T.C.

YZNC YIL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUF ATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan zgr CANGLE

VAN2006

T.C. YZNC YIL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUF ATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan zgr CANGLE

Danman Do. Dr. Arif NAL

VAN2006

T.C. YZNC YIL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUF ATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan zgr CANGLE

Danman Do. Dr. Arif NAL

VAN2006

NDEKLER NSZ 1. GR 1.1 Ama 1.2 Yntem 2.YABANCILAMA VE YALNIZLIK 2.1.Yabanclama 2.1.1 Terim Olarak Yabanclama 2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama 2.1.3 Edebiyatta Yabanclama 2.2 Yalnzlk 2.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk 2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk 3.NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI 3.1 Franz Kafka 3.1.1 Yaam ve Yaptlar 3.2 Yusuf Atlgan 3..2.1 Yaam ve Yaptlar 4. NCELENEN YAPITLAR 4.1 Die Verwandlung ( Dnm) 4.1.1 Anlatnn Konusu 4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 4.1.2.1. Dnm 4.1.2.1.1 Hayvan Figr 4.1.2.1.1.1 Bcek 4.1.2.2 Duyular 4.1.2.2.1 Ses 4.1.2.2.2 Grme Yetisi 4.1.2.2.3 Devinim 4.1.2.3 Topografya 4.1.2.3.1 Oda

Sayfa I 1 3 4 8 8 8 10 14 19 19 22 24 24 24 27 27 29 29 29 32 33 33 34 37 37 38 38 40 40

4.1.2.3.2 Kaplar 4.1.2.3.3 Pencere 4.1.2.3.4 Kanepe 4.1.2.3.5 Mobilyalar 4.1.2.4 Nesneler 4.1.2.4.1 Elma 4.1.2.4.2 Gazete 4.1.2.4.3 Resim 4.1.2.5 Otorite 4.1.2.5.1 Baba 4.1.2.5.2 Patron ve Mdr 4.1.2.5.3 Kirac Bay 4.1.2.6 Hava 4.1.2.6.1 Sis 4.1.2.6.2 Gne 4.1.2.7 4.1.2.8 Zaman 4.2 Anayurt Oteli 4.2.1 Romann Konusu 4.2.2 Anayurt Otelinde Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 4.2.2.1 Topografya 4.2.2.1.1 Kasaba(ya da Kent) 4.2.2.1.2 Otel 4.2.2.1.3 kili Aevi, Horozcular Kahvesi,Sinema, Sokaklar 4.2.2.2.Kiiler 4.2.2.2.1 Zebercet 4.2.2.2.2 Ortalk Kadn 4.2.2.2.3 Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn 4.2.2.2.4 Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam 4.2.2.3 Kedi 4.2.2.4 Nesneler 4.2.2.4.1 Odadaki ki Havlu

41 42 42 43 44 44 45 45 47 47 47 48 49 49 49 50 51 52 52 55 56 56 57 58 59 59 61 63 64 65 66 66

4.2.2.4.2 Otel Tabelas 4.2.2.4.3 Byk 4.2.2.4 Cinsellik 4.2.2.5 lm 4.2.2.5.1 Cinayet 4.2.2.5.2 ntihar 4.2.2.6 Zaman 5.NCELENEN YAPITLARDA YABANCILAMA 5.1 Die Verwandlungda Yabanclama 5.1.1 Topluma Yabanclama 5.1.2 Kendine Yabanclama 5.1.3 Aileye Yabanclama 5.1.4 Cinsel Ynden Yabanclama 5.1.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 5.1.6 Yaama Yabanclama. 5.2 Anayurt Otelinde Yabanclama 5.2.1 Topluma Yabanclama 5.2.2 Kendine Yabanclama 5.2.3 Aileye Yabanclama 5.2.4 Cinsel Ynden Yabanclama 5.2.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 5.2.6 Yaama Yabanclama 6. NCELENEN YAPITLARDA YALNIZLIK 6.1 Die Verwandlungda Yalnzlk 6.2 Anayurt Otelinde Yalnzlk 7 KARILATIRMALI DEERLENDRME VE SONU. 7.1 Benzer zellikler 7.2 Benzer Olmayan zellikler 7.3 Sonu Bibliyografya ZET ABSTRACT

66 67 68 69 69 69 70 72 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 83 86 86 88 88 90 92 93 96 98 100 106 107

NSZ Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk edebiyatndan setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman edebiyatndan setiimiz Franz Kafkann Die Verwandlung ( Dnm) adl anlatsn, karlatrarak incelemek, yabanclama ve yalnzlk kavramlar balamnda ele almak, ad geen kavramlarn nasl yorumlandn ve benzer olan ve olmayan zelliklerin neler olduunu tespit etmektir. Bilindii gibi yzylmzn en nemli yazarlarndan birisi olan Kafka, yaad dnemde ok az okur kitlesine ulam, fakat lmnn ardndan zamannda hi kimsenin tasavvur edemedii bir n edinmitir. Gelecei sezen bir yazar olarak Kafka, gnmz insannn yaad en byk sorunlarn banda gelen yabanclama, yalnzlk ve iletiimsizlik temalarn incelediimiz yaptnda fantastik elerden de faydalanarak ele almtr. lk basks 1973 ylnda gerekleen Yusuf Atlgann sra d roman Anayurt Oteli, yazld dnemde toplumsalc ideolojiye yaktrlan bir takm kurallar adna yerden yere vurulmu, insan ruhunun ayrks ynlerini ve karanlk noktalarn ele alan yabanclamann bu klt yapt yeterince anlalamamtr. Roman hakkettii okur kitlesine ancak 2000li yllarn banda yeni basklarnn yaplmasyla ulamtr. almama bu iki yapt sememin nedeni, yabanclamaya yaklam tarzlarndaki belirli farkllklara ramen aralarnda gizli bir simetrinin bulunmasdr. Hem Kafka hem de Atlgan, yklerini bireyi ve onun yalnzln eksen alarak kurmulardr. almalarm srasnda bana yol gsteren ve yardmc olan tez danmanm ve hocam Do. Dr. Arif nala teekkr etmeyi bir bor bilirim.

Van2006 zgr CANGLE

1. GR Gerek soyadlar Kavka olan Kafka ailesinin 1883de doan oullar Franz, imzalarnn ounu Kavka olarak atard. Kavka, ekede alakarga cinsinden bir kuun addr. Prag'da olduka ok bulunan kavkalara bazen kutsal bir simge olarak baklrken kimi zaman da srler halinde umalarndan dolay felaket habercisi olduklarna inanlmtr.1 Soyadnn tad bu anlam, lmnden sonra, yaad dnemde hi kimsenin tasavvur edemedii bir ne kavuacak olan Franz Kafkann, Brechtin deyimiyle yaptlarndaki peygamberce ynn ve gelecei sezen bir sanat olmasnn; yaklaan eyi, yaklaann gerekte ne olduunu grmeden grm olmasnn2 bir n belirteci gibidir. Kafkann yaamna ait nemli zelliklerden biri, babasyla arasndaki ilikidir. Franz Kafka, evde ve i yerinde herkesi ezen otoriter bir baba olan Hermann Kafkadan ocukluundan beri korkmutur. Babas mr boyu cann diine takp altn, neyi varsa ocuklarnn ama en ok Franzn uruna feda ettiini, onun da bylelikle beyler gibi bir yaam srm olduunu, diledii gibi bir renim yapma konusunda katksz bir zgrl elinde bulundurduunu, yiyecek iecek sknts ekmediini dnr. Btn bunlara karlk ocuklarndan ona gleryz gstermelerini, bir duygudalk belirtisini aa vurmalarn ister. Oysaki Franz, bunlarn hibirine yanamayarak babasndan hep korkup bir keye sinmi, odasna, kitaplarna, babasnn zrzop diye adlandrd dostlarna ve kaka dncelerine snmtr.3 Babas tarafndan soukluk, yabanclk ve nankrlk4 gibi zellikler yaktrlan Kafka, babasyla arasndaki bu yabanclamay Die Verwandlungda bcee dnm gezgin pazarlamac Gregor Samsa figryle kendi alegorik varlk tablosunu izerek iler. Anlatda Gregor Samsann babasnn iflas etmesi ve olun onun yerine ailenin bakmn stlenmesi, yaam boyunca ailesini ilerini ne srerek ezmeye alan Hermann Kafkaya gnderilmi bir mesaj ya da Franz Kafkann bir fantezisi5 olarak

ZAFER ALTU - 16 Eyll 2002, Zorbaln Yaratt Yazar http://www.hurriyet.com.tr/agora/article.asp?sid=3&aid=129 Eriim: 01.05.2006 2 http://www.halksahnesi.org/yazilar/brecht_soylesiler_benjamin/brecht_soylesiler_benjamin.htm Eriim: 01.05.2006 3 Franz Kafka, Babama Mektup, ev.K.ipal, Cem Yaynevi, st.2002,s.10 4 a.g.y.s.11 5 Zafer Altu, a.g.y.

dnlebilir. Kafka, bu anlaty kendi yaamndaki kimi gereklerle gelecei sezen dehasn birletirerek ortaya koymutur. 1924 ylnda len Kafka, Prag-Straschnitzdaki Yahudi mezarlna, yaam sresince basks zerinden kalkmayan babas da 1931 ylnda lnce, ayn mezara, yani Franz Kafkann stne gmlr. Bask mezarda da devam eder! Kafkann lmnden yl nce Manisada taral bir ailenin olu olarak dnyaya gelen Yusuf Atlgan, O dan stnde bir akku olur/ kim kacak dara ol anda lr diyen airi dorular bir yaam srmtr. rencilik yllarnda yesi olduu sol bir dernek yznden ok sevdii retmenlik mesleinden atlm ve kyde yaamak zorunda kalmtr. Bu durum onun kendi kynn bile yabancs olmas sonucunu dourmutur.6 Kk bir kyde yaam ve entelektel ura birleince Anayurt Oteli gibi Trk edebiyatnn yap talarndan birisi ortaya kmtr. Yazar yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik gibi amzn en nemli sorunlarnn tarada da yaanabileceini farkl bir karakter ve farkl bir roman diliyle anlatmtr. nsan ruhunun karanlk noktalarna eilen yazar, az sayda yapt vermesine karn, Trk edebiyatnn modern nclerinden birisi olmutur.

Enis Batur, Yusuf Atlgan, Bir Profil Denemesi Kitap-lk 41, Mays-Haziran 2000 (s.80-83)

1.1 Ama Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk edebiyatndan setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman edebiyatndan setiimiz Franz Kafkann Die Verwandlung adl anlatsn, karlatrmak, kompozisyon deerlerini belirlemek, yabanclama ve yalnzlk kavramlar balamnda ele alarak benzer ve farkl ynlerini aa karmaktr. 20. yzyl insannn en byk problemlerinden olan yabanclama, yalnzlk ve iletiim kopukluunun Franz Kafka ve Yusuf Atlgan tarafndan ad geen yaptlarda nasl almland, nasl yorumland ve ne ekilde kurguland almamzn asl amacn oluturmaktadr. almamza ad geen yaptlar sememizin nedeni, konu seimi yaplrken yaplan n okumalarda bu ok nemli iki edebi metinde yabanclama ve yalnzlk temalarnn ele alnmas ve youn biimde ilenmesidir. Zaten genel olarak dnya edebiyatnda yabanclama denince akla ilk gelen adlardan birinin Kafka olduu bir gerektir. Benzer bir durum Trk edebiyatnda Yusuf Atlgan iin geerlidir.

1.2 Yntem almamz yedi blmden olumaktadr. Bu blmler srasyla: 1.Giri, 2. Yabanclama ve Yalnzlk, 3. ncelenen Yaptlarn Yazarlar, 4. ncelenen Yaptlar, 5. ncelenen Yaptlarda Yabanclama, 6. ncelenen Yaptlarda Yalnzlk, 7. Karlatrmal Deerlendirme ve Sonu. olarak snflandrlmtr.

Birinci blm almann genel olarak tantld giri ksmndan olumaktadr. kinci blmde ilk olarak yabanclama ardndan yalnzlk kavramlar ayrntl ekilde ele alnmtr. Yabanclama terim olarak aklanrken ilk kez kim tarafndan kullanld, neyi ifade ettii, szlk anlamlarnn ne olduu; kavram olarak incelenirken Hegel, Feuerbach, Marx, Kierkegaard, Heidegger, Camus ve Sartre gibi filozoflarca nasl akland; ncln Durkheim, Weber ve Simmelin yapt sosyolojik dnce geleneinin ne anlamda yorumland; ada dnrlerden Erich Fromm tarafndan nasl eletirildii belirtilmitir. Edebiyatta Yabanclama alt balyla da gemiten bugne edebiyatta yabanclamaya yaklam Yldz Ecevitin penceresinden sunulmutur. nc blmde incelenen yaptlarn yazarlarnn yaam yklerine yer verilmitir. lk olarak Franz Kafkann yaam aile, eitim yllar ve i olarak ele alnm, ksa mrne sdrd amzn en nemli edebi metinlerinden olan yaptlar yazm tarihlerine gre verilmitir. Ardndan Yusuf Atlgann yaamna ve yaptlarna ilikin bilgiler sunulmutur.

Drdnc blmde anlat btnn belirlemeye ynelik almaya geilmitir. lk olarak Die Verwandlung adl anlatnn konusu zetlenmitir. Ardndan ayn yaptn yabanclama ve yalnzlkla ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma yrtlmtr. Bu blmde kavram ve nesnelerin mitolojide tadklar anlamlara da ayrntl ekilde yer verilmitir. Die Verwandlungda dnm olgusunun ne anlama geldii, hayvan figrnn neyi anlatt ve zellikle bcek sembolnn niin seilmi olabilecei zerinde durulmutur. yk kahramannn fiziksel zellikleri ele alnm, ses, grme yetisi ve devinimlerin kiinin yabanclamasn simgeledii belirtilmitir. Topografya alt balnda anlatda nemli yeri olan topografik imgeler zmlenmi ve Odayla Samsann yaltlmlnn, Kap ile snrlandrlmlnn, Pencere dekoratif esiyle d dnyaya sadece bir seyirci olduunun, Kanepe ile Mobilyalarn onun insan gemiini simgeledii tespit edilerek ada Kafka yorumcularnn grleriyle birlikte aklanmtr. Nesneler, Otorite, Hava, ve Zaman alt balklar da benzer bir yntemle gerek mitolojide tadklar anlam gerek Kafka yorumcularnn grleri nda incelenmitir. Nesneler blmnde incelenen elma motifinin dini bir arm yklendii, gazete motifiyle babann en basit eyalar bile bir silaha evirebildii, resimle de Samsann yaamnda cinselliin yerinin ne kadar snrl olduu grlmtr. Hava blmnde incelenen sis ve gne alt balklarnn srasyla olayn belirsizliini ve kurtuluu simgeledii belirtilmitir. blmnn yabanclamay anlatt grlmtr; bir bcee dnmesine ramen giyinip ie gitmeye alan yk kahramann durumu yabanclamaya rnek olarak verilmitir. Die Verwandlungla ilgili alama tamamlandktan sonra Anayurt Oteli adl romana geilmitir. Roman nce zetlenmi ardndan yabanclama ve yalnzlk ile ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma yrtlmtr. Topografya alt balnda Kasaba (ya da Kent), Otel, kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema, Sokaklar gibi romandaki meknlarn kompozisyon deerleri ve neyi simgeledikleri belirlenmitir. Yazarn romana mekn olarak kk bir kasabay ve konaktan dnme bir oteli semesinin nedeninin yabanclamann evrensel bir olgu olduunu ve her yerde yaanabileceini anlatmak olduu belirlenmitir.

Kiiler ksmnda srasyla Zebercet, Ortalk Kadn, Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn, Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam tantlm, kiisel zelliklerine ve d grnlerine yer verilmi ve yklendikleri simgesel anlamlar aklanmtr. Zebercetin izoid kiilikli biri olmasnn, onun yalnzlyla birlemesi sonucu iletiim kopukluuna dnt, toplum basks sonucu yabanclamann gerekletii grmtr. Kafkaesk bir yaps olan romanda nesneler, otel tabelas, iki havlu ve byk olarak zmlenmitir. Romanda bir nevi laytmotif olan cinsellik ve lm temalarna ayrntl yer verilmi; lm temas Cinayet ve ntihar alt balklaryla incelemitir. Romanda ayrntl olarak yer verilmesine ramen belirlenmesi okura brakldndan gizli bir simetri barndran zaman esi zmlenmi, yirmi iki gnlk bir sreyi kapsad ve 20 Ekim 1963 tarihinde balayarak 10 Kasm 1963de bittii tarafmzdan saptanmtr. Beinci blmde her iki yaptta da tespit ettiimiz yabanclama olgusuna genel olarak bakldktan sonra alt alt balk altnda incelenmitir. Bu balklar srasyla: 1- Topluma Yabanclama, 2- Kendine Yabanclama, 3- Aileye Yabanclama, 4- Cinsel Ynden Yabanclama, 5- Ekonomik Ynden Yabanclama, 6- Yaama Yabanclama. olarak ele alnmtr. Altnc blmde yalnzlk temasna nasl yaklald belirlenmitir. Samsann yalnzlnn nedeninin ekonomik ve somut nedenler olduu belirlenmitir. Zebercetin yalnzlnn nedeni ise sonu olarak ekonomik ve somut nedenlerle birlikte marazi bir kiilie sahip olmasdr, denebilir. Die Verwandlungda yalnzlk ii ve ailesi arasnda skk bir yaam olan Gregor Samsann durumunun dnmn ardndan boyut deitirdii ve bcek bedeniyle oda arasnda skmaya evirildii vurgulanmtr. Anayurt Otelinde ise Zebercetin d grn ve yapt i nedeniyle benzer bir

skml yaad grlmtr. Yedinci ve son blmde ise incelen yaptlar karlatrlmtr. Benzer zellikler alt balyla her iki anlatda ki benzer temalar ve yabanclamaya yaklam belirlemitir. Ardndan her iki yapttaki benzer olmayan zellikler tespit edilerek temel farkn yabanclamaya felsefi yaklam olduu anlalmtr. Kafkada yabanclama, somut ve ekonomik koullarn belirlediini bir durumken, Atlganda psikolojik bir kavram olarak ele alnmtr.

2. YABANCILAMA VE YALNIZLIK 2.1. Yabanclama 2.1.1 Terim Olarak Yabanclama Terim olarak yabanclama, ilk kez 18. yzyl Alman filozofu Hegel tarafndan Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung olarak kullanlmtr7; baz felsefe szlklerinde Verusserung olarak geer.8 ngilizce ve Franszcada Alienation olarak kullanlan terimin kkeni Greke alloioiosis ve bundan tretilen Latince alienatiodur. Szlk anlam esrime, kendinden geme, benliin dna kma olarak kaynaklarda yer alr.9 Peki, bu kavramn sosyoloji ve felsefedeki anlamlar nelerdir? Ahmet Cevizci Felsefe Szlnde10 kavram: 1-zgn anlam iinde, bir eyi ya da kimseyi baka bir eyden ya da kimseden uzaklatran, baka bir eye ya da kimseye yabanc hale getiren eylem ya da gelime, 2-Psikiyatride, normalden sapma durumu, 3- ada psikoloji ya da sosyolojide, kiinin kendisine, iinde yaad topluma, doaya ve baka insanlara kar duyduu yabanclk hissi,

7 Temel Demirer-Sibel zbudun, Yabanclama. teki Yaynlar, Ankara 1998, s 11. Gnmzde (Almanca) sosyoloji, felsefe, pisikoloji ve edebiyatta Entfremdung olarak kullanlan yabanclamann szlk anlamlamlar :

Entusserung: Vazgeme, bakasna devretme, elden karma; Entfremdung: Yabanclama, soukluk; Verusserung:Mlk veya hakk bakasna devretme; temlik olarak belirtilir. Almanca-Trke Szlk, Prof. Yaar
nen-Cemal Ziya enbey,Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1993 8 Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2000,s.994 9 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s.10 10 Ahmet Cevizci, a.g.y, s.994

4- Felsefede, eylerin, nesnelerin bilin iin yabanc, uzak ve ilgisiz grnmesi, daha nceden ilgi duyulan eylere, dostluk ilikisi iinde bulunulan insanlara kar kaytsz kalma, ilgi duymama, hatta bkknlk ya da tiksinti hissetme, 5- Benin kendi znden uzaklamasyla, kendisine ve eylemlerine nesnel bir biimde, sanki bir ustann elinden km bir nesneye bakarcasna yaklamyla belirlenen bilin hali. Kiinin kendi benliiyle ya da zihin halleriyle, kendisi arasna duygusal bakmdan mesafe brakmas durumu, kiinin gerek beniyle olan isel temasn yitirdiini anlamasnn sonucu olan kendisinden kopmas hali olarak aklar. Gordon Marshalln Sosyoloji Szlnde ise: .en genel erevesiyle bireylerin birbirlerinden ya da belirli bir ortam ya da sreten uzaklamalarn anlatr... ksa ve z bir biimde tanmlanr.11

11 Gordon Marschall, Sosyoloji Szl, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara 1999,1. Bask, s.798

10

2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama Kavram olarak kkeni Eski Ahit12 ve hatta ncesinde Homerosun lyadasna13 uzanan yabanclama, literatrde ilk olarak Platinusun yazlarnda dikkat ekmektedir. Bu kavram ilk kullananlar arasnda J.J.Rousseauda vardr.14 Yabanclama farkl filozoflarca birbirinden ayr erevelerde tanmlanmaktadr. Esas itibariyle bu kavram ilk kullananlar 18. yzyl Alman filozoflardr. Yukarda da belirtildii gibi Hegel, Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung kavramlarn gelitirir.15 Hegele gre, insann geliim srecinin merkezi olan ve kendi dnda bir dnya yaratan sonra da bu dnyann kendi rn olduunu anlayan ruhun yava yava dnyann kendi dnda olmadn kavramasdr; yabanclamann da bu kavrayn eksikliinin sonucu olduunu yazar.16 Hegelin etkisinde kalan Ludwig Feuerbach yabanclamann dinsel cephesiyle ilgilenmitir; Hristiyanln z adl kitabnda dinin zellikle Hristiyanln nesnel znn insann znden yani duygudan baka bir ey olmadn iler srer.17 Yabanclamann, nsann Tanr olarak kurmaca bir z imal etmesi olduunu belirtir.18 Marx, Hegelin yaklamn tersine evirerek konuya bakmtr; maddeci bir gzlkle her eyin insan emeinin bir rn olduunu ileri srmtr.19 18451847 yllarnda Marx bu terimi ontolojik bir kavramdan sosyolojik bir kavram haline getirmitir. Marx insann yabanclamasn ada toplumun i srecine verdii biimde bulmaktadr. blm ve bunun sonuland insan kiiliinin paralara blnmesi, temelini teknolojik artlarda bulmaktadr. Toplumun dzeni ne olursa olsun bu teknolojik artlar varln srdrecektir.20 Marxa gre insan bir i ve eylem varl oluturduundan, kiinin etkinlii, rn ile belirlenmektedir. zel mlkiyete dayal bir rejimde ise insan
12 mer Say, 1960-80 Aras Trk Hikayeciliinde Yabanclama Kavram . Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yznc Yl niversitesi ,Sosyal Bilimler .Enstits Van 1995 ,s. 4 13 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s. 9 14 Sulhi Dnmezer, Sosyoloji, Beta Yay. stanbul, 1990, s.202 15 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.11 16 Trker Alkan, D. Ergil, Siyaset Psikolojisi, Siyasal Toplumsallama ve Yabanclama, Turhan Kitabevi, Ankara, 1980, s. 190 17 Turker Alkan, D. Ergil, a.g.y.,s.191 18 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.16 19 Trker Alkan, D. Ergil, a.g.y,s.192-193 20 Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202

11

z, kendisine ters dmektedir. Zira insan emeinden oluan sermaye insana yabanc ve dman olmaktadr. nsan kendi zne dnnce yabanclamadan kurtulur. Kapitalist retim biimi bylece insanlar yabanclatrmaktadr ve hzlanan yabanclama bu sistemin sonu olacaktr. Yabanclamaya Marksist bak geleneinin dnda temsilciliini Durkheim, Weber ve Simmelin yapt sosyolojik dnce geleneinin de ok etkili olduunu biliyoruz. Bu gelenee gre, modern insan, imdiye kadar hi olmad lde yaltlm, kendisine ve toplumuna yabanclam durumdadr. Eski geleneksel deerlerle balarn koparan modern insan, yeni rasyonel ve brokratik dzende, hibir eye gvenmez, her ey karsnda inansz olmutur. rnein Webere gre, toplumsal dzendeki rasyonalizasyon ve formalizasyon eilimi karsnda, kiisel ilikiler azalrken, kiisel olmayan brokrasinin gc ve nemi artar.21 Varoluu gelenek, yabanclamay, bir insann baka insanlara olduu kadar kendisine, kendi benine aykr dmesi diye tanmlayp, bireyin gerek beninden, znden, daha derindeki kiiden ayr dmesinin ise, onun bakalarnn isteklerine gre eylemesi, rahatn bozmamak istemesi, toplumsal kurumlarn basksndan kurtulamamas, sorumluluktan kamas, dardan ynlendirilmesi eklinde tezahr

ettiini syler. Kierkegaard, Heidegger, Camus ve Sartre gibi dnrlerin yer ald bu gelenek iinde, nesnel bilgi karsnda znel hakikatin nemini vurgulayan Kierkegaard, yabanclamann temel probleminin, anlamszlk ve umutsuzluun hkm srd bir dnyada, insann kendi benine anlam ykleyebilmesi, kendi zne ilikin olarak uygun bir kavraya ulaabilmesi problemi olduunu; yabanclamay amann da ancak inancn srayyla, Tanrya ynelmeyle mmkn olabileceini belirtir.22 Ateist varoluu dnrler Sartre ile Camus ise yabanclamann anlam ve amatan yoksun bir dnyada doal bir durum; varolu samalnn doal sonucu olduuna inanrlar. Yabanclamay amann, yaamn anlamszln itenlikle kabul edip, kiinin etkin ve zgr seimlerle kendini yeniden yaratmasyla mmkn olacan savunurlar.23

21 Ahmet Cevizci, a.g.y, s.995 22 Ahmet Cevizci, a.g.y,s,995 23 Ahmet Cevizci, a.g.y,s.995-996

12

Yabanclama kavramnn ada yorumlarna gelirsek; Erich Fromm eletirilerini modern sanayilemi topluma yneltmektedir. Fromm yabanclamadan kastn, kiinin kendini yabanc olarak duyumsad deneyim tarz olduunu savunmaktadr ve unlar eklemektedir: (Kii) kendisine yabanclamtr, kendini dnyann, kendi edimlerinin yaratcs olarak grmemektedir- tersine edimleri onun efendisi haline dnmtr; onlara boyun eer, hatta tapnr. Yabanclam kii kendisiyle ya da tekilerle temas halinde deildir () kendisiyle ve dnyayla retken bir iliki kuramaz Fromm bu durumun din, lider klt ve tketim toplumlarnda ortaya ktn ve her durumda da temel gereksinimlerin24 yerine yapay gereksinimlerin ikame edildiini syler.25 Yabanclama bireyin toplumun deerlerine, evresine kar ilgisinin yok olmas, dnyaya kar iine dnk bir tutum elde etmesi anlamna gelir. Yabanclama kavram gszlk, iktidarszlk, kuralszlk ve sosyal ynden tecrit olunmay da kapsar. Sosyoloji ynnden yabanclama, kiinin mensubu bulunduu gruba kar olmasdr. Yabanclama srecindeki kii byk gruba kar olan husumeti nedeni ile mensubu bulunduu kk grup ile tam bir btnleme iine girmektedir. Uyuturucu madde kullanan genlik gruplar, hippiler, tm dzene yabanclam tedhii gruplarn durumunda olan budur. Yabanclaan kiide ie geirilmi balayc normlar mevcut bulunmamasndan baka o kendisini gsz ve iinde gene kendisine ait bir yer bulunmayan haksz bir sosyal sistemin maduru olarak da grmektedir. Bylece yabanclama kiinin tam olarak duygusal ynden toplumdan kopmas sonucunu dourmaktadr.26 Yabanclamaya bir dier nemli yaklam ise yledir: Bilimsel gelimeler sonunda gittike klen, yalnzlaan, grdne, bildiine inanamaz olan, atmalar iinde yuvarlanan insan bunalma srklenmitir. Bilim insann z tanmn salayan
24 Fromm insann temel gereksinimlerinin biyolojik deil insann doayla uyum halinde yaayan hayvanlar

dnyasndan ayrldka ve bilgisi arttka younlaan gvensizlik duygusuyla bantl, yani insann evrim srecinde ortaya kan gereksinimlerinden sz eder. Bunlar 1.Bakalaryla toplumsal iliki iinde olmak; 2.Yaratc olmak;3.Sabit kklere sahip olmak;4.kimlik gereksinimi;5.Kendini zihinsel anlamda ynlendirebilmek, olarak sralanmaktadr. Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.32
25 Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.33 26 Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202

13

efsanelerin, astronomik, biyolojik, fiziksel, toplumsal bireysel temellerini birer birer ykmtr. Ama karlnda btnl olan saygn bir yer edinebilecei bir dnya sunamamtr. nsan sadece tabiat karsnda deil, toplum ve siyasal dzen karsnda da ufalp, nemsizlemi, yalnzlamtr. Brokrasi, teknokrasi, yasal dzenlemeler ekonominin kii st ileyii, bireyi gnlk yaamnda tam bir gszlk ve yabanclama duygusu iine itmitir.27 Bir baka ifadeyle birincil guruplarn egemen olduu, kiinin birey olarak deil, grubun bir yesi olarak tanmland toplumlardan, byk ve kiilik d (impersonal) brokratik rgtlerin egemen olduu topluma gei, kiiyi yabanclatrp nemsizletirmektedir.28 nsan ve her toplum kendini dnyann merkezi ve dnyay evrenin merkezi olarak grmekte idi. Ancak evrenin boyutlar ve dier toplumlar alglandka bu merkezilik sona ermeye balad. nsann merkezilii tanr merkezli aklamalarla desteklenirken, Darwin ve dierleriyle insann evrendeki hayvanlardan biri olduu tezi bu merkezilii iyice sarst.29 Merkezilik yitirilmiti ama ahlak, gelenek, yasa, deer yarglar, kurum ve kltrleriyle insann merkezilii yeniden tesis edilmeye alld. Bu aamada Marx tm bunlarn altyap ve snflar aras mcadele ile ilgili olduunu ileri srnce, bunlar zsel deerlerini yeniden yitirip toplum makinesinin almasnda kullanlan birer ara gibi grlmeye balanmlardr.30 Bu gre gre ortaya Marxn yaklamyla yeni bir zmszlk biimi kyordu. Tm bu grler ile birlikte tartmalar genellendiinde yabanclamann iki temel boyutu ileri srlebilmektedir: Bunlardan ilki artan bireyciliktir; artan bireycilik kiinin z ve gizil gcn gelitirmesi olarak deil, yakn evresinden balarn koparm bir kiinin yalnzlk ve yabanclk iinde bunalma dmesi olarak gelimitir.31 kincisi ise artan kitlesellemedir. Ancak bu kii ile toplum arasnda doyurucu balarn kurulmas, kiinin toplumsal kltrle kendi deerleri arasnda retken bir etkileim salayabilmesi olarak deil, bireyin kiiliindeki kendine zg yanlarn, ounluun basks altnda trplenip yok edilmesi olarak gereklemitir.32

27 Trker Alkan, Saldrganlk, nyarg ve Yabanc Dmanl, Hil yay. stanbul, 1983, s.187 28 Trker Alkan, a.g.y, s.184 29 Trker Alkan, a.g.y.,s.185 30 Trker Alkan, a.g.y.,s.185-186 31 Trker Alkan, a.g.y.,s.189 32 Trker Alkan, a.g.y.,s.189

14

2.1.3 Edebiyatta Yabanclama Yldz Ecevit 1998 ylnda Virgl dergisinde yaynlanan Edebiyatta Yabanclama ve Yabanclatrma adl makalesinde, insan yalnzl'nn, onun kendisine ve evresine 'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a edebiyatnn da baat motiflerinden biri olduunu belirtir. 33 Ecevite gre ruh ve madde bireimi bir yapya sahip olan insan, yapsn oluturan bu iki ana zelliin ularnda dolaarak yaamda deneyim kazanr, ruhla madde arasndaki gel-git'le biimlenir. Kimi kez maddeyi dorukta deneyimler, kimi kez ise i dnyann dipsizliinde, kendini, dnyay, evreni, insan ve onun bu dnyadaki yaam amacn sorgular. O dipsiz derinlikte uzun sre kalmay baarabilen insan ise, -moda deyile- 'ykselen deerler'le biimlenmi bu dnyay artarak 'yabanclaan' baklarla izler. Kkeninin Homerosa kadar uzadn bildiimiz yabanclama kavramnn balangtan bu yana edebiyatta da var olduunu syleyebiliriz. Edebiyatta yabanclama, toplumdaki geerli yaam biimini 'yabanc' bir bakla izleyen, ona 'yabanclam' insanlarn yklerinin anlatlmasdr. Marxn byk Floransal34 diye tanmlad Dante, Cehennem (Inferno), Araf (Purgatorio) ve Cennet (Paradiso) blmlerinden oluan lahi Komedya (Divina Comedia) adl yaptnda cehennemin katmanlar arasnda dolaan yoz bir toplumun insanlarnn karanlk eylemleri35yle yabanclama kavramn ele alr. Dante, 14. yzyl talyasnn aydn yabanclamasna rnek olarak verilebilir. 18. yzylda Goethe'nin Gen Werther'i, kalplam deer ltleriyle biimlenmi burjuva toplumunda, st kllenmeye balayan bir insan zelliini, 'duygu'yu dorukta yaayabildii iin bir 'yabanc' madde gibi alglanr evresi tarafndan. Toplumdaki gidie yabanclaan, ona ayak uyduramayan ve 'z'n yaamak isteyen insann lklaryla doludur Goethe'nin Werther roman. nsann uygarlamasnn tarihi, bir balamda da onun kendisine ve 'z'nde barndrd deerlere yabanclamasnn tarihidir. nsan bilimde ilerleyip kendi yarar dorultusunda doay deitirmeye baladndan bu yana, kendi z-doasndan da
33 34

Yldz Ecevit, Edebiyatta Yabanclama ve Yabanclatrma VRGL 14, Aralk 1998, s. 4547 Karl Marx, Das Kapital, 1. Cilt, s.19 35 Yldz Ecevit, a.g.y. s.45-47

15

adm adm uzaklamay, ona 'yabanclamay' srdrmtr. Teknolojik uygarlamann doruu olan 20. yzyln insan, hem betonlam yapay bir dnyada gerek yerkre doasna hem de maddesel deer ltlerinin sarmalnda gerek insan doasna yabanclamtr. O artk ruh ve madde btnl iinde yaayan 'gerek insan' deildir. amz edebiyat bir sredir onu bir insan karikatr olarak yanstmaktadr metinlerinde; edebiyat bilimi terimiyle o bir 'anti-kahraman'dr artk. Kafka'nn ve Beckett'in insanlar 'grotesk' zelliklerle dolarlar metnin iinde. 'Korku', 'yalnzlk' ve 'umarszlk' yeni edebiyatn insann biimlendiren ana elerdir. Kendisine de, evresine de yabanclam bu insan, d grnnde de yabanclatrr Kafka: Modernizmin bu byk ustas onu bir bcee evirir Deiim adl anlatsnda. 20. yzyl insannn geirdii tinsel mutasyon, edebiyat dzleminde insann bcee dnmesiyle somutluk kazanr. Beckett ise tinsel dzlemde yaanan bu geri gidii; sakat, felli, grotesk grnml insanlaryla edebiyat dzlemine tar. ndirgenmi insan anlatr Beckett; boyutlarndan birini, tinsel olan yitirmi insandr bu; Marcuse'nin "tek boyutlu insan" diye nitelendirdii canldr... Bu insan, maddeler evreninde rlplak kalmtr, yalnzdr, kendisine de evresine de yabancdr. svireli yazar Max Frisch'in dilimize arpk Sevda adyla evrilen Homo Faber balkl romannn ana kiisi teknik adam Walter Faber duygularn yaayamaz, onlara yabanclamtr; bir teknolojik aygt gibidir; bir tr yar robot... lmcl bir hastala yakalandnda mistik duygulara kaplmaz, istatistiksel dzlemde kurtulma olasln saptamaya alr. Doa onu rktr; yaam teknoloji demektir onun iin. Bir gemi gezisinde inanlmaz gzellikteki gnbatmn, o an dorudan doruya yaamak yerine, amzn ou insan gibi kamerayla filme alr Faber; daha sonra ap izlemek iin 'konserve' eder doay. Yaam TV/medya araclyla ikinci elden yaayan yzyl sonu insannn nclerindendir Walter Faber. Trk edebiyatnda ise Ouz Atay, d dnyada 'tutunamamak'la zdeletirir 'yabanclamay'. Modern romann lkemizdeki ncs Tutunamayanlar'da, roman kiisi Selim, kk ihtiras oyunlarna, agzllklere, rekabetlere, dedikodulara, birbirine elme atmalara yabancdr, byle bir dnyada soluk almay bilmez o; bana yaamasn retmediler der. Tutunamayanlar tmyle bir yabanclamann romandr, erdemli tinselliin, yozlam maddesellie yabanclamasnn yksn ierir. Trk edebiyatnda Yusuf Atlgan, Ferit Edg, Bilge Karasu, [Adalet Aaolu] ve Orhan

16

Pamuk'un rnleri bu tr bir yabanclamann farkl rneklerini motif dzlemine tarlar. nsana yabanc bir d dnyann belki de a edebiyatndaki en arpc yansmalar, Elias Canetti'nin Krleme [Die Blendung] romannda grlr. Tmyle maddeye baml bu arpk ilikiler dnyasnda 'insan' artk bireyselliini yitirir, tek bir organizmaym gibi devinen 'kitle canavar'nn bir hcresini oluturur yalnzca. Fransz nouveau romanclar ve onlarn zelliklerini uca tayan postmodernistler duygudan yaltlm bu nesneler dnyasn tm yabanclyla edebiyat dzlemine tarlar. Byte ilevi gren kimi edebiyat tekniklerinin yardmyla iyice belirginleen bu ii bo dnya, ou kez okurun tepkisini eker: "Bu kadar da deildir artk! nsann erdemlerini ve yaamn anlamn bylesine yitirmi olmas olas mdr?" nsann yabanclamas acl edebiyatn ana sorunsaldr. 20. yzyl edebiyat, ok katmanl bir yabanclamalar evrenini resimler bize; insan-toplum, insan-doa, insantinsellik arasnda yaanan bu kopuu ya da ruh-madde, akl-duygu boyutlar arasnda oluan almaz 'yabanclama' uurumunu metnin ana izlei yapar. Bu izlein 'biimlendirilmesi' aamasnda ise, yine ayn kkenli bir baka szck bu kez 'yap/kurgu/dil' dzleminde bir st kavram olarak yer alr: Yabanclatrma. erikte yabanclaan insan odak alan bu edebiyatn, biimdeki ana sorunsal ise yabanclatrmadr. 20. yzyl edebiyat, gerei dorudan yanstmaz; onu farkl bir mercekten geirerek krar, ltlerini deitirir, bker, arptr. Kimi kez Batlnn iinde yaad sistemi in'e tar, ona gereini 'yabanc' bir lkenin koullarnda, Shen Te'nin dnyasnda yaatr, Brecht gibi; kimi kez bireyin sisteme yabanclamasn, Dava'nn labirenti andran koridorlarnn metaforik yapsnda ya da ato'nun sonu olmayan imgesel yollarnda biim dzlemine tar, Kafka gibi; kimi kez yontucu Giacometti'nin ayrntdan btnyle arndrlm 'p adam'lar gibi verir gerei, minimal sanatn ularnda dolaarak yalnzca biimin bysne kaplr, yazy imlere dntrmeyi dener, Ferit Edg gibi... acl edebiyatn biim anlaynn odanda yer alr 'yabanclatrma' esi: Brecht tiyatrosunun bu ana terimi, ada anlat edebiyatnn da ana biim esidir. Gerei teke tek yanstmak yerine onu farkl biim klflar araclyla, okura 'yabanc' boyutlara tar a yazar; onu 'yabanclatrr'. Yzyln ilk yarsnda bu teknikle

17

amalanan, iinde yaadmz dnyann/sistemin/gerein stne serilmi alkanlk perdesini kaldrmak; insann, iinde yaad gerein 'z'n farkl bir adan tm plaklyla grmesini salamakt. Bir anlam arayyla ve -her eye karn- eitsel bir amala i ieydi ilk onyllarn yabanclatrma etmeni. Okurun alkn olduu iin 'gremedii' gerekleri yabanclatrmak amacyla her trl biimsel arac dener modernist yazar. Kimi yerde ise yazarn amac, kendisinin de anlamakta zorland bu 'yabanc' gerein konturlarn biim araclyla belirsizletirmek, onu satr arasna itmek, yoruma ak klmaktr. inde yaadmz yzyln sonlarna doru ise postmodern sanat, artk kendisine tmyle yabanclaan gerekle uramak yerine, daha fazla 'biim'le har neir olacak, 'yabanclatrma etmeni'ni o uup gitmekte olan anlam yakalamak ya da anlamszl yanstmak iin kullanmayacaktr. Yzyl sonu yazarlarnda metnin yabanclatrlmas, ounlukla biim araynn doal bir sonucu olarak ortaya kar. D gerekle rtmeyen, somut yaam yanstmayan yeni bir 'gerekilik' anlaynn biim tekniidir yabanclatrma. acl edebiyatn estetik amac, d gerei 'birebir' kopya etmek deil, onu yeniden kurmaktr, nk gerei birebir kopyalamak iin, her eyden nce birebir alglanabilecek bir gerein bulunmas gerekir. Hl byle bir gerei alglyormuasna dnyay teke tek yanstmaya alan ve onu bir nceki yzyln estetik ltleriyle 'yklemeyi' srdren yazar ise yalnzca bir 'ardl'dr; sanatn znde yatan estetik gerei kavrayamamtr: Sanat srekli bir yenilenmeler zinciridir, her halkas bir dierini yadsyan ama yine de bir ncekinin iinden geen. Fransz nouveau romannn ncs Alain Robbet-Grillet, an biim teknii yabanclatrmay kullanmadan, gerei geleneksel mimesis estetii ltleri iinde dorudan 'yanstarak' ykleyen yaklamla ilgili saptamasnda sert bir dil kullanr: Stendhal gibi yazyor diye gen yazar vmek, ifte namussuzluk olur. nk bylesi bir ustalk hem hayran olunmaya demez hem de sanld kadar olanaksz deildir: Stendhal gibi yazmak iin her eyden nce, 1830'da yazmak gerekir36 (Yeni Roman, 1989, s. 32). Oysa gemi yzyllardan gnmze uzanan estetik ve dnsel alkanlklar, a gereini yanstmak iin yeterli deildir. Yabanclatrma estetii ise, bir nceki yzyln dengeli, uyumlu, determinist, 'mantkl' dnya grnn ve estetik anlaynn
36

Y.Ecevit, VRGL,a.g.y. s.45-47

18

odana yerletirilmi bir bomba etkisi ierir; grnr gerei deforme eder, groteskletirir, abartr, sinikletirir, absrd klar, parodi dzleminde onunla elenir. ou kez itici, rktc, 'yabanc', rahatsz edici bir gerekliktir ortaya kan; geleneksel estetie alm okuru, yeni edebiyata kar kmaya ynlendiren trde bir gereklik. Okurun yeni edebiyatla arasn aan ite bu ift boumlu yabanclamadr. Boumlardan birincisi, insana tmyle yabanclam bir 'd dnya' ve ona uyum salamak iin mutasyona urayarak zne yabanclaan, zellikle teknoloji toplumlarnda bir tr cyborga dnen insanoludur. kinci boum ise, bu son derece grotesk, rahatsz edici gerei tm plaklyla edebiyat dzlemine tayan, onun stndeki yanlsamay yok eden 'yabanclatrma' tekniidir. Belki de acl edebiyat, gerei okurun katlanabileceinin ok stnde bir dozda sergilemektedir; Kafka, Beckett, Yusuf Atlgan ya da Canetti araclyla, narkoz kullanmadan... Yeni edebiyat estetiinin gerekiliidir bu.37

37

Yldz Ecevit, a.g.y.s. 45-47

19

2.2.Yalnzlk 2.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk Kavram olarak yalnzl bir insann kendini tekilerden ayr ve yaltlm hissetmesi olarak tanmlayabiliriz. Farkl bak alarna gre farkl deerlendiren yalnzlk olgusuna Sosyal Bilimlerin yaklam kural dlktr( Normabweichung).38 Alman filozof Schopenhauerun mutluluk ve huzurun kayna (Quelle des Glcks und der Gemtsruhe) olarak tanmlad yalnzlk, yazar Thomas Mann ve piyanist ve besteci Glenn Goulde gibi birok sanatya gre ise yaraty besleyen en gl olgudur.39Yusuf Atlgan gerek sanatnn yalnz brakld iin uraan deil urat iin yalnz kalan olduunu belirtir.40 Yalnzlk, sadece sanatlar tarafndan nemsenen bir deer deildir. Dinler tarihine baktmz zaman yalnzln kiinin kendini gerekletirmesi iin ne kadar nemli olduunu grrz. Hz. Muhammedin Hira Danda bulunan Hira Maarasna kp orada tefekkrde bulunmas, kendisine peygamberliin burada bildirilmesi; slam Dinindeki tasavvuf geleneindeki ile kavram; Budann meditasyon ayinleri veya Ortaa Avrupa ve Yakn Doudaki Katolik ve Ortodoks Hristiyanlarda bulunan mnzevilik (Einsiedler-Eremit) olgusunu rnek olarak rahatlkla verebiliriz. Sanat iin olmazsa olmaz bir olgu olan yalnzlk, kar yakadaki sradan insanlar- Heideggerin nitelemesiyle Das Man41- iin bir hapishanedir. Yalnzlk, gnmzde insanlk iin byk bir sorundur. rnein sadece Trkiyede Devlet statistik Enstitsnn verilerine gre 766 bin tek nfuslu hane bulunmaktadr. stanbul'da her 16 evden birinde, yani toplam 1 milyon 664 bin 821 haneden 95 bin 10'unda; zmir'de 650 bin 391 hanenin 44 bin 606'snda, Ankara'da ise 724 bin 778 haneden 33 bin 978'inde tek kii yaamaktadr. zellikle sanayinin gelitii byk ehirlerde tek bana yaayanlarn saysnn da hzla art gsteriyor olduu bir gerektir.

38 39

http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.2006 http://www.planet-wissen.de/pw/Artikel/ Einsamkeit. Eriim: 19.05.2006 40 Yusuf Atlgan, Kitap-lk 41(Mays-Haziran 2000) Fotobiyografi III 41 Ahmet Oktay, Anlatlarn Aynas: Yaznsal Eletiriler 2, 1954-2000, YKY,ST.2001,s.178

20

Radikal Gazetesinin haberine gre: Almanya'da yaplan bir aratrma her kiiden birinin yalnzlk ektiini gsteriyor Sadece Fransa'da 14 milyon yalnz var. Britanyann bakenti Londra da tam bir yalnzlar cenneti veya cehennemi. Bekr, dul veya boanm, Londrallarn neredeyse yzde 60' yalnz nsann yalnzlna dair ABD'nin 75 kentinde yaplan bir anketten de arpc bir sonu kt. Yalnzln hangi hallerde artp azaldn bulmaya ynelik aratrma sonucunda, Tanr'ya korkarak bakanlar ve Tanr'y otorite olarak grenlerde yalnzlk hissinin artt, 'Tanr'ya sevgiyle bakanlarda' ise yalnzlk hissinin azald saptand. Yine ABD'de yaplan aratrmaya gre genellikle byk kalabalklarn iinde yaayan hemireler ve niversite rencileri, hayattan elini eteini ektii dnlen yallardan daha fazla 'yalnzlk ekiyor'.42 stanbul niversitesi letiim Fakltesi Gazetecilik Blm retim yesi Edibe Szen, sosyolojik anlamda yalnzlk kriterlerini gszlk, birok eyi anlamsz bulma, kuralszlk, tecrit edilme ve giderek szl kltrden uzaklama olarak sralamakta ve sistem ve dier insanlarn karsnda kendini gsz hissetmenin, insanlar yalnzla ittiini belirtmektedir. Szen, kuralsz yryen bir yaamn sonunda, insanlarn yalnzln penesine debileceini vurgulamaktadr.43 Konuya farkl bir yorum getiren Beykent niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Dekan Prof. Dr. nsal Oskaya gre yalnzln anlalmas en zor yan, gnmzdeki yalnzln nereden geldiini anlayabilmektir. Bunu kimsenin kurgulayamadn, ilk kez 1900'lerde Berlin'de Zimmer'in fark ettiini belirten Prof. Dr. Oskay dncelerini u ekilde dile getirmektedir: Zimmer, insann yalnz olduunu hissetmi, grm aklayamam bunu. Berlin'in bir ucundun br ucuna trenle, otobsle ayn koltukta gidiyor insanlar, vcutlar birbirine deiyor ama konumuyorlar. nsanlk tarihinde ilk defa byle bir ey oluyor. Yaamn bir hayhuyu var bu belli. Yaanan hayatn slubu insanlar birbirlerine dman haline getiriyor. Bu slubun ezdii insanlar hn, husumet duyuyor ve atlayacak hale
42 43

Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1),Hatice Yaar Radikal Gazetesi, 09.01.2005 a.g.y

21

geliyor. atlayacak hale geldii zaman bunu da aktacak bir k noktas aryor. Gndelik hayatn bozmak istemiyor, ekmeini kaybetmek istemiyor. Ama hncn boaltmak istiyor. Herkes birilerini nnde engel olarak gryor. zellikle alttaki kesimi perian ediyor alma etii.44 ncelediimiz yaptlarn ikincisi olan Anayurt Oteli adl romann ana temalarndan birini oluturan intihar olgusuyla yalnzlk arasnda sk bir ba olduunu kantlayabilecek olan aadaki cmleleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm Sosyometri Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Mahmut Arslan sylyor: Durkheim, 'ntihar' adl kitabnda intihar yalnzla balar. nsann fazla dindar olmamas halinde intiharn geerli olabileceini de syler Durkheim. Bunu syleyen Durkheim'n kendisi de materyalisttir. ehirlerde ok olan intihar oran kylerde azalyor. Cemaat yaplarnda son derece az. nk yalnz kalamyorsunuz ki intihar edesiniz. Daha dorusu cemaat sizi yalnz brakmyor. ntiharn kkeninde insann kendini yapayalnz hissetmesi yatar. diyor Durkheim, bu da kent hayatnda oluyor.45

44 45

Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1), Hatice Yaar Radikal Gazetesi,12.01.2005, Yalnzlk a(4),Hatice Yaar

22

2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk Alman Edebiyatnda yalnzlk olgusuna, Aydnlanma dneminde (Aufklrung ) pozitif bir deer yklenir; yalnzlk, duraan gndelik yaamdan manevi etkinliklere ve kendi bilincine dnn yolu olarak nitelendirilir.46 Sturm und Drang dneminin en nl yaptlarndan biri olan Goethenin Die Leiden des jungen Werthersin de (Gen Wertherin Aclar) yalnzlk hkim bir temadr. Roman kahraman Werther, akna karlk bulamayp yalnz brakld iin intihar eder. Romantik dnem, valyeleri ve pastoral yaam ele alarak yalnzla farkl bir biimde yaklar. nsan yalnzl'nn, onun kendisine ve evresine 'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a edebiyatnn da baat motiflerinden olduunu daha nce belirtmitik.47 Franz Kafka, Die Verwandlung adl anlatda kahramann yalnzln onu bcee dntrerek iler. Heinrich Bll ve Wolfgang Brochert gibi kimi yazarlar ise yalnzl savatan dnp topluma ayak uyduramayan bireylerin dram ve durumu zerinde durarak verir. Thomas Mann, Dr.Faustusta bir mzisyen olan kahramannn yalnzln, entelektel bir yalnzlk olarak biimlendirir. Trk romannda ise yalnzlk olgusu, Yakup Kadri Karaosmanolunun Yaban adl romann ve Halit Ziya Uaklgilin yaptlarn saymazsak, Ouz Atay ve Yusuf Atlgann yaptlarnda toplumsaldan bireye inilmesiyle ilenmeye balar. Ouz Atay, Tutunamayanlar adl romannda kahramanlar Selim Ik ve Turgut zbenin bireysellie kann nedenini iinde yaadklar kk burjuva snfnn yaamna, yoz deerlerine duyduklar tepki olarak sergiler.48 Ad geen romanda yalnzlk nemli bir imgedir ve aadaki iirsel cmlelerle bir durum olarak nitelendirilir: nce Kelime vard, diye balyor Yohhanaya gre ncil. Kelimeden nce de Yalnzlk vard. Ve Kelimeden sonra da var olmaya devam etti Yalnzlk Kelimenin bittii yerde balad; Kelime sylenemeden nce balad. Kelimeler, Yalnzl unutturdu ve Yalnzlk, Kelime ile birlikte yaad insann iinde. Kelimeler Yalnzl

46 47

http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.2006 B.k.z.Edebiyatta Yabanclama 48 Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak 2 , letiim Yay.8.Basm,st.2002,s.323

23

anlatt ve Yalnzln iinde eriyip kayboldu. Yalnz Kelimeler acy dindirdi ve Kelimeler insann aklna geldike, Yalnzlk byd, dayanlmaz oldu.49 Ouz Atay niversite mezunu ve kentli iki mhendisin yks anlatrken, Yusuf Atlgan ilk roman Aylak Adam benzer bir karakterle oluturmu fakat ikinci roman olan Anayurt Otelinde ilkokul mezunu bir kasaba adamnn yaamn eksen olarak almtr. Her iki yazarda toplum tarafndan dlanm bireylerin yklerini anlatrken isyanlarn hem ierik hem de yaptlarn biimiyle verirler. Anayurt Oteli biim ve ierik itibariyle Sama kuramna uygun bir yapt olutururken Ouz Atay, Tutunamayanlarda klasik roman kurallarn ykar.50 Yalnz bireyin yaamn ele alan Trk edebiyatnn bu iki nc yazarn romanlarnn kafkaesk yapsyla Ferit Edg izler. 1980li yllara gelindiinde 12 Eyll Askeri Darbesinin yol at sosyopolitik deiimler Trk edebiyatnda; Marksist devlet sistemlerindeki k de dnya edebiyatnda bireyci eilimlerin ne kmasn krkler.51 romanyla yalnzlk temasn ele alr. Dnya edebiyatna baktmz zaman ise amzn en nl romanlarndan biri olan, Kolombiyal yazar Gabriel Garcia Marquezin Yzyllk Yalnzlk (Cien aos de soledad) adl roman, yalnzl ana tema olarak alr ve bu temay kitabn ad olarak da belirler. Ahmet Altan, Yalnzln zel Tarihi adl

49 50

Ouz Atay, Tutunamayanlar, letiim Yaynlar, stanbul 2004,3235.Bask, s.151 Berna Moran, a.g.y, s.323 51 Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodern Almlar, letiim Yaynlar, stanbul 2002,s.89

24

3. NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI 3.1 Franz Kafka 3.1.1 Yaam ve Yaptlar Franz Kafka 3 Temmuz 1883 de taral Yahudi kkenli Hermann Kafka ( 1852 1931) ve ei Julinin (18561934) en byk ocuklar olarak Prag da Zum Turm adl evde doar. Ailenin br ocuklar doduktan ksa bir sre sonra len erkek kardeleri Georg (188587) ve Heinrich (188788) ile Auschwitz toplama kampnda katledilen Elli(1889), Vali( 1890) ve Ottladr (1892). Kafkann yaad dnemde de Pragda ounluun kulland dil ekedir; fakat Avusturya-Macaristan mparatorluunun etkisiyle elit tabakann dili Almancadr. Ailesi bu gereklii gz nnde bulundurarak onu 1889 da arasnda Pragdaki Fleischmarkt ta Prag Alman bulunan Deutsche Knabenschule adl okula gnderir; bunu srasyla 1893-1991 yllar Altstdter Deutschen Gymnasiums ve ardndan 1901 de niversitesi izler.1906 ylnda tamamlayaca niversitenin ilk iki haftasnda Kimya derslerine, ardndan gelecekteki mesleini belirleyecek olan Hukuk blmne devam eder; renimini ikinci smestrinde Germanistik eitimi alr. 1902 de dostluklar lmne kadar srecek olan Max Brodla tanr.1903 ylnda Dresdende bir sanatoryumda tedavi grr. Kafkann ilk edebi almas olan Beschreibung eines Kampfesin (Novel) oluumu 190405 yllar arasndadr. Yakn arkada evresini oluturan Oskar Baum, Max Brod ve Felix Weltsch ile dzenli grmeleri de bu yllara denk gelir. 1906 ylnda hukuk doktorasn tamamlar ve bir yl srecek olan avukatlk stajna balar. Bu dnemin rn bir roman fragman olan Hochzeitsvorbereitungen auf dem Landedir(1907). 1907 de Hyperion adl gazetede Betrachtung st balkl 8 dzyazs ilk kez yaynlanr. 1908 ylnda 1922 de emekli oluncaya dein alaca Pragdaki Bohemya Krall i-Kaza-Sigorta Kurumunda(Arbeiter-Unfall-Versicherungsanstalts fr das Knigreich Bhmen) ie balar.1909 da Franz Werfelle tanr. Paris ve Berline tatil amal geziler yapar; Gnlke (Tagebcher) balar.

25

1911de Kuzey Bohemyaya uzun sreli i gezileri yapar; Max Brodla svire, talya ve Fransaya tatil amal gezilere kar. lk kitab 18 dzyazdan oluan Betrachtung yaynlanr. 1912 yl Kafka iin olduka verimli geer; yln balarnda Verschollenenin (Amerika) ilk taslaklarn; Eyll de bir gecede yazp Aralk aynda Prag da ilk kez bir topluluk nnde okuyaca Das Urteil adl yky; Eyllden 1913 Ocakna kadar Verschollenin ilk yedi blmn; Kasm-Aralk aylar iinde ise Die Verwandlungu yazar. Ayn yl Felice Bauerle tanr ve mektuplamaya balar. 1913de Der Heizer yaynlanr ve Felice Bauerle nianlanr fakat bu nianllk uzun srmez; ayn yln Temmuz ay ierisinde nian bozulur. 1914de Der Prozessi ve In der Strafkolonieyi yazmaya balar. Felice Bauerle yeniden mektuplamaya balar ve bir sonraki yl yeniden grr; bu grmeler 1917 de ikinci nianlanmaya ve ksa bir sre sonra tekrar ayrlmaya kadar srer. Kasm 1915 de Die Verwandlung yaymlanr. Carl Sternheim, kendisine sunulan Fontane dln Kafkaya verir. Alman dilinin 20. yzyldaki en nitelikli rnlerinden birisi olan Der Mann ohne Eigenschaftn yazar Robert Musil, Kafkay Prag da ziyaret eder. Das Urteil davurumcu kitap serisi Der jngste Tag adl kitap serisi arasnda yaynlanr. 1916 da topluluk nnde kendi yazdklarn ikinci defa okumasna ev sahiplii yapacak kent bu kez Mnihtir: In der Strafkolonie. Babasna atfettii Ein Landarzt yaynlanr. 1917de kendisine Akcier Tberklozu tehisi konur; Kuzey Bohemya deki Zrauya kz kardei Ottlann yanna tanr. Aphorismen burada oluturulur. 1918de Schlesiende zanaatkr bir ek-Yahudi aileden gelen Julie Wohryzek ile tanr ve 1920 ylna kadar nianl kalr. In der Strafkolonie yaynlanr. Babasyla arasndaki ilikileri akla kavuturmay amalad ve her ikimizi biraz rahatlatmak, yaamay ve lmeyi kolaylatrmak52 gazeteci Milena Jesenka ile mektuplamaya balar. 1921 ylndan 1924 ylnn balarndaki lmne kadar Kafka, hastalklarla bouur; Temmuz 1922 de emekliye ayrlr ve ok sevdii kz kardei Ottlann Bat Bohemyadaki Planda bulunan yazlna gider. Milena ile son bulumas da bu yl
52

szckleriyle tanmlad uzun

mektubu Briefe an Vateri 1919 da kaleme alr. 1920 de yaptlarn ekeye eviren

K.Wagenbach, Franz Kafka, Yaam yks, Cem Yaynevi,st.1997 s.12

26

ierisindedir. Ksa sreli i dndaki tm zamann tedavi amal gezilere ve kimi fragman haldeki yaptlarn tamamlamaya ve yeni ykler yazmaya ayrr. Erstes Leid, Ein Hungerknstler ve Forschungen eines Hundesi bu yllarn rndr. 1923 Eyllnde Eine kleine Frau ve Der Bau adl anlatlarn yazar."Hochschule fr die Wissenschaft des Judentums" adl okulu ziyaret ederek branice derslerine balar. 1924 ylnda son yazdklar olacak Josefine, die Sngerin oder Das Volk der Museyi tamamlar. Sal ok bozulan Kafka, tberkloz tehisiyle nce Wiener Wald adl kuzey Avusturya da bulunan bir sanatoryuma ardndan Universittsklinik Wiene, oradan da 19 Nisanda Klosterneuburg, Kierlingteki Sanatorium Dr. Hoffmannda tedavi olur. Tedavi sonu vermez ve Franz Kafka, 3 Haziran 1924te Klosterneuburg, Kierlingde lr. lmeden nce Max Broda tm yazdklarn yakmasn vasiyet eder53; fakat bu vasiyet artc bir ekilde arkada tarafndan yerine getirilmez ve yzyln en nemli edebi yaptlar, insanla kazandrlr.

53

Mein Testament wird ganz einfach sein-die Bitte an Dich, alles zu verbrennen. Seluk nl, Franz Kafkada Mahkeme Kavram(Gericht bei Kafka),Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Basmevi, Erzurum 1976,s.1

27

3.2 Yusuf Atlgan 3.2.1 Yaam ve Yaptlar Tam adyla Yusuf Ziya Atlgan 27 Haziran 1921de Manisada doar. Yazarn babas devrin Duyun- Umumiye idaresindeki aar memurluu grevinde bulunan Hamdi Beydir. Manisa dadisinden mezundur. Atlgann atalar 1847 savanda Yunanistandan gm nceleri iftilikle urap ardndan ticarette karar klm bir ailedir. Yunanlar kaarken Manisay yaktklarnda evleri de yand iin babas, Manisaya 35 km uzaklktaki Hacrahmanl kyne yerlemeye karar verir ve memurluk grevinden ayrlarak yerletii kyde bir bakkal dkkn aar. Annesi Avniye Hanmdr. Yusuf Atlgann Turgut adnda birde kardei vardr. Okul yaamna Hacrahmanlda balayan Yusuf Atlgan ilkokul nc snf kyde bitirdikten sonra ninesiyle Manisaya gnderilip ilk ve ortaokullar orada okur. Liseyi 1939da Balkesirde tamamlayan yazar, stanbul ni.Ed.Fak. Trkoloji blmn 1944te bitirir. Dnemin nl hocalar olan dil bilgini Ragp Hulusi, Rahmeti Arat, Halide Edip Advar ve Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olur. Kendisi bu yllar en byk ansm yl Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olmam. rnein Recaizadeden Prousta, Gidee, iyi mzie atlayarak anlatt derslerin ve ara sra zel konumalarmzn yazarlk mizacmda byk etkisi olduuna inanyorum. szleriyle anlatr54. Akehirde Maltepe Askeri Lisesinde edebiyat retmeniyken rencilik yllarnda gizli bir dernee girmek suuyla stanbul Sk Ynetim Mahkemesinde yarglanp 6 ay hapse arptrlr. Cezaevinden 1946da ktktan sona Hacrahmanlya yerleip iftilik yapmaya balar. 1950 ylnda annesinin pek sevdii ve ona yardmc olan Sabahat adl, kyn yoksul bir kzyla evlenir. Bu ara ykler yazmaya balar.1954te Evdeki yks Tercman yk Yarmasnda birinci; 1958de ise ilk roman Aylak Adam Yunus Nadi Roman Yarmasnda ikinci olur. Bu roman 1959 da Varlk Yaynevi basar.1960 da a dergisi yaynlarndan yk kitab Bodur Minareden te kar.1962 de ilk einden ayrlr; iftin bu evlilikten ocuklar olmaz. Yazmaya bir sre ara verdikten sonra 1973 de ikinci roman Anayurt Oteli yaynlanr.1976 da kendisini Aylak Adam romannn kadn
54

Mahir nl, Yusuf Atlganla Son Konuma, Milliyet Sanat Dergisi, say 227, 1 Kasm 1989 Yusuf Atlgan a Armaan,letiim Yay.stanbul 1992 s. 78-80

28

kahramanlarndan B. le zdeletiren tiyatro sanats Serpil Gence ile uzun bir mektuplama dneminin ardndan evlenir ve 30 yl yaad Hacrahmanl kynden ayrlp stanbula yerleir. 1979 da olu Mehmet dnyaya gelir. Serbest yazar olarak Karacan Yaynlarnda ve redaktr olarak Can Yaynlarnda alr.1981de Bodur Minareden tenin ikinci basks Karacan Yaynlarndan kar. Ankaraya her gidiinde misafir olarak kald dostu Prof. Dr. Ouz Onarann kk olu Korkuta bir eit armaan niyetiyle yazd iki masaldan oluan Ekmek Elden St Memedeni Arkada Kitaplar basar. Ken Baynesin Toplumda Sanat adl yaptn dilimize kazandrr.1987 ylnda Anayurt Oteli roman mer Kavur tarafndan filme alnr. 1988 ylnda sonradan Canistan adyla yaymlanacak olan eksik kalm roman kenceyi yazmaya balar. Fakat roman istedii hzda ilerlemez. lmyle yarm kalan son blm yazlmam bu roman, 2000 ylnda yaynlanr. 1989 ylnda sal bozulur. Bbrek ta drr; bir ftk ameliyat olur. Beyninde bir tromboz saptanr ve kk bir ameliyat geirir. Nekahet dnemini izleyen gnlerde, 9 Ekim 1989 Pazartesi sabah geirdii kalp krizi sonucunda vefat eder. 10 Ekim 1989da skdarda Blbl Deresi Mezarlna gmlr. Biri tamamlanmam roman, bir yk ve bir masal kitabyla snrl sayda yapt vermesine karn ele ald modern bireyin bunalm ve kmazlar ile yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik gibi acl temalar; roman yaps, kurgusu ve kulland tekniklerle Trk Edebiyat iindeki nemini hala korumaktadr.

29

4. NCELENEN YAPITLAR 4.1 Die Verwandlung (Dnm) 4.1.1 Anlatnn Konusu Anlat bir sabah tedirgin dlerinden uyandnda kendisini dev bir bcee dnm olarak bulan gezgin pazarlamac Gregor Samsann dnmden sonraki yaam hakkndadr ve blmden olumutur. Kafka anlaty aka blme ayrmtr. Bunlardan ilki Gregor Samsann mesleiyle, ikincisi ailesiyle, ncs ise kendi kendisiyle olan ilikisini anlatr.55 Birinci blm de bir kuma firmasnn gezgin pazarlamacln yapan Gregor Samsa, bir sabah uyanr ve kendisini bcee dnm olarak bulur: Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Trumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.56 Gregor durumun vahametini bir sre kavrayamaz ve yatandan kalkmaya alr. Anne, baba ve kz kardeten mteakip ailesi, onun niin ge kalm olduunu merak ettiklerinden odann farkl kilitli kapsnn nnde durarak bir sorun olup olmadn renmek isterler. Gregor onlara bir sorun olmadn birazdan kacan syler. O esnanda alt firmann mdr Gregorun ie niin gelmediini sorgulamak iin eve gelir. Bunu fark eden Gregor, uzun bir uran ardndan kilitli kapy azyla aar ve ailesiyle Mdr Bey dnmden haberdar olur; Mdr Bey korkudan kaar. Babas bastonunun da yardmyla Gregoru odasna geri gndermek ister ve en sonunda bir tekmeyle bunu baarr. Birinci blmde tedirgin dlerinden uyanan Gregorun yksnn ikinci blm de, baygnla benzer derin uykusundan uyanmasyla balar. Bu blmde Gregorun ailesiyle arasndaki ilikinin kklerine inilir. Gregorun babas anlatda yal ve km bir adam olarak tasvir edilir. Daha nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi
55 56

F.Kafka, Deiim, ev. K.ipal, Cem Yay.st.2004 s.72 F.Kafka, Smtliche Erzhlungen, Die Verwandlung, Verffentlicht im Fischer Taschenbuch Verlag GmbH, Frankfurt am Main Januar 1970, s.56

30

olan Baba, bu konumunu be yl nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu Gregora devretmitir. imdiyse kendini ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve kzyla emekliliini yaamaktadr. Kz kardei Grete, Gregor iin ok deerlidir ve onu keman almay sevdii iin konservatuara gndermek istemektedir.Annesi babasnn glgesinde yaayan bir kadndr. Gregorun dnmnn ardndan onunla ilgili bakm ileri kz kardei Greteye devredilmitir; gitgide deien damak tadna uygun yemekler kz kardei tarafndan getirilir; odasn o temizler.Grete ve Gregor arasndaki ses benzerlii dnm yaamalarnda da kendini gsterir; Gregorla birlikte Grete de dnme urar; bceklemez ama bakalar. Yeni bir insan olur. Dnmne alan Grete, bir gn Gregorun odasndaki mobilyalar darya karmak ister. Annesi nceleri buna kar kar fakat sonra o da bu boaltma iine yardm eder. Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kz kardei oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan karlr. Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm kadn resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin nedeni ona insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn salayacak olan nesnelerdir. Resmi kurtarmaya kalkan Gregoru duvarda gren annesi fenalar ve Gregor bir eyler yapmak iin odasndan dar kar. Sonradan eve gelerek bu durumu renen babas Gregoru odasna geri gndermek iin onu elma bombardmanna tutar. Att elmalardan biri Gregorun srtna saplanr ve sonradan lmne neden olur. nc blmde vcuduna yedii elma yznden bir ay akn bir sre ac eken ve devinim yeteneini neredeyse kaybeden Gregora acyan ailesi odasnn kapsn akamlar ak brakyor, kendileri karanlkta yatt iin onu gremiyor fakat o onlar masann banda oturmuken grebiliyordur. Ksmen de olsa aile yaamna bir seyirci olarak katlabiliyordur. lerleyen gnlerde aile evinin bir odas baya kiralanr; anne ve kz karde onlara hizmet ederler. Oturma odas onlarn yemek salonu halini alr; aile toplanmak iin Gregorun gremedii mutfaa yollanr. Bir gn bu Kirac Bay, Greteden onlara keman almasn isterler. Kemann sesini duyan Gregor, kz kardeine yaklamak ister ve odasndan kar. Bunu fark eden kirac baylardan biri oday en yakn zamanda boaltacaklarn ve kaldklar sre iin para vermeyeceklerini syler. Btn bunlar duyan kz karde Gregorun evden gitmesi gerektiini ebeveynlerine bildirir.

31

Bu olayn olduu gece Gregorun ld hizmeti tarafndan anlalr. Aile yelerine haber verilir. kirac bay, baba tarafndan evden kovulur ve aile yeleri ilerinden izin alarak Gregorun ld gn ilk kez dar karlar. Gneli bir gndr; bu durum aile yeleri tarafndan yeni dlerinin ve gzel beklentilerinin onaylandna saylr.

32

4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar Edebiyat ve resim, heykel gibi gzel sanatlarda ska rastladmz birok sembol kkl bir gelenee sahiptir. Bu sembollerin anlamlar mitoloji, masal ve fabllardan kaynaklanm ve gnmze kadar - her ne kadar deimi olsa da - sre gelmitir. Aadaki blmlerde ilk olarak sembollerin bat mitolojisindeki anlamlarn ve ardndan da bunlarn Kafkadaki karlklarn rnekleriyle birlikte incelenmitir. Anlatya genel olarak baktmz zaman aada geen simgesel deerlerin belirgin bir simetriye gre snflandrldn grrz: 1. Dnm( Hayvan Figr, Bcek), 2. Duyular ( Ses, Grme Yetisi, Devinim), 3. Topografya(Oda, Kaplar, Pencere Mobilyalar, Kanepe), 4. Nesneler( Elma, Gazete, Resim), 5. Otorite (Baba, Patron ve Mdr, Kirac Bay), 6. Hava (Sis, Gne), 7. , 8. Zaman,

33

4.1.2.1 Dnm57 4.1.2.1.1 Hayvan Figr ( Tiergestalt) Dnm semboln aklarken istem ve istem dlk arasndaki fark da belirtmemiz gerekir. Hayvan figrne dnme eskia efsanelerinde sklkla yer alr. Burada ounlukla isteme bal dnmler sz konusudur. ounlukla Tanr ve Tanralar hayvan eklinde insanlarla genellikle cinsellik balamnda iliki kururlar. rnein Zeus, Sparta kral Tyndareosun kars Ledaya bir kuuya dnm olarak yaklar ve iliki kurar.58 stem d dnmler, ceza olarak insanlar yaarken59 ya da lmlerinden sonra vuku bulur. l daha sonra geri dner. Masallarda bu tr dnmler ok sk grlr. Ba aktr bir cad veya byc tarafndan bylenir. Okur hem bylenmenin sebepleri hem de dnm srecinde olan olaylarn bilgisine sahiptir. Bynn bozulmas ise farkl tarzda gerekleir. Dtan bir g araclyla, yani pckle insan haline geri dnen kurbaa prensin masaln buna rnek gsterebiliriz. G.Samsann dnm de istem d olarak gereklemitir. Dnm, anlatnn balangcnda oktan tamamlanp, neticelenmitir; Gregor Samsa bir sabah huzursuz dlerinden uyandnda, yatanda kendisini devcileyin bir bcee dnm olarak bulur. Gregor kendisini kimin, niin ve nasl dntrdn hibir zaman sormaz belki de soramaz; o, gereklii yanstr ve bu gereklii pheli klar.60 Gregor yaad
57
58

http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolik&Punkt=verwandlung Eriim: 25.09.2005 17:48

Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Interpress Basn ve Yaynclk A.,14.cilt, Leda maddesi, s.7405
59

Handwrterbuch des deutschen Aberglaubens, hrsg. v. E. Hoffmann-Kramer u. a., in 10 Bnden, Berlin/Zrich, 1931/1932 (Handwrterbcher zur deutschen Volkskunde, hrsg. v. Verband deutscher Vereine fr Volkskunde; Abteilung I: Aberglaube). Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. VIII, s. 820, http://www.geo.uni-bonn.de/cgibin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaefer Eriim 26.09.2005 17:45
60

MLLER, Michael: Franz Kafka. Die Verwandlung, in: Interpretationen. Erzhlungen des 20. Jahrhunderts, hrsg. v. Reclam Verlag, Bd. 1, Stuttgart, 1996, S. 139-159. s.145

34

dnm bir mddet alglayamaz; yle ki deien halini hesaba katmakszn hayvani gvdesiyle insani devinimler yapmaya kalkar. Mesela yaralanabileceini gz nne almakszn azyla kapy aar. Gregor kendisindeki deiimleri gzleyerek kefeder; fakat o bu deiimleri hemencecik fark etmez. O kendi bedenine yabanclamtr. Yeni bedenine altka bcekleir. Bcekletike yalnzl koyular.

4.1.2.1.1.1 Bcek61 Eski efsanelerde bcee dnme ska rastlanlan bir olgudur; cad, eytan ve Alman efsanelerindeki ev perileri bcekleirler. Bunlarla birlikte prens ve prensesler de deiime urayabilirler; genellikle altn gibi parlayan bceklere( Goldkfer) veya mays bceine (Maikfer) dnrler.62 Peki, Gregor Samsa hangi bcee dnmtr? Bu konuda Rus kkenli Amerikal yazar Vladimir Nabakov Lecture on the Metamorphosis adl incelemesinde ayrntl bilgiler verir63. Nabakov, alma notlarnda Gregorun yknn hemen balangcnda yatanda sa tarafa yatmak iin debelenip dururken gzlerini yummasndan hareketle normal bir bcein gzkapaklarnn olmadn ve dolaysyla gzlerini yumamayacan hatrlatr ve ekler: a beetle with human eyes(nsan gzl bir bcek). br yandan ou Kafka yorumcusunun zerinde uzlat nokta Gregorun bir hamam bceine dnm olduudur. Nabakov, hamam bceinin uzun ve byk bacakl, yass bir bcek olduunu belirtir; oysa Gregor panzer gibi sert srtyla bir sr clz bacaa sahiptir; hamam bceiyle rten tek zellii rengidir. Anlatnn hemen ilk paragrafnda Gregorun kahverengi karnndan haberdar oluruz:

61

http://www.geo.uni-bonn.de/cgibin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaefer Eriim 25.09.2005 17:48

62 63

Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. IV, S. 907f. http://victorian.fortunecity.com/vermeer/287/nabokov_s_metamorphosis.htm Eriim 18.04.2006 21:54

35

seinen gewlbten, braunen, von bogenfrmigen Versteifungen geteilten Bauch 64 Yine Nabakov, Gregorun sahip olduu panzer gibi sert srt olan bu tr bceklerin (seinem panzerartig harten Rcken)65, srt kenarlarnda kk kanatlarn var olduunu ve bu kanatlarn onlar binlerce mil uzaa uurabileceini hatrlatr. Fakat Gregor bu tr bir zellii olduunu hibir zaman fark etmez; belki fark ederde uup gitmeye cesaret edemez. Nabakov, Gregor Samsann dnm olduu bcein grnmnn aa yukar u ekilde olmas gerektiini dnr:

Anlatnn nc blmnde hizmeti kadn Gregoru Mistkfer diye arr:

64 65

Franz Kafka, Die Verwandlung, s.56 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.56

36

()Anfangs rief sie ihn auch zu sich herbei, mit Worten, die sie wahrscheinlich fr freundlich hielt, wie Komm mal herber, alter Mistkfer! oder Seht mal den alten Mistkfer!()66 ( Hizmeti kadn Gregoru gel buraya koca bok bcei, ya da u koca bok bceine bakn hele kendince dosta bir edayla aryordu.) Bu ekilde kendince dosta armasna ramen Gregorun dnt devcilleyin bcein bu trden bir bcek olduunu syleyemeyiz; zira onun Mistkfer( dung beetle) olmas her eyden nce teknik olarak imkanszdr; her ne kadar ad geen bcein eski Msrda kutsal kabul edildiini bilsek bile67 Kafkann burada yalnzca grotesk anlat zelliklerinden faydalandn dnebiliriz. Gregorun dnm olduu bcein, d dnyayla ban koparmasyla bedeni arasndaki gizli simetriyi gzden karmamamz gerekiyor. Mesleinin getirdii i ykmll nedeniyle genellikle evin dnda vakit geiren ve aile yaam da yok denecek kadar az olan Gregor, yknn banda dnmnn sebebinin de ii olduunu dnr. Ebeveynleri ve kz kardei sabah uyanp birlikte kahvalt yapmaya baladklarnda o, oktan evden gitmitir. alt dnemlerde kald otellerde dier insanlarla arasndaki iletiimsizlik ve srekli deien gnbirlik ilikilerdeki samimiyetsizlik onu toplumdan ve ailesinden uzaklatrmtr. Evde olduu dnemlerde de ailesiyle arasnda iletiim kopukluu olduunu annesinin Mdr Beye sylediklerinden tahmin edebiliyoruz: Da sitzt er bei uns am Tisch und liest still die Zeitung oder studiert Fahrplne. Es ist schon eine Zerstreuung fr ihn, wenn er sich mit Laubsgearbeiten beschftigt68 nsan yaamnda bu tr bir iletiimsizlik ve d dnyadan yaltlmlk ierisinde bulunan Gregorun bana gelenler, aslnda nceki yaamnn bir uzantsdr ve ton deitirerek devam eder. Panzer gibi sert srt onun skt yada sktrldn anlatr bize; insan kalm bir bcek; zira sesi hala insan sesidir; gzlerini bcee dnm olmasna ramen ap kapayabiliyordur; mzik onu etkiliyordur ve bir insan hassasiyetine sahiptir fakat btn bu zelliklerini d dnyaya yanstamaz. Bu da onun yabanclatn gsterir bize. Srasyla nce yalnzlk ardndan iletiimsizlik ve en sonunda da yabanclama onun kaderdir.
66 67

Franz Kafka, Die Verwandlung, s.89 Byk Laousse Szlk ve Ansiklopedisi, 4.Cilt,s.1767 68 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.s.62

37

4.1.2.2 Duyular Bu blmde ses, grme zellikleri ve devinim zerinde duralm. 4.1.2.2.1 Ses Anlatnn balangcnda Gregorun annesi ve kz kardeiyle sesinin yeterince anlalr olmamasna ramen konumasna ahit oluruz; slk gibi kar sesi. O bu sorunu szckleri enikonu titizlikle syleyerek ve aralarna uzun sreli boluklar yerletirerek69 amaya alr: sorgfltigste Aussprache und und durch Einschaltung von langen Pausen zwischen den einzelnen Worten70 Sesindeki deiimi ilk alglayan da yine Gregordur. Sesindeki bu deiimi anladktan sonra kendisine sorulanlara yant vermez; zaten anlatnn ilerleyen blmlerinde sessizlik, onun yegne sna olacaktr. Sessizliini bozmasna sebep olan ey ise Mdr Beyin ii ile ilgili olan tehditleridir; tekrar konumaya ite o zaman balar ve bakalar sesinin insan sesi gibi deil de bir hayvan sesi (Tierstimme)71 gibi ktn fark edinceye dein konuur. artc olan Gregorun sesinin bir hayvan sesi gibi ktn ilk fark eden kii de yine ie gelmediini ilk fark eden Mdr Beydir. Bylece Gregor hayvan sesli biri olarak- ve tabii ki bir bcek- toplumun dna itilir. O ailesindeki fertlerin ve Mdr Beyin konumalarn ve kendilerini anlar fakat onlar tarafndan anlalmaz; bu durum onun yazgs olacaktr. Ne gereksinimlerinin ne olduunu bakalarna anlatabilir, ne de dncelerini paylaabilir. Kendisini, babasnn saldrlarna kar savunamaz bile. Toplumun dna itilmitir.

69 70

Franz Kafka, Deiim, s.9 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.58 71 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y,s.64

38

4.1.2.2.2 Grme Yetisi Gregor grme yetisini de seste olduu gibi zamanla kaybeder. Onun iin grme ok nemlidir nk odasnn pencereden dnyay izlemek ona iyi gelir. Fakat yava yava d dnya kaln bir sisle rtlerek kaybolmaya balar ve bir sre sonra hepten yok olur. Yaad yerin Charlotte Soka olduunu bilmese grdnn ssz bir yer olduuna yemin edebilir: in den Sessel gestemmt, sich ans Fenster zu lehnen, offenbar nur in irgendeiner Erinnerung an das Befreiende, das frher fr ihn darin gelegen war, aus dem Fenster zu schauen. Denn tatschlich sah er von Tag zu Tag die auch nur ein wenig entfernten Dinge immer undeutlicher; das gegenberliegende Krankenhaus, dessen nur allzu hufigen Anblick er frher verflucht hatte, bekam er berhaupt nicht mehr zu Gesicht, und wenn er nicht genau gewut htte, da er in der stillen, aber vllig stdtischen Charlottenstrae wohnte, htte er glauben knnen, von seinem Fenster aus in eine Einde zu schauen, in welcher der graue Himmel und die graue Erde ununterscheidbar sich vereinigten72 Bylece grme duyusunu da kaybetmeye balayan Gregor, bsbtn bir yalnzla itilir ve bu yaltlm yaam zgr olduu tek ortamda yani odasnda srdrr.

4.1.2.2.3 Devinim Gregorun vcudunu tanyp gerekli devinimlerde bulunmas uzun zaman alr; onu en ok da bacaklar megul eder: Als er aber nach gleicher Mhe aufseufzend so dalag wie frher, und seine Beinchen womglich noch rger gegeneinander kmpfen sah und keine Mglichkeit fand, in diese Willkr Ruhe und Ordnung zu bringen ...73

72 73

Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.77 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,59

39

Gregor her an yeni bir devinim becerisi edinir ve bu vcut kefi tavana trmanmay baarncaya dein srer: ... so nahm er zur Zerstreuung die Gewohnheit an, kreuz und quer ber Wnde und Plafond zu kriechen 74 rendii her yeni devinim, yani bcek olarak att her yeni adm, onu insanlndan bir adm daha uzaklatrr.

74

Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,78

40

4.1.2.3 Topografya Bu blmde srasyla oda, kap, pencere, kanepe ve mobilyalarn simgesel deerleri zmlenecektir. 4.1.2.3.1 Oda Her insan yalnzl ilk olarak odada tanr. Odann, insann kendi bana kald; kendini deerlendirdii; kendine dnp kendini sorgulad ve dnt bir liman olduunu kendi yaam deneyimlerimizden yola karak rahatlkla syleyebiliriz. nsanlar odalarda yalnzl tepeden trnaa yaar ve tedavi olarak yaama geri dner; en azndan normal insanlar iin bu byledir. Fakat Kafkada odann yaltc yn daha ar basar. Oda her ne kadar odaya kapatlan iin geici bir zgrlk sunsa da aslnda toplumun dna itilii, kiinin topluma yabanclamasna ev sahiplii yapan bir mekn zellii gsterir. Samsa ailesinin evi drt oda ve bir mutfaktan ibarettir. Gregorun odas tam ortadadr; odann darya alan kaps vardr. Bu kaplarn ilki ebeveynlerin yatak odasna, ikincisi kz kardeinin odasna ncs ise oturma odasna alr; sz geen kaplar Gregor tarafndan otellerde kalmann verdii bir alkanlkla hep kilitli tutulur. Oturma odas tm aile bireyleri iin ortak kullanm alandr. Gregorun dnmnn ardndan dland aile yaam ile ilgili btn olaylar bu odada yaanr; o sadece odasnda yaar ve ailesini onlar sanki bir sahnedeymiesine izler. Oturma odasndaki yaama kabul edilerek katlma, ailenin bir yesi olduunun da kabul anlamna gelir. ... im Dunkel seines Zimmer liegend, vom Wohnzimmer aus unsichtbar, die ganze Familie beim beleuchteten Tische sehen und ihre Reden, gewissermaen mit allgemeiner Erlaubnis, also ganz anders als frher, anhren durfte 75 Gregorun odas ile oturma odas arasndaki kapnn eii bir nevi snrdr: o snr asla ihlal edilmemelidir. Gregor snr kez ihlal eder: Birincisinde babasndan sk bir tekme yer; ikincisinde kapnn hemen yanndayken srtna yedii elma onu yaralar ve
75

Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.85

41

sonradan lmne sebep olur; ncsnn bedeli her ikisinden de daha ardr: Keman alan kz kardeinin gzlerini grp onu ne kadar sevdiini anlatmak istedii iin ve mziin de etkisiyle odasndan kmas ailesiyle arasndaki ok snrl iletiimi tamamen sonlandrr; artk Gregor deil bir hayvan olduu ilk kez yannda sylenir. Bu srtna ald yaradan daha ok etkiler onu. Gnderildii bir srgn yeri olan bu dnyada tek bana belki de yalnzlktan lr. 4.1.2.3.2 Kaplar Mitolojide kap kutsal bir yerdir; zira peri ve llerin ikametghdr. Evlerin kaplarna balanan eitli sungularn orada yaayanlar ieriye girmeye alan cin ve eytanlardan koruduuna inanlr. Ayrca kap yeni bir dnyaya girii de simgeler. Gelinlerin kapnn eiinden tanarak ieriye alnmas, bu bakn tipik bir rneidir.76 Kapal kaplar bir gizi, bununla birlikte yasa ve baarszl; ak kaplar ise oraya gelenleri davete kabul ve bilinen bir gizi temsil eder. 77 Die Verwandlung adl anlatda da kap, Gregor ve ailesiyle arasnda bir snr olduu iin nemli bir simgedir. Gregorun odasnn zellii kapl olmasdr ve o bu kaplar her zaman kilitli tutar. ...er lobte die vom Reisen her bernommene Vorsicht, auch zu Hause alle Tren whrend der Nacht zu versperren78 Kaplar onun ailesiyle olan balarn simgeler. Anlatnn banda her biri farkl bir kapdan seslenir. Gregorun kendi isteiyle kilitledii bu kaplar ailesiyle arasndaki iletiimi de ykmtr. Kafka yorumcularndan S.Schubiger, Gregorun sa, sol ve karsndaki srgl kapnn l ilikiyi temsil ettiini syler.79

76 77

Lexikon des Deutschen Aberglaubens, Bd. VIII, S. 1185-1209 Herder Lexikon. Symbole, hrsg. v. Verlag Herder, Freiburg, Basel, Wien, 1978,s.173 78 Franz Kafka, Die Verwandlung a.g.y.,s.58
79

Jrg Schubiger: Franz Kafka. Die Verwandlung. Eine Interpretation, Freiburg, Zrich, 1969 (Zricher Beitrge zur deutschen Literatur- und Geistesgeschichte, hrsg. v. Emil Staiger; 34). s.68

42

Ailesi kapy amas iin srar eder ama o kapy amamaya kararldr; Mdr beyin tehditleri onu kapy amaya zorlar. Gregor kapy amak iin eie geldiinde bir tarafta dnmden bihaber olan aile ve Mdr Bey; teki tarafta Gregor vardr ve kapy azyla ap dar kar kmaz dnm bakalar tarafndan renilir ve sosyal evresiyle arasndaki ilikilerin tm bir daha balamamak zere son bulur. Anlatnn sonunda Gregorun odasndan mzik sesini duyarak son kez kmas ve tepkiler zerine odasna geri dnmek zorunda kalmasnn ardndan kz kardei tarafndan kap son kez zerine kilitlenir; bu tm kaplarn yani iletiimin bittiini; ailesi ile arasndaki tm balarn koptuunu simgeler. Wir mssen versuchen, es loszuwerden80 Ondan kurtulmalar gerektiini ilk syleyen de yine kz kardeidir. 4.1.2.3.3 Pencere Pencere d dnyadan gelen etkilere kar ak ve yatkn olmay simgeler. Gregor ounlukla -odada kimse yoksa tabii ki- pencere kenarnda durup dary izler; bu onun d dnyayla tek balantsdr. Grme duyusunun azalmasna ramen nceden bildii yerlere anlarn canlandrarak bakmak onu rahatlatr ve onu ksmen de olsa iinde bulunduu yaltlmlktan kurtarr.81 Benzer bir kurtulu kz kardei iin de geerlidir. Grete, Gregorun odasna girer girmez nefesini tutar ve koar admlarla pencereyi amaya gider; bir sre temiz havay cierlerine ektikten sonra gereklie geri dner ve oday temizler.

80

Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,s.94 Reinhard Meurer : Franz Kafka. Erzhlungen. Interpretation, 2. Auflage, Mnchen, 1988 (Oldenburg Interpretationen; Bd. 18). S.55
81

43

4.1.2.3.4 Kanepe Kanepe, Gregorun dnmnden sonraki dnemde, kz kardei ile arasnda olan ilikide, daha dorusu var olmayan ilikide nemli bir rol oynar. Kz kardeinin odaya gireceini anlar anlamaz kanepenin altna saklanr; buras onun tamamen yalnz kalabildii tek yerdir. Kz kardeinin vcudunun her hangi bir parasn grd zaman korkup kaacan dnen Gregor, onu bu durumdan esirgemek iin yatak arafn kanepeye tar ve drt saatlik bir uratan sonra araf tm vcudunu rtecek gibi kanepenin stne yerletirir. Kz kardei gerekli grrse alacaktr araf nasl olsa. araf hibir zaman kanepenin zerinden alnmaz ve hatta odasndaki mobilyalar annesi ve kz kardei tarafndan bulunduklar yerden tandklar zaman bile kanepe odada kalr. 4.1.2.3.5 Mobilyalar Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kz kardei oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan karlr. Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm kadn resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin nedeni kendisine insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn salayacak olan nesnelerdir. Mobilyalarn atadan kalmalar nemini iki kat artrr. da sein Zimmer ausgeleert wrde. Hatte er wirklich Lust, das warme, mit ererbten Mbeln gemtlich ausgestattete Zimmer in eine Hhle verwandeln zu lassen, in der er dann freilich nach allen Richtungen ungestrt wrde kriechen knnen, jedoch auch unter gleichzeitigem schnellen, gnzlichen Vergessen seiner menschlichen Vergangenheit? War er doch jetzt schon nahe daran, zu vergessen, und nur die seit langem nicht gehrte Stimme der Mutter hatte ihn aufgerttelt. Nichts sollte entfernt werden; alles mute bleiben; die guten Einwirkungen der Mbel auf seinen Zustand konnte er nicht entbehren; und wenn die Mbel ihn hinderten, das sinnlose Herumkriechen zu betreiben, so war es kein Schaden, sondern ein groer Vorteil82
82

Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s. 80

44

Kurtarabildii yegne nesneye tm gcyle sarlr.

4.1.2.4 Nesneler Bu blmde elma, gazete ve resmin anlat btnndeki kompozisyon deerleri incelenecektir. 4.1.2.4.1 Elma Eski kltrlerde elma bereketi ve akn belirecei kehanetini simgeler.83 Herdere gre ise yuvarlak ekliyle ounlukla sonraszln semboldr.84 Hristiyan terminolojisi de elmaya simgesel anlamlar ykler; Hz. dem ve Hz. Havvann cennetten kovulmasna neden olan yasak meyve, elmadr. konografide de bunu gzlemleyebiliriz; mesela Van Akdamar Kutsal Ha Kilisesinin gney duvarn ssleyen kabartmalarda tasvir edilen bu sahnede bile yenilen su meyvesinin elma olduunu grrz. Die Verwandlung anlatsnda elma, babann olunu ezmek iin kulland baston ve gazete ile birlikte anlabilecek nc silahtr; Gregora frlatt elmalardan biri srtna sapladktan sonra annesi koup kollarna atlarak olunun cann balamas iin yalvarp yakarncaya kadar elma bombardmanna devam eder. Gregorun srtna saplanan bu elma belki de onun kaderidir: srtndaki elma rdke bedenide iltihap kaplayp rr. ... war er auch ganz staubbedeckt; Fden, Haare, Speiseberreste schleppte er auf seinem Rcken und an den Seiten mit sich herum; [...] Tatschlich war Gregors Krper vollstndig flach und trocken, ...85

83 84

Lexikon des deutschen Aberglaubens, Bd. I, S. 510522. Herder Lexikon Symbole, S. 16. 85 Franz Kafka Die Verwandlung,a.g.y.,s.91

45

Adem ve Havva hayat aacndan elmay kopararak cennetten yani sonrasz yaamdan koparlp dnyaya kovulur; Gregor ise snr ihlal ederek cennetinden yani yaamdan koparlarak lme gnderilir.

4.1.2.4.2 Gazete Gazetenin -en azndan Die Verwandlungun yazld dnemde- geleneksel bir anlam yoktur. Anlatda gazete, dnmden nceki zaman anlatan bir nesnedir; Gregor ailesinin yannda olduunda masann banda oturup sessizce gazete okumaktadr; babas ise kahvaltsn eitli gazeteleri okuyarak saatlerce srdrr ya da her gn belli bir saate ikindi vakti kan gazeteleri annesi ve kz kardeine yksek sesle okur. Gazete okuma evde bir riteldir ve de otoritenin bir gstergesidir; ne kadar uzun srerse, baba da o denli gldr.

4.1.2.4.3 Resim ...die, mit einem Pelzhut und einer Pelzboa versehen, aufrecht dasa und einen schweren Pelzmuff, in dem ihr ganzer Unterarm verschwunden war, dem Beschauer entgegenhob... 86 Kafka yorumcularndan Rudloff Gregor Samsa und seine Brder adl incelemesinde krkl kadnn, tarihi, yazar ve de mazoizmin isim babas Leopold von Sacher-Masochsun (18361895) Venus im Pelzindeki kadn kahramanla zde olduu yorumunda bulunur ve bu resmin Gregorun erotik yaantlarn simgelediini dnr. 87 Bu resim de Gregora belki de yalnzln anmsatarak ac ektirir.
86

Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,s. 56

87

Rudloff, Holger: Gregor Samsa und seine Brder. Kafka - Sacher-Masoch - Thomas Mann, Wrzburg, 1997. s.1517

46

Yukarda tm ayrntlaryla aklanan, masasnn zerinde asl bu resim bize Gregorun kadnlarla ilikisi hakknda birok bilgi verir. Gregor gezgin bir pazarlamac olduundan kadnlarla diyalou da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz dnda(ein Stubenmdchen aus einem Hotel in der Provinz, eine liebe, flchtige Erinnerung, eine Kassiererin aus einem Hutgeschft)88 krk atkl kadn resmi, bu tipik bekarn biricik cinsel yaantsn da oluturuyor benzemektedir. 89 Gregor, cinsel ynden de kendi bedenine yabanclamtr diyebiliriz ve de odas boaltlrken duvarda asl bu krkl kadn resmini niin onlara vermek istemediini de anlayabiliriz. O sadece insan yaamndaki anlarna sahip kmtr.

88 89

Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.87 Franz Kafka, Deiim, s.85

47

4.1.2.5 Otorite Otorite st bal altnda baba, ailenin geim yk ve kirac adam incelenecektir. 4.1.2.5.1 Baba Anlatda Gregorun babas yal ve km bir adam olarak tasvir edilir. Daha nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi olan Baba, bu konumunu be yl nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu Gregora devretmitir. imdiyse kendini ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve kzyla emekliliini yaamaktadr. Anlatda baba rolnn tekliini kaybederek ikiye blndn aka grrz. nk baba, aile reislii konumunu oluna brakarak geriye ekilmitir. Evin geimi oul tarafndan salanr. Bu da babay geri plana iter. Bu durum baba ile oul arasnda bir iktidar ekimesine neden olur. Her ikisi de ailenin reisi olmay dener. Mesela Gregor, anne ve babas kar kmasna ramen kz kardeini konservatuara gndermeyi kafasna koyar. Kz kardeine babalk yapamaya niyetlenir. Bu tr klarn babasnn ondan nefret etmesine yol at dnlebilir. Olunun yznden, babann babalk kimlii ikiye blnmtr; br yar olundadr artk. Gregor bir bcee dntkten sonra baba, kimliinin br yarsn tekrar ele geirir. Baba, Gregordan geri ald reislik pozisyonuyla otoritesini yeniden kurar. Olunu evdeki baba kimliini yaralad iin cezalandrr ve onu bu yzden yaralar. Baba ve oul arasndaki bu hastalkl ilikinin sonucu erkek ocuunun babaya yabanclamasdr. 4.1.2.5.2 Patron ve Mdr Unvan, anlat boyunca birka kez tekrarlanan fakat okurun sadece duyduu; adn bile bilmedii hayalet bir otoritedir, Patron. Gregorun babasnn Patrona ykl miktarda borcu vardr. Gregor babasnn borlarn demek iin o firmada alr; bor o kadar fazladr ki bitirebilmesi iin bealt yla daha ihtiyac vardr.

48

habe ich einmal das Geld beisammen, um die Schuld der Eltern an ihn abzuzahlen es drfte noch fnf bis sechs Jahre dauern90 Bu durum Gregoru Patronun klesi yapmtr.91 Patron; babas kendisine borlu olduu iin i yaamndaki gnlk otoritesini bir kat daha artrmtr. Gregor bu durumdan olduka rahatszdr ve ayet iten atlmayacan bilse tm dndklerini Patronun yzne kar syleyecektir. Wenn ich mich nicht wegen meiner Eltern zurckhielte, ich htte lngst gekndigt, ich wre vor den Chef hingetreten und htte ihm meine Meinung von Grund des Herzens aus gesagt92 Mdr Bey anlatnn ilk blmnde Gregorun ie niin ge kaldn sorgulamak iin eve gelir ve dnm renince de kap gider; o bir kukladr. Patronun sorgucusu grevini stlenmi silik bir otorite simgesidir denilebilir. 4.1.2.5.3 Kirac Bay Kirac Bayn, anlatda Samsa ailesinin yaamnn mahremiyetine yaplm bir tecavz simgeledii sylenebilir. Evde bir oda kiralayan bu kiiler, aile yaamnn sahnesi olan oturma odasn yemek odas olarak kullanmaktadrlar; anne ve kz karde de onlara hizmet eder. Bu yadrgatc durum Gregorun lmne dein srer. O ldkten sonra aile, Kirac Bay evden gnderme cesaretini kendilerinde bulur. Bu kiilerin Gregorun lmnden sonra evden kovulmalarnn dndrd ey gayet aktr. Onlar da evde yabancdrlar, Gregor da. Gregor ailenin yabancsdr ve bu yzden kovulmaldr; kirac bay bu noktada Gregorla zdeleir; nk onlar da onun gibi yabancdr.

90

Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.57 Urs Ruf: Franz Kafka. Das Dilemma der Shne. Das Ringen um die Vershnung eines unlsbaren Widerspruchsin den drei Werken 'Das Urteil', 'Die Verwandlung' und 'Amerika', Berlin, 1974 (Philologische Studien und Quellen, hrsg. v. Wolfgang Binder und Hugo Moser; 79). S.58
91
92

Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,s.57

49

4.1.2.6 Hava Bu blmde sis ve gne simgelerinin kompozisyon deerleri zerinde durulacaktr. 4.1.2.6.1 Sis Yunan efsanelerindeki sylencelerin birounda Tanrlarn gvende kalabilmek iin kendilerini sisin ierisinde kalarak koruduklar bildirilir.93 Gregor dnme urad sabah darya bakt zaman da hava sislidir. Bu onun durumunu daha da belirsiz bir hale getirir. Youn sis tabakas ile dnmn bilinmeyen nedenleri benzerlikler gsterir. Gregorun lmnden sonra sis dalr. 4.1.2.6.2 Gne Dnyann neredeyse btn toplumlarnda gemi ve bugn de gne, yaamn kayna olarak bilinir. Gregorun lmnn ardndan ailesi aylar sonra ilk kez hep birlikte dar kar ve havann gneli olduu bu gzel gnde zgrce dolarlar. Sie besprachen, bequem auf ihre Sitze zurckgelehnt, die Aussichten fr die Zukunft, und es fand sich, da diese bei nherer Betrachtung durchaus nicht schlecht waren, ... 94 Anlatda gne yeniden zgrln geliini ve umudu simgeler.

93 94

Lexikon des deutschen Aberglaubens, Bd. VI, S. 985-992 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.98

50

4.1.2.7 Gregor gezgin pazarlamacdr(Reisender).ini canla bala yaparak ksa srede nceleri yapt yardmclk grevinden maddi getirisi daha ok olan pazarlamaclk grevine ykselmitir. Und so hatte er damals mit ganz besonderem Feuer zu arbeiten angefangen und war fast ber Nacht aus einem kleinen Kommis ein Reisender geworden, der natrlich ganz andere Mglichkeiten des Geldverdienens hatte, und dessen Arbeitserfolge sich sofort in Form der Provision zu Bargeld verwandelten, das der erstaunten und beglckten Familie zu Hause auf den Tisch gelegt werden konnte95 Bilindii gibi Gregor, ii gerei otellerde konaklayp gn birlik ilikiler ve sadece ie dayal bir sosyal evrede yaar. Arkada evresini de zorunlu olarak baka firmalarn pazarlamaclarndan seer ve iliki kurduu insanlarn byk ounluu genelde mterilerdir. altklar firma da dahi sevilmezler. Birok insan onlarn tonla para kazandn ve keyif attn dnr. Man liebt den Reisenden nicht, ich wei. Man denkt, er verdient ein Heidengeld und fhrt dabei ein schnes Leben...96 Gregorun ii, yalnzlnn ve insanlarla arasndaki ilikinin boyutunu gsterir ve ekonomik ynden yabanclamasnn ipularn verir.

95 96

Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.75 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.67

51

4.1.2.8 Zaman Die Verwandlungun ilk blm bir saatlik bir sreyi kaplar; sabahn alt buuundan balar ve yedi buukta biter. Gregorun tedirgin dlerinden uyanmasyla balayan bu blmde saatin gerginlii artrc bir ilevinin olduu sylenebilir. kinci blmde Gregor, baygnla benzer derin bir uykudan uyanr. Bu blmde zaman su gibi akp geer. Birinde Gregorun dnmnn zerinden bir ay gemitir.97 Bir iki paragraf sonra Gregor, bu iki ay iindeki tekdze yaamn akln bandan alm olmasndan korkar.98 Dnmden nceki planl programl alma temposunun yerini beyhude geip giden zaman almtr. nc blmde Gregorun elmayla yaralanmasnn zerinden bir ay akn bir sre gemitir. Gregor geceleri ve gndzleri gzn krpmadan geirir. En sonunda kulenin saati gsterinceye dein dnp durduu bir gecenin sonunda gnn ilk klaryla birlikte lr. Es war eben schon Ende Mrz.99 Tarih Mart aynn sonlarna tekabl eder.

97 98

Franz Kafka, Deiim, s.36 Franz Kafka, Deiim, s.78 99 Franz Kafka, Die Verwandlung,s.97

52

4.2 Anayurt Oteli 4.2.1 Romann Konusu Gerek karakterler ve meknlarn kurgusal dzleme tanmasyla yaratlan Anayurt Oteli100 adl romann kahraman Zebercet, ad geen otelinin ktibidir. Otel, Keecizde Malik tarafndan Hicri 1255, Miladi 1839 ylnda yani Tanzimat Fermannn ilan edildii yl yaptrlm bir konaktr. Cumhuriyet'in kuruluu da olan 1923 ylnda konak otele dntrlr. Keecizdeler, zamanla kasabadaki topraklarn elden karm ve Zebercet'in babas Ahmet Efendi'ye otelin idaresini devretmilerdir. Zebercet askere gitmeden nce babasyla birlikte sekiz yl, onun lmnden sonra da on yl otelde alr; hem ktipliini yapar hem de ynetir. Btn dnyas bu snrl mekn olan Zebercetin baka insanlarla da iletiimi olduka zayftr. Soy olarak kendisini Keecizdeler'e balamakta, kendisini onlarn sonuncusu olarak grmektedir. Kona yaptran kii olan Keecizde Malik Aa'nn olu Haim Bey, gerek bir kadn dkndr. Konaktaki beslemeler ile ilikiler kurar, daha sonra bu kzlar uygun birileriyle evlendirir; bu beslemelerden biri de Zebercet'in ninesidir. Fakat Zebercet ninesinin adn bile bilmemektedir, nk babas ondan hi sz etmemitir. Hatta babas defnedilirken imam ninesinin adn sorar; Zebercet susar.
100

Yusuf Atlgan Kendisiyle yaplan bir konumada roman gerekte var olan kii ve meknlardan esinle

yazdn belirtir: Manisada Anavatan Oteli diye bir otel vard. (...) Babamla Manisaya her gidiimizde Anavatan Otelinde kalrdk. nk otelin sahibi babamn iyi arkadayd. Oteli de Zebercet ile olu Ahmet Efendi iletirdi. Romandakinin tersine Zebercet babas, Ahmet Efendi oluydu. Bir gn bu oteli yazma istei dodu iime. O sralar arkadalarla Birgiye gideceiz. Gece Aydnda bir otelde kaldk. Bir otel ite. Kapdan giriliyor, kardan yukarya kan bir merdiven var. Ktibin yeri de bu merdivenin altnda nnde bir kk masa. Gece arkadamla konuurken Yahu dedim, bu adamn buradaki hayat ne olabilir? Merdiven altnda oturan bir adam. Nasl bir adamdr bu? stelik benim bunaldm zamanlar. Byle bir ikilem iinde olduum bir durum. Anavatan Oteli ile bu adam birletirdim, kendi ruh durumumu da yanstmaya altm. Bu roman kt Refik Durba, Aylaklk En Zor Ona Gre, Cumhuriyet Dergi, say 102. 7 ubat 1988; Yusuf Atlgana Armaan, s. 6974

53

Keecizde Haim Bey'in oullarndan Nureddin mutsuz bir ak maceras yznden kendisini Halveti derghna kapatr; ileye girer. Fakat ileyi tamamlayamadan 22. gn lr. nc oul Faruk Bey, yengesine yani aabeyi Rstem Beyin karsna ak olur ve bunun doru bir ey olmadna karar vererek konakta kendisini asarak intihar eder. Kendisini bir yesi sayd bu ailenin konaktan dnme otelinin ktipliini yapan Zebercet, otelin gelirini her ay dzenli olarak Keecilerin stanbul'da yaayan temsilcisi Rstem Bey'in len kardeinin adn koyduu olu, Faruk Bey'e gnderir. Otelde alan iki kii vardr: Ktip olarak Zebercet ve ortalk hizmetlerini grmesi iin evre kylerin birinden getirilen ortalk kadn. Ortalk kadn diye tantlan hizmeti, kk yatayken days tarafndan evlendirilmi, gerdek gecesi kz kmad diye geri gnderilmi, daha sonra ocuklu bir dulla tekrar evlendirilmi; bu sefer de ok uyuduu gerekesiyle ay sonra yeniden daysna geri gnderilmitir. Otelin ortalk ileri iin tutulmutur. Zebercet bu kadnla geldii ilk hafta iliki kurar. Fakat kadn onun cinsel ve duygusal ihtiyalarna yant verebilecek bir kiilik deildir. Mutluluu arayan Zebercetin yaam perembe gecesi gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnla birlikte deiir. Otelde bir gece kalan kadnn ertesi gn gitmesinin ardndan Zebercet'in i dnyasnda pusuda bekleyen ve sevgiyi yaayabilecei bir kadnla birlikte olma gds uyanr. Zebercet bunu taknt haline getirir ve artk bu kadnnn geri gelecei ana hazrlanmaya balar: Tra olur, kendisine yeni elbiseler alr. Kadnn kald oday kimselere kiralamaz; n bir hafta boyunca sndrmez; oday olduu gibi brakr ve onun geliini byk bir heyecanla bekler. Bir zaman sonra artk otele hi mteri almamaya balar. Bir hafta sonra kadnn gelmeyeceine anlar ve Zebercetin k balar. Bu devre Zebercet'in kapal i dnyasnn kabuunu krarak d dnyaya doru sonu hsranla biten bir maceraya atld dnemdir. nce sokaklara kar, ikili aevlerinde yemek yer, horoz dvlerine ve on yl sonra ilk defa sinemada film izlemeye gider. indeki cinsel drt homoseksellie dein varr. Horoz dv izlerken tant Ekrem adl sanayi arsnda souk demir iinde alan delikanlya kar birlikte gittikleri sinemada cinsel bir ilgi duyar. Ekrem bacan Zebercetin bacana yaslad zaman duyduu scaklk, Zebercetin cinsel isteklerini kamlar.

54

Ruh sal gittike bozulan Zebercet, gerek bir cinsel iliki yaamak istedii ortalk kadndan bekledii karl grmez; zira uykusu ok ar olan kadn ilikiye balamadan uyur. Zebercet cinsel uyarda da sorunlar yaar ve kadn boarak ldrr. Bununla da yetinmez ve belki de sahibinin lmn hisseden kediyi de ldrp pencereden aa atar. Yaptklarnda pimanlk duyan Zebercet, kendi iinde kendisiyle hesaplamaya balar; eini gerdek gecesi ldren damadn mahkemesini izler. Damat gelini kz olmad iin ldrdn iddia eder fakat gelin kz olan kzdr. Zebercet damatla ayn suu ilediinden kendisini onunla zdeletirir. Savcnn sana ynelttii sorulara kendi iinden yantlar verir. Mahkemenin karar tarihini 28 Kasma ertelemesi sankla arasnda su ve ceza ynnden bir paralellik kuran Zebercetin de karar tarihi olacaktr: Kendisini o tarihte asmaya karar verir. Fakat o tarihi beklemez, bekleyemez.10 Kasmda kendisini yegne sna olan konakta tavana asarak intihar eder.

55

4.2.2 Anayurt Otelinde Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar Romana baktmz zaman aada adlar geen kii ve meknlarn ele alndn ve olay rgs iinde belli ilevlere sahip olduunu grrz. Zaten romanda, roman kiileriyle meknlarn tantlmasyla balar. almamzda ele alnan konular, aada belirtildii gibi snflandrlp zmlenecektir.

1. Topografya (Kasaba, Otel, kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema, Sokaklar), 2. Kiiler (Zebercet, Ortalk Kadn, Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn, Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam), 3. Kedi, 4. Nesneler (Odadaki ki Havlu, Otel Tabelas, Byk), 5. Cinsellik, 6. lm ( Cinayet, ntihar), 7. Zaman.

56

4.2.2.1 Topografya Romanda ele alnan meknlarn banda genel anlamda kasaba, snrlandrlm mekn olarak da otel yer alr. Bu iki ana mekn dnda anlatnn topografik zeliklerini oluturan yerler ikili aevi, horozcular kahvesi, sinema, sokaklar ve odalardr.

4.2.2.1.1 Kasaba (ya da Kent) Kendisi de bir taral olan ve yaamnn uzun yllarn orada geiren Yusuf Atlgan, romanna mekn olarak kk bir Anadolu kentini veya kasabasn seer. Burada yaamn tekdzelii, sradanl ve kk insanlarn modern bunalmlar anlatnn en temel yap talarndan birisidir. Yazarn romanna taray semesinin nedeni, yabanclamann entelektel bir sorun olmad, kk kent ya da kasabalarda da insann ayn sorunu yaayabilecei gereidir. Tarann tekdzelii ve Zebercetin benzer yaamyla roman, ele ald konuyla Berna Morann belirttii gibi Sama kuramn dile getiren bir yapt zellii gsterir.101 Kasaba. Ya da kent. Doudan geliniyorsa, gndzse, tren yavaladnda karsndakiyle konuan ya da gazete okuyan biri nereye geldiklerini grmek iin ban sola evirdiinde birden rperir: yar belinden sonra ykselen dimdik kayalaryla koskoca bir da treninin stne devriliyor gibidir. Kasaba (ya da kent) minareleri, aal geni sokaklaryla bu dan eteinde yaylr.(geni sokaklar, parklar, arsalar oluunun nedeni Yangndr.1922 Eyll ay balarnda Yunanllar giderayak buray yaktlar102 Yukarda yazlanlardan ve Yunanllarn giderayak yaktklar sylendiinden betimlenen kentin Manisa olduunu anlarz; zira yazarn ailesinin Hacrahmanl adl kye yerlemesinin nedeninin de bu yangn olduunu biliyoruz. 103

101 102

Berna Moran, a.g.y., s.310 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, Yap Kredi Yay. stanbul 2001,s.10 103 B.k.z.1 nolu dipnot

57

4.2.2.1.2 Otel Bir yalnzlk mekn ve asri zamanlarn topografik simgesi104 olarak otel, bizce anlatnn en nemli karakteridir.Yazar tarafndan yeniden kurgulanp bir kii haline getirildiini syleyebiliriz. Yapnn Tanzimatta bir konak olarak yaplp, Cumhuriyetin kurulu ylnda otele evrilmesi ve de Zebercetin bir 10 Kasm gn bu otelde intihar etmesinin tesadf olmadn yazarn kendisiyle yaplan bir konumada belirtmesini unutmamamz gerekir.105 Bu yaklamn, Yakup Kadri Karaosmanolunun Kiralk Konak adl romanyla benzer zellikler gsterdiini de syleyebiliriz. Kiralk Konaktaki Naim Efendinin konann, Osmanl aristokrasisini simgelemesi balamnda modern yaama doru kayan aile tarafndan kirala karlmas ve aile yaamnn apartmanda srmesi; taradan kente ynelerek konaklarn otele dntren Keecizdelerle, karlatrlabilir. Otel tantlrken, katl bir eraf kona olduunu, sahibi yangndan bir sre sonra zmire yerletii iin eski nfus katibi Ahmet Efendinin stlenmesiyle otele dntrld, Keecizde Malik Aa tarafndan geen yzyln banda yaptrld, bir yerli ozan tarafndan kapnn stne ls ne aruza ne heceye uyan Bir iki iki delik/ Keecizde Mlik uyduruk dizeleri yazlarak bin iki yz elli be miladi bin sekiz yz otuz dokuz tarihinin atldn, adnn ANAYURT OTEL olduunu ve bu adn verilme nedeninin dman elindeyken belirli bir direnme gstermemi kasaba ya da kentlerde kurtuluun ilk yllarndaki utanl yurtseverlik cokusuyla verilmi olabileceini, odalarn, tuvalet ve lavabolarn nerede olduklarn, bunlar ve bunlarla birlikte daha bir ok ayrnt tek tek aklanr. Bu aklamalarn en sonunda ise meknn belki de en nemli zellii, istasyon alanndan otele kan sokan banda bir am aacnn gvdesine tenekeden kesilmi, koyu yeil stne ak harflerle OTEL yazlm ok biimli bir gsterge akldr ama yllar sonra ivilerden biri ryp kopunca okun
104 105

Enis Batur, OTEL: Bir Yaz Atlyesinden, Kitap-lk 63,(Temmuz-Austos 2003),s.46 Yusuf Atlgan bu konuda unlar syler:Anayurt Otelinde Zebercetin deiimi ile birlikte asl anlatlan konaktr.Bir dnemdir de bir anlamda.Keecizade Malik Aa vardr,orada kona yaptran.Konan kap kemerinde yle yazar: Bir iki iki delik Keecizade Malik Arap rakamlaryla bir iki iki delik 1255 ediyor; imdiki tarihle 1839(Tanzimat Fermannn ilan)1876da (I.Merutiyetin ilan) Haim Bey konan hakimidir.Rstem Bey de 1908de (ttihat ve Terakkinin basksyla Kanun-i Esasi yeniden yrrle konur.17 Aralk ta da Osmanl Meclis-i Mebusan alr.)evlenir.En sonunda konak 1923te (Cumhuriyetin ilan) otel olur.Ben romanlarmda politik ya da toplumsal durumlar byle telmihlerle geitiririm.Bunlar benim toplumsal durumlara bir dokundurmam gibidir. Mrit Balabanllar, Anayurt Otelinin Yazarnn Yneldii Tema: Hapis, ntihar ve kence, Cumhuriyet 11 Aralk 1987; Yusuf Atlgana Armaan, letiim yay. st. 1992 s.65-68

58

ucu aaya dnm topra gsteriyordur ve otelin yeraltnda olduu sans uyandryordur. Peki, yeralt nedir? Biz, Atlgann burada severek okuduu yazarlardan biri olduunu bildiimiz106 Dostoyevskinin Yeraltndan Notlar adl yksne gnderme yaptn dnyoruz. Bilindii gibi ad geen yknn kahraman 40 yanda, eski bir memurdur ve yeralt diye adlandrd koyu ve kara bir yalnzlk iinde yaar. Acy bazen tutkuyla sever, aalanmaktan zevk alr. Zebercetin atosu olan otel de Zebercet iin byle bir yer(alt)dr. Onun yegne sna, gemii, bugn, yarn ve mezardr; gmld107 bu otelden kmaz, kamaz.

4.2.2.1.3 kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema, Sokaklar kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema ve Sokaklarn romandaki kompozisyon deerleri benzerdir; her drt mekn da ayn eyi anlatmaktadr. Yukarda da belirttiimiz gibi koyu ve kara bir yalnzlk iinde yalnzca otelde soluk alabilen, otelden kt zamanlarda tedirginlik duyan, topluma yabanclam bir kii olan Zebercetin gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn imgesiyle arad gerek sevginin peine dmesi, d dnyaya almasn salar. Toplumsal yaamn nabznn att meknlar dolar. Sokakta Kestane Satan Adamn onu karsnda durduu iin azarlamas, ikili aevinde gammazlanarak polis tarafndan tutuklanan adam grmesi, horozcular kahvesinde tant souk demir iinde alan Ekrem adl ocua birlikte gittikleri sinemada duyduu cinsel ilgi, bunlarn tm d dnyadan ekilmesini ve tekrar otele dnmesini salar. Otelde Ortalk Kadn ldrmesinin ardndan gittii d meknlarda farkllar.

106 107

R. Grel, Yusuf Atlgan Anlatyor, Varlk 15 Haziran 1959; Yusuf Atlgana Armaan, s. 55-59 Ahmet Oktay,Anlatlarn Aynas,s.166

59

4.2.2.2 Kiiler 4.2.2.2.1 Zebercet108 Zebercet Anayurt Otelinin ktibidir. Romanda kiisel zellikleri ayrntlaryla tanmlanr: Orta boylu denemez; ksa da deil. Askerliindeki llere gre boyu bir altm iki, kilosu elli drt. imdilerde otuz yanda, gene don gmlek kantara ksa elli alt ya da elli yedi kiloyu bulur Ba bedenine gre byke, aln geni; salar kalar gzleri by koyu kahverengi; yz kuru, biraz aaya ekik ama gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnn gittii sabah aynaya baktnda grd kadar deil. Elleri kk, trnaklar ksa; omuzlar, gs dar.109 Zebercet'in dedesi nfus ktibidir ve kasabaya ( ya da kente) Adanadan gelmitir. Dedesinin babas, Adana'da kiralk bir otel iletmitir. Dedesi okuldayken hafif bir depremde otelin kmesi zerine byk dedesi, byk ninesi ve onlarn biri kz biri olan iki kk ocuklar da ykntlar arasnda can vermilerdir. Dedesi bir sre halasnn yannda kalmtr. Kasabaya geldikten sonra memur olarak nfus mdrlnde almtr. Keecilerin Rstem Bey'i kzna nfus kd karrken onunla tanmtr. Evlenmesine bir arkada nayak olmu. Bir gece konakta yemee arlm; kap aralndan anasna gstermiler. 'Olur' demi; Yunan gelmezden bir yl evvel evlenmiler. Otuz iki yandaym anas, babas yirmi sekiz.110 Yedi aylk doan, doduunda ebe tarafndan Pamua sarp inci kutusuna yatrlr bu; Zebercet koyun adn.111 denilerek ad konulan, baz aceleci tavrlar, anne ve babas tarafndan bile yedi aylk domasna balanarak
108

azarlanmaktan ve alay

Zebercet, zmrtten daha ak, yeil olan ve zmrt kadar deeri olmayan bir ss ta anlamndadr. Ferit Develiolu, Osmanlca-Trke Lgat,20.Bask, Aydn Kitabevi,Ankara 2003 109 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.12
110
111

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s. 29 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.13

60

edilmekten kurtulamayan Zebercet, hem fiziki hem de ruhsal ynden zayftr, hastalkldr. Topluma yabanclamasnn nedenleri bu dlanmlktr. Zebercet sz edilen aalanmalar sadece ailesinden grmez. lkokulda Krt Muhittin adl arkadann Zebercet iin, Anas olan dourmu, Zebercet hamur yourmu112 szleri, yamurlu bir gnde da banda frtnaya tutulduklar srada arkadalarnn yannda alamas113, askerdeyken Fatihli dedii Serdar adl asker arkadann erkek egemen kiilii altnda silinmesi, askerlik hizmeti srasnda blk yzbas tarafndan emir erliine ayrlarak bir ortalk kadn gibi altrlmas gibi hie saylmalar onun temel sorunudur. Prof. Dr. Cengiz Gle Bir izoid Olarak Zebercetin Portresi adl yazsnda Zebercetin ruh durumunu inceler. Glee gre Zebercet konulabilecek tan izoid kiilik zeliidir: Zebercet psikiyatrik tespitler asndan bakldnda tan bir izoid kiilik yaps gstermektedir. Alabildiine iine dnk, toplumsal ilikileri souk ve mesafeli, karsndakilere gvensiz, kukucu ve rkek bir insan. Kk bir otel neredeyse btn evrenini doldurmaya yetmektedir. Doup byd kasabada alt otelin bulunduu sokaktan bir adm teye hemen hi gememi ve tm gnn otelin iinde geirmekten hi yaknmayan sessiz, biraz garip bir insan. Fizik yaps da ruhsal yaps ile uyumludur. Dar omuzlu, zayf ve elimsiz- Kimsenin i dnyasn merak etmeyen ve onlarla duygusal hibir alverie girmeyen bu sessiz ve iine kapank insan, dardan bakldnda dayanlmas zor gibi grnen bir ruhsal denge ve uyumla yaamn srdrmekledir. izoid insanlar bilindii gibi insanlara duygusal adan yaklamaktan ve onlara balanmaktan mthi korkarlar. Terk edilmeye ve reddedilmeye ar duyarldrlar. Gerek ya da hayali red ve terk deneyimleri normal insanlardan ok daha derin bir biimde bu insanlarn benliklerini yaralar, erken ocukluk dnemlerinden beri bu konuda zedelenmi olan izoidler bir bakma doal bir savunma mekanizmas gelitirerek kendilerini ruhsal / duygusal ynden muhtemel rselenmelere kar korumak iin yakn ilikilerden uzak tutarlar. Alabildiine sosyal bir tecrit iine kendilerini sanki hapsetmi gibi bir havalar vardr. Da dnk insanlar iin bir kbus

112 113

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s. 28 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s. 67

61

grnmndeki bu tek dze yaam biimi onlar hi de rahatsz etmez, insan ilikilerden uzak kalabildikleri lde belirli bir ite olduka baarl da olabilirler."114 izoid kiilik zellikleri gsteren Zebercet, bir gn gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnda arad kiiyi bulur; onu Faruk daysnn k olduu Semra yengesiyle zdeletirir. Ahmet Oktay, Zebercetin yaamnn belli bir annda o anda yer alan belli bir insan ruhsal yaammn bir taknts haline getirdiini dnr; kadnla karlamadan nceki tekdze ve yalnz yaam onu arpma annda darbeye kar dayankszlatrmtr ve travma geirmesine neden olmutur.115 Otelden pek seyrek kard. imdiki gibi olaan st bir durum olmazsa ylda ya da iki ylda bir terziye, ayda bir keselenmek iin hamama, drt haftada bir sa trana, ayda bir otelin paralarn stanbul'a yerleen Faruk Keeci'ye gndermek iin postaneye giderdi. Ylda bir otelin vergisini de yatrrd. Her knda, zellikle hamama gittiinde, o yokken otelde kt bir ey olacakm gibi tedirginlik duyard.116 Burada da grld gibi gnbirlik ilikiler ve sradan bunaltc bir yaam kesitinin akt bu otelde Zebercet, gnll bir srgn olarak yaar. Tm yaam bu oteldir; burada domutur, yalnzca burada nefes alabilir ve yine burada lr. 4.2.2.2.2 Ortalk Kadn(Zeynep) Salar kumral, gzleri koyu mavi. Yz uzun, burnunun ucu kalkk, az byke, biraz dilek, dudaklar kaln. Orta boylu, balk etinde; bacaklar az eri. Otuz be yalarnda. On yl nce uzak kylerin birinden days olduunu syleyen bir adam getirdi kadn, bohas koltuunda. Recep Aa syledi, kadn gerekmi. Aylna pazarlk ettiler, uyutular. Kadn yukar gnderdi. Adama 'Otur bir ay ielim' dedi. ay ierken anlatt adam. Babas, anas lm. Yanlarna almlar kz. On yedisinde
114

Prof. Dr. Cengiz Gle. "Anayurt Oteli. Zebercet'in Dnyas, Varlk, ubat 1992; Yusuf Atlgan'a Armaan, s. 364369.
115

Ahmet Oktay,a.g.y.,s.165 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s. 21.

116

62

evermiler. Gerdek gecesi sabaha kar bozuk kt diye geri gndermi kocas. Hele srtk kim bozdu seni kz? Bilmiyom der bu, sylemez. Dvdk falan, valla bilmiyom der. Yeter herif syleyecek de ne olucak dedi yengesi. Be yl sonra komu kylerden birinden kars lm ocuklu bir adama vermiler. ay gememi geri getirmi adam, ok uyuyor bu demi. Uyur evet, uyur ya ii eyidir.117 Romanda Ortalk Kadn yukardaki ekilde tanmlanr. Adnn Zeynep olduunu romann ilerleyen sayfalarnda Zebercetin para sayfalarnn zerine yazd OTELN BENM, ZEYNEBN118 yazsndan reniriz. Zebercet cinsel ihtiyalarn bu kadnla karlamaktadr. Bu iliki tek tarafl gereklemekte, uykusu ok ar olduu roman boyunca eitli kereler tekrarlanan kadn tarafndan sadece bedeninin kullanmna izin verilmektedir; zira iliki boyunca uyur. ilk evliliinin balad gece bitmesinin nedeni olan kzlnn bozulma olay da bu uyku yzndendir. Kz ifal edenin days olduu ima yoluyla aadaki ekilde belirtilir. Bir gece yatmken kalkt, bitiik, odaya girdi, yakt. Scakt, rtsz uyuyordu; gmlei syrlm. Kapy kapad, yaklat. Dmelerini zd. ()Sarst. Kadn kprdamad; Geldin mi day? dedi uykusunda. Bir daha sarst; Uyansana kz! Gzlerini ap doruldu. 'Kalkyom Aam.119 Zebercet ikili aevi, Horozcular Kahvesi ve Sinemaya giderek d dnyaya alma deneyiminin ardndan ilikiye girmek istedii Ortalk Kadn, ona gerek anlamda karlk vermedii yani tepkisiz kald iin ereksiyon olamaz; bu baarszln sulusu olarak ortalk kadn grr.120Bu yzden ortalk kadn ldrr.

117 118

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.14-15 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.20 119 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.1415 120 Ahmet Oktay, a.g.y, s.186

63

4.2.2.2.3 Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn Romannn balang zaman olan Pazar gnnden gece nce otele gelip bir gece kalan ve ertesi gn giden gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn, u ekilde tanmlanr: Yirmi alt yalarnda. Uzunca boylu, gsl. Salar gzleri kara; kirpikleri uzun, kalar biraz alnm. Burnu sivri, dudaklar ince. Yz gergin, esmer.121 Zebercet kadnda grd her ayrnty aklnda tutar; kara kaza, iri yuvarlak gm kolyesi, valizi, kokusu, n ak paltosu122,kara salar, n ak kahverengi paltosu, duman karas oraplar, ksa topuklu ayakkablar, uzun ak pembe trnaklar123 gibi ayrntlarn tmn onu dnd zaman aklndan geirir. Kadn aslnda evre kylerden Baytar Bey iin Ankaradan gelmi bir (muhtemelen) fahiedir. Zebercet bu kadn bir taknt haline getirir fakat onun gerek kimliini kabullenemez; onu aknlatrr124.Tam bir yabanclama iindedir. Okurun romann getii zaman boyunca karmza kmayan, gemite konakta ve roman zamannda otelde yaam iki hayalet kadn kahramandan biri Rstem Beyin kars Semra, br gecikmeli Ankara treniyle gelen, adn bilmediimiz kadndr. Zebercet gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn, days Rstem Beyin kars Semra ile zdeletirir. Bunun nedeni, Zebercetin hayalinde canlandrd hayali kadn imgesinin Semra olmasdr. Zebercetin kk days Farukun, Semraya k olmas ve bu durumu doru bulmayarak kendi kendini cezalandrarak intihar etmesi ile roman kahramannn sonu ayndr; sevilen kadnlar mahv da beraberlerinde getirirler.

121 122

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.16 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.7 123 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.9 124 Ahmet Oktay,a.g.y.,s.185

64

4.2.2.2.4 Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam Orta boylu, tknaz. Salar, olduka krarm. Yeil gzl, gr kal. Yz etli, dudaklar ince. Geldii sabah defterin stne brakp leyin ald nfus kdna gre soyad Grgn, ad Mahmut, baba ad Abdullah, ana ad Fatma, doum yeri Erzincan, doum yl bin yz yirmi yedi.125 Romann balad Pazar gnnden iki gn nce gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnn otelden ayrlmasnn hemen ardndan otele gelerek emekli subay olduunu syleyen adamn gerek kimlii daha sonra ortaya kar; z kzn boan bir katildir. Zebercet bunu adamn gitmesinin ardndan otele gelerek onu soran polislerden renir. -Suu neymi adamn? Polis dnd; srtt. Afrikaya kz karyormu, dedi alayla. Kapy aarken bir daha dnd, yz katyd. z kzn bomu. z kzn m bozmu? Bomu dedim.()126 Ahmet Oktay, Zebercetin bu yanl anlamay bir lapsusla (srme) da vurduunu dnr127.

125 126

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.16 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.69 127 Ahmet Oktay,a.g.y.s.189

65

4.2.2.3 Kedi Roman boyunca kedi Zebercet tarafndan ldrlp pencereden atlncaya kadar bir ok kez karmza kar, romann banda da tantlr. Erkek. Kara. Zebercetin dneminde ikinci kedi. yl nce babasyla kasabadaki eski antlar grmeye geldiklerinde iki gece otelde kalan, antasnda hep birka atkestanesi bulunan, uzun boylu bir gen kz adn Karamk koymutu; ama kimse sylemiyor.128 Cinsellii iselletiren ve sapknlklar aama aama artan Zebercetin bu hastal hayvan sevicilie kadar varr. Zebercet kediyi okarken bundan cinsel bir haz duyar. Cinsel yabanclaamaya kendi kendini tatmin, homoseksel eilim, feti ve hayvan sevicilik rnek olarak verilebilir. Elini srtna gtrd. Boynundan kuyruuna okad. Kedi n ayaklarn bacana dayad; okarken elinin getii yerde srt kabaryor, mrldanyor, ara sra trnaklarn bacana batryordu. Elinin altnda diriliin scakln duyuyordu. Oras kabarmaya balad.129

128 129

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.16 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.58

66

4.2.2.4 Nesneler Romanda nemli bir ilevi olan dekoratif e olarak kullanlan nesnelerin banda havlu, otel tabelas ve byk gelir. 4.2.2.4.1 Odadaki ki Havlu Bir feti simgesi olarak havlu, romanda Zebercetin yalnzln ve cinsel ihtiyalarn giderme aracdr; kendi kendini tatmin nesnesi olarak ele alnr. Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnn otelde unuttuu havlu sonradan misafir olarak kald Baytar Beyin adamlar tarafndan alnmak istenir; fakat tesadf eseri o havlu deil de benzeri alnr. Havluya yklenen ilevin nemi, romann banda tantlmasyla aklanabilir. 1. Otelin havlusu. Aynann sandaki askda. Ufarak, dz yeil. Bir kesinde ak iplikle biraz arpk bir A, yuvarlak bir O ilenmi; aralarnda belli belirsiz bir nokta. Bunlar havlu alndktan sonra hrszl nlemek amacyla Zebercet iledi. Gene de, babasnn dneminde (otuz ylda) bir havlu alnd halde Zebercetin dneminde (on ylda) dokuz havlu ile iki ift terlik alnd. Babas bu bir tek olaya dayanarak genellikle insanlara yap esmi, tmn hrszlkla sulamt. 2. Ankara treniyle gelen kadnn unuttuu havlu. Karyola demirine atlm, yars yorgann stnde.Karalar ince,sarlar,krmzlar kaln izgili.130 4.2.2.4.2 Otel Tabelas stasyon alanndan otele kan sokan banda bir am aacnn gvdesine tenekeden kesilmi, koyu yeil stne ak harflerle OTEL yazlm ok biimi bir gsterge akl olduu; yllar sonra ivilerden biri ryp kopunca okun ucu aaya dnm topra gsterdii ve otelin yeraltnda olduu sans uyandrdn Topografya blmndeki Otel alt balnda belirtilmiti. Yazar otelin yeraltnda olduu sansndan sz ederek burann yaamn dnda olduunu ima eder ve bu basit tabelay romann banda nemli bir ileve sahip uyarc bir dekoratif e olarak kullanr.
130

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.17

67

stasyon alanndan otele kan sokan banda bir am aacnn gvdesine tenekeden kesilmi, koyu yeil stne ak harflerle OTEL yazlm ok biimi bir gsterge akl, ama yllar sonra ivilerden biri ryp kopunca okun ucu aaya dnm topra gsteriyor ve otelin yeraltnda olduu sansn veriyor insan131 4.2.2.4.3 Byk Yusuf Atlgann roman evreninde gerek yaamnda szp gelen nemli sembolik elerden biridir, byk.132 Romanda topluma yabanclam bir birey olan Zebercetin i deiimlerinin vard boyutun gstergesidir. Romann balangcnda Zebercet tantlrken bykl olduunu reniriz: Ba bedenine gre byke, aln geni;salar kalar gzleri by koyu kahverengi()133 Fakat sonra emekli subay olduunu syleyen adam bir sabah Zebercete bynz yakyordu134 der. Belki de aka yapar. Ama o, bynn yerinde olduunu bilmesine ramen kukuya kaplr; var m yok mu sorusu arasnda gidip gelir. Bir sre sonra aynaya bakar; by yerindedir.135 Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn beklerken d dnyaya almaya karar veren Zebercet, yaamnda kimi deiikliklere gider. Belli aralklarla (drt haftada bir kez) ayn berbere gittiini bildiimiz Zebercet, bu kez farkl bir berbere gider ve tra esnasnda byklarnn kesilmesini ister; berberin verdii yant ok akacsnzdr.136 Otelde kalan celeplerden birisi de ona byklarn kestiini syler. Zebercet bynn ne zaman kesildiinden hala emin deildir. Ona bu sabah var myd bym?137 diye sorar. Byk olgusunun Zebercetin bak asna gre, onun yetikinler, erkekler dnyasndaki yerini belirledii, gcn ve iktidarn sembol olduu sylenebilir.138
131 132

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.12 Bu konuda ayrntl bilgi iin: Kitap-lk 41 ( Mays Haziran 2000), Enis Batur, Yusuf Atlgan, Bir Profil Denemesi (s.80-83) ve Gven Turan, Yusuf Atlganda Kl-Ty (s.101-104) 133 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.12 134 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.9 135 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.9 136 Yusuf Atlgan ,Anayurt Oteli, s.22 137 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.28
138

Gven Turan, Yusuf Atlganda Kl-Ty, Kitap-lk 41(Mays-Haziran 2000)a.g.y. s.103

68

4.2.2.4 Cinsellik Romana bakldnda Zebercetin cinsel sapknlnn aama aama ilerlediini grrz. nceleri Ortalk Kadnla, kadn uyurken cinsel ilikiye girer sonradan bu durum kendi kendini tatmine ardndan homoseksellie ve en sonunda hayvan sevicilie kadar srer. Zaten Atlgan da Zebercet karakterini olutururken ocukluunda ezilmi, ailesi tarafndan tez canll srekli yzne vurulmu, arkadalar tarafndan kmsenmi, askerdeyken emir eri olarak kullanlm, d dnyaya kapal, yapayalnz, her trl sapknla hazr bir tip oluturmutur. Zebercetin askerlik dnemindeki genelev deneyimleri, terlikle kendini tatmin, Horozcular Kahvesinde tant souk demir iinde alan Ekrem adl olana duyduu ilgi, gecikmeli Ankara treniyle gelen kadnn havlusuyla sevime, Ortalk Kadnla tek tarafl ilikisi onun cinsel sapknlklarna rnek olarak verilebilir. Romanda ele alnan bir dier cinsel sapknlk da ensesttir; Zebercetin byk days Faruk Beyin yengesi Semraya olan tek tarafl ak ve Zeynepin days tarafndan ifal edildiinin ima edilmesini rnek olarak verebiliriz. Zebercetin kendisini son temsilcileri olarak grd Keecizdelerden Haim Beyin beslemelerle cinsel ilikiye girmesi belki de onu da bir besleme olan Ortalk kadnla ilikiye srklemitir. Romanda cinselliin laytmotif olduu sylenebilir.

69

4.2.2.5 lm Cinayet intihar alt balklaryla inceleyeceimiz lm temasnn romanda yabanclamaya ynelik nemli bir ilevi vardr.

4.2.2.5.1 Cinayet Romanda cinayet birok blmde karmza kar. Zebercet, Zeynepi cinsel ilikide baarsz olduu zaman boarak ve cinayetin tek tan olan kediyi tavayla vurarak ldrr139. Kadn ldrdkten sonra gittii mahkemede izledii durumalarn birinde damat, gerdek gecesi karsn bana srahi vurarak ldrr.140 Zebercetin parkta tant yal adamn aabeyi, kumar masasnda srtndan baklanarak ldrlr.141 Emekli subay olduunu syleyerek bir sre otelde kalan adam z kzn boarak ldrmtr.142 Romanda bu ve benzeri cinayet olaylarnn sklkla anlmasnn nedenin yaama yabanclama olgusuyla aklanabileceini dnyoruz. 4.2.2.5.2 ntihar Zebercetin bilinaltnda birisi dolayl yoldan olmak kaydyla iki intihar hadisesi vardr. Bunlardan biri Faruk, br de Nureddin daysdr. Yukarda da anld gibi Faruk days kendini konakta tavana asarak, Nureddin days ise yasak sevgilisinin ilikiyi renen doktor kocas tarafndan au ile zehirlenerek ldrlmesinin ardndan katld Halveti derghnda krk gnlk ilenin 22.gnde lr. Kendi suunu kabullenen ve lm seen Zebercet de yine Faruk days gibi konaktan dnme otelin tavanna kendini asarak intihar eder. ntihar olgusu romanda yaama yabanclamann sonucu olarak grlebilir.

139 140

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.58-59 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.73-75 141 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.79 142 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.69

70

4.2.2.6 Zaman Anayurt Otelinde zaman, nemli bir edir. Yapttaki ana blmlemeler zamana bal olarak yaplmtr. Roman, bir Pazar gn, otelin ktibi Zebercetin gn nce Perembe gecesi Anayurt Oteline gelen kadnn odasna girmesiyle balar. Roman srasyla Pazartesi, Sal, Perembe, Cuma, Gece, Sal, aramba, Pazartesi ve Pazar sabah blmlerinden olumaktadr. Enis Baturun da bir yazsnda belirttii gibi, Anayurt Oteli bir zaman romandr.143 Anayurt Otelinde zamann da bir kompozisyon deeri vardr. Romanda gemi, imdi ve gelecek i ie geerek ezamanl olarak bilin ak tekniiyle okuyucuya aktarlmaktadr. Zebercetin parkta tant yal bir adamla yapt konumay rnek olarak alabiliriz: Kimi zaman kendisi gelirdi dkkna erez almaya. Leblebiyi ifte kavrulmu istemezdi. (Sigarasn yere brakt; ayayla ezdi. Kar sraya kahverengi paltolu bir gen kzla ince bir olan oturdu. Uzun kayl yol antalarn yanlarna koydular. Olan kolunu kzn boynuna att.) lmtr, deil mi? Efendim? Kim dediniz?144 Roman 20 Ekim 1963 Pazar gn balar ve 10 Kasm 1963 Pazar gn saat 9.05te sona erer; yani anlat zaman 22 gndr.145 Zebercet, 28 Kasm 1930 tarihinde domutur ve imdilerde, yani anlat zamannda 33 yandadr.146 Bu bilgilerden yln 1963 olduunu hesaplayabiliyoruz. Emekli subay olduunu syleyen adam sormaya gelen polisler, kayt defterinde 18 Ekim Cuma tarihiyle karlarlar.147 Sal blm ise Cumhuriyet bayramna denk gelir, yani tarih 29 Ekim 1963tr148. Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn, anlatnn balad gnden gn nce otelde kalm ve ertesi gn otelden ayrlmtr.
143 144

Enis Batur, Anayurt Oteli in Angiographie, Yaznn Ucu,Yap Kredi Yay. st. 2.Bask,Aralk 1995 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.77-78 145 Ahmet Oktay,a.g.y.s.173 146 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.12 147 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.68 148 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.42

71

Bu bilgilerin nda bir hesaplama yaparsak anlatnn 20 Ekim 1963 Pazar gn balad sonucuna ularz. Son gnn tarihini deiik verilere dayanarak farkl yollarla bulabiliriz. Zebercet intihar ettii zaman alan korna ve siren seslerinden ve br hesaplamalardan yola karsak romann biti tarihinin 10 Kasm 1963 olduunu ve 22 gn srd sonucuna varrz.

72

5.NCELENEN YAPITLARDA YABANCILAMA 5.1. Die Verwandlungda Yabanclama Anlatya adn veren dnm (Die Verwandlung) olgusu, bal bana bir yabanclamay iaret eder. Bir sabah uyandnda kendisini dev bir bcee dnm olarak bulan Gregor Samsa, insan gibi dnp, sesindeki deiime ramen konuabilmektedir. Ama bedeni bir bcektir. Bir bcee dnmtr. Bcek figr, yklendii sembolik anlamlarla ayn anda neredeyse tm yabanclama kategorilerini rneklemektedir. Bcek figryle birlikte yapt i, aile, yalnzlk ve yabanclatrma efekti olarak kullanlan anlatnn topografik zelliklerinde de yabanclamaya gndermeler yaplmaktadr. 1- Topluma Yabanclama 2- Kendine Yabanclama 3- Aileye Yabanclama 4- Cinsel Ynden Yabanclama 5- Ekonomik Ynden Yabanclama 6- Yaama Yabanclama

73

5.1.1 Topluma Yabanclama Bireyin eitli nedenlerle toplumun dna itilmesi veya kendisini toplumun dnda hissetmesini topluma yabanclama diye adlandrabiliriz. Die Verwandlung adl anlatda, yk kahraman Gregor Samsa, gemite insan olmasna ramen anlat zaman bir bcee dnm olarak var olmas nedeniyle ailesi tarafndan odaya kapatlmak suretiyle toplum dna itilmitir. Bir bcek olarak yalnz yaad odasnda yaltlm bir yaam srer. D dnyayla arasndaki tek balant penceredir. Dnmn ardndan var olan tm toplumsal yaam, pencereden bakmaktr. Mesleinin getirdii i ykmll nedeniyle genellikle evin dnda vakit geiren ve aile yaam da yok denecek kadar az olan Gregor, yknn banda dnmnn sebebinin de ii olduunu dnr. Ebeveynleri ve kz kardei sabah uyanp birlikte kahvalt yapmaya baladklarnda o, oktan evden gitmitir. alt dnemlerde kald otellerde dier insanlarla arasndaki iletiimsizlik ve srekli deien gnbirlik ilikilerdeki samimiyetsizlik onu toplumdan uzaklatrmtr. Ach Gott, dachte er, was fr einen anstrengenden Beruf habe ich gewhlt! Tagaus, tagein auf der Reise. Die geschftlichen Aufregungen sind viel grer als im eigentlichen Geschft zu Hause, und auerdem ist mir noch diese Plage des Reisens auferlegt, die Sorgen um die Zuganschlsse, das unregelmige, schlechte Essen, ein immer wechselnder, nie andauernder, nie herzlich werdender menschlicher Verkehr149 nsan yaamnda bu tr bir iletiimsizlik ve d dnyadan yaltlmlk ierisinde bulunan Gregorun bana gelenler, aslnda nceki yaamnn bir uzantsdr; sadece ton deitirmitir. Daha nce insan olarak yaad sorunlar dnmn ardndan, doal olarak daha youn bir biimde, karsna kar. Dnme urad gn ie niin gelmediin renmeye gelen Mdr Beyin onu grdkten sonra evden kap gitmesinin ardndan var olan toplumsal ilikilerinin birinci ve onun iin en nemli olan aya yok olur. yerinden bir daha hi kimse onu sormak iin gelmez.

149

Franz Kafka, Die Verwandlung,s.56

74

Bylece Gregor hayvan sesli biri olarak- ve tabii ki bir bcek- toplumun dna itilir. O ailesindeki fertlerin ve Mdr Beyin konumalarn ve kendilerini anlar fakat onlar tarafndan anlalmaz; bu durum onun yazgs olacaktr. Ne gereksinimlerinin ne olduunu bakalarna anlatabilir, ne de dncelerini paylaabilir. Kendisini, babasnn saldrlarna kar savunamaz bile. Toplumun dna itilmitir. Gregor dnmden nce de topluma kapal bir yaam srer. Gezgin pazarlamac olarak snrl bir sosyal evresi vardr. Kafka Gregorun d dnyaya kapal bir yaam olduunu kap simgesiyle verir; ev ve konaklad otel odalarnn kaplar her zaman kilitlidir. Ailesi, onunla arasndaki ban kz karde araclyla srdrr; ebeveynler onun odasna girmez; oda bir snr olan kendi odasnn kapsndan dahi geerek toplumsal yaamn en kk birimi olan kendi ailesinin yaamna katlamaz. Topluma yabanclama en alt birimden en st birime kadar kendini gsterir. 5.1.2 Kendine Yabanclama Kendine yabanclama olgusu en ok bcee dnmeyle aa kar. Bir insan bir sabah uyanr ve kendini bir bcee dnm olarak bulur. Bireyin kendine yabanclamasna verilmi bu fantastik rnein nemi anlat boyunca tekrarlanr. Gregorun bceklemesi her ne kadar anlat balarken oktan olup bitmise de, aslnda yava yava tamamlanr. nceleri konuup, grebiliyordur. Ya da yemek zevkleri bir insannkiyle ayndr. Ama zamanla bu zelliklerini tek tek yitirir. rnein dnmden iki gn nce yenilemeyeceini syledii peyniri severek yer; taze yiyeceklerin ise kokusuna bile katlanamaz. nce konuma yeteneini kaybeder. Ardndan i ferahlatc bir ura olarak grd pencereden dary izleme zevki grme duyusunu yitirmesiyle birlikte son bulur. Gregor yeni bcek gvdesini nasl kullanacan bilmez. Yataktan uzun sre kamaz; ktktan sonra yaralanabileceini gze almakszn devinir; kapy azyla aar. Sonradan bedeniyle istedii her eyi yapmaya balar; tavana dahi trmanabilir. rendii her yeni devinim, yani bcek olarak att her yeni adm, onu insanlndan bir adm daha uzaklatrr. Bceklie altka, insan Gregora, kendine yabanclar.

75

5.1.3.Aileye Yabanclama Gregor Samsa gezgin pazarlamac olduu iin ev yaam olduka snrldr. Evde olduu dnemlerde ailesiyle arasnda iletiim kopukluu olduunu annesinin Mdr Beye sylediklerinden tahmin edebiliyoruz: Da sitzt er bei uns am Tisch und liest still die Zeitung oder studiert Fahrplne. Es ist schon eine Zerstreuung fr ihn, wenn er sich mit Laubsgearbeiten beschftigt150 Annesin azndan dklen yukardaki kelimelerin anlamn anlat ilerledike kavrarz. Babasnn iflas etmesinin ardndan evin geimini stlenen Gregor, ksa bir sre ierisinde iinde ykselir ve kazand btn paray ailesiyle paylar. nceleri bu durum ailesini mutlu etmektedir fakat zamanla evdeki itenlik dolu scak hava kaybolur. Bu durumun Gregoru rahatsz ettii su gtrmez bir gerektir. zerinde durmamz gereken bir dier nokta da Baba-oul ekimesidir. .Evin geimi oul tarafndan salanr. Bu da babay geri plana iter. Bu durum baba ile oul arasnda bir iktidar ekimesine neden olur. Her ikisi de ailenin reisi olmay dener mesela Gregor, anne ve babas kar kmasna ramen kz kardeini konservatuara gndermeyi kafasna koyar. Kz kardeine babalk yapamaya niyetlenir. Bu tr klarn babasnn ondan nefret etmesine yol at dnlebilir. Gregor dntkten sonra babasyla arasndaki diyalog tamamen kesilir. aileye yabanclama diye adlandrabiliriz Aileye yabanclamaya verebileceimiz bir dier rnek Gregor ve kz kardei Grete arasndaki ilikide grlr. Gregor ailesinden bekledii scak ilgiyi yalnzca Greteden grr. Bu yaknla karlk onu gelecek yl keman almay ok sevdii konservatuara gndermeyi dnr. Nur die Schwester war Gregor doch noch nahe geblieben, und es war sein geheimer Plan, sie, die zum Unterschied von Gregor Musik sehr liebte und rhrend Violine zu
150

lmne neden olacak kii de onu att

elmalardan birisiyle yaralayan babasdr. Bu sembolik deerlerle anlatlmak istenenleri,

Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.s.62

76

spielen verstand, nchstes Jahr, ohne Rcksicht auf die groen Kosten, die das verursachen mute, und die man schon auf andere Weise hereinbringen wrde, auf das Konservatorium zu schicken. 151 Fakat dnmn ardndan Grete deimeye balar; bcekleerek ailesine ve tm topluma yabanclaan Gregora yabanclar. Gregorun artk Gregor deil bir bcek olduunu da ilk o dile getirir. Asl dnme urayan Gregor deil de sanki Gretedir.

5.1.4 Cinsel Ynden Yabanclama Gregor gezgin bir pazarlamac olduundan kadnlarla diyalogu da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz dnda(ein Stubenmdchen aus einem Hotel in der Provinz, eine liebe, flchtige Erinnerung, eine Kassiererin aus einem Hutgeschft,)152 krk atkl kadn resmi, bu tipik bekarn biricik cinsel yaantsn da oluturuyora benzemektedir. 153 Gregorun kar cinse, cinsel ynden yabanclam olduunu kadnlarla snrl bir ilikisi olmasndan anlayabiliriz.

5.1.5 Ekonomik Ynden Yabanclama Gregor gezgin pazarlamacdr(Reisender).ini canla bala yaparak ksa srede nceleri yapt yardmclk grevinden maddi getirisi daha ok olan pazarlamaclk grevine ykselmitir. Bilindii gibi Gregor, ii gerei otellerde konaklayp gn birlik

151 152 153

Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.s. 75 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.87 Franz Kafka, Deiim,s.85

77

ilikiler ve sadece ie dayal bir sosyal evrede yaar. Bu durum onun ekonomik ynden evresine yabanclatn gsterir. Arkada evresini de zorunlu olarak baka firmalarn pazarlamaclarndan seer ve iliki kurduu insanlarn byk ounluu genellikle mterilerdir. Pazarlamaclar, altklar firmada dahi sevilmezler. Birok insan onlarn tonla para kazandn ve keyif attn dnr. Marksn nsan emeinden oluan sermaye, insana yabanc ve dman olmaktadr. tespitini dorular.154 Gregorun ii, yalnzlnn ve insanlarla arasndaki ilikinin Zaten boyutunu gsterir ve ekonomik ynden yabanclamasnn ipularn verir. Gregor da dnt sabah bunun nedeninin ii olduunu dnr. Ach Gott, dachte er, was fr einen anstrengenden Beruf habe ich gewhlt! Tagaus, tagein auf der Reise. Die geschftlichen Aufregungen sind viel grer als im eigentlichen Geschft zu Hause, und auerdem ist mir noch diese Plage des Reisens auferlegt, die Sorgen um die Zuganschlsse, das unregelmige, schlechte Essen, ein immer wechselnder, nie andauernder, nie herzlich werdender menschlicher Verkehr. Der Teufel soll das alles holen! Dnmnn yani yabanclamasnn nedenlerinden birisi belki de birincisi, iidir. 5.1.6 Yaama Yabanclama Bir insan niin bir bcee dnr? Bu soru ancak Die Verwandlung gibi ok katmanl bir edebi metinle yantlanabilir diye dnyoruz. Gregor Samsann insanlktan k(arl)arak bir bcee dnmesi bal bana yaama yabanclamann bir sonucudur kansndayz. Yukarda tekrarladz topluma, kendine, aileye, cinsel ynden kendi bedenine yabanclama olgularn bir anda ele alarak yaama yabanclama ekseninde yorumlarsak sonuca ulaabiliriz. Samsa yapt i; bcekleme ve ailesiyle sorunlar yaad iin yaama yabanclamtr denilebilir.

154

Bkz. Kavram Olarak Yabanclama

78

5.2 Anayurt Otelinde Yabanclama Yusuf Atlgan Anayurt Otelinde ilkokul mezunu bir kasaba adamnn tekdze yaamn eksen alarak yabanclamann evrensel bir sorun olduunu vurgular. Fakat Atlgan yabanclamay psikolojik bir kavram olarak ele alr. Oysaki yukarda da grdmz gibi yabanclama somut ve ekonomik koullarn belirledii bir durumdur. Hilmi Yavuz, Atlgann bu yaklamn u ekilde eletirir: Atlgann temel felsefi yanlgs, yabanclama kavramn psikolojik bir kavram olarak ele almasnda. Bu onu soyut ve metafizik bir genellemeye gtryor. Oysa yabanclama somut ve maddi koullarn belirledii bir durumdur. Anayurt Otelinde bu psikolojik ve soyut yabanclama ortaya konulmu. Roman bu yzden cinsel kkenli bunalmlar marazi bir sululuk psikozuna dnen Zebercet tipinin oluturulmas dorultusunda kurulmu.155 Romanda sklkla ele alnan yabanclamay aadaki ekilde snflandrabiliriz: 1-Topluma Yabanclama, 2-Kendine Yabanclama, 3-Aileye Yabanclama, 4-Cinsel Ynden Yabanclama, 5-Ekonomik Ynden Yabanclama, 6-Yaama Yabanclama.

155

Hilmi Yavuz, Romanda Psikolojik Yabanclama(II) Anayurt Oteli,Yusuf Atlgana Armaan, s.233238

79

5.2.1.Topluma Yabanclama Anayurt Otelinde topluma yabanclama birok yerde karmza kar. Her eyden nce romann kahraman Zebercet yapt otel ktiplii ii nedeniyle yaamn ve yaananlarn dndadr; o sadece bir seyircidir. Otele gelen mterilerin kaplarn dinler mesela veya onlar gittikten sonra odalarna girerek kolaan eder. Otele gelen ve sadece birka gn kalp giden mterilerle arasndaki snrl diyalog, tm yaamn bu otelle snrlandrmas, d dnyaya kar ocukluundan gelen srekli ezilmiliin verdii bir gvensizlik, toplumsal stat asndan alt snfa bal olmas156, Keecilerle kendisini zdeletirmesinin nedeninin belki de bu ailenin yasal bir yesi olmad gerei onu bsbtn bir yabanclamaya itmitir ve Zebercet topluma yabanclamtr. nsanlarla ilikilerini cinsellikle snrl tutar. Zebercet kendisindeki bu eksiklii fark ettii an gmld yeraltndaki bu otelden dar kmaya karar verir. Fakat gerek yaama kar yeterli donanmnn olmadn, kendini ve olanaklarn tanmadn anlayan Zebercet bocalamaya balar. Berna Moran, Zebercetin topluma yabanclamasnn nedenini aklayarak u tespitte bulunur: Yalnz ve anlamsz bir yaama yazgl Zebercetin snd iki ey var, biri maddesel, biri dnsel: Otel ve Keecizde ailesine ait anlar. Romana adn veren otel, Zeberceti yaltlayan, koruyan, darya kapal, gvenceli bir snaktr. Geri yine bakalaryla en azndan ekonomik bir iletiim iindedir ama d dnyada bana gelenler otelde bana gelmez, nk ne de olsa burada ynetici statsnn verdii bir saygnl vardr. Ayrca oteldeki insanlar dardakilere benzemez, nk otel, aralarnda iliki ve iletiim olmayan, ayr odalarda kalan ve srekli deien insanlarn bir iki gece iin bir araya geldikleri bir binadr ve Zebercet bir ynetici olarak bir birinden kopuk bu insanlarn arasnda rahattr. Ya dardakiler? Onlar farkldr. Eskiden beri darnn insanlarn pek anlayamazd; otele gelenlerden deillerdi sanki Otelin ii ve d iki ayr dnyadr ve bu kartlk romann ana temasnda nemli rol oynar.157

156 157

Ahmet Oktay,a.g.y.s.168 Berna Moran,a.g.y.s.299

80

Zebercet bencil bir birey olmasnn nedeni, kklnden beri hem ailesinin hem arkadalarnn hem de tm toplumun onu dlamasdr. insan kendini olanaklarn tanmaya gerek sorumluluunun ne olduunu anlamaya balaynca bocalyordu, dayanamyordu. lkeleri ynetenler iyi ki bilmiyorlard bunu; yoksa bir otel yneticisinin yapabileceinden ok daha byk hasarlar yaparlard yeryznde.158 5.2.2 Kendine Yabanclama Biz burada bireyin kendine yabanclamasn en iyi rnekleyecek simgesel deerin byk olgusu olduunu dnyoruz. Romann balangcnda Zebercet tantlrken bykl olduunu reniriz: Ba bedenine gre byke, aln geni;salar kalar gzleri by koyu kahverengi()159 Fakat sonra emekli subay olduunu syleyen adam bir sabah Zebercete bynz yakyordu160 der. Belki de aka yapar. Ama bynn yerinde olduunu bilmesine ramen kukuya kaplr; var m yok mu sorusu arasnda gidip gelir. Bir sre sonra aynaya bakar; by yerindedir.161 Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadn beklerken d dnyaya almaya karar veren Zebercet, yaamnda kimi deiikliklere gider. Belli aralklarla (drt haftada bir kez) ayn berbere gittiini bildiimiz Zebercet, bu kez farkl bir berbere gider ve tra esnasnda byklarnn kesilmesini ister; berberin verdii yant ok akacsnzdr.162 Otelde kalan celeplerden birisi de ona byklarn kestiini syler. Zebercet bynn ne zaman kesildiinden hala emin deildir. Ona bu sabah var myd bym?163 diye sorar.
158 159

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli,s.105 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.12 160 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.9 161 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.9 162 Yusuf Atlgan , Anayurt Oteli, s.22 163 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.28

81

Kimileri bu byk takntsnn Zebercetin zihinsel fonksiyonlarnn bozulmaya baladnn anlatsal bir uyars olduunu dnr.164Byk olgusunun Zebercetin bak asna gre, onun yetikinler, erkekler dnyasndaki yerini belirledii, gcn ve iktidarn sembol olduu da sylenmitir.165 Bu noktada zerinde durmamz gereken bir dier nemli rnek de Zebercetin d dnyaya aldktan sonra yaad iki farkl deneyimle ilgilidir. Her zaman gittii berber yerine baka birine giden Zebercet, ayn kasaba da yaad adama kendini tantrken oral olmadn, kasabaya bir i iin geldiini syler.166 Kendini olduundan farkl gsterme abasna bir dier rnek de horozcular kahvesinde tant Ekreme adnn Ahmet olduunu sylemesidir167. 5.2.3 Aileye Yabanclama Anayurt Otelinde aileye yabanclama olgusu, Zebercetin Keecizadeler ile ilgili anlar erevesinde ekillenir. Keecizdeler, romanda bir laytmotif olarak ne kar.Otelin tarihiyle birlikte ailenin tarihi kesiir.Zebercet gayri meru yesi olduu bu ailenin anlarna drt elle sarlr.Gerek bir kadn dkn olduunu bildiimiz, beslemelerle ilikiye giren Keecizde Malik Aa'nn olu Haim Beyle benzer bir ekilde o da, bir besleme diyebileceimiz ortalk kadnla birlikte olur. Avc Sultan Mehmet zamannda bir sre yenieri aal yapan Keecizde Mehmet Aa'nn stanbul'da bir ayaklanmann bastrlmasnda yararllk gsteren oluna balanan iki kyn topraklarnda, sonralar geen yz ylbalarnda Hac Zeynel Aa'nn o zamana dein otlak olarak kullanlan, rman iki kysndaki yzlerce dnm all, haytl, kyllere yarya ileyeceklerini syleyerek zorla kkletip atrd verimli tarlalarn ve eski iftliklerin rnlerinden gelen parayla dkknlar yaptrlm, alnm. Zeynel Aa'nn olu Mlik Aa bu kona yaptrm. 'Evlerinin dkknlarnn kaplarn sokup satsalar yllarca geinir Keeciler' denirmi. Khyalar, ortaklar babo brakmazm Malik Aa; inme inip yataa dnceye dein ekimlerde,

164 165

Ahmet Oktay, a.g.y. s.187 Gven Turan, Yusuf Atlganda Kl-Ty, Kitap-lk 41, a.g.y. s.103 166 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s. 21 167 artc ekilde Zebercetin babasnn ad da Ahmettir.Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s. 50

82

hasatlarda at stnde ovada dolar, ou gnler yatsya doru dnermi eve. Altm be yanda ldnde olu otuzundaym; gelini Nureddin 'e gebeymi. Haim Bey topraklaryla pek ilgilenmezmi; iftliklerin balarn, zeytinliklerin rnlerinden aldklaryla khyalar zengin olmu. Eli akm; paray hesapsz harcarm. Da eteinde, yangnda yanan eski konan yaknnda, dere kysnda yksek duvarlarla evrili ambarlarn sundurmalarn kuluklarda her soydan yzlerce gvercin beslermi. Aylkl bakcs varm kularn. Dokuz on altna bir ift gvercin ald olurmu. (...) Ramazanlarda, bayramlarda, snnetlerde dnlerde harcanan paralar; kzlar, beslemeler evlenirken verilen eyizler; araba atlar, binek atlar, uaklar... Rstem Bey de babas gibiymi. Yangnda yanan dkknlarn yerlerine yenileri yaplmam; arsalar satlm. Bin dokuz yz otuzlarda, budayn bir kurua, ekirdeksiz kuru zmn kurua dt, belki biraz ykselir diye bekletilen st ste ylm, yasslm zm uvallarnda sanlarn geitler ap yuvalar yapt, arpalarn gvelendii, Rstem Bey'in her ay zmir'den otelin kazancn almaya geldiinde, 'Evin geimi nerdeyse buradan gelen paraya kalacak' dedii yllarda yok pahasna satlan topraklardan sonra kalan birka para tarlayla ba 1955'te Rstem Bey lnce zmir'de evli kz satp parasn blmler; Faruk Bey'in payna iki dkknla otel dm. Bu iki dkknn sat iin stanbul'dan gelen Faruk Bey 'Oteli satmam; sigara paramz geliyor burdan' demiti.168 Yukarda tm detaylar verilen bu ailenin gemiini sahiplenmesi; lmn eiindeyken onlar tm canllyla hatrlamas; bu ailenin yelerinden olan Nureddinin Halveti derghna girip kapand ilenin yirmi ikinci gn lmesi, byk days Faruk Beyin yengesine k olmasnn nedenlerini aileye yabanclama olgusuna balamamzn yanl olmayaca kansndayz. Keecizdelerin anlarnn yannda aileye yabanclama olgusuna verebileceimiz ikinci rnek Zebercetin, yedi aylkken domasnn ocukluunda anne ve babas tarafndan srekli yzne vurulmu, azarlanmaktan ve alay edilmekten kurtulamam olmasdr: Bu yedi aylk dou anasnn, babasnn salnda ara sra bana kaklrd:
168

Yusuf Atlgan ,Anayurt Oteli. .s.101- 102

83

Sabah. Okula gidecek. Salona iner. Babas o zamanlar salonda yaklan kmr sobasnn kln boaltyor. 'Zebercet: Baba, yirmi be kuru verir misin? Babas: Ne olarak? Zebercet: Defter alcam. Babas krekteki kl kovaya dker; krei gene sobann deliine sokar. Zebercet: Hadi baba ge kaldm. Babas: Patlama olum; u kl alaym. Anann karnnda yedi ay nasl durdun? leyin okuldan dnmtr. Yukar kar. Anas mutfakla bir tabaa marul doruyor. Tencere gaz ocanda. Zebercet: Karnm ackt. Anas: imdi pier yemek, sabret biraz. Ne olan! Karnmda bile sabredemedi dokuz ay!'169

Bu konuda benzer bir rnek Zebercetin z ninesinin adn bilmemesiyle aklanabilir. Babas defnedildikten sonra imam tarafndan sorulan ninesinin adyla ilgili soruya yant verememitir nk babas ondan hi sz etmemitir: Gmldkten sonra imam ninesinin adn sordu. Bilmiyordu. Aada ya da yukarda bir karklk olmasn diye uydurma bir ad vermedi. Ban edi, kzard.170 5.2.4 Cinsel Ynden Yabanclama Romann balang zaman olan 20 Ekim 1963 Pazar gnnden itibaren, Zebercetin lmne dein geen 22 gnlk sre boyunca cinsel saplantlarnn gitgide arttn grrz. Romanda mastrbasyon, tecavz diyebileceimiz tek tarafl iliki, homoseksel yaklam, hayvan sevicilik, lezbiyen iliki, ensest, fetiizm gibi btn cinsel sapmalara gndermeler yapldn fark edebiliriz.

169 170

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.13 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.14

84

Biz, Zebercetin cinsel yabanclamasnn nedenin yukarda da tekrarlanan yalnzlk ve iletiimsizlik sorunuyla ele alnmas gerektiini dnyoruz. Toplumdan kopmu yalnz bir insan olan Zebercet, sorunun zmn tek bir kadnla iletiimde grr; cinsel ilikide scak bir iletiim kurabilecei bir kadndr bekledii.171 Hilmi Yavuz, Anayurt Otelini eletirirken Zeberceti net biimde nevrozlu olarak nitelendirir; yukarda anlan sapk eilimler tadn anmsatr.172 lker Onart, Zebercetin bireysel ruhsal bozukluundan ve Ekreme duyulan cinsel eilimden sz eder;173 Ahmet Oktay, psikotik olduu ve izofrenik tepkiler verdiini dnr.174 Prof. Dr. Cengiz Glein tespitinin izoid kiilik olduunu yukarda belirtmitik.175 imdi rneklerimizi sralayalm. Zebercetin cinsel ynden yabanclamasna birinci rnek mastrbasyondur; nceleri Ankaradan gelen kadnn ban koyduu yastk ve otelde unuttuu havlusuyla seviir; normal bir insan yapmayaca bir davrantr bu. Kadnn unuttuu karalar ince, sarlar krmzlar kaln izgili havluyu demirden ald; yatan ortasna serdi; yastn bir ucunu havlunun altna ekip aband; sarld.176 kinci rneimiz ortalk kadnla arasndaki tek tarafl ilikidir. letiimden yoksun bu iki insan arasndaki iliki tek tarafldr. Zebercet geceleri kadnn odasna gider ve o uyurken onunla seviir. Kadn herhangi bir tepki vermez; aralarnda duygusal bir iliki de yoktur. Ortalk kadnla arasndaki ilikiyi sadece cinsel ynden dnmek bizi yanltabilir; zira Zebercet, tm insanlara kar bencildir. Bu davran bu tavrn bir uzantsdr denebilir. Zebercetin homoseksel ilikiye ynelmesi horozcular kahvesinde tant Ekrem adl olana sinemaya gittiklerinde duyduu cinsel ilgiyle belirtilir. Fakat bilinaltnda bu tr cinsi sapklklarn bir gemii vardr. Otele gelen erkek iftlere gemite tank olduu baz olaylardan dolay pek gvenmez.

171 172

Berna Moran,a.g.y.s.291 H.Yavuz, Roman Kavram ve Trk Roman, Bilgi Yay.1977,s.142 (Alntlanan Kaynak: Ahmet Oktay, a.g.y, 176177) 173 .Onart, Bir letiim kmaz: Zebercet Yaz, say 2 s.127 (Alntlanan Kaynak: Ahmet Oktay,a.g.y,s.176-177) 174 Ahmet Oktay, a.g.y. s.185 175 B.k.z 13 nolu dipnot 176 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.41

85

Hayvan sevicilik diye adlandrdmz bir dier sapknlk Zebercetin ortalk kadn boduu gece kediye kar duyduu hazla ortaya kar. Elini srtna gtrd. Boynundan kuyruuna okad. Kedi n ayaklarn bacana dayad; okarken elinin getii yerde srt kabaryor, mrldanyor, ara sra trnaklarn bacana batryordu. Elinin altnda diriliin scakln duyuyordu. Oras kabarmaya balad.177 Lezbiyen ilikiye yaplan gndermeler yine Zebercetin Keecilerle ilgili anlarnda belirir. Keecilerin hizmetkrlarndan olan Kadriye Kalfann bir besleme ile arasndaki yaknlk bu ilikiye rnek olarak verilebilir.178Zebercetin bilinaltnda varln srdren bu tr sapmalar eitli zamanlarda bilin ak teknii ile okuyuculara sunulur. Mesela duvarda asl olan resimdeki kadna baknca: Belki bu kadn da uzun scak gnlerde zenci kzlarn biriyle ya da ikisiyle179 Ensest olgusuna verebileceimi iki rnekten biri ortalk kadn bana gelen trajik durumdur. Yukarda akladz gibi kadnn days tarafndan ifal edildii yazar tarafndan ima yoluyla hissettirilir. Bir gece yatmken kalkt, bitiik, odaya girdi, yakt. Scakt, rtsz uyuyordu; gmlei syrlm. Kapy kapad, yaklat. Dmelerini zd. ()Sarst. Kadn kprdamad; Geldin mi day? dedi uykusunda.180 kinci rneimiz ise Zebercetin byk days Faruk Beyin yengesi Semraya olan tek tarafl akdr. Faruk Bey bu akn utancna dayanmayp intihar eder.

177 178

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.58 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.55 179 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli, s.55 180 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.1415

86

5.2.5 Ekonomik Ynden Yabanclama Genel olarak baktmz zaman Zebercetin kk bir kasaba otelinin ktipliini yapmak zorunda oluu ve bu iin getirdii yaam koullar onu yabanclamaya iter. Zebercetin toplumsal stat asndan alt snfa bal olduunu belirten Ahmet Oktaya gre: ( Zebercetin) Keecilerle kendisini ylesine zdeletirmesinde, lmn eiinde tmnn servenini olanca canllyla yaamasnda, belki de slalenin yasal bir yesi olamamas vardr. Bu yzdendir kendini Keecilerin sonuncusu
181

saymas:

stanbuldakini saymyordu. Doduu kona unutmutu o.

Zebercettir manevi

kalt. Ama bu sahipleni mlkn ve sann orta klmaz onu. Bir beslemeden farkszdr Zebercet de, bu yzdendir otelde sadece bir mstahdem, bir ktip oluu. Bir anlamda farkndadr da bunun. nk paralar el ayak ekildikten sonra demir kasaya koyarken otelin hesabndan kendi hesabna bir liralar 182 aktarr.183 Buradan bakldnda, ekonomik adan gszlk, toplumsal stat asndan astlk, Zebercetin ie ekilmesinin ilk nedeni olmutur denebilir. Kk bir kasabann, kk bir otelinde yaamn tekdzelii ve sradanl yabanclamann ekonomik boyutuyla yakndan alakaldr. Toplumsal statsnn, yaama karmasn engelledii sylenebilir.

5.2.6 Yaama Yabanclama Yaama yabanclama olgusu Zebercetin intiharyla doruk noktaya kar. Durumunu kabullenen Zebercet, lm seer. Zaten romanda Zebercetin bilinaltnda birisi dolayl yoldan olmak kaydyla iki intihar hadisesi vardr. Bunlardan biri Faruk, br de Nureddin daysdr. Yukarda da anld gibi Faruk days kendini konakta tavana asarak intihar eder. Nureddin days ise yasak sevgilisinin ilikiyi renen doktor kocas tarafndan au ile zehirlenerek ldrlmesinin ardndan katld Halveti derghnda
181 182

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.100-101 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.18 183 Ahmet Oktay, a.g.y.s. 168

87

krk gnlk ilenin 22. gnde lr. Kendi cezasn kendisi vermeye karar veren Zebercet, konakta dnme otelde intihar eder. Yukarda da belirtildii gibi romanda cinayet birok blmde karmza kar. Zebercet, Zeynepi cinsel ilikide baarsz olduu zaman boarak ldrr. Kadn ldrdkten sonra gittii mahkemede izledii durumalarn birinde damat, gerdek gecesi karsn bana srahi vurarak ldrmtr. Zebercetin parkta tant yal adamn aabeyi, kumar masasnda srtndan baklanarak ldrlmtr. Emekli subay olduunu syleyerek bir sre otelde kalan adam z kzn boarak ldrmtr. Kendi cezasn kendisi vermeye karar vererek intihar eden Zebercetin bu tavrn ve romandaki cinayet olaylarnn sklkla vurgulanmasn, yaama yabanclama olarak adlandrabiliriz. Zebercetin yaama yabanclamasna verilecek en nemli rnekse intihar etmeden birka gn nce yemek yedii aevinin yanndaki kahvenin radyosunda kaln sesli bir erkein bara bara syledii bir trky dinlerken duyduu cmledir: Ne lym, ne sam.184 Zebercet bu cmleyi gemii yani Keecilerle ilgili anlar hatrlamadan nce tekrarlar.185 Zebercetin arada kalmln ve yaamaszln anlatan en nemli cmledir, denebilir: Ne lym, ne sam.

184 185

Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.95 Yusuf Atlgan, Anayurt Oteli s.97-99

88

6. NCELENEN YAPITLARDA YALNIZLIK 6.1 Die Verwandlungda (Dnm) Yalnzlk Kafka, Samsann yalnzln bedenini ve ruhunu bir bcee; bu bcei de bir odaya kapatp, kaplar zerine kilitleyerek iler. Anlatnn ilerleyen blmlerinde Gregor, konumaz; sadece dnr. Ailesinin hibir yesi de onunla -kz kardeinin annesinin baylmasnn ardndan kzgn bir ekilde barmasndan baka- konumaz. letiimsizlik aka grlr. Gregor Samsann yalnzlna ilk rnek bekr bir erkek olmasdr. Gregor evli olmadndan ve byk bir bor iinde bulunduklar iin ailesiyle birlikte yaar. Tm kazancn ailesine verir. Yaamnda duygusal yaknlk iinde olduu herhangi biri de yoktur. Btn bunlara bir de yapt iin gezginlik boyutu eklendiinde tablo tamamlanm olur; gn ar farkl yerlerde olduundan dolay sosyal evresi olduka snrldr. Gregorun yalnzlna ilk olarak i yaamnn ele alnd birinci blmde rastlarz. Bir kuma firmasnn gezgin pazarlamacln yapan Gregor, gnbirlik yolculuklar, gezilerdeki tedirginlik ve tela, aktarma trenlerini karmamak iin ekilen eziyetlerin yan sra gezi boyunca deiik insanlarla dp kalkmalardan, asla bir sreklilik, asla bir itenlik kazanmayan ilikilerden de honut deildir. Yapmak zorunda olduu bu zor meslekten anne ve babasnn borcunu bitirir bitirmez ayrlmay dnr. Meslei onun yalnzlnn nedenidir. kinci blmde Gregorun ailesiyle arasndaki ilikiler ele alnr. Ailesi onu bir bcek olduu iin benimsemez ve dlar. Dnmn ardndan yalnzl yle bir boyuta ular ki kapnn eiinden dahi geemez. Kendi ailesi tarafndan odasna kapatlarak yaltlr. letiim kurma abalar da sonusuz kalr. Sadece oturma odasnda yaananlar izler; aile aydnlk olan odada oturmu konuuyorken o, karanlktadr ve sadece onlar dinler. Gregorun kendisiyle ilikilerinin ele alnd nc blmde, ailenin tm bireyleri almaya balar. Bu yzden Gregorla kimse ilgilenmez. Kendisine gerekli bakm gstermedikleri iin yreini hn doldurur. Yalnzln gitgide artt bu blmde kz kardei artk onun holanp holanmayacan gz nne almakszn sabahlar ie giderken ayayla rast gele bir yiyecei ieri iter. Akam iten dndkten sonra da yenip

89

yenmediine bakmakszn sprgenin ucuyla ekip dar alr. Odann temizliini de artk eskisi gibi yapmaz. Buna bir tepki olarak Gregor, kz kardei ieri girince odann en pis kesinde bekler; sitemde bulunmak ister. Kz kardei pislii grd halde el srmez. Artk ailesinden hi kimse Gregoru nemsemiyordur; dnm tamamlanmtr. Gregorun yalnzl; had safhaya varmtr. Dnmn balad gnden itibaren Gregor ailesiyle iletiim kurmak ister. lk giriiminde babasndan sk bir tekme yer ve odasna geri gnderilir. kinci giriiminde sonradan lmne neden olacak elma yarasyla odasna geri dner. nc giriiminde ise kz kardeinin artk onu sevmediini, onu Gregor olarak deil de bir bcek olarak grdn anlar ve ayn gecenin sabahnda yalnzlk iinde lr. Yukarda belirttiimiz gibi sosyal yaam yok denecek kadar azdr, snrldr. Ad geen snrlln Gregorun bilinaltnda ar ar ilerleyerek tekilerle diyalog kurmasnda sorunlar yaamasna neden olduu sylenebilir. Dnmn gerekletii sabah ailesi ve Mdr Beyle sesi slk ve hayvan sesi gibi olmasna ramen konuur. Fakat deiim renildikten sonra bir daha asla konumaz. letiim sorunuyla kar karyadr. Aslnda bu iletiimsizlik Gregor dntkten sonra balamaz; ncesinde de vardr. rnein babasnn be yl nceki iinden iflas ederek ayrlmasnn arsndan hi paras olmadn zanneden Gregor, ailenin kimi maddi olanaklarnn olduunu dnme uradktan sonra kapy dinlerken tesadfen renir. Gregorun ailesiyle arasndaki snrl ilikiyi gsteren nemli bir rnek de Kirac Bay simgesel motifidir. Gregorla zde tutulan bu adamla aile arasnda, ayn evde yaamalarna ramen hibir iletiim yoktur. Gregor ldkten sonra bu esrarengiz adam da evden kovulur. Gregor ntiharn kkeninde insann kendini yapayalnz hissetmesi yatar. diyen Durkheimi kantlarcasna yalnzln anladktan sonra lr.

90

6.2 Anayurt Otelinde Yalnzlk Yusuf Atlgan, Kafkann Gregoru bcekletirip bir odaya kilitleyerek vermek istedii mesaj, Zeberceti ufak tefek, korkak bir zavall olarak kurgulayp tekdze bir yaama hapsederek verir. Anayurt Otelinin kahraman Zebercet, toplumdan kopmu yalnz bir kimsedir. Bekardr ve yalnzlnn zm ise ona gre tek bir kadnla iletiim kurabilmedir. Zebercetin gnlk yaam, oteldeki anlamsz ve sradan ilikiler btndr. Byle bir yaama yazgl olan roman kahraman, bir gece otele gecikmeli Ankara treniyle gelen kadna vurulur. Onu yalnzlktan kurtulu umudu olarak grr. Kadnn havlusuyla seviirken syledii Gelmeseydin lrdm.186 szleri takntnn boyutunu gzler nne serer; kadn gelmezse lecektir. Kadn gelmez ve Zebercet lr. Zebercet izoid kiilik zellikleri gsterir. izoid insanlar bilindii gibi insanlara duygusal adan yaklamaktan ve onlara balanmaktan mthi korkarlar. nsanlarla kolay iletiim kuramazlar. ine dnk, toplumsal ilikileri souk ve mesafeli, karsndakilere gvensiz, kukucu ve rkek bir insan olan Zebercetin, kk bir otel neredeyse btn evrenini doldurmaya yetmektedir. Bu yzden darya pek kmaz. Olaan st bir durum olmazsa ylda ya da iki ylda bir terziye, ayda bir keselenmek iin hamama, drt haftada bir sa trana, ayda bir otelin paralarn stanbul'a yerleen Faruk Keeci'ye gndermek iin postaneye gider. Her knda, zellikle hamama gittiinde, o yokken otelde kt bir ey olacakm gibi tedirginlik duyar. Bylesi bir plan ve dzeninin dna kma korkusu iletiimsizlie yol aar. letiimden kat iin yalnzdr. Zebercetin yalnzlnn en nemli nedeni kendisidir. Psikolojik yaps onun yalnzla srkler. Berna Moran Zebercetin yalnzlnn cinsel alanda younlatn belirtir.187 nsanlara sadece cinsel ynden yaklaan Zebercet, otelde ortalk ilerine bakan Zeyneple de, kadnn uykusu ar olduu iin tek tarafl iliki kurar. On yldr otelde yaayan bu iki insan arasnda iletiim sorunu olduu aka grlr. ki insann birbirlerine en yakn olduu tensel bir birleme annda bile aralarnda iletiim yoktur. Zeynep, otelde bir aksaklk olduunu fark ettii zaman belki de leceini anlayarak

186 187

Yusuf Atlgan,Anayurt Oteli,s.41 Berna Moran,a.g.y.s.294

91

kyne gitmek ister. Zebercetin Zeynepi yalnz kalmaktan korktuu iin ldrd sylenebilir. Anayurt Otelinde yalnzlk imgesi sadece Zebercetin yaam ile ekillenmez. Ortalk Kadn Zeynep, yalnzln farkl bir boyutunu sergiler. Kk yata yetim ve ksz kalan Zeynep, on yedi yandayken evlendirilir. Fakat kz olmad iin geri gnderilir. Daha sonra evre kylerden bir dulla evlendirilen Zeynep, bu kez de ok uyuduu iin kocas tarafndan geri getirilir. Romanda otelde yaayan ve trajik bir yaama yazgl bu kadnn yalnzl, Zebercetinki kadar youn ilenir. Romanda otel de bir iletiimsizlik ve yalnzlk simgesidir. Vaktiyle konak olan, feodal bir ailenin atafatl yaamna tanklk eden bu otel de Zebercet gibi eitli evrelerden geerek lr. Zebercetin kapsna Kapal levhasn ast an otel olmaktan kar ve d dnyaya kapal bir mekn olur188; otel, Dostoyevskinin yeralt diye adlandrd yerdir artk. Zebercetin da intihar etmesinin ardndan otel iki insann cesedini iinde barndran bir mezar halini alr. Zebercet de Gregor gibi ntiharn kkeninde insann kendini yapayalnz hissetmesi yatar. diyen Durkheimi kantlarcasna yalnzln, her zaman yapayalnz kalacan anladktan sonra lm seer.

188

Berna Moran,a.g.y.s.311

92

7. KARILATIRMALI DEERLENDRME VE SONU Bu blmdeki amacmz, ilk basks 1912 ylnda yaplm olan modern dnya edebiyatnn yap talarndan Franz Kafkann Die Verwandlung (Dnm) adl anlatsyla, yine modern Trk Edebiyatnn nemli romanlarndan Anayurt Otelini karlatrarak her iki yapttaki benzer ve benzer olmayan zelliklerin, ierik ve kompozisyon deerlerinin, yabanclama ve yalnzlk temalarnn nasl yorumlandn belirlemektir. Her iki yazarda yklerini tek karakter zerine kurarlar. Franz Kafka, gezgin pazarlamac Gregor Samsay, Yusuf Atlgan ise kk bir kasaba adam olan, otel ktibi Zeberceti anlatr; her ikisinin de ortak zellii, derin bir yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik iinde olmalardr. Kafka, Gregor Samsann yabanclamasn onu bir bcee dntrerek iler; fantastik elerden faydalanr. Yusuf Atlgan ise roman kahraman Zeberceti, hasta ruhlu biri olarak kurgular. ocukluundan beri ailesi ve d evrenin alay ve basklarna maruz kald ve d grn nedeniyle toplum tarafndan benimsenilmeyen biri olduu iin izoid kiilie sahip olan Zebercetin cinsel kkenli bunalmlar marazi bir sululuk psikozuna dntrlr ve roman bu dorultuda oluturulur.189 ncelenen yaptlarn benzer olmayan zelliklerinin ilki ve en nemlisi yabanclamaya yaklamdr. Kafka yabanclamay somut ve ekonomik koullarn belirledii bir durum olarak ele alrken Yusuf Atlgan psikolojik bir kavram olarak yorumlar. Cinsellik Anayurt Otelinde n plandayken, Die Verwandlungda geri plandadr. zerinde durulmas gereken bir dier nokta ise Anayurt Oteli tm ada tekniklerin kullanld bir romanken, Die Verwandlung her ne kadar ele ald konu fantastik elerden yararlanyorsa da geleneksel anlat konvansiyonlarna uygun bir yapttr.

189

Hilmi Yavuz, Romanda Psikolojik Yabanclama (II),a.g.y.s.223-238

93

7.1 Benzer zellikler Hem Gregor Samsa hem de Zebercet yalnz kimselerdir. Gregor Samsa ii gerei ou zaman evinden ve ailesinden uzaktadr; Zebercetin insanlarla arasnda, otelde alan Zeynep adl ortalk ilerine bakan kadnla arasndaki cinsel iliki dnda her hangi bir ba yoktur. inde bulunduklar bu durum her iki kurmaca kahramann da yaadklar bir travma sonucu krlr ve boyut deitirir. Gregor Samsa bir sabah tedirgin dlerinden uyandnda kendisini dev bir bcee dnm olarak bulur. Zebercetin dnmnn nedeni ise monotonlua varan tekdze yaamnn planl dzeninin, bir gece otele gecikmeli Ankara treniyle gelen kadna duyduu hastalkl ilgi yznden bozulmasdr. Gregor ve Zebercet yaptklar i nedeniyle hem kendilerine hem ailelerine hem de tm topluma yabanclamlardr. Gregor gezgin pazarlamaclk iinin dnmnn nedeni olduunu dnr. Asla bir sreklilik ve itenlik kazanmayan ilikilerin ve deiik insanlarla dp kalkmalarn onu bu hale getirdiini zanneder. Zebercet tm yaamn geirdii Anayurt Oteli adl bu meknda, Samsann yaadklarn sz edilen ilikilere tank olarak, kar taraftan yaar. Samsann ailesinden istedii tek ey yapt fedakrlklarn itenlikle kabul edilmesiyken Zebercetin meselesi yasal bir yesi olmad Keecizade ailesinin temsilcisi olmaktr. Nesneler her iki yazar tarafndan da yukarda ayrntlaryla akland gibi dekoratif birer e olarak kullanlmtr. Burada gz ard etmememiz gereken nokta bir nc olarak Kafkann Atlgan etkilediidir. Zaten Atlganda Kafkann bu zellii zerinde durur ve unlar syler: Yaptlarn gerek d elerden de yararlanarak yapanlar iinde duygusal- dnsel-simgesel-nesnel btnl, bu organik btnl salayabilen, kendi evrenini yaratan bir tek sanat var hala: Kafka.190 Kafka kap, pencere, kanepe, mobilyalar, oda, resim gibi birok topografik simgeye sembolik anlamlar ykleyerek duygusal- dnsel-simgesel-nesnel btnl salar. Yusuf Atlgan yine benzer bir ynteme bavurarak byk, havlu, otel tabelas, ay barda, bardaktaki ekerlerin says gibi dekoratif eleri, saylar tekrarlayarak, ayn
190

Yusuf Atlgan, Kitap-lk 42, Fotobiyografi IV

94

kavramlar yineleyerek duygusal- dnsel-simgesel-nesnel btnle varmaya alr. Her iki yazar da insann kendi bedenine yabanclamasn ayrntlaryla iler. Gregor Samsa bir bcee dnr. Buna ramen hibir ey olmam gibi davranr. nsan gibi dnr; devinmeye alr. Dnm olduunu anlamas iin zaman gereklidir. Zebercette de benzer bir deiimi gzlemleriz. Romann banda bykl olan Zebercet, bir sre sonra bykl olup olmadndan emin olmaz. lker Onart, bu byk takntsnn Zebercetin zihinsel fonksiyonlarnn bozulmaya baladnn anlatsal bir uyars olduunu dnr.191Byk olgusunun Zebercetin bak asna gre, onun yetikinler, erkekler dnyasndaki yerini belirledii, gcn ve iktidarn sembol olduu da sylenmitir.192 Bize gre byk taknts, Zebercetin kendisine yabanclamasnn bir rneidir. Her iki kahramanda ak veya gizli olarak babalarndan etkilenmilerdir. Die Verwandlungda baba rolnn tekliini kaybederek ikiye blndn aka grrz nk baba, aile reislii konumunu oluna brakarak geriye ekilmitir; evin geimi oul tarafndan salanr. Bu da babay geri plana iter. Bu durum baba ile oul arasnda bir iktidar ekimesine neden olur. Her ikisi de ailenin reisi olmay dener mesela Gregor, anne ve babas kar kmasna ramen kz kardeini konservatuara gndermeyi kafasna koyar. Kz kardeine babalk yapamaya niyetlenir. Bu tr klarn babasnn ondan nefret etmesine yol at dnlebilir. Zebercet rtl olarak babasnn roln oynar. Babas gibi bir otel ktibidir. Babasnn ona izdii bir yaama yazgldr. artc ekilde o da babas gibi karanlkta kalamaz.193 Gregor gezgin bir pazarlamac olduundan kadnlarla diyalogu da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz dnda krk atkl kadn resmi, bu tipik bekrn biricik cinsel yaantsn da oluturuyor benzemektedir. Gregor kar cinse cinsel ynden yabanclam olduunu kadnlarla snrl bir ilikisi olmasndan anlayabiliriz.

191 192

Ahmet Oktay,a.g.y.s.187 Gven Turan, Yusuf Atlganda Kl-Ty,Kitap-lk 42,a.g.y.s.103 193 Ahmet Oktay,a.g.y.,s.169

95

Zebercetin de Gregor gibi kadnlarla arasndaki diyalog snrldr; onun tek istei cinsel ilikide scak bir beraberlik yaayaca birini bulmaktr. Gregor Samsa yabanclamasnn yani bceklemesinin nedenin ii olduunu dnr.194 Gnbirlik ilikilerin onu bu hale getirdiinden emindir. Zebercette stat asndan alt snfa baldr ve toplumsal stat asndan astlk ie ekilmesinin ilk nedenidir denebilir.195 Kendisini son temsilcisi sayd ailenin otelinde kk bir ktiptir ve bu i onu yaama ekonomik ynden yabanclatrmtr, denebilir. Her iki yapt arasndaki tespit ettiimiz son benzerlik syleyi biimlerinin aykr zellikler gstermesidir. Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar: Dnm; Hayvan Figr alt balnda da belirttiimiz gibi dnm olgusuyla genellikle masallarda karlarz. Dnen masal kahramanlar, sonradan d bir etki yardmyla yeniden eski hallerine dnerler. pckle insan haline geri dnen kurbaa prensin masal buna rnektir. Fakat Die Verwandlungda geri dnm gereklemez. Bu anlamda Die Verwandlung, bir antimasaldr. Yusuf Atlgan ise Anayurt Otelinde deiik ve dolayl bir yntemi dener ve roman Sama kuramnn gstergesi olarak kurar. Ne karakter izmede, ne olay rgs kurmada ne de kulland anlatc konusunda geleneksel roman konvansiyonlarna uyar. Bu anlamda Anayurt Oteli bir antiromandr.196

194 195

Franz Kafka,Die Verwandlung ,s.56 Ahmet Oktay,a.g.y.,s.168 196 Berna Moran, a.g.y.s.294

96

7.2 Benzer Olmayan zellikler Her ne kadar iki yaptta da benzer zellikler arlktaysa da benzer olmayan noktalar da vardr. Her eyden nce bu kurguda kendini gsterir. Franz Kafka Die Verwandlungda fantastik elerden yararlanr. Yusuf Atlgan ise Anayurt Otelini korkak ve zavall bir karakteri eksen alarak kartlklar zerine kur(ar).197 Kafka yabanclamay olmas gerektii gibi yani somut ve ekonomik koullarn belirledii bir durum olarak ele alr. Fakat Atlgan yabanclamay psikolojik bir kavram eklinde yorumlar. Roman bu yzden cinsel kkenli bunalmlar marazi bir sululuk psikozuna dnen Zebercet tipinin oluturulmas dorultusunda kurulmu. 198 Mekn balamnda Die Verwandlungun neredeyse tm evin iinde geer. Gregor ieriye ekilerek yani bir odaya kapatlarak lm bekler. Anayurt Otelinde ise d meknlarda i meknlar kadar nemlidir. Zebercet iinde bulunduu durumdan kurtulmak iin d dnyaya alr. Deiik deneyimler yaamaya alr. Her eyin on yl nce brakt gibi olduunu grnce de yeraltna geri dner. Gregor Samsa ise dnmn ardndan toplumsal yaama katlmaya ynelik genel bir aba ierisine girmez; sadece aile yaamna kabul edilmeyi ister. D dnyayla tek balants pencereden bakmaktr. Gregor gezgin bir pazarlamac olduundan kadnlarla diyalogu da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz dnda krk atkl kadn resmi, bu tipik bekrn biricik cinsel yaantsn da oluturuyor benzemektedir. planda deildir. Anayurt Otelinde ise romann balang zaman olan 20 Ekim 1963 Pazar gnnden itibaren, Zebercetin lmne dein geen 22 gnlk sre boyunca cinsel saplantlarnn gitgide arttn grrz. Romanda mastrbasyon, tecavz diyebileceimiz tek tarafl iliki, homoseksellik, hayvansevicilik, lezbiyen iliki, ensest, fetiizm gibi btn cinsel sapmalara gndermeler yapldn fark edebiliriz. Zebercetin btn meselesinin de
199

Cinsellik konusu grnrde n

197 198

Berna Moran,a.g.y.s. 294 Hilmi Yavuz, Romanda Psikolojik Yabanclama (II),a.g.y, s.233238 199 Franz Kafka, Deiim, s.85

97

cinsellik anlamnda scak iliki yaayabilecei bir kadn bulmak olduunu hatrlamamz gerekiyor. Benzer olmayan bir dier nemli nokta da lm kavramna yaklamdr. Die Verwandlung anlatsnda bir tek lm olayyla karlarz. Gregor bir gece sabaha kar lr. lm olay ailesi iin bir kurtulutur zira o lr lmez gne doar. Anayurt Otelinde ise lm olaylar sklkla tekrarlanr. Zebercet Zeynepi boarak ldrr. Mahkemesinin izledii damat, gelini ldrmtr. Otelde kalan mterilerden biri olan ve emekli subay olduunu syleyen adam, z kzn boarak ldrmtr. Romann sonunda Zebercet intihar eder.

98

7.3 Sonu Franz Kafka, yabanclama denince akla gelen ilk edebi yaptlardan olan Die Verwandlung (Dnm) adl anlatda, Gregor Samsay bcee dntrerek onun yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizliini fantastik elerden yararlanarak kurgulamtr. Kafkann genel bir eilimi yklerini, geleneksel romannn

zamandizimsel art ardal iinde anlatyormu gibi yaparken, metnin temeline yerletirdii grotesk mantkla, yapy iten, anlam dzleminde bozmas burada da grlr.200 Okuyucu yknn byleyici havasna kendini kaptrr ve geri dnmn gerekleecei an beklemek gibi sorunu kalmaz. Anlatda nesnelere sembolik anlamlar ykleyerek duygusal- dnsel-simgesel-nesnel btnl salamtr. Kafka, Die Verwandlungda modern bireyin bunalmlar olan yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik temalarn ele alarak gelecekte insann nasl insanlktan kacann, deieceinin habercisi olmutur. Sanatnn gelecei grme zellii, bu anlatda insan hayrete drecek kadar belirgindir. Brechte gre gelecei sezen bir sanat olarak Kafka, yaklaan eyi, yaklaann gerekte ne olduunu grmeden grmtr. 201 Heinz Politzerin belirttii gibi, Kafka devcileyin bcein tablosunu ylesine birkezliine ve yerinden oynatlmaz biimde ampirik gerein zerine geirmitir ki, sz konusu gerek byle bir bcein ortada belirmesiyle btn zamanlar iin geerli bir dnme uramtr. zerinde devinip durduumuz dnya, Gregor Samsann dnmnden beri bakalamtr.202 Yusuf Atlgan Anayurt Otelinde neden-sonu ilikisinin yok edildii kafkaesk bir ortamda, 20.yzyl insann evrensel sorunlar olan yabanclama, yalnzlk ve iletiim kopukluunu odaa alr.203 Yazar, romann iine dalan birbiriyle ilintisiz olaylarn zmn okura brakr.204

200 201

Yldz Ecevit,a.g.y.s.45 http://www.halksahnesi.org/yazilar/brecht_soylesiler_benjamin/brecht_soylesiler_benjamin.htm Eriim: 10.05.2006 202 Franz Kafka,Deiim,a.g.y., s.105 203 Yldz Ecevit,a.g.y.s.88 204 Berna Moran,a.g.y.s. 295

99

Anayurt Otelinde konaktan dnme bir otelin iine hapsettii ilkokul mezunu bir kasaba adamnn, Zebercetin yaamn sergileyerek yabanclamann evrensel bir sorun olduunu vurgular. Yasal yesi olmad bir ailenin konaktan dnme otelinin ktipliini yapmas, ailenin tm gemiine sahip karak kendisini onlarn sonuncusu saymas onun yabanclamasnn nedenlerindendir, denebilir. Romana adn veren Anayurt Oteli, tarihi aklanrken yaplan ima yollu gndermeler ve bir yalnzlk mekn olarak tad topografik simgeyle bir karakter olarak ne kar. Kasaba ya da kent diye adlandrd d mekn da otel kadar nemlidir. Romanda nesnelere yklenen sembolik anlamlarla, Atlgann da Kafkaya zg duygusaldnsel-simgesel-nesnel btnle ulamaya alt aka grlr. Romanda cinselliin nemle vurguland, roman kahramannn yalnzln giderecek tek yolun, cinsel ynden scak iliki kurabilecei bir kadn olduunu dnd ve bu istein git gide artarak bir sapknla dnt belirgindir.

100

BBLYOGRAFYA ALKAN, Trker Saldrganlk, nyarg ve Yabanc Dmanl, Hil yay. stanbul, 1983 ALKAN, Trker, ERGL,Dou, Siyaset Psikolojisi, Siyasal Toplumsallama ve Yabanclama, Turhan Kitabevi, Ankara, 1980 ALMANCA-TRKE SZLK, Prof.Yaar nen-Cemal Ziya enbey, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1993 ALTU, Zafer, Zorbaln Yaratt Yazar, http://www.hurriyet.com.tr/agora/article.asp?sid=3&aid=129 Eriim: 01.05.2006 ATILGAN, Yusuf, Anayurt Oteli, Yap Kredi Yay. stanbul 2001 ATILGAN, Yusuf, Kitap-lk 42,Fotobiyografi III ATAY, Ouz, Tutunamayanlar, letiim Yaynlar, stanbul 2004,32-35.Bask AYDODU, Hamza, Yusuf Atlgan ve Ouz Atayn Eserlerinde Yabanclama, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yznc Yl niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Van, 2003 BALABANLILAR, Mrit, Anayurt Otelinin Yazarnn Yneldii Tema: Hapis, ntihar ve kence, Cumhuriyet 11 Aralk 1987 BA, Selma, Trk Hikayeciliinde Yabanclama (1960-1980), Yaynlanmam Doktora Tezi, Yznc Yl niversitesi,Sosyal Bilimler Enstits, Van, 2003 BATUR,Enis,Anayurt Oteli in Angiographie, Yaznn Ucu,Yap Kredi Yay.2.Bask,Aralk 1995

101

BATUR, Enis, Yusuf Atlgan, Bir Profil Denemesi Kitap-lk 41 Mays-Haziran 2000, s.80-83 BATUR, Enis, Kitap-lk,63, Temmuz-Austos 2003,s.46 BYK LAROUSSE, Szlk ve Ansiklopedisi,14.cilt,Leda maddesi BYK LAROUSSE, Szlk ve Ansiklopedisi,4.cilt, Bok Bcei maddesi CEVZC, Ahmet, Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2000 DEMRER, Temel - ZBUDUN, Sibel Yabanclama. teki Yaynlar, Ankara 1998, DEVELOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Lgat,20.Bask, Aydn Kitabevi,Ankara 2003 DNMEZER, Sulhi, Sosyoloji, Beta Yay. stanbul, 1990 DURBA, Refik, Aylaklk En Zor Ona Gre, Cumhuriyet Dergi, say 102. 7 ubat 1988 ECEVT, Yldz, Trk Romannda Postmodern Almlar, letiim Yaynlar,stanbul 2002 GREL, R. Yusuf Atlgan Anlatyor, Varlk 15 Haziran 1959 GLE,Cengiz,Prof. Dr. "Anayurt Oteli. Zebercet'in Dnyas, Varlk, ubat 1992

102

HOFFMANN, E.-KRAMER Handwrterbuch des deutschen Aberglaubens, hrsg. v. u. a., in 10 Bnden, Berlin/Zrich, 1931/1932 (Handwrterbcher zur deutschen Volkskunde, hrsg. v. Verband deutscher Vereine fr Volkskunde; Abteilung I: Aberglaube). Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. VIII, s. 820, http://www.geo.unibonn.de/cgibin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaef er Eriim 26.09.2005 17:45 HERDER LEXKON. Symbole, hrsg. v. Verlag Herder, Freiburg, Basel, Wien, 1978,s.173 KAFKA, Franz, Babama Mektup, ev.K.ipal, Cem Yaynevi, st.2002 KAFKA, Franz, Deiim, ev.K.ipal,Cem Yay.st.2004 KAFKA, Franz, Smtliche Erzhlungen, Die Verwandlung, Verffentlicht im Fischer Taschenbuch Verlag GmbH, Frankfurt am Main Januar 1970, KTAP-LIK, Aylk Edebiyat Dergisi,42. Say Mays-Haziran 2000 KTAP-LIK, Aylk Edebiyat Dergisi,63.Say Temmuz-Austos 2003 KOLCU, Ali hsan, Yusuf Atlgann Roman Dnyas, Toroslu Kitapl, 1. Basm, Kasm 2003, stanbul MARSCHALL, Gordon,Sosyoloji Szl,Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 1999,1.Bask MEURER, Reinhard: Franz Kafka. Erzhlungen. Interpretation, 2. Auflage, Mnchen, 1988 (Oldenburg Interpretationen; Bd. 18). MORAN, Berna, Trk Romanna Eletirel Bir Bak, letiim Yay.8.Basm,st.2002

103

MLLER, Michael: Franz Kafka. Die Verwandlung, in: Interpretationen. Erzhlungen des 20. Jahrhunderts, hrsg. v. Reclam Verlag, Bd. 1, Stuttgart, 1996, OKTAY, Ahmet, Anlatlarn Aynas: Yaznsal Eletiriler 2,19542000, YKY,ST.2001,s.178 RADKAL GAZETES, 09.01.2005, Yalnzlk a(1), Hatice Yaar RADKAL GAZETES,12.01.2005, Yalnzlk a(4), Hatice Yaar RUDLOFF, Holger: Gregor Samsa und seine Brder. Kafka - Sacher-Masoch - Thomas Mann, Wrzburg, 1997 RUF, Urs: Franz Kafka. Das Dilemma der Shne. Das Ringen um die Vershnung eines unlsbaren Widerspruchsin den drei Werken 'Das Urteil', 'Die Verwandlung' und 'Amerika', Berlin, 1974 (Philologische Studien und Quellen, hrsg. v. Wolfgang Binder und Hugo Moser; 79) SAY, mer, 1960-80 Aras Trk Hikayeciliinde Yabanclama Kavram, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yznc Yl niversitesi ,Sosyal Bilimler Enstits, Van, 1995 SCHUBIGER, Jrg: Franz Kafka. Die Verwandlung. Eine Interpretation, Freiburg, Zrich, 1969 (Zricher Beitrge zur deutschen Literatur- und Geistesgeschichte, hrsg. v. Emil Staiger; 34) TURAN, Gven, Yusuf Atlganda Kl-Ty Kitap-lk 42 Mays-Haziran 2000 NL, Mahir, Yusuf Atlganla Son Konuma, Milliyet Sanat Dergisi, say 227, 1 Kasm 1989

104

NL,Seluk, Franz Kafkada Mahkeme Kavram(Gericht bei Kafka),Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Basmevi, Erzurum 1976 VRGL Edebiyat dergisi 14, Aralk 1998, YAVUZ, Hilmi, Roman Kavram ve Trk Roman,Bilgi Yay.1977, Romanda Psikolojik Yabanclama(II) Anayurt Oteli YUSUF ATILGANA ARMAAN, Yayna Hazrlayanlar: E.Canberk, A.Hatipolu,T.Yksel,Y.otuksken, letiim Yay.stanbul 1992 WAGENBACH,K., Franz Kafka, Yaam yks, Cem Yaynevi,st.1997

105

YARARLANILAN NTERNET STELER http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolik&Punkt=verwandlung Eriim: 25.09.2005 17.48 http://www.geo.uni-bonn.de/cgibin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaef er Eriim 25.09.2005 17.48 http://www.halksahnesi.org/yazilar/brecht_soylesiler_benjamin/brecht_soylesiler_benja min.htm Eriim 10.05.2005 http://www.hurriyet.com.tr/agora/article.asp?sid=3&aid=129 Eriim: 01.05.2006 http://www.planet-wissen.de/pw/Artikel/ Einsamkeit. Eriim: 19.05.2006 http://victorian.fortunecity.com/vermeer/287/nabokov_s_metamorphosis.htm Eriim 18.04.2006 21:54 http://de.wikipedia.org/wiki/Einsamkeit, Eriim:19.05.2006

106

ZET Bu almann amac, farkl iki zaman diliminde ve kltr dnyasnda yaam Trk yazar Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romann ve Almanca yazan Yahudi kkenli bir ek olan Kafkann Die Verwandlung adl anlatsn yabanclama ve yalnzlk ynnden ayrntl biimde incelemektir. alma her iki yazarn ad geen yaptlarnda amz insannn en temel problemlerinden olan yabanclama ve yalnzlk temalarn nasl yorumladn ortaya karmay amalamaktadr. Her iki yazar da yaptlarn odana yalnz bireyleri almlar ve yabanclamay onlar eksen alarak anlatmlardr. Yedi blmden olumu bu almada, yaptlar nce ierik ynnden incelemi, ardndan tespit edilen yabanclama ve yalnzlk temalar karlkl olarak deerlendirilmitir.

107

ABSTRACT The aim of this work is to examine Turkish writer Yusuf Atlgans novel Anayurt Oteli and Jewish origined and German wrote Czech writer Franz Kafkas story Die Verwandlung considering the theme of Loneliness and Alienation in detail and different periods of time and culture world in which they lived. This work aims to reveal how both of these two writers interpret the theme of loneliness and alienation which are main problems of this century in their studies mentioned. Both of these writers just focused on individuals and they told alienation taking these individuals into consideration. This work which is composed of seven chapters, are initially analyzed considering the contents of them Then the confirmed loneliness and alienation themes are criticized by comparing them with each other.