Yusuf Mansuro lu

www.xengineer.net

Deneyin Ad Brinel Sertlik Deneyi Deneyin Amac Malzemenin sertlik de erinin brinell cinsinden llmesi Deneyin Yapl Belli aptaki sert bir bilya malzeme yzeyine belli bir P yk uygulanarak 30 saniye sre ile bastrlr. Deneyde uygulanan ykn meydana gelen izin alana blnmesiyle Brinell sertlik de eri (BSD)bulunur. 400 Brinell de erine kadar sertlik de erleri iin sertle tirilmi elik bilyalar, daha byk sertlikler iin sinterlenmi malzemeden yaplm bilyalar kullanlr. Bask ucu olarak kullanlan bilyalarda max +- % ap farklarna izin verilir. En fazla kullanlan bilya aplar :0.625 ; 1.25; 2.5; 5 ve 10 mm dir. Para kalnl na ba l olarak tercih edilir. Tercih edilecek bilya aplar Malzeme kalnl (mm) Bilya ap >6 2.5 5 10 36 2.5 5 23 2.5 E er kk bilyalar kullanlm sa deney sonularnda bunun belirtilmesi gerekir. rne in 165 BSD 2.5 / 187.5. burada 187.5 kgf cinsinden deney yk, 2.5 mm cinsinden bilya ap, 165 ise malzemenin Brinell sertli idir. Malzemenin zerine uygulanacak yk de eri sertli i llecek malzemenin cinsine ve bilya apna gre seilmektedir. d/D = 0.20 0.70 oran sa land durumlarda uygulanan yk de eri do ru kabul edilir. e itli bilya aplar ve malzemelere gre uygulanacak ykler tablo 1 de verilmi tir. Deney yknn saptanmasnda P=CD ba nts kullanlr. Burada P deney yk, C malzeme cinsine gre de i en ykleme dercesidir. Bilya ap 30.D 10.D 5.D 10 3000 1000 500 5 750 250 125 02.May 187.5 62.5 31.25 lme aral 67 - 450 22 - 315 11 - 158 Malzeme grubu elik ,dkme Cu ve hafif Saf Al, Mg,Zn demir, Ti ala . metal ala . Brinell sertli i ile malzemenin ekme dayanm hakknda bilgi edinebiliriz. Bunun iin max =x.BSD ba nts kullanlr. X faktr malzemenin cinsine gre de i en bir katsaydr. rne in elikler iin 0.35 ,tavl elikler iin 0.36, bakr ala mlar iin 0.55 Deneyde dikkat edilecek hususlar 1- Sertli i llecek malzemenin yzeyi parlak ve zmparalanm olmal ve yzey tabana paralel olmal, esnemeye imkan tannmamaldr. 2- Deney izleri birbirinden ve parann kenarlarndan en az d kadar uzak olmaldr. 3- Homojen i yapya sahip olmayan malzemelerde Brinell sertlik deneyi uygulanmaldr. Ayrca bu tip malzemelerde 10 mm apnda bilya tercih edilmelidir 4- Bu yntem ok sert malzemelerle, ince yzey tabaka sertliklerinin llmesinde uygun de ildir. 5- En az sertlik lm yaplp bunlarn ortalamas alnmaldr. ( Homojen olmayan blgeler ve hatal lmden do an yanl lklar azaltmak amacyla )

Yusuf Mansuro lu

www.xengineer.net

Not: Btn sertlik lme yntemlerinde ilk lmdeki hata miktar , toz ve pisliklerden dolay daha fazladr. Bu gzard edilmemelidir.

Kullanlan cihaz ve Ortam art

Rockwell B ve C Skalas

elik Bilya U

Yk Ayar Kolu

n Yk Volan Ana Yk Kolu

Brinell Sertlik lme ynteminde kullanlan cihaz ayn zamanda bask ucunun de i tirilebilmesi sebebi ile Rockwell sertlik lme ynteminde de kullanlabilecek ekilde dizayn edilmi tir. Yukardaki resimde sz konusu cihazn resmini ve ksmlarn grmektesiniz. Ortam artlar bakmndan da , metalsel malzemelerin mekanik zelliklerinin scaklk ve basnla de i mesi nedeni ile oda scakl nda ve normal atmosfer basncnda bir ortamda deneyin gerekle tirilmesi ;deney sonularnn do rulu u bakmndan uygun olacaktr. Deneyin Yapl lk nce tablaya uygun ( s abilecek byklkte ) numune seilir. E er numune laboratuara getirilemiyorsa dinamik lme yntemleri uygulanr. Bundan sonra sra uygulanacak ykn tayinine gelmi tir. Bunun iin P=CxD2 formlnden yararlanlr. Burada iz ap D=2,5 mm ve numune elik malzeme oldu undan C katsays 30 alnarak ; uygulanacak yk P187,5 kgf olarak bulunur. Ykn hesaplanmas a a da detayl olarak anlatlm tr.

Yusuf Mansuro lu

www.xengineer.net

Uygulanacak Basncn Tespiti P=CxD2 P=Uygulanacak Basn ( Kgf ) C=Numunenin malzemesine gre de i en katsay D=Bilya ap ( mm )

Demir esasl malzeme ( elik , DD ) Cu ve Al ala ml malzeme Yumu ak malzeme

C=30 C=10 C=5

D=2,5 mm C= 30 ( Numune malzemesi elik ) P=CxD2 P=30x2,52=187,5 Kgf olarak bulunur. Uygulanacak basn de eri de hesaplandktan sonra yk ayar kolu yardmyla cihazn uygulayaca basn 187,5 kgf te getirilir. 2,5 mm apndaki elik bilya da yerine taklr. Numune de tabla zerine koyulduktan sonra ykleme i lemine geilir. Ancak bizim kulland mz cihaz Brinell Sertlik lmnn yan sra Rockwell Sertlik lmn de gerekle tirebilecek ekilde dizayn edildi inden , ana ykn uygulanabilmesi iin Rockwell sertlik ynteminde oldu u gibi 10 kg lk n ykn uygulanmas gerekmektedir. Ancak unutulmamaldr ki bu i lem sadece bizim kulland mz cihaz iin geerlidir. Aksi taktirde Brinell sertlik lme ynteminde kati suretle n ykleme sz konusu de ildir. Para zerine n yklemenin verildi i , Rockwell B-C skalas zerindeki kk kadrann ibresinin krmz noktaya gelmesiyle anla lr. Ancak bu ibrenin sz konusu noktay gememesine dikkat edilmelidir. Aksi taktirde lm sonular hatal olacaktr. Krmz noktann geilmesi durumunda n ykleme kaldrlp ; deney numune yzeyinin ba ka bir noktasndan tekrar uygulanmaldr. Bu hususa da dikkat ettikten sonra sra ana ykn uygulanmasna gelmi tir. Ana ykn uygulanmas sonucu harekete geen byk kadrandaki ibrenin hareketsiz hale gelmesi ( durmas) beklenir. Bunun iin yakla k 30 beklenmesi yeterli olacaktr. brenin durmasyla ana yk kolu ters ynde evrilerek ana yk kaldrlr. Son olarak n ykn de kaldrlmas ile deney sona erdirilir. Ancak bu lmn sonucunun do rulu u bakmndan numunenin en az farkl noktasna uygulanmas gerekti i unutulmamaldr. z apnn llmesi Olu an izin bilinen lme aletleri ile ( kumpas , mikrometre , pasimetre vb. ) llmesi mmkn olmad ndan lme mikroskobu veya iz apn 100 kat bytebilen optik yntemler kullanlr. Bizim kulland mz lme mikroskobunun al mas ise u ekildedir : Cihaz zerinde X ve Y do rultusunda yaplan hareketleri mm cinsinden gsteren dijital l aletleri bulunmaktadr. Numune mikroskop tablas zerine yerle tirilir ve mikroskopta hedef eklindeki izgilerden birini kesmesi sa lanr. Bu yapldktan sonra l aleti sfrlanr. Tabla , kestirilen izgi izin sfrlanan ucundan di er ucuna ula ncaya kadar hareket ettirilir. Bylece iz zerindeki alnan mesafe -yani i z ap- dijital l aletinin gsterdi i de er olarak tespit edilir. Bu i lem iz iin de ayn ekilde uygulanr. Ancak burada nemli olan di er bir husus ise olu an izin tam bir daire olmayabilece idir. Bu nedenle iz 180 evrilerek di er bir ap lm yaplabilir. P Yknn uygun Seilip Seilmedi inin Kontrol Bunun iin a a daki ba ntnn do rulu u aranr. d D = 0,2 - 0,7 oluyorsa P yk uygundur

Yusuf Mansuro lu

www.xengineer.net

d1=1,01 mm d2=0,98 mm d1=1,02 mm d D

dort=d=1,003 mm olmaktadr

Ohalde

1 , 003 2,5

0,4 oldu undan P yk uygun seilmi tir.

Sertlik De erinin Tespiti BSD = P y = 2P .D ( D (D

2

P=Deney yk y= zin alan D=Bilya ap d= zin ap P=187,5 Kgf D=2,5 mm d=1,003 mm 2.187 , 5 P BSD = = y . 2 , 5 ( 2 , 5 ( 2 , 5 2 1 , 003

BSD=227,33 Malzemenin Brinel sertlik De eri 227 HB 2,5/187,5 V CKERS SERTL K DENEY Bu deney ynteminde bask eleman olarak tepe as 136 olan elmas kare piramit kullanlr. P yk ile malzemeye bastrlan piramit ucun brakt drtgen izin k egenleri llerek hesaplanan ortalama k egen uzunlu u formlde yerine konarak sertlik de erleri bulunur. Vickers sertli i yke ba l de ildir. lme hatalarn azaltmak ve heterojen yaplarda ortalama de er elde edebilmek iin yk ve dolaysyla izi bytmek faydaldr. Ancak k egen uzunlu u sertli i llen para veya tabaka kalnl nn en ok te ikisi kadar olmaldr. Yk 1-120 kgf arasnda de i ebilir. Normal yk olarak 30 kgf seilebilir. Vickers ynteminde byk piramit asndan dolay az derinliklere ra men geni diyagoneller elde edilir. Bylelikle 5 200 gf gibi ok kk yklerde bile llebilir izler elde edilip, ok kk blge veya ince tabakalarn sertli inin saptanmas da mmkndr.(Mikro sertlik) Deneyin Yapl Vickers sertlik lme ynteminde uygulanabilecek ykler 1-120 kgf arasndadr. Deney esnasnda bizim uygulad mz yk de eri 1 Kgf tir. Gerekli a rlklar deney cihaz zerine takldktan sonra bask ucu mengenede ba l olan numune zerine getirilir. Bask ucunun kolu a a evrilerek ucun kmas sa lanr. Sistem hidrolik oldu u iin bask ucu yava yava a a iner. Bask ucunun numune zerine temas etmesinden itibaren deney ba lam tr. Ykn numune zerinde kalma sresi 20 saniyedir. Bu sre sonunda bask

Yusuf Mansuro lu

www.xengineer.net

Vickes Sertlik lme Cihaz

ucu numune zerinden kaldrlr ve deney bitirilir. Ancak bu lmn sonucunun do rulu u bakmndan numunenin en az farkl noktasna uygulanmas gerekti i unutulmamaldr. zin llmesi ve Sertlik De erinin Hesaplanmas zin llmesi iin cihaza ilave edilmi metalurji mikroskobu kullanlr. Numune zerinde meydana getirilen izin grnts mikroskop yardm ile lme ekranna aktarlr. lme ekranndaki hareketli iki cetvel yardmyla k egen uzunlu u hassas bir ekilde llr. Bunun iin izgilerden biri olu an izin k elerinden birine kestirilir ve iz zerine denk gelen izgi says not edilir. Bu de er bize a lsnn katsaysn verecektir. ( Deneyde bu de er 5 olarak bulunmu tur ). zin geri kalan ksurat ls de b lsnn katsaysn verecektir. Bu de er ize dik olan izginin , grntnn altndaki l skalasn kesti i de erdir. ( Deneyde bu de er 20 olarak bulunmu tur ). Bylece izin k egen uzunlu u d=5a+20b olarak tespit edilir. zi 600 kat byterek lt mz iin ; bu orandaki bytece ait a ve b de erleri a=0,0166 mm , b=0,00033 mm oldu undan ; bu de erler denklemde yerine yazld nda

zin 600 Kat Bytlm Grnts

Yusuf Mansuro lu

www.xengineer.net

d=5a+20b d=5x0,0166+20x0,00033 d=0,0896 mm olarak bulunur. Sertlik De erinin Tespiti Sertlik de erinin tespiti iin a a daki formlden faydalanlr. VS = 1 , 8544. P d
2

VS = 1 , 8544.

1 0 , 0891 2

VS = 230 , 98 VS = 231

O halde sertlik de eri 231 HV 1 olmaktadr