POLITIKAT FISKALE

1 Hyrja 2 Argumenti i Trajtuar

2.1 Objektivat e politiks fiskale 2.2 Objektivat kryesor t qeveris aktuale n fushn e financave 2.3 Instrumentet dhe efektet e politiks fiskale 2.4 Veprimi i politiks fiskale n shtimin ekonomik 2.5 Veprimi i politiks fiskale n punsim dhe nivelin e cmimeve 2.6 Veprimi i politiks fiskale n rishprndarjen e t ardhurs dhe pasuris 2.7 Efektet e tjera t aplikimit t instrumenteve t politiks fiskale

3 Konkluzione 4 Referenca

Politikat Fiskale 2010

1. Hyrja
N ekonomi, politika fiskale sht prdorimi i shpenzimeve t qeveris dhe mbledhja e t ardhurave pr t ndikuar n ekonomi. Politika fiskale mund t jet n kontrast me llojet e tjera kryesore t politiks ekonomike, politika monetare1, e cila prpiqet pr t stabilizuar ekonomin duke kontrolluar normat e interesit dhe furnizimin e parave. Dy instrumenteve kryesore t politiks fiskale jan: 1. Shpenzimet e qeveris dhe 2. Tatimet. Ndryshimet n nivelin dhe prbrjen e taksave dhe shpenzimeve qeveritare mund t ndikojn n ndryshoret e mposhtme n ekonomi: a. Krkesn agregate dhe niveli i aktivitetit ekonomik; b. Modeli i alokimit t burimeve; c. Shprndarjen e t ardhurave. Shpenzimet dhe taksat e shtetit ndikojn drejtprdrejt n performansat e prgjithshme ekonomike meq ato prbjn nj pjes t madhe t aktivitetit n ekonomin kombtare. Politika fiskale bashk me politikn monetare jan dy komponent themelore t politiks ekonomike shtetrore t cilat shfrytzohen pr qllime makroekonomike: influencimin e produktit t prgjithshm vendor, nivelin e punsimit, t ardhurn dhe nivelin e mimeve. Politika fiskale lidhet me veprimet e qeveris n ndryshimin e kompozicionit t t hyrave dhe shpenzimeve publike, me qllim t menaxhimit t krkess agregate pr t mbajtur rritje t qndrueshme ekonomike me punsim relativisht t lart, pa gjenerim t inflacionit, pa rritje t borxhit publik dhe me bilanc t knaqshm t pagesave.

(Politika monetare sht menaxhimi i furnizimit t vendit me t holla pr t arritur qllimet ekonomike nga nj bank qendrore ose bordi i monedhs)

Politikat Fiskale 2010

Politika fiskale prfshin: Analizat makroekonomike dhe parashikimin e t ardhurave; Politikn e shpenzimeve publike; Politikn e taksave; Politikn doganore; Politikn e borxhit publik.

Varsisht nga ecurit ekonomike, politika fiskale mund t jet ekspansioniste ose e shtrnguar. Nj ekspansion fiskal do t thot shkurtim i taksave ose rritje e shpenzimeve publike me qllim t stimulimit t rritjes s konsumit, respektivisht rritjen e krkess agregate. Kjo ndodh kur qeveria vren ngecje apo shtim t ngadalshm ekonomik ose kur papunsia sht e lart. Kshtu, me rritjen e shpenzimeve publike dhe shkurtimin e taksave, individve dhe firmave u lihet nj sasi m e madhe parash pr ti shfrytzuar n shpenzime konsumi ose investime. Kjo ndikon drejtprdrejt n rritjen e punsimit dhe shtimin ekonomik. Ndrsa, politika fiskale shtrnguese do t thot ulje e shpenzimeve publike dhe rritje e taksave. Kur qeveria synon uljen e krkess agregate pr t ngadalsuar shtimin ekonomik apo uljen e inflacionit, prcaktohet pr drejtimin e politiks fiskale shtrnguese. Nprmjet politiks fiskale shtrnguese ulet oferta e paras e cila m tutje ul shpenzimet dhe krkesn agregate. Njsoj, ulja e oferts s paras bn presion edhe n ngritjen e mimeve t gjithmbarshme n ekonomi. Kur qeveria prcaktohet pr politikn fiskale, ajo bn paraprakisht vlersimin e nj numri t madh faktorsh prfshir dhe ecurin e variablave dhe indikatorve kryesore ekonomik dhe financiar, pr shkak t ndikimit t tyre n shumn e t hyrave t grumbulluara prmes taksave me t cilat prmbushen nevojat e financimit t programeve qeveritare. Nj shtje tjetr me rendsi pr qeverin sht prcaktimi lidhur me deficitin buxhetor, pra a do t mbulohen shpenzimet e rritura ose t pambuluara t qeveris me financim nga huaja apo prmes emetimit t paras (financimi monetar deficitit). Vendimet lidhur me politikat fiskale n mas t madhe varen nga konsideratat politike si, besueshmria dhe roli q luan qeveria n ekonomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejtimin dhe veprimet e qeveris. Vendimet e tilla mund t ndikohen edhe nga faktort e jashtm q do t thot se qeveria duhet t merr parasysh trendt global ekonomik dhe politikat fiskale t

Politikat Fiskale 2010

vendeve tjera, t cilat mund t ken efekt n rialokacion t kompanive vendore prmes beneficione fiskale.

2. Argumenti i Trajtuar
2.1 Objektivat e politiks fiskale
N procesin e formulimit t politiks fiskale, politikbrsit prcaktojn objektivat t cilat synojn ti realizojn dhe instrumentet me t cilat ato objektiva bhen t realizueshme, duke iu prmbajtur detyrimisht principeve t menaxhimit fiskal si: a. transparenca lidhur me objektivat, implementimin e politiks fiskale dhe publikimin e llogarive publike; b. stabiliteti i procesit t brjes s politiks fiskale; c. efikasiteti i ndikimit t politiks fiskale n ekonomi; d. prgjegjsia n menaxhimin e financave publike; e. efikasiteti i modelimit dhe implementimit t politiks fiskale; f. drejtsia (paansia) duke prfshir at ndrmjet gjeneratave. Objektivat e politiks fiskale lidhen me rritjen e mirqenies s prgjithshme shoqrore si qllim parsor i nj shoqrie bashkkohore. Kjo mirqenie sigurohet vetm n kushtet e nj ambienti q e cilsojn stabiliteti ekonomik, politik dhe social. Pra, kur flasim pr objektivat e politiks fiskale kemi parasysh : 1) prmbushjen e nevojave publike prmes nj sistemi t shndosh t financimit publik; 2) realizimin e punsimit t plot; 3) rritjen e norms s shtimit ekonomik; 4) ruajtjen e stabilitetit t mimeve; 5) stabilitetin e bilancit t pagesave; 6) prmirsimin e kushteve t puns duke prfshir prmirsimin e structures kualifikuese t fuqis puntore dhe prparimin teknologjik; 7) stimulimin e kursimeve; 8) stimulimin e investimeve; 9) rritjen e aftsis konkurruese t produkteve dhe shrbimeve vendore; 10) rritjen e cilsis s shrbimeve n arsim dhe shndetsi.

Politikat Fiskale 2010

Realizimi i ktyre objektivave varet nga: a. aftsia e qeveris pr bashkrenditjen e tyre me instrumentet fiskale pr t influencuar kompozicionin dhe nivelin e krkess agregate; b. saktsia e analizave makroekonomike lidhur me trendt e indikatorve kryesor ekonomik dhe financiar; c. rregullimi dhe marrveshjet institucionale pr koordinimin e politikave makroekonomike.

2.2 Objektivat kryesor t qeveris aktuale n fushn e financave:

1. Implementimi i nj politike fiskale efeciente q nxit rritjen e kapitaleve t investuara direkt n ekonomi, q zgjeron bazn e taksueshme me barrn m t ult fiskale; 2. Garantimin e nj ambienti t prshtatshm e nxits pr zhvillimin me ritme t sipermarrjeve ekonomike n t gjitha fushat duke garantuar nj norm kombtare t investimeve mbi 30%; 3. Ritme m t larta t rritjes ekonomike nga viti 2010 me mbi 10%; 4. Mbshtetja e politikave proeksport si dhe theksimi i avantazheve fiskale t siprmarrjeve ekonomike; 5. Prmirsimi i vazhdueshm i bilancit tregtar dhe atij t pagesave; 6. Niveli i papunsis zyrtare t zbres nn 11%.

2.3 Instrumentet dhe efektet e politiks fiskale

Prmes politiks fiskale, shteti mund t ndikoj drejtprdrejt n ekonomi. Kur ai vendos pr taksat q i grumbullon, transfertat, t mirat dhe shrbimet q i blen, financimin deficitar, n fakt angazhohen n politikn fiskale. fardo ndryshimi n nivelin e ktyre instrumenteve ka efekt t drejtprdrejta n rrjedhat e prgjithshme ekonomike. Prmes instrumenteve t politiks fiskale ndikohet n punsim dhe nivel t mimeve, n rishprndarjen m t mir t t ardhurs dhe pasuris, n shtimin ekonomik, n rritjen e kursimit, n nivelin e investimeve, n shtjet e edukimit, arsimit, kultur dhe shndetsi.

Burimi: Taksim, Politikat Fiskale. Leksioni 12. Shkoder. 3

Politikat Fiskale 2010

2.4 Veprimi i politiks fiskale n shtimin ekonomik

Masat e politiks fiskale mund t orientohen n prballimin e vshtirsive afatshkurtra t nxitura nga rrjedhat e dmshme n ekonomi dhe prmirsimin e tyre, respektivisht eliminimin e shkaktarve t atyre rrjedhave dhe vendosjen e stabilitetit me masat e politiks stabilizuese. Prve n rrjedhat afatshkurtra, politika fiskale mund t orientohen edhe n rritjen afatgjate t PBB respektivisht t ardhurs pr banor. N kt rast bhet fjal pr normn e shtimit ekonomik. Rritja ekonomike matet kryesisht me rritjen e PBB brenda nj periudhe t caktuar. Kjo rritje do t thot njkohsisht rritje e shpenzimeve dhe t ardhurave publike, prmirsim i kushteve jetsore dhe ngritje e standardit t jets. Me masat e politiks ekonomike dhe t politiks fiskale tentohet arritja e nj norme optimale e matur e shtimit ekonomik e jo ajo maksimale. Norma maksimale arrihet me punsim t plot t t gjith faktorve t prodhimit. Por kjo do t ishte e pamundur n praktik. Me rastin e hartimit dhe formulimit t politiks fiskale duhet marr parasysh edhe faktor tjer si ruajtja e ambientit jetsor. Prandaj, nuk mund t bhet fjal pr nj punsim t plot t t gjith faktorve t prodhimit n kushte ideale. Norma optimale e rritjes ekonomike do t thot shfrytzim i faktorve t prodhimit duke marr parasysh edhe faktor tjer me ndikim n interesat e prgjithshme shoqrore. Meq PBB rritet me rritjen e angazhimit t faktorve t prodhimit dhe me shfrytzim m t mir t tyre, ather ndr masat e politiks fiskale n drejtim t nxitjes s shtimit ekonomik mund t numrohen ato q kan ndikim n rritjen e produktivitetit t puns dhe shfrytzimin m t mir t kapitalit, n prparim teknologjik dhe shfrytzim m t mir t faktorve t prodhimit, si: stimulimi i investimeve prmes lehtsive tatimore; subvencionimi i sektorve t ndryshm ekonomik; rritja e investimeve t infrastrukturs; nxitja dhe rritja e investimeve n krkime, edukim dhe trajnim; heqja e rregullimit t teprt i cili mund t pengoj zgjerimin e bizneseve. Debatet publike lidhur me shtimin ekonomik prqendrohen kryesisht n masat t cilat nxisin investimet, uljen e deficitin buxhetor pr t rritur kursimet n vend, rritjen e shpenzimeve publike n edukim, dhe reformimin e rregullimit shtetror duke prfshir rregullimin lidhur me mbrojtjen e ambientit pr shkak t kostos s lart krahasuar me dobishmrin.

Politikat Fiskale 2010

2.5 Veprimi i politiks fiskale n punsim dhe nivelin e mimeve

Shteti dhe organet tjera publike juridike disponojn me nj pjes t rndsishme t t ardhurave kombtare. Ato paraqiten n ann e krkess n treg dhe drejtprdrejt blejn mallra dhe paguajn pr shrbimet q i shfrytzojn, njsoj si dhe subjektet jopublike. Nga t ardhurat publike shteti paguan pensionet, kompensimet n kohn e papunsis, dhe ndihma t tjera sociale me t cilat ndikon n rritjen e fuqis blerse t atyre q i shfrytzojn kto pagesa. Kshtu, shteti ndikon edhe indirekt n rritjen e krkess n treg. Mirpo, n rritjen e krkess ndikon edhe ulja e ngarkess tatimore t tatimpaguesve, lehtsit dhe prjashtimet tatimore. Me uljen e ngarkess tatimore rritet fuqia blerse e tatimpaguesve q pr rezultat ka rritjen e krkess agregate. N kushtet e punsimit t plot, rritja e krkess agregate nuk ndikon n rritjen e prodhimit dhe numrit t t punsuarve. N kt rast, rritja e krkess do t rezultonte me rritjen e nivelit t mimeve. Pr t penguar rritjen e nivelit t mimeve duhet t zvoglohet krkesa deri n nivelin e duhur (t oferts). Krkesa agregate zvoglohet me reduktimin e transfertave publike, zvoglimin e aktiviteteve publike, rritjen e ngarkess tatimore dhe heqjen e lehtsive dhe prjashtimeve nga tatimi. T gjitha kto masa q ndrmerren me qllim t zvoglimit t shpenzimeve publike dhe rritjes s t ardhurave publike jan t njohura si masa t politiks restriktive3 apo kontraktive fiskale. Nse, krkesa agregate sht m e vogl se oferta, prap vjen deri te ndryshimi i nivelit t mimeve, q d.m.th. mimet ulen. Pr t vendosur baraspeshn, shteti duhet ti orienton politikat fiskale n rritjen e krkess agregate prmes rritjes s shpenzimeve dhe uljes s t ardhurave publike. N radht e shpenzimeve shteti rrit dhniet sociale, hap vende t reja pune, rrit aktivitetin investues dhe zvoglon barrn tatimore. Kto masa ndikojn n rritjen e fuqis blerse t qytetarve e me kt edhe n rritjen e krkess s prgjithshme dhe njihen si masa t politiks ekspansive fiskale. Ndrsa, masat neutrale (konjukturale neutrale) t politiks fiskale kan pr qllim t ruajn punsimin e plot dhe nivelin e duhur t mimeve. N kt rast, shpenzimet publike duhet t caktohen n at mnyr q krkesa t mbetet e pandryshuar.

(Eshte ajo politik e cila eshte e drejtuar kah zvoglimi i fuqise blerese te obliguesit tatimor, dhe me ate ndikon ne zvoglimin e kerkeses se pergjithshme ne treg)

Politikat Fiskale 2010

Hendeku i ekspansionit i cili shkaktohet nga rritja e teprt e krkess agregate, mbyllet me politik fiskale shtrnguese duke shkurtuar shpenzimet publike pr t ndikuar n rnien e krkess agregate e cila m tutje ndikon n rnien e PBB dhe uljen e nivelit t mimeve. Hendeku i recesionit i cili shkaktohet nga krkesa e pamjaftueshme, mbyllet me ekspansion fiskal i cili drejtprdrejt rrit krkesn agregate dhe PBB deri n nivelin e punsimit t plot (produktit potencial). N procesin e implementimit t politiks ekspansive dhe restriktive fiskale, gjithnj duhet pas parasysh veprimin e multiplikatorit dhe akseleratorit. Multiplikatori i shpenzimeve publike tregon sa her rriten (zvoglohen) t ardhurat kur rriten (zvoglohen) shpenzimet publike. Kshtu, n prpjekjet pr uljen e papunsis dhe rritjen e krkess s prgjithshme, shteti organizon pun publike n prmasa t gjera. Me hapjen e vendeve t reja t puns dhe me realizimin e t ardhurave t t punsuarve n kt sektor, rritet krkesa pr produkte dhe shrbime n treg. Rritja e krkess ndikon n rritjen e prodhimit, e kjo d.m.th. angazhim i fuqis s re puntore t cilt me t ardhurat e realizuara prap paraqiten n treg, e kshtu me radh. N kt rast bhet fjal pr multiplikatorin me parashenj pozitive. N t kundrtn, nse me masat e politiks fiskale synohet ulja e krkess, ather rritet ngarkesa tatimore e cila ndikon n zvoglimin e fuqis blerse, e kjo shkakton zvoglimin e krkess q ka pr pasoj zvoglimin e prodhimit. Zvoglimi I prodhimit automatikisht ndikon n zvoglimin e numrit t t punsuarve e kjo prap zvoglon krkesn. Ky proces do t prsritet derisa nuk dobsohen efektet e rritjes s ngarkess tatimore. N kt rast kemi t bjm me multiplikatorin me parashenj negative. Akseleratori tregon raportin midis vlers s investimeve neto dhe rritjes s krkess. Me ndihmn e shpenzimeve publike plotsuese, si p.sh. dhnia e kredive me kushte t mira, dhnia e subvencioneve, marrja e garancive, shteti ndikon n prshpejtimin e aktivitetit t subjekteve ekonomike me qllim t vnies s baraspeshs parciale. Ky veprim n praktik njihet si veprim i akseleratorit, veprim induktiv i shpenzimeve publike apo ndikim terciar i shpenzimeve publike. Shteti ndikon n rritjen apo zvoglimin e nivelit t punsimit duke br alokacionin e investimeve n veprimtari intensive, duke ofruar lehtsi tatimore ndrmarrjeve t cilat angazhojn fuqi puntore shtes, duke zvogluar barren tatimore personave q merren me veprimtari prodhuese dhe shrbyese, e tjer.

Politikat Fiskale 2010

Prmes shpenzimeve publike si instrument i politiks fiskale mund t ndikohet edhe n prmirsimin e strukturs kualifikuese t papunve, pr t lehtsuar punsimin e tyre, pastaj n zvoglimin e kohzgjatjes s puns s pensionistve dhe honorart me qllim t hapjes s vendeve t puns pr fuqi t re puntore.

2.6 Veprimi i politiks fiskale n rishprndarjen e t ardhurs dhe pasuris

Prmes politiks fiskale ndikohet n vendosjen e raporteve t dshiruara n fuqin ekonomike t qytetarve. Duhet theksuar se ktu shteti nuk ka pr qllim t ndikon n barabarsin e qytetarve sa i prket fuqis ekonomike, sepse kjo mund t ket pasoja n humbjen e motivimit q me pun m t mir e me prpjekje m t mdha dhe me prgjegjsi t madhe n vendin e puns, t realizohen t ardhura m t larta respektivisht pasuri. Nga ky kndvshtrim varen edhe masat t cilat duhet ndrmarr pr vendosjen e raporteve t caktuara n t ardhurat dhe pasurin. Dallimet n lartsin e t ardhurave mund t zvoglohen prmes: a. aplikimit t normave tatimore progresive n t ardhurat; b. lehtsive dhe prjashtimeve nga barra tatimore e tatimpaguesve me t ardhura t ulta; c. aplikimit t tatimit diferencial n nj pjes t t ardhurave, ashtu q tatimpaguesit me t ardhura m t larta t ngarkohen me nj prqindje m t madhe t tatimit. N rishprndarjen e t ardhurave ndikohet edhe prmes shpenzimeve publike si instrument i politiks fiskale prmes formave t cilat shtojn prkujdesjen m t madhe ndaj kategorive me t ardhura t ulta. Me rastin e vlersimit t masave, gjithher duhet marr parasysh ndikimi i tatimeve indirekte. Veprimet apo efektet regresive t ktyre tatimeve jan m t mdha sa m i madh t jet numri I produkteve dhe shrbimeve t tatuara, sa m e madhe t jet ngarkesa tatimore dhe sa m i vogl t jet seleksionimi i produkteve dhe shrbimeve n qarkullim. N shprndarjen m t drejt t pasuris ndikohet prmes ktyre masave t politiks fiskale: a. aplikimi i tatimeve n trashgimi dhe dhurata si dhe tatimi real n pasuri; b. ofrimi i mimeve m t ulta t materialit ndrtimor pr kategorin me t ardhura t ulta; c. lirimi i prkohshm nga tatimi; d. shitja e parcelave toksore q jan pron e shtetit me kushte t volitshme dhe e. masat q ndikojn n rritjen e kursimit.

Politikat Fiskale 2010

2.7 Efekte tjera t aplikimit t instrumenteve t politiks fiskale

Instrumentet e politiks fiskale mund t aplikohen edhe pr qllime tjera si n fushn e politiks s edukimit, arsimimit, pr qllime demografike, kulturore, ndrtimore, shndetsore dhe komerciale. Shteti paraqitet si pundhns n ndrmarrjet publike, n administratn publike, n organet e ruajtjes s rendit dhe siguris. Prmes politiks doganore, shteti rrit eksportin dhe zvoglon importin, e me kt zvoglon deficitin n bilancin e pagesave dhe prmirson vlern e valuts kombtare. Me politikn fiskale ndikohet edhe n zhvillimin regjional dhe n prmirsimin e strukturs ekonomike.

10

Politikat Fiskale 2010

3 Konkluzion
Ndrhyrja e shtetit n rrjedha ekonomike prmes politiks fiskale arsyetohet me rregullimet e bra n drejtim t mnjanimit t dukurive q bhen penges pr ruajtjen e mirqenies s prgjithshme t shoqris. Kto dukuri lidhen me veprimin joperfekt t tregut n: mbrojtjen e shtresave t varfra t shoqris, krijimin e vendeve t puns, evitimin e monopoleve dhe rritjen e konkurrencs s mirfillt, rishprndarjen m t drejt t pasuris, e tjer. Politika fiskale prbn nj komponent t politiks ekonomike shtetrore q shfrytzohet pr qllime makroekonomike pr ta ndikuar nivelin e produktit, punsimit dhe mimeve. Politika fiskale shtrnguese aplikohet pr t mbyllur hendekun e ekspansionit n at mnyr q ndikohet n uljen e krkess agregate prmes shkurtimit t shpenzimeve publike. Ndrsa, hendeku i recesionit mbyllet prmes ekspansionit fiskal duke rritur shpenzimet publike pr t ndikuar n rritjen e krkess agregate. shtja e deficitit buxhetor dhe mbulimi i tij prbn problem t veant meq lidhet drejtprdrejt me inflacionin si dukuri me efekte negative n ekonomi, dhe nivelin e kursimit t popullsis i cili sht i domosdoshm pr investime n t ardhmen. Jo rrall ngjan q shteti del i paaft n drejtimin e politiks fiskale qoft pr shkak t informacioneve jo t sakta apo parashikimeve t gabuara lidhur me efektet q rezultojn nga masat dhe veprimet e ndrmarra pr arritjen e objektivave t politiks fillake. Nj tjetr arsye e dshtimit sht jokoordinimi i politiks fiskale me politikn monetare, duke vepruar gjat gjith kohs si ngulfats n rezultate t njra tjetrs.

11

Politikat Fiskale 2010

4 Referencat
http://www.minfin.gov.al/index.php?option=content&task=view&id=862&Itemid=66 http://www.seebiz.eu/cg/makroekonomija/crna-gora/igor-luksic-javnu-potrosnju-za-tri-godinesmanjujemo-na-41,3%25-bdp-a,49246.html Author: Igor Luki, Javnu potronju za tri godine smanjujemo na 41,3% BDP-a http://www.senate.michigan.gov/sfa/StateBudget/glossary.html http://www.bankamagazine.hr/Naslovnica/Kolumne/Biznisifinancije/tabid/296/Vie/Details/Item ID/57277/Default.aspx http://www.google.com/#hl=en&source=hp&q=POLITIKAT+FISKALE&aq=f&aqi=g2&aql=& oq=&gs_rfai=&fp=c4fb31827b26355d http://www.econlib.org/library/Enc/FiscalPolicy.html Author: David N. Weil, Fiscal Policy http://www.investorglossary.com/monetary-policy.htm

12