GLGE FANZN

Eletiri Makale Rportaj Portfolyo Deneme

Say. 12 - Bahar 2011

eviri Ortadounun Fotografik Mirasn Korumak Eletiri Kiss&Bet B.Gerede Kitap Toplumsal Belgeci Fotoraf ve Fikret Otyam rnei Dr. Merter Oral Aklama Tfsf Fotoraflar "1. Fotoraf Sanats dlleri" Konusunda Uyaryor Rportaj Semiha Es Azize Bergin Duayen Yldz Moran Arun

GLGE FANZN
12.
Bahar 1 2

Eletiri Makale Rportaj Portfolyo Deneme

B u S a y d a

Eletiriler zgr Kadnlar Fotoraf Sergisi Fotorafta Kara Mizah Somali Sergisi Rportajlar Charlie Rose - Henri Cartier Bresson (2.Blm) Ermen Ata Uncu Ahmet Polat/Radikal Muhsin Akgn Orhan Cem etin/Radikal eviri Ortadounun Fotografik Mirasn Korumak Kitap Sanat, Teknoloji Bilim ve Fotoraf Deneme Skan Tekno Foto Zihniyeti zerine

____

NDEKLER TABLOSU ____

Glge Manifesto 4 Grnmez Canavarlardan ........... 5 Editrden, I..K ................................................................ 6 Kim Daha Saygsz ya da Nasl Bir Oyunun Aktrleriyiz? .. 8 Ahmet Polat: Merak ve Mesafe, Fatih zgven ............................. 14 Trkiyeli Genler Kadraja Uymuyor, Erman Ata Uncu ........... 19 zgn Kadnlar Fotoraf Sergisi, Glsm Kavuncu .................................. 24 Fotorafta Kara Mizah Somali Sergisi, zcan Yaman .. 29 kiss&bet, I..K . 35 TFSF Fotoraflar Uyaryor ........... 42 Nan GOLDIN ve Aile Fotoraflar, Laleper Aytek ..... 45 Onun Mavi Gzleri Neler Grd Neler, ... 53 Fotorafta Yeni a, Muhsin Akgn . 61 Ortadounun Fotografik Mirasn Korumak, ev: I..K .......... 72 Sanal Fotoraflk, Kerem Ozan . 76 Uana Kaana Feliita, I..K . 88 Ressamn Yaratt Fark, ev: Murat Ergin ... 95 Dijital Teknolojinin Glgesinde Fotoraf Eitimi, Do. Ergn Turan ... 100 Sponsorluk zerine, Merih Akoul .... 114 Rya Grlmez, Tecrbe Edilir, Murat Yaykn ... 130 Mehmet Turgut, A.Murat Eren .. 137 Cezam dyorum, Ali Tufan Ko ..... 145 Manifesto, Alec Soth ..... 151 Tabiat aryor, Sanat Dntryor, Murat Germen .. 156 Glgede Rportaj: H.C.Bresson 2. Blm . 161 Bir Duayen: Yldz Moran Arun . 175 Skan Tekno Foto Zihniyeti zerine, teki pteki . 183 Photoshop Sala Zararldr, Fato imek ..... 187

Glge, bir fanzindir. Fotokopi yolu ile oaltlabilir. Glgede yaynlanan yazlarn sorumluluu yazarna aittir. Yayn Kurulu, Glge Fanzine gnderilen yazlar yaymlayp yaymlamamakta serbesttir. Tasarm: .I.K letiim iin: site@golge-fanzin.com

GLGE MANFESTO
Trk fotoraf camias, potansiyel olarak her geen gn bymekte... Fotoraf eitimi verilen niversitelerde, durum hite i ac deil, nk her blm ar elemanlarnn dayatt, fotografik anlayn idame edebilmesi saplantsyla hareket etmekteler. Yeniliklere hemen hi ans yok. Tevikler hep kendi benzerini yaratmaya ynelik. Ticari fotoraf kurumlar ise, amatrlere bir takm neriler sunmaktan, zmler retmekten teye bir mesuliyet yklenme iddiasnda deiller. Tm bu yaplanma ardnda ekillenen Trk Fotoraf, ekseriyetle Gezi Fotoraf ve Tantm Fotoraf dallarnda younlamakta. Bunun temel sebebiyse bireylerin ksa srede ekonomik kazan salama sevdalar. Bir dier eilim ise, Yarma Fotorafl. Hemen her ay, dzenlenen 3-4 fotoraf yarmas, yksek meblal dlleriyle amatr ve profesyonel fotoraflarn ban dndryor. te bylesi bir ortamda yayn hayatna balayan Glge Fanzin, aada sralanm olan giriimleri kendine grev edinerek, faaliyetlerine balamtr. Uzun soluklu, sosyal ierikli belgesel projeler retip, bunlarn sergilenmesini salayacaz. Projelendirdiimiz konulara dair sorunsallar zmeye ynelik fotografik nermelerde bulunacaz. Trk Fotorafnda kkl bir eletiri yazs gelenei oluturacaz. Camiada olan her trl olay ve etkinlikten Trk Fotoraf Kamuoyunu haberdar edeceiz. Hibir kii ya da kuruma bal olmadmzdan dolay, hasralt edilmeye allan konulara dahi parmak basacaz. Ve gereken tavr sergilemekten kanmayacaz. Fakat hepsinden nemlisi dnya apnda kabul gren bir Trk Fotoraf Ekolnn oluabilmesi iin her trl platformda mcadele edeceiz. Ksacas, glge gibi takipte olacaz. In olduu her yerde glge de vardr.

GRNMEZ CANAVARLARdan Fotoraf barrd: - Bana ehvet ver bebek! Fla. - Bana muziplik ver! Fla. - Bana tarafsz varoluu can sknts ver. Fla. - Bana baa kma mekanizmas olarak babo entelektalizm ver. Fla. Chuck PALAHNIUK

Editrden
lge Fanzin, yeni bir sayyla siz fotoraf severlerin beyinlerini tokatlamak iin tekrar huzurlarnzda Nicelik asndan kayg duymakszn, nitelikli bir btne eriebilmek iin olduka titiz ve uzun bir alma yrttk. stedik ki unutulanlar hatrlatalm. Es geilen ya da rtbas edilmeye allanlar gndeme tayalm. Gldrrken dndrelim. Farkl bak alar gelitirebilmeniz iin sizleri biraz olsun taciz edelim. yle sanyoruz ki, GFnin bir sonraki says kasya, ancak ve ancak hazmedilecek bir fanzin hazrladk.

G D B S

eiim rzgar balyor. lk olarak sosyo-belgesel olarak adlandrdmz ulusal ve uluslararas projelerle ilgili dzenli bir haber blteni hazrlayacaz. Bize katk salamak isteyen herkese kapmzn ak olduunu da bir kere de bu vesileyle yineliyoruz. Ayrca sizlerden gelen portfolyolar yaynlamaya balyoruz. lgilenenler bununla ilgili kriterleri yaknda internet sitemizden renecekler. u sayya katklarndan dolay; Ergn Turan, Laleper Aytek, Merih Akoul, Murat Germen ve dier deerli katlmclara huzurlarnzda teekkr etmek istiyoruz. yle umut ediyoruz ki GFye katkda bulunmay dnenlere de ilham kayna olacaklar. on aylarda gerekleen en nemli(!) sergi, Magnum Photos yesi ve National Geographic dergisinin fotorafs Steve McCurrynin Son Kodachrome Filmiydi. stanbul Modernde gerekleen sergide, bata N.G. olmak zere dier sermaye odaklarnn ua olmu fotoraf, kapitalist Sebastianln bir kere daha perinlemi oldu. Ayrca bu kafadaki bir sergi iin, stanbul Modernden daha uygun bir yer tercih edilemezdi. (!) Bu serginin hatrna, Paul Simonn Kodachrome adl parasnn szlerini sizler iin tercme ettik. Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az misali bir eletiri olarak deerlendirileceini umarz. etiimiz yllarda iflasn aklayan Annie Leibovitz, tpk meslekta McCurry gibi bir yol izleyerek, MSNBC televizyonu sunucusu Brian Williamsn sorduu fotoraf makinesi almak isteyenlere hangisini tavsiye edersiniz? sorusuna, bittabi ki Iphone diyerek ahsi nazarmda gelmi-gemi tm kariyerine ty dikti. Bakalm ilerleyen zamanda daha neler greceiz? Hadi bakalm. Laf fazla uzatmayaym. Glge Fanzinin 12. Says vatana millete hayrl olsun

Sarolta-Bn-2011

Kim daha saygsz1 ya da nasl bir oyunun aktrleriyiz? STANBUL MODERN vs. ARTUM SANATEV
Ltfiye Bozdan muhalafet.org da,14 Aralk 2011 tarihinde yaynlanan Sanatya ve Eserine Sayg Duymayan Bir Mze: stanbul Modern2 balkl yazsn okuduktan sonra, bu yl iinde ahsen yaadm, ncelikle sayg(szlk) ve saylmazlk erevesinde deerlendirilmesi gerektiini dndm 2 nemli olay nasl bir oyunun paralar olduumuz ve bu mekanizmalar ve kurumsallamalar zerinden yazyorum.

1.Olay: stanbul Modern ile ilgili

2 yl nce stanbul Modernin fotoraf kratr Engin zendese bir fotoraf projemle bavurmutum. Kendisi projemi inceledikten sonra 2012 Ocak aynda olmak zere bu ileri sergilemeyi istediini sylemiti. Sergiyi bir Hollandal fotoraf Arjen Zwart ile birlikte aacaktk. Bu sre iinde E ile grmelerimiz aralklarla srd. Mays 2011e gelindiinde, tam szleme imzalamamzn arifesinde ve almalara ok daha youn olarak balamamz ncesinde, Ein stanbul Modernden ayrlacan (kendisinden) rendim. Muhatabmz E araclyla stanbul Moderndi (daha dorusu yle sanyordum/k). Belki dorusu proje ilk kabul edildiinde bir szleme imzalamakt. Ancak benim iin bu alanda sz, szlemedir aslnda. E projelerimiz birlikte sergilemeyi nermi, bizler de bu sre iinde ilerimiz bir
1 2

cevap c) ikisi de... http://muhalefet.org/haber-sanatciya-ve-eserine-saygi-duymayan-birmuze-istanbul-modern-lutfiye-bozdag-19757.aspxhttp://muhalefet.org/haber-sanatciya-ve-eserine-saygi-duymayanbir-muze-istanbul-modern-lutfiye-bozdag-19757.aspxhttp://muhalefet.org/haber-sanatciya-ve-eserine-saygi-duymayanbir-muze-istanbul-modern-lutfiye-bozdag-19-757.aspx

baka yerde sergilememeyi ngrmtk ve sergilememitik. Ein ayrlacan rendikten bir sre sonra kendisine bizim sergimizin nasl yryeceini sorduumda, ben hereyi hazrladm, ST MODERN sizinle ilikiye geecektir. dedi. Ve 16 Mays 2011de ef Kratr Levent alkolundan Arjen Zwart ve bana hitaben kaleme alnm bir mail aldk: Sayn Laleper Aytek ve Sayn Arjen Zwart, Fotoraf Blm kratrmz Engin zendesin ayrlnn ardndan yeni bir yaplanma ierisinde gelecek yllarn sergilerini tekrar gzden geiriyoruz. u anki artlarda mevcut grmelerin hepsini askya alm bulunmaktayz. Greve yeni balayacak kratrn kararlarna gre ilerleyeceimizi bildiririm. Umarm gelecek yllarda birlikte alma olana buluruz. Sayglarmla. Levent alkolu ef Kratr Levent alkolu bizlerin karlkl grmeyi mailimize cevab ise ksayd: talep ettiimiz

u anki durumda ilk mailimde aktardm bilgilerin geerli olduunu tekrarlamaktan baka bir cevabm yok. Yeni yaplanma ierisinde takdir edersiniz ki yeni kratrn kararlar ile hareket etmek durumundayz. Biz sarl davranp, grme talep eden bir mail attktan sonra ise gelen yant gerekten olduka artc ama daha batan belli bir cevabn deklare edilmesinden te bir ey deildi ne yazk ki! Ama

topu taca atarak ve tm sorumluluu artk stanbul Modernde almayan Engin zendese ykarak... yle diyordu ef kratr; Konuya ilikin daha nce yazm olduum mailde de belirttiim gibi, stanbul Modern asndan byle bir sergiye ev sahiplii yapamayacamz aklkla tekrar etmek isterim. Engin zendes ayrlrken sizlerle grtn ama ne tarih ne de ierik konusunda bir mutabakata varmadn net bir ekilde belirtti. Ayrca bu serginin yaplmas gerektiine dair bir tavsiyede bulunmad. Biz de hakl olarak fotoraf blmmzn bana gelecek yeni kratrn vizyon ve yaklam ile hareket etmeyi planlyoruz. Bu kararmzn da kurumsal bir karar olduunu bilmenizi rica ederim. lk mailde askya alnd sylenen mevcut grmelerin, bizlerle bir serginin yaplmayaca anlamna geldiini srarla anlamam olmamz ne ilgin deil mi? E ile ayrlmadan grlm ve kendisi byle bir serginin yaplmas konusunda herhangi bir tavsiyede bulunmam!!! Bu durumda bizler kendi kendimize gelin gvey olarak, projelerimizi st Modern gibi yce bir kuruma yamamaya alyoruz ama olmad, ef kratr geldi ve olaya Engin zendesin sylemlerini ileri srerek el koydu... Ben Engin zendes ile de grtm ve kendisi konunun hi byle olmadn, serginin tm kurgusunun hazr ve izili olduunu belirtti. ef kratr iin belli ki, sadece sanat ya da eserini deil, insan harcamak, onu yalanc durumuna drmek de ok kolay... nsan hi

10

mi sklmaz, bu ekilde deerlendirmeler yaparken... Doru sklr aslnda eer ............. Bu nasl bir dnya? Hangi kararlar kimler tarafndan ve ne tr ilikiler iinde alnmaktadr. 1. Bizler Engin zendesin szn szleme kabul ederek bir szleme talebinde bulunmam ve szleme imzalamam olmamzn bedeli byle mi dedik? 2. Peki, 2 yldr, st Modernde sergilenecei iin ilerimizi baka hibir yerde sergilememi olmamzn zararn kim karlayacak? 3. Bir iki satr maille 2 yllk bir srete konuulanlar adeta biz uydurmuuz, kendimizi sergimizin alacana inandrmz gibi bir yaklamla verilen cevaplar hangi sayg kapsamnda deerlendirilebilir?

2.Olay: Artium Sanatevi

28 Mays 2011 tarihinde Artium Sanatevi 81.Mzayede Fotoraf Sanat bal altnda Trkiyede bir ilk gerekletirdi ve ilk fotoraf mzayedesini dzenledi. Artium Sanatn dzenledii bu mzayedeye ben de 2 fotorafmla davetli olarak katldm. Bu mzayedede benim de 1 fotorafm satld. Artium ile fotoraflarmz teslim ettiimiz srada imzaladm makbuz benzeri formda, sat halinde %25 komisyon kesilecei ve demenin sattan sonraki 45 gn iinde yaplaca yazyordu. Daha sonra bizlere bu srenin 60 gn olduu bilgisi mail ile iletildi. 60 gn sonunda yani 28 Temmuzdan bu yana Artium ile defalarca konumama, Tevikiyedeki galeriye ahsen giderek grmeme ramen tarafma bugne kadar herhangi bir deme yaplmad gibi, bir aklama da yaplmad.

11

Yaplan tek aklama; elemanmz mterilerde para tahsil etmeye alyor un tesine gemedi hibir seferinde. Bu inanlmaz aklama giderek o kadar alayc bir hal ald ve iyi niyet snrlarn o kadar zorlad ki, telefon ve ziyaretle bir yere varlamayacan anlayarak, Artiuma avukatm araclyla ve Noter zerinden protesto ekildi, gene hibir yant gelmedi. imdi srada icra takip denilen bir sre var ve sanyorum ardndan da dava almas gndeme gelecek. Hi uramak istemediim bir srecin sonunda konunun mahkemeye kadar gelmi olmas gerekten inanlmaz. Artiumun bunca duyarszl ve saygszl ise bu ii 81. defa yapan bir kurum olarak gerekten de ok profesyonelce. Bu srelerin sonunda durumun nereye kadar varabileceiyle ilgili kesinlikle bir fikrim yok ama SANATA, SANATIYA VE ESERNE SAYGISIZLIK ANLAMINDA BU 2 SANAT KURUMUNUN DA TARTIMALI OLDUKLARINI ve NE DERECE KURUMSAL BR YAPI LE KARI KARIYA OLDUUMUZUN OK PHEL OLDUUNU DNYORUM. Bir fotoraf olarak, konuyu tm kamuoyuyla ve sanatlarla paylamak istedim. Sayglarmla,

Laleper Aytek
www.laleperaytek.com

12

13

Sen bir fotoraf deilsin. Sadece pahal bir fotoraf makinen var.

AHMET POLAT: MERAK VE MESAFE Fatih zgven

Ahmet Polat'n iki kltr arasnda olmaktan trettii merak, merakla arasna koyduu artistik mesafe nemli Ahmet Polatn fotoraflarn ilk kez stanbul Modernde, Andrey Gursky sergisi srasnda yandaki kk salonda grdm. Gurskynin cssesi altnda ezilmiyorlard. Arlkla siyah beyaz, anlat dkn, tatl biimde geveze, iinde ayn anda birok olay cereyan eden sosyete fotoraflarndaki hiciv yeniydi. Al ya da benzeri yerlerde ekilmi birka, sosyete ve sanat ortam arasndaki gizli gerilimi, hatta geen gnlerde Modernde kopacak patrty haberliyorlard. Gergin yzler, abartl jestler ortasnda bedenler, patlayan flala parlam oryantalist tablonun nnde buluan garsonla yal

14

beyefendinin muallkta sohbeti Ancak dardan bakan bir gzn tank olmaktan ekinmeyecei anlar. Sergideki dier fotoraflar farklyd. Trkiyeye biraz

dardan, merakla bakan ama egzotik olmayan, hatta egzotik olmaktan nasl kanacan dnen fotoraflar. Annesi yabanc babas Trk, belli bir yaa kadar darda yaam Ahmetin btn ilerine hkim olan da bu pervaszlkla kark merak. Ttn Deposunda at Kemalin Ryasnda, Trkiyenin gen insanlarndan bahsederken sosyete fotoraflarndaki ayrcalkl ocuklar ya da tuzu kuru orta snflar da gryor, ama bu sergidekiler genellikle toplumun daha az ayrcalkl kesimleri. Kemali Mustafa Kemal olarak anlayacaksak, odandan kaym bir ryann kiileri. Serginin ismi hafif darlkl bulunabilir. Kemalin bugne, gen nfusu yksek bir Trkiyeye uzanan bir ryas var myd, tartlabilir. Dardan bakan biri bu ryaya Trkiyede yaayanlara biraz idealize gelebilecek bir sreklilik de atfedebilir. (Bir nevi Fatih
15

Akn dilemmas.) te yandan, belki fazlasyla dramatize ettiimiz anlara, kopu hatlarna da bizim kadar anlam yklemeyebilir. Dn hazrlklar srasnda yatan zerine oturmu u sosyete kzlaryla yar bellerine kadar suya girmi sigara tttren plaj gzelleri ya da papatya zinciri oluturmu kanka kzlar arasnda ortaklk olmasn? Her halkrda Ahmet Polatn fotoraflar onlar yarglamayan bir merakla ereveliyor. En merakn cezbeden de yksek drama anlaryla alak irtifal komedi anlar sanki. Anasnn mendille akaklarn kurulad gen damada neden bu kadar ihtimam gsterilmesi gerektiine, bu alaturka Oedipal ana ya da u birbirini kucaklam alamakl ergen kzlara kltrel olarak nfuz etmek belki zor, ama ipularn sezmek imknsz deil. Ya u matrak durum; fotoraf ekmek zere ayakkablarn karp oraplaryla arabasnn zerine km amatr fotorafyla onun fotorafn eken fotoraf arasnda bir akrabalk yok mu? Polat, bakt yerden youn mesafeyle serinletiyor ama ne tamamen etkisizletiriyor ne de estetize ediyor.
16

mesafeli her sahneyi trl o

erevelemelerinde

kusursuz simetriler, peinde koulan dengeler yok, ama zellikle de tepetaklak deil bu erevelemeler. u tirtn syrm, canhra bir ifadeyle Atatrk dvmesini sergileyen varo delikanls, akn Pitbulunu havada hoplatan adam ya da bilgisayar oyunu oynarken ergenlikte taklm grnen delikanllar baka bir fotoraf iin ncelikle karikatr vesilesi olabilirdi. Ahmet Polat iinse mesele (belli lde mizahi bir vurguyla) orada neler olup bittiini anlamak ilerin toplamna bakldnda.
17

Kemalin Ryasnda sadece insanlar deil, Kemalin ryas tarafndan ierildiini (hatta belki insanlardan daha ok) tahmin edebileceimiz kentsel, mimari dokunun insanla kurduu iliki de var. Ahmet Polat lirik bir fotoraf hi saylmaz ama mendirein mimarisiyle mendirekten denize giren ocuk ilikisinde, Tufan Krtasiye levhas ile yerdeki cce demir filizleri arasnda birden havalanan gvercinlerde, hatta bir tren vagonu (Kemalin ihmal edilmi ryas, demiryollar) penceresinden grnen alak tepeciin zerine dolaysyla konuveren ay yldzda bu kltre zg bir ryann siyah-beyaz izleri var. Bunu, Ahmet Polatn iki kltr arasnda olmaktan trettii meraka, merakla arasna koyduu artistik mesafeye ve konularna oradan baktaki tevazua borluyuz. Radikal 15.03. 2012

18

TRKIYEL GENLER KADRAJA UYMUYOR Ermen Ata Uncu

Fotoraf: MUHSN AKGN

Alt yldr genleri fotoraflayan Ahmet Polat, Atatrk'n ryasnn izini sryor. Polat, 'Trkiye'de srekli o iki yz gryorum; Bat'ya doru ama deil, Dou'ya dnk ama deil' diyor Fotoraflarn altnda hangi ehirlerde ekildii yazlysa da ok nemli deil. Alt yldr Trkiyenin farkl ehirlerinden genleri fotoraflayan Ahmet Polat, genlere dair kalp yarglarn onaynn deil, ilk bakta kendini ele vermeyecek ikircikli durumlar sezdirmenin peinde. Hollanda doumlu fotorafnn Trkiyedeki uzun soluklu projelerinin en yenisi Kemalin Ryas, 21 Nisana
19

kadar Ttn Deposunda. Daha nce Amsterdamda FOAMda alan sergi, stanbulun ardndan Mardine de urayacak. Serginin ismi Kemalin Ryas. Atatrkn ryasnn hl bir gncellii var m? Trkiyede imdiki durumdan bahsederken bir balangca ihtiya duyuyorsun. Trkiye, u anda istedii gibi oldu mu? sorusu zerine almak iindi bu balang da. Her byk liderin arzusu, ryas vardr. Ben de Kemalin ryas gerekleti mi? Olmasn istedii oldu mu? diye sordum. Hangi noktada ilginizi ekti bu mesele? Aslnda konuya ilgim, son be alt yldr genlerin arasndaki bu Atatrk dvmeleri modasyla balad. u arkadaki fotorafta adam dvmesini gsteriyor. Dvme yaptn zaman bir eyin karsnda olmalsn, deil mi? Ama bu pro bir dvme olduu iin ilgin. Ben srekli Trkiyede o iki yz, aslnda Batya doru ama deil, Douya dnk ama deil, gryorum. Fotoraflardaki tm genler tam anlamyla bu ikilii yaayanlar deil. Trban takanlar da var, stiklalin gece hayatndan genler de... Bir profil ortaya koymak da istemedim. Bu genelde Batnn yaklam. Punklar budur, bu tipolojiye byle bir kyafet, sa gider eklinde. yle bir kadraja soktuun zaman orada kalyor. Ama Trkiyedeki genler ve toplum o kadar net deil. Kadraja uymuyor. Uymas da yanl bir ey olurdu zaten. Bir dil olarak dndn zaman fotoraf, hem yzeysel hem de ok hzl yargya varlmasn salayacak bir medyum. nk orada bir ses, koku, konuma, eer koymuyorsan bir altyaz da yok. Hemen yarglyorsun. Fotoraf ekerken, bu tip ileri yaparken de bu temsil ii zerine ok

20

dnyorum. Trk genlerini bir kadraja sokmay deil, o fotoraflarda beklenenin dnda bir ey vermeyi istedim. Bu sergi tam benim istediim eyi veriyor, Trkiyenin konumunun ne olduuna dair hissettiklerimi tam anlamyla ifade ediyor. Bence Trkiye hep bu atall konumda Ne o ne de br. Ben de o ifte anlam fotoraflamay denedim. Genlie dair bir sergide politik eylem fotoraflar olmamasnn sebebi de bu mu? Gazetecilikte, fotoraflkta en ok kullandmz, insanlarn bararak bir eye kar ktklar an, grsel temsil olarak ok tehlikeli. Byle ncesinden olumu alglarla ekillenmi ilk izlenimler hibir zaman ilgimi ekmiyor. Fotoraf ektiiniz insanlarla nasl iliki kurdunuz? Ben, sokakta gezerken her ey ok rahat ve aktr. Kocaman bir kameram var. nsanlar beni grebiliyorlar. Pek saklamyorum kendimi. O nemli. nsanlar beni grdnde anlyorum olur mu olmaz m? Artk hissedebiliyorum, bu kadar altktan sonra. Bazen genlerle takldk, yemek yedik. Misafir olarak ardlar. Eski tandklarm da var. Ama hi tanmayanlar da var. Andrew Finkel, sergi kataloguna yazd yazda Atatrk dvmeli gen iin grnmek istedii insan m? diye soruyor. Andrew ok gzel bir noktaya parmak basyor. Onun yazyla ifade ettiini ben de fotorafla aktarmaya alyorum. Bence hepimiz kendi temsillerimizle urayoruz. zellikle Facebook, sosyal medya anda bu her gn devam eden bir sre. Eskiden sadece sokakta kafaya taktmz bir eydi. Sabah tra olup kiliseye, camiye ya da baka bir yere gittiimizde nasl grndmzle ilgilenirdik. Bugnlerde ise elimizde dijital temsil meselesi var ve hep bunun

21

zerine dnyoruz. Bir eyler postluyoruz, yorum yapyoruz, her zaman grnmek istiyoruz. Fotoraflar da bunun farknda olmal. Temsil stne alyoruz. O yzden sokaa ktm zaman oradaym diyorum. Saklanmak, kamera arkasna gizlenmek, insanlara iirsel bir uzaklktan bakmak yok artk. Fotorafn ektiiniz insanlarla konutunuz mu kayglarn, endielerini? Bir sr insanla grtm. Hrant Dink suikast zaman Trabzonda, suikastnn kasabasnn yanndaki kasabadaydm. Bu tip meselelerle baa kmalar ok zor. Yine kimlik ve temsille ilgili bir ey... Bu olay sonras ben Rizedenim falan demeye balayacaklarn sylyorlard. almalar srasnda konutuum herkesin kendi zel hayatlarna, konumlarna dair anlatacak bir hikyesi vard. Bence bu beklentilerini ve endielerini aabilmek, kavramsal olarak anlamak ok kolay deil. Ama hissedebiliyorsunuz. Benim iin de nemli olan bu. Ben de bu serinin btnnden o hissin getiini mit ediyorum. Radikal 15.03. 2012

22

23

ZGR KADINLAR FOTORAF SERGS

Glsm Kavuncu Fransz fotoraf Marie Ozanne, 8 Mart Dnya Kadnlar Gn iin Fransz Kltr Merkezinde zgr Kadnlar balkl bir sergi at. Trkiyeden seilen, 17 baarl kadnn portresiyle oluturulan bu sergide pek ok tannm isim var. Bunlardan bazlarn sergide kullanlan balklaryla beraber yazmak istiyorum; Leyla Alaton (i kadn), Nilfer Gle (sosyolog), Oya Bayr (cerrah), Canan Kkali (hkim). Grld gibi sergiyi hazrlayan fotorafnn zgr kadn algs yalnzca belli mesleklere sahip olan ve modern yaam tarzn benimsemi kadnlar kapsyor. Fotorafnn bu elitist yaklam zgr olan ve olmayan tanmlarken, aslnda kadnlar belli bir alana hapsediyor, ayn zamanda bu tr meslekleri yapan kadnlar da marjinalletirerek ayrmcl yeniden retiyor. nk sergi boyunca grdmz kadn portrelerinin her biri, bir meslei vurguluyor ve bu ekilde ismi geen mesleklerin, kadnlar tarafndan yaplyor olmasn hala marjinal ve yeni bir eymi gibi gsteriyor. Bir kadnn hukuku ya da sosyolog olmasnn sergi konusu

24

olmas ve Trkiyede bu alanlarda yetimi binlerce kadn varken bunu belli bir aznla ait bir eymi gstermesi olduka sorunlu bir durum. Batl bir sanat olarak Marie Ozannenin Trkiyeye dardan bakt iin byle bir sonu ald sylenebilir belki. Yani Trkiyede bu meslekleri yapan kadnlarn aznlkta olduu varsaymyla yola km olabilir. Bu da yeteri kadar aratrmadan byle bir ie girimi olduunu gsteriyor. Bunu sylerken dnyann her yerinde olduu gibi Trkiyede de kadn sorunu olduunu reddetmiyorum elbette. Ama fotorafnn ilemekte olduu konunun artk gncel olarak bir karl olmadn sylyorum. nk gnmzde kadnlarn ok daha baka sorunlar var. Bir kadnn doktor ya da cerrah olup olamayacann tartmasn en son Trkan dizisinde grmtm. Bu lkede byle bir tartma yok. En azndan toplumsal olarak bunun oktan alm olduunu syleyebiliriz. Mesela u an marjinal olan ey bir kadnn hakim olmas deil, marjinal saylan, bartl bir kadnn hakim olmas. Cumhuriyetin kuruluuyla beraber ina edilen o ada ve modern kadnn sz ettii haklar da artk tartlmyor. Bu klieler etrafnda yaplan almalarn toplumda bir karl yok ne yazk ki.

25

Sergide sorunlu olan yalnzca sanatnn kadn meselesine dair oluturduu sylem deil ayn zamanda fotoraflarn kurgusunda da ayn duygu hissediliyor. rnein yazar portresi ktphanenin nnde, hkim portresi ise adalet saraynn nnde ekilmi. Verilen bu yapay pozlar aslnda bir anlamda serginin konseptine uymu durumda. nk fotoraf tarafndan kurgulanan zgr kadn imgesi de yapay. Kapitalizmin iine sktrlm bir i kadnnn ne kadar zgr olduunu sorgulamak bile gelmemi sanatnn aklna ve iin ironik ksm, bu serginin amac tam da kadnlarn iine sktrldklar dzeni sorgulamak. Sanat, Ataerkil-kapitalist sistemin kadna ve erkee dayatt kariyer ve stat gibi eyleri reddetmek bir yana, aksine bunlar olumluyor ve hatta zgrln temeli olarak gryor. Toplumsal sorunlara dair bir eyler retmek isteyen bir sanat her eyden nce toplumlarn iinde bulunduklar sistemleri ve bu sistemlerin insanlar zerindeki etkilerini iyi bir ekilde analiz etmek zorundadr. nk bu ekilde tamamen havada kalan dnceler etrafnda iler reten sanatlar, genellikle muhalif bir ey yaptm sanarken, tam tersini yapm oluyorlar. Modernizmin dayatt hayatlar yaayan kadnlarn zgrln sorgulamay aklna bile getirmeyen sanat, bu durumda tam tersi durumdaki kadnlarn zgr olabilme ihtimalini de gzden karmaktadr. Bu sergide sokakta darbuka alan bir kadnn da portesi olabilirdi. Ya da yalnzca bebeiyle yolda yry yapan bir kadnn. Ya da Mula Yuvarlakayda kurulan hidro elektrik santrali projesini elinde megafonla protesto eden alvarl kadnlarn. Sergide neden hi bartl bir kadnn yer almadn sorgulamyorum bile. Zaten sergi boyunca zgrlk, modernlik olarak tanmlanm
26

durumda, bunun eiti olan da herhalde sa ak bir kadndan bakas olamaz! Dolaysyla, sanat eer gerekten muhalif bir duru sergilemek ve yapt ilerle dzeni sorgulamak istiyorsa, ncelikle toplumsal konular daha iyi analiz etmeli. Konulara stten bakarak varabilecek tek nokta, kendi kk dnyamzn iinde kurguladmz hayal rnlerinden ibaret olacaktr. 03.13.11
Yazarn dier yazlarn okumak iin: http://lulununmutfagi.tumblr.com/

27

HAD ADA SANAT YAPALIM

Uygun bir fotoraf bulun ve mmkn olduunca byk bastrn.

- Ciddi bi bok!
28

Fotorafta kara mizah Somali Sergisi

KADRAJ zcan Yaman

ozcanyaman@gmail.com
Mecidiyekyden bindiim metro Taksime vardnda hzla ka yneldim. Yr yr bitmeyen bir yeralt maratonunda, fltle alnan av Bella yanklanyordu. Bir grup lise rencisi flte yksek sesle ...Yurdumun her yan igal altnda diyerek ses verirken nmden geiyorlard. Durdum onlar izlerken bir yandan da tempo tuttuumu fark ettim. Az ilerde fltle av Bellay duvar dibinde alan mzisyenle karlatm. Hemen ilerisinde ise byk boy baslm Somali fotoraf sergisini grdm. Yaklap sergi metnini okudum ve mzik eliinde sergiyi yryen yol bandnda bir o yana bir bu yana giderek izledim. zledike bir kez daha kara mizahn tam gbeinde olduumu dndm. Yavaa cebimden mini fotoraf makinemi kartarak grdnz fotoraflar ekmeye baladm. Bir yandan da metro grevlisinin gelip zinsiz fotoraf ekmenin yasak olduunu hatrlatmasn bekledim. Sa olsunlar rahatsz etmediler. Hatta ksa videolar bile ektim. Tam gidecekken mzisyen arkada yolumuz devrim yolu, vurun kardeler vurunu almaya balaynca sergiyi bir kez daha dolamak farz olmutu. ncelikle sergi metni vastasyla size biraz sergiden bahsetmeliyim. Sabah Gazetesi Foto Muhabiri Emin zmenin Son 60 Yln En Byk Kurakl-SOMAL adl fotoraf sergisine ev sahiplii yapyor. Bata Somali olmak zere Dou Afrikann byk bir kesimini etkileyen ktl anlatan sergi, 15 Ekim-10 Kasm tarihleri arasnda grlebilecekmi. Sonra, Afrikann dousunda son 60 yln en ar kurakl yaanyormu. Blgedeki 11 milyon kii alk ve lm tehlikesi altndaym. Sabah Gazetesi Foto Muhabiri Emin zmen de, BMnin ktlk ilan etmesinin ardndan, bu insanlk dramn okurlara aktarabilmek iin Somalinin yolunu tutmu. Binlerce insann, derme atma kamplarda, ala nasl kar

29

durmaya altn fotoraflam. Trkiyeden blgeye ilk ulaan medya kuruluu da Sabahm, ve Sabah gazetesi, Somalideki yokluu gndemin st sralarna tam. Ardndan Trk Kzlay, TKA ve Sabah, Somaliye Yardm Saana adl bir yardm kampanyasna da imza atmlar. Sonu olarak 30 gn gibi ksa bir srede, lke genelinde 500 milyon lira yardm toplamlar. Bylece Trkiye Cumhuriyeti tarihinin en byk yardm kampanyas da hayata geirilmi. Toplanan yardmlar Somali bata olmak zere Afrikada datlm ve halen datlmaya da devam ediliyormu. zmenin sergisi de bizlere, Afrikada insanln yaamakta olduu bu ar tahribat ve Trk halknn zor durumdaki Somalililere uzatt yardm elini fotoraflar ile anlatyormu. Ajda Pekkann uzatt eli ve Babakan Tayyip Erdoanla heyetinin temaslarn ve Sabah gazetesinin yardm TIRlarnn belgelendii haber fotoraflaryla sslenen sergi metnini okuyup rendim. Sa olsunlar TAM BR KARA MZAH Foto Muhabir Emin zmen bo durmam ve Somali halknn yoksulluk ve yoksunluunu fotorafn teknik olanaklarn iyi bir ekilde kullanarak belgelemi. Tek tek fotoraflar incelediimde beendiim kareler oldu. Afi fotoraf olarak kullanlan Kucanda ocuk olan kadn fotoraf ise herkesin Afgan kz fotorafyla bildii Steve McCurrynin ektii fotoraf anmsatt. Aslnda fotoraflar mekn ve sergi dzeninden soyutladmzda fotoraf arkada tebrik bile edebileceimi dnyorum. zellikle basklar olduka baarl. Her fotoraf ayakl panolara yerletirilmi. Sabah gazetesi ve stanbul Bykehir Belediyesinin sponsorluuyla kamusal alanda alan bir sergi. Bir fotoraf sergisinin, fotorafn kendi snrlar dnda (Fotorafn kendi zgnl iinde deerlendirilmesi) nasl kullanldna da rnek bir sergi olarak belleimde yer edeceini syleyebilirim. Siz istediiniz kadar iyi fotoraf ekin alan bir serginin kurgu ve dzenlemesi farkl ise o ektiiniz fotoraflar anlam kaymasna doru yola kar. stediiniz kadar ; Tek tek yle ektim byle ektim diye anlatn, istediiniz kadar bilmem ne teknolojisi ile basklar yaptrn... Sonuta btnde ortaya ne kt ve neyi nasl syledii nemli. Alk, yoksulluk, yardm ve banka reklam yan yana

30

pardon i ie... Dalga geer gibi htiyalarnz dndk ve kredi taksitlerinizi drdk sloganyla ihtiya kredisi reklamn, biraz ilerde bir banka kredi kart aldnzda trink 50 TL veriyormu(!) Yanlarnda alktan kemikleri ortada insanlar, alktan lenlerin fotoraflar duruyor. Hayr, aka yapmyorum. Dedim ya kara mizah yapmlar. Onlar ( Somalililer) tketici kredisi ve bilmem ne kredi kartn kullanmadklar iin bu hale gelmiler. Dier bir okumayla da kendilerini ele veriyorlar. Bu yoksulluun nedeni kapitalizm. Gerei nasl arptryoruz grn bizi der gibiler. Bir yandan yoksullukla mcadele dier yandan insanlar nasl smrlr? Ksacas; yoksulluu yaratanlar da onlar, yoksulluu ortadan balarla kaldracaklarna da inandrmaya alanlar da onlar. Hem yoksulluun ve aln nedeni hem de sonucu olan kapitalizm ve emperyalizmin sanat oyunu. Sergi belgesel fotorafta olsa sonuta sunumun ne kadar nemli olduunu bir kez daha ortaya kyor. Bir sergi, sunumuyla (Syledii ne olursa olsun) bir btn oluturur ve o btn son sz syler. Tpk bu sergide olduu gibi. DURUMU KANIKSATMA YNTEM Bill Gates 2008 ylnda Davos Zirvesinde aklamt irketlerindeki grevlerinden emekli olacan ve karsyla kuraca yardm vakf aracl ile yoksulluk ve alkla mcadele edeceini. Byk irketlerin de krlarnn belli bir yzdesini bu vakflara balayarak sistemin ayakta kalabileceini. Yoksa demiti sistem tehdit altnda. ...*Bill Gates, 2008de DAVOS toplantlarnda, 21. Yzylda Kapitalizme Yeni Yaklamlar konusu tartlrken Kapitalizmi sadece zenginlere deil yoksullara da hizmet eder hale getirmeliyiz. szleriyle toplantya damgasn vurmutu. Gates, bu szleriyle nmzdeki on yln tartma konusunu yaratm olmakla kalmad, Yaratc Kapitalizm (creative capitalism) adn verdii bu yeni yaklamla birok sosyal giriimcinin de nn at. Gatesin Yaratc Kapitalizm kavram o sene Timeda kapak oldu. (Making Capitalism More Creative) Bill Gates Microsofttaki tam zamanl grevinden ayrlarak ei Melinda ile kendi vakfn kurarak sosyal giriimcilerin arasna katldktan sonra Bu bir emeklilik deil, ncelikleri yeniden dzenlemektir. dedi. Waren Buffetn servetinden nemli bir blm Gates vakfna balamas farkl kesimlerce sosyal giriimcilie bir kez daha dikkat

31

verilmesini salad phesiz. Gatese gre Kapitalizm milyarlarca insann hayatn iyiletirdi. Fakat bir o kadarn da darda brakt. Dardaki bu insanlar yoksullua saplanp kaldlar. Yoksullara yardmda devletler ile sivil toplum rgtleri eksik ve yava davranyor. Bu ii teknolojik inovasyon becerisine sahip irketler yapmallar.* Temel Aksoy BU FOTORAFI BR YERDEN HATIRLIYORUM Bir zamanlar bir reklam fotoraf grmtm. zerine epeyce tartma yaratmt. Bir deri bir kemik bir Afrikal battaniyeye sarl (Belli ki daha fazla duygularmzla oynamak istememiler(!) Bakml bir elden ampanya veriliyor. Adamn barda tutacak gc yok. Tevfik Tan Grn ve Gerek kitabnn yeni basksnda geen gn yine karlatm bu fotorafla. Ve gerek bir kez daha actyor. (Yanda bu fotoraf greceksiniz.) Bence edinin Tevfikin kitabn ve Grnle gerek arasndaki fark grn ve zleyin bu kara mizah Somali sergisini. 2011-10-22

32

KURTBy

CemTalu

33

KOCAYINCA

34

Bennu Gerede - 2012

I..K
Niantandaki Chalabiart Gallery, 8 Mart Dnya Kadnlar Gnnde alan Bennu Geredenin kiss&bet isimli fotoraf sergisine 31 Marta kadar ev sahiplii yapt. Fikir Zikir Meselesi kiss&bet isimli serginin odakland konu geleneksel ata sporumuz olan yal greti. Peki, Gerede neden bu konuya objektifini dorultmutu? Amac neydi? Gelin bunu noktasna virglne dokunmadan, Bennu Geredenin kendi ifadelerinden renelim. Bir serginin anatomisini birlikte tahlil edelim. Fakat bunu yaparken, fotorafa hakikatli olalm. Emee, zgnle!,

35

sunuma deil de, fotoraf sergisini oluturan ana rne, yani fotorafa ne verdiini sa duyuyla zmleyelim. Geleneksel Yal Gre msabakas erkek vcudu politikalarnn, erkek gcnn gzellii ve erkek gcnn belirsizliinin aynas bence Uzun zamandr Trkiye'deki yal gre turnuvalar beni etkilemitir. Pehlivanlarn grelerini, baladklar ufak yerleim birimlerinden, ulatklar Krkpnar final'lerine kadar neredeyse hi bir kk karlamay karmayacak ekilde takip ettim. Bu unutulmu spora duyduum byk hayranlk ve saygyla, 'ksbet' denilen efsanevi deri pantolonlar iindeki erkek gvdesinin bu en gl biimlerinde beliren erkein stn hkimiyetinin farkndaln ve tensel duyarlln portrelemeye altm. Erkeklii tanmlarken, Geleneksel Yal Grei kendi diiliimi ve byk adamlarmzn dnyasn, kahramanlar olarak yanstacak bir ara olarak kullandm. Benim hediyem, bu byk miras onurlandracak ve artk unutulmaya yz tutmu deerleri hatrlatacaktr. Swarovski kristallerini kullanarak, geleneksel ksbet'lerin form ve zarafetinden ilham alan fotoraflarma nc bir boyut katmay amaladm. Bu grsellerin zerine elle ilenen kristaller, ksbet ve greilerin erotizm, gzellik, g ve erkeklik ile birleiminin minimalist yaklamna, modernlik katmay hedeflemektedir. Arenann tanrlar olarak bu erkekler, kendi ataerkil mirasmza saygnn k ile yzleen geleneklerimizin lmsz efsaneleri haline gelmektedirler. Evet Fotorafnn sergisi hakkndaki kiisel yorumlar basn blteninde byle aktarlmt. Nasl ama? Etkileyici yle deil mi? ncelikle bu byk mirasmz onurlandran ve unutulmaya yz tutan deerleri hatrlatan incelikli hediyesi iin Geredeye bir teekkr etmek gerekli

36

Hele son cmlesi ki; Sanki bu aralar olduka popler olan Spartaks dizisinin tantmndan alnm gibi Tylerim tiken tiken oldu. Kspetimi giyip, Taksim Meydanna kasm geldi. yle mis gibi yal yal Medya Takibi Sergi zerine bu eletiriyi yazmadan nce, gayet tabi ki sergiye gittim. Alta, Erol Aksoy Beyefendi ve Sinem Yrk Hanmefendi az ama z saygn konuk topluluu arasnda gze batan isimler arasnda yer alyorlard. Basn sergiye ciddi bir rabet gstermiti. Konuk bana 4 basn mensubu, 2 kameraman dyordu. nternette, Tvde, grsel ve yazl basnda yer alan rportajlarn tamamn okudum zledim Dinledim Anlayacanz dersimi altm. Dileyenler fikir sahibi olmak iin, aadaki balantlardan birkana gz atabilirler.
http://tvarsivi.com/player.php?y=16&z=2012-03-09+01%3A17%3A16&res=201203-09+01%3A18%3A16 http://www.ekavart.tv/sergiler/diger/kissbet-bennu-gerede http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=HaberYazdir&ArticleID=1082138

Peinen grm yazaym: kiss&bet lzumsuz bir sergi sim Meselesi ncelikle serginin ismine ksaca deinmek istiyorum. Fotoraf, pck anlamna gelen ngilizce kiss kelimesiyle olaya elence katmak istediini bet yani yine ngilizce bahis anlamna gelen kelimeyle de grelerdeki kazanma-kaybetme zerine kurulu felsefeyi vurgulamak istediini sylyor. imdi sk durun, yorumumu yapyorum: BAAAK! Yorumumun yeterince derin ve manidar olduunu dnerek, hemen sergiye dair bir baka hususa geiyorum. 37

Yuvarlanan Ta Gibisin Bebiim

Fred Brathwaite (Fab 5 Freddy) Crystal Punch

Gerede, sergiye 3. boyut ve kadns bir farkllk katmak adna Swarovski talar kullandn sylyordu. Aslnda firmadan sponsorluk talep etmesine ramen, konuyla pek ilgilenmemiler. Bana kalrsa bunda alacak bir durum da yok. nk beden konturlarna, kspetlere, aksesuarlara, v.d.lerine eklenen bu talar, fotoraflar olduka baya klm. Kanaatimce en kibar deyile; gereksiz olmular. nann kitsch bir hava katmaktan dahi uzak kalmlar. Bundan tr de markasnn itibarn dnen bir firmann, fotorafnn sponsorluk talebini yantlamamas ya da olumsuz yantlamas olduka doal Ve lakin siteme mahal yok. Geredenin olunun ok sevdii, Fred Brathwaite'in ilerinden apardn itiraf ettii yaklam, Swarovskinin sponsorluunu esirgemesinden dolay tyleri yolunmu tavua dnm. Cscbl kalm. Paris Parsons School of Art ve Design Fotoraf Blmnde eitim alm bir fotoraf, nasl bir ekoln ya da bamsz grn tesiriyle byle bir tercih yapm? Bakn bu konuda hibir fikrim yok.

38

Don't Imitate, Originate Israrla kiisel bir fikir yrt derseniz O zaman bende sat iin al-beni yaratmak derim ki, yukarda balantlarn verdiim rportajlar dikkatle izleyen, okuyan kiilerin Geredenin bu gerei azndan kardn da fark edecekler.

Fred Brathwaite (Fab 5 Freddy) Crystal Punch Detay

Kendisi ise Swarovski talar konusunda sadece bir kiinin, bunlar gereksiz bulduunu sylediini dile getiriyor. te nadide bir prlanta Gerek bir dost stelik kibar Kymetini bilmek gerekli Aadaki link ar abi Fred Brathwaite ile ilgili, hem ilerini de grrsnz. Karar veririsiniz. Ayrca yaznn ierisine Fred babann bir iki iini de koydum ki, balantlarla uramaya vakti olmayanlarnz, Geredenin ileriyle hemen karlatrabilesin.
http://www.mtv.com/videos/misc/678374/art-appreciation-with-fab-5freddy.jhtml#id=1668293

39

Fred Brathwaite (Fab 5 Freddy) Sparkly Pole Dancers - Detay

Bennu Geredenin sergisinde konu edindii yal gre, uzun yllardan beri birok fotoraf tarafndan fotorafland iin bana fazlasyla aina Yal grelerle ilgili yzlerce hatta belki de binlerce fotoraf grm bendeniz iin hibir yeni sylemde ya da bak asnda deiller. Ama hakkn vermek gerekli sergide yer alan fotoraflar, bask kalitesi asndan deerlendirildiinde baarlyd. Aka ifade etmek isterim ki bu eletiriyi yazarken bendeki tam bir Marcus Antonius kafasyd: Dolaysyla bu eletiriyi Geredeyi gmmek iin yazdm, vmek iin deil Bu nevi sergileri ltfen bana site@golge-fanzin.com adresini kullanarak ihbar edin gerekeni yapaym. 40

Sergi vesilesiyle sizlerle yal grele ilgili gncel ve dndrc bir vakay da paylamak istiyorum.
http://gundem.milliyet.com.tr/kirkpinar-gureslerinin-efsane-baspehlivani-ahmettasci-vuruldu-/gundem/gundemdetay/05.04.2012/1524303/default.htm

Bennu Gerede Kimdir? 1971, stanbul - Film ynetmeni Canan Geredenin kzdr. stiklal sava kahramanlarndan Hsrev Geredenin ise torunudur. 1995 ylnda Paris Parsons School of Art ve Design Fotoraf Blmn (grafik ile ezamanl olarak) bitirdi. eitli reklam ve filmlerde rol ald. Kiisel sitesi:

http://www.bennugerede.com/

41

TFSF FOTORAFILARI "1. FOTORAF SANATISI DLLER" KONUSUNDA UYARIYOR...

Aklama
Basnda ve eitli internet sitelerinde "1. Fotoraf Sanats dlleri" . ad altnda tantm ve duyurusu yaplan fotoraf yarmasnn dzenlendiini renmi bulunmaktayz. Duyurularda belirtilen artname okunduunda bu yarmann daha ok dzenleyenin ticari amalarna hizmet ettii, fotorafnn telif haklarn hie sayd, sanat unvannn yarmayla datlabilecek kadar basit olduu anlaynn yarmann geneline hkim olduunu endieyle tespit etmekteyiz. lkemizde sanat ve sanatnn gerek anlam ve gerekse kazanmlar zerine son derece yanl uygulama ve deerlendirmelerin yapld, bu kavramlarn giderek magazinletirildii bir ortamda baz saygn isimler, kurum ve kurulularn da bu srece bilinli ya da yanltlarak katk vermeleri durumun ciddiyetini daha da arttrmaktadr. Yarma ad altnda yaplacak faaliyetlerde hem yarmay dzenleyenlerin hem de yarmaya katlanlarn haklarnn korumasnn gerektiine, artnamelerin effaf ve her trl pheden arndrlm olmas gereine dikkat ekiyoruz. Bu tespit, dnce ve uyarlarmz karsnda, ad geen ve ilki olduu belirtilen szde yarmann devamnn, fotoraf sanat camiasndan gelecek tepkiler sonucu, olamayacana inancmzla; Bundan sonra dzenlenecek her trl fotoraf sanat etkinliinde, bu yarmada olmadn belirlediimiz etik deerlere ve retime saygnn takipisi olacamz, bu ynde tm ilgilileri bilgilendirme ve uyar grevimizi srdreceimizi kamuoyuna saygyla duyururuz. Trkiye Fotoraf Sanat Federasyon (TFSF) Ynetim Kurulu

Not: Bu yaz, geen yl bu dnemlerde gndeme gelen 1. Fotoraf Sanats dlleri yarmas gibi organizasyonlara kar fotoraf severlerin duyarl olmas ve rabet etmemeleri adna yaynlanmtr.
42

FOTORAF ZERNE

SANATISI

DLLER

YARIMASI

Mustafa Reat Smerkan/Fotoforum Balkta ad geen ve eitli alanlarda tartmalar yaratan yarma, fotoraflarmzn gndemini uzun sre etkileyeceini gsteriyor. Bu yarma, Foto Forumun da kurucusu olduu Trkiye Fotoraf Sanat Federasyonu (TFSF) ye bavurup onay almam bir yarmadr. Bylesi yarmalarn almas elbette TFSFnin tekelinde deildir. Ama TFSF, kendisine bavurulup onay istendiinde, dernek yesi olsun ya da olmasn, tm fotoraflarn haklarnn gasp edilmemesi iin artnameyi inceler. Yarmay aan kurumun belirttii dllerin, katalog ve eser geri gndermelerinin aksatlmadan yaplmas, fotoraflarn zarar grmemesi iin tm ayrntlar denetler. Jri yelerinin gerekten konunun ehli olup olmadn aratrr. Tasnif ve jriye sunum ilemlerinde aksama olmamas iin de bir elemann gnderip bu ilemleri bizzat yaptrr (o grevli, fotoraflar kirlenmesin diye yannda eldiven tar). Jri ilemleri sonulanr sonulanmaz, o eleman araclyla da katlmclara hemen sonular bildirilir. Herhangi bir sanat dal sanatsnn yarmayla belirlenmesi ancak Trkiyede ve son yllarda her ynyle sradanlama tehlikesi yaayan fotoraf dalnda olabilirdi. yle de oluyor Bu konudaki TFSF aklamasnda: Sanat unvannn yarmayla datlabilecek kadar basit olduu anlaynn yarmann geneline hakim olduunu endieyle tespit etmekteyiz denmektedir. dllerin miktar ve says belirtilmi mi? Hayr. Jri tantmnda n jri bakan diye bir unvan grnyor. n jrinin grevi nedir? Asl jri hangi ii yapar? Benim fotorafm o n jri bakan m eleyecek, art jri mi? Peki, her ortamda ben sanat deilim diyen Ara Gler

43

bir fotoraf sanatsn nasl belirleyecek? stelik ya snr olmayan bu yarmada (rastlant bu ya), 17 yanda bir gen birinci olursa? Bu yarmada, fotoraf dalnda eitim veren niversitelerde profesrlk dzeyine ykselmi jri yeleri de grev alm grnyor. rencilerine: Sanat alannda ustalk ve sanatlk zamana bal bir sretir. Sanat unvann kiiye toplum verir dediini dndmz bu hocalar, yarmayla sanat belirledikten sonra rencilerinin karsna nasl kacaklardr? Sanat aday fotoraflar yarmaya katlmak iin dolduracaklar formda, fotoraflarnn tm yayn haklarn yarma aan irkete devrediyorlar. Katlm iin 7.50 TL yatrlmas gerekiyor. On bin fotoraf katlsa, bu irket oturduu yerden hem 75 bin lira gelir salayacak hem de bu kadar fotorafn yayn haklarn elde edecek. irket ne kadar dl datacak? Birinci, ikinci, nc yarmac ne dl alacak? Ya da yle syleyeyim, Trkiyede fotoraf sanats olmak ka para? Bylesi giriimler deerlerimize sahip kmann, rgtlenmenin, dayanmann nemini ve TFSFnin varln bir kez daha gndeme tayor Not: Bu yaz, geen yl bu dnemlerde gndeme gelen 1. Fotoraf Sanats dlleri yarmas gibi organizasyonlara kar fotoraf severlerin duyarl olmas ve rabet etmemeleri adna yaynlanmtr.

44

NAN GOLDIN ve ALE FOTORAFLARI...

Laleper Aytek Fotoraf, yalnz bana yryerek kent cehenneminde kefe km gibi dolanan, merakn elen her keye sezdirmeden sokulan ve aklna esen yerlere girip kan gezginin silahl versiyonudur. 3 Fotoraf tarihini yapanlar arasnda ne iyi ki; Eugne Atgetden, Heinrich Zilleye, Jacob Riisden Lewis Hinea, Weegeeden, Lisette Model, Diane Arbus, Ed van Der Elskene, gnmzde de Rober Franktan, Nan Goldin, Paolo Pellegrin, Alex Majoli, Antoine Dgata, Anders Petersen, Daido Moriyamaya uzanan ve adn burada anmadm pek ok flneur 4 vardr. Bakalarn seyretmenin ustas flneure Eugne Atgetin (1857-1927) Paris fotoraflarnda rastlarz ilk... Fotoraflarnn ou bo sokaklar gstermektedir.5 Anlk grntler yakalamaya almamtr Atget. Byleyici yanlar tadklar boluklardr ve ierdikleri ayrntlar birer natrmorta dnrler.6 Alman illstratr ve fotoraf Heinrich Zille (1858-1929) ise Atget gibi bo sokaklar deil, sokaklar insanlaryla fotoraflar. Danimarkal gmen fotoraf Amerikal Jacob Riis (18491914) 1880li yllarda ektii ve belgesel fotoraflaryla 1890de hazrlad teki Yar Nasl Yayor adl albmnde New Yorktaki sefaleti gzler nne serer.7

3 4

On Photography, Susan Sontag. Flneur bir kent gezginidir. En cra kelerine kadar metropol arnlar ve modern hayatn btn grnmlerini mthi bir akla gzlemler, ayklar ve hafzasnn arivine kaydeder. Kalabalklarda barnr, kalabalklarda nefes alp verir, kalabalklarda mest olur. Tebdil-i kyafet gezer. Kimse onu fark etmez; o ise herkesi fark eder. nsan sarrafdr. Modern hayatn kahramanlarn o seer. Kahramanlar ayn zamanda yoldalar olur.... Flneur klktan klpa girerken onlarda erimez, aksine her defasnda bireyselliini yeniden pekitirir..... [Modern Hayatn Ressam, Charles Baudelaire, Dizi Editr: Ali Artun, eviri: Ali Berktay, Sanathayat 1, letiim Yaynlar, 5.Bask 2009, stanbul] 5 Bugnn fotorafnda ise kenti boluklaryla grntleme ustas olan talyan fotoraf Gabriele Basilicodan szedebiliriz. 6 Fotoraf ve Toplum, Gisle Freund. 7 Riisin 1880lerin sonunda fotoraflad New Yorktaki Mulberry Bend Mahallesi, sonradan dnemin eyalet valisi Theodore Rooseveltin emriyle yklr ve bu mahallenin sakinleri yeni konutlara yerletirilirlerken, ayn dercede rktc

45

Amerikal sosyolog ve fotoraf Lewis Hinen (1874-1940) bir sosyal reform arac olarak grd fotoraf makinesiyle, Uluslararas ocuk iler Komitesinin resmi fotorafs olarak ektii ocuk iilerin fotoraflar milletvekillerini etkilemi ve bu fotoraflar sayesinde ocuk emei yasad ilan edilmitir. Bu manzaralar, burjuva hayatnn n cephesinin ardna gizlenmi gayriresmi gerekliin bir parasdr. Jacob Riis ve Lewis Hine belgesel fotoraflarnda deiimin gereklii ve kanlmazlndan hareketle fotoraf daha yanl bir konuma getirirlerken, Paul Strand ile birlikte balayan bir sonraki Modernist dnem fotoraflarnn militanca savunduklar estetik arlk anlayndan uzaktrlar. Modernistler, yeni bir grme biimi olarak kusursuz bir gzellik ideali peindeydiler. Bu idealin en hararetli savunucularndan August Sander8, Edward Weston, Ansel Adams, gibi fotoraflar ise yeni grme standartlar koyduklarn iddia ediyorlard. I.Dnya Savana kadar fotoraflar deerlendirilirken ncelikle; mkemmel klandrma, kompozisyon oluturma becerisi, konunun anlalrl, odaklanmadaki titizlik, bask kalitesinde kusursuzluk lt olarak kabul ediliyordu. zellikle 1900l yllarn nc eyreinden sonra bu deerlendirmenin oda, eskiden kompozisyondan yoksun olduklar iin dikkate alnmayan, mehul kiilerin elinden km, pozsuz, kt klandrlm, asimetrik kadrajl fotoraflarn da dahil edildii bir yaklama doru kayd. Bu yeni anlayla fotoraf teknik kusursuzluk ve genel geerli standartlardan, dolaysyla gzellik ltlerinden de kurtarlm oldu. Bylece, hibir konu ya da tekniin bir fotoraf fotoraf olma vasfndan yoksun brakamayaca, dnya apnda bir beeninin kaplar da alm oldu. Bu srete fotoraflarn ve fotoraflarn giderek ktalar, lkeler, akmlar ve gruplar evresinde ele alnarak deerlendirilmesinden vazgeilerek, her koullara sahip dier kenar mahalleler olduu gibi braklmt. [Fotoraf zerine, Susan Sontag] 8 Alman fotoraf August Sanderin1925-1927 yllar arasnda ektii ve People of the 20th. Century (20.yzyln nsanlar) olarak adlandrd, iftiden, tccara, sanatdan, farkl meslek insanlarna uzanan bir kapsamda Alman toplumunu fotoraflad, yaklak 40.000 negatiflik ki 30.000i Naziler tarafndan yok edilmitir- bir tr katalog.

46

trden farkl farkl fotoraflklarn bamsz bir gelenek oluturabilecei yaklam benimsenmi ve bylece fotoraf beenisinin genilemesini ve oalmasn salayacak bir alg benimsenmeye balamtr. Ve fotoraflar, herhangi bir lke, bir dnem, bir akm ve bir tarz ile zdeletirilemeyecek, badalatrlamayacak kadar kiisel yaklamlarnn bir ifadesi olarak, dengesizlii aa karacak an gereklii savunmasz yakalayacak ara(daki) anlarn peinden giderek, estetik arlktan giderek uzaklarlar. Hayata hi de o kadar mkemmel olmayan ve yle yaanmayan sahici bir aralktan bakmaya balarlar. Diane Arbus gibi Nan Goldinin de fotoraflaryla, A.Stieglitzin kesintisiz olumlama abalarn ya da korkun olan eyin eiini alaltma abalarna kar ktn, bir gzellik peinde olmadn rahatlkla syleyebiliriz. Her ana ayn derecede nemliymi gibi yaklatklarn da... Eksiksiz grntler peinde komak yerine, kendinde olandan ya da olmayandan yola karak bir ifaya, bir yzlemeye, bir karlamaya girimek gibi sahici bir yaklam benimserler. Ssl, mkemmel, bitmi bir sahneyi deil, sorusu olan, devam olan, tamamlanmam, adlandrlamayan grntlerin peinden giderler.

Fotoraf, benlik ile dnya arasndaki isel olarak ift tarafl bantnn (onun, bazen dnya karsnda benliin geri ekilmesini dayatan, bazen de benlii ne kartarak, dnyayla daha atak bir iliki kurulmasn ngren gerekilik ideolojisi versiyonunun) paradigmasdr. Bu ban iki taraf da her daim taraflarca yeniden kefedilmekte ve savunulmaktadr. Bu iki idealin (gereklie taarruz etme ile gereklie boyun eme tutumlarnn) bir arada bulunmasnn nemli sonularndan birisi, fotorafn yordamna kar srekli bir ikircimlilik iinde olunmasdr.9
Bu yazda yaklamnn izini srmeye alacam Amerikal kadn fotoraf Nan Goldin (d.1953) ise kendi cehenneminin peindedir. Nan Goldin fotoraflaryla en ok soran, sorduran, ok kolaym, hepimiz ekebilirmiiz gibi duran fotoraflaryla kesintisiz bir i yolculuk ve sorgulama srecini yaayan ve izleyiciyi buna davet eden, adeta zorlayan fotoraflarn banda gelir.

47

a.g.e

Nan Goldin, kendi dnyasn, zelini kaydettii aile albmlerinde ve fotoraf gsterilerinde, bilmediimiz, bakmadmz ya da grmezden geldiimiz hatta yok saydmz, bizden deilmi, bakalarnn, tekilerin hayatym gibi katmz, uzak durduumuz hayatlarn aslna bakmaktadr, suretine deil. Yaknlaarak ve onlardan biri olarak. Bu yaknlamayla belli ki rahatsz etmek ister Goldin izleyiciyi. zleyici alk olmad snrlarda karsna kan grntleri bir yandan da olduka itici ve irkiltici bulur. Oysa fotorafnn ailem, arkadalarm dedii kiilerin mahremine girmesi, oradaki hayatlar grmesi ve gstermesi sanld kadar kolay deildir, hatta tam tersine daha farkl bir cesareti gerektirir karlkl... Gzel deildir kareleri, hikyeleri, uysal ya da itaatkr hi deildir. Edward Steichenin 1955 ylnda dzenledii Family of Man (nsanlk Ailesi) sergisinde olduu gibi, 68 lkeden, 273 fotorafnn ektii 503 fotorafla,

insanln tek olduunu, insanlarn btn kusurlar ve alaklklarna ramen- ekici yaratklar olduklarn kantlamak amacyla bir sergide bir araya toplama yaklamn asla benimsemez. Ya da August Sanderin Man of the 20th. Century serilerinde olduu gibi mkemmelletirme abasna
girmez. Nan Goldin aile fotoraflaryla insanlk durumunu soruturmaktadr adeta; hayatn karmakln, acmaszln, zayf, saklanan hatta belki yok saylan taraflarn belgeliyor bir anlamda; Krlganlklar, korkular, zaaflar, aresizlikleri, retleri, eksik kalmlklar... hayat gzelletirmeye almadan, eker, irin fotoraflar cehennemine hapsetmeden, izleyiciyi kandrmaca yalan bir dnyaya sktrmadan... Kesintisiz bir yzleme zaman iindedir ve izleyiciyi de buna davet eder her karesinde... Nan Goldin fotoraflarnda grmeye alk olmadmz insanlk durumlarn soruturmaktadr ve asla bir rntgenci deildir. Hayatn karmakln, acmaszln, zayf yanlarn, saklanan, hatta belki yok saylan, grmezden gelinen taraflarn belgeler bir anlamda. Krgnlklar, aresizlikleri, krlganlklar, zaaflar, aresizlikleri, utanlar, retleri, eksik kalmlklar... Hayat gzelletirmeye almaz.

Sontag, Fotoraf zerinede, Arbusun fotoraflarn ektii insanlarn hepsi ucubeydi................. Sapkn insanlarn ve ucubelerin fotoraflar, o kiilerin ektikleri acdan ziyade, hayattan kopukluklarn ve hayat karsndaki zerkliklerini ne karr der Arbusun fotoraflar iin. Susan

48

Ayn eyi Nan Godinin fotoraflar iin de sylemek mmkndr. Arbusun

fotoraflar gzel grnleri ve insana zg davranlaryla dikkat eken kiiler yerine, sra sra canavarlar ve onlarn snrda olma hallerini yan yana koymaktayd. Nan Goldinin serilerinde de kiileri(ni)n snrda olma halleri
ndedir. Toplumun iinde yayor olmakla birlikte, yok saylmalar ndedir, adeta tekilemi ya da tekiletirilmi kiilerdir. Ve bu kiiler Nan Goldinin de yesi olduu byk bir ailenin fertleridir. Nan Goldin bu ailenin gncel ya da yitmekte olan anlarnn grsel hafzas, avcs gibidir, belki de henz 12 yandayken kaybettii ablas Barbaraya (ablas 18 yanda intihar ederek hayatna son verir) dair hi biriktiremedii fotoraflarn yerine... Kan bayla akraba olmad ama onlardan ok daha yakn olduunu hissettii ve bildii byk bir ailesi vardr Goldinin. Fotoraflar onlarn iie gemi, kiisel hayatlarn bir mesafesizlikle gsterir biz izleyicilere. O kadar yakndrlar ki, bir arkada toplantsndaymsnz ve siz de elinize bir makine alsanz rahatlkla byle kareler ekecekmisiniz gibi. Oysa hele fotorafta bylesi bir yaknlk ve mesafesizlik, kat edilmesi en zor mesafedir. Tam ulatnz dndnz anda uzana debilirsiniz ve bunun farkna varmayabilirsiniz. te Nan Goldin belki de Ed van Der Elsken, Weegee ve Diane Arbustan sonra bu mesafeleri gerek mesafesizliklerle eitlemi fotoraflardan biridir. Fotoraflarn tarif etmek kolay deildir Goldinin, ne ki ekmek olsun. Kiilerinin snrda olma/kalma/yaama hallerini nemser ve adeta grmezden gelinmelerine tepki olarak, onlar hep duygular, varolularyla birlikte fotoraflar. Tpk A. Petersen, A. DAgata ya da D. Moriyamann sokaklarda, odalarda, barlarda ektikleri kareler gibi. Ya da Alex Majolinin You Survived adl kitabnda Yunanistann Leros adasndaki akl hastanesinde ektii hastalarn fotoraflar gibi. Snrdaki grntlerinde acy artran duygunun, yalnzlklar oaltan ya da keskinletiren yan hissedilir. Ailem, arkadalarm dedii insanlar-n kendi meknlarnda, kendi en zel anlarnda grntler Nan Goldin. Caravaggio gibi, Pasolini ya da Fassbinder gibi. Caravaggio tand insanlarn resmini yapyordu, Fassbinder fimlerinde sadece tand insanlar oynatmt, Pasolini ise sokakta grp ak olduu ve arzulad gen erkekleri oynatmt filmlerinde. Bir rportajnda Arbusun bir fotoraf dehas (bu yorumu 20 Kasm 2010da Berlin sergisinin alnda yapt syleide de tekrarlad), kendisinin ise olmadn sylerken unu da eklemeyi ihmal etmiyordu; eer bir deham

49

varsa bu, dia gsterilerimde, fotoraflarmdaki hikyelerde ve yaptm kurgudadr. Nan Goldin de bu yazda ad geen pek ok fotoraf gibi geni a ve prime lens kullanarak ekim yapyor; yakn olmak, yaknnda olmak iin, dolaysz bir iliki iin, hikyeye kendini de katmak, izleyiciye orada olduunu hissettirmek iin. Bunuel bir keresinde o filmleri niin yapt kendisine sorulduunda, bu dnyann akln hayal edebilecei btn dnyalar iinde en iyisi olmadn gstermek iin demi. Bu yaknl gze alarak farkl snrlarda dolaan bu fotoraflarn, baka bir dnya daha olduunu gstermek iin fotoraf ekiyor olduklarn sylemek mmkn mdr acaba? yle bir dnya ki, kusurlu ve asla mkemmel olmayan, gerek aclar ve eitsizliklerin yaand bir dnyay gstermek iin? Ve pek ok fotoraf bunun tersine, tarif edilemediini dndkleri bir byl ann peinden kouyorlar, kusursuz grntlere ulaabilmek adna;

dengesizlii aa karacak gereklii savunmasz yakalayacak ara(daki)anlarn peinden gitmeyi tercih etmiyorlar.
nk fotoraf her eye ramen gzelletirir diye dnyorlar ve gzelletirsin istiyorlar. Gzeli ekmek, gzel ekmek istiyorlar. Oysa asla kesintisiz bir gzellikler dnyasnda yaamyoruz hibirimiz... Ve Nan Goldin bizlere grmek istemediklerimizi, unutmak istediklerimizi, bizden olmadn dndmz, aina olmadmz kiileri ve hallerini gsteriyor ve rahatsz ediyor... Tek bir karar an yoktur, her an karar andr diyerek, Susan Sontagn, her ana ayn derecede nemliymi gibi yaklatn sylyor. Ve Nan Goldin, tpk Weegee ya da tpk Ed van Der Elsken yahut Diane Arbus gibi, baarl hayatn karsna baarsz hayat koyuyor, grmezden gelmeme eiini ykseltebilmek adna, aclarla daha cesaretle yzleebilmek adna... grneni deil, grnmeyeni, bilineni deil, bilinmeyeni, dmzdakini deil, iimizdekini,

50

byl olan deil, kusurlu olan, sadece olan deil, yok olan da her karesinde gryor, kurguluyor, ekiyor ve gsteriyor ve en nemlisi izleyiciyi de her seferinde bir su ortaklna davet ediyor. Nisan 2011

51

PESms Kevs Selam, ben sizi bir arkadamn vastasyla rendim. lgimi ektiiniz iin aratrdm. Fotoraf dersleri veriyormusunuz. Bende Canon A39852 var. zellikle doa fotoraflar ekmeyi ok seviyorum. Gn doumu ve batm, hzla akan elaleler ve martlar en ok ilgimi eken kadrajlar. Fotofittirike ILGINFOTOGRAFCI_87_FB rumuzuyla yeyim. Oradan grebilirsiniz ektiklerimi. Her ne kadar evremden vgler alsam da yeterli olduumu dnmyorum. Bu yzden size ulamak istedim. Sizden ders almak istiyorum. Sizi ok zorlamayacamdr nede olsa bende bir fotorafym ve birikime sahibim sadece geliip pekimem gerekiyor. Cevabnz bekliyorum. Sayglar. ILGINFOTOGRAFCI_87_FB 03.04.2011

52

O MAVI GZLER NELER GRD NELER

Rportaj: Azize BERGN/2005 Semiha Es... 1950li yllarn en nl gazetecisi Hikmet Feridun Esin ei, ayn zamanda dnyann ilk kadn sava fotorafs. Bu sembol kadn, kaplarn Kelebeke at. Semiha Es, bugn 92 yanda. Hayatnn 70 yln paylat, tek akn kaybettikten sonra da, onun anlaryla yaamay srdrm. Vcudunu saran romatizma hastal yznden baston yardmyla yryor. Ama yaadklarn hatrlamas iin kimsenin yardmna ihtiyac yok... Aknn Peinden Semiha Es, grr grmez k olduu ve evlendii Hikmet Feridun Es ile dnyay Trk okurunun ayana getiriyordu. Afrika ormanlarndan, Pasifikteki kk adalara kadar birlikte geziyorlar, 53

kocas bu maceral seyahatleri kaleme alrken, kendisi de fotoraflar ekiyordu. Sava da Grd Semiha Es, birok gzelliin yan sra savalara da tank oldu. 19501953 yllar arasndaki Kore Savan cephede izleyen, Trk askerlerle dirsek dirsee gnler geiren Es, imdi 13 yl nce kaybettii einin resmine bakarak eski gnleri yd ediyor. inli Askere Hedef Olmad Semiha Es, eiyle birlikte Kore Sava srasnda, lmle burun buruna yaad gnleri glerek anlatyor: Bir keresinde, bir inli asker, beni ldrmek iin baya urat. Besbelli Allah istemeden kimsenin lemeyeceini bu zavall bilmiyordu. inli asker beni ldremedi ama sonra bize esir dt. Zavallck yaralanmt. Onun hastaneye gnderilmesini saladm, yaralaryla ilgilendim. Kk ama aydnlk ve insann birden iini stan sevimli bir salon Sokaa bakan pencerenin nne karlkl yerletirilmi iki koltuk. Birka tabure ve sehpa O koltuklardan birinde oturan ak sar sal, mavi gzl kadn glmseyerek, tam karsndaki duvara bakyor. Duvarda bir erkein sevgi dolu baklarla glmseyen fotoraf asl. Koltukta oturan kadnn mavi gzlerinde tuhaf bir prlt var. Odada bakalarnn da var olduunu unutmu, fotoraftaki erkein gzlerinin iine bakyor. Ben gnlerimi burada, Hikmetle bakarak geiriyorum. O beni hi terk etmedi. Dertlerimi ona anlatyorum. Bana yardm etmesini istiyorum. Hikmet, bana hep o sevgi dolu gzleriyle bakyor ve inann her zaman bana yardmc oluyor. Semiha Es, bugn 92 yanda. Hayatnn 70 yln paylat, tek akn kaybettikten sonra da, onun anlaryla ve fotoraflaryla yaamay srdrm. Vcudunu saran romatizma hastal yznden ayakta durmakta zorlanyor. Koltuunun yannda asl duran bastonunun yardmyla yryor. Ama, yaadklarn hatrlamas iin hi kimsenin yardmna ihtiyac yok...

54

Basnda bizim kuan ustalarndan Hikmet Feridun Es, gen meslektalarna Bir yaznn okunmas iin ilk cmlesinin ok arpc olmas gerekir. O ilk cmle merak uyandrrsa, yaznn devam okunur. Siz siz olun her zaman yazlarnzn giri cmlesine ayr bir zen gsterin derdi. Bu rportaja etkileyici bir giri cmlesi aramam gerekmeyecek. Trkiyenin ve dnyann ilk sava foto muhabiri, ayn zamanda Hikmet Feridun Esin ei Semiha Esin inanlmaz anlarn bizimle paylatn aklamak sanrm yeterli olacak. Semiha Hanm, gelin hikyenizi en bandan anlatn. Siz de bir zamanlar ocuktunuz. O gnlere dnelim mi? Ben varlkl bir ailenin ocuu deildim. Babam, Franszlara ait yolcu vapuru iletmelerinde bilet memuruydu. Biz kardetik. Vefada kk bir evde oturuyorduk. Babam, at pat Franszca bilirdi ve bize de bildiklerini retmeye alrd. - rencilik yllarndan bahseder misiniz? 15 yana geldiim zaman eve yardmc olmak iin almaya baladm. Franszlarn telefon idaresinde santral memuresi olacaktm. Yam kk diye, ablamn ismini kullanarak, kurslara baladm. O dnemde telefon santralinde almak hi de kolay deildi. Durmadan fileri karp baka yere takmak kollarm nasl yoruyordu bir bilseniz. - Hikmet Beyle nasl ve nerede tantnz? Abidin Daver, babamn dostuydu. Cumhuriyet Gazetesinin dzenledii gzellik yarmasna girmem iin babam ikna etmi. Fakat yam kk olduu iin yarmaya katlamadm. te o gnlerde gen gazeteci Hikmet Feridun Es ile tantrldm. Ve akmz o gn balad. - Sizin gen kzlk hayallerinizi ssleyen gen adam o muydu? Ben baka gen kzlar gibi hayal kurmaya frsat bulamadm. Hikmet ile tantktan sonra hayatm onunla birlikte geireceimi anlamtm. Ksa bir sre sonra evlendik. O zamanlar gazeteciler ok az para kazanrlard. Biz de

55

evliliimize byk skntlar iinde baladk. ocukluum yoksullukla mcadele ederek getii iin ok kt imknlarla evi ekip eviriyordum 20. Yzyln Evliya elebisi Semiha Es, pembe hayaller kurmaya frsat bulamadan, hayatta ne yapmak istediini dnme hakkna bile sahip olamadan kendini ilgin bir macerann ortasnda buluvermiti. ocuk denecek bir yata bir aile kurmann zorluklarn, bugn bile fotorafndan gzlerini ayramad tek ak uruna stlenmiti. - Fotoraf ekme meraknz nasl balad? yle bir merakm yoktu. Fotoraf makinesinin nasl kullanldn bile bilmiyordum. Kocam seyahat rportajlar yapmaya balaynca, beni de yannda gtrmek istedi. Fotoraf ekmesini bana rettiler. Ondan sonra da yarm yzyl fotoraf makinesini elimden hi drmedim. Semiha Es, okullu deil alayl foto muhabiriydi. Zaten onun genlik yllarnda gazetecilik sadece heves ve yetenekle renilen bir meslekti. Hikmet Feridun Es, yirminci yzyln modern Evliya elebisiydi. Semiha Es de onun yanndan hi ayrlmayan hayat arkada, servenlerini lmszletiren foto muhabiri... Evliliin gerekte bir hayat arkadal olduunu onlar, evlendikleri gn kabullenmilerdi. zellikle Semiha Es, kocasnn en yakn yardmcs olmay batan benimsemiti. Es iftinin ilk yurtd seyahati de olayl balamt. Binecekleri askeri uan merdiveni yoktu. Semiha Es, o an yle anlatyor: Kapnn iki yanndaki demirlere tutundum. Kendimi ekmeye alrken, beni arkamdan ittiler. Uaa girince, rahat bir nefes aldm. Semiha Esin sava anlar arasnda Kore Savalarnn apayr bir yeri var. O gnleri anlatrken, sanki evresinde mermiler uuuyormu, karsnda bombalar patlyormu gibi tedirgin oluyor: 56

Haftann be gnn Korede cephelerde geirirdik. Hafta sonlarnda askeri uakla Tokyoya giderdik. Hafta boyunca, kararghlarda, kadn gazetecilere ayrlan barakalarda yatardm. Tahta ranzalarda, soyunmaya bile frsat bulamadan kvrlr, uyumaya alrdm. Cephede bir blgeden tekine giderken, bomba ykl kamyonlarda, sandklarn zerinde otururduk. evremizde mermiler uuurken, lmden korktuumu hi hatrlamyorum. Semiha Es, paalar mandallarla tutturulmu asker pantolonlarn, asker keplerini yllar yl, k kadn kyafetleri yerine seve seve giymi. O kadar ki... Bazen Hikmetle birlikte, kararghlarda ya da eliliklerde verilen davetlere arlrdk. Kadnlar sslenirler pslenirler, takp taktrrlard. Ben ise, gene o asker pantolonuyla davete giderdim. Kocam da byle kalabalk toplantlar hi sevmedii iin bizim davette grnmemizle kaybolmamz bir olurdu. Kadnlar... Pazar yerlerini dolamay severler. Semiha Es de pazar yeri tutkunlarndan biri. Uzak lkelerde, vahetin kol gezdii Afrika kasabalarnda, kylerinde, frsat bulduka pazar yerlerini dolarlard. Bir keresinde, Semiha Es, gezdikleri pazar pek etkileyici bulmu ve pazar yerinin fotoraflarn ekmek istemiti. Hikyenin devamn ondan dinleyelim: Pazar yeri ok houma gitmiti. plak dolaan yerli halkn pazar alveriini enteresan bulmutum. Fotoraf makinemi hazrlayp, resim ekmeye balaynca ortalk kart. Yerlilerin zerime geldiklerini grdm. Hikmetin yz sapsar kesilmiti. Canna m susadn Semiha diye bard. Beni o lgn kalabaln arasndan ite kaka uzaklatrdlar. stasyonda Son Treni Bekliyorum Semiha Esin fotoraflk dnemi, ei Hikmet Feridun Esin almay brakp evine ekilmesiyle noktalanmt. Sordum... - Kocanz emekli olunca, neler yaptnz? 57

O emekli olmad. ok hastayd. almay brakt. Daha sonra sevgili dostumuz Eser Tutelin uyars ve yardmlaryla Hikmete emekli maa baland. Kocamn parayla hi ilgisi yoktu. Hikmet, gerekten ok hastayd. Kan dolam durmutu. Kalbi, cierleri, midesi... Ksaca tm i organlar hastayd. Doktorlar, Hikmete ay mr bitiler. Ben onu hastaneye gndermedim. Evde kendim baktm. Ve de ay yaamaz denilen hastay be yl yaattm. Ayacklar acmasn diye ona yn patikler ryordum. 24 saat baucundaydm. Ta ki ld gne kadar... O scack sevimli odada birdenbire lmn souk rzgar esmeye balamt. Semiha Esi, kocasnn cenazesinden uzaklatrp, bugne dndrmek istedim: - Gnlerinizi nasl geiriyorsunuz? Semiha Es, tatl bir kahkaha att: Ben istasyonda, son trenin gelmesini bekliyorum. Beni vurmaya alan inli askeri hastaneye yolladm Semiha Es, Kore savandan bir ansn kahkahalarla glerek anlatrken, gzlerini yine karsnda duran merhum einin fotorafna dikmiti. Sanki olanlar ona anlatr gibiydi: Bir gn, bir uan yaknlarmzda bir yere dt haberini almtk. Hemen ciplere atlayp uan bulunduu yere gittik. Aslnda uak dmemi, mecburi ini yapmt. Uaa kotum. Parmam deklanre basmak zereyken Hikmet byk bir telala geldi, beni hzla geriye savurdu ve kendisi fotoraf ekmeye balad. O anda kocamn, nemli bir grnty yakalama ansn bana brakmak istemediini dndm. Ama daha sonra Hikmetin uan infilak edeceini dnerek benim hayatm kurtarmak istediini renince ok duygulandm. Semiha Es, cephelerde, her zaman lmle burun buruna yaadklarn anlatyor: Fakat bir keresinde, bir inli asker, beni ldrmek iin baya urat. Ama sonra bize esir dt. Zavallck yaralanmt. Onun hastaneye gnderilmesini saladm, yaralaryla ilgilendim.

58

Aadaki balantdan Semiha Esin sayfasna ulaarak; Gnderide bulunabilir, fotoraf, balant ve video ekleyebilirsiniz. https://www.facebook.com/pages/Semiha-ES/105339792899577

59

EK SZLKTEN SEME GRLER 1. geen profesyonel fotoraf makinesi aldm; yannda 3 sokak ocuu, 9 gvercin, 2 yal teyze, 1 tane de siyah beyaz buruuk amca verdiler 16. (dit!) olum bu aralar sigara ien madenci de veriyorlar. sen kazk yemisin (dit!) safranboku, 28.05.2011 18:55) 2. mezun olurken: ky,manzara,kahve nnde sigar ien yz buruuk yal amca,kirli ocuk portresi dnda hibir konuda fotoraf ekmeyeceime dair and iiyorum..yazl bir kad imzalattklarna inandm gsf blm. (broken, 28.10.2003 19:57) 3. birok hretin ilk durag, birok er kiinin de "ne bizim manita gtryorlardr" diye heveslendii meslek (elinherifi, 05.01.2004 15:54) 4. bu grubu l (dit!) yada tuttuunu (dit!) olarakta deerledirebiliriz, bende hobi olarak d7000 aldm ve 2 adet lens ile gzel resimler ekebiliyorum, geen gnlerde rn resmi ektirme karar aldm daha dorusu lightbox falan almaym dye(70 lra maliyeti) gittim bi yerden teklif istedim, adam 250 lira fiyat ekti (dit!) 1 tane rn resmi ekmek iin, olm mal msnz lan, ben gnde 10 tane makinann teknik resmini yapyorum anam alyo ayda aldmz maa belli, sen bi tane resim ekicen diye 250 lira (dit!), sonu olarak uzak durun beyler, internette zilyon tane tutorial var, gidipte pirelli takvimi falan yapmyorsanz yada dnyaca nl bir marka falan deilseniz brakn bu (dit!) uramay. not: sozum sanatci kimliklere degildir. allinone, 09.03.2012 12:17 ~ 12:27)

60

Not: Kfrl ierik ditlenmitir.

FOTORAFTA 'YEN A'

Muhsin Akgn/20.12.2011

Daha ziyade deneysel ileriyle tannan fotoraf sanats Orhan Cem etin, 'Yeni a' sergisinde estetii daha n planda tutuyor. Fotoraf grnn deimediini belirten etin, 'Sadece bu seride ok daha klasik bir slubun uygun deceini dndm. Fotoraflarn kendine baktrmas iin, tablolamalar gerekiyordu' diyor. 1995 senesinde niversitede hocam olarak tandm, o zamandan bu yana hayatmdan hi kartmadm birisi Orhan Cem etin. Geri okuldan sonra ok sk karlamyorduk ama hocam hep hayatmn bir yerlerinde fikirleriyle ya da syledikleriyle karma kyordu. Beyolundaki Sanatorium Galeride alan Yeni a isimli sergisini frsat bilerek, kendisiyle buluup rportaj yaptm. Estetik sizin iin hep ikinci plandayd. Yeni a isimli serginizde gryorum ki estetik daha n planda. Bu seriyi hari mi tutacaz? Gerekten yle. imdiye kadarki ilerimden ok farkl oldu bu seri; belki benim de yeni am. Fotorafn znde olan estetik unsurlar gemite hep ikinci planda tuttum. Fotorafn yalnzca bir ara olduu, esas iinde sakl olan fikrin nemli olduu ve bu fikri ulatrmak adna fotorafn her yolla dntrlebilecei gibi bir dncem var. Hala da bunu savunuyorum. Hep sylediim gibi, bir
61

fotorafn kalitesi yalnzca gerektii kadar olmal; ne eksik, ne de

fazla. Bunu sylediim iin kaliteli fotoraf hi umursamyorum gibi grnyordu. Hayr, umursuyordum. Sadece dozunu ayarlamak gerektiini savunuyordum. Yeni a, estetiin bu kadar nde olmas gereken ilk serim benim. Daha dolay, nce bu kadar deildi. Maniplasyon iin, olmamasndan girdim. Aklmdan yle geirdim sergiyi gezdikten sonra, acaba Orhan Cem etin de mi teslim oldu belge fotoraflna, ne dersiniz? Herhangi bir akma ya da tarza teslim olmu deilim. Belge fotorafln teslim olunacak bir istilac kuvvet gibi de grmyorum. Aslnda herhangi bir tarafta olmak da istemiyorum. Klasik sluba aykr den, kurgulanm ya da deneysel fotoraflar reten birisi olarak grlyorum. Ama ben zellikle bu disiplinler adna retim yapmyorum, bakalar beni konumlandryor. Benim fotoraf grm deimedi. Sadece bu seride ok daha klasik bir slubun uygun deceini dndm. Hatta, e zamanl olarak yaptm, halen devam eden bir serim var. Ar ekilde dijital maniplasyon uyguladm, yazlmlarn iine bambaka amalar iin yerletirilmi olan algoritmalar suistimal ederek, ok farkl sonular elde ettiim bir seri. Dier yandan beni takip edenler grecek ki
62

fotoraflarn

kendine

baktrmas

tablolamalar gerekiyordu her birinin. O yzden byle bir abaya

benim serilerim birbirine benzemez. Konsept deitike slup deiir. Tek tip bir slubum yok benim. Baka bir cepheye gemi ya da baka bir kimlik altna girmi olduumu dnmyorum. rencinizken, Fotoraf ekebileceiniz bir anda yannzda kameranz yok diye sakn zlmeyin szn bize sylediinizi hatrlyorum. Srekli kamera ile gezmeniz aslnda belge fotoraflnn nemli bir zellii. Buradan hareketle sergide grdmz Haydarpaa isimli fotoraf sizce de belgesel disiplinin tam da karl deil mi? Ben bu fotorafn peine dmedim. 2 - 3 saat srm bir yangn; tesadfen ektiim bir kare. Dumanlar grnce, baka bir yere giderken vazgeip Kadky rhtmda kaldm ve ektim. Haydarpaa Garnn yanyor olmas kaytsz kalabileceim bir durum deildi. Makinem olmasa da oradan ayrlmazdm. Dertlenirdim. Trkc olsaydm bu olay karsnda trk yakardm. Ben fotorafym; duygularm ykselince fotoraf ekerim. Kendi aclarm bu ekilde da vurabiliyorum. ok canm yand, herkes gibi. Herkesin hatrlamas iin belgeledim. Byle bir misyonu var o fotorafn. Ayrca ekemesem de dert etmezdim. O sralar srekli makine tamyorum yanmda. ans eseri yanmdayd. Dier yandan bu fotoraf sergiyi birarada tutan, zetleyen bir fotoraf olma zellii de tayor.
63

Haydarpaa isimli iiniz iin, sergiyi birarada tutan fotoraf olarak bahsettiniz. Bunu biraz aar msnz? Bu fotoraf, Yeni a serisinin byk bir blmn tetikledi. Baka ekimlere giderken, yolculuklarda, bana absrt gelen, kolay anlamlandramadm sahneleri ekip bir kenara koymaya baladm. Tank olmak ve bunu paylayor olmak duygusu houma gitti ve yanmda makine tamaya baladm. Eskiden yle bir tutumla fotoraf retiyordum: Dnya byle deil ama bana byle gryor. Bu seride diyorum ki, Dnya bana byle grnyor ve sahiden de byle galiba; size de yle gelmiyor mu? Maniplasyon olmadn belirttin rportajn banda. Sergi metininde de bu durum zellikle belirtilmi. Neden bu kadar altn izdiniz bu durumun? Bugne kadar ok yaptm iin belki de! yle algladm ben, sanki ortam ok kirli ama bunlar temiz. Asla byle bir durum yok. Sadece bu fotoraflarn doru okunmas iin srarla belirtiyorum. Benim oraya yerletirmediim, kendiliinden bu kadar tuhaf komposizyonlar, koljlar olduunu anlatabilmek iin bunu sylyorum. Yoksa maniplasyonun bir zafiyet belirtisi, beceriksizlik ya da kirli bir ey olduunu syleyecek
64

en son kiiyim. Byle alglanmasndan da korktum akas. Zaten hayatn kendisine bir maniplasyon yaplm ben oraya gelmeden; bunun byle alglanmas ok nemli. O yzden bu durumun altn izdim. Ayrca fotorafn ekiliyor olmas kendi bana bir maniplasyon; ka yok. Sergiye Birgn ok gzel olacam alt balyla eklediin seriden bahseder misin? Bir de Yeni a serisi ile nasl badatrdn? Bu seri Trkiyede sergilenmemiti. Portekizde, kratr Marcus Grafn dzenledii 10 sanatnn katld bir karma sergide yer aldm, orada sergilendi bu iler geen sene. ok nemsediim ve ok altm bir seriydi. Bu sebeple oradan da bir seki koyduk sergiye. Yeni a ile nasl badatrdm ksmna gelirsek, seride yakn plan kflenmi gda fotoraflar var. Bunlar genelde insanlarn grmeye tahamml edemedii, hemen pe att eyler. nsan perspektifinden baktn zaman rme, bozulma, tkenme olarak alglanyor. Oysa bunlar hala besin deerlerini koruyor. Bakteriler onlarn zerinde almaya balyor. ok yakndan baktmz zaman da aslnda bizim rmlk veya dejenarasyon olarak algladmz yerde yepyeni bir hayat baladn, mthi bir estetik olutuunu, baka bir ihtiyaca gre orada kusursuz ve ok ssl bir ziyafet sofras olutuunu gryoruz. Biraz bunu gstermek istedim. Yam icab gittike irkinleen biriyim ama gn gelince insann da bir besin olmas
65

nedeniyle, beni de byle ssleyecekler diye bir beklentim var. O yzden de, sz konusu rmenin arkasndan yeni bir anlay, yeni bir yap, yeni bir kurgu ortaya kt dncesi Yeni a serisiyle akyor. Uzunca bir sredir solo sergi yapmamsnz? Bunun nedeni nedir? Yaklak 1 yl nce baka bir sylei srasnda ayn soru sorulunca, uzunca bir sredir solo sergi yapmadm farketmitim ve ok canm sklmt. nk kendimi ok alkan addediyorum. O sreye baktm zaman, yaklak on senelik bir sre aslnda, niye bunu fark etmediimi grdm. Hi bo durmamm ki. Serginin dnda da tamamen bana ait olan solo diyebileceim hacimli almalarm oldu. Mesela kitabm Bedava Gergedan yaynland 2004 ylnda. Bal bana, bir sergiden ok daha byk bir ey aslnda. Performanslarm var, bireysel olarak yaptm. Kendi tekil iim gibi algladm ama aslnda bir btnn paras olduum ok sayda kollektif almalar oldu, baka sanat gruplaryla. Sadece fotorafln snrlar ierisinde gezen bir sanat gibi grmek istemiyorum kendimi. Deilim de. Yaygn bir tutum aslnda bu. an ihtiyalar, sylemleri, gndemi artk tek bir disiplinin ifade olanaklar iine sdrlamyor. Fotorafn da snrlar var. Eer baarabilirseniz, bunun dndaki disiplinler ile gl bir dil kurup szn
66

syleyebiliyorsun. Solo sergi yapmak daha monofonik bir ey oluyor belki. FOTORAFIN N AIK 1995te niversitede hocam olduunda tanmtm seni. Hem benim grm hem de bu zamana kadar rencilerinden, sosyal ortamlarda senin iin yazlanlardan yardmsever, ilgili, iyi insan olman vb gibi bir sr pozitif ynnden bahsediliyor. Bu durum biraz skc deil mi? Btn rencilerinin seni bu kadar sevmesi. Hayr niye sklaym ki, bu sklacak birey deil. Aksine sper birey. Hayatmdaki hedeflerden bir tanesi bu biraz da. Byklerimden aldm, ok hassas olduum bir konu. Kalp krmamak, iyi insan olarak anlmak, iyi bir intiba brakmak, kendiliinden olan, iimden gelen bir durum. Bu tavrm fotoraflma da yansyordur bir ekilde. nk retmen, fotoraf, aile babas, evlat Orhan Cem etin diye farkl farkl kiiler yok. Ortada tek bir insan var. Bir nve var, her yerde onun tezahr var. rencilerinin senin iin besledii bu duygulara karlk, neden Orhan Cem etin akademik kariyerinde srekli sorunlarla karlayor. Bir ekilde n kesilmeye allyor?
67

Btn bu toleransl, yumuak yapmn yannda bir de ok inandm konularda taviz veremediim bir yapm da var. Dik bal birisi olduum sylenebilir. evremde, zellikle stat olarak benim zerlerinde belirleyici olabildiim, renciler gibi, iyerimde yanmda alan insanlar gibi insanlara kar ne kadar zgrletirici, toleransl ve eit davranmaya gayret ediyorsam, ayn tavr benim zerimde sz sahibi olan insanlardan beklerim. Trkiyede fazlasyla otoriteryen, yetkeci bir kiilik hkim. Yani hiyerariye inanan, kendisi itaatkr ve teki tarafa doru da ayn lde buyurgan; kendisi itaatkr olduu iin baka insanlarn da kendisine itaat etmesini bekleyen bir tavr. Ben itaatkr olmadm gibi kimsenin de bana itaatkar olmasn beklemiyorum. O yzden de bu pek elikili bir durum deil. Herkes inand gibi davransn. Bana mdahale edilmesinden nefret ediyorum ve ben de kimseye mdahale etmiyorum; aksine zgrletirici davranmaya alyorum.

u an halen devam ettiin akademik veya dier iler neler? stanbul Bilgi niversitesi Fotoraf ve Video programnn

bandaym ve retim grevlisiyim. Galata Fotoraf Akademisinde dersler veriyorum. Zaman zaman bamsz editoryal ekimler yapyorum. Sanat calmalarma devam ediyorum, deiik sanat disiplinlerden yazyorum. sanatlarla. fotoraf Murat Germen ile her Yazlar
68

ay stanbul Modernde

syleileri

yapyoruz.

Murat Germen iin bir paratez asak. Birok konuda birlikte hareket ediyoruz, birlikte anlyoruz. Bu houmuza gidiyor. Kiiliklerimizde farkllklar olabilir ama meseleleri ele al biimimizde nemli benzerlikler var ve birbirimizi tamamlyoruz. Kurumsal olmasa da ibirliimiz var. Ondan ok ey reniyorum. Benim iin ok nemli birisi. Hereyin tesinde ok iyi bir dost. Son olarak, Andreas Gurskynin fotorafnn 4.3 milyon dolara satlmas zerinden lkemizde fotorafn ederi nedir diye bir soru sorsam? Andreas Gurskynin Alman olduunu, dnyann nc byk ekonomisine sahip ve fotoraf teknolojisi reten bir lkede yaadn, iinde bulunduu ortamda adas sanatn birka yzyl geriye doru kkleri olduunu unutmamak gerekir. Trkiyenin ekonomisi belli. Koleksiyonerler olumas, bunun bir yatrm aracna dnmesi vs. yeni olgular. Bir piyasa var fakat para yerli fotorafa henz pek harcanmyor. Koleksiyoner parasn gelecekte daha kolay dntrebilecei bir yatrm aracnda kullanacaktr. Niye vatansever bir tutum iine girsin ki? te yanda gnmzde fotorafn daha ok ne ktn, zgn sanat eseri olarak kabul grdn syleyebiliriz. retim biimlerinin deiiklii de bu nedenden kaynaklanyor. Mesela diasec yaptn
69

zaman daha zel bir eye dnyor fotoraf; koleksiyon deerini arttran bir ey bu. Daha ar, krlgan, daha korunaksz ve ok daha gsterili oluyor. Bunun bir cazibesi var koleksiyoner iin. Bu fotorafn kltr deerini arttryor mu? Hayr ilgisi yok. Bir fotorafn kltr deeri ile koleksiyon deeri ok ayr eyler birbirinden. Kltr deeri speklatif deildir. Kltr deeri uzun vadede kendiliinden oluur. Ama koleksiyon deeri speklatiftir. Herkes kendisine bir deer biiyor ve oray zorlamaya balyor. Bir nevi borsa gibi. Ayrca fotoraflarn da plastik sanatlarn dnyasna entegre olmas, benzer davranlar sergilemesi gerekiyor. Man Rayi dnelim. Arkadalar kim? Salvador Dali, Marcel Duchamp gibi isimler. Bu insanlarla dp kalkan bir adam sonuta, ve davran biimi de o ekilde. Trkiyede fotoraflara baktmz zaman bunun ok da byle olmadn, izole yaadklarn gryoruz. Bu tutum dnp dolap sanat dnyasnda fotorafn alglann etkiliyor. Benim dncem byle; genlerin ii zor zira hak etmedikleri bir diren var karlarnda. Haydarpaa yangn srasnda tesadfen blgede olan Orhan Cem etin, ok canm yand diye anlatyor. (Kaynak: Radikal)

70

71

Ortadounun Fotorafik Mirasn Korumak Emily Sharpe eviri: I..K Yaplan koruma ba, bir Beyrut Vakfnn iki nadir arivi saysallatrmasn salad.

BEYRUT. Bank of America Merrill Lynch, Mays 2010da 1 milyon dolarlk koruma hibe programn lanse ettiinde, Beyrut merkezli, kar amac gtmeyen Arap Grnt Vakf (AIF), bavurusunu yapt ve sonu iin en iyisini umdu. Kazananlar aklandnda, koruma projeleri seilen Londra - Courtauld, St Petersburg - Hermitage ve Madrid - Rena Sofia gibi sekin kurumlar arasnda, bu gen vakfn ad da yer alyordu. Vakfn yneticisi Zeina Arida seilmi olmalarnn kendileri iin srpriz olduunu ifade ederken, Biz kukusuz yabancydk deyip, ekliyordu: Listeye bakp nemli
72

mzelerin Picassolarn korumak iin hibe aldklarn grdmzde, onlarn arasnda yer aldmz iin kendimizi olduka ansl hissettik AIF, Orta Doudan hibe alan tek kurulu olmann yan sra, fotoraflar korumak iin fon arayan yegne organizasyon. Vakfn balca faaliyetleri arasnda Orta Dou, Kuzey Afrika ve Arap Diasporasnn fotorafik mirasn toplamak, korumak, canlandrmak ve deerini arttrmak bulunuyor. 1997 ylnda Orta Doudaki fotoraf arivi yoksunluuna ve hlihazrda bulunanlarn da hzla yokoluuna kar koymak adna Arida ve Lbnanl sanatlar Fouad Elkoury ve Akram Zaatari tarafndan kuruldu. Aridaya gre, blgenin istikrarszl ve uzun gebelik gemii gibi tarihi etkenler, nemli fotografik koleksiyonlarn yoksunluuna sebep olmakta. Arida, Arap Dnyasnda dier blgelerde olduu gibi bir arivleme kltr maalesef yok. Gnmzde, arivlerin neminin farkndal, AIFnin kurulduu zamankinden daha da fazla deer tayor, derken Vakf kurduumuzda, Arap Dnyasnda fotorafn geliimini inceleyen hibir aratrma yoktu. Bu Arap sanatlarn kar koyamayaca grsel kltrn nemli bir yn oldu. diyerek ekledi. Sanat Walid Raad ve Lara Baladinin de yesi olduklar vakfn, 19. y.y.n ortalarndan gnmze kadar, amatr ve profesyonellerin ilerini kapsayan ve 300,000 fotoraftan oluan byk bir arivi bulunuyor. Ariv, aile albmlerinden endstri fotoraflarna, pasaport fotoraflarndan still life ve nlere kadar birok tr ve sluptaki fotoraflar ieriyor. Koruma faaliyetinin bir paras olarak AIF, koleksiyonunda bulunan 50,000 fotoraf saysallatrd. Edinilen fon, Hashem el Madani ve Latif el Ani adl iki Arap fotorafnn koleksiyonlarnn saysallatrlmasnda kullanld. Gney Lbnandaki SaidaVilayeti

73

yerlisi olan El Madanini koleksiyonu, ehirdeki yaamn 50 yllk gemiine k tutuyor. Koleksiyon, ok nadir bulunan btn bir ariv olmasndan tr ok nemli. El Madaninin grntleri tanmlamas iin kendisiyle srekli iletiim halinde olduk diyor Arida. El Ani ise Irak Petrol irketinin eski fotorafs 1940lardan 60lara kadar bu irkette alm. Fotoraflar Badatn modernizasyonunu gsteriyor. Bank of America Merrill Lynch, Kresel Sanatlar ve Kltr Merkezi Yneticisi Rena, Programn al ylnda, Avrupa, Orta Dou ve Afrikadan yaplan bavurular kabul ettik. Arap Grnt Vakf (AIF) Koleksiyonunun kltrel ve tarihi neminden gerekten de etkilendik. Bizim iin en ilgi ekici olan etken, vakfn arivini dnyada bulunan dier mzelerle paylamadaki rol oldu. Bu bizimde inancmz olan, muazzam kltrel anlaylarn, deiik kltrler arasndaki diyalogun olumasn salamas ve artan frsatlarnda tevikiyle topluluk ruhunun beslemesi, inancyla uyutu. dedi. Bank of America Merrill Lynch, bireysel hibeleri aklamay reddetti.

74

75

SANAL FOTORAFILIK
4 Kasm, 2011

Kerem Ozan
Sims oyununu duymayan yoktur sanrm. Hi oynamayanlar iin ksaca deinmek gerekirse, Sims bir yaam simlasyonu (bana soracak olacak olursanz gen kzlar iin evcilik oyunu). Karakter zelliklerinden tm fiziksel kk detaylarna kasabalarda aileler kadar kurup, zelletirebildiiniz Simler ile oyun. Sims 3teki ressamlk, heykeltralk ve hayalet avcl (?!) gibi mesleklerden bir dieri de fotoraflk. Amacnz figrler, l doa vs. ekerek fotoraf yeteneinizi ilerletmek. Seviyeniz ilerledike panoramik fotoraflar ve bugn her yerde karmza kan otomatikletirilmi fotoraf filtreleri gibi eyleri kullanabiliyorsunuz.

binlerce aktiviteye katlp, yaayp lebildiiniz olduka tartlm bir

Sims 3 ile elde ettiim bir sahne. (Mekn ve figrleri oyunun bildik enstrmanlaryla yaptm. Figrlere doal bir an grnts verebilmek iin eitli ynlendirmelerde bulundum.)

76

Simsin ierisinden srd

fotoraf ve video yakalama giriimlerimin Germenin blogundaki Arredamento

srada Murat

Mimarlk dergisinde yaynlanan Fotoraf belki de en anlaml klan

eylem: Sokak fotorafl isimli yazya denk geldim. Germen yazda tarihsel rneklerle sokak fotoraflnn nasl bir evrim geirdiinden sz ediyor ve son dnemde internet zerinde olduka popler hale gelmi Google

Street View fotoraflna birok

ynyle deiniyor.

Jon Rafman, http://9-eyes.com/

77

78

Michael Wolf, Paris Street View

Anonim

grntlerle

retilmi

bir

baka

yntem

ise Google

Earth yazlmn kullanarak, uydu grntlerini sunmak. ncilden

sahneleri uygu grntleri zerinde betimleyen James Dive buna rnek olarak verilebilir.

James Dive, Adam and Eve, 2007

79

Fotorafn tarihine bakldnda da bu almalarda olduu gibi an yakalamak ile kurgusal olan ayrmann aslnda sanld kadar kolay olmad grlr. Fakat geen yzyln sonlarnda dijital maniplasyonun devreye girmesinin fotorafn belirtisellie ya da baka bir tabirle nesneden yansyan n belirli bir zaman mekn diliminde madde zerinde brakm olduu ize dayal varolusal kkenini deitirdii aktr. Fotoraf ekmek yerine fotoraf yapmann konuulduu (Ahu Antmen), her eyin dijital olarak annda kurgulanabilir olduu bir ada yayoruz. Buna karn o an yakalamak, Google sokak grntlerinde olduu gibi farkl boyutlarla tekrar karmza kabiliyor. Fakat bu an, artk nesnel olduu varsaylan bir gereklik yerine, bizim tarafmzdan var edilmi yaplar imliyor. Nesnelerin fotoraf deil, nesnelerin grntlerinin fotoraf (buluntu imgeler kullanarak ya da kendine mal etme gibi yntemlerle [rn. sinemada izlediiniz bir filmin o srada fotorafn ekmek]) sz konusu olabiliyor. Bilgisayar retimi grntlerin kullanm ise bir fotorafnn

fotoraf olarak kabul etmesini zorlayabilecek alanlar yaratyor. Bugn gelimi 3D programlarnn ve fotoraf makinasnn zelliklerini tamamen simle edebilmesi ortaya ok sayda fotorafms ey kartyor. Yazda u an bizi ilgilendiren bilgisayar oyunlarnda ise durum biraz daha farkl. Oyunlarn grnty gerek zamanl ileme zorunluluu pikselli, kartonumsu bir estetik yaratyor. (Bugn analog fotoraflar simle etmeye alan dijital fotoraflarn durumuna bakarak gnn birinde bu karton estetiinin nostaljik bir hale geleceine ve gelecein imajlarnn bugnkleri taklit etmek uruna bilinli bir kartonumsu hal alacan da tahayyl etmek g deil). Donanmn eksikliinden kaynaklanan bu karton dnyalar Google

Street Viewn zerine bindirilen boyutlu

80

yaplarda da grmek mmkn. nemli bir teknik detay ise

atlamamak gerekiyor. Bu boyutlu dnyalarda dikdrtgen prizma gibi basit geometrik biimlerin zerine yanstlan dokular da aslnda birer fotoraf. Tpk antik tiyatro dekorlarnda olduu gibi ileri bo, dlar resimlerle kaplanm yaplar (Google sokak grntlerinin boyutlu olmayanlarnda dahi [yukardaki rnekler gibi] panaromik grnty elde etmek amacyla fotoraflar kresel bir geometrinin zerine giydiriliyor). Dolasyla bir oyunun ya da herhangi bir boyutlu grselletirmenin iinde gezdiimizde, eitli meknlardan toplanm fotoraflarn iinde gezmi oluyoruz. Sanal fotoraflk derken kasttediimiz ite bu. Fotoraf koljlarndan bir mekan grselletirmesinin iinde tekrar fotoraf ekmek. Bir zamanlar resim sanatnn geirdii evrim gibi, sonunda fotoraf kendi kendisinin nesnesi haline geliyor. Karlkl iki ayna gibi sonsuza kadar klerek fraktallaan bu durumun iinden fotorafn sonunu ilan ederek kanlar olaca kesin. Dier nemli bir unsur ise Simste de olduu gibi bir ok oyunun fotoraf ekmeyi dorudan bir metafor olarak kullanmas. Lev Manovichin deindii bu durum kukusuz dijital ortamn en nemli zelliklerinden bir tanesi: Dijital ortam srekli eski medya biimlerini (pencere, fotoraf, sinema vs.) metafor olarak kullanr ve bunlardan yeni biimler retir. Bu anlamda simlasyon oyunlarnn arlkl olarak dier grnt retme tekniklerini taklit ettiini gryoruz. Bunlarn iinde ise sinema ba ekiyor. Fakat taklit edilen sinema ounlukla, salt elence amal retilmi, kimi zaman elencenin de politik maniplasyon ile yorulduu kitsch bir biim. Daha farkl grme biimleri barndran oyunlarn iinde fotoraf ekmek ise, kendine mal etme asndan eitli sorunlar dourabilecek noktada

81

bulunuyor. nk bu oyunlarn spesifik grsel dili, oyunun

fotorafn ekme esprisinin tesine geebilecek noktada duruyor. Dolasyla oyun iinde fotoraf ekmek isteyen fotorafya tek bir ans kalyor. Grntnn grnts olma fikrini vurgulamak adna nesnel olduu varsaylan dnyay gereki biimde simle eden oyunlarn iinde fotoraf ekmek. kullanm Yani Kartezyen estetiin eitli oyunlar Bu noktadan bakldnda sz konusu retim tekniinin fotogereki ressamlarn olduu yntemle benzerlikler gsterdii de grlebilir. Buradaki temel sorun ise, oyunda fotoraflanan sahnenin, oyunun taklit ettii evrenin ikincil bir simlasyonu olmas esprisinin dnda neler barndrddr. (Simlakrn varolduu o gzel gnler sona erdi. Jean Baudrillard). Bilgisayar oyunlarndan grntler yakalamay sanatsal bir yntem olarak kullanan ve kendini fotoraf olarak tanmlayan Robert Overwegin almalar bu soruya bir yant olabilir. Overwegin fotoraflar oyunlarn limitlerine odaklanyor ve arlkla grselletirme ya da fizik motoru hatalarndan kaynaklanan anlarn fotorafn ekiyor. almalar simlasyon ekolnn kanlmaz bir paras olmasna karn fotorafa dair farkl sorular sormamza neden oluyor.

82

Robert Overweg, The facade 2, 2010, Left 4 dead 2

83

Robert Overweg, Minding my own business, Grand theft auto 4

Overwegin ilerindeki nemli nokta dijital maniplasyon ve boyutlu grnt retme teknikleriyle ulatmz fotoraf yapma andan, bu retimlerden elde ettiimiz sanal mekanlarn ierisinde fotoraf ekme ana tekrar dndmzn sinyallerini vermesi. Overweg an fotoraflar ekiyor nk ayn oyunu oynayan herhangi birisinin bu grntleri yakalama ans teknik olasklar dhilinde olduka dk. Peki, fotoraflarn o an kliesine kar verdikleri onlarca abaya karn bu fotoraflarn o an fotoraf olup olmamalar neden bu kadar nemli? Bunun nedeni ann gerek kendi tanmnn gerekse fotorafn niteliksel ya da tzsel bir zellii olup olmamasnn bu ve benzeri iler ele alndnda yeniden bir sorun olabileceidir. phesiz her yeni biim eski olan anlamamza dair ipular tayor. (Dijital fotorafn analog olan temellendirmemizde salad katk olduka byktr. Hatta analog fotorafn kltrel anlamda farkl bir gstergeye dnmesinin tek nedeninin dijital fotoraf olduunu iddia edebiliriz). Oyun oynadnzda oyun srekli ekrandan akp geer ve grnty hafzaya kaydetmek iin pause butonuna basmanz gerekir. te bu buton burada deklanr grevi gryor. Kaydedilen ise o srada bilgisayarn arkaplannda almakta olan ilemlerin saysal temsilinin bir kopyas oluyor. Bu kaydn kendisine yoksa girdisine deil ontolojik adan bakldnda bunun Google Street Viewden hibir fark bulunmuyor. Fotoraf ise mekn algsal bir gereklik ile snrladmzda ben oradaydm diyebiliyor. Overwegin kendini fotoraf varsayabilmesinin altnda da bu postulat yatyor. Aksi halde internette srf yaparken grdmz herhangi bir web sayfasnn kaydn, ekranda rettiimiz bir takm grntleri ya da Super Mario Brosdan yakaladmz bir sahneyi de fotoraf olarak

84

Robert Overweg, The end of the virtual world 1, 2010, Left 4 dead 2

tanmlayabilirdik.

Bilgisayar

oyununun

bir

mekn

ve

zaman

yanlsamas sunmas ise, oyuncuya uzamda yanlsama olarak eyleme imkn veriyor. Fotoraf ise belirli bir anda bir nesneye ynelik bir eylem olduundan oyunda sanal fotoraf ekmek mmkn oluyor. Fakat bu yukarda da belirtiimiz gibi bu metaforik bir eylem. Fotoraf ekmek deil, fotoraf ekmenin temsili. (Second

Life ierisinde yaplan sanal performanslar da ayn balamda

dnmek mmkn). Overwegin ilerini benim iin fotoraf klansa gayet edebi bir neden. zellikle meknlar betimleyen almalar fotoraf fotoraf yapan nemli bir eye sahipler: Yokluk. Fotorafn bir eyleri gsterebilme kapasitesi olduu kadar gsterememek (gstermemek deil) gibi bir becerisi de olduunu dnyorum.

85

Tm bunlar dnrken John Bergerin u szlerini de akldan karmamak gerek:

Grsellikle ilgilenildiinde, ilginin grsellii bir ekilde ele almay salayan bir teknikle snrl olmas gerektii ynnde bir kabul var. Dolasyla grsellik zel ilgi alanlarna blnyor: resim, fotoraflk, gerek grntler, ryalar ve benzeri. Ve pozitivist bir kltrdeki btn temel sorularda olduu gibi, unutulan ey, bizatihi grnrln anlam ve grnrlk denen muamma oluyor. (Ron Burnettin alnts)
Kaynak: http://buradaki.wordpress.com/2011/11/04/sanal-fotografcilik/#comment-18

86

NE ZAMAN FOTORAF EKMEL?

Jack Bradley isimli fotoraf tarafndan ekilen bu fotorafta, Harold hayatnda ilk defa duyuyor. Onu tedavi eden doktor sol kulana bir iitme cihaz yerletiriyor ve ocua sesleniyor.

87

Jack Bradley

UANA KAANA FELTA I..K Eminim, Saysal Fotorafn evveliyatnda, sank sandalyesinde oturup af dilemesi gerekirken, yarg krssne konulanp, racon kesen bu kadar ok ve de gln 'fotoraf insan' bulunmuyordu. An iin anlalan da o ki, analog fotorafln simyagerlii antran teki-egosu, pt! diye kar boayan bu bekrlar rktp karyor, oyunun dnda brakyormu. Saysal fotoraf sayesinde iler kolaylanca da nfusu gnbegn artan garip bir kalabala dnm. Gnmzde Heyhat! Nasl olur da byleleri camiay doldurur? diye kendimize sorasya, bu kymeti kendinden menkuller varlklarn, -en baya ve en sradan olann ayakta kaldn ngren Darwinci teoriyle- hakl klyor. Sorsan... Hatta sormasan da kendilerince formlize ettikleri yntemlerle, fotoraf eletirisinin nasl? ve kim? tarafndan yaplmas gerektiini mutuluyorlar. yi fotoraf sergisi nasl olur?un artnamesini ilan ediyorlar. Geen gn, Halki'de kulak misafiri olduum monologdan hallice bir diologumsu da, bu duruma ho bir emsal tekil ediyordu: (Dnn ki 40'na merdiven dayam, stne futbol formasn ekmi, boynuna afili DSLR makinesini asm bir erkek yanndaki 20'lerin 2. yarsna girmi olan dii ahsa aynen yle buyuruyordu.) - Ben artk fotoraf sergisi gezerken pek zaman harcamyorum. Bir sergiyi gezmem 5 dakika ya sryor ya srmyor.

88

(Naizane bendeniz, o noktada yle dnyorum. Herhalde adam sergilerin seviyesizliinden dem vurup, bu durumu menfi manada eletirecek. Houma da gidiyor. Darda bir yerlerde, birileri militan iyimserlikten arnm, gidiata yorum getiriyor diye mitleniyorum.) - nan imdi seninle birlikte belirli bir konu da karar klsak, sende ksan bu dorultuda ekimler yapsan. Sonra da birlikte oturup fotoraflarn ayklasak, ortaya kan sekiyle hemen bir sergi aabilirsin. (Vay! dedim. Ne konumann ahit olduum evresindeki ilk cmleyle ikincisi arasnda bir iliki kurabildim. Ne de bu ahsiyetin Merlinvari kerametini zebildim.) gl. dal. diken - Hangi ahsiyet ateten gmlei giymeksizin onun harndan, cefasndan bahsederse; bilinmeli ki o yalanc bir arlatandr. O, gmlek bir yana ateten b*klu tuman dahi giyemez. Mirat Banal-otomatik ilerlemecilere ya da bir baka deyile ensesini karartanlara gre, gelecek imdiden bellidir, srarla da iyi olacaktr. Bundan kelli, mevcut koullara kafa yormaya, darlanmaya demez. Birok eye mutlak ve de nihai sonu, zaten her birimizi mutlu edecek kati bir final iken, aksi muhabbetlere lzum yoktur. Bu zaman kaybnn aasdr. Oysa Ernst Bloch'a gre Gelecek ksmet olarak gelmez insana, insan gelecee gelir, kendinle olanla girer onun iine... Bende bu dncenin altna imzam atarm.
89

nsanolunun kendinde olan ise, cesaret, kararllk ve onlarn olmazsa olmaz gereksinimi salt gzlemci olmayan bilgidir... nk yine ayn dnrn szleriyle salt gzlemci olan bilgi zorunlu olarak olup bitmi ve bylece de gemi olanla ilgilidir, hlihazrda olan karsnda aresiz, gelecek karsnda krdr. Asl bilgiyse srele birlikte yryen, orada ilemekte olan yi'ye yani srete insana layk olana aktif-tarafl olarak bal bir tarzdr... Bloch'un tanmlaryla, banal-otomatik iyimserlik, onun aksi kutbu olan mutlaklam karamsarlktan daha az zehirleyici deildir... nk ilki mahcup gericilie, ona gz krpan katlanma ve pasifliin emeline hizmet ediyorsa, ikincisi de aka, adyla sanyla ortaya kan utanmaz gericilie hizmet eder... Tm bu tespitlerin ve camiann iinde bulunduu koullar beni dncelere gark ettiriyor. yle bir gemie dnp anlar tazelediimde, bir takm komik fikir ve temennilerden oluan hatralar gzmde canlanyor. Neymi, adam Laleli'de bir azizeymi. Muhasebe mezunuymu. Fakat fotorafa delice gnl vermi. Hakszlk edilmesinmi. O adam u anda bir gzel sanatlar fakltesinin fotoraf blmnde, Yrd. Do. olarak grev yapyor. Geri DS'yi aana kadar ifrit olmutu. Doentlik snavnda, komisyondan klleten ret alp tarihe gemiti (5-0). Bu hezimete yenik dmeyip, g ihtiras yznden bir yol bulup, ans da yaver gidince grev yapt okulda, Dekan yardmcs olmu. Bravosimmo!
90

Bu srece ahit olup ta bana, Abi, sende srekli bu adamlara takyorsun, enerjini boa harcyorsun, Yazdklarn okuyanlar kuyruk acs m var diyecekler diyen arkadalara nanik olsun. Bu tip sylevler veren sebzeler, trevi ahsiyetlere, titr uruna koton valyelii' yapyorlar. Zor i Allah kolaylk versin. Tabi ki takarm ben takmasam, sen takmasam. Nasl kar bu karanlklar aydnla... Popler kltrn bir paras olup, trl iler yapan (i adam, talk-showcu, oyuncu, trkc, manken vb.) insanlarn fotoraf araclyla gndeme gelmeleri fotorafl beslermi. Babay besledi! Uyank birka fotoraf, bu kimselerle kurduu ilikilerle kendilerine kiisel menfaat kanallar oluturdular. Poplerler ise, memleket fotorafln smrp, kendilerini bir kez de fotoraf vesilesiyle gndeme tayp, alnmzdan pp gittiler. Bu da bizim insan sevgimizi pekitirdi. Hah! te ben buna glerim. Hi unutmuyorum... Gnlerden bir gn ki, bu tam da gzide bir niversitemizin fotoraf blmnde diploma projelerinin deerlendirildii gn oluyor. Akademiye gittik, maksadmz bizler iin olduka kymetli bir hocamz ziyaret etmek; bir proje hakknda fikrini almak ve bu konuda ibirlii teklif etmekti. ok ksa sreliine bir araya gelebilme frsat bulduk. Biz bu kstl srede merammzdan bahsettik. Olay ana ekseninden sapt. Sevgili hocamzn baka amalar vard. O ticari bir fotoraf kurumunu kendine mesken edinecek, galerisini 2 senede Avrupa apnda bir mekn haline getirecekti. Bu durumda benim ilk tepkimem olduka komik ve de kfrl oldu. Verdiim tepkiye karlk hocamz O yle bu byle diye iyiden iyiye iimize kapanyoruz. Etkimizi yitiriyoruz minvalinde bir eyler geveledi. Ya bana bir haller olmutu. Ya da riyakr bir lavuktum. Hafzam tazeleyerek, hatrlamaya altm. Biz hi gerek manada bir ibirlii yapm mydk? O mobilya! tasarlarken, ltfedip gelebildii derslerde gzmzn iindeki n yoksunluundan bahsederken, bir takm kiisel ego tatmin gruplar oluturup, lav ederken, ne vakit fotorafa zaman ayrabiliyordu?

91

ok uzatmadan kendisi bahsettii meknda herhangi bir mikrodevrim dahi yapamad gibi, ayn yerin kartt, albmler zincirine kendisininkini ekliyor. Periyodik yaynda rumuz kullanarak, bir takm makaleler yazyor. Onunkisi de tipik kiisel karlara odakl, banal-otomatik iyimserlikti. Sonucu tahmin ettiim gibi demeyeceim. Bu sonucunu bildiim bir eydi. Olumsuz sonuland. Bunlar gibi daha birok rnekleme de yapmak mmkn. Gnmzdeki asli manzaraya bakldnda ise; zel niversiteler atklar fotoraf blmlerini birer birer kapatyorlar. (Bu blmlerden birisinin porno skandal ad verilen hadisenin ardndan kaderine terk edilii iler acs bir ykdr.) Bilemedin niversiteler bu blmlere yaptklar yatrmlar azaltyorlar. Bunun sonucunda fotoraf blmleri, ocuklarnn bir baltaya sap olamayacan anlayan ebeveynlerin veletlerini gnderdikleri birer ortam halini alyor. Devlet niversiteleri arasnda hepi topu 3 tanesi renci adaylarnn gzdeleri, onlarda olup bitenlerse ayr bir gndem konusu... Ticari fotoraf kurumlar olup bitenin farknda olarak, bir takm fotoraf akademisi oluumlarn hayata geiriyorlar. Verdikleri mesaj dillendirmeseler de, aslnda iaret ettikleri ok ak: Ne gerei var, akademilerin zel yetenek snavlarna girmeye yahut ta zel niversitelerin yksek meblal harlarn demeye... Gelin canlar bir olalm. ok czi duygusal katklar salayn, bizde sizi kanatlandrp uuralm. Nihayetinde tm bu olanlar banal-otomatik iyimserlik sonucunda ortaya kan sonular oldu. Gya her yol olumlu bir sona kacakt
92

Bundan tr camiann ileri gelenleri bir vesileyle ortamda ke ta haline gelen zibidileri dlamal, dinolarn ehemmiyeti lzumundan fazla olmamal, gven beslediimiz kimseler, tr-vr yaplarla ibirliinden kanmal, menfaatleri dorultusunda hareket ederek yllar boyunca ince eleyip sk dokuyarak oluturduklar fotoraf anlaylarn satlk hale getirmemeliler. Kimi validemle bu nevi yazdklarm paylatmda, slubumu eletiriyor. Yumuatmam istiyor. Onu krmayp, zmemek iin polemie girmiyorum. Fakat u terbiyev yazma ya da konuma dedikleri eye gelince bu, hayrsever grnml entel ahlkszlarn, dndkleri iin sulu iln edilmilerin silah olan hakl nefreti ve fkeyi etkisiz klmak iin kullandklar sama ve riyakr bir yntemdir. Zaman gelmi bir dnceden daha gl bir ey yoktur. Dncenizin yeri ve zaman olduunu dnyorsanz terbiyevi olmay bo verin. Bazen sadece kereviz, terbiyeli daha gzeldir
Deliler tanrnn esas evlatlardr.

Not: Uana Kaana Feliita, Fotoritim Mart saysyla e zamanl olarak yaynlanmaktadr.

93

94

RESSAMIN YARATTII FARK

eviri: Murat Ergin

Edward Hopper (1882-1967) Sabah Gnei, 1952 Canvas zerine Yalboya, Columbus Museum of Art, Ohio

Sanrm ben insan deilim, insanlarn poz verirken resmini yapmak istemedim. Sadece gne nn eve dolan tarafn yapmak istedim Edward Hopper Edward Hoppern resminden etkilenen saysz fotorafnn sadece birka tanesinin onun ekim gcnden tamamyla kaabilmesi merak konusudur. 2009 ylnda kan Edward Hopper & Company: Hopper's Influence on Photography adl kitap; Robert Adams, Diane Arbus, Harry 95 Callahan, William Eggleston, Walker Evans, Robert Frank, Lee Friedlander

ve Stephen Shore gibi usta fotoraflar ile Edward Hopper resmine odakl okumalar ieriyor. Kitabn editr Jeffrey Fraenkel ve fotoraf Robert Adamsn kitapta yer alan sekiz fotoraf ve Hopper iin unlar sylyor. Hopper ile benzelikleri olsa da kitapta yer alan sekiz fotorafnn hibiri Hoppern taklitisi deildir ki, byleleri vardr. Hopper imajlar gr olarak kullanrken, bunlar kendi sezgileri iinde seslendiriyordu. Bu kitap iin seilen fotoraflar Hopper gibi, kiisel isteklerinden kaynakl olarak fotoraflarn pazara sunmadlar. Hepsi dnyay olduu gibi kabul eden doru fotoraf gelenei iin altlar ve hala almaktalar. Bu seimde niyet, Hoppern izimleri, resimleri ile fotoraflar basite eletirmek deil, onun fotoraf dilinde bulduu yolu kapsayan vizyonu, Hoppern grlerini tantmak ve korumaktr. Robert Adamsn kelimeleri, bu etkileri yarglamaktan ok izlemek iindir. Hoppern yaptlar her on ylda daha ak hale gelen, yirminci yzyln Amerikan Fotoraflnn byk blm ile ilintilidir. Hoppern sujelerinin nemi, onlarn fotoraftaki yeni rnekleri tanmlayan en nemli zelliidir. Yazar Bob Dyer, Hoppern psikolojik ilgileri, manzara resimlerinin derinlii, iletiim yetenei, renginin gc ve duyarll onu, hibir fotoraf ekmedii halde yirminci yzyln en etkili fotorafs kabul edilen Hopper incelemeye ynlendirdi. Resimleri srekli bir rahatlamayd ama hibiri beni srekli eve gtrmedi. Daha sonraki zamanlarda n keskinliini fark etmemi salad ve hala devam eden baz eyleri vermeye balad. Seneler sonra, Hoppern eserlerinin dier yarsnn daha krsal olduun fark ettim. Bu bir kolej rencisi iin dayanlmazd. Ka kii bu kadar kinayeli bir tavr kullanmaya ihtiya duymutur. Cope Caddesini konu alan Hopper 96

tablolarnda doal olan gzel yerleri sevgi ile gsterdi. Baz yerlerde ise kinayeyi, duygusall hissettirmeden vurgulad. Hepsinin iinde bir yrek vard ve bundan utan duymuyordu. Hoppern resimleri benim iin hala retici, memnunluk verici ve yan zamanda yenidirler. rnein genliimin uzaklaan anlarnda, genliimde sohbet ederken Eer bir tiyatro ya da sinemann kesinde, tecrbe ve rya arasndaki bireysel ayrm olan terifatnn tablosunu hatrlarsam daha iyi hissediyorum. Kendi geleceime baktmda ise, Hoppern Bo Odadaki Gne kopyas iin kran duyuyorum. Robert Adams Hoppern resmi ile kurduu etkileimi yle anlatyor. On yama kadar Manhattann yannda, New Jerseyde ailemle yaadm, yetikin yaamm Bat Amerikada geirmekten holansam da, 1947 ylnda New Jerseyi, Winsconsin iin terk ettiimde, ev zlemi iindeydim. Ailemin ilgisinden baka hatrladm tek hafifletici keif, sahnelerini tandm fakat daha nce hi duymadm bir kiinin dergilerde tesadfen bulduum resimleriydi. Bu bir apartman dairesinde ben ve kz kardeim iin endie duyan bir kadna ok benzeyen, gneli bir krfeze bakan bir camda oturan kadnn tablosu ve Edward Hopperd. Buna benzer dier grntler Hoboken Treninden hatrladm manzaralardr. Dier bir resim bir lokantann ikinci katn ieren bir resimdir. Annemle sk sk New Yorkta yemek yediimiz yer gibidir. Birok Amerikan sanatsndan te-grnebilen ok daha kapsaml bir dnyay bizim grdmz pencereden daha ikna edici gren bir etkisi 97

vardr. zlenen fotoraflardan her biri temiz grme yetenei, n anlam ve sessizlik onun potansiyel mirasnn kantlardr. *18 Jun 2009 Edward Hopper: The Difference A Painter Makes. The new issue of Aperture magazine has a great feature about Edward Hopper and modern photography Notes by Jeffrey Fraenkel and Robert Adams

98

AL BEBEK AL SANA AYNA!

Sanatta yaanmaz, kader de ne yazarsa alna! Ve ben seni alnndan per giderim.
Geliimimiz iin bir aynaya ihtiyacmz vardr." Arthur Schopenhauer 99

"Bu metin, 28 Nisan - 1 Mays tarihleri arasnda gerekletirilen Yakn Dou niversitesi 7. Uluslararas Fotoraf Gnlerinde bildiri olarak sunulmutur."

Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Fotoraf Blm retim yesi Doent Ergn Turan DJTAL TEKNOLOJNN GLGESNDE FOTORAF ETM
2005-2006 yl, Marmara niversitesi Fotoraf Blmnde srdrlen eitim asndan bir milat olarak kabul edilebilir. O yl, 2. snf rencilerinin nemli bir ksm dijital makine almt ve bu durum blmmz asndan bir ilki oluturuyordu. Henz almam olanlarn bir ksmnn nedeni ise tamamen ekonomikti. Baz renciler ise dijital teknolojiye kar mesafeli bir yaklam iindeydiler. Hem dijital makine almaya hem de dijital makinenin eitim srecinde yaygn olarak kullanlmasna tepki gsteriyorlard. O yla kadar kurumumuzda verilen btn eitim analog teknoloji zerinden yrtlyordu. renciler, birinci snftayken okulun karanlk odasn kullanyor, ikinci snfn bandan itibaren ise basklarn evlerinde kurduklar karanlk odalarda yapyorlard. Hem daha ekonomik olmas nedeniyle hem de rencinin becerisini ne kartmas nedeniyle birok dersin uygulamas siyah-beyaz bask eklinde teslim ediliyor, mezuniyet projelerinin nemli bir ksm da, proje sahibi olan rencinin kendisi tarafndan baslyordu. Dijital makinelerin devreye girmesiyle beraber bask hzla terk edildi. renciler karanlk odalarn dattlar, agrandizrlerini sattlar. Yeni teknoloji baskya gereksinim duymuyordu. Bu nedenle ekilen fotoraflar hocalara bask olarak deil, projeksiyonla gsterilmeye baland. Analog makine kullanan renciler bir sre bask yapp gstermeye devam ettiler. Daha sonra negatiflerini taramaya baladlar ve bylelikle onlarda projeksiyon kervanna katldlar. Ksa bir zaman sonra da, birok rencinin diz st bilgisayarlarla okula gelmeye baladklarna tank olduk. Derse yetiemeyenler ya da girmeyecek olanlar ilerini bu bilgisayarlardan gstermeye alyordu. Elbette ki kapy aan hocalarn kendileriydi. Tpk pek ok konuda olduu gibi bu konuda da herhangi bir beyin frtnas

100

yaplmam, konu eitsel adan ele alnp deerlendirilmemiti. Teknolojinin dmen suyunda yola devam edildi. Teknoloji tanrs szn sylemi, var m dijital makine gibisi demiti. Kap bir kez almt artk. Ksa zamanda okuldaki btn renciler, dnemin 6 ya da 8 milyon pikselli makinelerden satn aldlar. Bugn Trkiye'deki niversitelerin fotoraf eitimi verilen btn blmlerinde, dijital teknoloji eitimin ana damar olmu, niversiteler arasnda ksmi farkllklar grlse de artk analog teknolojinin eitim programndaki yeri tantm dzeyine indirgenmi, karanlk odalar kapatlm ya da snrl hizmet verecek hale getirilmitir. Amatr fotoraf dnyasnda ise sz konusu bu dnm, niversitelere kyasla ok daha hzl bir biimde gerekleti. Neredeyse istisnasz olarak herkes ellerindeki analog ekipmanlar satp dijital bir makine satn aldlar. Teknolojinin getirdii hz ve kolaylk o kadar etkili olmutu ki, hlihazrda ellerinde bulunan mkemmel kalitedeki makine ve objektiflerin yerine, 18-55mm objektifiyle beraber paket olarak satlan 6 ya da 8 milyon piksellik makinelere hcum edildi. Sanki herkes bylenmi gibiydi. Dn 1000-1500 dolar harcamay gze alarak satn aldklar objektifleri bir kenara brakp, hemen btn retici firmalarn standart objektifi haline gelen 18-55mm objektiflerle fotoraf ekmeye kld. Bugn herhangi bir maazaya girip objektif satn almaya kalktnzda, maazann tezghtarnn sz konusu bu objektifler iin rahatlkla kt sfatn kullandna tank olursunuz. Peki, neden fotoraf dnyas bu kadar kalitesiz objektiflere tamah etti. Ya da altar ay arayla 2 milyon piksellik artlar kaydeden makinelerin peinden koturmak durumunda kald. Grlmektedir ki, niversitelerde dhil olmak zere fotoraf dnyasnda yaanan bu hzl dnm, dijital teknolojinin sadece fotografik kayt teknolojisinde bir yenilik olarak alglanmasnn bir sonucudur. Peki gerek tam olarak bununla m snrldr? Yani dijital makineler sadece kayt teknolojisindeki bir yenilikten mi ibarettir? Deien sadece duyarkatn yaps mdr? Eer yleyse bunda ne gibi bir sorun olabilir ki. Dn grnt oluturma ilemi fiziksel ve kimyasal bir sre yoluyla gerekletirilirken, bugn ayn ilem fiziksel ve saysal yolla gerekletirilmektedir. Ayrca yaplan bu ilemin dnk teknolojiye kyasla hzl, kolay, ekonomik ve evre dostu olmas da cabas. Dikkat edilecek olursa dijital teknoloji

101

hayranlarnn ne srd btn bu vb. argmanlar konuyu sadece tekniin dar erevesiyle snrlandrmaktadr. Ne yazk ki, sz konusu gelimelere bandan itibaren belli bir mesafeyle yaklaanlarn bile yaptklar aklamalar bu yeni teknolojiyi, fotografik kayt teknolojisindeki herhangi bir yenilik olarak snrlandrmakla kalmtr. rnein, Prof. Sabit Kalfagil, Fotoraf dergisinin Aralk 2007de yaynlanan 76. saysnda yer alan Dijitale getiniz mi? balkl yazsnda dorudan fotoraf sz konusu olduunda dijital teknolojiyi sadece yeni bir kayt arac olarak deerlendirmekte, maniplasyon sz konusu olduunda ise, geleneksel slak yntemlerle yaplm olanlar ile dijitaller arasnda bir fark olmadn, her ikisinin de anlatm dilinin fotoraftan ok resim diliyle iliki kurduunu, bu nedenle fotografik illstrasyon olarak tanmlanmasnn daha uygun olacan sylemektedir. Kalfagile gre, resimsel bir ifade arac olarak kullanlmak istendiinde dijital teknolojinin, geleneksel yntemlerle kyaslandnda hz, kolaylk ve mkemmellik dnda hibir fark yoktur. Prof. Sabit Kalfagil'in yukarda ifade edilen saptamalarnn tmne katlmakla beraber, dijital teknoloji sz konusu olduunda konunun bir baka boyutunun ok daha nemli olduu kansndaym. Bilindii gibi, analog fotoraf gereklikle nedenli bir ilikiye sahiptir. En basit ifadeyle nesneden yansyan n duyarkat zerinde brakt izdir. Nesnesiyle kurduu bu nedenli-fiziksel- ilikiden dolaydr ki, kefini takip eden ilk yllarda gerekliin mekanik yolla bir yeniden sunumu olarak da tanmlanmtr. Analog yntemle retilmi fotografik illstrasyonlar da (kompozit basklar, foto kolaj ve foto montajlar) nesnesiyle fiziksel bir ba ierisinde bulunan fotografik grntlerden retilmitir. Geri analog teknolojiyle alan kimi karanlk oda virtzlerinin bask esnasnda nesneden bamsz grnt retme ynnde almalar yapm olsalar da, bunlar son derece snrl giriimlerdir. Dijital fotorafta ise herhangi bir eyin fotografik grnt olarak sunulmas iin, o eyin objektifin nnde yer almas gerekmez. Dolaysyla dijital grnt o eyin varlnn kesin ispat anlamna gelmez. Bu nedenle analog teknolojinin doas gerei gereklikle kurduu nedenli fiziksel iliki, dijital teknoloji sz konusu olduunda hibir anlam ifade etmez. yleyse asl soru u olmaldr. Dijital teknoloji, grnt ile gereklik arasnda ne tr bir ilikiyi ngrmektedir?

102

Bu yeni iliki biimi, gerek gereklikle olan bamz gerekse grme biimlerimiz asndan hangi olas deiimlere gebedir? Sadece kayt teknolojisindeki bir yenilik olarak ele alnm olsa bile bu yeni grme biimi, zellikle niversitelerin temel konusu olan grme eitimi asndan ne gibi avantaj ve dezavantajlar yaratabilir? Grlmektedir ki, sorun sadece teknik dzlemde ele alnamayacak kadar kapsamldr. Yoksa dileyen herkesin istedii kayt teknolojisini kullanmasnn nnde hibir engel yoktur. Dijital makinelerin piyasaya kmasyla beraber eitim dnyasnda da iki farkl gr kar karya geldi. Birinci yaklam, ekilen grntnn annda izlenebilmesinin renim srecine olumlu katkda bulunaca ynndeydi. kinci yaklam ise, saysal teknolojinin sunduu eitsel olanaklardan yararlanmay ama zellikle grme eitiminin n planda olduu 1. ve 2. snflarda analog teknolojinin temel alnmasna vurgu yapyordu. Bu konudaki benim grm, ikinci gruptakilerle rtmektedir. Fotoraf eitiminin temelleri analog teknoloji zerinden atlmaldr. Nedenine gelince; analog teknolojinin temel yaptann gizli grnt prensine dayanmasdr. Deklanre basld anda elde edilen ey, sadece gizli grntdr. Grlebilir hale gelmesi iin filmin banyo edilmesi ve fotoraf kdna baslmas gerekir. Yani deklanre baslan an ile sonu grntnn grlebildii an arasnda bir zaman aral vardr. te bu zamansal aralk, renim gren kii asndan teknik ve estetik birikimin altyapsn oluturur. Geen sre ne kadar ksa olursa olsun bu zamansal aralk fotorafnn imgelemini kkrtr. ekilen fotorafn nasl kacana ilikin bu beklenti, hem teknik hem de estetik anlamda fotorafnn kendisini yeniden retmesine ve yenilemesine zemin yaratr. Hatalarn sorgular, yeni olaslklarn hayalini kurar. Zamansal araln kkrtt bu olanaklar destekleyen dier bir faktr de film teknolojisinin yapsal olarak snrlayc etkisidir. ekilen her bir karenin parasal olarak bir maliyeti, emek ve zaman olarak bir bedeli vardr. Bu nedenledir ki, analog makine kullanan bir fotorafnn grnt karsndaki tavr ile dijital makine kullanan fotorafnn tavr arasnda kullandklar teknolojilerin doasndan kaynaklanan temel bir farkllk gze arpar. O da ekilen fotoraf saysdr.

103

Peki, neden? Yant olarak nemli faktrden sz edebiliriz. 1) Sfr maliyet: Dijital makine kullanan bir fotoraf asndan bakldnda, ekilen her fotoraf karesinin maliyeti teorik olarak sfrdr ve kabul edersiniz ki bu durum olduka kkrtcdr. Oysaki gerek tam olarak byle deildir. Gn gelir kullanlan hafza kartlarnn megabaytlar yetmez olur, yerine daha yksek kapasiteli olanlarn almak gerekir. Dier yandan biriken fotoraflarmz iin yeni depolara ihtiyacmz vardr, var olan bilgisayarlarmz bu ihtiyac artk karlayamamaktadr. Bu durumda gelien teknoloji imdadmza yetiir ve harici hard diskler evimizin raflarn ssler. Ayrca kullanlan makinelerin belli bir perde mr vardr ve dijital makine kullanan fotoraflar gerek bu nedenle, gerekse piyasaya yeni srlen teknolojilerin gerisinde kalmamak kaygsyla ortalama iki ylda bir makine yenilemektedir. ok sayda fotoraf ekme alkanl da tpk sigara imek gibi bir tr bamllktr. Bir kez almsanz baka areniz yoktur. Elbette bunun da bir maliyeti olacaktr. 2) Kaydedilen grntnn annda grlebilir olmas: Dijital teknoloji, analog teknolojiye zg olan fotorafn ekilme an ile izlenme an arasndaki zamansal aral ortadan kaldrm, fotoraf dnyas, sokak az ile sylersek annda grnt ile tanmtr. Yukarda da belirttiimiz gibi, analog teknolojinin doasndan kaynaklanan bu zamansal aralk, fotorafnn imgelemini, hayal gcn kkrtan en nemli faktrdr. Kaydedilen grntnn gerek teknik gerekse estetik adan nasl kacana ilikin gerilimli (ve bir o kadar da heyecanl) bekleyi, aslnda pek ok sorunun olduu kadar pek ok yeni tasarmn da kaynan oluturur. Deklanre basld anda meydana gelen gizli grnt, fotoraf ile konusu arasndaki canl bir ilikinin nedenidir. Bu adan bakldnda, ekilen her fotoraf karesi ile bir sonraki kare arasnda organik bir ba vardr. Analog teknoloji doas gerei biriktirir, gcn bellekten alr.

104

Gelin imdi, dijital makine kullanan fotorafnn ekim anndaki reflekslerini gzden geirelim. Fotorafnn deklanre bastktan sonra yapt ilk i makinenin arkasndaki LCD ekrana bakmaktr. ayet pozlandrma ya da kompozisyonla ilgili herhangi bir sknt yoksa dier kareye geilir. Bu refleksi besleyen ana damar grnrlk ilkesidir. Dikkat edilecek olursa, analog fotoraf grnmez olan bir ey zerinden hareketle konusu ile iliki kurarken, dijital fotoraf konusuyla olan ilikisini grnr bir ey zerinden kurmaktadr. Dolaysyla, analog fotoraf bellei esas alrken, dijital fotoraf unutmay esas alr. Gr ve unut. Evet, imdi yeni bir fotoraf karesi iin hazrsn. 3) Sonradan ayklama ilkesinin temel almas: Bilirsiniz, test usul yaplan snavlarda iki tip soru yntemi kullanlr. Birinci soru tipi oktan semelidir. ou rencinin tercih ettii yntemdir. Tercih edilme sebebi, bir yandan hatrlamaya olanak veren yaps, dier yandan bo atp dolu tutma olasln ieriyor olmasdr. Dier yntem ise, boluk doldurma ya da bir iki kelimelik ksa yantlara dayanan soru tipidir ki, sadece bilgiye dayal bir lme teknii olduu iin pek ok rencinin korkulu ryasdr. Bunlar niye mi anlattm? Kaba bir benzetme olsa da, dijital fotoraf makinesi kullanan fotorafnn ekim srecini oktan semeli snav sistemine, analog teknoloji kullanannkini ise daha ok dier snav sistemine yakn bulduumu sylemek iin. Yaps gerei film zerine kaydedilmi grnt kalcdr. Beenilmeyen kareleri atmak pek de yle kolay deildir. Ykanan film altar karelik eritler halinde kesilir ve saklanr. stenmeyen kareleri bu eritlerin iinden kesip atmak, duygusal nedenlerin yan sra bask esnasnda yarataca teknik zorluklar da hesaba katarsak pek de tercih edilen bir yntem deildir. Ayrca ok sayda olmadklar iin en azndan ok uzun yllar boyunca negatif ayklamak diye bir ey sz konusu deildir. Dier yandan negatiflerden alnan kontak basklar sayesinde, bu ard ardna ekilen fotoraflar izlenerek gerek ekim atmosferi, gerekse fotorafnn refleksleri hakknda olduka zengin deneyimler elde edilebilir.

105

Dijital olarak ekilen fotoraflar ise yaps gerei ayklama eylemini esas alr. Grnt, saysal bir ortama kaydedilmitir. Film gibi elle tutulur bir ey deildir. Bu nedenle beenilmeyen fotoraflar kolaylkla silinebilir. Makinenin mensnde bulunan delete tuu da zaten bu ilem iindir. Teknoloji, psikolojik olarak sizi buna hazrlar. Herhangi bir sululuk duymanz mmkn deildir. Ayrca birbirleriyle kk farkllklar oluturan bu kadar ok saydaki fotoraf depolamak da ciddi bir sorundur. Grld gibi sistem, ayklamak ve silmek zerine kurulmutur. yleyse ok sayda fotoraf ekmenin nnde ne gibi bir engel bulunabilir ki? Haydi, bas deklanre. Baktn beenmedin, silersin. Fotorafn ekildii anda grlebilir olmasnn renme srecini hzlandraca tezini savunanlar, ayn zamanda ok sayda fotoraf ekmenin de bu srece nemli bir katk salayacana inanrlar. Bu cephedeki yaygn inan, deneme yanlmann en iyi retmen olduudur. Ben bu gr fazlasyla pragmatik buluyorum. Elbette ki dijital makineler sayesinde sonu grntye hemen ulalabilmesi, profesyonel anlamda hizmet veren fotoraflar iin biilmi kaftandr. Bu sayede, ekim ncesinde k dengesini, poz hatalarn ve kompozisyona ilikin dzenlemeleri gzden geirmek iin kullanlan polaroid teknii hzla terkedilmitir. Belki, ileri seviyedeki amatrler iin de benzer bir kolaylktan sz etmek mmkn olabilir. Ama yaanan deneyimler gstermitir ki, her iki alanda ura veren fotoraflarn paylatklar ortak sknt, ok sayda fotoraf ekmenin yaratt mesleki deformasyondur. Artk btn fotoraflar, film kullanlan dnemle kyas edilemeyecek kadar ok sayda fotoraf ekmekte ve daha sonra bu fotoraflar arasndan seim yapmaya almaktadr. Ayrca ekilen btn fotoraflarn bilgisayar ortamnda (aydnlk oda) yeniden ileme tabi tutulmas, nceden ekim annda dzenlenmesi gereken pek ok ayrntnn (pozlandrma, kadraj, renk balans, kompozisyon eleri, perspektif vb.) kolaylkla ihmal edilmesini getirmitir. Fotoraf, grsel bir disiplindir. Duygu ve dnceler grsel bir anlatmla izleyiciye aktarlr. Bu nedenle fotoraf alannda verilecek eitimin temeli grmeye dayanr. Bu, belgesel fotoraflar iin olduu kadar kurgusal fotoraflar iin de geerli bir prensiptir. Grme eitimi, bir tr oktan seme eitimi olamaz. Fotoraf aday, karlat ya da

106

tasarmlad grsel elemanlar bir dil btnl ierisinde bir arada grebilmelidir. Bu bir tr nceden grme eitimidir. nceden grme, grsel elemanlarn bir duygu ve dncenin karl olarak tasarmlanabilmesi becerisidir. Bu beceri, estetik formasyonun yan sra teknik formasyonu da ngrr. Teknolojinin reticisi ya da pazarlayclar asndan bakldnda durumda bir gariplik olmad aktr. SLR tipi dijital makineler 2000'li yllarn banda tezghlarda boy gsterdiinde hibir retici firma, dijital alglayclar filmden daha kaliteli grnt retir eklinde bir reklam slogan kullanmadlar. Var olan teknoloji ile rekabeti kalite zerinden deil, annda grnt ve bunun yol at hz ve kolaylk vaadi zerinden yaptlar. Peki, profesyonel fotoraflar ve fotorafla olan ilikileri an fotoraflar dzeyinde olan kullanclar asndan bakldnda daha anlalabilir grlen bu vaatlerin, eitim kurumlaryla birlikte amatr fotoraflarn da iinde bulunduu cephede nasl bir karl olabilir? Fotorafn, dnyayla bir tr iletiim biimi ve sanatsal yaratclk alan olarak grldn varsaydmz bu cephede sz konusu kavramlarla ne tr bir iliki kurulabilir? Sanatsal yaratm kavram ile hz ve kolaylk kavramlar nasl olur da ayn kefede bir araya getirilebilir? Unutmamak gerekir ki, karlalan zorluklar da, bireysel geliimin ve yaratc dncenin itici glerindendir. Srf bu nedenle bile, herhangi bir teknolojinin sadece kolaylk ve hz zerinden yceltilmesini anlaml bulmuyorum. Dier yandan birinci snfn ilk dnemi boyunca verilen btn uygulamalarn sadece 50mm objektif kullanlarak yaplmas talebi de, ayn politikann devam olarak grlmelidir. Biliyorsunuz 50mm odak uzaklna sahip bir objektif, 35mm makine format iin normal objektif olarak anlr ve insan gzne e oranla grme olana vermesi nedeniyle grme eitiminin vazgeilmez bir elemandr. Bu nedenledir ki, eitsel adan bakldnda, tasarmlar gerei sradan grmenin tesine geen dar ve geni al optiklerin, ekerli optikler olarak anlmasnda hibir saknca yoktur. Tasarmlar gerei grmeyi deil armay kkrtrlar. Benzer bir yaklam deiken odakl objektifler iin de geerlidir. Bu tip objektifler, oklu grme asna sahip olan yaplar gerei, tembelletirir. Sabit odak uzunluklu objektifler ise, tek bir grme asna sahip olduklar iin

107

rencinin hareketli olmasn zorunlu klarlar. Bana gre grme eitimi, rencinin sadece estetik ve teknik formasyonunu deil ayn zamanda reflekslerinin geliimini de hedef almaldr. Bu listeyi uzatmak mmkndr. Dikkat edilecek olursa btn anlatlanlar, kullanlan aralarn yaplarna bal olarak, grmenin olanaklarn kkrtmak ya da tembelletirmek ynnde etkide bulunabileceklerine, daha doru bir deyile fotoraf adayna farkl refleksler kazandrabileceklerine iaret etmektedir. Nasl ki, sabit odakl bir objektif kullanan fotoraf ile deiken odak uzunluuna sahip bir objektif kullanan fotorafnn ekim anndaki refleksleri birbirinden farkl ise, analog teknoloji ile dijital teknolojinin ngrd fotoraf refleksleri de birbirinden olduka farkldr. Teknoloji hayatmzn vazgeilmez bir parasdr. Yeryzndeki dier canllarla kyaslandnda eksik bir varlk olarak dnyaya gelmi olan insanolu bu an ancak akl ve onun doal bir uzants olan teknoloji sayesinde kapatabilmitir. Teknolojinin insann doayla olan mcadelesinde onun en nemli yol arkada olduu gerei ne kadar nemliyse, onun yol at olanaklar insan yaam zerindeki olumsuz etkiler de bir o kadar nemlidir. Elbette ki bu durum, teknolojinin sadece bir veri olduu gereini deitirmez. Unutulmamaldr ki, hem eldeki teknolojinin nasl kullanlacana hem de hangi teknolojilerin gelitirilmek iin destekleneceine karar veren insann kendisidir. Bu adan bakldnda teknolojinin yaratt herhangi bir rn ne kadar masum olsa da, suyun ban tutanlarn o kadar da masum olduu sylenemez. Nasl ki kullanlan makinenin yapsna bal olarak farkl refleksler geliebiliyorsa, kullanlan her rn de kendi dnce ve yaama alkanlklarn beraberinde getirmektedir. Sadece cep telefonu ve internet kullanmnn beraberinde getirdii ruhsal, dnsel ve davransal alkanlklar bile yeterince ba dndrcdr. Peki, cep telefonlarna gerekten ihtiyacmz m vard? Acaba yeni nesil, ksa mesaj ya da avantajl tarife geniyle mi dnyaya gelmiti? Teknolojinin vaadi her zaman kalite aray mdr? Yaam kalitesi sadece kullanlan teknolojiye mi bamldr? Satn alma, daha ok tketme ve hzl olma drts insann genlerinde mi kaytldr? Peki, bu drtleri tatmin edilen insann yaam kalitesi mi artmaktadr? Yaam kalitesinin gerek anlam nedir? Yeni olan mutlak bir biimde daha iyi mi

108

iaret eder? Belki burada durup William A. Havillandn, Kltrel Antropoloji adl almasnda ileri srd grlerine kulak verebiliriz. Bu grn arkasnda kltrel bir nyargdan baka bir ey olmayan, geni lde doann bir gerei olarak kabul edilen ve Batl bir nosyon olan ilerleme dncesi yatar.(..) Bu fikir bizi, eski olana kar daima yeniyi tercih edilir grmeye ve insanlk tarihini ilerlemenin evrimsel basamaklarn istikrarl olarak okumaya sevk eder. Sonuta, yiyecek toplaycl sanayi toplumuna gre eski bir hayat tarz ise (ki yledir) ikincisi kanlmaz olarak birincisinden daha iyi olmak zorundadr. Bylece yiyecek toplayc topluluklar ilkel, gerici ve gelimemi olarak deerlendirilir. Aslnda yiyecek toplayc topluluklar endstri topluluklaryla kyaslandnda kimi farkl ynlerden daha gelimi topluluklardr.(..) Yiyecek rejimleri olduka dengeli, yeter derecede bol ve eitlidir. Beklenenin aksine iftilerden daha az alk ve ktla maruz kalmlardr. Maddi anlamda rahatlar ok iyi deildir, ama buna paralel olarak arzular da azdr. te yandan aile balarn glendirmeye, sosyal hayat zenginletirmeye ve ruhsal geliimi salamaya ynelik bo zamanlar vardr. Gney Afrikann Kalahari lnde yaayan Kung kabilesinin yeleri haftada 20 saatlik bir almayla yeterli miktarn zerinde yiyecek bulabilmektedir. Hayatlar pek oumuzu kskandracak ekilde ak, alma dengesi, ritel, oyun, elence gibi estetik deneyimler asndan olduka zengindir. yle ki, baz antropologlar bu topluluu ilk orijinal zengin topluluk olarak tanmlamlardr.(1) Raymond Williams da, kibine Doru adl almasnda teknolojik determinizm hakknda bizi uyarr. Her yeni teknoloji zihinlere teknolojik determinizm bulatrr. Bilgisayarlar her eye egemen olacak. 90larn kt bulunmayan brolar. Yarnn kablo ve uydu dnyas. Zihnimizi bu anlaytan kurtarmalyz. Teknolojik determinizmin temel varsaym, yeni teknolojinin teknik alma ve deney sonucu ortaya kt grdr. Bu teknoloji daha sonra iine doduu toplumu ya da sektr deitirir. Bizler onu benimseriz nk bu teknoloji artk yeni modern biimdir. Oysa btn teknik deney ve almalar zaten mevcut toplumsal iliki ve kltrel biimler dhilinde, genellikle zaten nceden tahmin edilen amalar iin yaplr. Ayrca bir teknik yenilik toplumsal adan kendi bana o kadar nemli olmaz. Bir yenilik, ancak retime ynelik yatrm iin seildii ve

109

bilinli olarak belirli bir toplumsal kullanm yolunda gelitirildii- yani teknik bir yenilik olmaktan kp elverili bir teknoloji haline gelmeye balad-zaman genel nem kazanr. Bu, seme, yatrm ve gelime sreleri, mevcut toplumsal ve ekonomik ilikiler erevesinde olur.(..) Dolaysyla gerek durum teknolojinin belirlemesi deildir. Teknolojinin kanlmal ya da durdurulmazl, ilgili karlarn ak veya gizli pazarlanmasnn sonucu olur. (2) Fotoraf dnyas hemen her zaman teknik mkemmelliin n planda olduu bir alan olmutur. En azndan fotoraflarn byk bir ksm iin bu byledir. Hal byle olunca, insann aklna ister istemez u soru geliyor. Piyasaya kt ilk gnden itibaren hemen btn fotoraflarn dijital bir makineye sahip olabilme gayreti ve araynn arkasnda bu teknik mkemmellik drts m yatmaktadr? Yani dijital teknoloji, film teknolojisine kyasla ok daha yksek bir teknik kalite mi vaat etmitir? Ayrca, teknik mkemmellik denildiinde ne anlalmaktadr? Bugn gelinen noktada, 16 milyon piksellik sensre sahip 35mm bir makine ile ekilen grntnn, 35mm filme kaydedilmi bir grntye kyasla ok daha fazla bytmeye elverili olmas mdr teknik mkemmelliin lt? Ya da grensiz bir grnt zlemi midir? Bu sorular oaltmak mmkndr. Ama hibiri sz konusu bu yeni teknolojiye ynelimin arkasndaki drty aklamak iin yeterli olmaz. Bu tip sorular, bizi sadece tek tek aalarla ilgilenmeye yneltir. Orman ise, kesinlikle kalite deildir. Dijital teknolojinin neden olduu en dramatik deiim yoktan bir gereklik vaadidir. Bylece kimilerince beklenilen ada Mesih yeryzne inmi, fotoraflar kstlad dnlen nesnelerin gerekliini kaydetme zorunluluu ortadan kalkm ve yaratcln nndeki engeller yklmtr. Nasl ki, fotorafn kefedilmesi sayesinde gerein grntsn tasvir etme boyunduruundan kurtulan resim sanat salt kendi sorunlar ile ilgilenmeye balam ise, dijital teknolojinin salad bu olanak sayesindedir ki fotorafta eylerin gerekliini kaydetme belasndan kurtularak kendisini snrszca ifade etme olana bulacak, tpk resim sanat gibi fotoraf sanatnn da n alacaktr. Azlarda yuvarlanan ama bir trl ak bir dille ifade edilmeyen temel tez ite budur. Bu yeni durum, kefedildii gnden bu yana birok maniplasyon olanana ramen yine de analog fotorafn en gl olduu

110

ve bu zellii nedeniyle onu dier tm disiplinlerin tesine geiren yann, nesne-nedensellik ilikisini ortadan kaldrmak, dier bir deyile tekil zaman temsil yeteneini kap dar etmektir. Kevin Robins maj adl almasnda nmzde duran sorunun vahametini u szlerle dile getirir. Kimyasal fotorafn sonu geldi der David Hockney.
Fotorafa olan inancmz hep koruduk ama artk bilgisayar yznden bu inan kaybolmak zere. Bilgisayar bizim bildiimiz fotorafa benzer bir eyler yaratabiliyor. Ama gerek deil. Peki, btn bu fotoraflara ne olacak? Ha? nsanlar, bu da yeni bir icat ite, diyecekler. Oysa bu durumun hepimizi rahatsz edecek bir yan olduunu gryorum. Bastmz toprak altmzdan ekiliyor gibi .

Dijital enformasyonun zellii, kolayca ekil verilebilir ve plastik olmasdr. (..) Elektronik montaj ve maniplasyon teknikleriyle bir zamanlar gerekliin resimleri olduuna inandmz grntler imdi btnyle ve iz brakmamacasna kurgulanm, deitirilmitir. Fotorafik belgenin kant niteliine bylece glge dmtr (..).Fotorafik imajla gerek dnya arasndaki iliki, temsil etme kavramnn btn sorunsalln ezip geerek, imajn zamanla, bellekle, tarihle olan ban yerinden oynatarak altst edilmitir. Burada sergilenen eyi, aslnda grsel kltrmzn epistemolojik yapsndaki kkten dnm olarak adlandrabiliriz. (3) Sonu olarak, kimilerimiz sz konusu gelimeleri kaygyla izliyor olsa da, gnmz dnyas dijitalize olmak iin var gcyle kouturmaya devam etmektedir. Byle bir atmosferde nasl bir karlk greceini tam olarak kestiremesem de, ben hala fotoraf eitimi veren kurumlarda grme eitiminin ana damarnn analog teknoloji olmas gerektiini dnyor ve son sz Camera Luicia adl almasnda fotoraf tanmlayan cmleleriyle Roland Barthese brakyorum. Her eyden nce Fotorafn Gndergesinin, teki temsil sistemlerinin gndergeleriyle nasl olup da ayn olmadn kavramal ve mmknse (yaln bir ey de olsa) uygun biimde anlatmalydm. Ben diyorum ki fotografik gnderge grnt ya da gstergenin gnderme yapt, istee bal olarak gerek olan deil, ama o olmadan fotorafn da olamayaca, mercein nne yerletirilen ve zorunlu olarak gerek olan

111

eydir. Resim geree onu grmeden de yknebilir. () Bu yknmelerin tersine, Fotorafta o nesnenin orada bulunmu olduunu asla yadsyamam. Burada bir st ste akma vardr. Gereklik ve gemiin akmas. Ve bu snrlama yalnzca Fotoraf iin var olduuna gre, bunu indirgeme yolu ile Fotorafn gerek z, onun neomas sayabiliriz. Fotorafta kastettiim ne Sanattr, ne de letiim; Fotorafn temel kural olan Gndermedir. O halde Fotorafn neomasnn ad u olmaldr. Bu vard (4)

Alntlar 1) William A. Haviland, Kltrel Atropoloji,Kakns Yaynlar, stanbul 2002, sy. 208-29 2) Raymond WILLIAMS, kibine Doru, Aynt Yaynlar, stanbul 1989, s. 125-126 3) Kevin Robins, maj, Ayrnt Yaynlar, stanbul 1999, sy. 73-79) 4) Roland Barthes, Camera Lucida, Altkrkbe Yaynlar, stanbul 2000, sy.95

112

CLOSER FLMNDEN BR DALOG Larry: Ne dnyorsun? Genel olarak. Alice: Sanat hakknda m konumak istiyorsun? Larry: Bir sergi alnda sanat hakknda konumann kaba olduunu biliyorum... ama biri bunu yapmal. Ciddiyim. Ne dnyorsun? Alice: Bir yalan. Bir sr zgn yabanc gzel bir ekilde fotoraflanm ve sanattan anlayan tm grkemli gerizekallar bunun gzel olduunu sylyor, nk grmek istedikleri ey bu. Ama fotoraflardaki insanlar zgn ve yalnz. Ancak resimler dnyann gzel grnmesini salyor bylece bunu bir yalan haline getiren sergi endieleri gideriyor. Ve herkes byk yalanlardan holanr. Larry: Ben bu byk yalancnn erkek arkadaym. Alice: Aalk herif.
113

Closer, Yapm Yl: 2004

SPONSORLUK ZERNE Merih Akoul I Giydirilmi ocuklar Eski fotoraflara olan merakm bilinir. O fotoraflarda, objektifin nnde poz veren insanlarn, o gnlerde neler dndn, hangi duygular iinde olduklarn ve gelecee dair nasl umutlar ve kayglar tadklarn hissetmeye alrm. ehitlerin ocuklar, yetimler, byk bir tabi afetten sonra ortada kalanlar, dar gelirli ailelerin ocuklar derken, geni bir alan bu konunun kapsamna girmektedir. Yardm etmek; gerek anlamda semavi dinlerden tutun, sosyal devletlere kadar farkl yaplanmalarn temel zellikleri arasndadr. Yardm, hiyerarik olarak iki yaplanmann karlkl anlamasdr. Yani, yardm edecek (hayrsever) kii ile yardm alacak (muhta) kiilerin taraflarn semeleri ve birbirlerini kabullenmeleridir.

114

Dou Anadoluya yaptm eitli seyahatlerde ocuklardan yetikinlere kadar konuma olana bulduum insanlarda her eyin devletten beklendiini grp ok armtm. Cmlelerin ou devlet verirse, devlet gnderirse diye balyordu. Yerdeki tan alnp 50m ileriye gtrlmesi de, topraa vurulacak bir kazma darbesi bile devletten bekleniyordu. Bu durum, kader ile alkanlk arasnda bir yerde konumlanmt ne yazk ki... Cumhuriyetin zellikle ilk yllarnda saptanm, giydirilmi ya da karnlar doyurulmu ocuklarn fotoraflarna ne zaman baksam iimi bir sknt basar ve derin dncelere dalarm. Neden bu yoksul ocuklarn giydirildikten hemen sonra fotoraflar ekilmektedir... Devlet arivleri iin belge olsun diye ise belki kabul edilebilir, ama mesele Bak biz neler yaptk! diye ilan edilmesi ise, o zaman durum farkllayor. Bazen de bu yardmlar yapanlar ya ocuklarla birlikte, ya da yalnzca kendileri bir araya gelerek fotoraf ektiriyorlar. Fotoraf, bu kullanm biimiyle, yaplan yardmlarn belgesi olarak nemli bir ilevi yerine getiriyor.

115

Giydirilmi ocuklarn fotoraflar, belki de bu yardmlarn yapan kiilerin salanan paray cebe atmadklarnn da gstergesidir ama yine de tuhaf grnr saptanm bu anlar. Zira yeni alnan her giysi insann zerinde ireti durur. Nesne, beden ile gerekli rtmeyi hemen salayamaz: Yakalar bol, kollar uzun, paalar ksadr; belirli bir ortalamaya gre alnm bu giysileri ocuklar giydiklerinde tarif edilemez bir atmosfer oluur. Mevcut aura, fotoraf da delip geer ve izleyicilere ular. Yllar nce bir arkadam, u an ieriini unuttuum bir fotoraf zerinde yaptmz tartma srasnda, konuyu sonulandrmak iin fotorafta yer alan kiinin yerine kendimizi koymamz nermiti ve gerekten de tartma ksa srede bitmiti. Trkiyede zellikle 70li yllarda ekilen toplumsal belgeci fotorafn doru rneklerinin azl dnlrse, bunun nedeninin teknik/estetik eksiklikler dnda, ekilen objelerle doru bir empatinin kurulmamas olduunu da bir gereke olarak rahatlkla syleyebiliriz. Ben de o ocuklarn yerine kendimi koyduumda, baklarnn neden o denli tereddtl ve rkek olduunu bir kez daha anlamtm. Bu ilerin gururlu ocuklar iin tesellisi belki sadece operasyonlarn sessiz olmasnda yatmaktayd. Ama, ya kameraya bakacak, ya da orada bir fotoraf makinesi yokmu gibi yapacaklard. lerinden bazlar da yan gzle objektife bir bak frlatacaklard. II Burs zerine Yllar nce, ben henz 7 yamdayken bir aile dostumuzun Gzel Sanatlar Akademisinde okuyan kzna, devlet tarafndan Fransada eitim grmesi iin burs verilmiti. Ama o gnlerden hatrladm, borcunu Akademide yllarca hocalk yaparak deyeceiydi. Byle bir borlanmann detay beni ta o gnlerden rahatsz etmiti. Varlkl

116

olmamamza ramen burs almann onur krc, zgrlk alann daraltc ve yrei zedeleyici bir ynnn olduuna inandrmtm kendimi. Bugn sanatn iinde, stelik hoca olarak da bulunan ve hayat hep ok ksa olarak hayal eden ben, bu durumu ok skc bulmu ve hayli rkmtm. Elbette devletin vatandandan kestii vergilerin bir ksmn bir rencinin yetimesi iin kullanmas ok nemliydi ama yine de zgrln bu biimde insann elinden alnmas ok acyd. zgrlk ve ekonomi... Bu dengeyi hayat boyunca kuramam olmaktan da ayrca muzdaripimdir. Bir sr yere karlksz olarak yaptm hizmetlerimin altnda, parann yaptrm gcn reddetmek ve bu tip organizasyonlara girmekten rkmek de yatmaktadr. Yllar sonra, bin bir zorlukla ben de Akademide okudum. Kstl harlmla yemek mi yiyeyim, fotoraf malzemesi yoksa kitap m alaym diye ok bocaladm. Malzemelerin yokluu ve eidin azl yannda, pahall da bu dalda pratik yapmamz zorlatryordu. u an dijital amzda, sradan bir amatrn bir gnde ektii fotoraf, biz belki bir ylda ekebiliyorduk. Bunun da yarar vard; bir kare iin daha fazla dnyor, santimetre kareye daha ok ilmek atyorduk. O gnlerin artlar bizi daha titiz ve sabrl yapyordu. Ho, baka aremiz de yoktu. Burs almann bir acz olduu fikriyle, hibir kurumun bursuna ya da desteini almadan okulu bitirmeye kararlydm. Borlanmak nedense beni ok rktyordu. Hayatmda aldm ilk ve son burs Avusturya Hkmeti Babakanlk Sanat Dairesinin Viyanada almam ve retmem iin verdii AIR (Artist in Residence) bursudur. Viyanann gbeinde bana bir oda ve bir atlyeden oluan mekn ay sre iin vermeleri 40 yamn baharnda gecikmi bir mucize gibi gelmiti. Hayatmda ilk kez kendimi bir sanat gibi hissetmitim. Biraz aba sonucunda kar dairede bir karanlkodaya da kavuunca Viyana gecelerini, gndz ektiim filmlerin ykanmas ve basklarnn yaplmasna adamtm. Bursun hakkn vermek iin deli gibi alyordum.

117

Ama iin en ilgin yan, bu bursun denetlemesinin Viyanadaki son haftamda dairenin bakan tarafndan ylesine bir ziyaret olarak gerekletirilmesiydi. Bir Trk olarak, tpk bir ilkokul rencisinin mfetti iin hazrlanmas gibi ben de ektiim fotoraflarn negatiflerini, kontakt basklarn ve ilerinden seerek yaptm byk basklarn ziyaretilerin nne koyduumda sorulan soruyu o gn gibi hatrlarm: Bunlarn hepsini bu geliinizde mi ektiniz! (Hayatnda Viyanaya bir kez gelmi olan ben, hem utanm, hem de sevinmitim.) Gurbette bir Trk olarak da ayrca gurur duymutum. Ayn dnemde kaldm Moolistandan bir gen kz katlmc 4 adet model izmi, Koreli kap komum orta boy bir tuval resmi yapm, gremediimiz iin bir trl yakndan tanyamadm inli delikanl da Viyanay merkez ss kullanarak Hollanda, Fransa, ngiltere gibi lkelere seyahatler gerekletirmilerdi. Dnya sanatnn merkezlerinden biri olan Viyanadan aldm bursun haberi, Avusturya Hkmetine Kltr Ofisleri araclyla yaptlarm teslim ederek yaptm bavurudan umudu artk kestiim, yaklak bir

118

buuk sene gibi bir sre getikten sonra bana bildirildiinde byk bir srpriz olmutu. TRT ile Bodrumda bir film ekimindeydim. 2003 ylnn Mays ayyd ve telefonu kapadktan sonra sevinten herkese dondurma smarlamtm. Hayatmn en nemli projelerinden biri olan Geen Yaz Viyanada bir sergi ve kitap olarak 2004 ylnda hayata geirildi. 2006 ylnda Viyanada devlete ait nemli mimari yaplardan Palais Porciada sergisi aldnda ok mutlu olmutum. ORF Kanal ile Viyanann caddelerinde gezinip rportaj yaparken, aslnda bursun o kadar kt bir ey olmadn dnyordum. Tpk imdi olduu gibi... III stemek: Sponsorluk zerine bir deneme Neredeyse ortaokuldayken fotoraf olmaya karar vermitim. Sanyorum ellerinde teleobjektifleriyle grdm spor muhabirleri benim bu meslei sememe neden olmulard. Skc resim snavlarn geip Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Fotoraf Enstitsne

119

girdiimde 80li yllarn bayd ve bu yolda ilk admm attma inanamyordum. stediim okulda, istediim blmdeydim ve Trkiyenin ilk fotoraf okulu, henz mezun dahi vermemiti. Derken okul yllar byk bir hzla geti. Gen yamda birok fotoraf dl almama, eitli karma sergilerde fotoraflarmn yer almasna ramen, tuhaf bir biimde ilk sergimi amam 35 yam bulmutu. Yine ilgintir ki, ilk sergimi bir tesadf eseri stanbulda deil, zmirde amtm. Tantm fotorafl, reklam yazarl, radyo program yapmcl, eitmenlik derken bugne kadar 20nin zerinde fotoraf sergisi gerekletirdim ve fotoraftan iire kadar farkl konularda 13 adet de kitabm yaynland. lkemizde sanatn yeterli getiriyi salayamamas ve masraflarn fazlal, sponsorlu iler yapma konusunda beni araylara gtrd. Bu dnce aklma ilk kez geldiinde, yine bursfobi tarz bir yrek skmas hissettiimi de itiraf etmeden gemeyeceim. Kime gidecektim, ne diyecektim, nasl hazrlanacak ve ne isteyecektim. Bugn sunum ve sponsorluk zerine dersler de veren ben, ekingenliimi yenmem konusundaki ilk ciddi admlarm sponsorluk turlar srasnda atmay baarmmdr. Ve yine o gnlerde kazanmak ile kaybetmek arasndaki ince izgiyi de fark etmitim. nce altm kurumlar, okullar; daha sonra dostlarm ve arkadalarm; onlarn yardmlaryla tandklar, sonra randevu alarak hi tanmadm bazen de tandktan sonra da Ne iim var burada! diye piman olduum insanlar; yetkililer, yetkilerini ktye kullananlar, yalnzca cemaatlerine alanlar, skld iin randevu verdii insanlarla oyun oynayanlar, kendilerine parsa isteyenler, son anda arayp ilerini olduunu syleyenler, hayat hikyelerini anlatanlar, hayatta hibir ey olamayacaklar, iyi insan olup yeterli yetkileri olmad iin mahcup olanlar, benden nce bakasndan dili yananlar, kazklananlar, piman olanlar, sizden daha ok kzaranlar, erdemliler, ktlar, beyefendiler, klhanbeyler, gzel ama

120

acmasz kadnlar, entelektel kabadaylar; boalar ve aylar... 15 yla yakn sre iinde kar karya geldiim kiileri ancak byle geni bir grup iinde tanmlayabiliyorum. Bazen umutla ayrldm yerlerden hibir haber kmad, nadir de olsa umutsuz dndm irketlerden aradlar. htiyacmn yarsn teklif ettiler, seneye dediler, krizin gemesini beklediler, Bu yl btemizi harcadk, seneye yine gelin dediler. Bazen ak ak Dardayz para yok! dediler, ylsonunda tm personeli bir hafta sonu be yldzl otelde arladlar. Getirdikleri assoliste verdikleri para, benim bugne kadar yaptm tm projelerimin masraflarndan daha fazlayd. Kimi zamanlarda istediimi aldmda tm duygularmla yer deitiren sevin ve coku da szcklerle anlatlmaz. Yaral dndmz baz seferler de Bu proje sizin firmanz iin ok fazla. ya da Siz beni zaten hak etmiyorsunuz. tarz teselli yntemlerimizi gelimitir. Ne olursa olsun, birisinden sponsorluk istemek -yine ayn yere geliyorum- biraz dilencilik gibi geliyor bana. Ama tuhaf bir alkanlk ile yine de ara ara deniyorum ansm. nandm ey ise bunun sanat ve dolaysyla da insanlk iin olduudur. stelik iim ne kadar baarl olursa, bana destek veren kii ya da kurumun prestijini o kadar artracam da kanlmaz. Ama henz proje aamasnda olan bir iin garantisi olmayaca iin, o kiilere de hak veriyorum. Dnsenize hi tanmadnz birisi size geliyor, onca iinizin arasnda hayali bir proje iin sizin desteinizi istiyor. Kendinizi o kiinin yerine koymay becerebilirseniz, olumsuz yant aldnzda ona kzmayacanz kesin gibidir. Tm bunlara ramen, kaplarna gittiim insanlarn destekleriyle projelerimin byk ounluunu gerekletirdim. Onlar her eyden nce bana inandlar ve ben onlarla olan ilikimde hep ak oldum. Hibirine yalan sylemedim, vaat ettiklerimden daha fazlasn vermeye altm. Ufak sorunlar ve hesapta olmayan giderleri onlara hi yanstmadm. Cebime girecek paradansa; karton kapak yerine sert

121

kapak, 1000 yerine 1250 adet, ucuz matbaadansa Trkiyenin en iyi matbaalarnda kitabmn baslmasn yeledim. Fotoraflar beeniye gre deiir elbette ama kitaplarmn basklar her zaman ok vg almtr. Sponsorlarmn isimlerini brorlere, kitaplarma yazmmdr, her frsatta adlarn anm, portfolyolarmdan hediye olarak fotoraflar vermi ve onlarla dost kalmaya gayret etmiimdir. Zira kimsenin inancyla ve parasyla- oynamamak gerekiyor. Hakkyla alldnda, para kazanmann dnyann en zor sanat olduunu hepimiz biliriz. Burs ya da sponsorluk konusu aldnda aklma hep mer Seyfettinin nl eseri Diyet ve Koca Alinin kolunu artk baa kakmalara dayanamayarak kesme sahnesi gelir. Sponsorlukta en nemli ey; destei veren kiinin mtevaz bir biimde geride durabilmesidir. Sponsorluk verip be alma ii deildir. Bunun ad ticarettir ve zaten sponsorluu yapan kii veya kurum, sanat iin kullanaca gelirini bu yoldan salamaktadr. Ben bugne kadar kurumlar, firmalar, dostlar, ders verdiim kurumlar, bana ve yapacaklarma gvenen inananlarn destekleriyle projelerimi

122

gerekletirdim. Bazen utanca dnen mahcubiyet, bazen kendini dilenci gibi hissetme sendromu, bazen kardakini zor durumda brakma dncesi, bazen de Ben niye bunu yapyorum! anlay beni bazen yolunda giden ilerden vazgeirmitir. Trk Milleti hayrseverdir aslna bakarsnz. Merhamet dounun en yce erdemlerinden biridir. Trk insan, gereksinimi olanlara elinden geldiince yardm etmeye alr. Ta bir ka yzyl ncesinden seyyahlarn yazlar; kendilerine evlerini aan, yiyeceklerini paylaan, evlerinde yatran insanlarn hikyeleriyle doludur. Tanr misafiri kavram, gelenein nemli bir parasdr. Doal afetlerde hzla bir araya gelip canla bala alrlar. Hatta bazen, 1.Dnya Savanda lkenin kaderini belirleyen nl Yavuz gemisinin jilet olmamas iin bile kampanyalar dzenleyerek ceplerindeki paray verecek kadar da fedakrla hazrdrlar. Yani aslnda sponsorluk Trk insannn doas iinde geleneksel bir kod olarak mevcuttur. Ama bunun yannda kaldklar evi soyanlar, ev sahibini ldrp kzn karanlar da bu iin parasdrlar. ocukken dinlediimiz, bizi hayata hazrlayan ilk masallarmz hatrlarsak, ne ok buna benzer hikyeler vardr. Topladklar paray kumarda yiyenler, makbuz kesmeyip bir ksmn cebine atanlar, evi olup hl dilencilik yapanlar, kutsal meknlar bile soyanlarla ilgili sk sk haberler duyarz. Hatta getiimiz gnlerde binlerce kiiyi dolandran bir kii, yakalandnda gazetecilere Millet bu kadar enayiyse, benim suum ne! diye, pikince yant veriyordu. Batda, Hristiyan dnyasnda sanatlar balangta kilisenin himayesindeydi. Dnyann ok nemli ressamlarnn ve bestecilerinin kiliselerde kendilerine salanan ilerle hayatlarn srdrdkleri net bir biimde bilinmektedir. Kilise duvarlarna yaplan dinsel temal freskler ya da Tanr ve Hristiyanlk iin yazlan Missalar, Requiemler, Stabat Materlar hep bu birlikteliin sonucundan domutur.

123

ngilterede yapaca sergi iin sponsorluk arayan arkadamn sylediklerini asla unutmam. Gittii irketlerin temsilcileri; ilk sponsor biz olmayalm, bakasn bulun, biz de yannda olalm demiler. Hibiri adnn tek bana, en byk puntolarla ya da en ste yazlmasn da istememi. Baka bir irketten 30.000 pound istemiler, 15.000ini arkadam bulduktan sonra, kalann salayacaklarnn garantisini vermiler. ou kez karsnda durduumuz kapitalizmin, gven anlayn farkl bir akl ile yorumlamas gerekten tez konusu olabilir. Benim iki sponsorluk hikyem gerekten ok ilgintir. ki yl boyunca Adanada bedensel ve zihinsel engelli ilkretim a ocuklaryla alm yine bir sponsorluk ile sergisini amtm. Ama dileim bunu Trkiyede yaplm en kapsaml kitaba dntrmekti. Trkiyenin bu konularda desteiyle n yapm aileleri dhil birok kiiyle balantya girmi ve olumlu sonu alamamtm. Bir gn bir seminerim srasnda, katlmclardan bir bey sponsor bulamamayla ilgili serzeniimi duyunca bana ne kadar para gerektiini sordu. Ertesi

124

gn bteyi karp kendisine sundum ve hemen kabul etti. Ve ylesine mtevaziydi bir kiiydi ki, kitabn sponsorluk ksmnda kendi ad deil; einin ve bir ahbabnn ad vard. Ben de kitabn tm gelirini engelli ocuklara balayarak emberi tamamladm. Ba-ar-mak projemi, hayatm boyunca yaptm en nemli ilerden biri olarak grrm. Daha sonraki aamada ise 2003 ylnda gerekletirdiim Viyana almam kitaba dntrmek istedim. Sergi tamamd ama kitap iin ciddi bir paraya gereksinimim vard. Dnsenize bir Trk, daha stanbul kitab karmadan bir Viyana kitab yapacakt. Yaptm aratrmalar srasnda bu balamda bir Viyana kitab da grememitim. Ksacas, turizm kitaplar dnda belge/sanat arasnda byle bir kitap yoktu. yle bir karar verdim. 21 tandma gidip 500er dolar para istedim. Beni krmadlar. Ben de onlara Viyana serimden iki fotoraf ve be adet de fotoraf vermeyi taahht ettim. Bu iin altndan tek bana kalkamazdm. Kitap hem Trkiyede hem de Viyanada da byk beeni kazand. Bu da (imece yntemiyle fotoraf kitab karma konusunda) Trkiyede bir ilktir. Bunlar beni hayli mutlu eden olaylardr. Fotoraf dal olarak semem bana yalnzca fotorafta deil; sosyoloji, psikoloji, insanlar tanmam konusunda da bana byk ipular vermitir. IV Sonu yerine Sanat zgrlktr; ama retimi gerekletirecek kiinin, hem yaamn idame ettirmesi, hem de yapaca ilerin malzemesini salamak iin maddi bir destee gereksinimi vardr. Sponsorluk, her ne kadar kapitalizmin bir sonucu da olsa, emek ve emein karlnn bir biimde verilmesi her trl siyasal yaplanmann temel zellii olmaldr. reten insan, bir yandan da bir eyleri tketmektedir. Bir airin, kitabn yaynlatmas dnda maddi destee gereksinimi

125

olmayabilir ama bir ressamn, farkl malzemelerle ada sanat yaptlar reten bir sanatnn ya da daha iyi performans iin daha gelimi enstrmana sahip olmak isteyen mzisyenin durumu farkl olacaktr. zellikle fotoraf ya da sinema gibi endstrinin doumundan sonra icat edilen sanatlarda ciddi bir ekipman ve pahal tketim malzemelerine gereksinim vardr. Bir film yapmnn ya da ciddi bir fotoraf sergisinin masraflar ortadadr. Bir sanatnn sponsora ihtiyac olduu gibi, sponsorlarn da sanatlara ihtiyalar vardr. Baarl ilerde bir sanatnn arkasnda olmak hem o irkete saygnlk kazandracak, hem de adlarnn duyulmasna olanak salayacaktr. Bazen dnyada atklaryla evreye ciddi zararlar veren firmalarn, evreci kurululara en fazla yardm yaptklar bilinmektedir. Baz otomotiv irketlerinin ya da kimya firmalarnn, verdikleri destekler incelendiinde konu daha iyi anlalacaktr. stelik irketler, sanata verdikleri sponsorluk desteini kolaylkla vergilerinden debilirler. Yani baz irketlerin sanat zerinden kamuoyunun ilgisini pozitif ynde ekebilmesi mmkndr. Yerel ynetimler ya da devletin yeterli olmad durumlarda kii ve kurumlarn sponsorluuna gereksinim vardir. Bu kapitalist toplumlarda gelecek iin yatrmn nemli bir parasdr. Dnyada resmin, mziin, iirin, fotorafn gc daha fazla hissedilebilseydi, savalarn ou olmaz, insanlar daha huzurlu yayor olabilirlerdi. stelik silah endstrisine yatrlan paralarn bir ksm sanata kaydrlarak, dnyadaki sanatn nesnel koullar daha iyiletirilebilirdi. Gerek sanatn en byk zellii, talep olmakszn arz ile yaplmasndadr. iiri ark sznden, resmi reklam afiinden, sanat fotorafn tantm fotorafndan ayran elbette bu ince izgidir. Sponsorluk olmas, o iten dn verilecei anlamna da gelmez. Hata zgr dncelerin, bir kurum desteiyle de sunuluyor olmas, o yaklama daha hzl bir biimde geerlilik kazandracaktr.
126

Trkiyenin de iinde sayld, genelde sosyal devlet olma artlarnn

yeterince yerine getirilmedii lkelerde, ne yazk ki kltr-sanat problemleri de ska yaanmaktadr. Heykeli dikelim mi ykalm m, yok bu resim mstehcen, u fotoraf ahlaka uygun deil, filmdeki u sahne rf ve adetlerimizle badamyor! derken sanatn zerinde hem bir devlet basks, hem de bir korku yaratlmaktadr. Sanata ayrlacak bte, hem devlete hem de yerel ynetimlere angarya gelmektedir. Belirli bir kltr/sanat politikasnn olmad ve sanatn dier kalemler arasnda bu kadar geri kald lkelerde (Kltr ve Turizm Bakanl birletirilmi, heykel yktran) kii ve zel kurumlara sanata destek konusunda daha fazla destek dmektedir. Ama burada dikkat edilecek en nemli nokta, sponsorlarn en azndan sanatnn bir adm gerisinde mtevaz bir biimde kalabilmeyi becerebilmeleridir. Yoksa durum, mer Seyfettinin Diyet yksnden daha farkl olmaz. Sonu olarak; ihtiyacmzdan eksik ya da fazla, daha nce yaplm ya da zgn, gnlerce kapsnda bekleterek ya da annda, inanarak ya da kendi avantajlar iin, destek vermek ya da bandan savmak iin her biimde, bugne kadarki sergileri ve kitaplarm yapmam iin bana destek veren ve inanan kurum ve kiilere teekkr bir bor biliyorum. Unutulmamas gereken sanatlarn sponsorlara gereksinimlerinin olduu gibi, varlklarn srdrebilmek iin sponsorlarn da destekleyecekleri sanatlara ve ilere gereksinimleri olduudur. Kimbilir, belki yllar sonra biri de sponsorlu bir sergimizin alnda ektirdiimiz grup fotorafna baktnda, bizim imdi hissettiimize yakn duygulara kaplacaktr. Kulaklarmda, fotoraflar ekilmeden nce giydirilmi, ardndan da karnlar doyurulmu yoksul ocuklarn syledii bir ocuk arks; elimde ise yeni projelerimin dosyalaryla tpk fotoraflardaki

127

ocuklar gibi gelecee dair hi tkenmeyen umudumla yoluma devam ediyorum.

128

129

Rya Grlmez, Tecrbe Edilir. Murat Yaykn Geen hafta bir arkadamn krlerle yapm olduu fotoraf almasnn sunumunu izlemek zere Marmara niversitesi'ne davet edildim. Aslnda bu almadan haberim vard, ancak izleme frsat bulamamtm. Benim iin nemli bir deneyim oldu. Krler fotoraf ekebilir mi nyargsn ortadan kaldrmak iin hemen birka rnek vereyim; Beethoven 9. senfoniyi sarken besteledi, yakn dnemin nemli sar mzisyenlerinden Evelyn Glennie bir perksyonist. Sahneye plak ayakla kma sebebi titreimleri plak ayaklaryla daha iyi almas, ritmi yakalamas ve mziini yapmas. Sanatnn 1989da en iyi oda mzii dalnda Grammysi var. Sar besteci, mzisyenler gibi kr fotoraflar da var, ite birka; Evgen Bavcar, Flo Fox, Paco Grande, Toun shii, Gerardo Nigenda, Daniela Hornickova. Ayn zamanda bir sosyolog olan arkadam sunumuna Grsel Sosyolojiyi ksaca tanmlayarak balad. Sosyal bilimler ierisinde teknik yoldan yeniden retilen ham maddesi grnt olanalmalarla olduunu, antropologlar, sosyologlar, sinema kuramclar vb. gibi insanlarn yararlandn, kltr oluturabilecek elerden grsel malzemelere girebilecek her eyi kapsadn vb. gibi bilgilendirmelerle giri yapt. Maruz kaldmz grntlerin dilini deifre etme almas olarak da okunabilir. Fotoraflardan konserve kutularn zerindeki resimlere kadar her trl grnty kapsyor. rnein reklam grntlerinin bir kadn imaj yaratmasn zmlemeye alyor. Bu n giriten sonra krlerle grsel bir alma yapabilmek iin nasl bir iletiim sistemi kurulur sorusu nemliydi. Grntler
130

dnyas, an gereklilii grntler, grntlerle kitle maniplsyonu gibi sklkla kullanlan ifadeler krleri dlyor mu, yoksa baka bir iletiim alan var m? Nasl baz kavramlar konusunda ortaklaabiliriz? Bu sorulara yant almann balangcnda aranm ve ilk nce yeterlilik n yarglarn amak gerektii dile getirilmi. Seminere katlan arkadalardan biri, Hi bilmediim bir dille kendimi ifade etmeye altm, diyor. Ses ve grnt kayd tutulan seminerlerde anlatlan imgelerin anlalmas mantndan uzaklamlar. Bir dieri, Byk beklentilerle deil srf merak ettiim iin gitmitim, dedi ve grsel diskurun nasl olutuunu ve grenlerin bunu nasl yaamlarna soktuunu sorusuna yant bulmay umduunu syledi. Daha nce yaplan baka bir grubun pratik almasnda krlere ekim yaptrlrken kamerann gze tutturularak yapldn rendim. Sunumu izleyen herkes doal olarak yadrgad. Bu almada ise ekim iin alana kldnda pinhole kamerann (ine delii kamera) bel hizasnda tutularak ekimlerin yapld anlatld. lk deneyimlerinde ise zifiri karanlkta kla boyama yaptrlm. Bu teknii bilmeyenler iin ksaca bahsedeyim; fotoraf ekilen nesne ya da kii zerine uzun pozlama srasnda el feneri gibi bir k aracyla ekiller izilir ya da renklendirmeler yaplr. Bu uygulamadan kast ekimi yaplan objeyi alglama, hissetme zerine dnlm. Yine kr arkadalardan biri krlerin dokunarak ve duyarak algladn syledi ve Ikla boyama bana bir kili ekillendirerek heykeli ortaya karmak gibi gelmiti, dedi. D meknda yaplan ekimler iin betimlemeye ihtiya duymular. Bunu, Etraftan bilgi topluyorsunuz ki zihninizde bir alg olusun, eer bu destei almasaydk alglamak daha uzun srerdi, dediler. Sonuta kan fotoraflar zerine konumaya

131

geildiinde sunumu izleyenlerden biri, Gzn bazen daha snrlayc olabildiinden bahsetti. Bir baka yorum kr arkadatan geldi; Fotorafn kt olmas srf kr olduu iin kt olduu algs grenlerde oluyor ve bu engelsizlerin iktidar oluyor, dedi. Kr olmann grntnn iktidar alan ile ilgili fikir sahibi olmadklar anlamna gelmediini syleyerek bilgilerini paylat. O gn grdm durum uydu; Dilin iktidar alan yarattn bilmemize ramen gndelik yaammzda kullandmz terminolojiye hi dikkat etmiyoruz. Sunum bitip izleyenlerle sohbete dndnde buna oka karlatk. rnein grenlerin dnyas, kullanld, yant ayn dnyada yayoruz krlerin dnyas farkl m? oldu. zleyenlerden biri kr kelimesini kullandktan sonra Affedersiniz, nasl ifade edeceimi bilemedim, deyince kr arkadalardan biri, Tam da dediin gibi, dedi. Gltk. lgin anekdotlar da oldu. Grseydim diz kranlarn fotorafn ekmek isterdim, diyen arkadaa diz kranlarn ne olduu soruldu. Park yaplmasn engellemek iin kaldrmlara dikilen direklere bu ad verdiklerini rendik. Sonra toplant sohbetlere dnt. Krlerin rya grp grmedii soruldu. Bu sorunun dnyada krlere en ok sorulan soru olduunu sylendi ve yant arpcyd; Rya grlmez, tecrbe edilir. 07 Nisan 2011, Birgn
MURAT YAYKIN DER KE YAZILARI

http://www.birgun.net/writer_index.php
132

133

KODAKCROME

yle bir gemie dnp dndmde, Lisede rendiim tm o samalklar, Hala hatrlayabileceim aklma gelmezdi. Ve tm eitimsizliime ramen, Bunlarn hibiri bana zarar verememi. Duvarda yazl olanlar okuyabiliyorum. Kodachrome Tm dnyann gnlk gnelik olduunu dndren, Bu parlak renkleri verdi. Yazlarn yeillerini verdi. Bir Nikonum var, fotoraf ekmeye baylyorum. Anne, bu yzden Kodachromeumu benden alma Bekrken tandm tm kzlar bulup, Bir geceliine bir araya getirseniz de, Asla tatl hayalimdeki gibi olmayacak. Ve her ey siyah beyaz daha da kt grnecek. Anne, Kodachromeumu benden alma Anne, Kodachromeumu benden alma Anne, Kodachromeumu benden alma 134 Paul Simon There Goes Rhymin Simon 1973

135

136

MEHMET TURGUT A.Murat EREN imdi fotoraf camiasnda ve medyada ad sk sk anlmakta olan Mehmet Turgutu ilk olarak 2004 ylnda Fotokritike gndermeye balad fotoraflar ile tanmtm. Kendi halinde, portre fotoraflar ekmekten holanan, asi, yrtc, sra d ifadeleri yakalamaktan keyif alan -ve ounlukla Photoshop banda fotoraflarn canna okuyanbirisi olarak yer etti aklmda. Fakat Mehmet Turgut gerekten alkan bir fotoraf. Zira Photoshop ve stdyo yeteneklerini gelitirmesi ok zaman almad ve ksa bir zaman sonra ortaya insanlar artacak grsel niteliklere sahip fotoraflar karmaya balad. Soldaki fotoraf 2004, sadaki fotoraf ise 2006 ylna ait bir almas. kisi arasndaki fark gzden karlacak bir fark deil:

137

Mehmet TURGUT

Yukardaki paragrafta Yukardaki paragrafta fotoraflarnn etkileyiciliini grsel nitelikler ile snrladma bakmayn. Mehmet Turgutun belirli bir dnemde ektii fotoraflarda mit verici kurgulara rastlamak, etkileyici kompozisyonlarla karlamak mmkn idi. Fakat bana sorarsanz bu k git gide azald, yerini klielere brakt. Okan Baylgenin aadaki fotoraf ile ok mutlu olduuna phem yok. Fakat Trkiyenin mehur simalarnn bir anlamda grsel belgelendirmesi rol kendisine biilmi olan Mehmet Turgut, onlarn olabilecek en sradan, en klie fotoraflarn ekmekten daha iyisini de yapabilirdi bence.

Mehmet TURGUT

Yukardaki fotoraf da, aadaki fotoraf da, burada yer vermediim, ikisinden de daha nl bir fotoraftan esinlenmi fotoraflar. Bence esinlenmekte etik olarak hi bir bir problem yok.

138

Fakat ticari iler yapan bir portre fotorafsnn kendisine olan saygsnn tesinde ektii kiiye de kar hissetmesi gereken bir sorumluluk olduunu dnyorum.

Sam OSHAVER

Mehmet Turgut benim gzmde zgnln yitirmeye baladnda kendisini takip etmeyi brakmtm. Orada burada onun Trkiyenin en iyi fotorafs olduunu syleyen fanboylara da kulaklarm tkadm. Biliyorum ki imdi ama Mehmet Turgutu herkes ok seviyor, senin gibi -be kskan da ryor byle ite diyenler kacak ve kalbimi ok kracak (smiley), fakat ben kendimi Bernard Shawn u -ok zc, fakat bir o kadar isabetli- sz ile rahatlatmaya kararlym: The minority is sometimes right; the majority always wrong. Aznlk bazen dorudur, ounluksa her zaman yanl.
139

Bir sredir Mehmet Turgutu unutmutum, dn ise Bilir Kii Raporu adl gnlkte rastladm bir yaz Mehmet Turgutun getiimi srete pek de tatsz bir yola girdiini gsterdi bana. Hemen Bilir Kiinin raporlad mevzuyu buraya tamak istiyorum evvela. Aadaki fotoraflar W Magazine isimli derginin Austos 2009 saysndaki Willis ailesi rportajndan, fotoraf Steven Klein:

Bruce Wills ve Kars, W Magazine, Austos 2009

Aadaki fotoraflar ise OK! isimli Trke derginin Austos 2009 saysndaki bilmemkimler ile rportajndan, fotoraf Mehmet Turgut:

140

Bilmemkim ve Bilmemkim, OK! Dergisi, Austos 2009

Mehmet Turgutun kendisine verilen projeyi Austos ayndaki dergileri kartrp houna giden bir tanesine gre yaptn dnmek istemiyorum. nk bu dpedz hrszlk olurdu. Mehmet Turgutu bu ekilde sulamann kimseye bir faydas dokunmayacak bir hakszlk olacana kanaat getirdim. Mehmet Turgut esinlenmekte gocunacak bir ey olmad gereinden faydalanan, son zamanlarnda son derece klie iler ortaya koyan ve popler bir kitleyi hedef bellemi bir fotoraf, fakat bu, ticari bir ite bir baka fotorafnn kurgusunu alaca anlamna gelmiyor bence. Benim bu konudaki gncel -ve daha iyimser- tahminim, OK! Dergisinin kendisinden hususi olarak W Magazinede yer alan fotoraflarn benzerlerini ekmesini istedii ve onun da bu nedenle yukardaki fotoraflar ektii. Ho bu Mehmet Turgut asndan baknca ne kadar daha iyi bir alternatif, bilemiyorum fakat ok daha iyi olmad kesin. Medya sektrnn kendi ierisindeki devinimi esnasnda arada bir anaforlar oluuyor. En hzl onlar hareket edebildii iin, bu anaforlarn yaratt boluklar doldurmak piyasadaki en hafif, iine en az sayg gsterenlere nasip oluyor. Bunun benim aklma gelen en gzel rneklerinden birisi, Acun Ilcal. Kendisi medya tarafndan iyice ebleh hale getirilmi, git gide daha kalitesizi, daha samas ile tatmin olmaya altrlm Trk halknn karsna geip bin bir trl ebeklik yapmaktan imtina etmedii iin bu gn Trkiye TVlerinin belki de en ok bilinen -fakat ayn zamanda bir ihtimal tarihindeki en yeteneksiz- sunucularndan bir tanesi (kendisinin bir nesil nndeki muadili ise Mehmet Ali Erbil mesela (fakat nasl ki ayn izgideki Halit Kvan ile Mehmet Ali Erbil ayn kefeye konulsa, yaptklar iler, tarzlar hesaba katlsa Halit Kvan phesiz ar basar, Mehmet Ali Erbil ile Acun Ilcal ayn tartya konulsa Erbil dierinin yannda filozof kalr muhtemelen)). ok yaasn medyann doal seilim kriterleri, bu konuda yapacak pek bir ey yok.

141

Mehmet Turgutun Fotokritike fotoraf gnderen ortalama fotorafdan Trkiyenin en birinci, en mehur fotorafsna nasl dntn bilmiyorum, o ksm kardm ben; bir anafor olumu belli ki o ara bu sektrde, Mehmet Turgutu ekmi iine. Fakat medyann ters yndeki doal seilim havuzunda Mehmet Turgutun da boulduunu izlemek gerekten zc. Dnyorum, bir sanatnn bana toyken nl olmaktan daha talihsiz ne gelebilir bulamyorum. Naif bir ekilde Mehmet Turgutun medyay ve onun s beklentilerini bo verip zn aramaya koyulmasn diliyorum. Bir gn sonra gelen ekleme: Adn vermek istemeyen bir okuyucudan gelen bir rnei daha paylamak istiyorum, fotoraflardan ilki Annie Leibovitze ait, ikincisi ise Mehmet Turguta ait:

142

Annie Leibovitz

 Mehmet Turgut

Bu fotoraflar eklememin sebebi gelen e-postalardan bir ka tanesinde yalnzca bir rnekten yola karak Mehmet Turgutu lin etmeye altmn iddia edilmi olmas. Kendilerini hayal krklna uratmak ya da kafalarndaki Mehmet Turgut imajn ykmak gibi bir amacm yok, fakat Mehmet Turgutun yapt bir hatay eletiriyorum diye beni hatal bulmalar karsnda da sessiz kalmak istemedim. Neyse. Yazda yeterince ak olduunu sanyordum, fakat kelime kelime yazmaynca insanlar grmek istemiyorlar: Mehmet Turgutu lin etmek gibi bir gayem yok. Neden? nk bu yaz Mehmet Turgut zelinde kaleme alnm olsa da asl problem Trkiye ve Trkiye insann hak etmedii kalitesizlikteki ierikle besleyen aalk medya kurulularnn ark ierisinde

143

kiiliinden dn veren, znden uzaklaan sanatlar ile ilgili. Mehmet Turgut ve yapt iler bu tip eilimlere ilk ve tek rnek mi? Deil. Bu bize daha nce de yapld. Trk filmlerini hatrlayn. Trk sinemas tarafndan senaryosu -hatta zaman zaman grntleri biletamamen kopyalanan, tamamen ayns ekilip karmza konulan ka yabanc film saylabilir, bir dnn. Kimse Cneyt Arknn arkasndan hrsz diye bard m? Hayr. Barmal myd? Hayr. Mehmet Turgutu lin etsek bu problem zlr m? Hayr, zlmez. Mehmet Turgutun da bir anlamda madur olduunu dahi dnyorum aslna bakarsanz. Fakat birileri fark ettiinde bunlar dile getirmeli ki, birileri utansn, yapmaya kalkacaklar ise iki kere dnsn. 12.09.2009, 17.02
Merenin Fotoraf Gnlnde yer alan bu eletiri yazsyla ilgili yorumlar iin: http://meren.org/blog/2009/09/mehmet-turgut/ Mehmet Turgutla ilgili eletiri yazsyla ilgilenenler iin okunmas nerilen dier eletiri iin: http://meren.org/blog/2009/11/ayarli-medya/ Dier yazlar iin: http://meren.org/blog/

144

CEZASINI DYORUM Rportaj: Ali Tufan Ko Fotoraflar: Mehmet Turgut

Bengy Lindsay Lohana, Ece Grseli Angelia Jolieye, lker nanoluyu Bruce Willise benzeten Mehmet Turgut ile alnt fotoraf iddialarn konutuk. Mehmet Turgut, aileden kuak fotoraf. Turgutlamaya dedesinin yannda vesikalk fotoraf ekerek balyor. Bugn Patrica Kaasn son albm kapandaki fotorafta onun imzas var. ki nokta arasnda Deniz Akkayal, Pelin Batulu ok konuulan Karakalem dergisi kapaklar, Yaln, Sla ve Tan gibi isimlerle alarak popa sray ve alnt fotoraf iddialar var. Bir gece yars, ani bir operasyonla, Turgutun Cezayir sokaktaki stdyo/evinde buluuyoruz. Oturduu yerden bacan srekli sallayarak, sze Beng ekiminin benzerliinden haberim yoktu. tekini lker Abi (nanolu) hatrna ektim. Ece Grsel pozu, alnt deil, gnderme. Okann konseptini ise ikimiz bir gece yars ofiste otuturken yarattk
145

aklamasyla balyor. Cevap net: Gece uzun. Hepsini srasyla konualm. Merak edilen konuyla balayalm. Haberlere konu olan fotoraflar ile Bruce Willisli, Lindsay Lohanl ekimler arasndaki benzerlik tesadf olmamal. Tesadf deil. Haberde rnek olarak gsterilen fotoraflarn iki tanesini sipari zerine ektim. Benim kontrolm dnda gelien bir konsept oldu. Aslnda benzer almalar herkes yapt. Hl da yaplyor. Ama Mehmet Turgut yapnca bir Asalm, keselim durumu kt ortaya. Dergi o kiiyi, benzer fotoraftaki gibi giydirip hazrlyor. Ben de ekiyorum. u tarz ekimler istiyoruz, syle pozlar verilsin diyerek benzer fotoraflar yolladlar. Hayatmda sadece iki kez bunu yaptm. Bir Bengnn fotoraf, dieri lker nanoluzge Ulusoy ekimi... OK! Dergisi, Bruce Willisli ekimi yollayp, bu tarz bir alma karmam istedi. lker Abi de rica etti. Onu kramadm. Beng fotorafn, Lindsay Lohan ekimini grmeden, bilmeden mi ektiniz? Beng ve stilisti Duygu birlikte bir konsept yarattlar. Ben hi karmadm. Genelde sfrdan yaratrm. Bu kez kzlar hazrlad, ben gittim ektim. Sonra gazeteden Lindsay Lohan fotoraflarn grnce ardm. Bir de Ece Grsel fotoraflar var. Angelina Jolie- Ece Grsel bir gnderme. Fotorafnn hayranym. O almaya gnderme yaptm. 2003ten beri sanat fotorafsym. Saysz dl, saysz sergi... Bunlar hie saylp, alnt fotoraflar konuuluyor. Her gn trafikte ayn ekilde araba kullanmazsnz. Bazen krmz kta geersiniz, bazen hatal sollama yaparsnz. Krk

146

ylda bir hatal sollama yapmanz sizi kt bir src yapmaz. Benim bama gelen de ayn ey. imdi hatal sollama yaptm. Bunun cezasn ekiyorum. Hatanz kabullenmi oluyorsunuz yani. Tabii ki. Ama kimse gelip bana bir ey sormad ki! Sorsalar gzel gzel anlatrm. Bunlar sipari zerine ekilmi fotoraflar diye izah ederdim. yknme ile alnt arasnda ne gibi fark var? Bu alnt deildir. alntysa da benim aldm bir ey deildir. Bu fotoraflar, konseptleri kim bulup bana getirdiyse alnt meselesini onlara sormanz lazm. Suu kabullenmenize ramen topu onlara atyorsunuz. Neticede fotorafn altnda Mehmet Turgut imzas var. yknmeyen, feyz almayan bir fotorafym. Benim almalarmn dnyada eini benzerini bulamazsnz. Sadece 1-2 sipari ekim geldi. Youndum, ii pek nemsemeden, konsepti aratrmadan gittim ektim. Magazin yn olmayan, kendi halinde bir adam olmama ramen imdi ald, rpt, turgutlad gibi laflar geliyor. Haberim yoktu, bilmiyordum da diyebilirdim. Suu kabulleniyorum stelik. Bunun arkasnda kt niyet gryorum. Herkes yapyor. Ben yaptm zaman neden bu kadar bytlyor, anlayamyorum. alnt hikyesi Cem Mumcunun yazs sonras ortaya kt. Sanrm gazetedeki ilk yazsyd. Gzel grsellere, skse yapacak bir habere ihtiyac vardr. O yzden kullanmtr. Sonuta Cem Mumcuyu bu yazya kadar tanmyordum.
147

Adn da m duymamtnz? Hi duymadm. D dnyaya ok kapal bir adamm. Be yldr televizyon seyretmiyorum. Kendi ilerim kmadka fazla gazete okumam. Cem Mumcu, popler kltr yazlaryla tannyor. Siz de popler kltre i yapyorsunuz. smini hi duymam olmanz biraz garip geliyor. Ben sadece popler kltre i yapmyorum. Popler kltr yaamyorum. Yaadm bir kltr var: Rock kltr. Bu rportaj da vermeyip, keyfime bakmam lazm aslnda. Neden rportaj verme ihtiyac hissettiniz? Bana sorulmas gereken sorular, zamannda sorulmad. Bunlara bir ekilde cevap vermem gerekiyordu. Yalanc ve sahtekr durumuna konmak bana uymuyor. Sonuta, bu haberleri ailem de okuyor sevgilim de. Kafam atsa, gn sonra Marmarise yerleir, balm tutar, rakm ierim. yle dertlerim yok. Dilerimi skan, hrs yapm bir adam deilim. Sadece iimi yapyorum. Bir skntm yok. Tek sknt ben bir baar elde ettikten sonra, beni baltalamak iin ok fazla nemsemediim almalar alnt haberiyle nme konmas. Okuyucu hangi alma nemsenmi, hangisi nemsenmemi nasl farkna varabilir? kisinin de altnda Mehmet Turgut imzas var. ok belli. Biri haftalk bir dergiye yaplan bir i. Daha nemsediim i ise mesela Patricia Kaasn albm kapa. Konser iin stanbula geldiinde bir araya gelmitik. Bulutuk, kald otelde zel bir ekim yaptk. Parise dndkten sonra fotoraflar ok beendiini, albm kapa iin kullanacan syledi. lk defa bir Trk fotorafnn, uluslararas bir yldzn albm kapak fotorafnda

148

imzas var. alan biri olsam, byle bir baar yakalayabilir miydim? nemsenmeyen, sipari ekimlere takldm. Dergi ekimleri, ipari i olduu iin alnt iddiasna gz mu yumulmal? Dnyada ekilmemi fotoraf yoktur. Yabanc ekimlerden haberim yoktu. Tamamen tesadf de diyebilirdim, demedim. Drst adamm. Durum neyse onu sylyorum. kan haberlerde art niyet var m? Bu kadar donanml, popler kltrn gbeindeki bir ismin, aratrmadan soruturmadan byle ithamlarda bulunmas ok ac. Zararsz herif, Ankaradan gelmi, bitiririm ben bunu diyerek balyor yazmaya. Bir de soyad kullanarak bir kavram yaratlyor: Turgutlamak. Ne demek bu? Yemek ismi gibi geliyor bana. Mhlama gibi bir ey. Bu kadar entelektel bir adamdan byle bir laf kmas ayr bir olay. alnt fotoraf haberi daha nce bir blog sitesinde yaynlanm sanrm. O da haber mumculam. Neden baltalamak istesin? Herif otuzuna kadar bunlar yaptysa, krknda kim bilir neleri yapm olur dncesi hkim. Ne magazin evresinde ne fotoraf dnyasndan eim dostum var. Fotoraf olarak bir tek Nihat Abiyi (Nihat Odaba) tanrm. Kaynak: http://cadde.milliyet.com.tr/2009/11/18/HaberDetay/1163146/Cezasi ni__oduyorum

149

150

MANFESTO

ALEC SOTH
HAKKATLER Malumun lan
yi iler er ya da ge fark edilirler. lmeden nce fark edilmeye ihtiya duyan bir sr fotoraf var. Eer belli bir yolda ilerlersen, er ya da ge o iin dilinden konumay renirsin. Eer ok fazla konuursan, er ya da ge muhtemelen o yolda ilerlemiyor olursun (sama sapan konuma) Fotoraflar, ncllerinin almalar ile hi ilgilenmeyen tek yaratc insan grubudur eer iyi bir ii taklit edersen, byk olaslkla baarl olursun. Fikrin aslnda kime ait olduu, o kiinin ld gne kadar unutulacaktr kssadan hisse- birisinin fikrini alacaksan, bunu o lmeden nce yap.

151

Eer bir eyi taklit etmek zorunda isen, en azndan iyi bireyi taklik et. Aradaki fark bil. Eletirmenler hibir zaman aslnda neyi sevdiklerini bilmezler. Eletirmen, zaten toplumun geneli tarafndan olduka iyi bilinen bir eyin nemini fark eden ilk kiidir. En iyi eletirmenler senin almalarn sevenlerdir. Kuramclar bakmay sevmezler Genellikle kendileri ile ilgili eyler yazmakla meguldrler. Belirli bir sre getiinde, kuramclar kendileri ile eliecek ve imdiki konumlarnn karsnda yer alacaklardr. Pratik teoriyi takip etmez. Teori kuram takip eder. Tm sanatlar, yaptklar ii kendi kendilerine rendiklerini dnr. Tm sanatlar yalan sylerler, zellikle de sevgilileri ve onlara yaptklar ii kimin rettii konusunda. Hibir sanat baka bir sanatnn almasn grmemitir (burada bir istisna sanat eserlerini uyarlamay tarihi yeniden icat etmenin bir yolu olarak gren postmodern sanatlardr) Kuratr ya da direktr siyah giymi olandr. Sanat siyahlar giymi ve sa ba datm olandr. Galerinin sahibi Prada antas olandr. Galeri direktr, ldkten sonra unutulmu sanatnn dul einden eseri kurtaran kiidir. Her galerici birisini kefetmek zorundadr. Her kuratr birisini yeniden kefetmek zorundadr. En iyi galerici sizin iinizi sergileyendir. Her nesil, fotoraf sanatn yeniden kefeder. Fotoraf tarihi her on ylda yeniden kefedilir. Yeni galeriler eski fotoraflar kefederler. Galeriler duvarlarn doldurmak zorundadr kssadan hisse her zaman yeni yetenekler bulunacaktr. Galericiler, duvara resim asmann sanat olduunu sylerler. Koleksiyoncular yoktur; sadece paras olan insanlar vardr.

152

Yaptnz ii satn alan herkes bir koleksiyoncudur. Anneniz babanz saylmaz. Tm fotoraflar rntgencidir (voyeur-rntgenci tam olarak karlamasa da Trke de baka bir karl da yok, bakmaktan holanan, izlemekten zevk alan anlam var). Bunu kabullenin ve bakmaya kendinizi altrn. Herkes narsistir, herkese fotoraflanabilir. Fotoraf bakmakla ilgili bir itir. Nasl bakacan renmek pratikle mmkndr. Doru zamanda ve doru balam iinde, tm fotoraflar deerlidir. Fotoraf her zaman tarihi bir belgedir. Er ya da ge birisi yaptnzn sanat olduunu syleyecektir. Herhangi bir fotoraf kendisini bir sanat olarak adlandrabilir. Ama her sanat kendisine fotoraf demez. Saplantl olmann faydas dokunur. Dzenli olmak da i grr. En ok da ok almann yardm olur. Tarz hissedilirmoda geici hevestir. Hatrlayn, bu i genellikle kim, ne, nerede, ne zaman, neden ve nasl ile ilgilidir. Mesele kimi tandnzdr. Birok iyi fikir p kutusunda bulunur. Ama karanlk odalar karanlk.... ve kf kokuludur. Unutun gitsin. En iyi pozlama ie yarayandr. Glgeler iin pozlayn, konturlar iin fotoraf banyo edin. Ya da daha iyisi, dijital ekin. Fotoraf makineleri dnmez, hafzalar yoktur. Ama dijital makinelerde hafza denilen bir ey vardr. Fotoraf makinesinin grd gibi grmeyi renin, insan gznn grd ekli ile grmeye almayn. Dijital odaklama ve ekimlerin Leicalardan daha hzl olduunu hatrlayn. Bilgisayarlar her eyi dzeltebiliyorsa da, kt bir imge kt bir imgedir. ,

153

Eer baka her eyi deneyip de baarsz olduysanz, yine de ya ok byk ya da krmz yapmay unutmayn. Ya da yrtp paralayn ve bantla birbirine tekrar yaptrn. Her zaman duvardaki erevelenmi hali daha iyi grnecektir. Eer ileriniz satmyorsa, fiyatnz ykseltin. Sanatnn kendisine verdii nem duvardaki imgelerin fiyat ile birlikte artar. l bir sanatnn almas her zaman yaayan bir sanatnn almasndan daha deerlidir. Her zaman kendi kendiniz ldrm olduunuzu varsayabilir ve her eye yeniden balayabilirsiniz.

YAPILMAYACAKLAR
Kendinizle ya da arkadanzla ya da ailenizle ilgili bir ey yapmayn. Kendinizi plak fotoraflama cesaretini gstermeyin. Eski aile albmlerine bakmayn. , Elde renklendirme yapmayn zerine yaz yazmayn. -Eer bilgisayarda dorudan yaplacak bir ey deilse- alternatif bir ilem kullanmayn Zambak ieini allayp pullamaynbaka bir deyile az oktur. Baka ne yaplacan bilemediiniz zamanlarda video ekmeye balamayn. Yoksul insanlar fotoraflamayn, zellikle de yabanc lkelerde. Szlanmay brakn, sadece retin.

YAPILACAKLAR
Eski bir eyi yeni bir ekilde yapn. Yeni bir eyi eski bir ekilde yapn. Yeni bir eyi yeni bir ekilde yapn... e yarayan bir ey... ie yaryordur. Keskin yapn, eer yapamyorsanz, adna sanat dersiniz.

154

Eer bilgisayarda yaplabiliyorsa-bilgisayarda yapn. Elli tane yapn- Kesinlikle bir gsterim yaparsnz. Byk yapn, eer byk yapamyorsanz, krmz yapn. Eer her eyi yapp da baarsz olursanz, fotoraf ba aa dndrn. Eer gzel grnyorsa, ie yarayabilir. Dizlerinizi bkn. Eer ne yaplacan bilmiyorsanz, yukarya aaya baknn ama baknmaya devam edin. nllerin fotoraflarn ekineer ok ekerseniz, bir kitap yaparsnz. Dierleri ile temasa geinan iinde yer aln. Dzenlemeyi kendiniz yapn Tasarmnz kendiniz yapn. Kendiniz yaynlayn.

Alex Stoch Kimdir? 1969 ylnda doan ve Minneapolis'de yaayan fotoraf, Santa Fe Fotoraf dlnn de dhil olduu birok fotoraf dlnn sahibi. lk kitab 2004 ylnda Steidl tarafndan yaynlanan Sleeping by The Missisipi. Bunu Niagara isimli almasyla devam ediyor. Alec Soth iin "Niagara" turistik bir mekndan ok, youn duygusal dnemler geiren insanlar inceleyebilmek ve bu duygusal dnemlerin srdlemezliini grmek iin bir frsat olmu. zellikle "Niagara"'nn, Magnum in Motion'da bir video podcast'i de mevcut.

155

Tabiat aryor, Sanat Dntryor... Murat GERMEN

Geenlerde bir gnlk sosyal medya seansm srasnda hayli ilgin bir linke rastladm: http://iconicphotos.wordpress.com/2010/11/08/henritoulouse-lautrec/ Bu linki ilk olarak Facebookda paylatm ve daha sonra gelen eitli yorumlara ben de baz yorumlar yaptm. Bu srete Facebook arkadam Cenk Mirat Pekcanatt bana zel bir mesaj atarak bu konuda Glge Fanzin iin yaz yazmak isteyip istemediimi sordu ve ben de seve seve teklifi kabul ettim. Yaznn balndaki terime ise aklk getirmek isterim: ngilizce konuan kltrlerde, hacet yapma ihtiyac belirdii zaman aka

156

yollu nature calls denir bazen. Balktaki tabiat aryor ise zellikle amalanm kelimesi kelimesine bir eviri... Linkteki sayfada Fransz sanat Henri de ToulouseLautrecin hacet giderirken ekilmi 4 adet fotoraf ve ikonik fotolar balkl metinden oluan bir ierik sz konusu idi. Ksaca aktarmak gerekirse ngilizce metin yle gidiyordu: 1898 senesinde Parisli galeri sahibi Maurice Joyant, Fransadaki Le Crotoy, Picardie sahilindeki plajda ocukluk arkada Lautreci dksn tasfiye ederken fotoraflam. Sanat, sanat tarihine mal olmu bu fotoraflar Joyantn arkada ben olmasaydm bunlar oktan unutulmutu... eklinde yorumluyor. Fotoraflarn neden ekildii ve hatta daha sonra neden kartpostal formatnda dolama girdii mehul; fakat, nllerin bazen ne kadar tuhaf, anlalmaz davranabileceklerine delil oluturabilecek en eski fotoraflardan olduklar aikar. Daha nceleri olaanst bir sanatsal yetenek sergileyen Lautrecin, bu fotoraflarn ekildii dnemde iyice tepetaklak bir halde de getii biliniyor. Fotoraflarn ekildii senenin balarnda Joyantn, Paristeki sanat ticaretinin en itibarl isim ve meknlarndan birisi olan Goupil & Ciede Lautrec iin ayarlad kiisel sergi ise bir fiyasko ile sonulanm. Alkolizm ve zhrevi hastalklardan mustarip sanat, resimlerindeki mstehcen ierii hi bir zaman onaylamam st tabaka ailesinin yanna snacak kadar da aresiz bir haldeymi. Amcasnn baz tualleri yakt belirtiliyor. Joyant, Lautreci biraz neelendirebilmek zere yelken amak ve ngiltereye gemek iin sahile gtrrm. Jules Verne ve Colette gibi dier Fransz sanatlarn tatil mekn olarak setikleri Le Crotoy adl yeri sklkla ziyaret ederlermi. Fotoraflar ekildikten bir yl sonra Lautrec akl hastanesine kaldrlm, 3 yl sonra ise alkolizm ve frengiden dolay 1901de lm. Lautrecin lmnden sonra 30 yl daha yaayan Maurice Joyant arkadann hatrasn

157

srdrmek zere bir ok kiiden daha fazla efor sarf etmi. Sanat ile olan ilikisi hakknda bolca yazan Joyant 1902, 1907 ve 1914 yllarnda sanatnn retrospektif sergilerini dzenlemi. Lautrecin ailesi tarafndan sanatnn resimlerinin vasisi olarak kabul edilen Joyant, annesi Kontes Adele de Toulouse-Lautreci ikna ederek, Paristeki salonlarn reddettii Lautrec eserlerinin gururla sergilendii bir mze almasna nayak olmu. Yukardaki alnt metin zaten hayli sarih ve hazin, buna ramen birka ey eklemek isterim. Sanat/ bazen yle abartl bir yere konuluyor ki, dksn sergilese alk alacak diye konuuruz bazen arkadalarmla. Bu fotoraflar grnce sonunda bu abartl yorum/aka geree dnt diye hissettim. Herhangi baka bir adama hacet giderirken baklmas, onun bunu orta yerde yapmas, eylemin fotorafnn ekilmesi ve sonunda bu fotoraflarn ortalkta paylalmas birok kii, hatta sanat ahsiyeti tarafndan tiksindirici olarak nitelendirilebilecekken; Lautrec'in eyleminin veya bu eylemin belgelenmesinin neden sanat olarak alglandn sorgulamak gerekiyor. Srf farkllk, marjinallik, deiiklik, sansasyon olsun diye, zellikle amalanm ya da kafa iyiyken akla geliveren tuhaflklardan oluan iler bana ucuz geliyor... Bu eylemi gerekletiren/belgeleyen kiilerin iyi vakit geirmesi, elenmesi bizim de elenmemiz gerektii anlamna gelmiyor. Elenmediimiz zaman ise, bundan elenmeyi marifet sanan kiilerin elenmeyenlere kar getirdikleri anlamyorsunuz veya kavramsal boyutta bakmak lazm gibi yorumlar da ok s buluyorum. Zorlayarak her eyden bir anlam, deer karmak olas. Lautrecin deerli bir sanat olmas onun kakasnn veya kaka yapma annn ya da bu ann sergilenmesinin deerli olmasn hi gerektirmiyor. Lautrec bu eylemi gerekletirirken, eylemin kaydedildiinin farkndayken bunun nereye varabilecei konusunda yaklak bir fikri vard herhalde. Zaten bu performansn yapld tarihlerde Lautrecin an(s)nn iyice

158

kaybolmakta olduunu da yazdan reniyoruz. Dolays ile bu performans masum bir eylem olarak gremiyorum ve an/hret/nl sevicisi insanlarn bu eylemi her zamanki gibi hayranlkla alklayabileceklerinin ngrldn, varsayldn, mitsizce beklendiini dnyorum. Her nasl deerlendirilirse deerlendirilsin, kakasn yapan kim olursa olsun, uzmanlar bunu sanat olarak grsn ya da grmesin, byle bir fotorafa sanat eseri olarak bakmay ahsen tercih etmiyorum. Fotoraf bana ne dnsel, ne estetik, ne ieriksel boyutta, ne de tavr olarak bir ey retmiyor, motive etmiyor. ki insan aralarnda kafay bulup iyi vakit geirdiler diye ben ayn hisleri duymak durumunda kalmamal, duymaynca da bu iten anlamyor veya gerekli esneklii gstermiyor ithamyla kar karya braklmamalym. Fotorafn sergileniinin benim iin ne kavram, ne estetik, ne zanaat, ne de espri olarak bir deeri yok. Sanatlardan daha akll, zenli, izleyicisini aptal yerine koymayan, insan yerinden hoplatabilecek, samimi ve etrafl bir ekilde dnlm iler bekliyorum, ben ne yaparsam satar zrvalar deil... zleyicisini nemsemeyen ileri izleyici neden nemsemeli onu da zemiyorum. Byk isimli sanatlarn her yaptna alk ve onlar eletiriden muaf tutmay ise kr bir mritlik olarak deerlendiriyorum ve burada babamn ok sevdiim bir tanmn devreye sokmak istiyorum. Bilindii zere insana dnen, akl olan hayvan gibi yaktrmalar yaplyor. 21. yzylda olmamza karn, evremizde olan bitenden anlald kadar ile birok insann akln kulland pek sylenemez. Babamn bu tr insan iin kulland benzetme ise u: Hayran hayvan... Sanat ve sanaty bazen hak ettiinden byk bir yere koyuyoruz gibi hissediyorum. Sanat, yaratclk boyutunda baktmzda uygarl baka bir boyuta tayacak bilimsel bir keif kadar veya zanaat boyutunda baktmzda insann hayatn

159

kurtaran bir ameliyat kadar ehemmiyet tamyor. Sanat gda, hava, su kadar elzem bir ey deil; ancak refah iindeki toplumlarn rettii ve tkettii bir kentsoylu elencesi aslnda. Sanat destekleyen, tketen, yatrm ve prestij arac olarak kullanan sermaye ve onun sahipleri. Son zamanlarda Trkiyedeki gelimelere bakarsak bu iyice ayyuka kt. Sanatlar, yaarken ayr ldkten sonra da ayr bir smrye maruz kalyor. Bu smr onlar fazla rselemesin ve ticari meta olarak kullanlacak eserlerini retmeye devam etsinler diye, ansl addedilen baz sanatlara n, hret kaplar alyor. Gya kazan-kazan durumu yaratlp sanat dokunulmaz bir konuma ulatrlyor, kahramanlatrlyor ve daha nce ucuza kapatlm iler iyice deerli hale getiriliyor. Bundan sonra retilecek ilere ise, ne kalitede olurlarsa olsunlar, yksek sat fiyat garantisi salanyor. Kahramanlatrlan ve yeterli derecede i retmi sanatlar ise uyuturucu veya benzer bamllklar aracl ile kendilerini hzl yaa gen l, cesedin yakkl kalsn kvamnda yok etmeye baladklarnda ise ortaya ifte kavrulmu bir durum kyor. nnn ve dolays ile eser fiyatlarnn zirvesinde bir sanat lnce, eserleri sanat piyasasnn farkl konumlarnda olan tacirler tarafndan kat be kat daha pahalya pazarlanabiliyor. Daha gen, iyi ama ismi duyulmam bir sanatnn rettii eserlere ise hi bir zaman ayn ilgi gsterilmiyor; yaklam ok ak: Gzele gzel demem, gzel benim olmadka...

160

GLGEDE RPORTAJ lk blmn 11. saymzda yaynlam olduumuz Charlie Rose Henry Cartier Bresson rportajnn 2. blmne kaldmz yerden devam ediyoruz. Bu rportajn tamamn okumak isteyenler, GFnin internet sitesindeki, rportajlar blmnden ulaabilirler. Charlie Rose: Neden fotoraf brakp, resme baladnz? Henri Cartier Bresson: Fotoraftan asla vazgemedim. C.R: ahsi izlenimime gre, resim sizin iin daha ncelikli H.C.B: Bazen iziyorum. Kimi zamansa elimde makinem var. Ama o da sonuta bir tr ara C.R: Bu ayn zamanda, sizin fotoraf makinesine dair almnz m? O da fra gibi basit bir ara m? H.C.B: Kesinlikle C.R: Daima yannzda tar msnz? H.C.B: Bugn deil C.R: (tekrarlar) Bugn deil H.C.B: Asla ne olacan bilemezsiniz. Tamam gerekirdi. (bir sre ceplerine baknr, ardndan birka kurun kalem karr) C.R: O bir tkenmez kalem mi?

161

H.C.B: Hayr Kurun kalem Kurun C.R: Kurun Yaamnzn en iyi dnemi, en iyi an hangisiydi? H.C.B: Hapishaneden katm zamand. C.R: ncsnde Daha nce sizi iki kez yakalamlar. H.C.B: Her ey ok ilgin C.R: Hapishanede olmak berbatt, deil mi? H.C.B: Evet. C.R: Peki, kiminle? Claude Frankla beraber katnz. yle deil mi? H.C.B: Evet. Claude Frankla C.R: Nasl kamtnz? H.C.B: (uzunca bir sre sessizlie brnp, skntl bir ifade ile) nsan, kamay baaramayanlar dnyor. Ben anslydm. (yine uzun sre bir sessizlie brnyor) C.R: Demek kamay baaramayanlar dnyorsunuz. H.C.B: Evet. Parava Ruska, Polonyann en cra kelerinden birindeydi. Neyse ki btn bunlar artk ok geride kald C.R: Geride mi kald? H.C.B: Evet C.R: Fakat konuurken hala sizi ok etkiliyor. H.C.B: Evet... C.R: Gn getike insanolu daha fazla uygarlaamyor. Bosna, Kosova, Srebrenica Tm bu insanlk d iddet, lzumsuz lmler Sava, sizi deitirdi mi? H.C.B: Bu ok ak C.R: Asla renkli deil H.C.B: Ben resmi renkli olarak seviyorum. C.R: Renkli olarak H.C.B: Evet. C.R: Ama fotoraf renkli sevmiyorsunuz. H.C.B: Evet. C.R: Bunlar erken dnem ileriniz. Bazlar burada duvarlarda asl Mesela Bu Marsilyadaki, Allees du Prado, yl ise 1932. Ne gryorsunuz? Mkemmel dzenlenmi. (sal sollu aalarn sraland yolda; ftr apkal, pelerinli ve emsiyeli bir adam fotoraf) H.C.B: Bilemedim. C.R: (Meksikada ektii fotoraflardan birisini gstererek) Bu sizin Meksikada olduunuz dnemden...

162

H.C.B: Evet (baka bir fotorafa getikleri anda) Matisse bunu beendi. Ona bu fotorafn bir basksn verdim. C.R: Neden beendiini biliyor musunuz? H.C.B: Bilmem. Ama iyi dzenlenmi. Ben fotorafn ne zaman ekileceini biliyorum. Hepsi o kadar. C.R: Ne zaman ekileceini mi biliyorsunuz? H.C.B: Evet. u anda bir makinem olsayd (azyla deklanr sesi kartp, Charlie Roseu elleriyle kadrajlayarak) C.R: Tam u anda ekerdiniz H.C.B: Evet. C.R: Doru an olduunu bilirdiniz. H.C.B: Burada tamam Ama burada deil. Gz memnun etmelisiniz. C.R: Gznzn memnuniyeti H.C.B: Evet. Bu (bir tarafa doru eilip, elleriyle Charlie Roseu kadrajlayp) Evet, tamam. (ardndan dier tarafa eilip) Ama bu Hayr Tm bunlar incelikli Ayn zamanda da gizemli C.R: Siz fotoraf ekmek iin domusunuz H.C.B: Bilmiyorum. C.R: Ben biliyorum. (galeride asl fotoraflar ve elinde tuttuu albm gstererek) Tm bunlar zaten sylyor. Kendiniz iin en doru arac bulmusunuz. H.C.B: Evet. Fakata benim birok ncm var. C.R: Kimler? H.C.B: Kertez, Walker Evans C.R: Dierleri? H.C.B: zellikle Kertez. C.R: O, nasl sizin ncnz oluyor? lerinin kalitesi yznden mi? H.C.B: Evet. Kesinlikle Hi muhabbetim olmad. Ama ilerinin kalitesi Huh! C.R: Daha baka kim? Dierleri? H.C.B: Chim ve Capa C.R: Elbette Yabanc diyarlara Yabanc ehirlere gitmeyi seviyorsunuz. Etrafta ylece geziyorsunuz. Neyi yakalamak iin? H.C.B: ayet bilseydim. Bunu yapmazdm. C.R: Sadece meraktan m? H.C.B: Hayr. Bu yaamak Bakmak Bu bir nevi izmek (Bu arada 4 adet kpein(!) bulunduu bir fotoraf gsteriyor) Kpekler, babamn cann skyordu.

163

C.R: Babanzn cann m skyordu? H.C.B: Evet, nk ben onlar banyoda ykyordum. C.R: Evet? H.C.B: Babam ama senin kz kardelerin var diyordu. (ardndan uzunca sren glmeler) C.R: Bu sizin eski bir pasaport fotorafnz. H.C.B: Bu mu? C.R: Hayr. Bu H.C.B: Onu Gretchen Powell ekti. C.R: Kim? H.C.B: Bir fotorafyd. C.R: Bu Luis Buuelden bir set fotoraf. Onunla asistan olmak iin konumusunuz. H.C.B: Evet. Fakat bir asistana ihtiyac yoktu. C.R: Jean Renoir grmeye gittiinizde ne oldu? Size yannda bir i verdi. H.C.B: Evet. 2. asistanydm. C.R: Bir film yapmcs olmaktan holanacanz m dndnz? H.C.B: Hayr. C.R: O zaman neden onun iin almaya gittiniz? H.C.B: Sadece filmin grselliiyle ilgileniyordum. Ama diyaloglar iin kelimeler gerekliydi. Doru kelimeyi ancak o rol kimin oynayacan bilerek bulabilirdiniz. Harikayd. Sabaha da gidip ekiyordunuz. Yapmc iin pahalya patlayan bir eydi. Jeann zamanlaryd nk her ne isterse annda yaplyordu. Tutkulu biriydi. Tutkunuz azalrsa zaten geriye de bir ey kalmaz. C.R: yi bir hayat srdnz dnyor olmalsnz. H.C.B: Hibir yaknmam yok. C.R: Yaknmanz yok! H.C.B: Yaknmam yok! C.R: Hayr. H.C.B: Hayr Hayr Yok! Yaknma C.R: Hi yok? H.C.B: Tavrlarmla ilgili yaknmalarm olabilir. (glmeler) Evet C.R: Byk bir adam, byk bir sanat olduu iin Jean Renoira almak iin gittiniz. H.C.B: Bir dev... C.R: Bir dev Tpk sizin gibi bir dev H.C.B: Orada durun

164

C.R: Hayr. Durmayacam. Bunu neden kabul etmiyorsunuz? H.C.B: Bunu arkadalarma sorun. C.R: Arkadalarnzn tamam ayn eyi syler. H.C.B: Ben aslen bir anaristim. Ondan dolay byle bir ey yok! C.R: Bunun anarist olmakla ne alakas var? Belki de bir anaristten yansmalar olan bu sra d ilerin burada olmas gereiyle bir ilgisi olmal. leri biraz kartrmak, zel bir eyler yapmak istediniz. H.C.B: Suumu kabul ediyorum. Bitti. C.R: Sadece bu da deil. Mahcup olduunuzu biliyorum ama ltfen bana biraz katlann nemli bir sanatsnz. rnein kbizmi ele aldmzda, belli bal sanatlarnn kimler olduunu biliriz. Braque, Picasso, Cezanne Fotoraf alanndaysa, siz nemli bir sanatsnz. Bunlar size gevezelik gibi geliyor. Bir anlam yok H.C.B: Her seferinde daha iyisini yapmaya altm. Hepsi bu C.R: Bundan daha iyi nasl olunabilir? Bu iler 30lara 40lara 50lere uzanyor. Ve ben bunlardan daha iyi fotoraflar eken baka birisini bilmiyorum. H.C.B: u sralar portreler ekiyorum Ki bu en zorudur. C.R: Neden? H.C.B: Orada yokmuasna, fotoraf ekmiyormuasna davranmalsnz. Ve yle fotoraf ekmelisiniz. Portre ekmeyi ok seviyorum. C.R: Demek ok seviyorsunuz. H.C.B: Evet. u an sizin portrenizi makinem olmakszn ekiyorum. Derdim de bu C.R: Her yz birbirinden farkl olduu iin mi portreleri seviyorsunuz? H.C.B: nk ok zor. Bir yerlerde yazmtm. Tekrarlayacam iin mazur grn. Adeta tenle gmleiniz arasna bir makine koymak gibi Bu ok hassas Resim yapmak gibi bir ey olduundan, ok nemli Gmleinizle teniniz arasndaki bir makine, bu insanlara bu gzle bakmaktr. Ve sezmek, sezmek, sezmektir. Sezmelisiniz. Her zaman sezmeli C.R: Sezmek derken? H.C.B: Neyi? Onu bilmiyorum. Ama sezmek Bir yzn anlamn C.R: Fotorafnzn ekilmesinden holanmyorsunuz. H.C.B: Gerekten umursamyorum. C.R: Umursamyorsunuz. H.C.B: Duruma bal

165

C.R: Bu konuyla ilgili bir hikye var. Oxfordda size onursal derece verilirken ne yaptnz? (her ikisi de glerler) H.C.B: Kep ile cppem vard. Hayr, nk neredeyse utan vericiydi. C.R: yle miydi? H.C.B: Fazla tannmak rahatsz edici bir durum! Bunun iin mteekkirsiniz ama bana rahatszlk veriyor. C.R: Rahatszlk m veriyor? H.C.B: Kesinlikle. C.R: Onursal dereceyi al biiminizden mi? H.C.B: Bir anarist iin rahatsz edici C.R. Bunu geitirmenize izin vermeyeceim. Anaristi bana tanmlar msnz? H.C.B: Anarizm bir ahlaki anlaytr. C.R: Ahlaki bir anlay derken? Bunu tanmlayabilirsiniz. H.C.B: Bir tavr Davran Semek ve nihayetinde sevmek C.R: Nihayetinde sevmek H.C.B: Kesinlikle ncelikle zihinsel ve ruhsal olarak Nihayetinde de fiziksel olarak C.R: Tavr ne demek? Bu nedir? Bir anaristin sahip olduu tavr nedir? H.C.B: Bir zorunluluu yerine getirmek Kendinle uzlamay engellemek iin C.R: Uzlamalar? H.C.B: Evet. Evet. Ve kat da olmamak ok ince bir izgi C.R: Evet. Size katlyorum. H.C.B: Bu toplumda yaamak ok zel bir his C.R: Bu toplumda yaamak nasl? H.C.B: Dnya kerken Geri dnemezsiniz. C.R: Asla 40larn Parisi gibi olmayacak. H.C.B: Hayr, baka bir ey C.R: Baka bir ey derken Belki de eksik H.C.B: Savamaya devam edin C.R: te anarist. Savamaya devam edin. lene kadar mcadele edin. Bana bu fotoraflardan bahsedin, aklnzdan her ne geiyorsa... Mesela bu H.C.B: Neyi bekliyorlar biliyor musunuz? C.R: Hayr. H.C.B: Perdesi ak olan pencere bir iaretti. C.R: Direni srasnda m?

166

H.C.B: Sava srasnda (Charlie Rose bir Giacometti fotoraf gsterir) H.C.B: Buras imdilerde bir banka olan bistro Giacomettinin trnaklar simsiyaht. C.R: Evet, Giacometti. H.C.B: (Giacomettiyi taklit ederek) Jambonu elleriyle koparp yerdi. stne de yumurta Elleri kmr fzeninden dolay her zaman siyaht. C.R: Bu fotoraf ekebilmek iin peinde koturup durdunuz mu? H.C.B. Kafeye girmesini bekliyordum. Kaldrmda onu bekliyordum ve fotorafn ektim. C.R: Sizin iin; Kafeleri, Fransz Devlet Tiyatrosundan daha ok sevdiiniz sylenir. Sizin iin zaten tiyatro bir kafeye gitmekmi. H.C.B: O kuaktan birok insan iin bu byleydi. C.R: Pierre Bernard. Pierre Bernard. yi bir ressamd. H.C.B: Benim iin en iyisiydi. C.R: Bernard bir arkada olduundan m? Yoksa bir sanat olduundan m fotorafladnz? H.C.B: Sadece tek bir eyi hatrlyorum. C.R: Nedir hatrladnz? H.C.B: Bana, imdi neden benim fotorafm ektin? diye sordu. Bende, Bir dakika nce neden o sary tuvaline srdn? diye sordum. Cevap veremedi. C.R: Evet, Noktay koymusunuz. H.C.B: Bu insanlarla konumann tesinde C.R: Bu gerekten de doru mu? Onun fotorafn neden ektiinizi bilmemeniz gibi, Onun da sary niin kullandn bilememesi? H.C.B: Bu anlalmazdr. Her zaman kelimelerle ya da dille ifade edilemez. C.R: (fotorafn gstererek) Henri Matisse. H.C.B: Olduka uzun bir sre Onunla kaldm. C.R: Sizin iin hangisi daha iyi ressamd? Matisse mi? Yoksa Picasso mu? Gznz, gnlnz asndan? H.C.B: Erken dnemlerinde Picasso ok byk bir ressamd. Ardndan tm hayat boyunca bir izer oldu. C.R: En iyisi. H.C.B: Ve bir heykeltra Fakat ilk bata harika bir ressamd. C.R: Matisse? H.C.B: Matisse, bandan sonuna kadar byk bir ressamd. Fakat ben bir sanat eletirmeni deilim. Bunlar ahsi dncelerim.

167

C.R: Zaten benimde ilgilendiim bu. H.C.B: Ben onlardan beslenirim. C.R: Bir insan olarak m? H.C.B: Evet. C.R: Nasl beslenirsiniz? H.C.B: Matissee bakarak, Bernarda bakarak C.R: Bu ilerinizi nasl etkiler? H.C.B: ey, bu tm sistemi etkiler sadece beyni deil C.R: Biliyorum. H.C.B: Dnmek ok tehlikelidir. C.R: Sizi daha da canl tutar. Daha canl olduunuzdan da, fotorafladnz bu grntleri daha iyi alglarsnz. yle mi? H.C.B: Eric Garr adnda harika bir izer arkadam vard. [anlalmaz] Buradaki geometrinin analizini yapmt. Hibir fikrim yoktu. Fakat son derece kesindi. C.R: Evet. Kesin. H.C.B: Bir matematiki iin evet yleydi. Bu yzden de kadrajlayamazdnz. Bir btn olmal ve bunu bir arada grmelisin. Ben asla kadrajlama yapmam. C.R: Bu fotorafa ne kadar ok bakarsanz o kadar ilgin. Bu fotoraftan bahsediyorum. H.C.B: (Dalai Lama fotoraf) ok iyi bir fotoraf deil... C.R: nk? H.C.B: te o Kompozisyon. C.R: Ne olmutu? H.C.B: Hatrlamyorum. Budann etkisindeydi. C.R: Tibette bulundunuz deil mi? H.C.B: Hayr. Sanmyorum. Kamirde bulundum. C.R: Bu Papa XII. Piuse benziyor. yle deil mi? H.C.B: Evet. Vive Jeaux, vive jeaux, vive jeaux. diye baryorlard. Makinem vard ve doruldum. Kmldayamyordum. nsanlar ok heyecanllard. C.R: Buras Paris, yl 1938. Her zaman 50mm optik kullandnz. ok fazla farkl optik kullanmazdnz. yle deil mi? H.C.B: 50 mm. Evet. C.R: (Bir fotoraf gstererek) Ghandi, bundan bahsetmitik. lgin bir sima H.C.B: Albme baktnda, lm, lm, lm[anlalmaz]

168

C.R: (Bir baka fotoraf gstererek) Bunu nasl ektiniz? H.C.B: Bir direin zerinden... C.R: Bir direin zerinden... H.C.B: Affedersiniz. Sanrm bu fotoraf benim iin APden bir arkadam ekmiti. Bulunduu noktada iki kiiye yer yoktu. Ona bir makine verdim. O da bu fotoraf ekti. C.R: O zaman bu sizin deil. Sizin makinenizle ekildi ama sizin deil. H.C.B: Uh-huh. C.R: Bu ok sk olur mu? Yoksa sadece o defaya mahsus bir ey miydi? H.C.B: Bu seferkini hatrlyorum. C.R: Bana bundan bahsedin, Tokyo. H.C.B: Bu Japonyadaki bir cenaze. Bir Kabuki aktrnn lm. Ayn ey Bilmemelisiniz. Hazr ve farknda olmalsnz. Ve C.R: Giocometti. H.C.B: Marnedeki bir sergisinin alndan. ekilenmi gibi ezilen bu aya biliyor musunuz? Bir kz arabay iyi kullanamam ve ayan ezmiti. Alberto, o bir dahiydi. C.R: Bir dhi. Bu kategoride baka kim var? H.C.B: Matisse. C.R: Matisse. H.C.B: Mesela Picasso deil. izer olarak Evet. Her zaman iin... Ve bir heykeltra olarak Bir ressam olarak, onu pek bilemiyorum. C.R: Camusy iyi tanr mydnz? H.C.B: Hayr. Fakat ok sayg duyarm. C.R: Ah, Boa Greisi(Bir baka fotoraf gsterir) H.C.B: Bir randevu evinin yaknnda oturuyordum. C.R: Nerde oturuyorum dediniz? H.C.B: Evet, bundan tr onlar tanyordum. O bir genelev patronuydu. bir adam ve bu da geimini fahielik yaparak salayan bir ecinseldi. C.R: En ok hayranlk duyduunuz fotoraf, Capa m? H.C.B: Bir fotoraf ve macerac olarak evet. Yakn bir fotoraf, bir arkadat. Yalnz bir adamd. Tam bir maceraperestti. C.R: Onunla ayn maceraperestlik duygusunu paylar mydnz? H.C.B: Chim, Capa ve ben mi? C.R: Evet. H.C.B: Evet dayanma iindeydik. Bunun harici, ben spanya Savann belgeselini yaptm. C.R: The Return? - Dn

169

H.C.B: Evet. Ve ben film yapmayp, bir fotoraf olarak kalmalydm. Bir film yapmak ve montajlamak ok uzun bir sre alyordu. Bitirdiimizde spanya Sava sona ermiti. C.R: Buna baktmda ve yaptnz tm eylere acaba nasl bir sinemac olurdunuz? Belki de filmler ek (lafn bitmesini beklemeyen Bresson tez canllkla cevap verir) H.C.B: Kt bir sinemac. C.R: Neden? H.C.B: nsanlar ynetmekten holanmyorum. Bunu yap!, unu yap! ayet bir anaristseniz, insanlara Bunu yap! unu yap! demezsiniz. C.R: (bir fotoraf gstererek) Bu? Ho bir kompozisyon Ama yine de (kadrajlanmas gerektiine dair bir harekette bulunur) H.C.B: Hayr, hayr, hayr. Size bir makas vermeyeceim. Gidip daha iyisini ekersiniz. C.R: (bir fotoraf gstererek) Oh, bu harikaym. Hatrlyor musunuz? H.C.B: Evet, hemde ok iyi. C.R: Peki bu fotoraf hakknda ne hatrlyorsunuz? H.C.B: Buras ileri u blgede yer alan tarafsz blgeydi. u yoldan bu alana ulayordunuz Ve bu hadm haricinde arada kimse yoktu. Ve birka saat sonra komnistler ieri girdiler. C.R: Tanrm bu harika. Nefis. H.C.B: Hala hayattaysam bu Albay [anlalmaz] sayesinde. C.R: Nasl? H.C.B: Amitisteleri takip etmemi isteyen, Life Dergisine riayet ettiimden dolay az daha czlam ekiyordum. Amitistlerin Hong Kongda olduklarn biliyordum. Chaviso ile ilgili bir blm yaynlanmt. Dergi onlar tandn iin, Amitistlerin tarafnda yer alp, komnistler araziyi ele geirirlerken fotoraflarn ekmemi istiyordu. Ve [anlalmaz] Brosunun bandaki Albay [anlalmaz] gitmeni tavsiye etmem dedi ve Amitisteler yenilgiye uradlar. C.R: Yenildiler mi? H.C.B: Yenildiler. C.R: Yani gitmi olsaydnz, imdi yayor olamazdnz. H.C.B: Burada olamazdm. Ve gariptir ki, lmme varncaya kadar kaderim bana anlatlmt. Bu olay da dhil C.R: Oh, Bu da m dhil? H.C.B: Evet. C.R: Falda?

170

H.C.B: Evet. C.R: leceiniz? H.C.B: lebileceim. C.R: lmden kurtulacanz? H.C.B: Bu tamamyla imdi, gemi ve gelecee dair bir sorudur. C.R: Fakat siz buna inanmadnz? yle deil mi? Yani bu kehanete? Siz tanrya inanmyorsunuz. H.C.B: Benim iin anarizm bir etik. Etik olduka nemlidir. C.R: (fotorafn gstererek) Jean Genet, Onun hakknda ne syleyebilirsiniz? H.C.B: Bunu yksek sesle syleyemeyiz. C.R: Oh, tabi ki syleriz. H.C.B: (omzunun ardna bakar) Batisteteydik. eycideydik sanrm Martine Francke doru bakar) Neredeydik Martine? MARTINE FRANCK: iekide C.R: iekide mi? H.C.B: Hayr, hayr, hayr, hayr. Harika bir bakkaliyenin leziz tadmlklarna bakyorduk. M.F: [anlalmaz] C.R: [anlalmaz] H.C.B: (Martinee doru) Affedesin, syleyebilir miyim? M.F: Evet C.R: Evet. H.C.B: (bir sre Franszca olarak bir eyler syler) Hasss [anlalmaz] Genet ite ne olacakt ki? (Martinee doru) zr dilerim. Harikayd. Harika... C.R: Srrealizm hakknda konumutuk. te! Andr Breton . H.C.B: Papa. C.R: Papa. Srrealizmin Papas. u glgelere bakn. H.C.B: Bunlar gzel heykeller. C.R: Ah! (bir fotoraf gsterir) H.C.B: Bu onun hizmetisi, Jeanette C.R: Onu iyi tanr mydnz? H.C.B: Hayr. C.R: Tanmyordunuz. Peki, sanatlar fotoraflamaktan holanyor musunuz? H.C.B: Sanmyorum Ben bir fotorafym. Birlikte yiyip-iiyoruz. Ve benim elimde de bir makine var. Bazen de kullanyorum.

171

(Charlie Rose bir fotoraf gsterir) H.C.B: Size kadnlar hakknda bir muhabbet. Annesi bir fahieydi. (Lucian Freudun annesi Lucie ne Brasch kastederek) C.R: (baka bir fotoraf gstererek) Ahh, Lucian Freud. H.C.B: Evet. Bu konuda yorum yok! Ama bir mimar deildi. C.R: Evet, biliyorum. H.C.B: Bu resimlerden ok holanyorum. C.R: Gerektende Groteskler, yle deil mi? H.C.B: Duygusal deiller. C.R: ou insan bilmez. Sanrm mehur Cartier-Bresson tekstil ailesiyle akrabalnz var. H.C.B: Oh, evet. 19. y.y.da tekstil ok iyi bir iti. Sonralar bozuldu. C.R: Babanzdan ok etkilendiniz mi? H.C.B: Resim yapmay ve avlanmay severdi. C.R: Siz avlanmay sever miydiniz? H.C.B: Afrikada safariler dzenledim. Bu iten ok para kazandm. Ve Avrupaya geri dnnce ey aldm. Ad neydi? ngiliz Paras? C.R: Pound? H.C.B: Pound, evet. Ve poundun deeri dt. Son kuruuma kadar kaybettim. C.R: (fotoraf gstererek) Ah, Samuel Beckett. Bu fotoraflar nasl ektiniz? Fotoraflanmak m istediler? Siz mi teklif ettiniz? Bir kitap iin mi ektiniz? Bir sergi iin mi ektiniz? H.C.B: Hayr C.R: Ne iin ektiniz? H.C.B: Bilmiyorum. Sadece ektim hepsi bu. C.R: ektiniz. nk yaptnz i buydu? H.C.B: nk izmekten daha hzl. Ve izin istemiyorsunuz. izmek nedir? Uzunca bir oturumdur. Zaman alr. Dnmeniz gerekir. imdi nler iziyorum. C.R: iziyorsunuz? H.C.B: Evet. El ve ayaklar izmek zor Kavisler, ie yarar. (Charlie Rose gler) Bu gerekten de doru. C.R: Sylediiniz her eyin doru olduunu dnyorum. H.C.B: Benim iin bu biim kusursuzluu ve de her ey C.R: (bir fotoraf gstererek) Peki, su? H.C.B: O, bana fotoraf ekmemem iin gerekli ilham verdi. Ritim, her ey, her ey.

172

C.R: nanlmaz. Peki, size ne diyor? izmek zorunda deilim. Fotorafta ekebilirim mi? H.C.B: Evet. Kusursuzluk. (bir n fotoraf iaret ederek) C.R: Doru. H.C.B: Sizinde bildiiniz zere. C.R: (baka bir fotoraf gstererek) Ya buradaki? H.C.B: Aaya indik ve beraberce itik. Sesler duydum. Kapy atm. Ve grdm ki C.R: Seviiyorlar myd? H.C.B: Sormadm. Duygusallk, gzeldi. O zamanlarda Carier Quadada yayordum. C.R: Tabutlar? H.C.B: Srekli kk tabutlar yaparlarken seslerini duyuyordum. C.R: Peki, ne oldu? Meksika sokaklarnda yryordunuz. Makineniz cebinizdeydi H.C.B: Cebimde deil. C.R: Cebinizde deil, bileinizdeydi. Tamam. Fotoraf makineniz bileinizdeydi. Birden bir eyler oldu. Birka dakika nce birisinin yzne bakyordunuz, bu yz size bir eyler syledi. H.C.B: Tam imdi ya da bir dakika nce, urada, urada, urada. Fotoraf ekecektim. Bu geometri ve her ey yerli yerinde C.R: Picasso izebiliyordu. Sizin sihriniz nedir? H.C.B: ey Ben grselim. Bir bakasnn kula vardr. Bu mziktir. te hepsi bu C.R: Bugn de eskisi kadar iyi misiniz? H.C.B: Kimin umurunda? Kimin umurunda? C.R: Siz bunu umursuyor musunuz? (Bresson gln bir yz ifadesine brnr) C.R: ylesine ann iindesiniz ki? Bugn ve yarn hakknda dnyorsunuz. Bir paranz geri dnp ardna pek fazla bakmyor. H.C.B: Her ey saniyenin bir blmdr. Orada bulunmal, duyarl ve anlayl olmalsnz. C.R: Bulunduunuz her yeri gzettiinizde, Paris ve Fransadan baka kalbinizde yeri daha farkl olan zel bir yer var m? H.C.B: Uzak Dou. Ve Amerikaya da minnettarm. Orada bir fotoraf olarak tannyorsam bu Lincoln Kirstein, Monroe Wheeler sayesindedir. C.R: Harika zaman geirdim H.C.B: Bende keyif aldm.

173

C.R: Teekkrler. H.C.B: Teekkrler. C.R: Uzun ve mutlu bir yaam srmeniz dileiyle H.C.B: Ne vakte kadar? C.R: Ne kadar olursa... Paristeki yeni bir sergisinde HENRI CARTIERBRESSON ile birlikteyiz. Burada olmak olaan st bir deneyim. H.C.B: Abartmayn. C.R: Katldnz iin teekkr ederim. H.C.B: Sizinle sohbet etmek zevkti. C.R: Evet. Benim iinde yleydi. H.C.B: Teekkrler. C.R: ok teekkr ederim. Tekrar grmek zere H.C.B: (elinde bir kadehle) Oh, teekkrler. C.R: Ah. H.C.B: erefe. C.R: erefe. H.C.B: Sizinki nerede? C.R: Bilmem. Keke burada olsayd. Ah! te, geliyor. H.C.B: erefe. C.R: erefe. Daha iyi. Nasl desem? (Bresson bo bardaktan drbn gibi bakar) C.R: Daha... Daha H.C.B: imi hafif C.R: Hafif ve daha iyi. Evet. -SON-

Aada yer alan balantdan rportajn videosu izlenebilir. http://video.google.com/videoplay?docid=-4074157481455007235

174

BR DUAYEN: YILDIZ MORAN ARUN 50'li yllarda; henz 20'li yalarnda iken; fotoraf tutkusunu ve akn yaayan; yanstan, lkenin hem ilk kadn; hem de ilk akademik eitim alm kadn fotoraf sanatsdr. 24 Temmuz 1932'de stanbul'da dodu. Ahmet Vahid ve Nemide Moran'n kzdr. Robert Kolejin'de balad eitimini ngilterede bitirdi. 1951de ngilterede Bloomsbury Technical Collegei ve 1952de Ealing Technical Collegei bitirdi. Vogue Dergisi'nin ilk fotoraflarndan, moda ve ngiliz Kraliyet Ailesi'nin fotorafs Baron Adolph de Meyer ve Old Vic Theatre portre fotorafs olan reklam fotorafs John Vickers'a assistanlk yapt. 1953'te Cambridge de bir ve 1953-1954''te Londrada be olmak zere, toplam alt sergi at. spanya ve Portekiz fotoraflarn kapsayan bir fotoraf albm hazrlad. 1954te 22 yandayken ngiltereden stanbula dnd. 4 Kasm 1954'te, saat 11.00de fotoraflarn ylba kart olarak bastrmak zere air zdemir Asaf n -Halit zdemir Arun- matbaasna gitti. 1955'te Beyolu Kallavi Sokakta Maya Sanat Galerisi'nin stndeki katta kiisel stdyosunu at. stanbulda ilk kiisel sergisini 1955 ylnda at. Haziran 1955 Ankara sergisinden sonra Mart 1956 stanbul'da ikinci kiisel sergisini at.

175

 Yldz Moran Arun

Mays 1957'de stanbul ve 1962de Edinburg sergilerini at. 1962de e ve anne oldu. 1962'de Gn, 1963te Olgun ve 1966da Etkin adnda ocuk sahibi oldu. Fotoraf ekmeyi brakt. 1970 1974 1976 yllarnda retrospektif sergiler at. 28 Ocak 1981'de yaamnn 27 yln paylat ei zdemir Asaf' kaybetti. 1982 ylnda; stanbul Gzel Sanatlar Akademisi, Fotoraf Enstits Onur yesi oldu. 1988 ylnda bir retrospektif sergi at.

176

Bunlarn yan sra szlk ve eviri almalarn srdrd. 15 Nisan 1995'te dnyadan ayrld. lmnden sonra dzenlenen sergiler: 1998, stanbul - Retrospektif 2004, Ankara - 4.Ankara Fotoraf Gnleri kapsamnda 2008, frankfurt - 60.Frankfurt Kitap Fuar kapsamnda 2011, stanbul - 12.stanbul Bienali - solo sunum @ antrepo 3

Yaam, fotoraflar, verdii syleiler, hakkndaki yazlar ile ilgili daha ayrntl bilgi edinebilmek iin: https://www.facebook.com/...n/286971991328360?sk=wall

Adriano Pedrosa (AP): Yldz Moran Arunun fotoraf kariyeri 1950 ile 1962 yllar arasnda, sadece 12 yl srd, ama bu sre iinde sanat canl ve iten bir yaptlar btn yaratt. 1932de doan sanat, trkiyenin bu alanda resmi eitim gren ilk kadn fotorafsyd. Jens Hoffmann (JH): Sanatnn almalarnda en ok dikkatimi eken ey dolambasz gzellikleri ve acmaszlklar. Grdklerini szgeten geirmeden fotoraflam. ou fotoraf Anadoluda ekilmi. Gittii ou yer, o zamanlar bilinmeyen ve ulalamayan yerlerdi. Salam bir dnya gr olan cesur bir kadnd.

177

AP: O zamanlar bir kadnn fotoraflk yapmas u bir durum olsa da kariyerine tm kalbiyle baland. ngilterede fotoraf eitimi aldktan sonra talya, spanya, Avusturya, Fransa, Monako ve Yunanistana fotoraf ekmek iin gitti. lk kiisel sergisini 21 yandayken ngilterede at ve ilk gnden tm yaptlarn satt. Trkiyede ald tepkiyse farklyd. Trkiyedeki ilk sergisini 23 yandayken at, ama iki yl boyunca hibir yapt satlmad. Kendi fotoraf stdyosunu aarak bir yandan o dnemin sanatlarnn portrelerini ekerken bir yandan da kiisel sanatna devam etti. Stdyosunda fotoraflarn sergilemeyi srdrd, 1950lerde istanbul ve ankarada sergiler at, ama zaman iinde fotorafl brakt ve neredeyse tamamen unutuldu. 30 yandayken air zdemir Asaf ile evlendi, anne oldu ve fotoraf sanatna bir daha hi geri dnmedi. 1982de, lmnden on yl nce stanbul Gzel Sanatlar Akademisi fotoraf enstitsne onur yesi seildi. JH: Bir keresinde, airane olan her ey fotoraf konusudur demiti. Fotoraflar, gerek insan ve mekan imgeleriydi. Sokakta satt sepet kulelerinin yannda kahvesini yudumlayan adam. Srtna binecek birini bekleyen, stne hal rtlm deve. Harabelerin arasndan geen bir nehrin kenarnda duran iki kadn. lde oynayan iki kei. Onun fotoraflar ou zaman anadoludaki gndelik yaamdan kasvetli sahneler gsterir, ama bir yandan da duygusal ve derinden etkileyicidirler. AP: Evet, evrensel olan bir ann iinde yakalamakla ilgileniyordu. ipak fotorafn zelliklerini tamalarna ramen, bu almalar dinamik ve kkrtc. Bu fotoraflar, herkes tarafndan bilinmeyen ve onun iten gzlemiyle tandk hale gelen bir toplumun portresini iziyor. JH: Bu sergide yer alan fotoraflar uzun yllardr gn yzne kmam fotoraflar. Yldz Moran Arunun ansna bu fotoraflarn tekrar hayat bulmasna olanak salayabilmemizin zel bir durum olduuna inanyorum. Kaynak link:

178

http://12b.iksv.org/...lolar.asp?id=10&c=1&show=metin

179

Kitap Tantm:

Toplumsal Belgeci Fotoraf ve Fikret Otyam rnei Merter Oral "... lkemizde fotoraf sanatnn yaygnlamas, etkinlemesi dorultusunda almalar ile anlmaya deer fotoraflarmz arasnda Fikret Otyam'n farkl bir konumu vardr. Asl meslei fotoraflk olmasa da Otyam, gazeteci, rportaj yazar kimliklerinin yansra, Anadolu insannn sorunlarn fotoraflar ile aktarm; Jacop A. Riis, Lewis Hine ile balayp, Roman Visniac, Paul Strand, Eugene Smith ile doruuna ulaan toplumsal belgeci fotoraf anlaynn lkemizdeki kilometre talarndan biri olarak lkemizin grsel tarihine adn yazdrmakla kalmayp, dnya fotoraf tarihinde eine az rastlanr bir hmanizmann rnei olmutur. Ahmet Arif'in deyiiyle, "objektifi yreine takan adam" Otyam, Anadolu insannn sorunlarn aktarma, toplumsal bilin yaratma, ksaca "insan insana anlatma" ilevinin yansra, bu sorunlarn almasnda somut admlarn atlmasn da salamtr. 1950'li yllarn bandan 1970'lerin sonuna dein uzanan

180

30 yl akn etkin fotoraf urasnda, Gebe Beritan Aireti'nin yerletirilmesine katklar salayp salk, eitim, susuzluk, kuraklk, toprak mlkiyetindeki dzensizlik, istihdam gibi sorunlara dikkat eken Otyam'n tm bu sorunlarn yansra, gen kuaklarn da ayn bilinle fotoraf rnekleri verme yolundaki abalarna k tutarak toplumsal belgeci fotoraf anlaynn lkemizde kurumlamas yolundaki abalar nc olmutur." -Dr. Merter OralToplumsal Belgeci Fotoraf ve Fikret Otyam rnei (1996) balkl yksek lisans tezi Toplumsal nitelik, Belgesel Fotoraf balamnda, politik ve kltrel konjonktre gre srekli yeniden tanmlanmas gereken bir fotoraf boyutudur. Dr. Oral, bu fenomeni analiz etmi; Fikret Otyamn almalarn ve fotoraflarn incelemitir. Sz konusu rnek, artk bir topya haline gelmi olan, sosyal problemin fotoraf/sosyal reform eklindeki neden/sonu ilikisi asndan FSA fotoraflarnn tankl/New Deal reformlar (19351942) rneinde olduu gibi tarihsel bir geree karlktr. Dolaysyla, sz konusu tez, bilimsel ilevselliinin yansra, fotorafn etkinlii balamnda umut kavramn temsil etmektedir. Prof. Dr. Simber Atay R. Eskier

Yayn Yl: 2011 Kitap Kad 200 sayfa Karton Kapak ISBN: 6054363032 Dili: TRKE Kitapyurdu Fiyat: 27,30 TL (KDV Dhil)

181

Sanat, Teknoloji, Bilim ve Fotoraf/Kalkedon Yaynlar Murat Yaykn Kalkedon Yaynclk / Eitim ve Kltr Dizisi Amacm; bilim, sanat ve teknoloji alannn, siyasal/toplumsal alanla ban incelemek, enformasyon ve iletiim teknolojilerine eletirel bir adan bakmak, bu teknolojilerin toplum ve iktidar ilikilerini nasl belirlediini ve oluturduunu aktarmak, bilimin geliim srecinin iktidar ideolojisindeki yerini irdelemek ve son olarak da btn bu gelimeler ekseninde ekillenen sanat ve fotoraf alannn toplumsal alg mekanizmalar zerinde etkilerini incelemektir. Bunu yaparken de grntnn ve grnt retiminin temel yap ta olan fotorafn yeni teknolojilerle ideolojik ilikisini incelemek, bilim ve sanat alannda kullanmnn siyasal, kltrel yaammzdaki etkilerine dikkat ekmek, irdelemek ve eletirel adan bakmak hedefim olacak. -Murat YayknYayn Tarihi: Ekim 2010 Boyut: 13.5x21 thal Kitap Kd 117 sayfa ISBN: 9786055679613 Dili: TRKE idefix Fiyat: 7,65 TL (KDV Dhil)

182

SIKAN TEKNO FOTO ZHNYET ZERNE teki pteki 4-5 yl oldu iyiden iyiye dijital fotograf hayatmza girdi diyebiliriz artk. yi oldu gzel oldu gayet faydal bir teknik gelime. Fakat zaten kuramsal dzlemde retimin neredeyse hi yaplmad bir ortam iin mantar iin karanlk ve menli bir ortam ne kadar elverili ise o kadar elverili oldu diyebiliriz. yle bir gt ki bu yllar nce gzel sanatlar fakltesinin en kyda kede kalm ne id belirsiz blm fotograf artk en gzde blm haline gelmiti. nk her ey grsellik zerinde yrmekteydi gnmzde. Aslna bakarsanz yukarda bahsettiim ok da bilinmeyen bir durum deil. ou fotograf sohbeti esnasnda gndeme gelen tabiri caiz ise bir eit "fotograf geyii" bile denebilir. Benim asl zerinde durmak istediim ok belirli bir teknik nokta bugn; duraksatlm Hareketli grnt yani nam diye STOP MOTION olay... u an stanbul'da fotograf eken ka kii var bilemiyorum ama bu kiilerin %99unun hayatnda bir kez bile Sirkeciye emisyon film almak iin gitmediine eminim diyebilirim. Bu ok mu nemli belki deil. Esas nokta u artk film almaya ne vakit ne de nakit harcamak gerekli deil. Peki, sonu ne? Tabii ki bedelsiz elde edilen deklanre basma hazzn suyunu kartncaya kadar yaamak. ek babam ek, ek babam ek dibine kadar ek kart doluncaya parmak nasr tutuncaya kadar ard ardna bas dmeye... SONRA? Sonra m e tabi ki ortaya kan bir stop motion manyakl Klipler performanslar, deneysel almalar, deneysel almayla alakas olmayan ama deneysel olarak ifade edilen tekrarlamalar (deneysel ad zerinde bir kez yaplan bir olgu tekrarlanp ayn sonu elde edilince artk deney olmaktan kyor haliyle).
183

Peki, nesi kt bu STOP MOTION'n? Fikir temelli retime ve estetie getirdii ksrlk tabi ki. Ben stop Motion olayn RAP mziine benzetiyorum. Devamllk arz eden bir ritim ve sadece ritmin getirdii gl his gerisi tamamen klie (istisnalar haricinde). Tabi ki bu istisnalara stop motionda da rastlanyor, fakat bu 1000lerle bile llemez hale gelen kt rneklerin varln engellemiyor. Kare iindeki anlam giderek belirginsizleirken ama sadece 1000lerle ifade edilebilen sayda fotografik grnt elde ederek ve bunlarn art arda konulmasyla ortaya kan noksan zamanl bir akkan grselliin olumas... Yani nam dier beceriksiz bir sinematografi. 100 yl nce Lumier kardelerin yapmaya altn tekrardan gndeme getirmek. Bir deneysellik iinde ve tabi ki belirli bir fikir ve kuram dhilinde asla yadsnamaz bir almann suyunu karrcasna bir manyaklkta tekrar edilmesi ve bu basit teknikten (doal olarak) habersiz kitlelerce bu tuhaf ama bir o kadar da naif tekniin paylalmas... Burada zc olan bu sistemle birok profesyonel iin yaplmas srf bir moda olduu iin tekrar tekrar mterilere kakalanmas ve bununla tatmin edilmeye allan gzler. Sylem oluturmann giderek yok olduu rollerin yer deitirdii bir dnemde sinemaya zenen Fotograf ve yok olan yarat... Kendini tekrar eden ve giderek deforme olan hcreler gibi birbiri ardna sralanan ve giderek bakalaan kareler ve asla bir btnsellik iinde hareket edemedii iin farkl ama anlamsz bir formatta ortaya kan bir yeni akm STOP MOTION... Oysaki yllar yllar nce ortaya kan ve sinema kameras ile yaplan ok eski bir teknik bu. Hani bildiimiz amur insan filmleri... Oysaki gnmzde alelade bir mzik klip saatinde 10 video klip iinde en az bir tanesine rastlaya bildiimiz yeni bir teknik. Ne bir

184

beceri ne bir sabr gerektiren ve bir ok dnce tembelinin hayatn kurtaran bir teknik. Unutmamak ve belki de bu kadar uzun bir yazya asla gerek duymadan iin temelini zetleyecek tek bir cmle var belki de: Biim anlamn sadece klesi olabilir ESAS OLAN asla olamaz. Fotografik anlamn peinde olmamz midi ile... Not: Yazarn, Geri/ye/de Kalan adl sergisini, 10 Nisan 6 Mays 2012 tarihleri arasnda, G-Art Sanat Galerisinde ziyaret edebilirsiniz. G-Art Sanat Galerisi - G-Mall, Kkiftlik Lunapark Yan Maka

185

186

Photoshop Sala Zararldr

fatos_simsek_us@yahoo.co

Fato MEK

Her yerde photoshop tornasndan gemi kart tazeleri, tombul clzlar, irkin gzelleri, opur porselen yzleri grmekten bktm.. Ya siz? Bence kendine gvenen bir yaync, photoshop'tan gememi (dijital fotoraflarda deiiklik yaplmam) modellerin ve nllerin cesur pozlar verecei bir dergi kacaktmal, ok yaratmal ve yok satmal! ar: Photoshopsuz fotoraf vermek isteyen hretler ksnlar er meydanna! Kimseyi tahrik etmek niyetinde deilim. Amacm halkn saln tehdit eden photoshop, rtu ve airbrush yntemlerinin insanlar zerinde yapt olumsuz etkileri paylap mmknse genleri dndrmektir. Amerikan Medikal Kuruluu (American Medical Association) yllk toplantsn getiimiz Haziran aynda yapt. Bu toplantda halk sal uzmanlarna bir klavuz tantmnda bulundu. Bahsi geen klavuzun ierii photoshop, airbrush ve rtu yapan ticari dergilerin esas almalar gereken noktalard. Soru: Medikal bir kurulu, genler, photoshopla ilgili bir klavuz ve halk salnn ortak noktas nedir? Cevap: Yksek dozda photoshop'tan geen model imajlarnn, gen ruhlar ve bedenleri ciddi boyutta hrpalamas! Aslnda yeni bireyden sz etmiyorum. Avrupa'da baz lkelerde photoshop'la ekstra ekstra zayf gsterilen modellerin halk salna olumsuz etkisi bir sredir bilinmektedir. Dergilerde ve reklamlarda photoshop kstlanmas teklifleri kimi parlamentolara gtrlm durumdadr. Ben iin ABD ksmndan bahsetmek istiyorum: Photoshop'lu imajlar zellikle genleri kendi vcutlarn sorgulamaya yneltirken, birok gen insann kendisini irkin ve aresiz bulmalarna neden oluyor. Amerika'da

187

13 yandaki kzlarn yzde 53 vcutlarn hi beenmiyor. 17 ya grubundaki kzlarn neredeyse yzde 80i vcudundan ve d grnnden memnun deil. Hele bir de 3-6 ya arasndaki Amerikan kz ocuklarnn fazla yal olduklar iin bunalma girdiklerini dnecek olursak, Amerikan Medikal Kuruluunun ticari dergilere photoshop konusunda ayar vermesi olduka anlamldr. Hepimiz biliyoruz ki dergi ve gazetelerdeki modeller ve hretler gereinden fazla photoshoptan geirilip gerek d zayflk, cazibe ve gzellikte gsterilmektedir. Reklam ve fotoraflar gren gen kz ve kadnlar ister istemez kendi grnleriyle kyas yapmakta, bu da ruh ve beden salnda ciddi sorunlar meydana getirmektedir. Aslnda dergi okurlarnn ezici ounluu fotoraflardaki modellerin photoshoptan getiini ve grdkleri imgelerin doal olmadn biliyor. Buna ramen "acaba gerek mi?" dncesi gen kzlar ve kadnlar gvensizlie itiyor. Sonu olarak genler (zellikle kzlar), a kalarak incelmeye, yedikten sonra kusarak zayflamaya, gereinden fazla spor yaparak sala risk ieren aktivitelere ve hatta daha da ileri giderek kozmetik deiikliklere yneliyorlar. Amerikan Medikal Kuruluunun klavuz datarak yaynevlerini uyarmas ve esas alnacak noktalar dikte etmesi oktandr beklenmekteydi. Klavuz acilen kullanma girmelidir. Buna ek olarak ocuklarn ve genlerin fotoraflarda grd her eyin gerek olmadn bilmeleri gereklidir. Photoshop'lanm imajlar sayesinde fotoraf, reklam ve dier her tl imajn gerekleri arptarak verdii bir ortamda, ocuklara ve genlere srekli "grdn her fotorafa inanma!" mesaj verilmelidir. Kaynaka: http://www.dogurehberi.com/photoshop-sagliga-zararlidir-makale,501.html

188

GLGE FANZN
is

189