Mslm Baba MARXn KAPTALN retiyor-I / Fuat ERCAN

hakiki eylem ancak hem geriye hem ileriye dnk olarak tamamlanmam srecin btnl iinde vuku bulur; diyalektik de bu srece hakimiyetin bir aygt olur (E.Bloch, Umut lkesi, ev:T.Bora)

K.Marxn Kapitali yaznn zerinden 140 yl gemi. zerinden 140 yl getii halde bu eserin genel olarak dnyay ama zelde ise Trkiyeyi dne, gemie nazaran daha iyi akladn dnyorum. Bu dnceden hareketle bu yl birok kongre ya da konferansa, Kapitalin 140 ylnda falanca ya da filanca konu balkl sunular yaptm. Tm bu sunularda marksizmle ok alakal ama Kapitalle mesafeli muhalif-sol dnyaya, ya da Marx kendi egemen alanlarnda grmek istemeyen akademik dnyaya elimden geldiince Marxn eserinin yaanan dnyay anlamamza ne kadar ok kaynaklk edecei ve dahas gelitirilecek alternatif politikalara ne kadar ok kaynaklk edeceini anlatmaya altm. ok baarl olduumu zannetmiyorum. Ama Mslm Baba ihtiyacm var diye televizyon ekranlarnda karmza kt andan itibaren o reklama, Mslm babann itirazdan ihtiyaca dnen lna ne kadar ok ihtiyacm olduunu anladm. Saolsun bu reklam, Karl Marxn Kapitalini ama bundan hareketle de gncel olarak yaadmz kapitalizmi anlatmam olduka kolaylatrd. Reklam bir yandan kapitalizmin temel bileenleri (ikinci blmde anlatacam gibi emek dnda) olan meta ile paray Marxn fetiizm olarak tanmlad bir ekilde gzler nne seriyor. Yani ilerleyen blmlerde iaret edeceim gibi KAPTALin olduka nemli bir kavramlatrmas olan fetiizm (bu kavram gnmz gereklii iinde genellemi fetiizm olarak tanmlanabilir) ve daha da nemlisi -yine dergimizin ilerleyen saylarnda deineceimiz, Marxn KAPTALin yedinci blm olarak tasarlad ama sonra koymad- retimin Dolaysz Sonular'nn da iaret ettii gerek anlamda 'ierilmeyi' (Marx bu kavram emek iin kullanr ama ben kavram kapitalizmin artan egemenliine bal olarak tm toplumun kapitalizmin yapsal zelliklerine tabi olmas anlamnda btnsel ierilme anlamnda kullanacam) olduka yetkin bir ekilde aklyor. Ksaca Mslm Babann ihtiya listesini kullanarak, ondan hareket ederek Marxn KAPTALini ve ama esas olarak Trkiye gereini sizlere elimden geldiince aktarmaya alcam. Reklamla ilgili almas gereken bir dier nokta ise reklama konu olan cngln, Mslm Grsesin daha nce tirazm var arksnn dntrlerek kullanlm hali olmasdr. tirazdan ihtiyaca dnm de bana Trkiyedeki dnm tartmaya ama frsat veriyor. Bu deiimde Mslm Baba'nn itirazdan ihtiyaca geii, kendi tarihi asndan bir kopuu mu ifade ediyor? Yorumlar genellikle bu ynde ama erken dnem 'tirazm var'nda da sanki yoksulluun yaratt koullara itiraz ederken bile, bir ihtiya listesinin olduunu ve fakat ona ulaamama hali olduunu syleyebiliriz.

Kopu deil, sreklilik hali. Fakat ister kopu isterse sreklilik diyelim, her ikisi de sadece Mslm Grsese ait durumlar deil, aslnda iinden geilen deiim halindeki sosyal gereklia ait durumlar. Evet kapitalizm ve kapitalizmin ilerlii olan sermaye birikimi gerekletii lde kitlelerin bir eyleri tketme ihtiyac da artyor. leride ksaca deineceimiz gibi itirazn ykseldii dnemde itiraz en temel ihtiyalara ulaamamaya ilikin bir itiraz: Ama imdi Mslm Babann ihtiya dedii eyler aslnda itiraz olan dneme gre daha ok istek. Bu eletirel olmayan iktisat kitaplarnda anlatlan eyin nasl toplumsal olana iselletirildiinin de bir ifadesidir. Hemen hemen tm iktisat ders kitaplar iktisadn nesnesi olarak u fukara tanma bavurur: kt kaynaklar sonsuz ihtiya. imdi Mslm Baba da bizlere detayl bir istek listesi sunuyor. "htiyacm var u uzun tatile / htiyacm var bir gzel perdeye / Dnyann bilgisine / Yeni bir elbiseye / Mutlu gnler grmeye htiyacm var." "Yatak yorgan setine / LCD TVye / Home theater sisteme / ihtiyacm var." Mslm Baba sylyorsa doru deildir ama 'tirazm var' diyen Mslm Babaya bu syletiliyorsa o zaman bu nemli. Trnak iine aldmz syletiliyorsa ifadesi hem doru hem de yanl bir ifade. Doru nk reklamn gerekletirilme sreci, bu srete AKBANKn temsil ettii sermaye grubu olarak SABANCI grubu ve AKBANK iin reklam hazrlayan RKET ile MSLM BABA arasnda parasal bir iliki yaanmtr. Bu ilikide sermayenin imdi, u andaki gc ile Mslm Babann bu g karsndaki kendi sanat donanm/gc bir araya gelmi demektir. Dier yandan syletiliyorsa ifadesi ayn zamanda gemiten gnmze sirayet eden bir sreci iaret ediyor. Bu sre o kadar ok eyi ieriyor ki... lk elden itirazdan ihtiyaca geen Mslm Babay, ama daha toplumsal olana ait bir ey ise istek/ihtiya listesi kabaran bir toplumu iaret ediyor. Hatrladm kadaryla bu sre hala annenizin kolonyasn m kullanyorsunuzdan balamt. Ama zaman iinde gerekletiine kuku gtrmeyen bir ey varsa o da ihtiyacmz ya da isteklerimize konu olanlarn listesi olduka oald. Reklamda bu o kadar ak bir ekilde ifade ediliyor ki, Mslm Baba ihtiyacm var dedike evde, sokakta, iyerindeki insanlarn kafalarnn zerinde hep ayn olan ihtiya listesine konu olan nesneler ucuuyor. Burada bir belirleme yapabiliriz; biz Marksistler bu nesnelere meta diyoruz. Meta kavram ska kullanlan mal ifadesinden farkll iaret etmek iin kullanlyor. Aslnda meta ve mal iki farkl toplumsal ihtiya retme tarzna ait kavramlardr. nsanlar ihtiyalarn gidermek iin gerekletirdikleri retim faaliyeti, tarihsel sre iinde kendi iinde farkl isel btnl olan dnemlerden gemitir. Bugn kapitalist toplum bize her kadar byle gelmi byle gidecek mant dolaynda bir gereklik kurgusu sunuyorsa da bu byle deildir. Horkheimer bu eilimi verili toplum biimini kendini yineleyen hep ayn srelerden oluan bir mekanizma olarak grme egilimi olarak aklar. htiyalar gidermek iin gerekleen retim faaliyetinde hele bu hi byle deildir. nsanlk tarihinin uzun zaman dilimlerinde insanlar dorudan kendi ihtiyalarn gidermek iin retim faaliyetinde bulunuyorlard. retim sonucunda hi kukusuz az da olsa bir dei-toku oluyordu, ama dei-toku byk oranda ihtiya karlamaya ynelikti. Oysa kapitalist toplumda toplumsal ihtiyalar karlamak iin gerekletirilen retim faaliyetinin temel amac, insanlarn ihtiyalarn karlamak deildir. retim faaliyetinin temel amac kar etmektir. retim sreci/organizasyonu bu amaca uygun bir ekilde tepeden trnaa deimitir. retim sonucu elde edilen rn deiime konu olmas iin retilmitir. te deiime ve dolaysyla parasal

ilikilere konu olmayan rnlere mal diyoruz, ama deiime konu olan ve deiim amac ile retilen rnlere meta diyoruz. Bu belirlemeden sonra bir adm daha atarak her maln meta olmadn ama her metann mal olduunu syleyebiliriz. Bu ifadeyi amak iin yeni bir kavramsal ifte ihtiyacmz var o da deiim deeri ve kullanm deeridir. Aristodan beri biliyoruz ki her mal kendi iinde iki deeri barndrr: kullanm deeri ve deiim deeri. Aristo bu ayrm hane halk ekonomisinden hareketle gerekletirir. nsanlarn rettikleri rnn kendi ihtiyalarn karlayan ksmn tkettiklerini ve geri kalan ksm ise dei-tokua konu ettiklerini belirtir. Mallarda insanlarn ihtiyalarn giderme zelliine biz kullanm deeri diyoruz, mallarn baka mallarla deitirilme zelliine de deiim deeri diyoruz. Bu kavramsal ayrm basit gibi grnse de, aslnda insanlk tarihinde iki farkl ihtiya giderme tarzn gstermesi asndan olduka nemlidir. Bu kavramsal iftten hareketle Horkheimer kapitalist toplumu deiim deerinin egemen olduu toplum olarak tanmlayacaktr. Burada egemen ifadesi nemli, nemli nk kapitalist toplumda kullanm deeri ortadan kalkmaz ama kullanm deerleri ancak deiim dolaynda gerekleir. Mslm Babann itiraz aslnda Trkiyenin kullanm deerinden deiim deerine geiin balarnda, krdan kente gelen ya da kentte olup da artk verili retme biiminde ayakta kalamayann ruh halini bize veriyordu. itirazm var bu zalim kadere itirazim var bu sonsuz kedere felein cilvesine, hayatn sillesine dertlerin cmlesine itirazm var. Gerekten de aslnda kullanm deerinin egemen olduu tarm toplumlarnn binlerce yl iinde olumu kendine zg sosyal gvence sistemleri vard ve her eyden nce her ey yzyze ilikiler dolaynda gerekleirdi. Oysa 1960larla birlikte hzlanan ve 1970lerde belirleyici olan toplumsal deiim sreci aslnda bir yersiz yurtsuz edilme srecidir. Yani deiim deerinin egemen olmaya balad sretir. Mslm Baba 'itirazm var' derken bu itirazn bana cehennemi aratmyor diye tanmlad bir dnyaya kar olduunu belirtir. Bu dnm bir toplumsal ilikiler sisteminden dierine dnm srecidir. Bu yzden daha dertlidir, daha isyankardr. Aslnda insanlk tarihinin belki de en acmasz dnmdr. nk bir yanda insanlarn ihtiyalarn kat kat artan retim yaplrken, bu zenginliin yan sra insanlar bu metalara ulaamayarak yoksulluk ve sefalete mahkum edilmitir. Dier yandan binlerce yl sren tarm ve zanaatkarlk zlrken, bu srete kendini baka iliki ve mekanda bulan insanlar emeklerini satmak zorunda kalmlardr. nsanlarn enerjileri artk deiim deeri olarak piyasaya sunulabilir hale gelmitir. Bugn ok rahat kullandmz emek piyasas kavram tam da bu deiimin sonucudur. Ama zorlu ama gayri insani bir dnmdr. in daha da kt yan ise emek pazarna den/drlen insanlarn bu pazarda da kendilerini deerli klamamalar yani i bulamamalar ya da daha kt ileri kabul etmek zorunda kallardr ki bu iler kirli, tehlikeli ve az getirisi olan ilerdir. Dier yandan ayn deiim sreci yine tarm toplumlarda grlmeyen bir kentsel dnyada dlanm kesimlerin de varlna neden olmutur. Mslm Babann ihtiya listesine itiraz olan Can Dndar Milliyetteki yazsnda aslnda bu durumu olduka iyi aklyor. Mslm Grsesin Tutunamayanlarn Sesi olduunu sylyor ve devamla Bir aratrmaya gre

alan nfusun 5te 1i 'Mslmc' olduunu sylyor. Ve devamla 'Mslmcler' bir tr tarikat gibi dinliyorlard kendi arklarn syleyenleri...zellikle Mslmcler, ehirden nasiplenmek yle dursun, ehrin en ok ilesini ekenlerdi:Tinerciler, fahieler, sahipsizler, hapishanedeki kader mahkumlar, kapkalar, 'btn duygular ar yaral' olanlar, dibe vuranlar, tutunamayanlar... Ama Mslm Babann htiyacm var ars sistem ii bir dnmle kar karya olduumuzu gsteriyor. Artk deiim deerinin egemen olduu bir toplumdayz ve deiime konu olan olduka ok ey vardr. Buraya kadar anlatlan ama en ok da reklamda grsel olarak gzler nne serilen manzara bize Karl Marxn Kapital-Ideki o anlaml ve nemli vurgusunu artrmyor mu? Kapitalist retim tarznn egemen olduu toplumlarn zenginlii, "muazzam bir meta birikimi" olarak kendini gsterir, bunun birimi tek bir metadr. Aratrmalarmzn, bu nedenle, metan tahlili ile balamas gerekir. (Marx, KAPTAL I) Mslm babann ihtiya listesi Trkiyede muazam bir meta birikimi olduunu bizlere gsteriyor. Ama meta birikimi diyoruz, nk bu metalar aman insanlarn ihtiyalar var diye retilmemi, insanlar onlar satn alsn diye retilmi. Zaten reklamn bir banka reklam olduunu da unutmayalm. Neyse, sonu olarak Mslm Babann reklamdaki szleri bize Kapital Iin giriindeki ilk cmleyi hatrlatyor. stei dnda da olsa Trkiye'nin Marxn ilk cmlesinde iaret ettii bir gereklik dzeyine ulatnn ipularn bize veriyor. Mslm Baba'nn ihtiya listesi ayn zamanda "muazzam bir meta birikimini iaret ediyorsa o zaman K.Marxn yine Kapital Ide iaret ettii anlatlan senin hikayendir ifadesi Trkiye iin de geerlidir. Gelecek sayda Mslm Baba, reklamnda dnyaya gkyznden frlatlm gibi gsterilen metalarn aslnda yeryzne ait olduunu bizlere anlatacak. Yani fetiizm ile emek arasndaki ilikilere reklam dolaynda bakmaya alacaz

Mslm Baba MARXn KAPTALini retiyor II Fuat ERCAN

Ve elbette ki, sevgilim, elbet, dolaacaktr elini kolunu sallaya sallaya, dolaacaktr en anl elbisesiyle : ii tulumuyla bu gzelim memlekette hrriyet...

Nazm Hikmet Piraye in Kat Olan Her ey Buharlaiyor Ama Sonra Yeniden Katlayor

160 yl nce Komnist Manifestoda K.Marx ve F.Engels yaadklar dnemi kat olan her ey buharlayor ifadeleri ile aklamlard. Bu ifade kapitalist topluma geerken bir nceki toplumsal ilikiler sisteminin nasl tepeden trnaa dntn /dntrldn aklad gibi, kapitalizmin bugn de hz artarak devam eden dntrc gcne ait ipular da veriyor. Daha otuz yalarna girmeden F.Engels ile birlikte kaleme aldklar Manifestonun yaynlanmasnn zerinden yaklak 20 yl getikten sonra, Marx, kapitalizmin yapsal zelliklerini serimleyecek almasn yani KAPITALin ilk cildini yaymlayacaktr. Karl Marx, KAPTALde kat olan her eyin buharlatktan sonra nasl yeniden katlatn aklayacaktr. Metalarn Fetiizmi ve Bunun Srr adl alt balkta kapitalizmin yapsal zellikleri ile onun ileyiine monte edilen insanlarn yks anlatlr. Buharlaan her eyin nasl yeniden meta biimine dntrld yani katlatna dair teorik ereve, yazld dnemden ok daha fazla bu gnleri aklayacak nitelikte. nmzdeki birka yazda, KAPTALden hareketle fetiizm, yabanclama ve eyleme kavram/olgularn gncel almlar ile birlikte ele alp incelemeye alacaz. Genellemi meta retimi ayn zamanda fetiizmin genellemesine yol at lde, gerei analiz edip anlama daha bir zorlaacaktr. Bu zorluun farknda olan Marx ve Engels, Komnist Manifestoda kat olan her eyin buharlat bir dnyay anlamak iin daha bir zen gstermenin gerekliliini vurgularlar. Bu yzden Marx, kapitalizmi anlama abasna meta kavramyla balar. Kapitalizm dedii her eyin nce verili konumunu bozuyor, daha sonra ise meta biiminde katlatryor. Metalama ve metalatrma zaman iinde yaamn akla gelmeyecek her alanna girecek bir zellie sahip. Son zamanlarda zerinde tarttmz konular dnmek bile metalamann ulat boyutlar aa karacak nitelikte. Eitimin aslnda bir meta olduuna ilikin dnceler mi dersiniz, kentsel dnm ad altnda barnma hakknn metalama sreci iinde erozyona uramas m dersiniz, kamu aklar ileri srlerek salk ve ortak kamusal alanlar olarak ormanlarn metalama srecine ekilmesi mi diyelim. Sistemin yapsal mantn grmeyen baz sol-sosyal demokratlar, sorunu devletin yeterli kaynann olmamas, tam anlamyla liberal bir metedoloji ile devletin bu alanlardan ekilmesi gibi ampirisist bir dil zerinden dorusu biz marksistleri epeyce zyorlar. Yani imdi sermaye ve sermayedarlorn artan egemenliklerine kar bir eyler yapmaya alrken, bir de enerjimizi size haracamasak ne olur yani (Baknz son gnlerdeki eitimin neden paral olmas gerektiine ilikin ezber bozma yazlarna, kaynak tabili Radikal ki pazar ekleri). Daha nceki konuma ve yazlarmda iaret ettiim gibi aslnda neo-liberalizm diye ifade edilen gereklik/srece neo taksnn konmasnn temel nedeni, sermaye ilikilerinin iktisat politikalar kanal ile yaamn farkl alanlarn da iine almas ya da o alanlara da nfus etmesidir. Burada ise sol ya da marksist analizlerin neoliberalizmi sadece iktisat politikalarna indirgemesi varsa yoksa neo liberalizmin ne kadar kt olduu ama gerekten ne kadar kt olduu zerinden kolayc ve ezberci bir dil zerinden aklamas amalanan amalara ne yazk ki hizmet etmiyor. Daha da kts verili kurgunun yeniden retilmesine neden oluyor. Oysa neoliberal iktisat politikalar eer sistemin yapsal mantna dokunmadan iliyorsa, bu sistemin mantn besleyen bir zellik de kazanabilir. Sadece bir uyar.. Ayn ekilde kreselleme denilen olgunun yeni ve farkl olan zellii bizim gibi ge

kapitalistleen lkelerde sermayenin sosyal evreninin zamanla tm ilikiler ve varolu zerinde egemenliini kurmas ve bunun znesi olan bir sermayedar grubunun olumasdr. Mslm Babann ihtiya listesinin kabarkl meta ilikilerinin geldii noktay gstermesi asndan nemli. Tabiki baka alardan da nemli. Elimizden geldiince bu yaz dizisince bu baka alar da gz nne almaya alacaz. Ge kapitalistleen bizim gibi lkelerde genellemi meta ilikilerinin egemenliini kurmas, ayn zamanda kapitalizmin dnya leinde hz ve younluunun daha belirleyici olmasna neden olmutur. Bu ise yeni ve farkl olan iaret eder. Nerden kt bu brrrrlamak?

Varlan, ulalan aamay isterseniz Marxn Kapitalini anlamamz kolaylatran Mslm Baba zerinden dnmeye devam edelim. Beyazn Gven Krala birlikte sunduu Nas Yani Adl programn birinde 'Arabesk zerine tartlrken/konuulurken ark sz yazar Ahmet Seluk bir drtlkle Mslm Babaya seslendi: Ne gzeldi seninle bir sevday yaamak O sevday yrekte jiletle paralamak Kstrdn raklar, kstrdn araplar Nerden kt be baba kola iip "brrr"lamak Nerden kt bu "brrr"lamak? Bu sorunun cevabnn, Mslm Babann oynad Akbank reklamnda iaret ettii ihtiya listesi ile ilikisi olsa gerek. Daha nce Kadir nanr a da brrrrlama teklifi gtrlm ve Kadir nanr 'Racona ters' diyerek teklifi reddetmi. Tabii bir de Mslm Babann kendi ihtiya listesini bilmemiz gerekiyor, babamz kendi ihtiya listesi iin brrrrlam ve itirazlarn ihtiyaca evirmi olabilir! Mslm Babann olduka da zor olan o brrrrlama hali, ihtiya listesinin epey ykl olduuna ait ipucu veriyor. Amacmz kesinlikle Mslm Grses zerine bir eyler sylemek deil, amacmz bu reklamlar dolaynda yaanan sreci kavramsal dzeye tamak. Ama genellemi meta ilikileri asndan brrrr diyenin kim olduu da nemli, syleyen/iaret edenin kendisinin de bir deer tamas gerekli. Yani Hlya Avarn ska iaret ettii gibi bir marka olmas gerekir. Her ne kadar Mjdat Gezen "Ben markaym" diyen Hlya Avar'a, "Hlya Avar kendisine 'Markaym'diyor. Ben otomobil miyim, di macunuyum mu da marka olacam? Ben insanm" diyerek espirili bir dille Avar kzn eletirse de, bence bu konuda da Avar kz hakl. Pepsinin Aysun Kayacl reklamlarna, Coca Cola Mslm Grsesli reklamla karlk verdi, Mslm Baba, bir yudum kola itikten sonra Brrr diye titredii reklam iin tam 400 bin YTL ald. Helal olsun. Aysun uzun sredir Pepsi Max reklamlaryla ekranlara konuk oluyordu. Aysunun 250 bin dolar (yaklak 300 bin YTL) ald

nk bir brlama yaplacaksa bunu herhangi biri deil de Mslm Baba gibi birinin yapmas gerekir. Yazmann sradzenine uymadan daha sonra girmek istediimiz bir konuya burada girelim. Bunu da Mslm Grsesle kiisel bir sorunumuz olmadn ve hatta yaama sesi ile katk salayan birisi ile hi mi hi sorunumuz olmadn sylemek iin yapalm. unu demeye alacaz, btn toplumsal yaplar bireylerin etkinlikleri/eylemliliklerince oluturulsa ve retilse de yaplar dorudan bireylerden hareketle aklayamayz. Tam tersine, temel derdimiz bireylerin eylem ve etkinliklerini yapsal olan zerinden aklamaktr. Marka olan meta ile normal meta arasnda ne gibi farkllklar vardr. Aslnda insanlarn ihtiyacn giderme asndan marka olan ile olmayan arasnda bir farkllk yok. Ama deiim deerinin egemen olduu toplumlarda metalar arasnda bir farkllk yaratlmas gerekir. Bylece deiim srecine giren her trl metann, kendini daha farkl gstererek dier metalarn nne gemesi gerekir. Kullanm deeri olarak hemen hemen dierleriyle ayn olan bir metann dierlerinden farkllamas nasl gerekleir? Bu metalar bir anlamda insanlarn/tketicilerin zihinlerine hitap eder, ayrca orada bir yer edinmesinin de salanmas gerekir.Yani metalar paketlenme servisine sokularak allanp pullanmmas gerekiyor. Bu paketleme kapitalist anlamda retimin zorunlu sonularndan biridir. nk kapitalist anlamda retilen metalarn mutlaka ama mutlaka para biimine dnmesi gerekiyor. Metalarn lm parendesi yani paraya dnme zorunluluu, tm bu paketleme servislerini gerekli klyor. Ama bu paketleme servisi son zamanlarda iyice fetiistik bir biim ald. Artk paketleme, dorudan pazarlanacak metayla bile ilgilenmeden, o metann birilerince iaret edilmesi nemli hale geldi. te bu birilerinin 'herhangi birisi' deil de, piyasada kendi deeri olan birisi/birileri olmas gerekiyor. Yani metay iaret edenlerin metalama sreci ile kar karyayz. Mslm Babann yllarca severek dinlediim tirazm var adl parasnn ihtiyacma dnmesi, dntrlmesi kendi bana Mslm Babann bir marka, bir simge olarak metalamas anlamna gelmiyor mu? Aslnda Mslm Akba olarak balayan bir yaamn Mslm Grses ve sonra ise Mslm Baba olmas ve nihayetinde brrrrlayarak ihtiya listesini aklamas, kat olan her eyin buharlamas ve sonra yeniden katlamasnn anlaml ve zel bir rneini tekil etmiyor mu? Burada Mslm Babann paketledii ya da iaret ettii meta ise ihtiya listesindeki metalara hi mi hi benzemediini belirtmemiz gerekiyor. Bu metalarn tketilmesi iin gerekli olan, kendine zg olan bir meta, yani metalaan paradr. Kapitalizm, reklam ve para kavramlarn daha sonra, daha detayl ele alacamz iin imdilik sadece nemli olduklarn belirtmekle yetinelim. reklam filmi uzun sre konuuldu. Coca Cola da reklam filmlerinde, mzik dnyasnn Baba lakapl nl sanats Mslm Grsesi oynatt. Nedenini Yitirmi Sonular Toplumu mu? Reklammza geri dnecek olursak, Mslm Baba ihtiya listesini sralamaya baladnda evde, iyerinde, darack sokaklarda, parklarda insanlarn tepesi zerinde krmz glen metalar dolamaya balyor. Bankta oturan sevgililerin mutlu gnlere ihtiyalar olduu Mslm Baba tarafndan belirtilmesi ile sevgililerin birbirlerine ynelmeleri, e zamanl bir biimde krmz yzl eylerle btnleir. Tabi sevgili ve gelecek bu metalar dolaynda ancak gerekleebilir. Ya da almadan bahsederken bu ey belirir, bilgisayar olmadan nce alma diye bir ey mi vard ki? Tatil derken, bu devam eder ve her ey ihtiya listesini dolduran nesnelerden hareketle yeniden yeni bir tarih ile yaamaya devam ederler. Herey yeniden metalar dolaynda tanmlanyor. Tarih sanki onlarla birlikte yeniden

yazlyor. nsanlarn zerinde, beyinlerinde ve hatta geleceklerinde metalar ve nesneler belirgin bir yer tutarlar. Reklam bize ihtiya listesinin her yere girmi ve her yere sinmi olduunu o kadar ak bir biimde veriyor ki? Bu reklamn pedagojik deeri gerekten ok fazla valllahi... Evlere, sokaklara, iyerlerine dahas duygulara, dncelere egemen olan nesneler dnyas. Bir soru ama nemli bir soru, ihtiya listesine giren tm bu nesneler/metalar gkyznden tanrsal bir el tarafndan m yeryzne frlatld? Bu yaznn temel derdi bu soru ve bu soruya -bata kendimi ama zellikle sizleri- yormadan cevap vermek. Aman yorulmayalm. Taklalm abi ya da ucundan tutuverelim. Derinlemek ve younlamak hzn artt bu aa bu gnlere uymaz. Neyse sorumuza dnecek olursak keke byle bir tanr olsayd. nsanlarn ihtiya duyduu gerekli ve gereksiz ne varsa tanrsal bir iradeyle insanlara sunulsa. Ve tm bu ihtiyalar aslnda gkyznde yzer gezer biimde dolasalar. nsanlar da ihtiyalarn alp, bir gzel mutlu mesut yaamlarn srdrseler. Ama tanrya da hakszlk etmememiz gerekiyor, bizlere o kadar gzel bir dnya ve o kadar ok gzellik sunmu ki, ama sunduu eyler arasnda bir tanesi defolu km ve verili dzenekleri tamamen tersine evirmi. Bakn J.J.Rousseau gelimeleri naslaklyor;nsan zgr doar oysa her yerde zincire vurulmutur. Neyse szn z; Biz bydk, kirlendi dnya. Eer tm bu nesneler, ilahi gler tarafndan dnyaya insanlar iin frlatlmadysalar, bu gler yzl nesneler/eyler nereden gelir ve nereye giderler? Amerikay ziyaret eden Baudrillard, Amerika iin nedenlerini yitirmi sonular lkesi der. Aslnda Amerika iin kullanlan bu ifadeyi kapitalizmin meta egemenliindeki dnyasn anlatmak iin kullanmak daha uygun olacaktr. Sam solum sobe. Herkes meta. Her ey meta... Tekrar edelim sorumuzu, bu nesne/metalar nereden geldi ve dahas tm evremizi kuatacak kadar oaldlar? Toplumun Nedenlerini Yitirme abalar te imdi bu olmad. Sistemin, sermayenin organik aydnlar bunca emek ve abay nedenleri ve niinleri gizlemek iin bu kadar ok abalerken. Bu emee yazk deil mi? Post-endstri toplumu, yeni-kapitalizm ya da bilgi toplumu kavramlar niin retildi? Akademik dnya olanca emeini bu ynde kullanmyor mu? Artk bildik anlamda retimde alanlarn says azalyor, servis sektr muazzam geliti. i almayan fabrikalar devrine girmedik mi? Zaten retimdeki esas deeri yaratan artk bilgi deil mi? Trkiyede en son kartlan Yasasnn gerekesine allah akna bir zaman ayrarak da bakn. Orada yirmi birinci yzyla girerken iilerin artk eskisi gibi nemi kalmad belirtiliyor. Yasas'na, yani iiler iin kartlan yasaya, bilirkiiler, bilmiliini gstererek iilerin artk nemlerinin kalmadn yazarlar. Neyse bakmak iin zamanz olmayabilir. Ben aktarayaym: .. retimde bilginin neminin sermayenin nne gemesi, alanlarn vasf derecelerinin beden iiliinden fikir iiliine kaymas, kresel rekabetin, esnekleme olgusunu zorunlu olarak gndeme getirmesi alma hayatn yakndan etkilemektedir" ( Kanunu n Tasarsndan) O zaman neden bir i yasasna ihtiya duyulur ki? Ama gene de olsun, bir i yasas kartlmal! Saklayamazsnz! Saklayamazsnz! Haydi syleyin tm bu metalar nereden geldi? Ama bu sefer o sert ve sert olduu kadaryla gayri insani iktisat disiplini olanca gcyle sahneye kar. Yok yok batan beri sahnede. ktisat disiplini zellikle ii snfnn (aaa valllahi azmzdan kat) saysal olarak artt ve politik zne olmaya balad bir zamanda mdahale eder. Sistemin yeniden retimi iin, sistemin bilgisinin de retilmesi gerekiyor. ktidar iin ve iktidar adna bilgi retilir. Yani bu

gnlerde projecilik diye kzp sinirlendiimiz olgunun byk babas olur tm bu tarz bilgi retimi. ktisat disiplini ekonomi politikten uzaklar ve bu konuda iktisadn temel konusu olan deer ve deerin lm zerine yeni eyler sylenmeye balanr. nk kapitalist ncesi toplumsal ilikilere kar yine sistem dili zerinden yorum yapan A. Smith ve D. Ricardo gibi ncler, bir metan deerini o metann retilmesi iin harcanan emek miktarna balar. Ve dahas bir toplumun zenginliini de, o toplumun sahip olduu emek miktar zerinden aklar. Ve D. Ricardo ii daha da ileri gtrr. Bir toplumun gelecekteki zenginliinin, var olan zenginliin snf arasnda nasl paylaldna balayacaktr. Bu densizlie dur demek gerekirdi. Ve dendi de. Ekonomi politik bile kt armlara neden olduu iin ekonomi olarak devreye girer. Ve ekonomi sorunu zer metalarn deeri, o metalar tketenlerin metalara duyduklar ihtiyacn iddetine balanr. Yani deer zne ile tketilen nesne arasndaki iliki zerinden tanmlanr. Aman yarabbim kurtulduk. Sen sa, ben salim. Peki iktisat disiplini ii kavramn analizlerine hi sokmaz m? Olur mu yle ey! Meta ve para piyasas gibi iki nemli piyasa gibi bir de analizlerine emek piyasasn eklerler. Marx ve Engels, burjuvazi kendi imajlarna uygun bir dnya yaratr derler. ktisat tam da bu ilevi yerine getirir. Yaa... bunu da bir baka yazda ele alalm. Bizim solcu millet iktisat ideolojidir diyerek kestirip atyor ve bir gzelce onu yanli bilgi reten bir konumda ele alrlar, yok yok ele almaz brakrlar. Nasl olsa yanl bilinci temsil eder diye. Oysa iktisadn 1800lerin ortasndan itibaren iaret ettii eyler, bu gnlerde yaanan eyler haline geldi. Bu gn iaret edilenler de toplumsal bir kar k olmazsa yarnlarda yaanacaklar. Yani, yani iktisat sadece bir ideoloji deil, tam tersine burjuvazinin hayalindeki dnyay biimlendiren, ona ekil veren ve hatta tkezlediinde elinden tutup kaldracak yaama dokunan bir dizi ilevi var. Neyse bu emek piyasas mantna gre ii de bir meta sahibi olarak emek piyasasna gider ve sahip olduu metay piyasaya, emek piyasasna sunar ya da arz eder. Birileri de emek piyasasna sunulan bu metaya hani ihtiya duyar da alr. Elma, domates, ayakkab piyasas gibi, bir de emek piyasas vardr. Evet, bugn ii dediimiz bu insanlar tpk elma, domates ve patates gibi emek piyasasnda emek-glerini satmaya alr. Yani olay ok kolay. Bir satan var, bir de satn alan. ktisat disiplinine gre ayn zamanda alan memnun satan memnun, size yani bize ne oluyor. Dikkat ederseniz iktisat disiplinin emek piyasas dedii eye biz srarla emek-gc piyasas diyoruz, diyeceiz. Konu konuyu ayor, ama toplumsal ilikileri bu tarzda ani toplumsal ilikiler dolaynda ne kadar ele alrsak alalm. Bir muhalif ve Trkiyede Karl Polanyici kolayc var olma hali, hemen kaba marksizm diye bu tarz analizleri ellerinin tersi ile iterler, istemezler. Onlar iin Marx ve marksizmin ad getii her yer, her ey kaba, indirgemecidir. Bu kadar tarihsel gemii ve farkllklar olan ve kendi iinde kaba indirgemecilik konusunda bu kadar eletirel farkllklar tayan bir dnsel/pratik oluu bir kalemle nasl indirgemeci diye silersiniz. Bunu anlamak hem zor hem kolay. Neyse biz yine emek piyasasna dnelim. Eeee... bu piyasada emekinin emek-gc bir alc bulursa karlnda cretini alr ve bir gzel Mslm Babann sayd ihtiyalar/ihtiyalarn karlar. Ya emek-gcne piyasada alc bulamazsa, bu insanlara da isiz diyoruz. Bizde okca bulunur bu isiz denen insanlardan (bir hesaba gre 2 milyon drt yz bin, baka bir hesaba gre ise 4 milyonun zerinde). Bu insanlar yani isizler de ihtiya listesine pek ihtiya duymazlar. Bu ykde inandrc olmayan, gereklere uymayan ne kadar ok ey var. Nedenleri ve Sonular ile Kapitalizm

yknn en sorunlu yan, ii-emeki denen varolu sanki tarihin her dneminde var olan bir gereklikmi gibi aklanmasdr. Hemen syleyelim, bu doru deil. nsanlarn iilemesi, binlerce yl sren tarm toplumlarndan sonra gerekleiyor. Mslm Babann ihtiya listesine giren mallarn/metalarn retilmesi iin ncelikle bu mallar retecek iilerin retilmesi gerekir. Evet evet yanl duymadnz, iiler sre iinde ve genellikle de zor zerinden retilmi bir gerekliktir. Komnist Manifestonun ncl olan Komnizmin lkelerinde F.Engels basit bir dille bunun byle olmadn aklyor. Hem de en basit bir dille. Soru : Proletarya nedir? Yant: Proletarya, toplumun, geim aralarn herhangi bir sermayeden elde edilen krdan deil, tamamyla ve yalnzca kendi emeinin satndan salayan; sevinci ve znts, yaamas ve lmesi, tm varl emek talebine, dolaysyla ilerin iyi gittii dnemler ile kt gittii dnemlerin birbirlerinin yerini almasna, snrsz rekabetten doan dalgalanmalara dayanan snfdr. Proletarya, yani proleterler snf, tek szckle, 19. yzyln alan snfdr. Soru: u halde proleterler her zaman varolmamlardr? Yant: Hayr. Yoksul halk ve alan snflar her zaman varolmutur, [45] ve bu alan snflar ounlukla yoksuldular. Ama demin sz edilen koullar altnda yaayan bu tr yoksullar, bu tr iiler, yani proleterler her zaman varolmamlardr, nasl ki rekabet her zaman serbest ve snrsz olmamsa. Soru : Proletarya nasl dodu? Yant: Proletarya, geen yzyln ikinci yarsnda ngiltere'de ortaya kan ve o zamandan bu yana dnyann btn uygar lkelerinde kendini yinelemi olan sanayi devriminin bir sonucu olarak dodu. Bu sanayi devrimine, buhar makinesinin, eitli dokuma makinelelerinin, buharl tezgahn ve daha birok baka mekanik aygtlarn icad neden oldu. ok pahal olan ve, bunun sonucu, ancak byk kapitalistler tarafndan satn alnabilen bu makineler, o gne dek varolan tm retim biimini deitirdi ve makineler iilerin derme atma krklaryla ve el tezgahlaryla rettiklerinden daha ucuz ve daha iyi metalar rettii iin, eski iileri safd brakt. (Engels, Komnist Manifesto) Tabi ki ii retimi hi de kolay olmad. i retiminin ilk ura olan ngiltere tarihinde, iileme srecine paralel olarak bir ok iilememe hareketi olduunu da biliyoruz. Bu gn artk normalletirilmi ve sradan bir olgu olan iilemeye kar neden mcadele verilsin ki dendiini duyar gibiyim. Ayrmlar a: Emek ile emek-gcnn birbirinden ayrlmas Komnist Manifestoda K. Marx ve F. Engels 160 yl nce kat olan her ey buharlayor diye sreci aklarken, Peter Kropotkin olup bitenler karsnda tepkisini dile getirmek iin yaananlar ayrmlar a olarak tanmlayacaktr. Ayrmlar a ifadesi olduka anlamldr. Ve kat olan her ey buharlayor, ama buharlamas iin ayrmas gerekiyor. Belki de buharlama yerine ayrmas demek daha uygun. ileme diye tanmladmz olay tam da burada aa kyor. nk iileecek insanlarn binlerce yl srdrdkleri retken faaliyetleri ve dahas retim aralarndan kopartlmas yani ayrtrlmas gerekiyor. Marx, KAPTALde bu mekanizmay ilkel birikimin nemli bileenlerinden biri olarak adlandrr. Marxtan daha gzel anlatamayacam iin, yukarda sorduumuz sorunun cevab olan emek ve emek-gcnn oluumunu direkt Marxtan aktarmay uygun buldum: Kapitalist sistem, emekilerin, emeklerini gerekletirebilecekleri aralar zerinde her trl mlkiyet hakkndan tamamen ayrlm ve kopmu olmalarn ngrr. Kapitalist retim, ayaklar zerinde dorulur dorulmaz, yalnz bu ayrl

srdrmekle kalmaz, bu ayrl zamanla artan oranlarda yeniden-retir de. Bu nedenle, kapitalist sistemin yolunu aan sre, emekinin elinden retim aralarnn sahipliini alan sreten bakas olamaz; bu sre, bir yandan toplumsal geim aralarn sermayeye dntrr, te yandan, dorudan reticileri cretli emekilere dntrr. lkel birikim denilen ey, bu nedenle, reticiyi retim aralarndan ayran tarihsel sreten baka bir ey deildir. (Marx, KAPTAL). Sevimli krmz gler yzl nenselerin retilmesi iin ncelikle emek-gcnn retilmesi gerekmitir. Trkiye iin bu srecin ksmi olarak devam ettiini syleyebiliriz. Tarmsal alandaki dnm ile geleneksel zanaatkarl srdremeyenler emek-glerini piyasaya sunuyorlar. Artk alc bulursalar alan, bulamazsalar isizler ordusuna katlyorlar. Bu da Geer Byle kalmaz zamanla Dzelir elbet Bu da geer arkada Bu da zlme Bir Frtna Kopacak) Yarina az zaman var Bugunlerde bitecek Seninle hesabim var Yakinda gorulecek Bir firtina kopacak Yer yerinden oynayacak

Ama her durumda yaanan sre ilgin, ilgin olduu kadar da acmasz bir sretir. nk toplumun olduka byk bir blm sahip olduklar tek ey olan kendi enerjilerini, eylemliliklerini, kendi hareketlerini bir cret karlnda satmak zorunda braklmlardr. Yaptnn genellikle bilincinde olmayan ama daha da tehlikeli bilinli vulgar iktisat, emek piyasas zerinden konutuu anda, aslnda insanlk tarihinde olduka yeni ama bir o kadar da gayri insani bir eyi normalletiriyor ve zorunlu klyor. Ve kapitalist toplumun dier toplumlardan farkl olarak insanlara alp-almama zgrl verdii de hemen ilave ediliyor. Yani bizde zor yok abiler ablalar! steyen alr isteyen almaz. Nedense bu ifadeleri kullanrken belleimde birden 2006 stanbul 1 Mays' canland. iler retim aralar ve iimizi isteriz ifadeleri ile pankartlar ap yrmlerdi. zgr olduu sylenen ve emekglerinden baka bir eyi olmayan insanlar, hayr ben emek-gcm satmak istemiyorum kararn zgr iradesi ile verse ve ardndan da Mslm Babann ihtiya listesine ulama yol ve yntemlerini denese ne olur? Tabi ki yasalar devreye girecek. Hemen hemen herkesin ihtiya listesini karlayacak kadar rn etrafmz sarmken, bu yasalar sayesinde ihtiyacn gideremeyen insanlar kaderlerine raz oluyorlar. Bu duruma da yoksulluk deniyor. Onlarn neden yoksul olduklar sorgulanacana, bu kadar ok nesne/meta orta yerde dolarken, bu insanlar neden yoksul diye sorgulanmaz ki? Mslm Babann deiimi de tam burada belirginleiyor. Brrrlamadan nce Mslm Baba yzn bu nesnelere ulaamayan insanlara dnmt, onlar iin sylyordu. rnek olarak 'Hayat Berbat' adl arksnda bu insanlara yle seslenir:

Ah felek syle bana ne yapmam gerek Hayat berbat gel bu eli saymayalm Ah felek syle bana lmem mi gerek Hayat berbat al srtmdan kamburunu Biz yeniden balayalm Ama gerekten belki de Ak tesadfleri sever ve "Yllar gemeyi sever ve nsan aramay. Sistemin ezdii, dlad insanlardan sistemi ayakta tutan nesnelere ynelme de bir tesadf. Sistemin mant olarak fetiizm burada da kendini gsteriyor. Belki de Mslm Baba ihtiya listesini yeniden dnr. Gerekten de reklamda olduu gibi boazmza kadar mal/meta varken nasl olur da ayn zamanda bu kadar yoksulluk, sefalet olur diye bir yol kendine sorar. Baba belki yeniden itirazm var der belli mi olur. Yabanclamann lk Dura:Yaratc Enerjinin znesinden Ayrlmas Bu temennilerden sonra kapitalist toplumda yabanclamann ilk urann, emekinin kendi enerjisinden ayrlmas ve hayat dntrme enerjisini meta biiminde kapitaliste sunmas olduunu syleyebiliriz. Bu ayrma iin ilk balarda zor kullanlmtr. Kapitalist meta retiminin egemenlii bir yabanclama ile gerekleir hale gelmitir. Sermayedarn ihtiya duyduu emeki deildir, emekinin sahip olduu enerji ve dntrme gcdr. K. Marx, 1844 El Yazmalarnda bunu ac bir ekilde dile getirmitir: Ekonomi politiin, proleteri, yani ne sermayesi ne de toprak rant olan, sadece emekle ve tek yanl ve soyut emekle yaayan kiiyi, ancak ii olarak gznnde tuttuu kendiliinden anlalr. yleyse ekonomi politik, ilke olarak, onun tpk herhangi bir beygir gibi ancak alabilecek kadar kazanmas gerektiini tantlayabilir. Onu almad zamanda, insan olarak dnmez, bu zeni ceza mahkemelerine, hekimlere, dine, istatistik tablolarna, siyasete ve dilenciler avuuna brakr.(Marx, 1844 El Yazmalar) Burada bir parantez aarak endstri/sanayi devriminin insanlarn ihtiyalarn doadan elde edilen rnler zerinde ilem yaparak dntrme ile karladklar bir dzenei iaret ettiini belirtelim. Yani Ak Veyselin syledii gibi toplumsal zenginliin kayna bir verdim bin verdi anlamnda geleneksel tarmsal retim deil (ki burada da yani tarm toplumunda da retim toplumsaldr, bin vermess iin vir dizi dzenek gerekir) doadan elde edilen rnler zerinde ilem yaparak toplumsal zenginliin/ihtiyalarn yaratld bir toplumsal dzenee geiten bahsediyoruz. Yani kullanm deerlerinden kullanm deerleri yaratlmaktadr. Emekinin emekgc dntrmenin gereklemesi iin gereklidir. O yzden A. Smith bir toplumun zenginliini o toplumun sahip olduu emek miktarna balar. Ama bu ne pahasna: emekinin kendi eylemi zerinde sz sahibi olmamas pahasna. eylemenin ilk dura: Emeki emek-gcn bir meta olarak kendinden ayrd an, yani emek-gcne piyasann belirledii koullarda bir deer biilmesi gerekletii an, sadece emekinin emek-gcne yabanclamas gereklemez, ama ok daha nemlisi sermayedar ile emeki arasndaki iliki metalar arasndaki bir ilikiye dnr. Sermaye,

emekinin emek-gcne kullanm deeri olarak ihtiya duyarken, emeki iin ise kendi emek-gc bir deiim deeri olarak grnr. Sanki onun eylemlilii ona dsal bir gereklikmi gibi. Bir baltaya sap olamadm ifadesi biraz da abi bu enerji ve eylemliliimi bir trl kendimden ayrp piyasaya sremedim anlamna gelir. (Nitelikli emek yani deiim deeri olarak emek-gcnn deerlenme sreci ona yatrm yaplmas, kiilerin kendi emek-glerine bir baltaya sap olmak iin yatrm yapmasn daha sonra ele alp ileyeceiz.) Sermaye ve emeki arasndaki bu iliki artk bir meta biimine dnen/dntrlen emek-gc zerinden biimlenir. Meta dolaynda kurulan bu ilikinin en belirgin grnm ise cret formudur. Yani bir meta olarak emek-gc, cret zerinden kendini ifade eder hale gelir. Bylece iliki metalar arasnda gerekleen bir ilikiye dnmtr. eylemenin ilk dura, metalaan emek-gc dolaynda biimlenmi olur. Yakn bir tarihte Mslm Baba ya da baka nemli bir simaya, en uygun emekgcnn kendilerinde olduuna dair reklamlarla karlaabiliriz. 19 ubat 2004 tarihli Resmi Gazetede 'zel stihdam Brolarna Dair Ynetmelik' yaynland. Bu ynetmeliin 2. maddesi aynen yle: Bu Ynetmelik, yurt ii ve yurt dnda i ve ii bulma faaliyetinde bulunacak olan zel istihdam brolarnn seimi, izin verilmesi, izinlerin yenilenmesi, iptali ile alma ve denetimine ilikin usul ve esaslar ile zel istihdam brolarna ilikin dier esaslar kapsar.Bu Ynetmelii heyecanla karlayan TSK, veren dergisinde stihdam Brolarna olan ihtiyac yle dile getirmi: Gnmzde artk iverenlerin dnemsel ve geici igcne bak alar byk lde deimitir. Dnemsel ve geici pozisyonlar iin 'burada birisi bulunsun' geleneksel yaklamndan, igc 'gerekten olmas gereken zamanda, olmas gereken pozisyonda bulunmal' yaklamna geilmitir. Bu nedenle geici ii seimi, eitimi ve bu igcn kalc klmak zere kurulan stihdam Brolar, yeni ekonominin ok nemli bir paras ve i dnyasnn vazgeilmez tedarikileri haline gelmilerdir. Geici zel stihdam Brolar iletmelere gerektii srece igc temin ederek insan kaynaklar konusunda esneklik salamakta, bylelikle iletmelerde personel ikinliinin nne geilerek personel giderlerinde tasarrufa gidilebilmektedir. Evet ok yakn bir zamanda emek-gc tketicisi olan sermayedarlar iin ve onlara uygun emek-gcnn elinde olduunu syleyen ve emek-gc ihtiya listesini aklayan reklamlarla karlaacaz. Reklamda glen kahverengi nesneler olarak emek-glerinin, brolarda, atlyelerde, fabrikalarda ayaklar altnda dolatn greceiz. Emek-glerinen baka bir eyi olmayan insanlarda bu glen ve ayaklar altnda dolaan kahverengi nesneler/metalar olabilmek iin kendilerine yatrm yapacaklar (beeri sermaye) ve bu da yetmeyecek bu yatrm yaam boyu yeniden yeniden yapacaklar. yle ya bir defa emek-gcn satnca i bitmiyor, onu srekli parlatmak zamana ve zemine uygun hale getirmek gerekiyor (Yaam boyu eitim diyorlar ya.) Kle ile ii arasndaki fark bir yerlerde Marx nasl aklamt, kle bir defa sahibine satlr. Emeki ise emek-gcn srekli yeniden satmak zorundadr . Byle ise bu emek-gc listeslerini aklayan reklamlar neden olmasn ki. Zaten geenlerde yeni sanayi bakanmz ama 26 yllk sanayicimiz TV-2 programnda ne demiti aslnda Trkiyede isizlik yok. Kendisi bir kaynak aramta bulamamt. Yani emek arz ile talebi birbirine uymuyor. Yokk yaaa bizim emek glerimiz talebe uygun deil. Ne yapmak lazm. Uygun hale getirmemiz gerekir. ncelikle meslek liselerini memleket meselesi olarak yeniden ele alnmal. Mhendisler ve avukatlar, doktorlar gerekten talebe uygun olduklarn belge ile belgelendirmeleri gerekiyor. eylemenin belki de bu yndeki en nemli Trkiye gereindeki dura geen yllar kan Mesleki Yeterlilik Kurumu Yasas olmutur. dnyasnn alk ve

heyecanla karlad bu yasay anlamadmz bir ekilde ii sendikasnn yneticileri de olumlu karlamtr. Oysa yasa ile ulusal ve uluslararas meslek standartlarn temel alarak, teknik ve mesleki alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarn belirlemek, denetim, lme ve deerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandrmaya ilikin faaliyetleri yrtmek iin Mesleki Yeterlilik Kurumu oluturumutur. Standartlama, denetim, lme, deerlendirme, belgelendirme, sertifikalandrma kavramlarn yan yana yazdmzda emek-gcnn metalamsna ait baka bir ey syleme ihtiyac duyarmyz. Duyarz, duyarz. nk iselletirilmi normalletirme ve eyletirme yl ebir noktaya ulam ki, bu konuda da en yakn arkada ve dostlarmz bata olmak zere tartrz, hem de bu tartmalardan de yoruluruz, eylemenin ve Yabanclamann kinci Dura: Emek-gcn emek piyasasnda satn alan sermayedar, emek-gcn emekiden ayrp retim yerine gtremeyecei iin, emek-gcnn emekiden ayrlmas, yani sermayedar iin kullanm deeri olan emek-gcnn ie yaramas iin belirli retim mekanlarna tanmalar gerekir. Emek-gcnn retim iin gerekli dier bileenlerle belirli bir yerde birletirilmesi gerekiyor. te bu yer ve yerlerin ad nceleri ev, sonralar atlye ve daha sonra fabrika, brolar oldu. Gnmzde ise hemen hemen yaamn her alan retim mekanlarna dnmtr. Korunmasz ve farkllam emek glerine ulamak iin erkek egemen yaplanmann salad olanaklarla kadn emei, geim derdine den ailelerin ocuklarnn emekleri izlenir bu bulunduklar mekanlarda bulunur ve tketilir. Tabii aklanan ihtiya listeleri ne uyum salama abalar da bunu emekiler kanalyla destekler. Satn alnan emek-gcnn belirli bir yerde kullanlmas, emekinin de bu yerlere belirlenen zaman dahilinde balanmas anlamna gelecektir. Fabrika ve atlyeler, brolar emek-gc zerinde kontrol kurma mekanlardr. letme, iletme mhendislii ve burada sayamadm birok disiplin, fabrikalarda emek-gcnn nasl kontrol edileceinin bilgisini sermayedarlara sunarlar. Emekinin belirli zamanlarda belirli yerlere balanmas, emekinin sahip olduu zaman zerinde de sermayenin egemenliini kurmas anlamna gelir. Meta retiminin genellemesi iin e zamanl olarak, hem emek-gc iin emek zerinde kontrol kurulmas ve hem de emekinin kendi emek-gcn bir meta olarak alglayacak biimde kendi eylemliliine/enerjisine yabanclamasn gerekiyor. Bu gereklilik de olduka bilinli bir ekilde yerine getiriliyor. Yabanclama + kontrol olmazsa krmz glen nesne/metalar da olmayacak. Ne kadar yabanclama ve kontrol, o kadar ok glen krmz nesne. Ne kadar glen krmz nesne, o kadar ok kontrol altna alnm, ayaklar altnda dolaan kahverengi emek-gc. Sakall amca ne gzel zetlemi: Sermaye l emektir, vampir gibi sadece canl emein enerjisini ekip aldnda yayor, ne kadar ok canl emein enerjisini ekip alyorsa o kadar gleniyor ve daha fazla yayor(Marx). Meta biimine dnen emek-gc, esas ilevini yararl enerjisini retim aralar dolaynda retim srecine aktardnda yerine getirir. retim srecine aktarlan, emekinin eylemlilii/enerjisidir. Her el-kol hareketi, her alnteri, harcanan her kalori retim srecinde yaratlacak yeni metay var eder, biimlendirir. Bylece meta harcanan enerjide hayat bulur. Yani gkyznde dolaan Mslm Babann krmz ve glen metalar tam da bu enerjilerin rndr. Emekinin retim srecinde aa kard yararl enerji, sonuta nesnelemi, metada biimlenmitir. alma zaman bittiinde alann enerjisi de bitmitir. Evrensel Gazetesinin ii mektuplar kesinde bir iinin szleri ne ok eyi anlatyor: Sekiz saat alyorum, 16 saat alm gibi yorgun hissediyorum. Neyse, alma zaman ve alma younluunu daha sonraki bir yazmzn konusu. Tm bu yorulma ve enerjinin harcanmas sonucunda yaratlan yeni kullanm deeri yani meta zerinde alann hakk var

mdr? Tabi ki yok. Dier yandan alanlardan ekilip alnan enerji, yaamn meta formunda ve daha sonra ise para formunda dnerek srdrr. Genellemi meta retiminin egemenlii birok dnm ve farkllamay ve birok yabanclamay iinde tar. Bylece retim sreci sonucunda aa kan metalar, bir yandan birilerinin (tketici) ihtiyacn karlayacak zellie sahipken, dier yandan rn zerinde sz sahibi olan sermayedar iin ise metan deiim deeri zel bir nem kazanr. Mslm Baba'nn eline ihtiya listesini veren, anlalaca gibi ne tketici ne de iilerdir. htiya listesi metalara ikin olan ve emek-gcnn yaratt deere ulamak isteyen sermayedardr. Bu anlamda da kapitalist toplumda meta biimi yabanclama, nesneleme ve dolaysyla fetiizmin farkl uraklarndan geer. Burada daha sonra cret ve snflar konusunu ele alacamz iin ksaca meta formunun tm bu fetiistik zelliklerinin smr ve dolaysyla sermaye-emek eliki ve ilikisini de ierdiini ksaca belirtelim. O sevimli nesnelerin retimden sonra hayatlarn srdrmelerinin bir btn olarak yaam tarzlar ve gndelik zaman ve mekan kullanmlarn da belirlediklerini syleyebiliriz. Bu anlamda tketim toplumu kavramas ve nitelemesi veya nedenini kaybetmi sonular toplam varolu halide yine meta biiminin ulat aama ile ilikilidir. Ama Marx ve Engels bizi daha 1848 ylnda yani Komnist Manifestoda bu yeni toplumsal ilikilere daha dikkatli ve uyank bir kafa ile bakmamz gerektii konusnda uyarmlard. te tm bu nedenlerden dolay Marx, fetiizme sadece zel bir blm ayrmamtr. Aslnda tm Kapitali meta fetiizmi zerinden kurgulamtr. Konunun nemini de yle dile getirmitir: Bu lk bakta bir meta, ok nemsiz ve kolayca anlalr bir ey gibi gelir. Ama metan tahlili diye aklamaya devam eder. Aslnda onun metafizik incelikler ve teolojik sslerle dolu pek garip bir ey olduunu gstermitir. Kullanmdeeri olduu srece, o ister insan gereksinmelerini karlayabilen zellikleri asndan, ister bu zelliklerin insan emeinin rn olmas ynnden ele alnsn, gizemli bir yan yoktur. nsan, almasyla, Doann salad maddelerin biimini, kendisine yararl olacak ekilde deitirdii gn gibi aktr. Szgelii aacn biimi, masa yaplarak deitirilir. Ama gene de masa, o alelde gnlk ey olmakta, aa olmakta devam eder. Ne var ki, meta olarak ilk admn atar atmaz, tamamen baka bir ey olur. Yalnz ayaklar zerinde yerde durmakla kalmaz, tm teki metalarla iliki ierisinde amuda kalkar ve o aa beyninden, 'masa yrtmek'ten ok daha arpc, parlak fikirler saar. (Marx,Kapital-I). Metalarn bu garip varolular tamamen kapitalizme zgdr ve toplumsalsnfsal koullarca biimlenmitir. Marxn Kapitalini fetiizm kavram zerinden okuyan I. Rubinin hakl olarak gstermeye alt gibi kapitalizmde retim ilikileri metalar arasnda gerekleen ilikiler olarak grlmez, ilikiler metalar dolaynda kendini aklar. Bu toplumsal-snfsal koullar, metalarn bizlere hep dolam alannda yani o glen krmz sevimli halleri ile grlmelerine neden olur. Paketlenmi o sevimli eyler, eitlenip oalarak hayatmza girdike, metalar dolaynda snf ilikileri derinleir. retim sreci sonucunda metalar, kendini yaratan gce deil kendini kontrol eden gce g katar. Sonunda iiler ve iilerin hayatlar olabildiince bir rutin iinde grnmez klnr, iilerin enerjileri ile renk bulan ve glckler saan metalar sokaklarda, evlerde dolamaya balar.

airimiz Nazm bu yabanclamay gndemine almaz m? Alr, hem de ok gzel ele alr. ilerin grnr olduu zaman, yani en anl tulumlaryla ellerini kollarn sallaya sallaya dolatklar zaman, sadece onlarn deil btn dnyann zgrleeceini mutular

Mslm Baba MARXn KAPTALini retiyor III Fuat ERCAN

(mavidefter.org) Mslm Baba MARXn KAPTALini retiyor III eyleme ve yabanclama II CRET-I Toplumsalclk ilkelerine dayal bir mlkiyet sistemini benimsemi bir toplumun cretli emein her biimini reddetmesi de kanlmazdr. (P. Kropotkin'in Ekmein Fethi) Bir acayip i vesselam Bir elikidir gidiyor. Mslm Baba ihtiyacm var reklamnda tketilmesi gereken metalarn listesini araf da katarak araf gibi veriyor. Bu ve benzeri reklamlar insanlar tketime davet ediyor, tketime zorluyor. Ama dier yandan tketim yapacak kesimleri snfsal olarak sraladmzda bir yandan kapitalistleri dier yanda ise cretli ve bir de dnm srecinde olan krsal alan yani kylleri gryoruz. Kapitalistler retimde yaratlan veya daha nce yaratlm olan art-deeri kendi aralarnda paylayorlar. Yani retim kar, para kapitalistinin elde ettii faiz ve bir de ticaret ile uraann ticari kar. Bu snflarn saysal dkmn yapacak olursak zellikle Trkiyede kapitalistlerin az sayda olduunu buna karlk cretli kesimin saysal olarak olduka nemli bir pay olduunu syleyebiliriz. Ama bu gn cretler sermaye rgtleri ama zellikle de iverenlerin at rgt olan TSK iin nemli bir deiken. TSK srarla iilik maliyetlerinin yerli ve yabanc giriimcinin yatrm tercihinde stratejik rol oynadn yani son zamanlarda rekabet, rekabet diye ldranlar iin nemli olduunu belirttikten sonra Trkiyede cretlerin yksek olduundan yaknrlar. Sermayenin rekabet iin srekli gndeminde tuttuu yapsal reformlar, bu gnlerde azlardan dmeyen mikro reform taleplerine dnmtr. ster makro ister mikro olsun tm dzenlemelerin nihai amalarndan biri elveda denen proleteryann denetim altna alnmas yani alanlarn istek ve taleplerini kendi karlarna uygun hale getirmek. cretli ve cret retim srecinde maliyet unsuru

olarak grld iin cretler ve cretlilere ilikin tm koullar yeniden tanmlanyor. Sermayenin talepleri zerinden meruluunu kuran siyasi iktidar bu alanda bo durur mu harekete geiyor. Devlet Bakan Mehmet imek 5. Uluslararas Finans Zirvesinde yapt konumada, Trkiyedeki cretlerin mevcut koullarda ok iyi olduunu savundu. cretlerin yksek olduunu syleyen bakana ait bilgiye baktmzda elikili bir durumla karlayoruz. Bir haberden alnt: Arca lkretim Okulu'nun alnda sz alan Gaziantep Bykehir belediye Bakan Dr. Asm Gzelbey, Bakan Mehmet imek'in hayat hikayesinden etkilendikleri iin doduu kye hizmet getirmeye karar verdiklerini syledi. Bakan imek'in elektriksiz ve ok zor artlarda eitimini srdrdn kaydeden bakan Gzelbey, "Bakan imek'in hayatnn tm rencilere rnek olmasn diliyorum" dedi. Belediye Bakannn dileine insanlar ne kadar katld bilmiyorum. Ama ben katlmyorum. Devlet Bakannn yukardaki aklamalarn okuduktan sonra zor koullardan kp nce uluslararas elit dngsne katlan ve daha sonra tpk Babacan gibi AKPnin siyasal iktidarnda ekonomiden sorumlu olan imeke dier yoksul ocuklar umarm benzemezler. Toplumun geni kesiminin yaam kalitesini bir tarafa brakalm yaama hakkn her geen gn daha bir zorlayan koullar grmemezlikten gelmei nasl anlayla karlayabiliriz. Toplumun geni kesiminin yaama koullarn daha bir zorlatracak uygulamalara nayak olmas ne kadar kabul edilir sorusu nemli. Ama belki de yabanclama kendisini baka bir biimde aa karyor. nsan meraklandran konu nasl olurda zorluklar iinden gelen insanlar, geldikleri yere bu kadar yabanclaabiliyorlar. Mslm Babann listesinin bu konuda nemli bir deiken olduunu syleyebiliriz. Yani bu listeye sahip olunca yaam tarz deiiyor ve daha da kts sahip olunanlar iin yaananlara yabanclayor. Yabanclamann da bir creti var herhalde. (Konumuz yabanclamayd dimi.) Neyse yine esas ele alacam konudan uzaklatm. Ben yine bu yazda zerinde duracam cret konusuna dneyim.

cret ve Sermaye Mallar ve Olas Sonular Mslm Babann Akbank reklamnda sralad ihtiya listesine baktmzda, listede bulunan rnler daha nce ifade ettiimiz gibi metalarn daha ok tketim metalar olduunu syleyebiliriz. Baka bir yazmzda gstereceimiz gibi retim ama zellikle kapitalist retim iki farkl meta biimi retir. Bu metalarn bir ksm baka bir retimin girdisi olarak kullanlr. Bu nedenden dolay bu retime retim iin retim deriz. K.Marx bu tarz metalar iaret etmek iin kesim-I ifadesini kullanacaktr. Ama Mslm Babann ihtiya listesine giren mallar ise tketim metalarn ierir. K. Marx bu metalar iaret etmek iin ise kesim-II ifadesini kullanmtr. Kesim-Ie giren metalar dier kapitalistler tarafndan retime girdi olarak kullanlr. Ama tketim iin retilen mallar dorudan ihtiyalarn gidermek iin kullanlr. Burada bir parantez daha aarak ihtiya kavram ile Mslm Babann sralad listedeki metalar arasnda sorunlu bir iliki olduunu da syleyelim. Sorun bu listede iaret edilen metalarn birou temel ihtiya kavramna uymayan metalardr. Ama kapitalist toplum bazen ve genellikle ihtiyacn ne olduunu reklam

ve dier kanalla beyinlere kazrlar. Mslm Babann birrrrlad Coca-Cola reklam mdr bir zamanlar biz reklamlarla unu baardk diyordu: nsanlar susadklarnda akllarna su deil de artk Coca-Cola geliyor. Evet, bir Coca-Cola kua yetimi durumda. Neyse temel ihtiya metalar ile bizlere ihtiya diye sunulan metalar arasnda da bir dizi fark olduunu ve bunun da bir baka yazmzn konusu olduunu belirtmekle yetinelim. Metalar ama zellikle tketim iin tketim mallarnn bizim konumuz yani yabanclama ve eyleme asndan nemli olan bir yeri var. Etrafmza bir bakalm ev yapmnda alann evi, araba retiminde alanlarn arabas yoktur. Ama dier yandan iinin emek-gc kendine zg bir metadr. Burjuva ekonomi dnn nde gelen isimleri de bu gerei kabul eder.. Bu alanda en yetkin isim olan P.A.Samuelson utanga bir ekilde farkll anlatr: nsan maldan ok farkl varlktr, fakat insanlarn hizmetlerinin belli bir fiyattan kiraland da bir gerektir. Burada ne yapalm ki gereklik bu denip yola devam edilemez. Kendine zg bir meta olan emek-gcnn ertesi gn ie gelebilmesi iin gerekli ihtiyacn karlayacak metalarn salanmas gerekiyor. Metalar iiye dorudan verme yerine metalar alabilecek bir miktar para verilir, bu paraya cret diyoruz. Marx cretle ilgili almasnda ii, igcn satt kapitalistten ald ayn para tutar ile, rnein 2 markla, isterse iki kilo eker ya da herhangi bir baka bir metadan belirli bir miktar satn alabilecektir. Demek ki, igc bir metadr, ekerden ne eksik ne fazla. Birincisi, saatle llr, ikincisi ise, teraziyle. (cret, Fiyat ve Kar). Bu aklama bize ilk elden kapitalist toplumda cretlilerin kendilerini yeniden retmek iin yneldii mallar olduunu ve ama bu mallarn ancak tketime ynelik mallar olduunu syleyebiliriz. Ama kapitalist toplumu dier toplumlardan ayran en nemli zelliin tketim mallar retimi iin baz retim mallarnn retilmesi olduunu biliyoruz. O zaman metalarn bir ksm cretliler ve kapitalistlerin tketim ihtiyalarn karlamak iin retilirler. Fakat kapitalistlerin harcamalarnn nemli bir ksmn cret mallar iin deil, retimi gerekletirmek iin tkettikleri mallar oluturur. cretliler kazandklarn harcarlar, kapitalistler harcamalarnn nemli bir ksmndan kazanrlar. Kapitalistler retim faaliyeti iin yaptklar harcamalardan kazan elde ederler. Bu onlarn daha fazla tketim mallar tketmelerinin de temel belirleyenidir. Kesim-I mallarnn retimi ve dahas mlkiyeti kapitalist toplumsal ilikilerin nemli belirleyenlerinden biridir. retken kapitalistin emek zerindeki denetiminin temelinde retim aralarnn mlkiyetini elinde bulundurmas olduunu hemencecik syleyebiliriz. Ama dier yandan kesim-I mallar ayn zamanda ksa srede daha fazla tketim mall rettii lde emein creti ile alaca cret mallarnn zaman iinde ucuzlamasna neden olur. Bunun etkilerini gelecek sayda ele alacaz. Ama bu etkiler kapitalist toplumun dinamik bir hal almasnn temel belirleyenlerinden biridir. retim ve tketim mallarnn retiminin zamanla daha ok makine ile yaplmas beraberinde emekten tassaruf eden bir mekanizmann aa kmasna neden olacaktr. Bu mekanizma isizliin yaratlmasnn yan sra art-deerin daha fazlalamasna yani verimliliinin de artmasna neden olur. Trkiye ve benzeri lkelerdeki nc dnyac, bamllk okulu temelli analizler, gelimi kapitalist toplumlardaki zenginliin biricik kayna olarak azgelimi/geri braklm toplumlarn smrs olduu varsaymndan hareket ederler. Hi kukusuz bir smr vardr, ama gelimi kapitalist toplumlardaki refahn temel nedeni bu lkelerde ileyen kapitalist sermaye birikimidir. Bu refahta kesim-I mallarnn belirleyici etkisi, emein verimliliini arttrmas ve dahas retilen metalarn fiyatnn drlmesi ile ilgilidir.

Kapitalistleme srecine farkl giren toplumlar arasndaki eitsiz ilikilerin temelinde de tam da bu sermaye mallar retim miktar yatmaktadr. ngiltere gibi lkelerde tketim mallarnn retimi ile retim mallarnn retimi ksa zaman aralklar olsa bile ezamanl gereklemitir. Oysa Trkiye gibi ge-kapitalistleen toplumlarn retim srecine ncellikle cret mallar retimi ile balamalar ve srekli olarak cret mallarnn retimi iin sanayi mal girdi kullanmn ithalat yolu ile yani dardan karlamalar gerekmitir. Neyse kapitalist gelimenin farkl biimleri arasndaki bu iliki yani eitsiz ve fakat bileik gelime olgusu baka bir yazmzn konusu olsun diyelim. Mslm Babann htiya Listesi ve cretler Neyse Mslm Babann listesine giren metalara ynelik esas talebin cretli kesimlerden geldiini belirtmekti temel amacm. Hi kukusuz bu metalar iinde lks tketim mallar da yer almakta. Ama kapitalizm tketim metalarnn retimini younlaarak arttrd lde, bu metalarn dolama girmesi yani tketiciye ulamas gerekiyor. Bu zorunluluk retim ve tketim asndan cret olgusunu ne kard gibi bu metalarn cret farkllklar dolaynda tketilmesine de neden olur. P.A. Kropotkin Ekmein Fethi adl almasnda ada kapitalizmin en ayrt edici zelliinin ona damgasn vuran cretli emek olduunu syleyecektir. Mslm Babada bu anlamda bir cretlidir. Mslm Baba bir yudum kola itikten sonra Brrr diye titredii reklam iin 400 bin YTL ald. Bir ay alp karlnda asgari cret olan olduka dar gelirli birisi ile Mslm Baba arasnda bu anlamda nitelik fark yoktur. Lokantada alan ii de, reklamda oynayan Mslm Babada harcadklar emek-gc karsnda cret alrlar. Hi kukusuz nitelik fark yok ama nemli bir nicelik fark olduu da ak. Kapitalizmin yapsal belirleyeni olan cret formu birok eyi gizleyen-rten bir ilevi vardr. Burada bizim soracamz soruyu K.Marx 1847'de, Brksel'de, Alman ileri Birliinde verdii konferanslarda ve sonra bu konferanslardan oluan bror de bizim sormak istediimiz soruyu yzyl ncesinden sorar: cret nedir? Nasl belirlenir? Ve sorusuna cevab verirken temel tespiti: Eer iilere, "cretiniz ne kadar?" diye bir soru sorulsayd, kimi, "iverenimden gnde bir mark alyorum", kimi de, "iki mark alyorum" vb. diyeceklerdi. Hepsi de, bal bulunduklar eitli ikollarna gre, belirli bir iin yaplmas, rnein bir yardalk bezin dokunmas, ya da bir sayfalk bir yaznn dizilmesi karlnda kendi patronlarndan aldklar farkl para tutarlar sralayacaklard. Bu iilerin hepsi, bildirdikleri tutarlarn eitliliine karn, bir noktada birleeceklerdir: cret, kapitalistin belirli bir izaman karlnda ya da belirli bir iin yaplmas karlnda dedii para tutardr.. Kapitalist toplumun egemen dnce mant burada ilemeye balar. zellikle neoklasik iktisat tm retim faktrlerinin toplam retime yapt marjinal katk dolaynda gelir elde ettiklerini belirtirler. Bu aklamaya gre ortada bir artk-fazla da kalmaz. Herkes katks kadar alyorsa.cret bu mantk dolaynda toplam retimde bireysel emekinin meydana getirecei marjinal katk olarak aklanr. in z iktisatlar dur-durak bilmeden iilerin almalarnn karln aldklarn sylemek iin urarlar. in ilgin yan ise cretin genellikle onlarn almalarnn karl olduu fikrinin iilerde de ne kmasdr. Ya da yle dnmeleri salanr. Kapitalist

ekonomi aslnda bir anlamda metalarn metalarla retimdir. Ama bir meta olarak iinin ald cret, yukarda iaret ettiimiz gibi dier metalardan hem farkldr ve hem de epey sorunludur. Bu sorunu anlamamz Marx kolaylatrr: cret, genellikle emein fiyat denilen igc fiyatna, ancak insann etinde, kannda sakl bulunan bu zgn metan fiyatna verilen addan baka bir ey deildir. Marx aklamalarna devam eder: Kapitalist, bundan tr, para ile onlarn emeklerini satn alyor grnr. Onlar da, kapitaliste bu para karlnda emeklerini satarlar. Ama bu, ancak grnte byledir. Oysa gerekte onlarn para karlnda kapitaliste sattklar igcdr. Kapitalist bu igcn bir gnlne, haftalna, aylna vb. satn alr. Ve satn aldktan sonra da, iileri batan art koulan sre boyunca altrarak, bu igcn kullanr.(cret, Fiyat ve Kar) Kapitalizm ayrmlar adr ve ii ile onun igc birbirinden ayrlmtr. Ve kapitalizm ve kapitalistler iin ii deil onun igc nemlidir. Bu yzden olsa gerek iktisat yaznnda geimlik cret diye bir aklama olagelmitir. Yani cret bir meta olan emek-gcnn retim srecinin gereklerini yerine getirecek miktarda tketim mallar alabilecek dzeyde olmas gerekiyor. Bu gereklilik asgari cret denen bir olgunun/yasann gelimesine neden olmutur. Geri Trkiyede baz liberaller hzlarn alamayarak asgari cretin neden gerek duyulduunu iaret etmi, imdiki Sanayi Bakan Zafer alayan ise Ankara Sanayi Odas Bakan olarak blgesel asgari creti savunacak raporlar hazrlatm ve bu konuda da epey destek almt. Burada Trkiyede kapitalizmin eitsiz geliiminin ykn eken Gneydou Anadolu insan iin Trkiye genelinde belirlenen asgari cretin yksek olduu belirtiliyordu. Tabi bunu iyi niyetle yapyorlard. Orada isizlere istihdam yaratlmak isteniyorsa, yani sermayenin paa gnl yatrm yapmas iin blge insann daha az bir cret ile ayakta kalmalar neriliyordu. hracattan sorumlu Devlet Bakan Krad Tzmen hkmet olarak Ankara Sanayi Odas'nn nerisini desteklediklerini aklad. Bakan Tzmen aslnda kapitalizmin creti nasl grdn ve daha da nemlisi burjuva iktisatlarn neden geimlik cret zerinde srar ettiini gayet iyi aklayacak bir rnek zerinden dncelerini gelitiriyor: Trkiye sanayisinin zellikle inli reticilerle dnya pazarlarnda rekabet edebilmesi iin cretlerin aa ekilmesi gerekiyordu. in sanayisinin yaad gelimenin ve sahip olduu rekabet imkanlarnn gerisinde gnde bir tabak pirinle mutlu olan' yani ok ucuza lesiye alan inli iiler vard. Bakan Tzmen azgelimi/geri braklm blge insanna inli iilerden daha az yemelerini ve daha azla mutlu olmay baarmalarn istiyordu. Bu yzden olsa gerek erken dnem yaznnda blm sorunu ele alndnda cret sabit kabul edilir ve blme ilikin uzlamaz eliki zellikle Ricardonun aklamalarnda daha ok toprak sahiplerinin ranat gelirleri ile kapitalistin kar arasnda gerekleir. Fakat kapitalizmin yapsal gerekleri sadece bu gnk iinin yeniden retimi ile ilgilenmez, gelecekteki i-gc ihtiyacn da gz nne almas gerekir. Emek piyasasnda kapitalistin ihtiyalarn karlayacak miktarda i-gc srekli olmas gerekir. P.Brizonun iaret ettii gibi inin ocuu da fabrikaya girecektir: eskisi and zaman onun yerini alan yeni bir makinedir bu; sanayide malzemenin amortismana uradn da biliyoruz. Bunun iin, emein fiyatna iki biletirici e girmektedir: 1-alma durumundaki emekinin bakm giderlerinin fiyat, 2-iinin gelecein emekisi olan ocuuyla hazrlanan bir eit amortisman primi(Emein ve Emekilerin Tarihi). Gnmzde eitimle ilgili tartmalar bu iaret edilen deikenler asndan olduka nem tamaktadr. Eitim paral olsun ifadesi, cretlilerin ocuklarnn eitim almamas

anlamna geliyor. Burs verelim. Kime cretli ailelerin zeki ocuklarna, yani her eyi piyasada deerlendiren sistem cretli aile ocuklarn da zeka ve almasna gre snflandracak ve ilerinden ok az bir eit devirme usul ile eitilecek. Dier ocuklar ne olacak? isin sen ii kal. Ne yazk ki bu ifade bile artk geersiz TSKin veren adl dergide ii neden ii kalsn ki diye sorar ve hemen arkasndan ii usta olsun denir. Usta olmas iin sertifika ve dier donanm yine kapitalistlerden satn alnsn ama hi mi gelirleri yok, devlet devreye girerek iinin emek-gcn eiterek, nitelik kazandrsn. Slogan ne ka dar anlaml. Meslek Liseleri Memleket Meselesi. Bu tr ortak iyi artran sloganlarda memleket kelimesini karp, yerine sermaye kelimesini koyabilirsiniz. Dier yandan yukarda iaret ettiimiz kapitalizmin yapsal gereklilii alanlar yalanrken destekleyen bir sosyal gvenlik sistemi vard. Ama bu gereklilikte hzla ortadan kaldrlyor. almayan bir cretli neden desteklensin ki? Bu alan da piyasa mekanizmasna ekilerek, performansn ve demelere gre sosyal gvenlik mekanizmas oluturuluyor. Gndemimizde uzun zamandr olan bu sosyal gvenlik sistemine ilikin deiimin ksa srede sermayenin talepleri dorultusunda biimlenecee benziyor. almak alann yaamnn bir blm olmaktan kyor cretin yabanclama ve eyleme ile balantlarnda belirleyici olan nokta cret olmakla birlikte, cretli iiliin tarihte ilk defa retimin dnmesine neden olduu gibi retim srecinde almann da nemli lde deimesine neden olmutur. Paul Lafargue kadar ak ifade etmemiz gerekiyor: Kapitalist toplumda alma, her trl dnsel yozlamann, her trl rgensel bozukluun nedenidir.(Tembellik Hakk) Kapitalizmle birlikte i, ii yapan iin yaratc bir etkinlik olmaktan kmtr. Bu iki anlamda byle olmutur, bir yanda daha hzl ve daha ok retim beraberinde iblm ve uzmanlamaya yol amtr. blm ve uzmanlama insann yaam ortamn dntrmesi asndan nemli ve gereklidir. Ama kapitalist retim srecinde retimin organizasyonun retim aralar sahiplerince yani kapitalistlerce gerekletirilmesi yaratc emein yaplan iin btnlnden uzaklamasna neden olmutur. Yabanclama tartmalar genellikle bu konu zerinde durmutur. Oysa kapitalist farkllama ve uzmanlama sreci ii, retim srecinin snrl bir alana indirgeyerek alan iin btnselliinden uzaklatrmasnn yan sra retim faaliyetinde bulunan iilerin ii kendileri iin yapmamalar ok daha nemli bir deiimdir. Anlatmak istediimi Marx o kadar iyi anlatm ki. Uzun bir alnt:gc, demek ki, onu elinde bulundurann, yani cretli iinin kapitaliste satt bir metadr. cretli ii bunu neden satar? Yaamak iin. Ama igcnn uygulanmas, emek, iinin kendi yaam faaliyetidir, kendi yaamnn tezahrdr. Bylece, yaam faaliyeti, kendisi iin bir var olabilme aracndan baka bir ey deildir. O, yaamak iin alr. Hatta kendisine gre almak, kendi yaamnn bir blm deil, daha ok, yaamndan yaplan bir zveridir. Bir bakasna devrettii bir metadr. Bundan tr, kendi faaliyetinin rn de, bu faaliyetinin amac deildir. Kendisi iin rettii ey, dokuduu ipek, madenden kard altn, yapt saray deildir. Kendisi iin rettii ey, crettir, ve ipek, altn, saray onun gznde belirli bir miktar geim aracna, belki de pamuklu bir fanilaya, bir miktar bakr paraya ve bir

bodrum katna indirgenir. Peki ya bu oniki saat boyunca dokuyan, iplik eiren, yol aan, tornaya eken, ev yapan, krek sallayan, ta kran, yk tayan vb. ii, bu oniki saatlik dokumacla, iplik eirmeye, yol amaya, tornacla, duvarcla, krek sallamaya, ta krmaya kendi yaamnn bir belirtisi gibi, kendi yaam gibi mi bakar? Tam tersine, onun iin yaam, bu iin bittii yerde, masada, kahvede, yatakta balar. te yandan, bu oniki saatlik emek, kendisi iin dokuma, eirme, yol ama vb. olarak deil, kendisini masaya, kahveye, yataa gtren kazan olarak anlam tar. Eer ipekbcei, varln bir trtl olarak srdrmek iin koza rseydi, tam bir cretli ii olurdu.( cretli Emek ve Sermaye) Eer cretliler iin yaam, iin bittie zaman ve bu zaman dnda kalan mekanlar ise, kapitalistler iin yaam ise yaamn tm mekanlarn ve zaman igcnn yaam mekanlarna evirmektir. En etin mcadele ve en ok yabanclama tam da bu farkl karlar dolaynda gerekleiyor. Kapitalist birikim srecinin zamanla hzlanarak dnya leinde belirginletii gnmz koullarnda tm mekan ve zaman kullanmnn sermayenin egemenlik altna girmesi, cretlinin yaam ortamn ortadan kaldrmas ile e zamanl gerekleiyor. retimin dnya leinde ebekeler biimlendii gnmz koullarnda retim faaliyeti, fabrikalardan sokaklara ve evlere tanmtr. Biz bir aileyiz mant ile balatlan toplam kalite uygulamalar i zamannn evlere tanmasna neden olmutur. Kendi yaamlarndan alnan zaman iin, kendilerine ait zaman kullanmak ilgin bir bulu olsa gerek. Buna kaizen yani srekli iyiletirme deniyor. Acaba i iin en uygun olan ey nedir sorusu ile ba baa braklan alanlar, isizliin artt ama ok daha nemlisi Mslm Babann kabark listesine ulaabilmek iin her geen gn daha ok yaamaktan vazgemee baladlar. Kapitalist anlamda retim yaanmayan zaman ve mekanlar anlamna geldii lde, Mslm Babann reklamlar ile yaratlan yanlsama ve yabanclama alanlarn daha fazla yaamlarndan vazgemelerine neden oluyor. Ne iin vazgeme, tketim iin. Yaamann/yaamlarn sermayeye/sermayedarlara aktarlmasnn temel belirleyenlerinden biri de tketim mallar olmutur. Burada artk cret mallar kavram yerine tketim mallar kullanmamz yabanclamann ulat aamay ele verir nitelikte. nk iilemenin ilk aamalarnda insanlar yaamalar iin zorunlu olan ihtiyalarn karlamak adna yaamlarndan vazgeiyorlard. Vazgemek zorunda kalyorlard. Gnmzde ise insanlar zorunlu olmayan ama nedense tketmekten de geri kalnmayacak home theatre gibi metalar iin yaamaktan vazgemeye baladlar/ baladk. Evet, oka da datmadan yabanclama ve fetiizm ile cret ilikisi arasnda iki ok nemli deiken olduunu belirtelim. cretin i-gcnn retim srecinde yaratt deere karlk gelen bir fiyat olduu ynndeki egemen dncesi ve cret formunun/ ilikilerinin kle ve serf-reayadan farkl olarak emekilere i-glerini emek piyasaya sunup-sunmama konusunda bir zgrlk tand dncesi. nmzdeki yazmzda cretin smr ile ilikisi ve smrnn birikim srecine bal olarak farkllaan biimleri zerinde duracaz.