye, Mesnevi nazm ekliyle yazlm, manzum, didaktik, nasihatnme tarznda bir eserdir. Toplam 563 Eserin sonlarna doru yer alan
134
Yunus Emre eser brakan sfi airlerdendir. Onun bugn iin bilinen iki eseri vardr. beyittir. Balang ksmnda aruz lsnn
filtn/filtn/filn dier blmlerinde, mefiln/mefailn/filn kalplar kullanlmtr.
Yunus can bu yolda yidiydi" beytinden hareketle yazl tarihinin H. 707/M. 1307 olduu sanlmaktadr.135
"Sze tarih yedi yz yidiydi
Buna gre Yunus Emre bu eserini vefatndan on iki-on yl nce yani olgunluk yalarnda yazmtr.
temasn gsterir. Ayrca Yunusun mmi, yani tahsil grmemi bir air olmadn, aksine ve kltr tarihimizde sekin bir yer tuttuunu, dier taraftan sadece bir dervi deil, asl tam
Bu eser, Yunusun asl bilge ynn, tasavvuf kltrne vukufiyetini ve onunla yakn
ok esasl bir kltre sahip olduunu, tam anlamyla ahlak bir mutasavvf hviyetiyle edebiyat bir mrid, rehber, yol gsterici olduunu ve zellikle akla verdii byk deeri, nemi aka ortaya koymakta, akl ile gnl sentezini de baaryla gerekletiini gstermektedir. 136 nder
134. Bu eserin beyit says M. Tatda 563, nder Ggn ve Mehmet Kaplan 573, Tk Klasiklerinde ise 562 beyit, olarak gsterilmektedir. 135. Abdlbaki Glpnarh, Yunus Emre Risalatl-Nushiyye ve Divan, s. 37. 136. nder Ggn, Dnden Bugne Yunus Emre, s.66
126
Ggn, Dnden Bugne Yunus Emre, s.66. Nihat Sami bu eseri dolaysyla Yunusun bir mrit sfatyla da altn belirtir. Risalat'l-Nushiyye'nin zerinde bugne kadar pek fazla durulmamtr. Bunda dilinin
de etkisi vardr. Zira bu eserde Divan'a gre Arapa, Farsa kelimeler bir hayli yer tutmaktadr. Ayrca eserin sembolik bir anlatm vardr. Soyut kavramlar kiiletirilmitir. Yine eserdeki destani slup da dikkati ekiidir. nk batan sona kadar iyi huylarla kt huylarn sava yer almaktadr. Bu zellik Yunus'un yaad aa da uygun bir zelliktir. nk o ada da byle bir kavga vardr.
bakmndan Divan' ile llecek nitelikte deildir."137. Yani Hissi deil fikri, etici bir ortaya koyar.139 Fakat tasavvufun temel kavramlarn, ana meselelerini bir bilgin sfatyla aklamas ynyle ok nemlidir. Banarl'nn yorumuna gre bu durum Yunus'un "bir mrit
Eserde didaktizmin ar basmas, lirizmi geri plana itmitir. Bu yzden "san'at deeri
eserdir.138 Zaten Yunus bu eserinde kendi duygularn deil genellikle insanolunun hlini
sfatyla da altn gstermektedir."140 Zira Yunus'un bu eserde ele ald kavramlar, dn olduu gibi bugn de nemini koruyan kavramlardr. Allah'a duyulan zlem, O'na inanmak ve gvenmek, sabrl olmak, onurlu olmak, cmertlik, haya sahibi olmak... br yanda riya, acelecilik, byklenme, ehvet, fke, cimrilik... gibi dierlerine zt huylar ve bunlar arasndaki mcadele insanlna ezeli ve ebedi meseleleridir.
gcn gsteren bir eserdir. iirleri eitli corafyalarda dilden dile dolaan Yu-nus'un bizzat kendisinin eserini tertip edip etmediini kesin olarak bilmemekteyiz. A. Glpnarl O'nun: Yunus oldum ise adm ne acep Okuyalar bu benm divanm ya da "Yunus miskin an grm eline bir divan alm limler okuyamam bu ma'niden duyan gelsin
Risalat'l-Nushiyye Yunus'un nasl bilgi seviyesini gsteriyorsa Divan' da airlik
kendisi yazm olsun. Esasen iirleri, kendisi tarafndan, yahut kendi yaarken toplanmam olsa
gibi beyitlerinden hareketle "kuvvetle ihtimal dahilindedir ki bahsettii divann, bizzat
eski divan nshlarna rastlamamz icap ederdi"141 sonucuna varmaktadr. Kprl ise eldeki bal bir dervi tarafndan tertip ve tanzim edilmitir" demektedir.142
137. N. Sami Banarh, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c. 1, s. 334. 138. Mehmet Kaplan, Yunus Emre, Seme Makaleler, s. 215 139. Mehmet Kaplan a.g..e. s. 215 140. Mehmet Kaplan, a.g.e.,s.334. 141. Abdlbaki Glpnarl, Yunus Emre -Hayat-, s. 133. 142. M. Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda k Mutasavvflar, s. 245.
nshlarn son asrlara ait olduunu belirterek "Yunus divan kendisinden asrlarca sonra, ona
127
tamamm ona ait grmek mmkn deildir. "Yunus'tan sonra ve Yunus tarznda sylenmi daha birok iirlerin, Yunus'un sanlarak bu nshlara ilave edildii muhakkaktr." 143 Divan'daki dil Azeri lehesiyle byk bir yaknlk ve benzerlik iindedir.Trke,Yunus'ta
Yunus Divan'nn ortada pek ok yazma nshlar vardr. Bu eserlerde yer alan iirlerin
bu an edeb dili haline gelmitir. Bunda Trkenin ileni eklinin, felsefi dnceleri ifade en byk temsilcilerinden biri saymak gerekir.144
edici bir zellie ulatrmann pay byktr. Bu bakmdan Yunus'u Eski Anadolu Trkesinin Yunus, divannda hem hece hem de aruz lsn kullanmtr. Daha ok hret
kazanan iirleri hece vezniyle yazlm olanlardr. Bu iirlerde hece lsnn hemen her kalb kullanlmtr. br yandan Divan'da mesnevi, gazel, musammat eklindeki divan nazm biimlerine de rastlanr. Kafiye konusunda genellikle Halk ve tekke iirindeki gelenee uyularak daha ok
yarm kafiye kullanlm ve redife ba vurulmutur. Nazm ekli genellikle drtlktr. Nazm
birimi olarak zaman zaman beyit de kullanlmtr. Divan'daki iirlerde mecaz ve mazmun
zellikleri de dikkat ekicidir. Bunlar arasnda Halk iiri geleneinde yer alan ortak mecazlara, sembollere, rastlanmakla birlikte ol-duka orijinal olanlar da vardr. ok sk kullanlan imaj ve semboller "ekincilik, ba ve bahecilik hayatndan alnanlardr". 145 Dolaysyla benzetmeler de eder. air, blbldr, temizlenmemi gnl dikenli bir bahedir. Aksz adam odun misalidir. hep tabiata dayaldr. Dervi, meyveli bir aatr. Diken asilii, gl uysall ve olgunluu temsil Yunus'un iirlerinde slam airi niteliine uygun olarak sanat kaygs deil din gayreti ve
tasavvuf neesi hakimdir. Fakat bu durum, iirlerinin birer sanat aheseri olmasna engel tekil esaslannn yorumu, ak, fanilik, lm, gurbet, tabiat, hasret gibi temalar ve ahlak tlerdir. birlikte bu dnceyi stn bir sanat gcyle ifade etmi olmasdr.
etmemitir. Sz younluu, rahat syleyilenen belli bal konular ise, slam'n inan, ibadet Yunus'un iirini dnden bugne getiren zellik, salam bir dnceye bal olmasyla
143. N. Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.1., s. 334 144. F. Kadri Timurta, Yunus Emre Divan, s. 35. 145. M. Kaplan, Trk Edebiyat zerine Aratrmalar, c. l,s. 120
128
UNUSUN
AKPLER
Anadolu sahasnda pek abuk yaylarak az zamanda pek mhim muakplari yetiti. M. Fuat KPRL
Yunus Emrenin mutasavvfane iirleri,
hline evirdi. Tasavvuf bu ekilde yorumlannca din de ayn ekilde anlalr olmaya bir ak kavramlaryla tanmland. Yaratc, yaratlanlardan ayr bir yerde ele alnmad.
Yunus, tpk Hz. Mevlna gibi yapt. Tasavvufu bilgi hlinden vecd, ak, coku
ve ihls hliyle alglanmaya balad. yle ki Yunusun szlnde iman, ak; mmin, ak eri Szn dou corafyas bylesine, ilahi, insani olunca, asl kayna olan gnlden
beslenen iir kuu, kanatland. Gnlden gnle, ruhtan ruha ulaan bir kutlu srra dnt hakikatin bilgisi. nk itenlik vard ve gnller byle bir sze ilgisiz kalamazlard. Yunus, bir ey daha yapt. Amacna uygun ara olarak Halk dilini, Halk iirinin
lsn ve dier nazm zelliklerini seti. Yunusun itenlik dolu iirleri, bylesi uygun aralarla anlatnca ok kolay ve stelik hzl yayld Anadoluda Bylece her gnle girmeyi baard. Anadolu Yunusun rengine boyand. Yunusla uyand, canland. Her bakmdan karmak olaylarn cereyan ettii o karanlk a, bu iirlerin gnllere tad kla aydnland.
tesir sahasnn iine airler de girdiler. Kendinden ok pek ok takipisi yetiti. Yunus, bir Dergh sahibi eyh deildi. Onun Dergh btn bir Anadolu idi. Dolaysyla bu corafyann kabul etmeye baladlar. neresinde olursa olsun onun sesini duyanlar onun gibi sylemeye, Yunusu iirde de mrid Bylece bir yandan dilimiz ve edebiyatmz salam temeller zerinde ina edilirken
Mesele burada bitmedi elbette. Yunus, ayla snrl kalmad. Halk nezdindeki geni
bu airler tarafndan zamanlar ierisinde bu binaya yeni talar konuldu, yeni stunlar eklendi. Yunusun iir yoluyla gerekletirdii sohbet Halkas geniledi.
129
balayarak bu Halkay Kaygusuz Abdalla, Hac Bayram- Veli ile, Erefolu Rumi ile, Usli, mmi Sinan, Sinan mm, Nizamoluyla geniletebiliriz. Dahas da var elbetteNiyazi Naki Akkirmani, Olanlar eyhi brahim Efendi, Sunullah Gaybi Msri-i, Aziz Mahmud Hdayi, Himmet, Adem Dede, dris-i Muhtevi, Seyyid Seyfullah, Bu airlerin Yunus sevgisi ve ona mensubiyet duygular o kadar gldr ki mesela
Kimler yok ki bu yolun takipileri arasndaYunusla ada olan k Paadan
Niyazi Msr kendi dilinden syleyenin gerekte Yunus Emre olduunu syler: Niyazinin dilinde Yunusdurur syleyen Herkese can gerek Yunusdurur can bana
dnecek olursak Yunusun tesir gcnn nerelere ulatn anlamak hi de zor olmayacaktr. Hz. Mevlnann divan iirinde meydana getirdii tesir, ayn lde Yunusla Halk iirinde ve tarikat muhitlerinde gerekleti.
Bu isimlerin ounun sadece bir air olmayp birer tarikat kurucusu olduklarn
sanatlar gerekse dnyaya bak ve alglay tarzlar anlamnda balar sksa Yunusun elini tutmular ve kar yolu bulmulardr. Bu bakmdan mesela Milli Edebiyat Devri bu anlamda Yunusun aydnlar katnda yeniden kefi saylr. Rza Tevfikle balayan bu sre Rza mit, Necip Fazl, Burhan Toprak, Hlide Nusret Zorlutuna, Abdrrahim Karako gibi isimlerle devam etmitir. Bu tesir, sadece Anadolu corafyasyla da kalmam, Trkenin konuulduu
Yunusun tesiri, elbette geni ve derin bir tesirdir. Ne zaman ki airlerimiz gerek
her yerde Yunus, airleri etkilemi, onun takipileri bu corafyalarda da yetimitir. zellikle makam da bulunan Azerbaycanda bu tesir ok gldr. Yine Kbrs Trk iirinde de Yunus sevgisi ok youndur. Bugnk iirimizde de Yunus tesiri gizli ve aikar bir ekilde srmektedir. Bu isimlere
ayrca E. Behi Koryrek Arif Nihat Asya, Behet Kemal alar, Fuat Bayramolu, Bedri
Rahmi Eybolu, Behet Necatigil, lhan Geer, Salah Birsel, Hlil Soyuer, Bekir Stk Erdoan, Nzhet Erman, Bahattin Karako, Ayhan nal, Hilmi Yavuz, Ali Akba, Arif Ay, Muhsin lyas udur: Suba, Bestami Yazgan gibi daha pek ok isim eklenebilir. Buradan karabileceimiz sonu Trkemizin btn alardaki bu en byk sz ustas air olarak da himmetini
zerimizden eksik etmiyor. Yunus Emre yolunda nice airler yetiiyor ve iirler yazlyor.
130
Yunus Emreye hayranlklarn ifade eden sanatkrlarmzn, ona ithaf ettikleri, onun tesirinde kalarak yazdklar, onun slubunu taklit suretiyle kaleme aldklar manzumeleri az deildir.
V. BLM
RLER
F. Abdullah TANSEL
131
UNUSA
HAZRET- SULTAN-L AIKN Ehl-i akn gldr Hazret-i k Yunus
DANMI
RLER
Ba- Hak blbldr Hazret-i k Yunus Mest-i l- ya'kl eder dinleyeni nutku ann Beli Hakk'n mlidir Hazret-i k Yunus Bahr-i vahdette garik-i ahadiyet oldu
Yemm-i vahdet selidir Hazret-i k Yunus Tuttu hep ryihas ba- cihan o gln kann filidir Hazret-i k Yunus
Dediler o habibin ilhisi ann. vardr hem Filleri hep delidir Hazret-i k Yunus
Binini gkte melekler, binini insan okur
Byle Hakk'n kuludur Hazret-i k Yunus Binini kular okur subh- mes zikr ederek Herkese sevgilidir Hazret-i k Yunus
Nm kla mlekkab dahi dervile hem
Ba- ak snbldr Hazret-i k Yunus kan cmle-i az gibidir b-phe
Cmle uzvun dilidir Hazret-i k Yunus Yardm ister ki bilir byle Murad- nad kann elidir Hazret-i k Yunus
146. Molla Murad: stanbulludur. Nakibendiye tarikatndan olup kendi Derghnda eyhlik yapmtr. 1847de stanbulda vefat etmitir.
Molla MURAD146 Cahit ztelli/Yunus Emre Yaam ve Btn iirleri, s. 72 zgr datm, stanbul 2004
132
YUNUS EMRE'YE Bir yerde lp, bes, niye min yerde douldu? Aknda yanirken yeniden bir de douldu. iirindeki hikmeti satrlarda douldu. Bir yerde lp bes, niye min yerde mezar? Her gn kazlr nk gnllerde mezar. Otlarda, ieklerde ve gnllerde mezar-Efsane mi. gerek mi? Bu insan nice insan. - Varlk sesidir, kopmu, O, Trk'n kopuzundan. Bahtiyar VAHAPZADE147 Trk Dnyasnn Sesi, Hz. Erdal Karaman, s.128 Kafkas Aratrmalar Enstits, Bak, 2009
147. Bahtiyar Vahapzade: (1925-2009) Azerbaycan iirinin en byk isimlerinden biridir.1960larda balayan zgrlk hareketlerinin nclerindendir. 40 akn iir kitab vardr. mrden Sayfalar , Vatan, millet, ana dili, Soru iareti isimli kitaplar Trkiye Trkesine evrilmitir.
133
YUNUS EMREYE Hakikat akna ermek diledim,
Hayret arabndan i dedi bana.
Senden duyduumu sana syledim. Bu kuru szlerden ge dedi bana. Varl, yokluu sordum zne.
Sustun, bir damla ya geldi gzne. lm nedir dedim bakp yzne, Yzme bakp ta hi dedin bana.
Barmda ydn dalyorum bak. Ben de senin gibi alyorum bak. Eriyip izinde alyorum bak.
Eil gz yamdan i dedin bana, Hasan Ali YCEL148
Yunus Emreye iirler, hz. Vedat Gen, s.237-38,
Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1977
148. Hasan Ali Ycel: (1897-1961) Eski Milli Eitim Bakanlarndandr. Pek ok fakltenin ve Ky Enstitlerinin kurulmasna nclk etti. Dedesi ve babas gibi kendisi de bir Mevlevi muhibbidir. iirleri Dnen Ses, Sizin in, Dinle Benden isimli kitaplarnda topland.
134
YUNUS'UN MEZARINDA Yce dalar ardndan, Deniz ar geldim. Evliyalar yurdundan, Selam tapuru geldim. Ulu bir an vardm. Dosta armaanm var. Erenlerin bandan. Glleri devsiru geldim. Boz-bulank bir aydm, Ak iline bavurdum. alkalanp safa buldum, Szlp duru geldim.
Yunusun toprana. Vardm yzm srmeye. Sildim gnl pasn, Yanuben aru geldim. Ca geldim alarm, k oldum alarm. Canda coan esrar. Dkp tauru geldim. Rza Tevfik Allah'tan, Ayrlma ol Derghtan. Ben kurtuldum gnahtan. Eriydim, doru geldim. Rza Tevfik BLKBA1 149 Serab- mrm, iirler, s. 54 Kbrs, Lefkoe, 1934
149. Rza Tevfik Blkba: (1869-1949) Tp eitimi ald. Felsefe ve tasavvufla da yakndan ilgilendi. Hece vezniyle yazd iirlerle tannd. Sufi iir ve Yunus Emre ile ilgili makaleleri de bulunmaktadr. iirleri Serab- mrm isimli bir kitapta toplanmtr.
135
BR GRN Kapnda kul olmak ar deil bana.
Toprana yzm srmek dilerim.
Sen'den gayri kimse yr deil bana,
Bir grn Yunus'um grmek dilerim. Yllardr koarm izinde prim.
Alamak isterim dizinde prim, Kanatlanp ge ermek dilerim. Geldin ate gibi getin b gibi,
Bulamazsam bu yer yznde prim.
Hasretinle hlim pek harap gibi. Yunus'um kalbimi bir kitap gibi, Senin huzuruna sermek dilerim.
Bu akn uruna aklar kl oldu, Bu akn uruna dil blbl oldu. Gsmde yrein kzl gl oldu.
Koparp da sana vermek dilerim. Rzgr ol afakta alnma srn. Bulutlara sarn mehtaba brn, Grn bana prim bir kere grn. Vuslatn gln dermek dilerim.
Hlide Nusret ZORLUTUNA150
Ellerim Bombo, iirler, Kltr Bakanl, Ankara 2001
150. Hlide Nusret Zorlutuna: (1901-1984) retmenlik yapt. Hece lsyle yazd hamasi ve lirik iirleriyle tannd. Yunus Emre konusunda sayca en ok iir yazan airdir. iirleri Geceden Taan Dertler, Yayla Trks, Yurdumun Drt Buca , Ellerim Bombo kitaplarnda topland
136
YUNUS EMREYE Ka mevsim bekleyim daha kapnda Beni de, pitiin bela kabnda
Ayamda zincir, boynumda kement. Kaynata kaynata buhara benzet!. Bekletme Yunusum bozuldu balar, Dyor yapraklar, geiyor alar, Veriyor ayrlk dolu semalar ime bayltan ac bir lezzet! Rzgra bir koku ver ki hrkandan, Geleyim izine doru arkandan. Brakmam tutmuum artk yakandan, Medet ey airim, Yunusum medet! N. Fazl KISAKREK151 ile, iirler, s. 314 Byk Dou Yaynlar, stanbul 1983
151. Necip Fazl Ksakrek: (1904-1983) Cumhuriyet Devri Trk iirinin en nemli temsilcilerindendir. Yunus Emreyle ilgili iki iiri, bir hitabesi, bir de tiyatro eseri vardr. 70i akn eseri vardr. iirleri ile isimli kitabnda toplanmtr.
137
PR'M YUNUS'A SESLEN Ey dost, ey can, ey derviim! Sylen nice hlettir bu? Sen bir derya, sen bir umman. Ben, tasnda bir damla su... H Sultanm, Yunus'um H!.. Ey benim ire canm,
Tek nderim, tek sultanm... Her eyim, her eyin benim, Derviim h... Yunus'um h... te geldim, bas barma. Kotum lahi arna. Kodum bam uruna;
Her dem Allah dey dey...
Derviim h... Yunus'um h... Akar sulayn aladm...
Dost dost dey ben aladm; Umudum sana baladm, Derviim h... Yunus'um h... Akma alap tanktr...
Barm ezelden yanktr!
Sensiz dnyam karanlktr.
Nefsim de bir kemter pusu...
Derviim h... Yunus'um h... Ben ne ged. ne uluyum... Bendesi, yar kuluyum! Senin derdinden deliyim!
Derviim h... Yunus'um h...
138
nanmm sana beli Akn klm beni deli! Ey yce pir, koca Vel,
Yitirdim gman, usu:
Derviim h... Yunus'um h... Ben, senlik-benlik arn Ykp eyledim zarn... Gster gayr didarn:
Derviim h... Yunus'um h... Benden zge kemter m'ola!... Senden ulu bir yr m'ola!... Yolunda lsem ar m'ola... Yanp, burulu burulu...
Derviim h... Yunus'um h... Blbl oluben ttm...
Daim Zht- tat ettim.
Gayri koup sana yettm:
Derviim h... Yunus'um h... Yirmi yldr yan! yan! dedin Benim akma ban dedin... Yce alabn uruna. te geldim bas barna!...
Bitsin bu hicran kaygs:
Derviim h... Yunus'um h... Rza MT152 stanbul 1966
Trk Yurdu Yunus Emre zel Says Say 319,
152. Rza mit: 1922-1997).Yedign, naralt, Varlk, Hisar, ar gibi pek ok dergide iirleri yaymland. Halk tarz ile balad iirlerinde sonradan Tasavvufi tarza yneldi. Kimilerince Yunusunu takipisi olarak anld.
139
YUNUSUN AKI Akn duyduum gn gynmdedir yr dedin. Yrini grmeyince aladn uzak diye. Vcut oldun, cann imdi Mevl belledin.
Blbl oldun, gllere yandn sonra Hak diye. Aleme gz yumunca vard Ondan haberin. Gz anca rtld perde perde her yerin, Nice dervi aznda senin ilhilerin, Ardn sra gezdiler Hakka ulasak diye. Kalbini gsterirdin birini sorsalard,
Kendisi yoksa bile yrinin ak vard.
Senin gznde Yunus, her yol Hakka kard,
Titriyorken biz bugn sonumuz toprak diye. Faruk Nafiz AMLIBEL153 Bir mr Byle Geti, s. 285 Suhulet Ktphanesi, stanbul 1932
153. Faruk Nafiz amlbel: (1898-1973) retmenlik ve milletvekillii yapt. Hece iirinin en nemli isimlerinden biridir. iirleri arkn Sultanlar, Gnlden Gnle, Dinle Neyden, oban emesi, Bir mr Byle Geti ve Heyecan ve Skun, Zindan Duvarlar, Han Duvarlar gibi kitaplarda topland.
140
BURUK HKYE Susuz kuyular banda ince yellere tutulmu Bir dolap iniltisi duyulur dlerimde Gller afaa boyanr, kular Yunusa uyanr Yunusun gzlerinden anlarm alamtr Zaman buruk hikyeye balar yeniden Suskunlar gnller mezar talar gibi Derinden hep duyulur dolabn iniltisi
Kaybolur akn sesi karanlk rzgrlarda Gn batar devran dner, rmak tamay unutur Sanki bir bayku gelir susturur blblleri
kmken stmze hanerlenmi ufuklar Ve yitik bir yknt olmuken mezarmz Dada sar iekleri ince bir sz sarar
Sakalnn her telinden hzn damlar Yunusun D biter, zaman susar lakin hikye srer Der alnmza an dadaal glgesi Dolabn sesi gelir yzyl gibi derinden Derdi miras alrm Yunusun olu olur
Artk dlerimiz bir hznl gkyzdr Solgun gller lkesinin yitik dervileriyiz Efsanelerde gezeriz permeperian
Souk su ile ykanm bir yalnzlmz var gnden sonra duyulan lmlmz Ve yorgun dualara ellerin boynu bkk Rahmetine kavrulmu yreklerimiz aka Artk dlerimiz bir hznl gkyzdr Solgun gller lkesinin yitik dervileriyiz aban ABAK154
Badattan Dnen iirler, s.44 Yedi klim Yaynlar, stanbul 1990

154. aban Abak: (1963- ) Basn Yayn Yksekokulu mezunu. retmenlik, gazetecilik ve sendikaclk yapt. Modern Trk iirinin nde gelen isimlerindendir. 1986 ylnda Eskiehir Yunus Emre Kltr Sanat Festivali kapsamnda dzenlenen II. Yunus Emre iir yarmasnda Buruk Hikaye adl iiriyle 1. oldu. iirleri Badattan Dnen iirler ve Kayp Atlar Haritas isimli kitaplarnda topland.
141
YUNUS'A ARI Kavgann, fkenin yeri yok bizde, Kini kkten sil de gel Yunus diye... Sevmek, sevilmektir fikirde, zde, Gnllere dol da gel Yunus diye... Duvarlar yklm, kalkm hudutlar, Selam durmu dalar, bekler bulutlar, Kaplar alm, yok ki kilitler, Denizlere dal da gel Yunus diye... Bartr, birliktir her an szmz, Engindir gnlmz, gler yzmz, Yanar kalbimiz, kor olmu zmz, Yamur, bulut ol da gel Yunus diye... Btn insanlar karde bilmisen, Gnl alp vermek iin gelmisen, Umudun yok olmu, zorda kalmsan, Kaplar al da gel Yunus diye... Beyaz gvercinler gkte uarsa, Koygun sisler kalkar, hava aarsa, Sevgi pnarndan herkes ierse, Evreni dost bil de gel Yunus diye... Tanr sevgisiyle eilir dallar, nan ykl kalpler, havada eller, Dostluk iin aar bahede gller Demet demet al da gel Yunus diye... alar tesinden gelen ses gibi, Yzmzde lk bir nefes gibi, imizde dolup taan his gibi, Hep gnlden gl de gel Yunus diye... Yunus'un akyla yanyor zm, arpyor yreim, yok oldu szm, lah bir aka ardr szm Ayrm yok, her hlde gel Yunus diye... Muharrem KUBAT155 Yaamn inden, s.11-12 Metin Ofset, Eskiehir 200
155. Muharrem Kubat: (1933-) Eitimci, air-yazar. iirleri, z Brakanlar, Umut Dolu, Yaamn inden kitaplarnda topland.
142
YUNUS Akt nr hlinde nimetleri;
ir Hk! diyen kalbe himmetleri Elinden, dilinden kerametleri Celi Ynusum!
Dilin vahye, ilhama uygun beyn...
Yakndan, uzaktan duyar duymayan... Ki irinde yer yer Muhammed ayan Ve-yer yer-Al, Ynusum!
Misalince biz, geri, atk chad,
Yaman kt, lkin, inad, itiyad...
Yenildin mi sen, yoksa! dersin Nihad, Beli Ynusum, der, bel Ynusum! ilen var, hakikatlarn hlisi... Neb Ynusun vrisi Vel Ynusum!
Meded, ey yolun, rehberin kendisi;
Arif Nihat ASYA156
Trk Yurdu Yunus Emre zel Says Say 319, stanbul 1966
156. Arif Nihat Asya: (1904-1975) Milletvekillii ve retmenlik yapt. Dini ve milli konularda, serbest, aruz ve hece lsyle yazd iirlerle tannd. Bir Bayrak Rzgar Bekliyor, Dualar ve Aminler, Kkler ve Dallar, Kbrs Rubaileri nemli iir kitaplardr.
143
YUNUS'UN KATINDA Dncen bin mjde, szlerin kutsal! Yllara seslenen zaman gibisin... Szlerin alarda, ilenmi dal dal nsanla rnek ferman gibisin... Yllar bir efsane, aylar bilmece,
Mevsimler drt perde, gndz ve gece, Dalarn banda yceden yce, Mn denizinde sultan gibisin... iirin yaamak hep ilden ile,
Gzellik getirmi nefesin dile, Bir efsane olmu blble gle, Her derde bin ifa, derman gibisin. Makamn on ilde, nefesin dilde, Yzyllar boyunca hatran elde,
Renk renk iek am dnce glde, Gklere savrulan, harman gibisin... Sevmek ve sevilmek balam sende, Hakk'a, ulamn tek bir bedende, Benliin yok olmu gnlde tende,
Canlara can katan umman gibisin... Yllardr ilhin, name dillerde,
Dalga dalga sevgin btn illerde, Hatran yayor tm gnllerde, Dalarn banda duman gibisin... Krk yl hizmet verdin, Tapduk kaps, Halkla, Hk'la birsin; Hkk'n yaps, Burcu burcu kokan orman gibisin... Mal yalan, mlk yalan, gerek apusu,
144
Yaprak yaprak gonca, iekler renk renk, Sazmda, szmde byk bir ahenk, Mutlulua karde, gzellie denk, Yllardr solmayan gldan gibisin... Zaferler bide, tarih bir mazi,
Hakk'a giden yolda sanki bir gazi, Erenler yolunda sunmu niyaz, Medet ya airim, aman gibisin... Szlerin eriat, gerek yol bize, Hllerin tarikat k gndze, Hakikat rehberdir inie dze,
Desen desen, renk renk elvan gibisin... Tvbemiz huzurda Allah'a doru, Dileriz bizler getirsin uru, Tm insanln sevin, gururu,
Tarihe smayan unvan gibisin... smail AL SARAR 157
Yunus Emreye iirler, hz. Vedat Gen, s.237-38,
157. smail Ali Sarar: (1925-2003) Eitimci, air-yazar. iirleri lk Adm, Yaamak stei, Mevlnadan Yana gibi eserleri vardr. Tm dnyada Yunus Emreyi tantt iin merkezi Kaliforniyada bulunan Dnya Sanat Kltr Akademisince doktora unvanna layk grlmtr.
145
YUNUS'LAYIN inde bir dertli blbl ter Yunus! Yunus! diye... Sz bahemde her gn bir gl Biter Yunus! Yunus! diye... Bir ate ki, iten ie...
Hlim duman gndz gece! Ge her dorulan baca, Tter Yunus! Yunus! diye... Yol bulup, yoldan ileri;
Ararm yllardan beri...
arlarm t... gkleri,
Tutar Yunus! Yunus! diye... Gndz nice bir dert, gece bir dert, Bilemedim nice bir dert! Sol brme ince bir dert,
Batar Yunus! Yunus! diye... Ak yumu, artm beni,
Dert serip kurutmu beni.
Mansur Hlla tutmu beni, Atar Yunus! Yunus! diye... Bu cilveler yrin ii, Byle elleme kar, ehir ehir, ar ar,
Satar Yunus! Yunus! diye... Ey dost, artk ne dersen de! Geldim bu Dergha bende. ol baaklar, yel esende, Yatar Yunus! Yunus! diye...
146
Bekir Stkm bu meydana, Bir ok szle gelmi sana... Bilen iin bir tek man.
Yeter Yunus! Yunus! Diye... Bekir Stk ERDOAN158
Yunus Emreye iirler, hz. Vedat Gen, s.109,
158. Bekir Stk Erdoan: (1926- ) Subaylk ve retmenlik yapt. Halk iiri geleneini gnnn koullaryla badatrarak hece lsyle, bazen de aruz vezniyle iirler yazd. iirleri Bir Yamur Yad, Dostlar Bana, Klada Bahar kitaplarnda topland.
147
SEVELM - SEVLELM Ycelerden ycesin, Ne gndz, ne gecesin, Acep k Yunus'um, ol cennette nicesin. Eriilmez bir dasn, Her dem taze bir asn, Dostun gnl evinde, Tkenmeyen menbasn. Tanr yolunda elbet, Dura oldu cennet, Tek bir yoldur demiti, Tarikatle, ariat. Seven gnller agh, Her an iinde Allah, Birdir, orta yoktur, Lilhe illallah. Mutluluktur ibadet, Ruha verir saadet, Bu bir Tanr sevgisi, Her kula olmaz ksmet. Yunus bu yolun ba, Aktt gzden ya, Tapma dnya malna, Sonun bir mezar ta. Sevelim-sevilelim Bunu byle bilelim. Vehb bu sz nnde, Saygyla eilelim. Vehbi Cem AKUN159 Yunus Emreye iirler, hz. Vedat Gen, s.20, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1977
159. Vehbi Cem Akun: (1909-1979) retmenlik yapt. iir, hikaye ve roman almalaryla tannd. Yayladan Sesler, Fetih Destan, Gemi Gnler iir kitaplarndan bazlardr.
148
YUNUS'A ZLEM Mevl vere ber'atm,
Erem Yunus'a Yunus'a... Hakk'a ahlanan atm, Srem Yunus'a Yunus'a.
Deiti mi ar- zemin? Olmak iin daha emin, Esrarn u lemin,
Soram Yunus'a Yunus'a. Grdm gln blbln, stemem dnya gln, Hakk'n grnmez tln, Saram Yunus'a Yunus'a. O aryd, bizler kovan,
Yuttu toprak nice civan,
Hakk'n huzurunda divn, Duram Yunus'a Yunus'a. Dindirmek iin arm, Duyurabilsem arm, Ap mevlya barm,
Varam Yunus'a Yunus'a.
Sadettin KAPLAN160
Yunus Emreye iirler, hz. Vedat Gen, s.20,
160. Sadettin Kaplan: (1944-) Jandarma tekilatnda alt. iirlerinin yan sra ocuk edebiyat alanndaki almalaryla tannd. iirleri Ferman, Sular Susadka, Gnl Cemresi, Glendam, Esmdan Esintiler, D Bedestnisimli kitaplarnda topland.
149
UNUSTAN
DVANDAN SEMELER
ELM
RLER
ACEP U YERDE VAR MOLA Acep u yerde var mola yle garip bencileyin Bar bal gz yal yle garip bencileyin
Gezerim Rm ile161 am' yukar illeri kamu
ok istedim bulamadm yle garip bencileyin Kimseler garip olmasn hasret oduna yanmasn Hocam kimseler olmasn yle garip bencileyin
Syler dilim alar gzm gariplere gynr zm Meer ki gkte yldzm yle garip bencileyin Nice bu derd ile yanam ecel ere bir gn lem
Meer ki sinimde bulam yle garip bencileyin Bir garip lm diyeler gnden sonra duyalar Souk su ile yuyalar yle garip bencileyin
Hey Emre'm Yunus bire bulunmaz derdime re Var imdi gez ardan re yle garip bencileyin -----------------bencileyin: Benim gibi. kamu: Btn, hep. sin: Mezar. ar: ehir.
bar bal: Gnl yaral. gynmek: Kendi kendine iten yanmak.
161. Anadolu, Trklerin hkimiyetinden nce Diyar- Rum (Rum lkesi) olarak bilinirdi.
150
BEN BR ACEB LE GELDM Ben bir aceb ile geldim kimse hlim bilmez benim
Ben sylerem ben dinlerem kimse dilim bilmez benim Benim dilim ku dilidir benim ilim dost ilidir
Ben blblem dost glmdr bilin glm solmaz benim Ol dost bana gelsin demi sundum kadeh alsn demi
Aldm kadeh iitim arab ayruk gnlm lmez benim Ne Trum var ne duram hi yerde yoktur karrm Hakka mnacaat etmeye belli yerim olmaz benim Sor durduum yeri bana gelirsen gsterem sana
Bir zerrece Haktan ayr gzm nesne grmez benim Tr danda bir tecelli gr Msiye neler kld
Yunus eydr Hak katnda szm geri kalmaz benim ----------------tecelli: Grmek
acep: ama, alacak ey ayruk : Ayr, baka tap: Yeter, kfi
gn: Yanmak, yank mnacat: Allaha yalvarma dr: Ev, yurt, daraac mnkir: nkr eden
zri klmak: Alamak, inlemek
Tur: Hz. Musaya ilahi tecellinin olduu da
151
IKLARA NE DYEM klara ne diyem ak haberinden irin Ak ile dinleyene eydeyim birin birin
Dahi yer gk yo iken var idi ak bnyd Ak kadmdir ezel ak getirdi ne varn
Evvel ezel bezminde kim dost yzn grdyse Onun candr k sor ondan ak haberin
Ak hibir nesneye mesel balasam olmaz Dnyada hirette ne tutusar ak yerin
Hayf durur akszlara aktan haber sylemek Kim gerek k ise rzm ona derim
Emnettir sakngil ak haberini zinhar
Oturup deme yerde syleme ak esrrn Sarraflarn katnda kaide yle-durur
Kadrin bilmez kiiye gstermedi gevherin Yunusun havsalas ak ile dolmu-durur ----------------eydemek: Sylemek bezm: Meclis
Derdin saklayamad eksiz syler ak srrn
bnyd: Temel,esas hayf: Hakszlk
raz: Sr, gizli ey
zinhar: Sakn, asla
gevher: Mcevher, inci ek: phe
havsala: Anlay,tahamml
152
AKIN ODU CERM Akn odu cierimi
Yaka geldi yaka gider eke geldi eke gider
Garip bam bu sevday
Kr etti firak canma
k oldum sultnma Taka geldi taka gider
Ak zencirin dost boynuma
Sdklar durur szne
Gayri grnmez gzne Baka geldi baka gider Arada olmasn nai
Bu gzlerim dost yzne
Onulmaz barmn ba Gzlerimin kanl ya Aka geldi aka gider
Blbl eder h u figan
Hasret ile yand bu can ka geldi ka gider
Benim gnlcm ey can
k Yunusun szleri Efgan eder blblleri Dost bahesinin glleri Koka geldi koka gider od: Ate ----------------------kr: Kazan, i firak: Ayrlk ba: Yara nai: Mezhepten dar olan engel efgan: Feryat, lk, ac ile barma
153
EY YARENLER EY KARDALAR Ey yarenler ey kardalar ldme kayrmazam Ettiimi bulam deyu
Korkaram ben lem deyu
Bir gn grnr gzme Aybm vuralar yzme Endieden dellolmuum
Nidem ben ne klam deyu Eer gerek kul imisem Ona kulluk kla idim Alayaydm bu dnyada Yarn anda glem deyu
Hemin geldim bu dnyaya Nefsime kulluk eyleyu yi amel ilemedim
Azaptan kurtulam deyu Ey bire miskin Yunus Gnahn ok neyleyesin Sndm ol Allahma Dedi hem af klam deyu yaren : Arkada, dost ---------------------------kayrmak: Dnmek, kukuya dmek.
154
AK PAZARIDIR Ak pazardr bu canlar satlr
Satarm canm hi kimse almaz k bir kiidir bu dnya maln
Ahiret korkusun bir pe saymaz Bu dnya ol ahiretten ieri
kn yeri var kimesne bilmez k ld diye sala verirler
len hayvan imi klar lmez Beyim arif ise var sen yoluna
Bunda balar yiter kanlar sorulmaz Erenler meydan Arta uludur
Sdkla gelenler mahrum gnelmez Yunus bu tevhide gark oldu gitti Geri gelmeklie akl gerilmez -----------kimesne: Kimse
yitmek: Kaybolmak, gitmek
155
AKIN ALDI BENDEN BEN Akn ald benden beni Bana seni gerek seni Bana seni gerek seni Ben yanarm dn gn
Ne varla sevinirim Akn ile avunurum Bana seni gerek seni
Ne yoklua yerinirim
Akn klar ldrr Tecell ile doldurur
Ak denizine daldrr Bana seni gerek seni Akn arabndan iem
Mecnun olup daa dem Bana seni gerek seni Eer beni ldreler
Sensin dn gn endiem
Klm ge savuralar Bana seni gerek seni Sfilere sohbet gerek Ahlere ahret gerek
Topram anda ara
Mecnunlara Leyl gerek Bana seni gerek seni
Cennet Cennet dedikleri Bir ev ile bir ka hr steyene vergil an Bana seni gerek seni
156
Yunus-durur benim adm Gn getike artar odum ki cihanda maksudum Bana seni gerek seni -------------
tecelli: Grnme, Allahn kudret ve srrnn kiilerde ve eserinin eyada grnmesi endie: Korku, phe, dnce suf: Mutasavvf, dervi dn: Gece
maksud: Kasdedilen ey, dilenen, istenen ahi: Karde
157
BEN YRRM YANE YANE Gnlm dt bu sevdaya Gel gr beni ak neyledi Gel gr beni ak neyledi Bam verdim kavgaya
Ben yrrm yane yane Ak boyad beni kane Ne aklem ne divane
Gel gr beni ak neyledi Ben yrrm ilden ile
eyh sorarm dilden dile Gurbette hlim kim bile Gel gr beni ak neyledi
Benzim sar gzlerim ya Barm pre yreim ba Gel gr beni ak neyledi Gurbet ilinde yrrem Hlim bilen dertli karda
Dostu dmde grrem Uyanp Mecnn oluram Gel gr beni ak n'eyledi Gh eserim yeller gibi
Gh tozarm yollar gibi Gh akarm seller gibi Gel gr beni ak neyledi Akar sulayn alarm
Dertli cierim dalarm Gel gr beni ak neyledi
eyhim anuban alarm
158
Ya elim al kaldr beni Ya vaslna erdir beni ok alattn gldr beni Gel gr beni ak neyledi
Mecnun oluban yrrm Ol yri dte grrm Uyanp mell olurum
Gel gr beni ak neyledi Miskin Yunus bireyim Batan ayaa yareyim Dost ilinden vreyim
Gel gr beni ak neyledi
-----------------------divne: Deli, mecnun
kl: Akl sahibi,akl banda mell: zntl, elemli pare: Para
eyh: htiyar, tasavvufta mrit vasl: Kavuma
159
AKSIZ DEM DNYADA Aksz dem dnyada belli bilin ki yoktur Her biri nesneye sevgisi var ktr
alabn dnyasnda yz bin trl sevgi var Kabul et kndzne gr hangisi lyktr
Biri Rahmn- rahim biri eytan- racim Onun yazd mzdi sevgisine taalluktur
Dnyada Peygamberin bana geldi bu ak Tercman Cebrail mukas Hlktr mer Osman Ali Mustafa yrenleri
Bu drdnn ulusu Abu Bekr-i sddktr. lem fahr Muhammed miraca acaz alabdan diledii mmetine azktr
Yunus sana hakikat budurur buyruduu ________
Gznle grdne dnp bakma yazktr mzd: karl cret
taalluk: lgili ilgilenme
mmet: Bir dinin ballar mauka: Sevilen, sevgili alap. Tanr mirac: Hz. Peygamberin Allaha ulamas Rahman: acyan, esirgeyen (Allah)
160
BENM BUNDA KARARIM YOK Benim bunda kararm yok bunda gitmeye geldim Bezirgnm, matm ok alana satmaya geldim Ben gelmedim davi iin benim iim sevi iin
Gnller dost evi iin gnller yapmaya geldim Dost esr deliliim aklar bilir neliim
Degrben ikiliim birlie bitmeye geldim O padiah ben kuluyum dost bahesi blblym O hocamn bahesinde d olup tmeye geldim Bunda bili olan canlar anda biliirler imi
Biliiben dosta hlim henz arzetmeye geldim Yunus Emre k olmu muka derdinden lm Gerek erin kapsnda mrm harcetmeye geldim ------------bunda: Burda
davi: Dava, bir ey iddia etme bezirgan: Tccar ad: Sevinli mata: Mal, ticari eya esrk: Sarho
bitmek: Ulamak, belirmek, bili, tandk bilimek: Tanmak degrmek: Deimek, deitirmek
161
BZ KMSEYE KN TUTMAYIZ Biz kimseye kin tutmayz Ayar dahi dosttur bize Kanda sszlk var ise Mahlle v ardr bize Admz miskindir bizim
Dmanmz kindir bizim Biz kimseye kin tutmayz Kamu lem birdir bize
Vatan bize cennetdrr Yoldamz Hak'drr Haktan yana ynilecek
Baka yollar dardr bize Dnya bir avrattr kar Yoldan iltir niceleri Srn gitsin yleleri
Onu sevmek ardr bize Yunus aydur Allah deriz Allah ile kaplmz Derghna yz tutuban ------------
Hemen bir ikrardr bize ayar: Bakalar, yabanclar. kanda: Nerede. ar: ehir.
kamu: Btn, hep aydur: Syler
iltmek: letmek, gtrmek
162
BZ DNYADAN GDER OLDUK Biz dnyadan gider olduk kalanlara selam olsun Bizim iin hayr du klanlara selam olsun Ecel bke belimizi syletmeye dilimizi
Hasta iken hlimizi soranlara selam olsun Tenim ortaya ala yakasz gmlek biile
Bizi bir ar vech ile yuyanlara selam olsun Azrl alr cnmz kurur damarda kanmz Yaycaz kefenimiz saranlara selam olsun
Gider olduk dostumuza eremedik kasdmza
Namz iin stmze duranlara selam olsun Szdr sylenir araya kimse dymez bu yaraya ltp bizi makbereye koyanlara selam olsun
Bunda hep gelenler gider hergiz gelmez yola gider Bizim hlimizden haber soranlara selam olsun k oldur Hakk seve Hak derdine kla dev Bizim iin hayr du klanlara selam olsun
Miskn Ynus syler sz kan yala doldu gz Bilmeyen ne bilsin bizi bilenlere selam olsun ecel: mrn sonu. -----------
yakasz gmlek: Kefen yaycaz: Yaylm iltip: Gtrp hergiz: Asla
ar vech ile: Saf, temiz yzle
makbere: Kabir,mezar miskin: Yoksul, dkn

163
CANIM KURBAN OLSUN SENN YOLUNA Canm kurban olsun senin yoluna efaat eyle bu kemter kuluna
Ad gzel kendi gzel Muhammed Ad gzel kendi gzel Muhammed Mmin olanlarn oktur cefas Ahirette olur zevk-u safas On sekiz bin alemin Mustafas
Ad gzel kendi gzel Muhammed Yedi gkleri seyran eyleyen
Krsinin stnde cevlan eyleyen Mirata mmetini dileyen Ad gzel kendi gzel Muhammed Drt ryr ann gkek yaridir Onu seven gnahlardan beridir On sekiz bin lemin sultandr
Ad gzel kendi gzel Muhammed k Yunus nider dnyay sensiz Sana inanmayan gider imansz -----------
Sen Hak peygambersin eksiz phesiz Ad gzel kendi gzel Muhammed efaat: Balanmasn dileme,birine arka kma kemter: Deersiz krsi: Oturulacak yer ek: phe r: Drt
cevlan: Dolama, gidip gelme
164
BR KEZ GNL YIKTIN SE Bir kez gnl yktn ise bu kldn namaz deil Yetmi iki millet dahi elin yzn yumaz deil
Hani erenler geldi geti bunlar yurdu kald gt
Pervaz urup Hakka utu hma kuudur kaz deil Yol oldur ki doru vara gz oldur ki Hakk gre Er oldur alakta dura yceden bakan gz deil Doru yola gittin ise er etein tuttun ise
Bir hayr da ettin ise birine bindir az deil Yunus bu szleri atar sanki bal yaa katar -----------
Halka matalarn saar yk gherdir tuz deil yumaz: Ykanaz
pervaz urmak: Umak, kanatlanma gher: Mcevher, inci. er: Ermi, evliya
hma kuu: Efsanevi ku, anka, simurg, zmrd-i anka, devlet kuu
mata, meta: Mal mlk, eya.
165
BR AHA KUL OLMAK GEREK Bir aha kul olmak gerek
Hergiz mazul olmaz ola Bir eik yaslanmak gerek Kimse elden almaz ola
Bir ku olup umak gerek Bir kenara gemek gerek enler ayrlmaz ola Bir erbetten imek gerek
evik bahri olmak gerek Bir denize dalmak gerek Bir gevher karmak gerek Hergiz sarraf bilmez ola
Bir baheye girmek gerek
Ho teferrc klmak gerek Ol gl hergiz solmaz ola Kii k olmak gerek
Bir taze gl kokmak gerek
Maukunu bilmek gerek Ayruk oda yanmaz ola
Ak oduna yanmak gerek
Kii Hakk bilmek gerek Bunda iken lmek gerek Varp anda lmez ola
Hak haberin almak gerek
Yunus imdi var dek otur Yzn hazrete gtr zn gibi bir er getir
Hi cihana gelmez ola
166
-------------------hergiz: Asla mazul: Azledilmi
yastanmak: Yaslanmak, gvenmek
teferrc: Ferahlamak, almak, gezinmek gevher: Mcevher, inci ayruk: Ayr, baka
bahri: Bir etin deniz rdei, denizle ilgili
dek oturmak: Uslu durmak, yaramaz i yapmamak hazret: Byklere sayg iin kullanlan nvan
167
ARAYI ARAYI BULSAM ZN Aray aray bulsam izini
zinin tozuna srsem yzm
Hak nasip eylese grsem yzn
Y Muhammed canm arzular seni Bir mbrek sefer olsa da gitsem
Kbe yollarnda kumlara batsam
Hub cemlin bir gez dde seyretsem Y Muhammed canm arzular seni Zerrece kalmad kalbimde hile
Sdk ile girmiim ben bu Hak yola Ebubekir mer Osman da bile Y Muhammed canm arzular seni Ali ile Hasan Hseyin anda
Sevgisi gnlde muhabbeti canda
Yarn maher gnnde ulu divanda Y Muhammed canm arzular seni Arafat dadr bizim damz
Anda kabul olur bizim duamz
Medine de yatar peygamberimiz
Y Muhammed can arzular seni Ynus medh eyledi seni dillerde Alay alay gurbet illerde ------------
Dillerde dillerde hem gnllerde Y Muhammed canm arzular seni hub: Gzel
cemal: Yz gzellii sdk: Doruluk medh: vmek
bile: Birlikte, beraber
168
ALAP NURDAN YARATMI CANINI Calap nurdan yaratm cann Muhammed'in leme rahmet sam adn Muhammed'in
Dostum demi yaratm hem onun kaydn yemi mmetten yana komu ynn Muhammed'in Muhammed bir denizdir lemi tutup durur
Yetmi bindir peygamber glnde Muhammed'in Dny maln tutmam hi emnet artmam Terzi biip dikmemi donunu Muhammed'in Tanr arslan alt sanda Muhammed'in
Hasan ile Hseyin solunda Muhammed'in Ylda yetmi bin hac her biri niyyet eder
Varr ziyaret eder nurunu Muhammed'in Ynus Emre'm akldr eksiklidir miskindir ----------
Her kim yemez mahrumdur hordn Muhammed'in alap: Tanr, ilh, Rab donunu: Giysisini
nur: lahi k, ziya, parlt mahrum: Nasipsiz, ksmetsiz hordn: Yemeini, yiyeceini
169
DERVLK DER K BANA Dervilik der ki bana sen dervi olamazsn Gel ne diyeyim sana sen dervi olamazsn
Dervi bar ta gerek gz dolu ya gerek
Koyundan yava gerek sen dervi olamazsn Dene elsiz gerek sene dilsiz gerek
Dervi gnlsz gerek sen dervi olamazsn Dilin ile akrsn ok maniler dokursun
Vara yoa kakrsn sen dervi olamazsn Kakmak varmsa ger Muhammed de kakrd Bu kakmak sende var sen dervi olamazsn Doruya varmaynca mride ermeyince
Hak nasip etmeyince sen dervi olamazsn Dervi Yunus gel imdi ummanlara dal imdi Ummana dalmaynca sen dervi olamazsn -------umman: Byk deniz, okyanus. kakmak: Kzmak, fkelenmek ger: Eer
akmak: Gzel ve nameli konumak
mrid: Tasavvufta yol gsterici imdi: imdi
170
BU DERVLK YOLUNA Bu dervilik yoluna ak ile gelen gelsin
Ya dervilik neydiin bir zerre duyan gelsin Hele biz ibu yola gelmedik riy ile
Bu melmetlik donun bizimle giyen gelsin Gzyle grdn rte etei ile
Bu yol key ince yoldur yrei dyen gelsin Ulu kii erenler demi bizi sevenler
Kaykmasn geriye ol aha gelen gelsin Her kim sever Allah rahmet klar vallahi Dil sevgisiyle olmaz ak ile gyen gelsin bu sz eydenden bize nian gerektir
Sz muhtasar budur canna kyan gelsin Yunus sz ile kimse kabiliyete gemedi ---------------riy: ki yzllk don: Elbise
Bd u vcd der-miyan ortaya koyan gelsin neydiin: Ne olduunu melmet: Knanmak bk. aklamalar kaykmak: Geri dnmek, meyletmek gymek: ten yanmak muhtasar: Ksa, zet kabliyet : ncelik bd : Varlk key: Pek, iyice
der-miyan: Ortada, arada
171
DALAR LE TALAR LE Dalar ile talar ile
araym Mevlm seni Seherlerde kular ile araym Mevlm seni Su dibinde mh ile Sahralarda h ile Abdal olup yh ile
araym Mevlm seni Gkyznde s ile Elimdeki asa ile
Tr danda Ms ile araym Mevlm seni Derdi k Eyyb ile Gz yal Yakub ile Ol Muhammed mahbb ile araym Mevlm seni Hamd krullah ile Dima zikrullah ile
Vasf- kulhvallah ile araym Mevlm seni Bilmiim dny hlini Ba ak ayak yaln
Terk ettim kyl u klini araym Mevlm seni Yunus okur diller ile
Ol kumru blbller ile Hakk seven kullar ile araym Mevlm seni
172
--------------mh: Balk h: Ceylan
abdal: Dervi k: ok
yh: Ey o, ey Allahm mansnda kullanlr. mahbb: Sevgili
hamd krullah: Allaha hamd ve kretmek zikrullah: Allah anmak kyl kl: Dedikodu
173
TN EY YRENLER itin ey yarenler ak bir gnee benzer
Ak olmayan gnl misl-i taa benzer Ta gnlde ne biter dilinde au tter
Nice yumsak sylese sz savaa benzer Ak var gnl yanar yumuanr muma dner Ta gnller kararm sarp kat ka benzer Ol sultan kapsnda hazreti tapsnda
Aklarn yldz her dem avua benzer Ge Yunus endieden gerekse bu bieden ---------au: Zehir
Ere ak gerek nden sonra dervie benzer yren: Dostlar tapu klmak: Ululamak, hizmet etmek be: Orman, sazlk.
174
GELD GET MRM BENM Geldi geti mrm benim ol yel esip gemi gibi Hele bana yle geldi ol gz yumup am gibi
bu sze Hak tanktr bu can gvdeye konuktur Bir gn ola ka gide kafesten ku umu gibi
Miskin dem olann benzetmiler ekincie Kimi biter kimi yiter yere tohum sam gibi
Bu dnyada bir nesneye yanar iim gynr zm Yiit iken lenlere gk ekini bimi gibi
Bir hastaya vardn ise bir iim su verdin ise
Yarn anda kar gele Hak arabn imi gibi Bir miskini grdn ise bir eskice verdin ise
Yarn anda sana gele Hak libasn bimi gibi Yunus Emre bu dnyada iki kii kalr derler Meer Hzr lyas ola ab- hayt imi gibi --------------ekincik: Tahl, buday
gynmek: Kendi kendine yanmak
b- hayt: lmszlk suyu, hayat suyu, damlalar lmezlie kavuturan su.
175
DOLAP NN NLERSN Dolap niin inilersin
Derdim vardr inilerim Ann iin inilerim
Ben Mevlya k oldum
Benim adm dertli dolap Suyum akar yalap yalap Byle emreyledi alap Derdim vardr inilerim Beni bir dada buldular Dolaba lyk grdler Derdim var inilerim
Kolum kanadm krdlar
Ben bir dan aacym Ne tatlym ne acym Ben Mevlya duacym
Derdim vardr inilerim Dadan kestiler hezenim Bozuldu trl dzenim Derdim var inilerim Ben bir usanmaz ozanm
ol dlgerler beni yondu Her zam yerine kondu Bu iniltim Haktan geldi Derdim vardr inilerim
Suyum alaktan ekerim Dnp yksee dkerim Grn ben neler ekerim Derdim vardr inilerim
176
Yunus bunda gelen glmez Kii muradna ermez Derdim var inilerim Bu fnide kimse kalmaz -----------------------ozan: Ak, Halk airi fni: Geici. yalap yalap: Parl parl, alev alev
177
DERVLK DEDKLER Dervilik dedikleri hrka ile tc deil
Gnln dervi eyleyen hrkaya muhta deil Hrkann ne suu var sen yoluna varmazsan Vargl yolunca yr er yolu kalma deil
Girsen eyhin yoluna yaln ayak ba ak
Er var dirilik dirilmi yaln ayak a deil Durmu marifet syler erene Yunus Emrem Yol eriyle yoldadr yolsuza yolda deil --------------
hrka: Tarikat mensuplarnn giysilerinden vargl: Var
tac: Tarikat mensuplarnn balarna giydikleri ey; ssl serpu kalma: Kalc, engel, set er var: Tez var
178
HAK BR GNL VERD BANA Hak bir gnl verdi bana ha demeden hayran olur Bir dem gelir dan olurbir dem gelir giryan olur Bir dem sanasn k gibi ol zemheri olmu gibi Bir dem beretten doar hoba ile bostan olur
Bir dem gelir syleyemez bir sz erheyleyemez
Bir dem cehlette kalr nesne bilmez ndan olur Bir dem dev olur ya peri viraneler olur yeri
Bir dem uar Belks ile sultn- ins cn olur Bir dem varr mescitlere yz srer anda yerlere
Bir dem varr deyre girer ncil okur ruhban olur Bir dem gelir sa gibi lmleri diri klar
Bir dem girer kibr evine Firavn ile hmn olur Bir dem dner Cebraile rahmet saar her mahvile ------
Bir dem gelir gmrh olur miskin Yunus hayran olur hayran: arm, akn adan: Sevinli, neeli giryan: Alayan
bearet: Mutluluk, mjdelenmi olmak erh etmek: Aklamak nadan: Bilmeyen, cahil deyr: Kilise
sultan- ins can: nsanlarn ve cinlerin sultan ruhban: Rahipler
mahfil: Toplant yeri
gmrah: Yolunu kaybetmi, sapm, ar bym
179
HAK ALABIM HAK ALABIM Hak alabm Hak alabm sencileyin yok alabm Gnahlarmz yarlgagil ey rahmeti ok alabm Kullar senin sen kullarn gnahlar ok bunlarn Umana koy bunlar binsinler Burak alabm
Ben eydrem kim ey gani nedir bu derdin derman Zinhar esirgeme beni ak oduna yak alabm Kogl beni ho yanaym kl oluban uanayn
Ol sevdiim Muhammede olayn era alabm Ne sultan ne baylardasn ne kk saraylardasn
Girdin miskinler gnlne edindin durak alabm Ne ilmim var ne taatm ne gcm var ne takatm Meer senin inyetin kla yzm ak alabm Yarlgagl sen Yunusu gnahl kullarn ile ------------
Eer yarlgamaz isen key kat firak alabm alab: Allah (c.c) umak: Cennet
yarlagamak: Balamak eydrem: Syleyeyim
burak: Peygamberi miraca ykselten kanatl at gani: Zengin. Allahn sfatlarndan. inyet: Yardm firak : Ayrlk
zinhar: Asla, katiyen
uanaym: Ufalanaym key: yice adam akll
180
HAKTAN GELEN ERBET Haktan gelen erbeti itik elhamd lillah ol kudret denizini getik elhamd lillah ol karki dalar meeleri balar
Salk saflk ile atk elhamd lillah Kuru idik ya olduk kanatlandk ku olduk Birbirimize e olduk utuk elhamd lillah Varlmz illere ol saf gnllere
Halka Taptuk manisin satk elhamd lillah Beri gel baralm yad isen bilielim
Atmz eerlendi etik elhamd lillah ndik Rmu kladk ok hayr er iledik U bahar geldi geri gtk elhamd lillah
Dirildik pnar olduk irkildik rmak olduk Artk denize dolduk tatk elhamd lillah Taptuun tapusuna kul olduk kapsna ------------------kudret: G,kuvvet
Yunus miskin i idik pitik elhamd lillah elhamd lillah: Hamd Allaha mahsustur emek: Yrmek, yol almak
dirilmek: Yaamak, bir araya toplamak tapu: Huzur, makam
irkilmek: phelenmek, tereddde dmek, armak
181
H BLMEZEM Hi bilmezem kezek kimin aramzda gezer lm Halk bostan edinmitir dilediin zer lm Alr yiidi anda blbl tmez bnda Kimse komaz ocanda yiitleri alr lm
Bir nicenin belin bker bir nicenin mlkn ykar Bir nicenin yan dker var gcn zer lm Birinin alr kardan revan dker gz yan
Hi onarmaz bar ban habersizin gelir lm Yiidi koca olunca komaz kendiyi bilince
Birini koyup gelince gzlerini szer lm Alr yiidi kocay yakar anann iini
Kzlarn sar san teneirde zer lm Alr yiidin lsn dvne eder anasn
Gelinlerin el knasn topraklara karar lm Alr yiidin hsn dker gzlerin yan
Mecnn ider anasn yreklerin yakar lm Hani onun sevdik yari kl taatn ar yr ---------------
Miskin Yunus neye durur ejderhlar yutar lm kezek: Sra, sra ile bekleme zmek: Koparmak,kopmak revan : Akan, giden taat : taat, uyma
182
BU DNYANIN MESEL Bu dnyann meseli bir ulu ara benzer
Veli bizim mrmz bir tiz pazara benzer Her kim bu ara geldi bir lahza karar kald Geri dnp gitmesi gelmez sefere benzer
Bu arn evvel tad, ehd ekerden irin hr acsn gr ol zehr-i mra benzer
Evvel gnl alma hublara nisbet eder
hr yz dndrmee acuz mekkra benzer Bu arn hayalleri trl trl hlleri
Aldanm gafilleri cdu ayyra benzer Bu arda hayallerin haddi v mr yok Bu hayle aldanan otlar davara benzer
Bu rn sultn var cmleye ihsan var Sultan ile bilien yok iken vara benzer ------------------ar: ehir mesel: rnek, misal, ahlaki hikaye tiz: Keskin, abuk, acele lahza: An ehd: Bal
zehr-i mr: Ylan zehri hub: Gzel, ho nisbet: lgi, oran, ballk
ayyar: Hilebaz, dolandrc
183
HER KAAN ANARSAM SEN Her kaan anarsam seni Kararm kalmaz Allahm Senden ayr gzm yam Kimseler silmez Allahm Sensin ismi bki olan Sensin dillerde okunan Senin akna dokunan Kendini bilmez Allahm Sen yarattN cism cn Sen yarattn bu cihn Mlk senindir kerem kn Kimsenin olmaz Allahm Okunur dilde destnn Alr ba bostann Sen baktn glistnn Glleri solmaz Allahm Ak bahrna dalmayan Cann feda klmayan Senin cemlin grmeyen Meydana gelmez Allahm Zr olur kn ii Durmaz akar gzn ya Senden ayr den kii Didrn grmez Allahm k Yunus seni ister Ltf eyle cemlin gster Cemlin gren klar Ebed lmez Allahm ----------kaan: Vatk ki, ne vakit ki, o zaman kerem: Cmertlik cism cn: Beden ve ruh kn: Maden oca, cevher didr: Yz, Allahn cemli
184
CANLAR CANINI BULDUM Canlar cann buldum bu canm yama olsun Ass ziyandan getim dkknm yama olsun
Ben benliimden getim gzm hicbn atm Dost vaslna eritim gmanm yama olsun
Benden benliim gitti hep mlkm dost tuttu
L-mekna kavm oldum meknm yama olsun kilikten usandm birlik hnna kandm
Derd-i arbn itim dermanm yama olsun Varlk n sefer kld dost andan bize geldi
Viran gnl nur oldu cihnm yama olsun Getim bitmez santan usandm yaz u ktan Bostanlar ban buldum bostanm yama olsun Taalluktan ztm ol dosttan yana utum
Ak divanna dtm divanm yama olsun Yunus ne ho demisin bal u eker yemisin ------------------ass: Kr, kazan vasl: Kavuma gman: phe
Ballar baln buldum kovanm yama olsun..
hicap: Perde, rt, utan
l-mekn: Mekansz sagn: Emel, iltik
kavm: Ayn soydan,ayn
185
LAH BR AK VER BANA lahi bir ak ver bana kandalm bilmeyeyim Yav klaym ben beni isteyi ben bulmayaym
yle hayran eyle beni bilmeyeyim gnden gn steyeyim dim seni ayruk naka kalmayaym Al gider benden benlii doldur iime senlii
Dirliimde ldr beni varp anda lmeyeyim Gelirse gynmn dile kim se bana kim gle Bari yanaym dert ile hlim dile gelmeyeyim
U yrrem yana yana cierim gark oldu kana Akn bir ok vurdu cana nice zri klmayaym
Senin kokun duydu cnm terkini urdu cihnn
Hergiz belirmez makmn seni kanda isteyeyim Blbl olaym teyim dost bahesinde yataym Gl oluben alaym ayruk dahi solmayaym
Mansurlayn dra beni ayan gster anda seni
Kurban klaym bu can aka mnkir olmayaym Aktr bu derdin derman ak yolunda kodum cn -------------
Yunus Emre eydr bunu bir dem aksz olmayaym lahi: Ey allahm
yav klmak: Kaybetmek, yitirmek ayruk: Baka, ayr tab: Yeter, kafi gn: Yaymak, yank zari klmak: Alamak, inlemek dr: Ev, yurt, daraac mnkir: nkr eden
186
AK MAKAMI LDR Ak makam ldir ak kadm ezeldir
Ak szn syleyen cmle kudret dilidir Diyen ol iiten ol gren ol gsteren ol
Her sz syleyen ol suret can menzilidir Suret sz kanda buldu kanda sz i oldu Surete kendi geldi dil hikmetin yoludur
Suretler n diyemez sz kendisiz sylenmez ler hicbsz olmaz rislet hsldr
Bu bizim iretimiz oldur bu lezzetimiz ip esridiimiz ak erbeti gldr
Onu ona dersin onun syleyen ol sz onun Ol bizimdir biz onun gayr tebih dilidir
Ynus szn tak klan grmedi mnkir olan mrn zulmete salan marifet yoksuludur -----------------l: Yce kadm: ok eski ezel: ncesiz ol: O menzil: Yol dil: Gnl
kanda: Nerede hikmet: Gizli vesile, incelik n diyemez: Ses veremez kendisiz: Kendi olmadan hsl: rn, elde edilen iret: Toplant, meclis
hicb: Perde, rt, utanma
esridiimiz: Mest olduumuz tesbih: Anma, yceltme tak klan: Takan, dinleyen
187
KELEC BLEN KNN Keleci bilen kiinin yzn a ede bir sz Sz biirip diyenin iini sa ede bir sz Sz ola kese sava sz ola bitire ba
Sz ola aulu a ya ile bal ede bir sz Kelecilerin biirgil yaramazn eirgil
Szn us ile drgil dimegil o ede bir sz Gel ahi ey ehriyri szmz dinle bri
Hezrn gevher dinr kara topra ede bir sz Kii bile sz demini demeye szn kemini
Bu cihan cehennemini sekiz uma ede bir sz Yr yr yolun ile gafil olma bilin ile
Key sakn key dilin ile canna da ede bir sz Yunus imdi sz yatndan syle sz gayetinden Key sakn ol eh katndan seni ra ede bir sz -------------keleci: Sz, anlam tam sz a: ede: Aarta, ycelte aulu: Zehirli biirmek: Piirmek
emek: zmek, ayrmak, atmak ehriyr: ah, hakan hezran: Binlerce kem: Az, kt da: Yara
cevher: z, cevher, kymetli ta bili : Bilgi, ilim yat: Usl, yol
188
MSKNLKTE BULDULAR Miskinlikte buldular kimde erlik var ise Merdivenden ittiler yksekten bakar ise
Gnl yksekte gezer dem-be-dem yoldan azar D yzne o szar iinde ne var ise
Ak sakall pir hoca bilemez hli nice
Emek yemesin hacca bir gnl ykar ise Sar iitmez sz gece sanr gndz
Krdr mnkirin gz lem mnevver ise Gnl alabn taht alab gnle bakt ki cihan bedbaht kim gnl ykar ise
Sen sana ne sanrsn ayrua da onu san Drt kitabn mnas budur eer var ise
Bildik gelenler gemi konanlar geri gm Ak arabndan imi kim mna duyar ise -------------dem-be-dem: Zaman zaman alab: Allah (c.c) pir koca: htiyar sin: Mezar
mnevver: Aydnlk, bilgili aydn
bedbaht: Talihsiz, kt talihli srat: Yol, cennete giden
189
T SZM EY GAFL it szm ey gfil
Tanla seher vaktinde dur yle buyurmu ol kmil Tanla seher vaktinde dur it ne der horusunuz
Tanla verilir rzunuz
Dost Derghna kutgl yz Tanla seher vaktinde dur it szm ey sar T terazin gele ar Yalvar alabna ar
Tanla seher vaktinde dur Yatanlarn yatl hli
Hi nesneye ermez eli
Seher eser rahmet yeli
Tanla seher vaktinde dur Kular ile turgl bile
Kl namaz imam ile Yalvar gnahn dile Tanla seher vaktinde dur Okuna Kurn Ysin
Kulak urup dinleyesin
Daca gnahlar yuyasn
Tanla seher vaktinde dur Okuna hads kelm Diyeler aleyhisselam k isen belli bilem
Tanla seher vaktinde dur
190
Hell ola sana umak
Umakta hriler komak Kevser arabn imek Tanla seher vaktinde dur Miskin Yunus a gzn Uyar gafletten zn Ta bilesin kendzn -----------
Tanla seher vaktinde dur gfil: Habersiz kmil: Olgun horus: Horoz rz: Gn
tan: Seher, sabahn ilk saatleri
ysin: Kuran- kerimde bir sure ad kelm: Sz
hadis: Hz. Peygamberin sz ve ileri aleyhisselam: Selam zerine olsun. peygamberler ve melekler iin kullanlr. komak: Kucaklamak kevser: Cennette bir havuz veya nehir.
191
OL ALABIMIN AKI Ol alabmn ak barm t eyledi
Ald benim gnlm srrm f eyledi Hergiz gitmez gnlden hi eksik olmaz dilden alab kendi nrunu gzne t eyledi
Can gz onu grd dil ondan haber verdi Can iinde oturdu gnlm ar eyledi
Bir kadeh sundu cna can iti kana kana Dolu geldi peymne can sarho eyledi
Esrk oldu cnmz dr dker lisnmz Ol alabmn ak beni sarho eyledi
Ben kaan dervi olam t ki ona e olam
Yz bin benim gibiyi ak hrka-p eyledi Yunus imdi avunur dostu grd sevinir Erenler mahfilinde aka cmb eyledi -------------
f: Meydana karma, gizliyi aklama t etmek : Rastgelmek, ynelmek peymne : Byk kadeh
hrka-p: Hrka giyinmi dervi mahfil : Toplant yaplan yer
192
SABAHIN SNLYE VARDIM Sabahn sinliye vardm grdm cmle lm yatar Her biri bre olmu mrn yav klm yatar Vardm bunlarn katna baktm ecel heybetine Nice yiit muradna erememi lm yatar
Yemi kurt ku bunu keler nicelerin barn deler ol ufack n-resteler gl gibice solmu yatar
Topraa dm tenleri Hakka ulam canlar
Grmez misin sen bunlar nevbet bize gelmi yatar Esilmi inci dileri dklm sar salar
Kamu bitmi tevileri emr nemde ermi yatar Gitmi gznn karas hi ii yoktur duras Kefen bezinin presi sne sarlm yatar
Yunus gerek k isen mlke sret bezemegil ----------sin: Mezar
Mlke sret bezeyenler kara toprak olmu yatar
keler: Kurbaa
n-reste: Ergenlik ana gelmemi nevbet: Sra, kere,kez,nbet dzah: Cehennem esilmek: Dklmek tevi: Kargaalk snk: Kemik emr men: Tanr buyruuna uymak, mezarda yatmak
193
SEN HAKDAN YIANI Seni Hakdan yan her ne ise ver gider
Ne beslersin bu teni sinde kurt ku yer gider lene bak gzn a dklr sakal u sa Han yan gelir a yiyip iip sr gider Bize bizden ulular igen iyi hulular
ol iyi amelliler haber yle der gider Kesgil haramdan elin ekgil gybetten dilin Azrail elirmeden bu dkkan der gider
Ecel erer kurur ba tez tkenir uzun ya
Dmdz olur da u ta gk derilir yer gider nk can ad hazrete yara it ahrete Tanla duran tate Tengrevine er gider Miskin Yunus licek sini nurla dolcak man yolda olcak ahrete r gider -----------------sin: Mezar lan: Ylan
sr: Doymu, tok igen: Pek, ok hulu: Huylu ol: u
haram: Yasak r: Aslan gybet: ekitirmek, dedikodu yara olmak: Gerekmek tengrrevi: Tanr evi tan: Seher vakti, sabahleyin
194
SANA BRET GEREK SE Sana ibret gerek ise gel gresin bu sinleri
Ger ta isen eriyesin bakp gricek bunlar unlar ki oktur mallar gr nice oldu hlleri
Sonucu bir gmlek giymi onun da yoktur yenleri Kan mlke benim diyen kk saray beenmeyen imdi bir evde yatarlar talar olmu stnleri
Bunlar eve girmeyenler zhd taat klmayanlar Bu belii bulmayalar zra geti devranlar
Kan ol rin szller kan ol gne yzller
yle gib olmu bunlar hi belirmez nianlar Bunlar bir vakt beler idi kapclar korkar idi
Gel imdi gr bilmeyesin be kangdr ya kullar Ne kap vardr giresi ne yemek vardr yiyesi
Ne k vardr gresi dn olmutur gndzleri Bir gn senin dah Ynus benven didklern kala Seni dahi byle kla nitekim kld bunlar -----------sin: Mezar
ibret: Ders almak, bir eyin gerek mnasn ortaya koyan olay zhd: Dnyadan el etek ekme, kendini ibadete verme benven: Benim
195
YALANCI DNYAYA KONUP GENLER Yalanc dnyaya konup genler zerinde trl otlar bitenler
Ne sylerler ne bir haber verirler Ne sylerler ne bir haber verirler Kiminin zerinde sararr otlar Kiminin bana sra serviler Kimi masum kimi gzel yiitler
Ne sylerler ne bir haber verirler Topraa gark olmu nazik tenleri Sylemeden kalm tatl dileri Gelin duadan unutman bunlar
Ne sylerler ne bir haber verirler Yunus der ki gr takdirin ileri Balar ucunda hece talar -------------
Dklmtr kirpikleri kalar Ne sylerler ne bir haber verirler gark olmak: Boulmak,batmak, bir eyin iinde kaybolmak.
196
TATIN YNE DEL GNL Tatn yine deli gnl sular gibi alar msn
Aktn yine kanl yam yollarm balar msn Nidem elim ermez yre bulunmaz, derdime re Oldum ilimden vre beni bunda eler misin
Yav kldm ben yolda onulmaz barmn ba Gzlerimin kanl ya rmak olup alar msn Ben toprak oldum yoluna sen ar gzetirsin
Su karma gs geren ta barl dalar msn Harmi gibi yoluma arkur inen karl da
Ben yrimden ayr dtm sen yolumu balar msn Karl dalarn banda salkm salkm olan bulut San zp benim iin yan yan alar msn Esridi Yunusun can yoldaym illerim hani ---------------
Yunus dte grd seni sayru musun, salar msn vre: Babo, yertsiz yurtsuz yav klmak: Kaybetmek sayru, sayr: Hasta nidem: Ne edeyim harami: Yol kesen yan yan: Gzyalarn dke dke
onulmaz: yilemez arkur: Ters, aykr
197
SENSN KERM SENSN RAHM Sensin kerim sensin rahim Allah sana sundum elim Senden artk emim Allah sana sundum elim Ecel geldi vade erdi
Bu mrn kadehi doldu
Kimdir ki iimden kald Allah sana sundum elim Gzlerim ge szld Dilim tetii bozuldu
Canm gsten zld Allah sana sundum elim U biildi kefen donum Acep nice oldu hlim
Hazrete ynelttim ynm Allah sana sundum elim Urdular suyum ld
Kavim karda cmle geldi Esen kalsn kavim karda Allah sana sundum elim Geldim salacam sarlr Drt yana sal verilir El namazma derilir --------
Allah sana sundum elim kerim: Cmert, kerem sahibi rahim: Merhamet sahibi em: la, merhem
198
vade: Sre, verilen sz,mrn sonu
salaca: stnde cenaze tanan tahta makber: Mezar
sal: armak,bararak davet etmek, cenaze namaz iin okunur. emek: zmek, karmak tamu: Cehennem umak: Cennet
acip: Acayip,grlmemi tab: Yeter, kafi
figan: Feryat, acyla haykr didar: Yz, buluma. Allahn cemali.
199
SEVERM BEN SEN
Severim ben seni candan ieri
Yolum vardr bu erkndan ieri Nereye bakar isem dopdolusun
Seni kanda koyam benden ieri O bir dilberdrr yoktur nian Nian olur mu niandan ieru
Beni sorma bana bende deilem Sretim bo yrr dondan ieri Beni benden alana ermez elim
Kadem kim basa sultandan ieri Tecelliden nasip erdi kimine
Kiminin maksudu bundan ieri Kime ddr gnnden le deese Onun lesi var gnden ieri
Senin akn beni benden alptr
Ne irin dert bu dermandan ieri eriat tarikat yoldur varana Hakikat marifet andan ieri
Sleyman ku dilin bilir dediler
Sleyman var Sleymandan ieri Dinin terk edenin kfrdr ii Bu ne kfrdr imandan ieri
200
Geer iken Yunus e oldu dosta Ki kald kapda andan ieri --------sret: Yz, d grn don: Elbise kadem: Ayak, bereket tecell: Grnme le: Ik, alev gn: Gndz, gne e olmak: Raslanmak
201
YOK YERE GERDM SEN Yok yere geirdim gn Seninle olmadm gani
Ah nideyim mrm seni Ah nideyim mrm seni Geldim getim bilmedim Alayp gussa yemedim Senden ayrlam demedim Ah nideyim mrm seni
Hayrm errim yazlsar mrm ipi zlser Suret benden bozulusar
Ah nideyim mrm seni Gidip geri gelmeyesin
Gelip beni bulmayasn Bu benlie sermayesin Ah nideyim mrm seni Kan sana gvendiim Sevibeni zendiim Kald klli kazandm
Ah nideyim mrm seni Miskin Yunus gidisersin Uzak sefer edisersin Hasret ile kalsarsn ------------
Ah nideyim mrm seni gan: Gnl bol, zengin,elindekinden fazlasn istemeyen gussa: Tasa, znt zlmek: Koparlmak
202
EER AKI SEVERSEN Eer ak seversen cn olasn
Gnller tahtna sultn olasn Seversen dnyay mihnet bulasn Erenler srrn kaan duyasn Diken olur isen oda yanasn Diken olma gl ol eren yolunda
Niyz iin buyurdu Hak namaz Niyzdan vay sana gfil olasn Erenler nefesin s edin sen
Eer nefsine uyarsan fensn bdetler tadr terk-i dny
Eer mmin isen ona inanansn Atan anan hakkn yetirdin ise
Yeil donlar giyesin donanasn Eer komu hakk boynunda ise
Cehennemde yrn bki kalasn Yunus bu szleri erenden ald Sana dahi gerek isen alasn -----------------niyz : Yalvarma,istek,dua
gfil: Habersiz, bilgisiz, dalgn
s : Sopa, yolculukta kullanlan denek, baston
203
OL CENNETN IRMAKLARI ol Cennetin rmaklar Akar Allah deyu deyu ter Allah deyu deyu Salnr Tba dallar km slam blblleri
Kur'an okur hem dilleri Cennet bann glleri Kokar Allah deyu deyu Kimi yiyip kimi ier
Hep melekler rahmet saar dris nebi hulle bier Diker Allah deyu deyu Altndandr direkleri
Gmtendir yapraklar Uzandka budaklar Biter Allah deyu deyu Aydan ardr yzleri
Misk-i amberdir szleri Cennet'te hri kzlar Gezer Allah deyu deyu Hakka k olan kii Akar gzlerinin ya Pr nur olur ii d
Syler Allah deyu deyu Ne dilersen Hak'tan dile Klavuzla gir bu yola ter Allah deyu deyu Blbl k olmu gle
204
Ald gkler kaps
Rahmetle dolu hepisi
Sekiz Cennet'in kaps Aar Allah deyu deyu
Rdvan-drr kap aan dris-drr hulle bien Kevser arabn ien Kanar Allah deyu deyu Miskin Yunus var yrna Koma bu gn yarna Yarn Hakk'n divanna Varam Allah deyu deyu -------------
tba: Cennette bir aa nebi: Peygamber
hulle: Elbise, cennet elbisesi kevser: Cennette bir rmak
205
GELN BR NAZAR EYLEN Gelin bir nazar eylen noldu cihan iinde Niceler toprak oldu bu az zaman iinde O taze gller soldu blbller tmez oldu Ata ana zar oldu kald zindan iinde Canlar oda yand kuzularn kurt ald Ardnca baka kald zar-u figan iinde O nice yarenlere hasret kald canlar Meer ki bulualar yarn cinan iinde O ipek don geyenler hi toz kondurmayanlar ryp toprak olmu tenler kefen iinde O gzler ve o kalar o inci gibi diler O tenler ve o salar ylan yan iinde Kamu rm eller o dudak ve o diller O sevgili oullar kalm toprak iinde Bu dnyaya inanma vefasn bulam sanma mrn veren ziyana ou piman iinde Dnyay bi-vefa bil a gzn yarag kl Sen dahi olursun bil kalma gman iinde Yunus syle szn yav klma zn Aarda-gr yzn koma firak iinde ----------nazar eylemek: Bakmak zr olmak: Alamak, inlemek od: Ate figan: Ayrlk acs cinan: Cennet gman: phe, tereddt yarag klmak: Hazrlk yapmak yav klmak: Kaybetmek firak: Ayrlk
206
Y RAB NOLA HALM Y Rab nola hlim kabre vardm gece
yi olmazsa amelim kabre vardm gece Y Rabben yandrma gnahlara bandrma eram sndrme kabre vardm gece
Y Rabben hayr eyle Muhammede yr eyle Kabrimizi nr eyle kabre vardm gece Y Rabben t eyle iman yolda eyle
Muhhammede eeyle kabre vardm gece Y Rabben artma yzm yere drme Zebniler rme kabre vardm gece
Y Rabben eimden eimden yoldamdan Akl alma bamdan kabre vardm gece Dervi Yunusun sz kan alar iki gz -----------
Mahrum eyleme bizi kabre vardm gece Y Rabben: Ey Rabbimiz amel: , ibadet t olmak: Ynelmek, rastlamak
207
IKTIM ERK DALINA ktm erik dalna anda yedim zm
Botan ss kakyp, der ne yersin kozumu Arlk yapt bana, bhtan eyledim ona eri de geldi dedi, niye aldn kuzumu
Kerpi koydum kazana, poyraz ile kaynattm Nedir diye sorana, bandm verdim zn
plik verdim ulhaya sarp yumak etmemi Becid becid smarlar, gelsin alsn bezini
Bir serenin kanadn, krk katra yklettim ift dahi ekemedi, yle kald kazn Bir sinek bir kartal sallad urdu yere
Yalan deil gerektir ben de grdm tozunu Bir kt ile gretim, elsiz ayam ald
Greip basamadm gyndrd zm Kaf dandan bir ta yle attlar bana ylelik yola dt, bozayazd yzm
Balk kavaa km, zift turusu yemee
Leylek koduk dourmu baka unun szn Gzsze fsldadm sar szm iitmi Dilsiz arp syler dilimdeki szm
Bir kz boazladm kaldrdm serekodum kz ss geldeydr kan aldn kazm
208
Bundan da kurtulamadm netiseni bilmedim Bir eride geldeydr hani aldn kzm Tosbaaya satatm, gzszsepek yolda Sordum sefer nereye, Kayseri'ye azimli
Yunus bir sz syledin, hibir sze benzemez -------------------------ss: Sahibi koz: Ceviz kakmak: Kzmak bhtan: ftira becid: Acele
Mnafklar yznden rttn mana yzn
eri: Seyyar satc kt: Ktrm koduk: Spa
gyndrmek: Kendi kendine yanmak gzszsepek: Kstebek
mnafk: i d bir olmayan, sahte mslman
209
LM LM BLMEKTR lim ilim bilmektir ilim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsin ya nice okumaktr
Okumaktan mana ne kii Hakk bilmektir n okudun bilmezsen ha bir kuru emektir Okudum bildim deme ok taat kldm deme Eri Hak bilmez isen abes yere yelmektir Drt kitabn manisi bellidir bir elifte
Sen elif dersin Hoca manas ne demektir Yunus Emre der hoca gerekse var bin hacca Hepisinden iyice bir gnle girmektir -----------ce- gelmek: Comak hicap: rt, perde abes: Bo, deersiz, manasz taat: badet, kulluk
yelmek: Komak, ardndan gitmek drt kitap: Kuran, ncil, Tevrat, Zebur
210
SALETN
MEDHAL (Giri) (1-13. Beyit)
USHYYEDEN
EMELER
Pdihn hikmeti gr neyledi
Od u su toprag u yile syledi162 Bismillah deyp getrdi topra Ol arada hzr oldu ol da163 Toprag ile suy bnyd eyledi
Ana dem dimegi ad eyledi164 Yil gelip ardnca debitdi an
Andan old cism-i dem bil bum165 Od dahi geldi v kzdrd an
nki kzd cisme ulad can166 Surete can girmee ferman olur
Pdih emri ana derman olur167 Sureti can girdi pr-nr eyledi
Suret dahi can mesrur eyledi168 Hamd kr itdi didi iy Z'1-cell
Bin benm bigi yaratsan ne muhl 169
162. Allahn hikmeti gr neyledi. Ate, su, toprak ve havaya syleyerek neler yapt. 163. Bismillah deyip topra getirdi . O arada (su) dahi hazr oldu. 164. O toprak ile suyu ina eyleyerek (asl yaparak) ona dem adn verdi. 165. Hava gelip ardndan kuruttu onu. demin vcudu on (lar)dan oldu. Bunu bil. 166. Ate de geldi ve kzdrd (stt) onu. Kznca (snnca) ruhu bedene kavutu. 167. Bedene ruhun girmesi emredilir ve Allahn emri ona derman olur. 168. Ruh girince bedeni nurla doldurdu. Beden de ruhu mutlu eyledi. 169. Hamd ve kredip ey Yce Allahm dedi. Benim gibi binlercesini yaratsan senin iin imknsz deil.
211
Topragile bile geldi drt sfat
Sabr u ey h tevekkl mekrmet170 Suyla geldi bile drt drl hl
Ol safdur hem seh lutf u visal171 Yil-ile geldi bile bil drt heves
Oldurur kizb riya tizlik nefes172 Odla geldi bile drt drl dad
ehvet kibr tama' birle hased 173 Cnile geldi bile drt hisl
zzet vahdet haya db- hl174
170. Toprakla insana drt sfat geldi: Sabr ve iyi huy tevekkl ycelik. 171. Suyla da drt trl hl geldi: Temizlik cmertlik iyilik ve kavumak. 172. Havayla da drt arzu geldi. Onlar yalan ve ikiyzllk, acelecilik, nefis( dnyevi arzular) 173. Atele de drt trl tat geldi. ehvet ve kibir, agzllkle kskanlk. 174. Can ile de ite drt huy geldi. Ycelik ve birlik utanma ve edepler (Vahdet neesine sahip olma)
212
RUHLA AKLIN HKYES (1-15. BEYT)
Gel imdi dinle szi erh ideyin
Birin birin an sana diyeyin175 hun hikmeti akdemden idi
Bu birka sze erh dem'den idi176 Bu muhtasar cihan iki cihanca
Dkeli bakarisen yz bin anca177 Azm cihan durur gnl cihan Seni izlerisen bulasn an178
Haber viriserem nefsn elinden
midin varise gidesin andan179 ki sultan durur sana havale
Diler her birisi kim mlki ala180 Biri Rahmndr can hazretnden Biri eytndr garaz yatundan181 Gr imdi kim seni kime taparsn
Kime kapu aup kime yaparsn182 On bin er durur Rahmani leker
Zebnsuz kimselerdr key erenler183

175. Gel imdi dinle sz aklayaym. Tek tek onu sana syleyeyim. 176. Allahn hikmetinin ezelden oluu gibi bu birka sze aklama demden indi. 177. Bu ksa dnya iki cihan (dnya ve ahret) kadardr. Srekli ona bakarsan yz bin kadar gelir. 178. En by gnl dnyasdr. Kendini izlersen onu bulursun. 179. Sana nefsin ktlklerinden haber vereceim. midin varsa ondan uzakla. 180. Sana iki sultan (nefis ve ruh) verilmitir. Her biri mlkn (gnln) almak ister 181. Biri tanrsaldr ruh katndan. Biri ayartcdr heves katndan. 182. imdi kendini bak, kime taparsn. Kime kap ap kime (kulluk) yaparsn. 183. Rahmani askerler, on bin erdir. ok yiit olan o erler, kuvvetli (yenilmez) kimselerdir.
213
Tokuz bindr bu nefsn haert
Mdm eyerldr bunlarun at184 Nianlan bu kim yzleri kara
Bu nefrn ikyet kanda vara185 Sakngl kim bulardan olmayasn Ki nefs dvnna yazlmayasn186 Ko nefsn dilein can besler-isen
Yirn nur can szini esler-isen187 Tekebbr nefsdr sultan bilmez erisinde ey dirlik dirilmez188
Key ar can gerek eh hazretinde
Irlmadn tura sultan katnda189
184. Bu nefsin haereleri ise, dokuz bindir. Bunlarn atlar daima eerlidir. 185. Onlarn nianlar, yzlerinin karaldr. Bu beddua ve ikayet nereye kadar gidecek? 186. Nefsine uyanlardan olmamak iin bunlardan kendini sakn! 187. Eer can tayorsan, nefsin isteklerine uyma. (nk) cann szne kulak verirsen, yerin nur olur. 188. Nefs, kibirlidir. O, Allah bilmez. Kibrin askerlerinde hibir iyilik bulunmaz. 189. Allaha kavumak ve ondan bir daha uzaklamamak iin gnl btn ktlklerden temizlemek gerekir.
214
KBRN (BYKLENMENN) HKYES (1-20. BEYT) Eer dinlerisen haber vireyin
Akl css ne dir gstereyin190 Kan'at geld'oturd taht ald
Haramiler hemn yollarda kald191 Tururlar tag banda yol ururlar
Komazlar yolcy yolda dururlar192 Akl dir casusa yort imdi gir
Kan'ata haber benden degir193 Di otursun ki tc u taht anundur lahi devlet-ile baht anundur194 Nice tura harami tag banda
Girr bir gn ele yol savanda195 Kibir dirler ana bilrler an
Ana uyan imansz vire can196 zinden gayr kimseyi beenmez Yce yirde turur aaga inmez197 Nice tahta binenler yire ddi
Nice benin diyene sinek di198 Sana uratma kibrn endesin

190. Eer dinlersen haber vereyim. Akl casusu nedir gstereyim. 191. Kanaat geldi oturdu taht ald. Yol kesenler o an yollarda kald. 192. Haramiler da banda yol keserler. Brakmazlar yolcuyu yolda beklerler. 193. Akl habercisine imdi geri git, kanata benden haber (ver) der. 194. Syle otursun ta ve taht onundur, lahi devlet ile talih onundur. 195. Yol kesen ne kadar durabilir da banda. O elbet bir gn yol savanda ele geer... 196. Ona kibir derler. Onu herkes tanr. Ona uyan cann imansz verir. 197. Kendinden baka kimseyi beenmez; ykseklerde durur, hi aa inmez. 198. Nice tahta kanlar yere dp tahtndan oldu. Nice benlik davasnda bulunanlar da (Nemrut gibi) sinee yenildi. 199. Kibir dncesini yanna yaklatrma. Kibre uyarsan, (Allahtan) uzak dersin.
Uyarsan kibre raa desin199
215
Irak denlern mn yokdur
Ki zr suretinde can yokdur200 Gerek canlu kii cann sakna
Ki taksr itmeye kend hakna201 Tekebbr eyleme kim sevrikesin Sevrkmiler yolma birikesin202
Kapu gzet kapu ko dip gzetme
Ki devlet kapudadr koma gitme203 Dilersen devleti kapuda turgl
Umarsan hil'ati tapuda turgl204 Beenme gel seni rak desin
Kalup dermnde ucb-ile kalasn205 Tekebbr szi her nireye vara iden la'net okur ol habere206
Sakngl olmagl kibr-ile yolda
Kibir kandaysa anufila sava207 Kogl kibri vefa sana ne kla
Vay o gn kim suret nak ykla208 Suret yklmadan kibri ykagr
Bu dvarlk makamndan kagr 209
200. Allahtan rak denlerin iman yoktur. nk suretinde can yoktur. 201. Can sahibi olan kii, kendi kendine kusur etmemek iin, cann korumaldr. 202. Kibirlenme, varlktan vazge. Varlktan vazgeenlerin (benliini ldrenlerin) yolunda toplanasn. 203. Kapy gzet (mtevaz ol) dibi (yksekleri, ba keyi) gzetmeyi brak. Ebed mutluluk, kapdadr, onu brakp gitme! 204. Ebed mutluluu istiyorsan kapda dur. Hilati (padiah veya vezir tarafndan giydirilen elbise) istiyorsan, huzurda dur. 205. Gel, kendini beenme! Yoksa Allahtan uzak dersin. Acze der, kendini beenmiliinle kalrsn. 206. Kibirlenen insann sz, nereye giderse gitsin; iitenler, o sze lanet okur. 207. Sakn, kibir ile yolda olma. Kibir, neredeyse onunla sava. 208. Kibir vefaszdr, onu brak. Suret nak ykld gn (vcudun toprak olduunda) vay hline.. 209. Vcudun yok olmadan kibri ldrmelisin. Bu zorluk makamndan (ktlk ortamndan) hemen kmalsn.
216
FKENN(GAZABIN) HKYES (1-17. BEYT)
Gel imdi eydeyin buu haberin
Birin birin sana gnlde varn210 Benm ileyme kim katlansar
Ki hmumdan deniz oda yansar211 Nereye kim varam balar kesilr
Kime buar-isem olokdem lr212 Kim ola bencileyin cana kyar
Meer kim ben olam merdne kyar213 Yaradlm bana karu turamaz
Benmle bir nefes hem-dem olamaz214 Hnerme benm kim birikiser Yahod ecel evine kim giriser215
Felek benm im baanmaya
Melek benm yolum vanmaya216 Gzme yz bin er zerre grinmez
Hezr arslan bana berre grinmez217 Buu dirler bana key bahaduram
Dzenlik bozmaa her (dem) kaduram218
210. Gel, imdi sana fkeden haber vereyim! Gnlde olanlar, sana bir anlataym. 211. Benim karmda kim durabilir? Hmmdan deniz bile tutuur. 212. Nereye varsam, (orada) balar kesilir. Kime fkelensem, o anda lr. 213. Benim gibi cana kyan kim olabilir? Ancak benim gibi olurlarsa, yiitlere kyabilirler. 214. Yaratlmlar, bana kar duramazlar. Benimle, bir an bile birlikte olamazlar. 215. Benim hnerime kim sahip olabilir veya ecel evine kim girebilir? 216. Felek, benim yaptm yapamaz. Melek, benim yol gelemez. 217. Yz bin er, benim gzme zerre kadar grnmez. Bir tane aslan da, benim iin bir kuzu bile grnmez. 218. fke derler bana, pek kahramanm! Dzeni bozmaya, her an hazrm.
217
Nereye kim varam ot bitmez anda
nakt old kime derd yitmez anda219 idenler benm kaar szmden
Ki ben de korkaram kendzmden220 Sakn bana uyup sen gfl olma
Benm szm tutup mnsuz lme221 Dek ayruga degl benm klncum
Beni dahi dutar benm klncum222 Buu kimdeyise mn gider
mn gerek-ise varn gider223 Buu gelinceiz iman ne olur
Oda der yanar ya can ne olur224 Buu ii heman kfr dalaldur
Neuzu billah ol ayruks hldr225 Sakngl buudan ki gizlidir ol
Nerede sizmesen anda uru yol226
219. Nereye varsam, orada ot (bile) bitmez. Orada herkese yetecek hazr dert vardr. 220. itenler, benim szmden kaarlar. Ben bile kendimden korkarm. 221. Sakn, sen bana uyup gafil olma! Benim szm tutup imansz lme. 222. Benim davranlarm (huyum) sadece bakalarna deil, bana bile zarar verir. 223. fke kimdeyse onun iman gider. Eer iman gerekse, varln (benliini) yok et 224. fke gelince iman ne olur? Atee der yanar. O zaman can da kaybolur gider. 225. fkenini ii daima kfrdr, yoldan saptrmadr. Allah korusun bu ok kt bir hldir. 226. fkeden sakn, nk o gizlidir. Hi fark edemeyecein bir zamanda ortaya kar.
218
CMRLK VE KISKANLIIN HKYES (1-19. BEYT) Eer dinlerisen diyem nashat
Hasedle hkdan sakn be-gyet227 Kadmden bu ikidr mr-i leker Yryp her biri bdgin iler228
Hased bir kiidr dyim o rencr Vcd sagiken rencile mahkr229
Mazarratdan niceme kim o kaar
Eved tohmn bitmez yire saar230 Ne i kim ileye kendye ziyan
Kim ola kendzine eyle kyan231 eker yirise dad dal yokdur
Ki tatlu dirligile hli yokdur232 Hasd eli anunn irmez ie
Kime kim hy kazsa kend de233 Diyem sana bahln neyidgin
Saknur kendden kend yidgn234 Kazancn kendnn kendye virmez Eli baglu durur hayr ie irmez235
227. Eer dinlersen sana nasihat edeyim. Hasetle kinden son derece sakn. 228. Ezelden beri bu ikisi askerlerin emiridir. Yryp her biri bildiini iler. 229. Haset biri srekli skntl bir kiidir. Vcudu salkl iken skntdan kahrolur. 230. Zarardan ne kadar kasa da onun, tohumu bitmez, yere salr. 231. Ne i yapsa kendine zarar verir. Kendine byle kyan kim olabilir. 232. eker yese tad tuzu yoktur. Huzurlu bir hayatla bir an yoktur. 233. Kskancn eli onun iin ie gelmez. Kim kime kuyu kazarsa kendi der. 234. Diyeyim sana cimrinin ne olduunu. O kendi yediini kendinden bile saknr. 235. Kazancn kendinin kendisine vermez. Eli baldr hayrl ie gelmez.
219
Bu ne hldr sana iy faydasz can
Ki yokdur gayrettin iy kaydasuz can236 Gre ne hldedr cnun u cismin
Ne kimsenin sen y nedr ismn237 Bu ne kteh nazar y ne firset
Ki bir dem olmadun kendnle hlvet238 Muhldr kil olmaklk bahlden Ne kimse alk ider ana dilden239
Ko sevme dnye(y)i kim kala senden Dilersen dilemezsen ala senden240 Sleyman'dan iler olmayasn
Hakkatdr cihanda kalmayasn241 Bahl olmak seni Hak'dan ayrd
Kan gayret hamiyyet kanda vard242 Hasedden kii ne fyide grr
Neye kim lyk-isen Tenri virr243 Ne(y)i neye gerek ol bile gerek
O Kdir'dr virr kime ne gerek244 Nasbne semin sen nazar eyle
Ana gre yarag kl hazer eyle245
236. Ey faydasz can. Bu ne hldir? Ey kaygsz can! Hibir gayretin yoktur. 237. Bak, ne hldedir cann ve cismin. Kimsin sen? smin nedir? 238. Bu ne dar gr, bu nasl anlaytr? Sen, bir an bile kendinle, ba baa kalmadn (hlvet etmedin). 239. Cimrinin akll olmas mmkn deildir. Onu, gnlden kim alklar? 240. Brak dnyay sevme! nk o seni brakr. stesen de istemesen de onu senden alacaklardr. 241. Sleymandan stn olamazsn. Bu bir gerektir, cihanda (bak) kalamazsn. 242. Cimri olmak, seni Haktan ayrd. Gayretin, hamiyetin nereye gitti? 243. Hasetlikten insan ne fayda grr? Tanr, neye lyksan, onu verir. 244. Sen kendi nasibine bak. Ona gre hazrlan, (kendini hasetlik ve cimrilikten) koru. 245. 322. Zekatsz hayvan ve sadakasz mal... Bu ekilde (insan ) nasl mesut olacaktr?
220
GIYBET VE FTRANIN HKYES (1-21. BEYT) Gel imdi eydeyin birka nasihat
Bu akl- cziden sana ey baht246 Kalur tara bu rdan akl- mal Bakar bu yola akl- czi bak247
Anunn dost yzinden gzin rmaz
Buuk s'at bu ansuz h dem urmaz248 dost anun olupdur her nefesde
Ki dostsuz can ku turmaz kafesde249 t alurisen sen bu haberden
Gerek hriciler srile rdan250 Ki bin er ehr ire el bir itdi
Haricler srilp el bir itdi251 ehir bizm olup dmen snkd Bize tapu iden yavlak mkd252 Egeri ilenr bhtan gaybet
Serencm oldlar bunlar melmet253 Ki gaybet cnile kadmi degl
Ki gaybet kandaa demi degl254 gaybet mertebesi kfre girer

246. Gel imdi sana birka nasihat diyeyi. Bu cz akldan sana iyi baht (ksn). 247. Bu geimlik akl, bu ehrin(gnln) dnda kalr. nk bu yola cz aklla bakar. 248. Onun iin dost yznden gzn ayrmaz. Yarm saat (bile) onsuz hi nefes almaz. 249. nk dost onunla olur her nefeste. nk dostsuz gnl kuu durmaz kafeste. 250. Bu haberden t alrsan dtakiler bu ehirden (gnlden) srlecektir. 251. Ki bin asker ehir iinde el birlii ettiler. Dtakileri srp birlik (iinde) oldular. 252. ehir bizim olup dman krld Makammza gelen huzurlu oldu. 253. ftira ve gybet her ne kadar ilenirse bunlar sonunda ayplanr. 254. Gybet can gibi ezel deildir. Gybet neredeyse orada insanlk yoktur. 255. Gybetin mertebesi kfre kadar gider. Nasibi ne ise o, onu alr.
Nasibi neyise ol an alur255
221
Kiinn hayzdr aznda gaybet
Ki gaybet syleyen bulmaya rahmet256 Eer var-ise aklun gaybeti ko
Ki gaybet koyanun haznesi tolu257 Pdih haznesinde meta k
Uyhudan uyanup dut szme g258 Kii k'ol kapuya hcta vard
Neyise maksd an baard259 bugz u gaybet-ile gide t'at
Gerek bu ikiden itmek feragat260 Gerek fn cihandan dartnasn
Muhlif ilernden hep yunasn261 er gizlidr cmle yavuz h
Gider gsterme kimseye an yu262 Gerek sen zengi v pas yuyasn
Sana lyk mdur an koyasn263 Sakn katran kabna koyma bal
Ki nzk yirdedr dostun visali264 Tamarlaruna cmle saykal urgl
Ki her birine bir kullk buyurgl265 Nice hlden hle gerek desin
Gee ok rzgr andan aasn266

256. Gybet, insann aznda hayz gibidir. Gybet eden rahmet bulamayacaktr. 257. Eer akln varsa gybeti brak. Gybeti brakann hazinesi doludur. 258. Tanrnn hazinesinde meta (kymetli eya) oktur. (Gaflet) uykusundan uyanp szme kulak ver! 259. O kapya (Allahn huzuruna) hacete varan kii, maksad ne ise ona eriir. 260. nk kin ve gybet ile ibadetler gider. Bunun iin bu ikisinden vazgemek gerekir. 261. Fani dnyadan elini ekesin. Aksi (kt) ilerden hep temizlenesin! 262. Btn kt huylar ieride gizlidir. Onlar kar, kimseye gsterme, (hemen) temizle! 263. Senin, kir ve pas (ktlkleri) ykaman gerek. Bunlar saklaman sana lyk mdr? 264. Sakn, katran kabna bal koyma! nk Allaha kavuma nazik yerdedir (gnldedir). 265. Btn damarlarna cila vur (onlar temizle) ve her birine kulluk buyur (btn uzuvlarnla kulluk et). 266. Nice hlden hle dmen (gemen) gerek. ok zaman alr (fakat) onlar amalsn
222
O P
KUMA
VI. BLM
ARALARI
223
Mehmet Kaplan
MUKADDES UURUM* Yunus, bir uurumda yatar. Onun yatt yere yksek tepelerden inilir. Gece yars
yayl araba, korkulu yollardan sarsla sarsla derken, uzakta, t derinlerde bir k gsterdiler: "stasyon!" dediler, "Yunus'un trbesi onun yanndadr."
Dalar, talar, aalar mnsn bilmediim bir lhi sylyorlard.
ocuk gzlerimle ona baktm ve rperdim. Kulaklarmda bir efsanenin uultusu vard.
Zamanla orkestramza daha baka sesler de kart: Yakc yaz gneinde stmadan topraa uzanm kyller grdm: Toprak yzlerinde, ruh yar gibi ela gzleri daima bir velyi
Kye yerletikten sonra, uurum, Yunus, istasyon ve ben, birbirimize kaynatk.
hatrlatan kyller. atlak dudaklar ile gldkleri zaman, talar canlanyormu hissiyle insan salveren Porsuk.
korkutan kyller ve akam gnei bataklkta yanarken milyonlarca zehirli sineini gklere
kl saraylar gibi, birden karmzda duruveren vagonlar bizi bylerdi. Pencereden, uyku
Gece, ellerimizde ayran bakralar, trene kardk. Issz bozkr karanlnda, seyyar,
iinde donmu veya bir ryadan bakar gibi ehreler uzanr. l gzler ile souk boluu yoklar, tekrar, kaytsz ieri ekilirlerdi. Bir ey gremezlerdi. Orada, uurumun iinde, Yunus'un ve bizim bulunduumuzu fark etmezlerdi. Nereden fark edeceklerdi? Etseler ne yapacaklard sanki?
Kerpi damlarmza, uykularmza, hastalmza ve sefaletimize. Yllar var, bu uurumdan nasl ktm bilmiyorum. Arabalar, evler, istasyonlar, ehirler, mektepler, kitaplar ve insanlar beni uzun bir vadiden geirdiler. Bu vadide asrlarca yrm gibiyim. Bir daha dnmedim.
Bu aydnlk, masal kaneleri uzaklarda eriyince, biz yine maaramza dnerdik:
baksam, karma onun karanlk boluu, titreyen istasyon , Yunus, kyller ve Porsuk kar. Milyonlarca sivrisinein yzme hcum ettiini hissederim.
Bir daha oraya dnmedim. Fakat uurum benimle her yeri dolat. Ne zaman iime
sylenen bir efsane uuldar; dalar, talar, aalar kular, o zaman mnsn bilmediim, fakat imdi ok iyi anladm lahiler sylerler:
Yayl, tpk ilk gecede olduu gibi, yksek tepeden iner; kulaklarmda anne sesiyle
224
Ben Yunus-u bareyim, Dost elinden vreyim. Batan ayaa yareyim.
Gel gr beni ak neyledi. Bu uurum arks beni her zaman rpertti, onu Yunus'un kendi azndan dinledim.
Ben "bir batan ayaa yare ve dost elinden vre" Yunusu grdm. Ben bu uurum trksn toprak yzler ruh yar gibi ela gzleri Yunus'unkinin tpks insanlardan duydum.
stmal, atlak ve yorgun sesleri ile bu trky mrldanrlard. Harap trbesinde yatan Yunus
Bunaltc bozkr lesi Porsuk sularn kaynatt zaman, onlar, topraa uzanrlar,
da onlara karrd. Yllar geti. Trl arklar dinledim. Mesut ev pencerelerinde szan arklar, meyhane arklar, sokaklarda sylenen klhanbeyi arklar, gzel kadnlarn, irkin kadnlarn, ocuklarn, yallarn, artistlerin ve vatmanlarn arklarn dinledim. Alayan, glen, sen Yunuslarn arklarn hi unutmadm. Ka sabah Yunus lmemi, Yunus, oalm, kyler Yunusla dolmu hissi ile uyandm. ve okayan arklar. Fakat hepsi de kulaklarmda kald. Ruhuma girmedi. Ama Yunus'un,
gklere trmanan meydanlar, otomobil, kamyon, otobs, tramvay, dilenci, fahie, bey, isiz, hamal ve talebe ile tklm tklm dolu ehir. Her biri kendi iine kapanm krler gibi dolaan insanlar. Kendimi onlar arasnda buldum.
Uyandm, fakat etrafmda ehir vard; ehirli vard. Asfalt yollar prl prl, apartmanlar
urayorum. Zaman zaman iimdeki uurum beni arr ve k yeri ben der. Haydi, atlayver, korkma!" Ve kalbim kendi kendine yle sylenir: Bir yaylya binsem, krbac elime alsam; atlara "deh!" desem, yollardan geri dnsem, o mukaddes uuruma insem... * Nesillerin Ruhu, Hareket Yaynlar, stanbul 1970 -----------------------------
Yllar var, byk, sonsuz, kark bir labirentin iinde, kacak bir yer bulmak iin
225
Sezai Karako
DERTL DOLAP* "Dertli Dolap" iiri, bir bakma, Yunus'un poetikasdr. nsan, dadan "yani tabiattan"
hezeni (yni nefsi, vcudu, bedeni) getirilen, buraya uymad iin "trl dzeni bozulan", bir nleyen bir dolaptr. nsan ve air bir dertli dolaptr. Dolabn iniltisi de iir. Suyum alaktan ekerim Dnp yksee dkerim
trl bu dnyaya alamayan, bu artlarla uyumayan, ona daima yabanc, dertli bir dolaptr.
alkas, bir rpda en gzel bir rnek, bir benzeti iinde canlanveriyor. Ben bir usanmaz ozanm Derdim vardr inilerim
beytinde de, insann toprakla, gkle, sfli ve ulv lemle, nefs ve ruh dnyasyla olan
"usanmaz ozan" hline geldii aka sylenerek insanla tabiat ve iirle tabiat, sanatla tabiat
beytinde de, insann bu dnyaya uymazl, yabancl yznden nasl inledii ve
arasndaki eliki m edilmi oluyor. airin oluumu, tabiat para ve unsurlarn kulland olduu, su dolab ve yapt i, sesi dnlnce anlalyor. Dolap, ayrca biimin (ekil)in Srekli bir inilti.
hlde, ona nasl kar kt, ondan nasl yaknd, insan, sanat ve iir iin ilenin birinci art semboldr. Su ise muhtevadr (z). Su, dolaba gelip kp gidiyor ve dolaptan bir ses kyor.
Derdim vardr inilerim msrann her kta sonunda tekrarlan ile gittike artan ve kuvvetlenen bu ikayet sesi,
ritimdir. iirin sesidir. Su akp faydal oluyor. Bylece, muhtevann verimli ve faydal olmas gerekiyor. Biimse, airin ahsiyetinden, i biimden, mizacndan kopup gelen kalptr. Yani iirin eksilmemesi gereken sesidir. Dolaplarn belli biimi, vezne, sesin hep ayn ekilde oluu
dolap, hem airin kiilii, hem o kiiliin tek iire yansmas olan biimin imajdr. kan ses, kafiye ve i ritme denk alnabilir. phesiz, Yunus, bu iirde insan, insann bu dnyadaki
konumunu, kendi z yalnzln anlatyor. Ama uuralt itmeleriyle ve sembolizasyonu ile taraflyla bunu da karmaya elverir.
de, ayn iir, airin poetikas iin bir k noktas olmutur denebilir. Ya da iirin gc, ok -----------------------------
*Yunus Emre, s.51-52, Dirili Yaynlar, 6. bask, stanbul, 1999

226
Annemarie Schimmel YUNUS EMRE*
Trk suf iiri, hakknda hibir ey bilinmeyen, Tabduk Emre denilen bir sufye uzun sre hizmet eden (O, krk yl der; bu, sabr ve arnmann geleneksel saysdr), iirlerinden anladmz kadaryla garib bir dervi olan Yunus Emre tarafndan hakkyla baarld. Yunus genliinde Mevlna ile karlam olmal; o, Sultan Veledden dokuz yl sonra 721/1321de ld ve Anadoludaki birok yer onun kabrine ev sahiplii yaptn iddia eder. Yunus Emre Trk insannn basit dilini kullanr. Onun iirlerinin bazlar, Arab-Fris saysal lleri olan aruz vezniyle yazlm ise de, en iyi dizeleri Trkler arasnda det olan hece lsn kulland ve ktalar hlinde syledii dokunakl Halk ilahileridir. Edinburgdan J. Walsh Yunusun dizelerinin bir ounun dervi tekkelerinde sylendiini ortaya koydu; bu dizeler elhamdlillah ve salavt gibi belli szleri tekrarlamaktaydlar. Onlar suf yolun tm basamaklarn yanstrlar ve her zaman zikrin nemini arttrrlar. Onun en ho iirlerinden birinde u szler geer: ol cennettin rmaklar Akar Allah deyu deyu Cennette ne varsa nefes almak, bymek, gzel koku- varl her eye nfz eden Allah adnn devaml zikrinden baka bir ey deildir. Bu zikrin gizemi, hl okul ocuklarnn holand bu basit ifdelerden daha gzel bir ekilde ok ndir olarak dile getirilebilir. Yunus Emrede, her ne kadar Fars iirinin szlayan blbl sk sk yer alsa da, o, imgelerini doadan alr; onun en gl iirleri, ierisinde Anadolu manzarasn seslendirdikleridir. Da, onu Hak Teladan ayran dman hline gelir; tepelerin zerindeki kme kme bulutlar onun ak iin alar. Akn elinde o, yoldaki bir toza, bir sele ve bir rzgra dner. O, arlara kulak vererek onlarn Hz. Peygambere salt getirdiklerini iitir. Yunus zl imgeler stddr, onun dizeleri mistik slamn ana akdelerini basit szlerle dile getirir ve akn gizemi zerinde durur. Dvandan seilmi metinlere dayanan Yunus Oratoryusunun sahibi Adnan Saygunun kendi mzikal almas iin basso ostinato olarak akn ver, evkin ver ki bu Yunusun retisini gzelce zetlemektedir- dizesini kullanmas beyhde deildir. Son zamanlarda, Yunusta Kuran ve snnetle baml olmayan Trk tipi dindarln gerek temsilciliini grmeye alan veya onu Trk hmanizminin bir rnei olarak gstermek isteyen baz kiiler olmutur. Bu gibi giriimler, onun iirlerindeki btn slami sylemleri dta brakmakta ve onu manevi balarndan koparp atmaktadr. Bununla birlikte o, dier herhangi bir suf kadar tek Tanr inancna sahiptir ve onun insanlk sevgisi, Allaha olan gven ve akndan kaynaklanmaktadr. ------------------------------------------------* Trkiyede Tasavvuf ve Mnev Hayat, ev. Sleyman Gkbulut, D.E..lahiyat Fakltesi Dergisi,say XXII, zmir 2005, s.s. 185-195
227
Hseyin Hatemi
YUNUS DNCESNN TEMEL NTELKLER* Biroklar slam'a ktmser nyarglarla ykl bir bak ile bakmaya alk olduklarndan,
Yunus dncesinin esiz rnlerinin slam'a nispeti olamayacan dnrler. Bu sebeple, Yunus dncesine slamdan baka her yerden, her retiden temeller ararlar. nk Yunus Emre elikisiz ve gz kamatrc bir insan haklar bilincine sahiptir. Hemen herkes O'nun (Divan, XIX, s. 49).
"cmle yaradlma bir gz ile bakmayan / er'n evliyasyla hakykatde sidir" beytini bilir Yine Yunus "Yetmi iki milletin hem ma'uku oldurur/k ma'skundan ayrmaklk
fl deil" der. Ayn iirde bir baka msra ile de insanlar arasnda insanlk onuru ve insan haklan asndan eitlik ilkesini kesinlikle belirtir: Bir kap kullarna a bakmak yol deil! (Divan, XLII, 175). Bir baka iirde de, korkusuzca ve bu kanaatinin tam bilincinde olarak ayn kzaram? (Niin yzm kzarsn?) (Divan, LXXXVII, s. 85).
gr tekrarlar: Yetmi iki millete suum budur Hak dedim/Korku hyanetdedir, ya ben niin Allah lemlerin Rabbidir. Yunus ayn Yaratc'nn yaratt insanlar arasnda insanlk
onuru asndan fark gzetmez. Dil ayrlklar onun bu grne, bakna perde olmaz: nsanlk deeri asndan, hi kimse dierinden aa grlmemelidir. Fark gzetmek ayptr: Bir emeden szan su ac-tatl olmaya/Edebdr bize yermek, bir lleden szaram (Ayn Yaratc'nn kullarn beeri zellikleri dolays ile aa grmek, onlar hor bakmak, utanlacak
"Yetmi iki dil at, araya snr dt/Ol bak biz bakdk, yermedik m u has (CXCV, s. 146).
eydir. Oysa cmlesi ayn kaynaktan, ayn lleden gelen s gibidir) (Divan, LXXXVII, 85). Irklk temeline dayanan tm dnya grleri botur, temelsizdir: "Deilim kyl u kaalden, ya yetmi iki dilden/Hlim ahvalim nedir? Bu mlke sorageldim" (CVIII, s. 97);
nazar gnlmz aynasdr" dedii (Divan, s. 161, XVI) Rm, belki de kendisi ile gren gen Yunus iin syledii yar Trke iirde, "oban berk dut kurdun kdr (oktur) it benden karakuzum, karakuz!" dn verdikten sonra, Yunus'un bir ok iirinde tekrarlad" zebnn-r biyrnz!" (Mevln Dvn, Emir-i Kebir basks, s. 468, N. 1183) Fars isen, Rum isen, Trk isen, ne olursan ol! Dilsizlerin dilini ren!)
Yunus Emre'nin; hakknda "Mevln Hudavendgar bize nazar klal/Onun grkl
ayn insanc bak asn dile getiriyordu: "Eer Farssan, eer Rumsan, eer Trk/Zeban- b-
kulaksz szn can gerek anlayas (Divan, s. 146, CXCV).
Yunus bu teblii alm ve benimsemitir: Dilsizler haberini kulaksz dinleyesi/Dilsiz Btn yaratlmlar kapsamna alan ve su ve toprak kaydndan kurtulan bu bilgece
bakta, kat ve zalim olmak, gnl ykmak, en yanl davrantr: Ak sakall bir koca, bilemez ki hl O nice/Emek vermesin Hacc'a bir gnl ykar ise/Gnl alab'n taht, alap gnle bakt/ki cihan bedbaht kim gnl ykar ise (Divan, CXLVII, s. 119).
228
z olarak sunduu "Altn Kural' (Goldene Regel), ayn ekilde Trke'ye aktarmaktadr: Sen sana ne sanrsan ayrua da ansan!/Drt Kitab'n manas budur eer var ise!" Yunus'un bu esiz ve yce hikmeti, bilgelii, "sevgi" temeline, ilahi sevgiye dayanr.
Yunus, ayn iirde, Hazret-i sa'nn Da Va'znda ok doru olarak eriat'n ve Hikmet'in
Esasen tutarl, salam ve elikisiz bir nsan Haklar retisi iin bundan baka da salam temel yoktur. Yunus, btn gerek ve yce deerlerin yegane kayna olmas gereken bu ilah sevgi kaynana bazen birok tasavvuf ehlinin dedii gibi "ak", bazen Trke "sevi" der: Ben
gelmedim dava iin/Benim iim sevi iin/Dostun evi gnllerdir/Gnller yapmaya geldim (Divan, XCVI, 80) "Sevelim sevilelim/Dnya kimseye kalmaz msra' ile, kalc deerlerin alab mderris bize k da medresesidir.) --------------------ilahi sevgiden kaynaklanan deerler olduunu belirtir Biz talib-i ilmleriz kitabn okuruz/
kindi Yazlar, say 119, Andrn, Temmuz 1992
*nsan Haklar retisi Asndan Yunus Emrenin Dnya Grnn Deerlendirilmesi,
229
Nezihe Araz
YUNUS EMRE'NN MEZARLARI
ait baka mezarlar, trbeler, makamlar da bulunursa hi amam! Nasl aaym ki. Yunus gibi bir eren airi elbette her ky, kasaba, ehir benimseyecek, kendinden sayacak, kendine mal edecek. Yunus'a sevgisini ve saygsn baka trl nasl gstersin? Ona, yannda yresinde bir Trk Halknn kadirbilirliinin belgeleridir.
Bugn Anadolu'da Yunus Emre'ye ait yirmi iki mezar saylyor. Gnn birinde, ona
makam yapmak, gnl ekince o makam ziyaret etmek, Kur'n okuyup ruhunu adetmek, Evet! Yunus Emre'nin Anadolu'da yirmi iki mezar var:
yatarlar. Yunus'un kabri zerine kokan kekik baka hibir dada bulunmaz. Toprak btn cmertliini ona vermitir. Yedi da ardndan, Yunus'un burcu burcu kekik kokan toprann haberini alrsn. Bursadaki trbenin kr menekeleri de Erzurum'un kekikleri misali nldr.
Erzurum'un Tuzcu Kynde, Yunus'la sevgili eyhi Tabduk yan yana, koyun koyuna
sarm, sarmalamtr.
Yunus'un bir mezar da Ispartann Keiborlu Kazasnda Oray da yediveren glleri Sandkl'nn ay Kynde, Konya Aksaray'nda, Karaman'da da Yunus'a ait makamlar,
mezarlar vardr. Karaman'da "Maderi Mevln" trbesini ziyaret eden her yolcu, oradan yzn Yunus Emre trbesine dner, onu da ziyaret eder. Trbe iinde eyh ve onun oluu ocuu yatar.
Kula'nn Emre Kynde Yunus, Tabduk Emre Trbesinin eiinde yatmaktadr. Yunus'un baucunda, zerine balta resmi ilenmi bir mezar ta; onun Dergha
odunculuk ettii gnlerin yadigrdr. Bu makamda o, bilerek kap eiine yatrlmtr. "eyhimi ziyarete gelenler hana basp yle gesinler" demi diye! Yani, Tabduka insanlar iin bir yol varsa bu, ancak Yunus'tan geer, anlamnda olmal. Eskiehir'in Sarky'ndedir.
Ancak, bugn artk hi kukusuz unu biliyoruz ki, Yunus Emre'nin gerek trbesi Bunu ilk kez, bundan yllarca evvel Prof. Fuat Kprl haber vermiti. Sonra, daha
bakalar da tekrarladlar. Ama nemli olan 1974 ylnda, Yunus Emre, ok tatl bir ermilii ile insanlara haberi kendi verdi. Bakn nasl: Bir zamanlar, Ankara - stanbul arasnda ileyen trenler Sarkyden geerken, sayg
dd ttrr, demiryolu personeli yzn yol stndeki trbeye dnermi. Bu, onlara, demir yolunu yapan Alman mhendislerinden kalma bir gelenek. O mhendisler, inaat Sarky nne gelince, Mslman detlerini gderek kurban kesmiler, kk bir dini tren Trbe yanndaki irin zaviyeyi de pek severlermi.
230
yaptrmlar. Orada Trklerin en byk airi ve ermii Yunus Emre'nin yattn biliyorlarm.
Sonra, her ey unutulup gidiyor... Ta... bin dokuz yz krk yllarna kadar. gre Sarky'de bu yol tam Yunus Emre Trbesinin zerinden geecek.
Bu sayg havas, Yunan Sarky'e girip ortal yakp ykncaya kadar bylece srm. Bu yllarda, tren yolu ift hat yaplmaktadr. Yollarda deiiklikler oluyor ve planlara Bunu duyan -nasl duymular bilinmez- yrei temiz ve uyank bir iki insan -ok deil,
o kadar!- ilgili makamlara bavurarak trbenin yz elli metre geri alnmas iin izin istiyorlar. Her eyi kendileri yapacak. zin veriliyor; ancak bu izne baz artlar ekleniyor: Orada hibir tren yaplmayacak, kimseye haber verilmeyecek, Eitim Bakanl'nn gnderdii bir arkeolog
ie gzclk edecek "vesaire!" Yunus Emre o birka insan, her arta eyvallah, diyorlar. Onlarn dilei Koca Ermii tirenler altnda inetmemek. Isrganlar iinde; kaybolan trbeyi bayku yuvas olmaktan kurtarmak, yerine kck ve temiz bir ant yapmak! alma hemen balyor. Tren yolunun yz elli metre ilerisine, beyaz kfeki tandan
kk bir ant yaptrlyor. Yunus Emrenin kabrinden anta tanaca gn, be kiilik bir heyet Ankara'dan Sarky'e geliyor. Aldklar talimata gre adeta gizli geliyorlar, kimseye sezdirmeden! Heyetin banda benim bildiim, Yunus Emre Dernei'nden deerli aratrmac Hlim Baki karlayan Sarky muhtar son derece heyecanl: "Beyler, siz bana sk emir verdiniz ama geliyor. Aha u arada toplanyorlar!" diyor. Kunter, ei Vildan Kunter, Adnan Saygun var. Bu konuklar, akamn alaca karanlnda ortalkta benim anlayamadm bir eyler var. Sarky'e kamyon kamyon, araba araba adam Yapacak bir ey yok. Gece yars gelip Allah'n danda yatanlara, nereden geldiniz,
neden geldiniz, diye sorulabilir mi? Ertesi sabah erkenden uyanp ie koyulmak zere trbeye en aa otuz bin kiilik bir insan denizi dalga dalga dalgalanmakla, ilahiler syleyerek treni beklemektedir:
gelen heyetin grd manzara inanlmaz, akl ermez bir itir. Sarky ovasnda en aa, evet
ol cennetin rmaklar
Akar Allah deyu deyu...
Kim ard, nereden geldi bu insanlar? Nerelerden gelmiler ki? Sandkl'dan, Bolvadin'den, Konya'dan, Bolu'dan. Otobsler
"trene yetimek artyla" tutulmu. Hem de ylesine bir geli de deil bu! Bolu'lular en nl kamyon kamyon ekmekleri, mevlit ekerleri,mevlithanlaryla ve...Getirecek hibir ey bulamayan trenin inanlmaz fotoraflarn bir iki yerde yaymlamtm. Elbet grenleriniz olmutur.
alaryla, Konya'llar kaklar ve koyunlaryla, Karadut Ky mehur pekmez kazanlaryla, baz yerler de "bari ortalkta hizmet etsinler" diye okul rencileriyle trene geliyorlar. Ben bu
231
rgtlendi, nasl t karmadan, en kk bir aksaklk olmadan bu tren baarld? Gelin de zn! Kabir, heyet huzurunda alnca grlen manzara da yazdklarmz kadar efsaneli,
Bugn hl bir srdr ve sr kalacaktr: bu kadar insan bir gecede nasl topland, nasl
ekilen fotoraflar var. nsan artyor. Bir eli bann allnda, bir eli kalbinin stnde, en dini tren yaplarak, yeniden tabutuna kondu. Bir gn evvel, yaz masas iin ehirden yeil bir rtld.
aa alt yz yldr en kk bir bozulmaya uramadan uyuyan bir iskelet. Gereken btn uha getiren kaymakam: "Aman!" diyordu. "Bu uhay da Hazretin zerine rtelim!" O da O gn le namaznda on yedi - on sekiz bin kiilik bir topluluk vard, eski mezardan, yeni mezara kadar yz elli metrelik yolu namazdan sonra topluluk, Yunus'un tabutuyla tam saate diyorlar, "man asasyla, oban sopasyla kouup geldik!" yrd. Herkes onu bir kere kucaklamak istiyordu. htiyar kadnlar, gen kadnlar alyor: "Ah" Defin treni bitip Yunus yerine yerleince bir de bakyorlar kazanlar kurulmu, etli
pilavlar pimi, helvalar dklm... renciler hizmet ediyor, yemekler yeniyor, Ondan sonra airin bir lmez aire sesleniiyle tren sona eriyor.
Ana-dolu'nun en nl mevlithanlar Sleyman elebi'nin "Mevlidine balyorlar. Bir lmez imdi biroklar "Acaba byle, tam masallarda olduu gibi inanlmaz bir olay gerekten
oldu mu?" diye kendi kendilerine soracaklar. Bereket Allahtan Koca Yunus iin teknik tarafn da ihmal etmemi, kendi tertipledii trene, an icaplarna gre, fotoraflar da gndermi ki btn hikye, batan sonuna kadar, resimlerle saptanmtr.
iin, onun antn ssleyen u drtlkte sz torbasnn azn gene ona balatyorum: Haktan gelen erbeti itik elhamdlillah ol kudret denizini getik elhamdlillah
i bana brakrsanz k Yunus'un szne bir trl noktay koyamayacam. Bunun
Derildik pnar olduk, irkildik rmak olduk Aktk denize dolduk, tatk elhamdlillah. ----------------------------
* Anadolu Erenleri, s. 86-90 zgr Yaynlar, stanbul 2000
232
Tuncer Baykara
EMRELERDEN YUNUSA DAR Sakarya kylarnda bir garip dervi dolard. Kendisi garip, konutuu dil garipti.
Sakarya kylarnda bir garip dervi dolard. O, Sakarya kylarnda ki, o zamanlar o derviin muasrlar, cihann en uzun devletinde, bir imparatorluk Halkasnn temelini atyorlard. Sakarya kylar, artk romantizmini kaybetmek zeredir. Sakarya bu derviin dili
gibi alarken, imdi o dili, baka nehirlerle aldatmak istemektedirler. Bu garip dervi, Anadolu'yu dolam ve dolat her yer de kendisine sahip kmt. Sakarya kylarnda, Trkmen kabilelerinin yaylak ve klaklarnda dolaan bu derviin
kendisi garipti.. Analarn oullarna severek verdikleri Emre'lerden birisinin sahibi idi. Galiba
eyhi ona Yunus diye hitap etmi olmaldr. Anas atas kimdi, bilmiyoruz. Zaten bilsek ne tpk bir garip gibi ld. Sakarya kylarnda, Anadolu'nun kesif Trkmen nfusu iinde doan bu derviin dili de garipti. Herkes onun dilini anlyordu. Ama yine de garipti... "Trk diline asl debdebe Konya'da, yine bir debdebeli derviin srkledii Farsa da idi.
olacak. Krk yl eyhinin kapsna dz odun tad. Garip olarak yaad ve yerini belli etmeden
kimesne bakmaz idi". Hl Trk dilinin bu derviin dilindeki kudretine aarz. Oysa zamannda Sakarya kylarnda dolaan bu derviin mensup olduu millet, kavim de garipti.
Sakarya'nn sularna uzanan, bozkra bakan bu dervi, kavminin de hznn tayor gibi idi. Gktanr'dan, tek Allah'a akan bir inann sahiplerine, Trkmenlere, kimbilir ka kere Konya'dan si diye ordu geldi. Kimbilir ka defa "Azgn Trkler" denilerek zerlerine "serlekerlik" ordular gnderildi.
bu ehir, debdebenin en lsnda idi. stikllini kaybetti, yar esir oldu, lkin o azametini kaybetmedi. Trkmenler ise Uc'da garip yaaylarna devam ettiler. Konya, Trkenin zerinde muhteem kubbeler, trbelerin bulunduu ehir, kylarnda ise, sadece bahardan bahara yeeren otlar mevcut. Sakarya kylar hl hznle fsldar. Her yl Konya anlr, her gnlnde, garip olarak yatmakta devam eder, ne vakte kadar, bunu bilemiyoruz. --------------------*Trk Yurdu Yunus Emre zel Says S. 116 katledildii ehir. Karaman olu Mehmed Be'in zorla Trkeyi yerletirmee alt belde.
Sakarya kylar, herhliyle garip iken; Konya, conionum" un Trkelemii olan
yl debdebe tekrar edilir. Sakarya kylarnda o garip dervii yine kendisi gibi garip Trklerin
233
Hilmi Yavuz
YUNUS EMRE'NN HMANZM Yunus Emre'nin hmanizminden sz edilir ve bu hmanizmin srarla sekler bir
hmanizm olduu sylenir. Yunus'un ak ve sarih slami balamn gsteren referanslarna olduunun sorgulanmas gerekir.
ramen, onun hmanizmini balam d okumann ve yorumlamann ne kertede meru Mesela, Yunus'un o ok bilinen athiyye'sinin, Prof. Dr. Fuad Kprl'nn Trk
Edebiyatnda lk Mutasavvflar adl almasnda da belirttii gibi, tasavvuf rumuzuna
(sembolizmine H.Y.) laykiyle aina olanlarca pek sarih bir manas olmasna ramen, srrealizmden nce dilegetirilmi (avant la lettre) bir srrealizm olarak; ya da Sabahattin Eybolu'nun yapt gibi bir tr glen dnce (humour) olarak okunmas mmkn mdr?
(context bound) olarak okunmas gerektiini gsterir. athiyye, tasavvufi bir iir trdr; deilse, o takdirde oul ve farkl balamlarda okunmasnda hibir mahzur yoktur.
Bana gre, iirin ak ve sarih bir balam varsa, bu, szkonusu iirin balam-baml
dolaysyla da, iirin hangi balamda okunmas gerektiini belirler. ayet iir, balam-baml Gelelim Yunus'un hmanizmine: Yaratlan, Yaradan'dan tr sevdiini syleyen
bir airin insan sevgisini, slam'n dnda ve bir tr sekler hmanizm olarak okumak
mmkn mdr? Yunus Emre zerine ok deerli almalar yapm olan Dr. Mustafa Tat, Milli Eitim Bakanl tarafndan yaymlanan 'Yunus Emre Klliyat'nn I. Cildini tekil eden 'Yunus Emre Divan Tahlil'inde yle der: Yunus'u felsefi manada panteist, mistik veya Kerim'e, Hz. Peygamber'in davranlarna, kendisinden nce yaayan slam mutasavvflarnn
hmanist kabul etmek doru deildir. Her eyden evvel, Yunus'un tasavvuf anlay Kur'an- fikir sistemine dayanr.[...] Onun gayesi ilahidir. Varln z mhimdir. Her eyin zndeki
varlk 'Nur- Muhammedi' olunca, eyaya ve insana verilen deer de Allah iin olmaktadr. Sevginin temelinde Allah vardr. Bu yzden her trl sevgi insan iindir diye hmanistler, Yunus'tan ayr dnrler. Yunus'un manevi dnyasna felsefi yaklamlarla girilemez. Onun fikir dnyasna, yine kabul ettii fikrin kavramlaryla girmek gerekir. de biliniyor elbet... Daha nce rahmetli Prof. Dr. Faruk K.Timurta'n buna yakn grler ne srd TRT 2 de Prof. Talat S. Hlman ve Dr. Mustafa erif Onaran'la yapmakta olduumuz
'nce iir Vard' programlarndan birinde, Yunus Emre'yi konuurken, O'nun 'lim ilim zmlemi ve bu beytin, Hz. Peygamber'in bir Hadis-i erifi balamnda okunmas gerektiini
bilmekdr, ilim kendin bilmekdr/ Sen kendni bilmezsin ya nie okumakdur?' dizelerini ne srmtm. Bu Hadis-i erif, Nefsini bilen Rabbini de bilir (Men arefe nefsehu, fekad
234
arefe Rabbehu) buyruudur. Yunus burada, lmin, kendini bilmek olduunu sylerken, 'kendini (nefsini) bilmenin Allah' bilmek olduunu, bu Hadis-i erif 'e rtk bir gndermede bulunarak dilegetiriyor ve beyitte szn ettii ilmin de Allah' Bilmenin Bilgisi anlamna Hakk' bilmekdr) bu yorumu dorular niteliktedir.
geldiine iaret ediyor. Nitekim, bu beyitten sonra gelen ilk dize de (Okumakdan ma'ni ne kii Hi phesiz, Yunus'un ilm'den kastettii, bizim bugn bilimden anladmz ey
deildir. Balam-d okumalar, Eco'nun deyiiyle, ar yorumlardr ve Yunus'u olduu gibi nie okumakdur? olduunu da sorgulamak gerekir. *Zaman Gazetesi, 19 Kasm 2008 ---------------
baka air ve yazarlarmzn balam-baml metinlerini, Batl referanslarla okumann ya
235
Mehmet Demirci
YUNUSTA NSAN SEVGS Ynus'un en baarl ve etkili ynlerinden biri de, onun insan sevgisine verdii nemdir.
slam dininde, zellikle tasavvuf dncesinde insan alabildiine yceltilmi, hatta "insn- sevgisine dayanr. Ona gre: "Hakk' gerek sevenlere cmle lem karda gelir. " nk insann
kmil" motifyle o, kinatn ekseni kabul edilmitir. Ynus'ta insan sevgisinin temeli, yine Allah "asl yce yerdedir." k kiinin yetmi iki millete kurban olmas gerekir. Herhangi bir ayrm Kimseye zarar vermemeli, kalb krmamal, hatt "gnllerde i" bile ol-mamaldr.
yapmakszn, herkese iyilik ve yardm elini uzatmal, ktle iyilikle mukabele etmelidir. "Benim iim sevi iin" diyen Ynus, kimseyi kk grmemek gerektiini, "Cmle
yaradlma bir gzle" bakmak lzm geldiini belirtir. Ona gre gnl Kabe'den daha deerli nazariyattan ibaret deil mesel yardmseverlik eklinde kendini gstermelidir.
olduundan, gnl ykann ibadetleri de fazla kymet tamaz. nsan sevgisi sdece lftan ve "Yiit iken lenlere" iinin yandn belirten Yunus beri gel baralm yd isen bilielim"
arsyle 700 yldan beri herkesi dostlua, bara, tanp anlamaya davet edip durmaktadr. Onun sevgi dolu bu scak sz ve davranlar, yaad adan itibaren Anadolu'da ve eitli Trk blgelerinde tesirini gstermi, zellikle milletimizin manevi hamurunda bir maya vazifesi grmtr. an artlarna uygun ekilde Yunusun bugn de yorumlanp istifadeye sunulmas gerekir.
Kendini sadece etten kemikten ibret zannedip, bencillik ve ihtiras gibi kt duygularn esri yol Yunus'larn yoludur.
Yunus dncesine yalnz Trk milletinin deil, btn insanln ihtiyc vardr.
olan insan olunu, sahip olduu i gzelliklerden ve mnevi zenginliklerden haberdar edecek Bat'da birbirinden farkl anlal biimleri ve safhlar olan "hmanizm" ile Yunus'un
insan sevgisinin birleen ve ayrlan noktalar vardr. Yunus'ta her eyden nce "beer st" n gnmzdeki tezahrlerini iyi bilmek gerekir.
plndadr. Kavram kargaasna meydan vermemek iin hmanizm akmnn tarih seyrini ve Yunus Emre'nin telkin ettii insan sevgisi, yakn evrede: balamak zere, sudaki ------------
Halkalar misali genileyerek, btn insanl kucaklayacak mahiyettedir.
*Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s.121-122, Kubbealt Neriyat, stanbul 1997
236
KAYNAKA
1. Aksan Doan: Yunus Emre iirinin Gc, Bilgi Yaynevi, Ankara, 2005 stanbul, 2002. 2. Akta, Hasan: Yeni Trk iirinde Yunus Emre Okulu ve Misyonu, Yort Savul Yaynlar, 3. Araz Nezihe, Dertli Dolap, Dnya yaynclk, stanbul, 1996.
4. __________:Anadolu Erenleri, zgr Yaynlar, stanbul 2000.
5. Atatrk Kltr Merkezi, Uluslararas Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1995. 6. Ayverdi, Smiha: bide ahsiyetler, Kubbealt Neriyat, stanbul, 1976. 8. Bagz, lhan: Yunus Emre, Pan Yaynclk, stanbul, 2004. Yaynlar, Konya, 2005. 7. Banarl, Nihat Sami: Resimli Trk Edebiyat TarihiC.1-2, MEB Yaynlar, stanbul, 2001 9. Bayram, Mikail: eyh Evhaddin Hmid El-Kirman ve Menkb-nmesi, Kardelen 10. Bilgin, Azmi: Yunus Emre, ule Yaynlar, stanbul, 2005.
11. Bolel, M. Aziz: Yunus Emre Hazretleri Hayat-Divan, zel Yayn, Eskiehir 1983. 12. Civelek, Muzaffer, Yunus Emre, Hareket Yaynlar, stanbul 1971. Konya 2004. 13. Dalkl, Bayram, Yunus Emrede Allah lem nsan Mnasebeti, Kerndz Yaynlar, 14. Dacolu, Ylmaz, Sevgi alayan Yunus, Nehir Yaynlar, stanbul 1993.
15. Demirci, Mehmet: Sorularla Tasavvuf ve Tarikatlar,Damla Yaynlar, stanbul, 2004. 17. Dilaver, Faruk: Gel Dosta Gidelim, Emre Yaynclk, Ankara 2007. 19. Duru, Talat, Belgelerle Yunus Emre, zel Yayn, Konya 2004. 20. Emir, Sabahat: Yunus Emre, Kltr Bakanl, Ankara 1997.
16. ______________: Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, Kubbealt Yaynlar, stanbul, 1997. 18. Doramac, Mehmet: Bizim Yunus, Yunus Emre Hayat ve Divan, Kitsan, stanbul (tarihsiz)
21. Ergven, Abdullah Rza: Yunus Emre, Berfin Yaynlar, stanbul, 2001. 23. __________________: Yunus Emre, Geit Yaynlar, stanbul 1991. 24. Eybolu, Sabahattin, Yunus Emre, Cem Yaynevi, stanbul, 1985. 25. Fuat, Memet: Yunus Emre, De Yaynevi, stanbul, 1976.
22. Eybolu, smet Zeki: Hac Bekta Veli, zgr Datm,stanbul, 1989.
26. Gen, Vedat: Yunus Emreye iirler, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 1977. 28. Glpnarl, Abdlbaki: Melamilik ve Melamiler, Pan Yaynlar, stanbul, 1931. Tantma Dernei, stanbul, 1965.
27. Ggn, nder: Dnden Bugne Yunus Emre, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara, 1995. 29. _________________: Yunus Emre Rislatal Nushiyye ve Divan, Eskiehir Turizm ve 30. _________________: Yunus Emre, Hayat, Sanat, iirleri, Varlk Yaynlar, stanbul, 1975
237
31. _________________ : Yunus le k Paa ve Yunusun Batnilii, zel Yayn, stanbul, 1941. 32. _________________: Vilyet-nme, nklap Yaynlar, stanbul, 1995. 33. Glcan, D. Ali, Yunus Emrenin Kkeni ve Yresi, Karamann Sesi Gazetesi, Karaman, 1992. 34. Gnay, Umay-Horata Osman, Risaletn Nushiye, Aka Yaynlar, Ankara, 1994. 35. Gngr, Erol: slamTasavvufunun Meseleleri,tken Yaynlar, stanbul, 1996. 37. Hlman, Talat: Adan Zye Yunus Emre, YKY Yaynlar, stanbul 2003.
36. Gzel, Abdurrahman, Dini-Tasavvuf Trk Edebiyat, Aka Yaynlar, Ankara, 2004. 38. Hatemi, Hsrev: Netti Bu Yunus Netti, Pan Yaynclk, stanbul, 2004.
39. Insu, Emine: Bir Ben Vardr Benden eri, Elips Yaynlar, Ankara 2006.
40. nan, Yusuf Ziya: Doa ve Din Yorumcususu Yunus Emre, Tekin Yaynevi, stanbul, 1981. 41. laydn, Hikmet: Yunus iirinden Gnmze Yaklatrmalar, Aka Yaynlar, Ankara, 1998. 42. Kabakl, Ahmet: Yunus Emre, Trk Edebiyat Vakf Yaynlar, stanbul, 2006. Yaynlar, stanbul, 1993.
43. Kaleli, Ltfi: Alevi-Snni nancnda Mevlna-Yunus ve Hac Bekta Gerei, Alev 44. Kaplan, Mehmet: Trk Edebiyat zerine Aratrmalar C. 1, Dergah Yaynlar,stanbul, 1976. 45. Kara, Mustafa: Metinlerle Osmanllarda Tasavvuf ve Tarikatlar, Sr Yaynlar, stanbul, 2004. 46. Karata, Yaln: Sevgi Seli Yunus Emre, Sandkl Belediyesi Yaynlar, Sandkl 2001. 47. Karako, Sezai: Yunus Emre, Dirirli Yaynlar, stanbul 1999. 48. Keskin zgen, Yunus Emre Var Yarna, Babali Kltr Yaynlar, stanbul 2009.
49. Kprl, M. Fuat: Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, DB Yaynlar, Ankara 1966. 50. Kunter, Hlim, Yunus Emre Bilgiler-Belgeler, Eskiehir Valilii, Eskiehir, 2005. 52. Kltr Dergisi, Yunus Emre zel Says, stanbul, 2006. 53. Mill Kltr, Yunus Emre zel Says, Ankara, 1991. 51. Kurnaz, Cemal- Tat: Mustafa, Yesevilik Bilgisi, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 2000.
54. Ocak, Ahmet Yaar: Trk Sufiliine Baklar, letiim Yaynlar, stanbul 2005. Yaynlar, Ankara, 1977.
55. _______________: Kltr Tarihi Kayna Olarak Menakpnameler, Kltr Bakanl 56. Ouz, Muhammed hsan: Yunus Emre,zel yayn, Kastamonu, 1971 stanbul, 1994,
57. zbay, Hseyin, Tat: Mustafa, Yunus Emre, Makalelerden Semeler, MEB Yaynlar 58. zelik, Mustafa: Yunus Emre, Beyan Yaynlar, stanbul, 1991. 59. ztelli, Cahit: Yunus Emre, zgr Yaynlar, stanbul, 2004. 60. Sepetiolu, M. Necati, Benim Adm Yunus Emre, rfan Yaynclk, stanbul 2004. stanbul, 1999.
61. Schimmel, Annemaria: Yunus Emre ile Yollarda, eviren: Senail zkan, tken Yaynlar, 62. ahin, nci: Yunus Emre, Semerkant Yaynlar, stanbul, 2003.
238
63. eyh Baba Yusuf Sivrihisari, Mevhub- Mahbub, Hz. Ahmet Kartal, Eskiehir Yunus Emre 64. Kltr Sanat Turizm Vakf Yaynlar, Eskiehir 2000. 65. Tanpnar, Ahmet Hamdi: Edebiyat zerine Makaleler, Meb Yaynlar, stanbul, 1969. 66. Tat, Mustafa: Yunus Emre Divan, Kltr Bakanl Yaynlar, 1-2-3, Ankara, 1990. 67. _____________: Yunus Emre erhleri, H Yaynlar, stanbul, 2005. 68. _____________:k Yunus, H Yaynlar, stanbul, 2005.
69. _________________: itin Ey Yarenler, H Yaynlar, stanbul, 2008.
70. _________________: Derviler Hma Kuu, H Yaynlar, stanbul 2009. 72. Timurta, Faruk Kadri, Yunus Emre Divan, stanbul, 1972.
71. _________________: Ak Bir Gnee Benzer, H Yaynlar, stanbul 2008. 73. Timurolu, Vecihi: Yunus Emre zerine Bir Deneme, Eskiehir Sanat Dernei, Eskiehir, 2004. 74. Toprak, Burhan, Yunus Emre Divan, nklap Kitabevi, stanbul, 1960. 75. Trk Yurdu, Yunus Emre zel Says, stanbul, 1966. Yaynlar, stanbul, 2001.
76. Uman, Abdullah: Rza Tevfikin Tekke Ve Halk Edebiyatyla lgili Makaleleri, MEB 77. Uluda, Sleyman: Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yaynlar, stanbul, 1966. Ankara, 1977.
78. Uyguner, Muzaffer: Yunus Emre, Yaam, Sanat, iirlerinden Semeler, Bilgi Yaynevi, 79. Yakc, Ali: Yunus Emreye iirler, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1991. 80. Yakt, smail: Yunus Emrede Sembolizm, Kltr Bakanl, Ankara, 2002. 81. Yaar, Selahaddin, Yunus Emre, Yeni Asya Yaynlar, stanbul (tarihsiz). 82. Ylmaz, Faruk: Yunus Emre, Marifet Yaynlar, stanbul 1992.
239

Bizim Yunus Book in Turkish On Yunus Emre

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bizim Yunus Book in Turkish On Yunus Emre

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BZM YUNUS

Murat Kk Grsel Tasarm Burcu Cogun Tezhip

Prof. Dr. Halil Buttanr Tashih

Bilal Akan Bask

1. Basm, Nisan 2010 ISBN

Sistem Ofset, Ankara

Mehmet KILILAR Eskiehir Valisi

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Dostun evi gnllerdir gnller yapmaya geldm. Yunus EMRE

Ben gelmedim da'v iin benm iim sevi iin

ve mcadeleyi de beraberinde getirir. Nitekim, Hallar, Trklerin Anadoluya gelilerini

2. Mehmet Demirci, Yunus Emrede lah Ak ve nsan Sevgisi, s. 6

Bizim Yunus / Mustafa zelik

tablo ierisinde onun misyonunun ve bugn de neden hl seviliyor olmasnn en arpc

Bu problemlerin zm ise sevgideydi. Bylece Yunus, burada da Ben gelmedim davi

Dolaysyla Yunusun yaad ada iddia"larn yannda problemler de vard.

Bizim Yunus / Mustafa zelik

altn belirtmitir. Yani o Yaradlm Yaradandan tr seven bir ak kahraman olarak

Kaplann u satrlar sylemeye altklarmz zetlemesi asndan hayli ilgintir: Davi ve

dnemindeki Anadolu Trklnn deil tm insanln sorunlarna, korku ve kayglarna

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Niceler toprak oldu, bu az zaman iinde

Malazgirt (1071) ve Miryakefalon (1176) savalar bu blgeyi Trklerin ikinci anayurdu

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Trkler, Anadoluda sadece asker ve siyas bir fetih hareketi gerekletirmediler. nk

Bu merkezlerde Halka her anlamda hizmet noktasnda ok nemli faaliyetler yapld.

Bu seferlerin tanesi Anadolu topraklar zerinde cereyan etti. Dierleri de Bata

Bizim Yunus / Mustafa zelik

nemli bir pay olmutur.

balayan ve Anadolu'daki btn bu farkllklar hogryle karlayan bu hareketin ok nemli

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Mool zulmnden kaarak Anadoluya gelen bu erenler arasnda Fahrddin Iraki,

Bir taraftan da bu topraklarda benimsenebilmek iin baz Snni tarikatlarla kendi

Bu gruplarn inanlar zerindeki tahribatlar siyas olaylara da yansd. Dou ve

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Nerde bir gl alsa yanda har ola peyda

Bu durum, onlarn cesaretini daha da artrd. Anadolu ilerine ilerlemeye baladlar.

Bizim Yunus / Mustafa zelik

iin Mevlnadan ve ondan nce de bni Arabden sz edilmelidir. nk Yunus Emrenin

Bizim Yunus / Mustafa zelik

18. Mehmet nder, Mill Kltr Dergisi, say 80, s. 19

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Yunus, bu olay elbette bilmektedir: Balk karnnda yatan, deryalar seyreden ..

Yunus deniz mevcine taldum talmadum dime

eklindeki syleyileri bu maceray iselletirdiini gstermektedir. nk Yunus

yaadklarndan farkszdr. Derghtan ayrlmas, onu derin zntlere salar. O da pimanlk

Yeniden Tanpnara dnecek olursak Yunusun Tabduk Emreye intisab, Derghnda

Ben bu sretden iler adum Yunus degil iken

Levh kalemden ndin dilde sylenen benem

Bizim Yunus / Mustafa zelik

eklindeki msralarn nasl anlayabilecektik ki?

Varlk nnde yokluk elbisesi giymeden bu yolda menzil alnamayaca dnldnde

Tanpnar, iki Yunus arasnda bu karlatrmay yaparken peygamberlerin ve ermilerin

Bizim Yunus / Mustafa zelik

Terk itdm ud u edeb yle haber brakdm Yunus EMRE

lk adm Ynus'd adm k dakdm

Yunus Emrenin iirlerinde en ok Yunus isminin kulland grlr. Dolaysyla ister

Bizim Yunus / Mustafa zelik