Kompozit Malzemeler (MMK)

METALURJ VE MALZEME MHENDSL
METAL MATRKS KOMPOZTLER (MMK)
Prof. Dr. Hatem AKBULUT
MMK Malzemelerin Tanm 1970 li yllardan sonra yaygnlamlardr Bir metal veya alam ile birlikte, Baka bir metal, oksit, nitrr, borr, karbr, intermetalik, grafit gibi takviye malzemeleri, MMKler genelde iki bileenden meydana gelmektedir.Bunlardan biri metal matriks(genelde bir metal alamdr),dieri takviye malzemesidir. Genel avantajlar: Uygulama sahasna gre arzulanan zelliklerin kombinasyonu yaplabilir. Yksek mukavemet, scakla dayanm, Temel Dezavantajlar:
Dk tokluk, dk ok direnci
MMK lerin yerlerine kullanldklar metal ve dier baz malzemelere gre stnlkleri: Yksek elastik modle sahiptirler, Yksek mukavemet (ekme, basma, anma, srnme ve kayma) gsterirler. Yksek scaklklarda alrlar, Metallerin sneklik ve tokluk, seramiklerin yksek mukavemet ve yksek modl zelliklerini birletirirler, Tekrar retilebilir mikroyap ve zelliklere sahiptirler, Dk younluk deerleri verirler, Scaklk deiikliklerine veya termal oka kar dk hassasiyet gsterirler, Yksek yzey dayankll ve yzey aklarna kar dk hassasiyete sahiptirler, Yksek elektrik ve termal iletkenlik zellikleri mevcuttur.
AVANTAJ
DAHA YKSEK SPESFK MUKAVEMET DAHA YKSEK SPESFK MODL YKSEK SRNME DAYANIMI YKSEK AINMA DAYANIMI
DEZAVANTAJ
DAHA DK TOKLUK VE SNEKLK KOMPLEKS VE PAHALI RETM METOTLARI
TAKVYESZ ALAIMLARLA KARILATIRILDIINDA
POLMER KOMPOZTLERLE KARILATIRILDIINDA

YKSEK FBERLERE DK MUKAVEMET YKSEK TOKLUK VE HASAR TOLERANSI EVRESEL ARTLARA DAYANIM YKSEK TERMAL, ELEKTRKSEL LETM YKSEK SICAKLIA DAYANIM DAHA AZ GELEN TEKNOLOJ DAHA AZ ZELLK VER TABANI DAHA YKSEK MALYET
SERAMK KOMPOZTLERLE KARILATIRILDIINDA

DAHA YKSEK TOKLUK VE SNEKLK KOLAY RETM DAHA DK MALYET
YKSEK SICAKLIA KARI DAHA DK ZELLKLER
Dispersiyonla Sertletirilmi Boyut: 0.01-1 mm Oran: hacimce % 1-15
MMK Malzemeler
Partikl Takviyeli Boyut: 1 mm-mm Oran: hacimce % 5-40
Fiber, Whisker Boy: 0.01-250 mm Srekli, fiber boy Oran: hacimce % 70


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Partikl
Partikl Matriks
Matriks
a)
Whisker veya Ksa fiber Matriks
b)
Srekli fiber Matriks
c)
d)
ekil. MMK Trleri: a) Dispersiyonla Sertletirilmi, b) Partikl Takviyeli, c) Ksa Fiber, Whisker ve d) Srekli fiber takviyeli MMK malzeeler
Snflama: Srekli ve sreksiz ekilde de yaplabilir Srekli MMK malzemeler (Fiber takviyeli, tabakal) Sreksiz MMK malzemeler (Partikl, ksa fiber, pulcuk, gradyan) Srekli olarak takviyeli
Sreksiz olarak takviyeli
Fiberler Whisker veya ksa fiberler

Partikller
Fiberler
Whisker veya
ksa fiberler
Partikller
Son yllarda fiber+partikl, partikl+partikl gibi kompozitler de retilmektedir (Hibrid veya melez kompozitler).
MMK Malzemelerin Tarihesi

lk Mhendislik kompoziti (Cu tlalar) M.. 7000 yllarna ait yn rme Cu tlar kompozit yapya sahip. Cu tlar Mezopotamya (Trkiye snrlar) iinde bulunmu inde kk slfr ve oksit paralar (nklzyonlar) olan Cu Tekrarl eki ile dvme ile oksit ve slfrler takviye malzemesi olarak davranm.
Oksit ve slfr partiklleri

Bilimsel anlamda ve pratik olarak ilk dikkat eken kompozit dispersiyonla sertletirilen metal sistemleridir. 1942 ylnda Schmidt Al-Al2O3 tozlarn younlatrm (Dispersiyon Sertlemesi) (Al-Cu alamlarnda Wilm tarafndan) Mekanizma 1930 lu yllarda anlalm. Esas temeller 1950 yllarda tam alamlara uygulanmas balanm zlm ve dier kartrp
kelme sertlemesi mekanizmas 1906 ylnda bulunmu.
Uyumlu (Coherent Precipitate) -kelme sertlemesi
Uyumsuz (Non-coherent Precipitate) - Dispersiyon sertlemesi
Akma Gerilmesi (% 0.2 akma) (MPa)
Scaklk (oC) farkl Al esasl malzemede akma gerilmesinin scaklkla deiimi. kelme ve dispersiyonla sertlemenin karlatrlmas.
MMK malzemeler; kelme (Precipitation hardening-PH) Dispersiyon sertlemesi (Dispersion strengtheningDS) mekanizmas gibi davranr. PH ve DS sistemleri mukavemeti nemli oranda arttrr. Bu sistemlerde partikller dislokasyon hareketini engeller Ayrca PH ve DS fazlar sert ve refrakter fazlardr. ekil. Disperse bir faz ve dislokasyon etkileimi.
PH ve DS metal zelliklerini korurlar. -Yksek scaklklarda;
ve
alamlar
yksek
scaklklarda
-Yksek srnme dayanm -Mekanik zelliklerin yksek oranda korunmas. -Yksek servis mr -Boyutsal kararllk -Yksek scaklklarda seramik veya uyumlu fazlar difzyonu nlemekte -Metallerin ok ince partikller ile takviye edilmesi: Dispersiyonla kinci (sert partikller) faz ile mukavemet art
Partikl boyut deiimine bal olarak farkl mukavemet art metotlarnn etkisi
kinci hazn miktar ve geometrisinin matriksin mukavemetine etkisi
Dispersiyon kefedildi.
sertlemesi
sonrasnda
ift
fazl
eliklerin
+ yaps ok hzla soutulur ve faz martensite dnr. Bu tr yap da zellik asndan kompozit gibidir. ( matriksinin martensit plakalar ile takviye edilmesi) Fiber takviyeli kompozitler ilk olarak; 1960 l yllarda Al ve Cu matrikslerine B fiberlerin takviyesi ile retilmiler. Sreksiz takviyeli metal matriks kompozitler (MMK) zellik bakmndan srekli fiber ve DS ile retilen malzemeler arasndadr. Sreksiz MMK malz; Al-SiC, Al-Al2O3 Veya, Metal ve alamlarna ksa fiberlerin takviyesi
MMK MALZEMELERDE MATRKS VE TAKVYE MALZEMELER Matriks Malzemeleri

Bata Al alamlar, Ti ve Ti Alamlar, Mg ve Alamlar Zn Alamlar Speralamlar elikler
Takviye Malzemeleri
Hemen hemen tm seramikler, Karbr, Nitrr, Oksit, Borr, Sialonlar, grafit vs. Metaller
MMK retiminde Kullanlan nemli Takviye Trleri
Baz ana oksit fiberlerin zellikleri

zellikler Fiber ap (mm) Younluk (g/cm3) ekme Gerilmesi (MPa) Elastik Modl (GPa) Spesifik mukavemet Spesifik Modl Fiber FP PRD166 20 3.9 > 1400 380 > 3.7 >970 20 4.2 2070 380 5.0 920 Saffil RF 1-5 3.3 2000 300 6.2 930 Saffil HA 1-5 3.4 1500 >300 4.5 >900 Safimax 3.0 3.3 2000 300 6.2 930 Fiber frax 1-7 2.73 1000 105 3.8 390 Nextel 312 11 2.7 1720 152 6.5 570 Nextel 440 11 3.1 1720 220 5.7 720
Fiber FP: -Al2O3 fiberleri (Du Pont). PRD-166: AI2O3-ZrO2 fiberleri (Du Pont). Saffil RF: 5% SiO2/AI2O3, Ksa (ICI). Saffil HA: 5% SiO2/AI2O3, Ksa (ICI). Safimax: 4% SiO2/AI2O3, yar srekli standart younlukta(ICI). Fiberfrax: 50% SiO2/AI2O3, Ksa (Carborundum). Nextel 312: 24% SiO2/14% B2O3/Al2O3 (3M). Nextel 440: 28% SiO2/2% B2O3/AI2O3 (3M).
MMK retiminde kullanlan nemli fiber ve whiskerlerin zellikleri

Fiber
Al2O3 Al2O3 AlN B(W ekirdek) B(C ekirdek) B(SiC kapl) BeO B2O3 Cf(PAN) E cam Grafit MgO Paslanmaz elik SiC -SiC Si3N4
Fiber ap (m)
20 whisker whisker 100 100 120 whisker whisker 8 11 whisker whisker 100 10-15 whisker whisker
Mukavemet (MPa)
1500 16000 14000 3800 3300 3000 14000 7000 4000 1750 21000 10000 4250 2760 20000 8000
Elastik Modl (GPa)

380 550 335 400 370 400 700 450 300 76 450 310 210 200 485 380
Younluk (g/cm3)
3.9 3.9 3.3 2.6 2.3 2.6 1.8 2.5 1.8 2.55 2.25 3.6 7.8 2.55 3.15 3.2
Partikl takviyeli MMK malzeme retiminde kullanlan baz nemli seramik partikl takviye malzemelerinin mekanik ve fiziksel zellikleri.
Partikl Al2O3 AlN B4C CeO2 MgO SiC Si3N4 ThO2 TiC ZrC ZrO2
Mukavemet (MPa) 221 2069 2579 600 4100 3100 4100 193 55 90 83
Elastik Modl (GPa) 379 310 448 200 417 324 250 200 269 359 132
Younluk (g/cm3) 3.98 3.26 2.52 6.9 3.58 3.2 3.18 9.86 4.93 6.73 5.89
MMK lerde Arayzey Ba

MMK malzemede yksek arayzey ba mukavemeti iin: a) Islatlabilirlii arttrmak, b) Kimyasal etkileimleri kontrol etmek ve c) Oksit oluumunu minimuma indirmek. Islatlabilirlik engeli, kompozit retmede mutlaka almal Islatma iin arayzey ba mukavemetin svnn yzey gerilimine galip gelmeli Islatlabilirlik temas as llerek anlalmaktadr. Temas as sv damlatma (Sessile drop) yntemi ile llr
sg ks
Sv Kat ekil. Temas asn ve arayzey kuvvetlerini gsteren sv damac metoduna gre slatma olaynn ematik temsili.
deal bir slanma iin, temas as = 0 olmal
kg
Etkin bir slanma iin ise kat sv arayzey enerjisi (ks) dk olmal, sv metal yzey gerilimi dmeli ve temas as 90 dereceden dk olmal. Denge artlarnda ThomasYoung eitlii kullanlmaktadr;
kg = ks + sg .cos
= cos-1
kg - ks sg
nn 90 dereceden dk olmasn salamak iin kg - ks deeri pozitif olmaldr.
ki eit temas as lm var Dinamik (Wilhelmy plaka methodu) Statik(Sessile drop metodu)
Ana ama arayzey ba mukavemetini arttrmaktr ve bu arayzey ba mukavemetini etkileyen faktrler; (i) Fiber veya takviye elementi tr (ii) Matriks tr (iii) Matriks-fiber arayzeyinin tabiat MMK malzemelerde temel olarak ba eitlerini iki ana gruba ayrmak mmkndr . Bu ba tipleri: a) Mekanik ba, b) Kimyasal badr.
Mekanik Ba ki yzey arasnda mekanik kilitlenme ile oluan ba, Fiber yzeyinde matriks faz ekirdeklenir, fiberler matriks ile evrelenir. % 100 mekanik ba ile arayzey oluturulmas mmkn Kimyasal Ba 1.) Yeniden znme ve slatlabilirlik ba: Bileenler arasndaki etkileim elektronik seviyede gerekleir. Fiber ve matriks yzeyleri atomik seviyede etkileir. 2.) Reaksiyon Ba: Balanma kimyasal reaksiyonlarla olur. Atomik transfer difzyon prosesi ile kontrol edilir. Arayzeyde yeni bir kimyasal bileik meydana gelir (Al-LiAl2O3 isteminde: Li2O ve LiAlO2, Al-Mg-Al2O3 sisteminde: MgAl2O4, Al-B4C sisteminde: B2O3, Al-SiC sisteminde: Al4C3)
Arayzey
Kat zelti Metalleraras bileik M: Metal F: Fiber ekil. MMK lerde kat zelti ve metalleraras bileik oluumunu da gsteren arayzey zonu.
Matriks ve fiber aras ba kuvvetlendirmek iin: A. Fiberlerin Kaplanmas: B. Matriks Modifikasyonu: C. C. Takviye Faznn Isl Ilemi
MMK MALZEMELERN RETM YNTEMLER VE KULLANIM ALANLARI
MMK MALZEME RETM YNTEMLER
Sv Faz
Kat Faz
Reaksiyon
ekil. MMK retiminde kullanlan partikl geometrileri; a) Standard keskin keli SiC, b) Ergime ve partikl pskrtme ile retilen kresel almina partiklleri, c) Sol-jel ile retilen kresel almina partiklleri, d) Tek kristal hekzagonal almina
A.) Sv Faz Prosesleri

Sv faz proseslerinde gevrek seramik/partikl arayzeyi ortaya kabilir. rnek: Al + SiC Al4C3 + Si Basn, scaklk, sv ve seramik temas zaman kontrol edilmeli
A-1 Vorteks / Kompozit Dkm

Kartrma hz, sv metal scakl, kartrc as, partikl boyutu nemli faktrler. 10 m den kk partikllerin ilavesi ok zor. Maksimum ilave miktar hacimce % 20-25
Motor
Partikller
Sv metal
ekil. Vorteks ynteminin ematik olarak temsili

Vorteks metodu ile retilen Al-Si- Al2O3 (% 20 hacimce) kompozitlerde optik mikroyaplar
Homojen dalm
Seramik zerinde ekirdekleme
% 10 SiC Vorteks kompozitlerde mikroyap deiimleri
% 15 SiC Vorteks kompozitlerde primer Si kristalleri
Vorteks Metodu ile retilip ilenen AlAl2O3 MMK malzemeler (DURALCAN KOMPOZT)
Vorteks metodu ile retilen Al-SiC MMK malzemeler: -Kuma dkm otomobil fren diski, - Metal kalba dklm piston ve st kontrol kolu - Yksek basn altnda katlatrlan bisiklet zincir dilisi, - Hassas dkmle retilen hidrolik uak manifoldu, - adet hassas dkm motor silindir kelebei
Vorteks Metodu ile retilen yksek SiC ierikli Al kompozitler (elektronikte devre tutucular)
Devre tutucuda MMK kullanldnda arlk ve s transferinden nemli avantaj salanr.
Vorteks yntemi ile retilen farkl MMK fren diskleri ve kampanalar

a)
b)
Honda tarafndan retilen a) Al-Si-SiC-Grafit MMK deneme motor blou ve b) Al-Saffil ksa fiber takviyeli motor blou
Dkm ve takiben ekstrzyonla retilen Al-Matriks kompozitlerin tipik ekme zellikleri
Vorteks metodunda partikller farkl yntemler ile de svya verilebilir: (a) Bir enjeksiyon tabancas ile inert bir tayc gaz yardmyla seramik tozlarn svya ilavesi (b) Alam yar sv-kat iken kartrma yapmak ve % 60 sv % 40 kat blgesi gibi bir aralkta dendirit kollarn krarak mekanik ba oluturma. (c) Svya kk briketlerin ilavesi ve takiben iddetli olarak kartrlmas ilemi: % 50-60 takviye malzemesi ieren peletler svya ilave edilip seyreltme yaplr. (d) Santrifj ile partikllerin sv alama dispersiyonu: Herhangi simetrik bir parann retilmesi durumunda santrifj dkm olumlu sonular verebilir. Parann d yzeyinde veya i ksmnda mukavemet ve sertliin arttrlabilir (matriks ve takviye elemannn younluk farklar esas alnr)
A-2) Sktrma Dkm

Katlama sresince basn uygulamak Sktrma dkm Kk tane boyutlu, porozitesiz mikroyap elde edilir.
Al-SiC, Al-B4C , Al-Al2O3, Al-C ve Al-TiC tip MMK lar retilebilir.
Sreksiz takviyeli MMK malzemelerde sktrma dkm

Segregasyon
Homojen dalm
a) Vorteks metodu ve b) Sktrma dkm yntemi ile retilen Al-SiC kompozitlerde mikroyaplar
Sktrma dkm ile preform iine basnla metal infiltre edilir.
% 15 fiber (% 85 boluk) ieren delta almina ksa fiberlerinden (Saffil fiberler) oluan bir seramik preform.
Basn altnda sktrma ile seramik preforma Al-%.4.5 Cu alam emdirildikten sonra SEM yaps.
Dizel motor yanma odasnda scaklk 300-350 oC kabilir st segman yuvasna geleneksel olarak elik bilezik gmlr Toyota st segman yuvasn Saffil fiberlerle takviye etmi.
st ksm Saffil (% 20) takviyeli Al-Si-Cu almina kompoziti

MMK biyel kollar. Soldaki iki iki malzeme elikten retilmi (arlk 585 g) Sadaki malzeme ise Al-SiC kompoziti (190 g)
Sktrma dkmle retilen Al-SiC (%20) kompozitler
Lanxide firmasnn rettii otomotiv paralar (Al-SiC)

Sktrma dkmle retilmi bir hafif uan kanat balant eleman (AlSiC kompoziti)
Sktrma dkmle retilmi olan tek kamal SiC whisker takviyeli Al MMK tank paleti ve bu paletin tanka taklarak denenmesi. Bu paletlerib geleneksel elik paletlere gre % 25 arlk tasarrufu salamtr.
A-3) Sv nfiltrasyon
Srekli fiber takviyeli kompozitlerin sv infiltrasyon retim ak emas
Sreksiz takviyeli MMK malzemelerin retim emas

C fiber kompozitlerin sv infiltrasyonla retimi.
Sv infiltrasyonla retilen Alsrekli Karbon fiber MMK aft.

Al-rgl ve katmanl srekli karbon fiber bileenli, sv infiltrasyonla retilen uzay uydu destek iskeleti
Uzay mekii aralarnda kullanlan bask ubuu malzemesinin sv infiltasyonla retilmi B/AI MMK malzemesi
Kalp frn dna karlarak ekilli paralar (piston, biyel kolu, filre kapaklar vs.)infiltrasyonla retilebilir. Modifiye edilmi sv infiltrasyon sistemi
Modifiye edilmi sv infiltrasyon sistemi
a)
% 20 fiber preform ve Al-% 12 Si matriks alam
Al - % 12 Si % 20 saffil (delta almina) ieren kompozitlerde fiberlere paralel ve dik mikroyap

Fiberler matriksin ekirdeklenme ve byme zelliklerini deitirebilir (Heterojen ekirdeklenme etkisi).
c)
d)
% 15 fiber takviyeli kompozitte fiberlere dik ve paralel optik mikroyaplar

A-4) Basnsz nfiltrasyon

i-) Preform retimi
Sreksiz takviyeler ile yksek kalitede MMK dklebilir. Al-SiC, Al-B4C , Al-Al2O3, (% 25 den daha fazla partikl veya ksa fiber) Metal infiltrasyonu iin preformlar deiik yollarla retilebilir. (Toz sktrma, Enjeksiyon kalplama, amur halde karm hazrlama) boyutlu kalplama (3DP). Olduka kompleks poroziteli seramik preform Preformlar direkt olarak bir CAD program ile yaplr. Balayc ve takviye fazlar kontroll olarak CAD program ile oluturulur
ii. Preform kalplama ve n Istma

Preformlar bir dkm kalbna yerletirilip kalplanr. Vakum altnda preformlar n stlarak balayc uurulur Scaklk metalin ergime scaklna stlr. Sv metal dkm boluuna dklr Vakumda preformun iine metal emdirilir. ok farkl matriks ve farkl takviyeler ile MMK retilebilir. Partikl, Whisker ve ksa fiber takviyeli MMK malzemeler retilebilir. allan alamlar ; Al, Cu, Mg, Zn, Pb, Sn Au Alamlar
Preform: Kontroll gzenekli seramik n malzeme (seramik iskelet) Sv metal alam seramik bir atya (preforma) emdirilir. ekil. a) Basnsz ve b) basnl infiltrasyonun karlatrlmas Basnsz infiltrasyon Atmosferik basncn ok az altna inilip yksek scaklklarda infiltrasyon ile kompleks ekilli paralar bile retilebilir.
3DP basamaklar
iii. Sv Metal nfiltrasyonu

Islatama problemi olmadan, ok farkl alamlar infiltre edilebilir. Vorteks, Kompozit dkm yntemleri aksine, Yksek hacim MMK retilir. orannda takviyeli
MMK malzemeler nihai ekillerine direkt retilebilir. SiC, Al2O3, B4C, Si3N4 Partikl ve ksa fiber
Al2O3 Takviyeli fren destek paralar Arlklar sadece 1100 gram KGDD ise 2300 gram (% 52 arlk tasarrufu)
B4C Takviyeli bisiklet krank. Hafif (Al dan yaplandan daha ince kesitli olduundan) daha mukavemetli, anma direnci yksek. Nihai ekline ok az bir son ileme ile ulaabilir.
Al2O3 Takviyeli Biyel kolu. Biyel kolu Al2O3 partikl takviyeli Al-MMK malzemeden yaplm Statik ykleme testlerinden baaryla gemi Yorulma testinde 3,000,000 evrimde zarar grmemi Bir biyel kolu arl 170 gram (elik biyel kolu 292 gram - % 42 hafif) Partikl takviyeli biyel kolu mukavim, anma dayanm yksek. Fiber takviyeli kompozitlerden ekonomik ve daha yksek anma direnci
MMK prototip hafif roket motor iticileri Ar speralam flanlar yerine MMK kullanlmakta Fotoraftaki flanlar % 70 arlk tasarrufu salamakta (speralamlara gre) B4C Takviyeli Al- MMK (NASA RLV Flanlar) NASA bu ekilde yaklak $30/kg tasarruf salam
A-5) Sprey Depozisyon

Metal ve seramik temas zamann drmek iin sv metal damlack ve partikller birlikte pskrtlr. Gevrek intermetaliklerin partikl/matriks arayzeyinde olumas engellenir. Termal spray ile farkl altlklara MMK kaplanabilir.
i-) Plazma Sprey
Partikl takviyeli MMK retiminde kullanlan RF plazma sprey sistemi

ii-) Osprey Prosesi Osprey prosesi 1980 ylnda kefedilmi
Partikl takviyeli MMK retmek iin gelitirilen Osprey Sprey Metodu

Osprey prosesi ile bir yzeyde MMK kaplanmasn temsil eden ematik temsil.
Osprey prosesi ile kompozit kaplama veya direkt olarak bir kalp zerine/iine dkm yaplabilir.
ekil. Tp, boru gibi paralarn retiminde kullanlmak amacyla osprey prosesinin modifiye hali.
Osprey Prosesi ile retilen Al-matriks kompozitlerin tipik zellikleri
B.) Kat Hal retim Prosesleri B.1) Toz Presleme kartrma ve
Toz metalurjisi veya mekanik alamlama olarak da bilinir. Ticari metal alamlar matriks olabilir. Al, Ti, Daha ok SiC veya Al2O3 fiber ksa fiber ve partikller. Maliyet nispeten yksek. % 99 Al2O3, u=3000 MPa E = 400 Gpa, r= 3.95 g/cm3 Al2O3 takviyeli biyel kolu
PM Al
SiCP
Souk izostatik kompakt
Harmanlama Gaz alma Scak Presleme Basit toz metalurjisi akm emas Direkt Ekstrzyon
rn
Toz metalurjisi yntemi ile MMK retim basamaklar

Toz Metalurjisi ile retilen Al-SiC MMK paralar

EC-120 helikopter uygulamas, Pervane kanat kolu. Para toz metalurjisi ile retilmi ve daha sonra dvme ile ekillendirilmi 2009/SiC/15p Al MMK
Pervane gbei. Pervane kanat kolu ile beraber komple dzenek
Al-MMK soutma fan kanatlar. Kanatlar ektrzyonla retilmi ve birletirilmi.
Manifold uygulamalar. (a) Yksek basnl hidrolik svy datan manifold. V-22 Osprey Tiltrotor uanda kullanlmakta aircraft. Al-A206/SiC/40p MM nn infiltrasyonuyla gerekletirilmi. b) F-18 E/F uanda kullanlan sv manifoldu. Toz metalurjisi ile hazrlanm
ekil. Yksek gerilim elektrik hatlarnda kullanlan iletken telin kesiti. letkenin merkezinde 19 adet birbirinden bamsz Al-MMK kompozit mevcut. Al-MMK lar toz metalurjisini takiben ekstrzyonla ekillendirilmi. MMK merkze (ekirdek etrafnda 54 adet iletken saf Al tel ve nemli miktarda akm tamaktadr. elik merkez akm tamamasnn anda olduka ardr.
Toz metalurjisi ile retilen Al-Matriks kompozitlerin tipik ekme zellikleri
Tablo. Toz metalurjisi ile retilen seilmi baz dispersiyonla sertletirilmi MMK kompozitler ve uygulama sahalar. Sistem Ag-CdO Al-Al2O3 Be-BeO Co-ThO2, Y2O3 Ni-% 20 Cr-ThO2 Pb-PbO Pt-ThO2 W-ThO2, ZrO2 Uygulamalar Elektrik kontakt malzemesi Nkleer reaktrlerde kullanlabilirlik Havaclk ve nkleer reaktrler Srnmeye direnli magnetik malzemeler Trbin motor bileenleri Batarya hcreleri Flamanlar, elektrik komponentleri Flamanlar, stclar
B.2) Difzyonla Birletirme

Matriks ergime scaklnn hemen altnda proses gerekletirilir. Matriks ve takviye faz arasnda difzyonla ba oluumu amalanr. Difzyon prosesi matriksin ergime derecesi altna yaplr. Gerekirse difzyon katsays yksek ara malzeme kullanlabilir
B.2.1.) Levha-fiber Birletirme
SiC Fiber demeti (apraz bal veya uucu balayc) Vakumda scak presleme veya HIP MMK Malzeme
ekil.Levha fiber birletirmenin ematik temsili

b)
a) Matriks levha-fiber yntemi ile retilen SiC takviyeli Ti15V-3Cr-3Sn-3A1 matriksli MMK' de fiber dalm, b) SiC takviyeli Ti-6A1-4V kompozitte matriks atla.
Ti-6Al-4V matriksli SiC srekli fiber takviyeli MMK malzemelerin levha-fiber difzyon yntemi ile retilen yapsnda birleme hatas atlaklar
B.2.2.) Fiber Spray Kaplama
SiC
Matriks alam ile buhar kaplama
Vakumda scak pres veya HIP
MMK Malzeme
Fiberlerin plazma sprey ile matriksle kaplanmasn gsteren MMK retim teknii.
Spray teknii ile Cu kaplanm SiC fiberin optik mikroskobi kesit grnts
Plazma spreyle retilen SiC takviyeli Ti-6Al- 2Sn-4Zr-2Mo MMK' de fiber dalm.
B.2.3.) PVD veya CVD Fiber Kaplama
Aslnda ince film kaplama teknolojileridir. ok yksek oksidasyon riski olan matriks malzemeleri iin, Olduka yksek maliyetli. ok spesifik uygulamalar iin. Uak, uzay ve ok kritik uygulamalar iin malzemeler retilir.
zerine fiziksel buhar biriktirme ile 35 mm kalnlnda Ti-5Al-5 V kaplanan % 80 SiC fiber takviyeli MMK, Kaplamadan sonra HIP yardmyla difzyonla birletirilmi. Kompozitin krlma yzeyi, Mukavemet: 960 MPa
Ti Matrix Kompoziti Elektron demetli PVD kaplama ve sinterleme ile retiln Ti-6Al-4V matrix/SiC fiber kompoziti ve trbin kanad olarak uygulanmas Mono-Filament
Ti MMK malzemelerin Jet motor uygulamas. a) Nozl hareketlendirici piston ubuu. Para Ti-6Al-2Sn-4Zr-2Mo alam 129mm boyunda SiC srekli fiberler ile takviye edilmi. b) General Electric F110 motorunda kullanlan Ti matiks SiC fiber takviyeli nozl hareketlendirme ubuu
Haddeleme, patlamal kaynak, e ekstrzyon (Konform teknii ) ve lehimleme-kaynak yntemleri ile de tabakal kompozitler retilebilmektedir.
ekil. Tabakal kompozitlerin retiminde kullanlan ilave teknikler: a) Haddeleme, b) Patlamal kaynak, c) E ekstrzyon (Konform teknii ) d) Lehimleme-kaynak
C) Reaksiyonla Kompozit retimi (in situ composites)

C.1) Primex Yntemi
In Situ Lanxide Prosesi (Primex)

Primex yntemi ile retilen Ti esasl MMK malzemeler

ki farkl boyutta SiC partikl boyutlu % 70 SiC takviyeli Al MMK. Elektronik altlk malzemesi olarak PRMEX yntemi ile retilmi
C.2) Gaz Reaktif Yntemi Reaktif gazlar sv iine verilir ve reaksiyonla takviye faz oluturulur.
a)
b)
a) Al esasl MMK malzemelerin Gaz Reaktiflerle In Situ Metodu, b) Bit tektiin ynlenmi katlamas
Reaksiyonla retilen elektronik MMK rnler
Bir kanal amplifikatr erevesi (80 x 50 x10 mm) Alcatel Telecom dizayn, Al-% 70 Si alamndan polikristalin elmas ile ilenmi
Al-% 70 Si , 10W g amplifikatr paketi (1 GHz lik) 50 x 50 lsnde
C.3) Ynlenmi Katlama tektik yaplar
Al + Ti + C Al +TiC kompozitleri. Al + Ti + B Al + TiB2 kompozitleri.
Ni-Cr alamna Ta ilave edip C ile reaksiyona sokup ynlenmi olarak katatrlan alamda TaC fiberlerin olumas
kincil Prosesler
Ekstrzyon, Haddeleme, ekme
Ekstrzyon srasnda fiber krlmas. a) Fiber ynlenmesini gsteren SEM yaps, b) Ekstrzyon kesitinin X-n radyografisi
Ekstrzyonla sper iletken kompozit tellerin oluumu a) Cu ile evrelenen Nb telleri, b) Nb-Cu kompozitinin Sn ile kaplanmas, c) Sn in Nb iine difze olup Nb3Sn-Cu kompozitinin olumas
MMK Malzemelerin Mekanik zellikleri

MMK malzemelerde mukavemet art mekanizmalar aada zetlenmektedir: Klasik kompozit mukavemet art (yk transferi). Dispersiyonla mukavemet art. Kalnt elastik gerilmeler. Tekstr farkllklar. Termal genleme katsaylar arasndaki farkn bir sonucu olarak dislokasyon oluumuna bal yksek dislokasyon younluklar. Yksek dislokasyon younluu oluumunun sonucu olarak kk alt tane boyutu.
Tablo. MMK Malzemelerin ekme mukavemeti zellikleri.
Tablo. MMK lerdeki matriks metallerinin mekanik zellikleri. Matriks Saf Al (Ticari) Al-4.5 Cu-T6 Al 1100-T6 2014 Al-T6 2024 Al-T4 A 356 Al-T6 6061 Al-T6 7010 Al-T6 (MPa) 30 107 63 414 268 200 276 490
ym
(MPa) 80 182 99 409 388 275 326 550
e (%) 40.0 17.0 41.0 10.0 8.20 6.00 15.0 10.5
Em (GPa) 72 71 72 69 68 70
Em : Matriksin elastik modl

ym: matriksin akma mukavemeti m : matriksin ekme mukavemeti
Tablo 6: Srekli fiber, ksa fiber ve whisker takviyeli MMK malzeme sistemleri ve mekanik zellikleri. Matriks Saf Al(Ticari) Mg-2 Ag-T6 Ti-6 Al-4 V Al 1100 Al 2124-T6 Al 6061-T6 Al 6061-T6 7010-Al-T6 Fiber (%) Ksa C (15) Saffil+SiCp (15) Srekli SiC (35) SiCw(20) SiCw(20) SiC kapl B (50) Grafit (30) Saffil (15) yc c (MPa) (MPa) 280 183 497 166 340 1750 324 890 1400 517 220 e (%) 9.5 5 3.0 0.37 0.2 Ec (GPa) 85 74 300 130 225 152 92
Tablo. Partikl takviyeli MMK malzeme sistemleri ve mekanik zellikleri. Matriks Al-4.5 Cu-T6 6061-Al-T6 2014-Al-T6 A356-Al-T6 2124 Al-T4 A 357 Mg-Zn-Al Partikl (%) SiC (10) Al2O3 (20) Al2O3 (20) SiC (20) SiC (15) SiC (20) SiC (20)
(MPa) (MPa) 184 359 483 331 410 386 260 198 379 503 352 540 393 328
yc
e (%) 3.5 2.1 0.9 0.4 10 2.5
Ec (GPa) 82 99 101 97 98 100 80
400
Paralel
800
Paralel
Elasatik Modl (GPa)
Mukavemet (MPa)
Dik
300
600
Dik
200
400
100
200
0 0 20 40 60 80
0 0 20 40 60 80
Fiber Hacim Oran, (%)
Fiber Hacim Oran, (%)
ekil. Srekli Al2O3 fiberler ile takviye edilen Al-Li kompozitinde elastik modl ve mukavemet
Elastik Modl, GPa
ekme Gerilmesi MPa
6061-Srekli SiCf
6061-Srekli SiCW 6061-SiCp (TM) 6061-SiCp (Dkm)
SiC Hacim Oran, %
SiC Hacim Oran, %
ekil. Al alamnda SiC partikl ve whiskelerin Elastik modle ve mukavemete etkileri

1000 800 50% SiC 25% SiC 600 10% SiC 5% SiC
Mukavemet (psi)
Eme Mukavemeti (MPa)
400 200 0 400
800
1200
Test Scakl (oC)
Scaklk (oC) 7075 Al alam ve deiik kompozitlerin yksek scakk mukavemetleri. SAP: Sinterlenmi Al tozu
Artan SiCp miktar ile kompozit malzemede eme mukavemetiscaklk deiimi ilikisi.
o 2024 Al O 2 3 + 2024 Matriks Yk=50 g
% 2 (5 m)
Arlk Kayb (mg)
% 5 (5 m)
% 5 (16 m)
2 % 20 (16 m) 1 % 20 (63 m) % 20 (142 m) 0 500 1000 1500 2000
Anma Mesafesi (m)
ekil. 2024 matriks alam ve ilave edilen deiik oran ve partikl boyutlu Al2O3 partikllerinin arlka anmaya etkileri.
0,8
Srtnme katsays
0,7 0,6 0,5 0,4 Al 0,3 0,2 % 10 % 20 Al-B 4 C
Arlk Kayb (mg)
Yk=160 N
1,2 0,9 0,6 0,3 Al-SiCw (T6) 0 0 10 20 30 40 Al-Al2O3 (T6)
% 20 Al-TiB2
% 20 Al-TiC
a)
Kompozit Malzeme Sistemi
Al-SiC
b)
b)
Fiber Hacim Oran
ekil. a) Saf Al ve kompozitlerinde 0.98 m/s andrma hznda srtnme katsaysnn deiimi. ve b) Almina, SiC takviyeli MMK' lerde anma miktar
A: takviyesiz alam B: 20 vol% SiCp (5 mm) C: 20 vol% SiCp (13 mm) D: 20 vol% SiCp (29 mm) KGDD (500)
Deney pin-on disk deneyinden sonra yaplm, YK: 10 N, Kayma Hz: 0.1 m/s, Kayma Mesafesi: 2500 m.
Srtnme Katsays
Hacimse kayp
Anma Hz
8 6 4 2
Matriks metali
% 30 SiCwMMK
a)
0 0 5 10
c/m
15
20
25
Maksimum Gerilme, MPa
Log10 ec/em
b)
evrim Says
ekil. a) % 30 SiCw takviyeli bir kompozitte srnme, b) SiC ve Al2O3 takviyeli Al alamlarnda elde edilen yorulma erileri.
Tablo. 6061 Al matriks alam ve SiC partikl, SiCw takviyeli MMK malzemelerde krlma tokluu deerleri. Matriks Takviye Malzemesi SiCw SiCp Takviye Hacim Oran(% ) 20 25 Krlma Tokluu (MNm-3/2) 37.0 7.1 15.8
6061 Al (T6) 6061 Al (T6) 6061 Al (T6)
Fiber takviyeli baz MMK larn uygulama alanlar Fiber

Grafit
Matriks
Alminyum Magnezyum Kurun Bakr Alminyum Magnezyum Titanyum Alminyum Titanyum Alminyum Magnezyum Alminyum Titanyum Speralam Speralam Speralam
Potansiyel Uygulama
Uydu, fze, helikopter yaplar Uzay, uydu yaplar Batarya enerji depolama plakalar Elektrik kontak ve yatak uygulamalar Kompresr kanatlar, yapsal destek uygul. Anten yaplar Jet motoru fan kanatlar Jet motoru fan kanatlar Yksek scaklk yap ve fan kanatlar Transmisyon yataklar Helikopter transmisyon yaplar Yksek scaklk yaplar Yksek scaklk yaplar Yksek scaklk motor motor bileeni Yksek scaklk motor motor bileeni Yksek scaklk motor motor bileeni
Bor Borsik (SiC-B) Almina SiC Mo W

Kompozit Malzemeler (MMK)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kompozit Malzemeler (MMK)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METAL MATRKS KOMPOZTLER (MMK)

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

TAKVYESZ ALAIMLARLA KARILATIRILDIINDA

POLMER KOMPOZTLERLE KARILATIRILDIINDA

SERAMK KOMPOZTLERLE KARILATIRILDIINDA

YKSEK SICAKLIA KARI DAHA DK ZELLKLER

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Dispersiyonla Sertletirilmi Boyut: 0.01-1 mm Oran: hacimce % 1-15

Partikl Takviyeli Boyut: 1 mm-mm Oran: hacimce % 5-40

Fiber, Whisker Boy: 0.01-250 mm Srekli, fiber boy Oran: hacimce % 70

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Srekli fiber Matriks

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Sreksiz olarak takviyeli

Fiberler Whisker veya ksa fiberler

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

MMK Malzemelerin Tarihesi

Oksit ve slfr partiklleri

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

kelme sertlemesi mekanizmas 1906 ylnda bulunmu.

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Uyumlu (Coherent Precipitate) -kelme sertlemesi

Uyumsuz (Non-coherent Precipitate) - Dispersiyon sertlemesi

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Akma Gerilmesi (% 0.2 akma) (MPa)

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

PH ve DS metal zelliklerini korurlar. -Yksek scaklklarda;

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

kinci hazn miktar ve geometrisinin matriksin mukavemetine etkisi

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

MMK MALZEMELERDE MATRKS VE TAKVYE MALZEMELER Matriks Malzemeleri

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

MMK retiminde Kullanlan nemli Takviye Trleri

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Baz ana oksit fiberlerin zellikleri

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

MMK retiminde kullanlan nemli fiber ve whiskerlerin zellikleri

Elastik Modl (GPa)

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

MMK lerde Arayzey Ba

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

deal bir slanma iin, temas as = 0 olmal

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

nn 90 dereceden dk olmasn salamak iin kg - ks deeri pozitif olmaldr.

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT

METALURJ VE MALZEME MHENDSL

Prof. Dr. Hatem AKBULUT