CHNG

11

X quang ni nha
Richard E. Walton
c trn c hnh chiu vung gc v nghing. 9. Trnh by c cch pht hin v xc nh v tr (trn phim lm vic chp nghing) cc ng ty hoc chn rng cha tm thy. 10. Trnh by c cc k thut chp phim lm vic (v d, t phim v chnh cone khi t cao su). 11. Trnh by c cc chi tit quan trng trong vic t phim v chnh cone cho mi rng trn phim lm vic. 12. Trnh by c cc hn ch ca ra phim nhanh trong chp phim lm vic. 13. Trnh by c k thut chp xc nh v tr ca ng ty vi ha. 14. Phn tch c cc hn ch ca vic c phim 15. Trnh by c mt s k thut mi v p dng ca chng i vi X quang ni nha hin nay v trong tng lai. 16. Trnh by c k thut t phim v cone bn ngoi ming.

MC TIU HC TP
Sau khi hc xong bi ny, sinh vin c kh nng: 1. Trnh by c tm quan trng ca X quang trong chn on v iu tr ni nha. 2. Trnh by c cc p dng c bit ca chp X quang trong ni nha. 3. Phn tch c ti sao phi hn ch s ln chp. 4. Nhn dng cc c im gii phu bnh thng ca xng hm trn v hm di trn phim. 5. Trnh by c cc c im trn phim X quang phn bit gia tn thng thu quang hoc cn quang do ni nha v khng do ni nha (bnh thng v bnh l) 6. Trnh by c ti sao phi thay i gc ngang v gc ng ca cone chp trn phim lm vic to ra phim trt bng. 7. Trnh by c cch xc nh chiu th ba trn phim nghing (v d, cc cu trc nm trong cng mt mt phng trong-ngoi, dng quy tc [SLOB]) 8. Trnh by c cc yu t cu trc ca rng thy

MC LC
TM QUAN TRNG CA X QUANG TRONG NI NHA Chp X quang k thut s Chn on iu tr Ti khm Cc p dng c bit TRNH T CHP X QUANG Phim chn on Phim lm vic Trm bt Ti khm CHNH MY V CHN PHIM CHP TRT BNG Nguyn l Ch nh v u im Nhc im GII PHU X QUANG NI NHA c phim Hn ch CHN ON PHN BIT Bnh l ni nha Bnh l khng do ni nha Cc cu trc gii phu CC K THUT C BIT Chp cn cnh t phim-cone Phim lm vic k thut s Ra phim nhanh Thit b c phim t phim/cone bn ngoi ming CNG NGH MI Chp X quang k thut s Chp ct lp vi tnh phn gii cao

hng ti chn ngy tia Rn-ghen . . . bn c th thy xng ca ngi khc bng i mt trn, v cn nhn c xuyn qua g tm inch. S khim nh khng khip ca n khng cn phi nhc li. Vic trn ht m chng ta phi trnh ln Chnh ph . . . l yu cu phi cm th ti t ny bng php lut. C l iu tt p nht cho mi quc gia vn minh l cng lc hy tt c cc cng vic trn tia Rn-ghen, hnh hnh tt c nhng ngi pht minh ra n, v gom ht ton b tungstate (vt liu sn xut bng pht tia X) trn th gii v nhn chm xung y i dng.

BI VIT TRONG BO PALL MALL GAZETTE LONDON, 1896 R rng l (v cng may mn l) mi lo trong bi vit ca t bo London ni trn khng tr thnh quan im chung v X quang. Phim X quang l rt cn thit, chng l i mt th hai ca nha s. iu ny c bit ng vi ni nha, lnh vc m rt nhiu quyt nh chn on v iu tr da vo c phim X quang. Do phn ln cc cu trc lin quan khng nhn thy c bng mt thng, r rng l phi da vo phim X quang, mt nhu cu v mt phng tin khng th thiu. Tuy nhin X quang phn no cn l mt

185

186

Chng 11

X quang ni nha

mi nguy hi trn quan im c v tnh an ton v v thi gian, v ng tic l phim X quang thng b c qu i (overinterpreted) hoc c thiu (underinterpreted). Chp X quang l th thut khng th o ngc, nn ch nn chp nhng phim cn thit. Mi quan tm v an ton phng xa ngy cng c nhn mnh, tng ton b 1 phi nhim chiu x phi c gim n mc ti thiu. Tuy nhin, lng chiu x m m ming v cc m khc hp thu c tnh ton l rt thp v ch mang li rt t 2,3 (nhng vn c) nguy c. Mt mi quan tm khc l thi gian cn thit chp v x l tng phim thi gian l tin bc. Do , xt c v tnh an ton v thi gian, ch nn chp nhng phim m th thut i hi. Chng ny trnh by v p dng ca X quang i vi cc th thut ni nha. X quang cng l mt mn hc trong nha khoa ang ngy cng tr nn quan trng vi nhiu tin b v mt cng ngh v gn y c chp nhn l mt chuyn ngnh, do thay th ni nha tr thnh chuyn 4 ngnh nha khoa mi m nht. Cng ngh ang bng n trong nhng nm gn y, vi nhiu thit b v phng php mi i hi phi o to c bit v c kinh nghim. Nhng thit b v phng php mi ny c p dng vo chn on v iu tr ni nha nh th no s c trnh by phn sau ca chng ny.

thng ty, m quanh chp, nha chu, hoc xng. Nhiu thay i r rng nhng mt s li rt kh pht hin.

Xc nh gii phu chn rng v ty rng

Xc nh hnh dng gii phu khng ch gm nhn bit v m s chn rng v ng ty m cn pht hin c im gii phu khc thng, nh rng trong rng hay ng 6 ty hnh ch C, xc nh cong, mi lin h gia cc ng 7,8 ty, v v tr ng ty. Ngoi ra cn phi m t hnh dng mt ct ca tng chn rng v tng ng ty (Hnh 1-11).

Nhn bit cc cu trc bnh thng

Nhiu cu trc cn quang v thu quang thng nm gn nhau. Thng thng, cc cu trc ny chng ln v che 9 khut thn rng v chn rng. Phi nhn bit v phn bit chng vi tnh trng bnh l v vi gii phu ca rng.

iu tr
Phim lm vic c chp khi t cao su, do s kh khn hn trong vic t phim v chnh cone. Cc phim loi ny c chp trong qu trnh iu tr v chng c cc ng dng c bit.

Xc nh chiu di lm vic
Khong cch t mt im mc ti chp rng X quang c xc nh mt cch chnh xc. Nh chng ta s tnh ton c khong cch t v tr kt thc sa son v trm bt 10 cho ti chp.

TM QUAN TRNG CA X QUANG TRONG NI NHA

X quang c nhiu vai tr quan trng trong ba lnh vc. Tuy nhin, n c hn ch l i hi phi c cc phng php c bit. Mt phim X quang ring l ch l mt hnh chiu 2 chiu ca mt vt th 3 chiu. c c nhiu thng tin 5 nht, phi thy v c c chiu th ba. Ba lnh vc chnh p dng X quang l chn on, iu tr, v ti khm; mi lnh vc u cn c phng php ring bit.

Chp X quang k thut s

Chp X quang k thut s ngy cng tr nn ph bin trong nha khoa. Mc d c nhiu u im v mt k thut hn phng php chp thng thng, nhng gii hn p dng ca hai phng php l nh nhau. Ni chung, phim X quang s ha tng ng vi phim X quang thng thng trong c phim chn on. u nhc im ca tng loi s c phn tch k hn trong chng ny.

Chn on
X quang chn on khng ch nhn bit s hin din v bn cht ca tnh trng bnh l{ m cn xc nh gii phu chn rng, ty rng v m t, phn bit cc cu trc bnh thng khc.

Nhn bit tnh trng bnh l

Phim X quang phi c xem xt cn thn bi ngi c kin thc v cc thay i trn phim, cho bit cc tn

Hnh 11-1 A, Hnh chiu vung gc ca mt rng tin ci mang li mt s thng tin v hnh thi ty/chn rng. Hnh nh gin on t ngt fast break (mi tn nh) thng cho bit s chia i ca ng ty. Hnh nh li kp chn rng mt gn (mi tn ln) gi b mt chn rng mt gn c hai phn li v mt phn lm; hnh nh ny khng c mt xa gi b mt chn rng mt xa phng hoc li. B, Phim ca rng tin ci trn chp t pha bn. S hin din ca hai ng ty ring bit, mi ng nm trong mt phnh chn rng root bulge, c xc minh.

Chng 11

X quang ni nha

187

Hnh 11-2 Gc chp t pha xa ny cho thy ng vin b mt chn rng (mi tn ln) v khong dy chng nha chu (ng vin nh) vi mt l cng k bn. Trm ang nm trong ng ty gn ngoi (cng chiu nm trong, ngc chiu nm ngoi theo quy tc [SLOB]).

Hnh 11-3 iu tr ty tht bi do st chn rng hoc ng ty. Phim nghing gn ny cho thy r chn trong cha c iu tr (mi tn). (Courtesy Dr. L. Wilcox.)

Di chuyn cc cu trc chng ln nhau

Cc cu trc gii phu cn quang thng chng ln v lm m chn rng v chp rng. Bng cch s dng cc gc cone chp c bit, cc cu trc cn quang ny c th c di chuyn em li hnh nh chp rng r hn.

thng ny c th l ca m quanh chp, nha chu, hoc khng do ni nha. Quan trng l cc tn thng thng xut hin m khng c cc du hiu v triu chng bn ngoi v ch pht hin c trn phim X quang (Hnh 11-3).

nh gi s lnh thng
Cc tn thng trc iu tr phi ang tiu bin hoc tiu bin. Vi iu tr thnh cng (lnh), s phc hi v cu trc bnh thng phi r rng trn phim X quang chp khi ti khm (Hnh 11-4).

Xc nh v tr ng ty
Xc nh v tr ng ty r rng l rt cn thit iu tr thnh cng. Cc k thut chun v k thut c bit cho php nha s xc nh v tr ca cc ng ty cha nh v c trong khi m ty.

Phn bit ng ty v khong dy chng nha chu

ng ty tn cng bung ty v chp rng. Khong dy chng nha chu tn cng b mt v ch chn rng (vi rng ci ln) v c l cng nm k bn (Hnh 11-2).

Cc p dng c bit
Phim X quang phi c s dng ng cch mang li c li ch ti a. C mt s k thut thay th gip nng cao kh nng a ra chn on chnh xc, ng tin cy v kim sot qu trnh iu tr. Mc d cc k thut ny c th c p dng trong cc chuyn ngnh khc nhiu hn ni nha, nhng cc k thut di y ang c p dng v rt cn thit i vi chn on v iu tr.

nh gi trm bt ng ty
Chiu di, mt , hnh dng v cht lng chung ca trm bt mi ng ty c xc nh trn phim.

Ti khm
Thnh cng cui cng s c kim chng ln ti khm c nh trc vi thng hoc vi nm sau iu tr. Do tht bi thng xy ra m khng c cc du hiu v triu chng, phim X quang l rt cn thit nh gi tnh trng 11 ca m quanh chp.

Chp trt bng (Cone-image shift)

Thay i gc ng, hoc, c bit l gc ngang ca cone chp t v tr vung gc (vi phim) s lm thay i hnh 5,12 nh v nng cao kh nng c phim. Phim trt bng s bc l chiu th ba v cc cu trc chng ln nhau. Phim trt bng cn cho php nhn bit v nh v cc chi tit nm trong mt phng trong-ngoi.

Nhn bit tnh trng bnh l mi

Pht hin v xc nh bn cht ca cc tn thng pht sinh sau iu tr tt nht l trn phim X quang. Cc tn

Phim lm vic
Phim lm vic l phng tin thit yu h tr cho iu tr v c chp khi cn thit nhng phi thn trng.

188

Chng 11

X quang ni nha

TRNH T CHP X QUANG

Phim X quang c chp theo mt trnh t v s lng nht nh cho mi th thut. S lng ti thiu s c trnh by di y, cc tnh hung c bit c th s i hi phi chp thm.

Phim chn on
S lng
S ln chp ph thuc vo tng tnh hung. chn on, trong phn ln trng hp, ch cn duy nht mt ln chp. Phim v cone t ng cch (thng hnh chiu song song

l tt nht) phi cho php nhn c t nht 3 n 4 mm pha di chp. Phim chn on ban u ch yu dng pht hin bnh l v cung cp thng tin chung v gii phu chn rng v ty rng. Thng th ti thi im ny cha cn thit phi chp thm phim xc nh thm ng ty khc v vic ny s c thc hin v sau trn cc phim trt bng xc nh chiu di lm vic. Thng th s c sn mt vi phim h tr vic c phim (v.d., bnh nhn chp phim kho st ton ming). Nu cng lc c nhiu phim, mi phim s cung cp mt gc nhn hi khc nhau ca cng mt rng (Hnh 11-5). Cn phi xem xt mt rng trn tt c cc phim c mt rng .

Gc chp
Khng cn phi bn ci, phim X quang chnh xc nht l 13 phim c chp bng k thut chp song song. Cc u im l (1) t bin dng hn, r rng hn v (2) tnh lp li ca hnh nh trn cc phim trc v phim sau. S lp li quan trng khi nh gi liu cc thay i xy ra m quanh chp c cho thy ang lnh thng hay khng. Cc thit b gi phim song song s lm tng cng tnh lp li. C th c cc tnh hung c bit trong k thut chp song song l khng kh thi, nh vm ming thp, li xng khu ci, chn rng qu di, hay bnh nhn khng hp tc hoc phn x nn. Cc tnh hung ny c th s i hi mt k thut khc. S la chn hng th hai l k thut chp song song sa i; k thut km chnh xc nht l chp phn gic.

Phim lm vic
Cc tnh hung c bit i hi phi xem xt mt cch k lng. Mc d phi tun th nguyn tc c bn l lm mi cch c th c c phim c cht lng tt nht, nhng c mt s hn ch nht nh trong chp phim lm vic. Vic chp i hi s hp tc ca bnh nhn nu cn bnh nhn gi phim ng v tr. Phim lm vic thng khng phi l phim song song hay phim phn gic. K thut thng dng c gi l 14 chp song song sa i. Bn cht ca k thut ny l

Hnh 11-4 Phim X quang ti khm sau 9 thng ca cng mt rng Hnh 11-3 cho thy xng phc hi gn nh hon ton, chng t tn thng ang lnh li. Cn phi phc hi thn rng vnh vin cng sm cng tt. (Courtesy Dr. L. Wilcox.)

Hnh 11-5 A, Hnh chiu vung gc (facial) ca cc rng ca gi mt chn rng v mt ng ty. B, Hnh chiu nghing xa cung cp mt gc nhn khc. ng ty ca rng ca gia v bn chia i mt phn ba gia chn rng (mi tn) v hp nht mt phn ba chp.

Chng 11

X quang ni nha

189

Hnh 11-6 Nhn bit v nh v mt ng ty. Rng ca ny c xoay nh phim lm vic nghing gn. A, Mt gn ca chn rng (mi tn) cho thy file nm lch tm. Do cn c mt ng ty na v file ang nm trong ng ngoi (quy tc SLOB). B, Tm kim k v pha trong nh v c ng ty trong. Thng th hai ng ty s hp li 1/3 chp.

phim khng song song vi rng, nhng chm tia trung tm vn vung gc vi b mt phim. Trong chp phim lm vic, c thm mt k thut chp khc thc hin bng cch thay i gc ngang ca cone chp (chp trt bng). Cc chi tit c th v t phim v cone cng nh cch c phim s c trnh by phn sau ca chng ny.

rng kch thc nh tnh ton chiu di lm vic. Phim F c gii thiu rt gn y gim c s ln chp xung 20% n 25% so vi phim E. Cha c nghin cu no kim nh cht lng v s hu ch ca loi phim mi ny.

Cc cn nhc khc
Nhiu khi cn phi chp thm phim lm vic. V d, chng s h tr xc nh v tr ng ty hoc xc nh cc tai bin do iu tr (thng, gy dng c, hay to khc). C th phi thay i v tr v gc ca cone chp khi cn thit..

Chiu di lm vic
Ni chung, thit lp chiu di lm vic thng ch cn mt ln chp duy nht. Nu mt chn rng cha hay nghi ng cha hai ng ty chng ln nhau, thm mt phim nghing gn hoc nghing xa l rt cn thit; phim chp 15 vung gc trong trng hp ny khng gip ch nhiu. C th cn phi chp thm phim chiu di lm vic v sau xc nhn chiu di lm vic, pht hin hoc o chiu di ca ng ty mi tm ra (Hnh 11-6), hoc chp li nu khng nhn r chp rng phim th nht.

Trm bt
Chp phim nh gi trm bt p dng cc nguyn tc c bn ging vi phim chn on. t nht cn phi chp mt phim song song. C th nn b sung mt phim nghing gip quan st c cc ng ty chng ln nhau nh gi ring tng ng ty. Cc thng s chp phim chn on ging vi phim nh gi trm bt. Tuy nhin, phim ch cung cp c thng tin s b v di v cht lng ca trm 17,18 bt ng ty.

Cone chnh
Chp phim th cone chnh p dng cc nguyn tc ging vi phim chiu di lm vic. Nu thc hin ng k thut, ch cn 1 phim cng nh gi chiu di ca cy cn gutta percha chnh.

Ti khm
Chp phim ti khm p dng cc nguyn tc ging vi phim chn on v phim sau trm bt (k thut chp song song v cc thng s chp phim). C mt ngoi l, l khi cho rng kt qu iu tr c vn hoc iu tr tht bi, thng cn phi chp thm phim nghing kim tra cn st ng ty khng hoc cc bt thng khc.

Chp phim v loi phim

Cng nh vi phim chn on, t c nt thch 16 hp cn dng mt phim E vi kilovoltage trung bnh. nt rt quan trng khi xc nh nh ca file hoc chp

190

Chng 11

X quang ni nha

B
Hnh 11-7 A, Phim c t song song vi mt phng cung rng. Cone c tia trung tm (mi tn) hng vung gc ti phim. y l tng quan cone-film c bn dng chnh gc ngang hoc gc ng ca cone cho ng. B, Hnh dng ca rng ci ln th nht l r rng nhng c rt t thng tin v cc cu trc chng ln nhau (cc ng ty nm trong cng mt phng trongngoi). Mi tn ch vo khong dy chng nha chu nm st mt phnh chn rng b che khut, khng phi l ch vo ng ty th hai. (Theo Walton R: Dent Radiogr Photogr 46:51, 1973.)

CHNH MY V CHN PHIM

Thit lp ng thng s cho my chp v ra phim cn thn l rt quan trng t c cht lng ti u. C phim D (Ultraspeed) v phim E (Ektaspeed) u ang c s dng v so snh. Mc d phim D c tng phn tt hn mt t, nhng xt v tng th hai loi phim ny l 19 tng ng nhau. Phim Ektaspeed Plus mi mang li hnh nh c cht lng ging vi phim Ultraspeed nhng 20 ch i hi mt na bc x so vi phim Ultraspeed. Thit lp ti u c tng phn cao nht gia cc cu trc cn quan v thu quang l 70 kV. Thi gian chp v cng dng in (mA) c iu chnh ty vo tng my. Tm li, loi phim a dng hn l phim E v Ektaspeed Plus hn ch bc x tia X, my chnh mc 70 kV t c nt ti a. Phim k thut s cn t thi gian chp hn nhiu so vi phim thng thng, r rng y l mt u im.

trn cha hai ng ty chng ln nhau. Phim trt bng s tch chng ra v cho php nhn thy c hai ng ty. Xc nh v tr ca i tng theo hng trong ngoi Nguyn l v s chuyn ng tng i ca cc cu trc theo hng chp c p dng phn bit v tr ca i tng (Hnh 11-7 v 11-8)

Quy tc SLOB
Khi cone chp di chuyn t v tr ban u (song song), theo hng ng hay hng ngang, i tng trn phim s di chuyn ngc vi hng di chuyn ca cone chp (hoc cng hng vi chm tia trung tm). Ni cch khc, khi hai i tng v phim c gi c nh v ngun pht tia X (cone chp) di chuyn, hnh nh ca c hai i tng s di chuyn theo hng ngc li (Hnh 11-9). i tng nm pha ngoi (m) s di chuyn ra xa nht, i tng nm pha trong (li) s di chuyn t nht. Phim X quang thu c s cho thy i tng nm pha li di chuyn cng hng vi cone v i tng nm pha m di 21 chuyn ngc hng vi cone. Nguyn tc ny l ngun gc ca ch vit tt SLOB (same lingual, opposite buccal) (Hnh 11-10). Mt cch d hnh dung l nhm mt mt v gi 2 ngn tay thng gc pha trc mt m, mt ngn s b che khut bi ngn kia. Khi di chuyn u sang phi ri sang tri, v tr tng i ca ngn tay ny so vi ngn tay kia s thay i. C ch tng t i vi hai chn rng chng ln nhau (hai ngn tay) v cch chng di chuyn tng i so vi ngun pht tia X (mt) v chm tia trung tm (tm ngm). Khi dng k thut chp trt bng, nht

CHP TRT BNG

K thut chp trt bng gip bc l chiu th ba.

Nguyn l
Trt bng
Cc cu trc chng ln nhau K thut chp trt bng lm cho cc cu trc mt phng trong ngoi tch ri nhau v gip ta nhn ra c 5 chng. Mt v d l chn gn ngoi ca rng ci ln hm

Chng 11

X quang ni nha

191

A
Hnh 11-8 A, Gc ngang ca cone l 20 v pha gn so vi v tr vung gc (chiu t pha gn). B, Phim X quang thu c biu th cc c im hnh thi ca chn rng hoc ng ty trn chiu th ba (chiu trong-ngoi). V d, thy c hai ng ty chn xa ca rng ci ln th nht. (Theo Walton R: Dent Radiogr Photogr 46:51, 1973.) Gn T N N T N T Xa

Gn

Gn

Gn

Chm 20 tia X

Chm tia X

20 Chm tia X

Hnh 11-9 Chm tia X trung tm xuyn thng qua mt chn rng c 2 ng ty s lm 2 ng ty chng ln nhau trn phim. Khi di chuyn cone v pha gn hoc pha xa, vt nm v pha trong s di chuyn cng chiu vi cone; vt nm v pha ngoi s di chuyn ngc chiu vi cone (quy tc SLOB). (Courtesy Dr. A. Goerig.)

thit phi xc nh c vt no nm pha ngoi, vt no nm pha trong. Nu khng, cc sai lm nghim trng c th s xy ra.

Ch nh v u im
Tch ri v nhn bit cc ng ty chng ln nhau
Vic tch ri v nhn bit cc ng ty chng ln nhau l cn thit tt c cc rng c kh nng cha hai ng ty nm trn cng mt mt phng trong-ngoi.

i khi, mt i tng cn quang c th chng ln chn rng. Mt v d l mm g m, hay che khut chp ca cc rng ci ln hm trn. Do cu trc c ny nm pha ngoi so vi chn rng, di chuyn cone v pha gn s y g m ra xa (Hnh 11-11). Ngoi ra, gim gc ng ca cone s y g m ln trn. Xc nh chiu di lm vic Chp trt bng s gip nhn r tng ng ty, vn b chng ln nhau, t l ng ty cho ti chp rng (Hnh 1112), gip xc nh chiu di lm vic.

Di chuyn v nhn bit cc cu trc chng ln nhau

192

Chng 11

X quang ni nha

Xc nh ch un cong Quy tc SLOP c th c p dng xc nh ch un cong. Ty vo hng chuyn ng tng i ca ch un cong so vi cone, c th c xc nh c cong li v pha trong hay v pha ngoi. Ngoi ra cn c th xc nh c cong. Xc nh v tr theo chiu ngoi-trong Quy tc SLOB c th c p dng nh v mt vt th no trn b mt chn rng hoc bn trong ng ty. Mt v d l v tr thng chn rng: thng mt no, trong hay ngoi? Hai phim hai gc ngang khc nhau s d dng bc l v tr thng (Hnh 1-13).

Nhn bit c c st ng ty khng Quy tc SLOB c th c p dng trong khi m ty. Mt chn l gii phu l nu mt chn rng ch cha duy nht mt ng ty, ng ty s nm gn trung tm ca chn rng. Nu lc u khi m ty, ch pht hin c mt ng ty, ta s t mt cy dng c vo ng ty. Sau phi chp mt phim nghing gn hoc nghing xa do c th s c mt ng ty khc. Nu cy dng c lch tm nhiu, chc chn phi c thm mt ng ty khc (Hnh 1114). V tr ca ng ty b b st s c xc nh bng cch p dng quy tc SLOB. nh v cc ng ty vi ha Xc nh v tr ca cc ng ty vi ha cng c thc hin trong qu trnh m ty. Mt chn l gii phu ni nha khc l mt chn rng lun c t nht mt ng ty. ng ty c th rt nh, s kh hoc thm ch khng th pht hin hay thm d c, nhng n vn tn ti. Ngoi ra, nhiu khi khng thy c ng ty trn phim X quang. Nu chn rng ch c mt ng ty, ng ty s nm trung tm ca chn rng. Do , khi tm kim mt ng ty kh bng cch khoan su dn, thnh thong phi chp hai phim lm vic, mt phim mt thng v mt phim nghing gn hoc nghing xa. Phim thng s cho bit v tr ca mi khoan theo chiu gn xa; phim nghing gn hoc nghing xa s cho bit hng ca mi khoan theo chiu ngoi trong. Sau ta s iu chnh khoan hng vo trung tm ca chn rng, ni m ng ty chc chn s nm (Hnh 11-15).

Nhc im
K thut chp trt bng c mt s nhc im v v vy i khi khng nn dng hoc cn phi gim thiu vic di chuyn cone chp. Hnh 11-10 Quy tc SLOB

Gim nt

Hnh 11-11 A, Mm g m ca xng hm trn (mi tn) che khut chp rng lm cho vic nh gi trm bt tr nn kh khn. B, Di chuyn nh cone ra pha gn s y chp rng (mi tn) vn nm pha trong mm g m sang pha gn nhn r hn.

Chng 11

X quang ni nha

193

Hnh 11-12 A, Phim nghing gn mang li rt t thng tin v c im hnh thi v mi quan h ca 4 ng ty. B, Phim ng cho rng ci ln hm di l phim nghing xa, n s bc l ra cc chn rng. D quan st thy cc ng ty gn trn ton b chiu di. ng ty xa l mt ng ty rng v duy nht v cc cy dng c gn nhau v song song vi nhau.

Hnh 11-13 A, Tn thng pha gn cho thy chn rng b thng sau sa son, d khng thy c l thng trn phim vung gc ny. L thng nm mt trong hoc mt ngoi v s c bc l khi chp thm mt phim nghing. B, nh ca cht di chuyn nh ra xa trn phim nghing gn ny, do l thng nm pha ngoi (quy tc SLOB). C, V tr l thng (mi tn). Phim X quang r nt nht l phim song song hoc phim 22 song song sa i. Khi chm tia trung tm thay i hng i so vi vt th v phim (xuyn qua vt v ti phim mt gc lch), hnh nh ca vt th s tr nn m i. tng phn gia cc vt thy quan v cn quang s gim i. Khi tng gc cone, hnh nh s cng m hn v nhiu kh nng cc cu trc khc s chng ln vt th. Do , c c nt ti u, ch nn thay i gc cone va phi, gy ra mc trt bng cho mc ch c phim.

Vt th b cc cu trc khc chng ln

Cc vt th thng thng vn tch ri nhau trn phim song song c th di chuyn tng i so vi vt th khc v chng ln nhau trn phim trt bng. Mt v d l cc

194

Chng 11

X quang ni nha

Hnh 11-14 K thut nh v ng ty b b st trong qu trnh m ty v khm xt bung ty. A, Phim nghing xa vi mt file nm trong chn gn cho thy file lch v pha ngoi. Do phi c mt ng ty khc nm v pha trong. Cc ng thu quang chy dc (mi tn) l cc khong dy chng nha chu ca chn gn. B, Tm kim cn thn v pha trong bc l ng ty b st.

B A

Hnh 11-15 nh v mt ng ty b thoi ha vi nng. Tm kim ban u c thc hin khi cha t cao su. A, ng ty nh, m v mt thn rng lm cho vic nh hng v tm kim ng ty tr nn kh khn. B, Phim vung gc c chp trong khi m ty cho thy rng m ty ang lch v pha gn so vi ng ty. (Nh rng ng ty nm trung tm chn rng.) C, Phim nghing gn cho thy m ty cn b lch ra pha ngoi; cn phi iu chnh hng khoan v pha ng ty nm trung tm (mi tn). V vy, phi chnh khoan v pha xa v v pha trong. D, Sau khi iu chnh li mi khoan, ng ty c pht hin trung tm chn rng. Phim ny c chp khi t cao su.

C
Phim nghing gn hoc nghing xa s di chuyn chn trong li gn chn gn ngoi hoc chn xa ngoi, lm gim kh

chn rng ca rng ci ln hm trn. Phim song song thng cho thy ba chn rng v ba chp rng ring bit.

Chng 11

X quang ni nha

195

B
Hnh 11-16 A, Hnh chiu vung gc mang li nt ti a vi rng ci ln th nht. B, Phim nghing gn 30 c tng phn v s khc bit gia cc vt cn quang v thu quang thp hn. Ngoi ra, cc chn rng chng ln nhau, lm cho vic c phim tr nn kh khn hn.

nng phn bit cc chp rng (Hnh 11-16). Mt v d khc l khi tng gc ng ca cone vng rng ca hm trn; c th cc chp rng s b y vo vng cn quang ca gai mi trc.

GII PHU X QUANG NI NHA

c phim
Phim X quang c th c coi l k la bp chng c ch 23,24 bao nhiu th li d gy nhm ln by nhiu. Nha s c xu hng c gng ly c nhiu thng tin hn t phim X quang so vi thc t. Cn phi nh rng trn phim ch thy c m cng, khng thy c m mm.

Hn ch
Cc nghin cu v vic c cc tn thng xng cho thy rng mt lng xng ng k tiu i trc khi tn 25,26 thng r rng trn X quang. Tt nhin l iu ny thay i theo v tr chn rng v dy ca xng v. hu ht cc vng, tn thng quanh cung c xu hng r nht trn X quang khi xng v b tiu. Tuy nhin, ch tiu 27,28 xng xp cng c th nhn thy trn phim. Trong c hai trng hp, tn thng vim quanh cung phi tin trin v lan rng tng i mi c th thy c hnh nh thu quang r rng.

CHN ON PHN BIT

Bnh l ni nha
Cc tn thng thu quang
Cc tn thng thu quang c bn c trng h tr cho vic chn on phn bit vi cc bnh l khng do ni nha (Hnh 11-17), bao gm:

Hnh 11-17 Cc c im ca vng thu quang quanh chp gi bnh l ni nha. Khng cn l cng, v tn thng c dng git du l lng. Nguyn nhn hoi t ty cng kh r rng. 1. Khng thy l cng vng chp/chn rng, do n v ang b tiu. 2. Vng thu quang c hnh git du l lng cng l mt c trng, tng qut l nh vy, tuy nhin cc tn thng c th c nhiu hnh dng khc nhau.

196

Chng 11

X quang ni nha

Hnh 11-18 Vim xng t c. C mt vng xng xp tng mt lan ta v sp xp ng tm xung quanh chp rng. Quan st k cn thy mt tn thng thu quang chp rng.

3. Vng thu quang nm chp rng vi bt kz gc cone no. 4. Nguyn nhn ca hoi t ty thng (nhng khng phi lun lun) r rng. Phng php phn bit ch yu khng phi l da trn X quang m l da vo th ty. Nu mt tn thng thu quang tin trin, c kch thc tng i ln l mt tn thng ni nha, n phi l hu qa ca mt ty hoi t (khng p ng vi th ty) Nhiu nha s quan nim c th phn bit u ht vi nang chn rng. H cho rng c im phn bit l trn phim X quang, nang s c mt vin (v) cn quang. Ngi ta chng minh c y khng phi l mt du 29 hiu ng tin cy.

Cc tn thng cn quang
Cc tn thng cn quang c thut ng ph bin hn l vim xng t c. Cc tn thng ny c dng m lan 30 ta, v trn m hc c s gia tng xng xp. c im ca hnh nh cn quang l c vin lan ta v sp xp ng tm xung quanh chp rng (Hnh 11-8). C th c hoc khng c hoi t ty v mt tn thng vim thu quang. Thng thng, vim xng t c v vim quanh chp xy ra ng thi. Ty rng thng cn sng v b vim.

Hnh 11-19 o xng (hay x cng xng) c trng bi vng cn quang dy c, ng nht, ranh gii r rng. y khng phi l tnh trng bnh l v ph bin gn chp ca cc rng sau hm di, tuy nhin chng c th xut hin bt kz vng no. Vng cn quang ny c th xut hin trm cc phim chp v trc.

Bnh l khng do ni nha

Cc tn thng thu quang
Cc tn thng thu quang gm nhiu loi khc nhau nhng him gp. Bhaskar lit k 38 tn thng thu quang ca hm, 35 trong s l tn thng khng do ni nha, 31 c nhiu hnh dng v nhiu v tr khc nhau, nhiu tn thng nm ti chp rng hoc gn chp rng v bt chc bnh l ni nha trn X quang. Nh trnh by, phng php phn bit ch yu l th ty cc tn thng khng do ni nha vn p ng vi th ty.

Khng ging vim xng t c, chng khng phi l bnh l, chng c vin r hn v c cu trc ng nht. Chng khng i km vi bnh l ty (Hnh 11-19).

Cc cu trc gii phu

Mt s cu trc gii phu chng ln hoc c th b nhm vi bnh l ni nha. Mc d phn ln cc kha hc c phim u dy cch nhn bit cc cu trc ny, nhng khng t nha s khng th c c cc cu trc bnh thng khi ang c hoc ang nghi ng mt bnh l ni nha. Cu trc gy nhm ln ph bin l vng thu quang do xng xp tha, nht l hm di. Mt vng hay b nhm ln khc l vng chp ca cc rng trc hm trn. Nha s lun phi nh c k cc vng thu quang ny tm kim l cng phn chp.

Cc tn thng cn quang
Thng thng, cc sai st hay xy ra khi c cc cu trc cn quang nm vng chp ca cc rng sau hm di.

Chng 11

X quang ni nha

197

Hnh 11-20 A, Vng thu quang ln chp rng c th b nhm l bnh l. B, Th ty (c p ng) v mt gc chp nghing xa nhiu hn cho thy vng thu quang chnh l mt l cm nm pha ngoi (quy tc SLOB).

Hnh 11-21 Phim cn cnh hin th cc c im quan trng mt cch r rng: tng quan ca xng vi s m rng v pha li ca su rng (mi tn) cng nh su ca su rng v ming phc hi lin quan nh th no vi ty (mi tn di). (Courtesy Dr. C. Koloffon.)

Hm di
V d kinh in v vng thu quang c th chng ln mt chp rng l l cm chng ln chp rng tin ci hm 32 di. C th d dng phn bit bng cch lu { n s chuyn ng ca vng thu quang trn phim nghing v 33 bng cch tm l cng (Hnh 11-20).

CC K THUT C BIT
Chp cn cnh
Mc d khng thc s l mt k thut c bit, nhng chp cn cnh vn thng c ch trong chn on v lp k hoch iu tr. Tng quan gia phim, cone v rng gip cho vic nh hng chp song song tt hn (Hnh 11-21).

Hm trn
Vng hm trn c cha mt s cu trc (c cn quang v thu quang) c th b nhm vi bnh l ni nha. Cc v d l xoang hm trn, ng rng ca, hc mi, mm g m, v gai mi trc. Cn phi nhc li, cc c im cu trc cng nh p ng vi th ty l rt quan trng chn on phn bit.

t phim-cone
La chn phim
Nn dng phim sau cho mi hnh chiu tt c cc bnh nhn tr tr em. Phim trc (hp) l khng cn thit v trn thc t thng khng rng thu c c chp rng trn phim nghing. Vic s dng phim rng hn r

198

Chng 11

X quang ni nha

Hnh 11-23 Mt kp cm mu c dng gi phim v nh hng t cone. Hnh 11-22 Khu ci hp nn cn phi t phim sau v pha xa. Ch rng b trn ca phim nm pha xa so vi li xng.

rng cn phi c cch t phim c bit khi chp t pha trc (Hnh 11-22). Loi phim nn dng cho cc phim chn 16 on l phim E (Ektaspeed).

Dng c gi phim
Cc thit b gi phim song song c th c dng chp 34 phim lm vic ni nha. Tuy nhin, vi vic thc hnh, khng c thit b no d thao tc hn so vi mt ci kp cm mu. Kp cm mu cn d xp t v v trng cng vi cc dng c khc trong mt b dng c. Cn kp s cn chnh hng cone c mt phng ng v ngang (Hnh 1123). Khng nn bnh nhn gi phim bng cch dng ngn tay n trc tip vo phim. V lm th phim thng b cong v hnh nh trn phim b mo m (Hnh 11-24). B mt phim phi c gi phng. Kp khi gi phim s c t vo ming bnh nhn bi ngi vn hnh my. Sau bnh nhn gi kp nguyn v tr. Cone c cn chnh song song vi kp trong mt phng ng dc (Hnh 11-25) v vung gc vi cn kp trong mt phng ngang (Hnh 11-26). Do cn kp vung gc vi b mt phim nn chm tia trung tm s to vi phim mt gc 90. y l k thut song song sa i v phim thng khng song song vi rng. Tuy nhin, vi k thut song song sa i, s mo m ca hnh nh l rt t v khng c { ngha i vi phim lm vic.

Hnh 11-24 p ln phim thng lm phim cong, dn n hnh nh b mo m. Phim cong ko dn mt phn hai chp ca chn rng, lm ta khng th c phim v xc nh chiu di chnh xc c.

t phim
Thng thng, phim c t hnh chiu cn chp chun. Tuy nhin, c mt s ngoi l. Do phim rng v cung rng tng i hp, khi chp t pha trc vi c hm trn v hm di, cn phi t phim li v pha sau. vng sau hm trn, nht l khi chp cc rng ci ln, phim c t pha i din vi rng cn chp (so vi g khu ci dc), t b trn ca phim ln mt v tr cao hn tng i so vi chp rng (Hnh 11-27).

Chng 11

X quang ni nha

199

Hnh 11-25 Chnh gc ng ca cone sao cho trc di ca cone nm trong mt phng cha cn kp.

vng sau hm di, phim c t v pha ng gia (di li). Ngoi ra, nu ming hi khp li, c hm mng s gin ra v cho php t phim xung su hn. Khung cao su thu quang khng c ly tra trong khi t phim. Gc di hoc cnh di ca cao su c gii phng cho php a v t kp cng vi phim vo ng v tr (xem Hnh 11-25).

Chnh cone
Di y s trnh by v tr t cone (Hnh 11-28 v 11-29) vi tng kiu chp (vung gc, nghing gn, nghing xa). Chp vung gc (facial) Cc rng trc hm trn him khi c nhiu hn mt chn rng v mt ng ty, do ch cn chp vung gc l . Hng chp ny cng p dng vi cc rng ci ln hm trn tr khi ng ty gn ngoi (hoc gn trong) th hai c pht hin v thm d trong khi m ty. Hnh chiu vung gc mang li phn gii v nt ti a (kh t c nht vi cc rng ci ln hm trn). Chp nghing gn Chp t pha gn c ch nh vi cc rng ci nh hm trn v hm di, rng nanh hm di. Chp nghing gn cn p dng cho cc rng ci ln hm trn c ng ty gn trong. Chp nghing xa Chp t pha xa c p dng cho cc rng ca hm di v rng ci ln hm di. Chp nghing xa thch hp hn chp nghing gn vi cc rng ci ln hm di l do v tr tng i ca cc ng ty. Ni chung, chp nghing xa bc l r hn chn gn. Tm li, phim lm vic chp nghing p dng cho cc rng ci nh hm trn v rng ci ln hm trn c ng ty gn trong v cho tt c cc rng hm di. Cc hng chp cho hm trn l nghing gn v cc hng chp cho hm di l: rng ca nging xa, rng nanh nghing gn, rng ci nh nging gn, v rng ci ln nghing xa (vit ngn gn s l xa-gn-gn-xa).

C Hnh 11-26 Gc ngang ca cn c xc nh bng cch nhn xung t trn nh u ca bnh nhn. A, V tr ca cone c chnh sao cho trc di ca cone (chm tia trung tm) vung gc vi trc di ca kp cm mu. Sau thay i cone theo chiu ngang v pha B, gn hoc C, xa cho ph hp. Phim lm vic k thut s
Phim lm vic k thut s cng p dng cc nguyn tc ging vi phim lm vic thng thng, bao gm cch t cone v thit b thu nhn hnh nh. H thng phospho lu tr mang in tch v h thng k thut s trc tip s dng mt cm bin. Cm bin, vn l mt vt cng, c th c t v sau c gi nguyn v tr bng ngn tay ca bnh nhn. Mt phng php a dng hn l dng

200

Chng 11

X quang ni nha

G khu ci dc

Hnh 11-27 t phim pha i din vi rng cn chp (so vi g khu ci dc) c tc dng ko b trn ca phim ln cao hn tng i so vi chp rng.

Nghing xa 20 tt c rng ci ln

Hnh 11-28 Cch t phim cone ng cho hm di

Nghing gn 20 tt c rng ci nh

Nghing gn 20 rng nanh

Nghing xa 20 tt c rng ca

Vung gc vi rng ca

Vung gc vi rng nanh

Nghing gn 20 rng ci nh Rng ci ln: thng thng vung gc Nghing gn 20 khi c 4 ng ty

Hnh 11-29 Cch t phim cone ng cho hm trn

Chng 11

X quang ni nha

201

Hnh 11-30 Thit b c phim c phng i chn nh sng t bn ngoi mang li tng phn cao hn. Bn trong c mt thu knh phng i hnh nh ln 4 ln.

mt thit b n gin c thit k dnh ring cho cm bin k thut s. l mt tm c mt phn dnh c vo cm bin. u ko di ca n c th c gi bng kp cm mu. Cone s c cn chnh nh cn kp, nh trnh by trn.

Ra phim nhanh
C nhiu k thut v gii php khc nhau cho ra phim nhanh (di 1 pht) vi cc phim lm vic, c th gip nha s c phim nhanh hn. Nu s dng k thut ra phim nhanh, phim c th s khng gi c cht lng hnh nh 35 theo thi gian, tr khi hm hnh v ra phim cn thn. Do , nu nh ra nhanh mt phim, nn chp li phim bng mt phim nhn bn, ra phim nhn bn nh bnh thng.

Thit b c phim
C mt s loi thit b c phim X quang, gm c thng mi v lp sn. Cc thit b thng mi phng i hnh nh v chn nh sng t bn ngoi (Hnh 11-30), lm tng kh nng v hiu qu c phim. Cc cc thit b lp sn hoc cc k thut khc, v d, knh lp thng thng v bng n c phim nh, cng rt hu ch.

Hnh 11-31 K thut chp X quang ngoi ming, ph hp vi cc bnh nhn c phn x nn. K thut ny t phim hoc cm bin ln m. Thng cn phi tng thi gian chp. A, Cc rng sau hm trn. Cone c t to vi mt nhai mt gc m 45. B, Cc rng sau hm di. Cone c t to vi mt nhai mt gc m 35.

Chp X quang k thut s

Ngi ta so snh nhiu h thng X quang k thut s khc nhau, nhng khng h thng no mang li c cht 41 lng hnh nh vt tri so vi cc h thng khc. Cc h thng ny ang c quan tm nhiu, c cc u im l gim liu chiu x cho bnh nhn, gim thi gian x l nh, c th lu tr vo my tnh, gi i, tng cng (enhance42 cement), v khng cn phng ti hoc my x l phim. Tuy nhin, cc h thng ny ni chung khng vt tri hn chp X quang thng quy trong chp cc phim chn on 43-48 hoc phim lm vic. Hn na, k thut tng cng nh bng my tnh dng nh khng ci thin ng k kh 49 nng chn on.

t phim/cone bn ngoi ming

Mt s bnh nhn khng th chu c khi t phim bn trong ming, thng do c vn v phn xa nn. Nha s vn c th chp c cc phim chn on v phim lm 37 vic vi cht lng chp nhn c. chp c, cn dng cch t phim v cone c bit (Hnh 11-31).

CNG NGH MI
Cc phng php chp X quang mi v ang c pht trin khng ngng. Cc phng php ny rt c bit, v mt s phng php s ci tin cc k thut hin hnh bn cnh vic gim liu chiu x cho bnh nhn. Cc cng ngh mi ny bao gm chp X quang k thut s, chp X quang 38-40 xa nn k thut s, v chp ct lp.

Chp ct lp vi tnh phn gii cao

c bit ha hn l tim nng ca chp ct lp vi tnh phn gii cao (micro-CT), vi cc ng dng trong ni

202

Chng 11

X quang ni nha

nha. Cng ngh ny y ha hn bi v n rt chnh xc v c kh nng nhn bit cc c im hnh thi khng thy 50 c trn phim thng quy. Micro-CT cn c th c ch trong nh gi iu tr, cho thy c chnh xc cao khi 51 nh gi cht lng trm bt. Kh s dng v tn km l cc yu t lm hn ch vic p dng cc k thut trn vo phng khm nha khoa ni chung. Tuy nhin, cc chuyn gia ni nha cn nhiu phim lm vic, do ang dn nhn thy s hu ch v tc v tnh a nng ca chp X quang k thut s. Khi chi ph gim i v cng ngh ci tin hn, khng cn phi nghi ng v vic cc thit b ni trn s c s dng ph bin hn bi tt c cc nhm nha s.

Cu hi Lng gi Cui chng c Ph lc B hoc DVD

THAM KHO