rodki powierzchniowo czynne potrafi ujawni swoj szkodliwo.

Jeeli do zmikczania tkanin uyje si zbyt duo pynu zawierajcego rodki powierzchniowo czynne, jego zdolno do rozpuszczania tuszczw spowoduje uszkodzenie ochronnej warstewki skry, prowadzc do alergii. Take zbyt wiele rodkw powierzchniowo czynnych w ciekach moe wywoa katastrofalne skutki. W latach 50-tych ujawniy si one w postaci powanych kopotw z wod, kiedy to dochodzio do powstawania na powierzchni wd istnych gr z piany. Aby zaradzi tym kopotom, trzeba byo wprowadzi specjalne przepisy dotyczce detergentw. Jakie substancje waciwie znajduj si w ciekach bytowych obecnie? Jak oddziauj na roliny i mikroorganizmy? Jak skutecznie neutralizowa ich wpyw zwikszajc tym samym zdrowie i bezpieczestwo otoczenia? Czy intensywne spoywanie lekw moe zaszkodzi rolinom ogrodowym? Odpowiedzi na te i inne pytania znajduj si w poniszej prezentacji autorstwa profesora Ryszarda Blaejewskiego. Zapraszamy do lektury:

Substancje w ciekach bytowych, szkodliwe dla mikroorganizmw i rolin

prof. Ryszard Baejewski AR Pozna Wstp W surowych ciekach bytowych stwierdzono wystpowanie setek zwizkw chemicznych, z ktrych cz moe by szkodliwa dla mikroorganizmw i rolin biorcych udzia w ich biologicznym oczyszczaniu. Niektre substancje toksyczne tworz si w trakcie procesw oczyszczania, jako produkty porednie. Stenie substancji toksycznych w ciekach oczyszczonych nie powinno przekracza dopuszczalnych ste wymaganych przez prawo. Nie wszystkie substancje szkodliwe dla rodowiska s jednak monitorowane, dlatego te naley unika wprowadzania do ciekw substancji potencjalnie toksycznych. W artykule przedstawiono wybrane, zdaniem autora najwaniejsze substancje w ciekach bytowych, szkodliwe dla mikroorganizmw i rolin, zarwno w ukadach oczyszczania

ciekw, jak i w wodach odbiornikw. S one czsto rwnie szkodliwe dla ludzi. Siarkowodr i siarczki Siarkowodr wydziela si ze ciekw zagniych wskutek rozkadu biaek. Ma zapach zgniych jaj, jest toksyczny dla mikroorganizmw i ludzi. Przy steniach ponad 600 ppm jest niewyczuwalny i prowadzi do szybkiej mierci. W warunkach beztlenowych w reakcji ze zwizkami elaza tworzy czarny osad siarczku elaza, zgodnie z reakcj: H2S + Fe => FeS + 2H+ Wydzielajce si jony wodorowe zakwaszaj rodowisko wodne, obniajc pH i wykazuj wasnoci korozyjne. Obecno azotanw w ciekach eliminuje powstawanie siarkowodoru [7]. W obecnoci azotanw i autotroficznych bakterii denitryfikacyjnych powstaje azot czsteczkowy i siarczany: 5 S2- + 8 H+ + 8 NO3- = 4 N2 + 5 SO42- + 4 H2O Nadmierne stenie siarkowodoru w ciekach moe spowodowa mier mikroorganizmw, wchodzcych w skad osadu czynnego lub bony biologicznej, a tym samym uniemoliwi biologiczne oczyszczanie ciekw. Umiarkowane stenia spowalniaj przyrost osadu czynnego (gwnie bakterii zooglealnych), pcznienie sprzyjaj za rozwojowi osadu bakterii nitkowatych, Skutkiem powodujc (puchnicie) czynnego.

puchnicia jest saba sedymentacja i wynoszenie lekkich kaczkw osadu z osadnika wtrnego. Jednym ze sposobw likwidacji tych efektw jest recyrkulacja ciekw oczyszczonych, zawierajcych azotany (np. z osadnika wtrnego) i zmieszanie ich ze ciekami zawierajcymi siarkowodr lub siarczki. Wwczas zgodnie z reakcj chemiczn przytoczon powyej nastpi usunicie azotanw na drodze denitryfikacji chemicznej, a azot w postaci czsteczkowej wrci do atmosfery. Recyrkulacje takie stosuje si powszechnie w ukadach z biologicznych i oczyszczalniach z osadem czynnym. Amoniak Amoniak jest bardziej szkodliwy w postaci gazowej ni jonowej. Jego forma zaley od odczynu pH i temperatury wody. Wysokie stenia amoniaku (> 0,1

g N-NH3) hamuj wzrost bakterii nitryfikacyjnych i spowalniaj procesy nitryfikacji szczeglnie II fazy, tj. przejcia od azotynw do azotanw.. Za toksyczne dla narybku pstrga uwaa si stenie wolnego NH3 rwne i wiksze od 0,025 mg/l, dla starszych ryb o rzd wielkoci wiksze. Na rys. pokazano stenia azotu amonowego, przy ktrych osigane jest graniczne stenie wolnego amoniaku w zalenoci od odczynu pH i temperatury wody.

Rys. Graniczne stenia azotu amonowego generujce stenie amoniaku 0,025 mg/L. O pionowa wyraa si w jednostkach: N-NH4 mg/L Wolny amoniak mona oznaczy w wodzie za pomoc testu kolorymetrycznego dla akwarystw. Amoniak jest znany take jako antykoagulant. Jon amonowy pomaga utrzyma dodatnio naadowane czstki koloidalne w zawieszeniu, wskutek czego spowalnia sedymentacj drobnych czstek osadu. Jest to prawdopodobnie jedna z przyczyn lepszej pracy osadnika gnilnego w okresie zimowym, kiedy to procesy rozkadu biaek i mocznika przebiegaj wolno i nie generuj produktu w postaci amoniaku. Zwizki powierzchniowo czynne Gwnym skadnikiem kompozycji detergentowych s zwizki powierzchniowo czynne, inaczej zwane surfaktantami. Posiadaj one w swych czsteczkach grupy hydrofobowe i hydrofilowe, dziki czemu przejawiaj tendencj do gromadzenia si na granicach faz, np. ciao stae/woda lub woda/powietrze [5]. Zmniejszajc napicie powierzchniowe, uatwiaj zwilanie powierzchni oraz usuwanie i dyspergowanie czstek brudu. Uciliwo surfaktantw wynika z ich waciwoci fizykochemicznych, a mianowicie wskutek adsorpcji na powierzchni wody i

pcherzykw powietrza utrudniaj one przenikanie tlenu w gb toni wodnej. Tym samym utrudniony jest rozwj organizmw ywych, a take hamowana jest szybko procesw biodegradacji. Poza tym podczas rozkadu biochemicznego samych surfaktantw zuywa si tlen, co zwiksza BZT5 i ChZT. Przy wikszej iloci surfaktantw wystpuje pienienie si wody, co stwarza kopoty w pracy rnego typu urzdze, m. in. turbin i urzdze napowietrzajcych w oczyszczalniach ciekw. Dziki swym zdolnociom emulgujcym zwizki powierzchniowo czynne uatwiaj przedostawanie si do rodowiska wodnego wielu substancji toksycznych, m.in. pestycydw, wglowodorw. W formie zemulgowanej substancje te s znacznie atwiej wchaniane przez organizmy ywe, tak wic obecno surfaktantw wzmaga ich toksyczne dziaanie. W zwizku z tym, oczyszczanie ciekw zawierajcych produkty ropopochodne jest bardzo utrudnione w obecnoci zwizkw powierzchniowo czynnych. Solanka z regeneracji kationitw Sl kuchenna uywana w duych ilociach do regeneracji jonitw (np. domowych zmikczaczy i/lub odelaziaczy) w duych steniach wpywa hamujco na bakterie anaerobowe w osadniku gnilnym i jako cika solanka moe wyprze z dna osady organiczne, zakcajc prawidow sedymentacj. Sona woda rozpuszcza w sobie mniej tlenu i woda sodka (zdemineralizowana). Efekt ten jest jednak znacznie mniejszy ni wpyw temperatury wody (ciekw) na rozpuszczalno tlenu. Sl kuchenna jest tolerowana przez osad czynny w steniach nawet 70 g/L, pod warunkiem, e nie jest to dawka szokowa, ale osad jest do nich stopniowo adaptowany [8]. Zasolone wody pociekowe nie powinny by rozsczane w pobliu drzew i krzeww, gdy mog powodowa ich usychanie (osmoza). Jony sodowe niszcz struktur gruzekowat gleby, prowadz do dyspersji koloidw glebowych i pogarszaj przepuszczalno gruntw, szczeglnie tych, zawierajcych choby niewielk zawarto mineraw ilastych (jak np. gliny). Generalnie, ciekw solankowych z regeneracji jonitw nie zaleca si wprowadza do przydomowych oczyszczalni ciekw [2].

Dezynfekanty Podchloryn sodowy (gwny skadnik m. in. Domestosu) moe mie do pewnego stopnia pozytywny wpyw na mikroflor osadnika gnilnego, dziki unieszkodliwianiu siarkowodoru i amoniaku, zgodnie z reakcjami: 4 NaOCl + H2S = Na2SO4 + 4 NaCl lub NaOCl + NH3 = NaOH + NH2Cl W wikszych ilociach jest silnie bakteriobjczy. Badania Grossa [3] wykazay, e wszystkie bakterie w osadniku gnilnym o poj. 3,8 m3 wybijao 10 litrw wybielacza chlorowego w pynie i 2 litry pynnego lizolu zadanych jednorazowo w krtkim czasie. Czas regeneracji biomasy podczas normalnej eksploatacji wynosi odpowiednio 30 i 60 godzin. Farmaceutyki i pestycydy Pozostaoci lekw w kale i moczu stosujcych je ludzi przedostaj si ze ciekami bytowymi do rodowiska. Nie wszystkie one w caoci s rozkadane do bezpiecznych zwizkw, nawet w procesach wielofazowego osadu czynnego. Ju ladowe iloci niektrych farmaceutykw, np. estrogenw, mog powodowa zmiany rozwojowe zarodkw, np. ab, ryb, a nawet ludzi. W marcu 2002 r. naukowcy w stanie Minesota (USA) podnieli alarm. Wykryli oni w zbiornikach wodnych antybiotyki, rodki ochrony rolin, detergenty i liczn grup estrogenw zarwno tych naturalnych z farm i siedzib ludzkich, jak i sztucznych - pochodzcych z piguek antykoncepcyjnych oraz - modnej dzi - hormonalnej terapii zastpczej. Do pojawienia si u samca aby zarwno jder, jak i jajnikw lub dodatkowych koczyn wystarczy ladowe stenie popularnego pestycydu - atrazyny - 30 razy mniejsze ni dopuszczalne w wodzie do picia (0,1 mikrograma na litr). Jest on zaliczany do grupy tzw. endokrynnych przerywaczy. aby s szczeglnie naraone na toksyny gazowe zawarte w wodzie, gdy oddychaj gwnie przez skr. Podobne relacje o szkodliwym wpywie pozostaoci farmaceutykw pochodz z innych krajw, w tym z Polski [1]. Metale cikie

Metale cikie (Pb, Cu, Cd, Zn, Hg i in.) blokuj niektre trakty metabolizmu organizmw ywych. W naturalnych warunkach produkcja chlorofilu i wizanie azotu przez fitoplankton s istotnie hamowane przy steniach > 20 g Cu/L, a wizanie wgla - przy steniach > 10 g Cu /L. Poowa populacji testowej fitoplanktonu (glonw) gina po 72 h przy steniach od 47 do 120 g Cu/L. Bdem eksploatacyjnym jest prba usunicia fitoplanktonu (zielonej zupy) ze staww doczyszczajcych za pomoc np. siarczanu miedziowego. Kilka lat temu w podpoznaskiej oczyszczalni typu Lemna skutecznie wybito w ten sposb zielenice stanowice fitoplankton, ale przez kilka miesicy letnich nie potrafiono namnoy rzsy wodnej w stawie doczyszczajcym, gdy jon miedziowy Cu2+ jest take szkodliwy dla rzsy! Objawia si to m. in. zanikiem chloroplastw. Metale cikie pozostaj w wikszoci w osadach ciekowych i niekiedy uniemoliwiaj wykorzystanie osadw w rolnictwie. Najlepiej jest eliminowa je u rda, nie pozwalajc odprowadza ciekw, np. z galwanizerni, garbarni itp. Podsumowanie Zbiorcze zestawienie waniejszych toksyn, mogcych si pojawi w ciekach bytowych, przedstawiono w tabeli poniej.

Wnioski 1. Mikroorganizmy i roliny wodne jak kade organizmy ywe - s wraliwe na nadmierne iloci substancji zakcajcych ich procesy metaboliczne. 2. Cz toksyn i inhibitorw mona wyeliminowa u rda, nie wprowadzajc ich do kanalizacji. 3. Waciwy skad ciekw surowych i poprawnie prowadzone procesy technologiczne pozwalaj ograniczy wpyw inhibitorw na przebieg tych procesw i znaczne ograniczenie ste toksyn w ciekach oczyszczonych.

4. Konieczne s dalsze badania wpywu toksyn na mikroorganizmy oraz flor i faun wodn.
Tabela 1. Charakterystyka waniejszych toksyn w ciekach bytowych [2-9]

Literatura: 1. Bodzek M., Dudziak M. Endocrine disruptors - steroidowe hormony: wystpowanie, monitoring i usuwanie z wd naturalnych za pomoc procesw membranowych. Mat. XVIII krajowej i VI midzynarodowej konf. Zaopatrzenie w wod, jako i ochrona wd. 2004 2. Bross M., Bounds T. Water softener backwash brine stresses household septic tanks and treatment systems. Small Flow Magazine. Fall/Winter vol. 8, nr 2, 2007 3. Gross M. A. Assessment of the effects of household chemicals upon individual septic tank performances. Ark. Wat. Res. Center, 1987 4. Ip I., Jowett E. C. The effect of household chemicals on septic tank performance receiving dilute wastewater. Proc. X symp. On-site Wastewater Treatment. Sacramento, ASAE 2004, pp. 358-367 5. Mdrzycka K. Detergenty a rodowisko naturalne.

www.pg.gda.pl/PismoPG/nr4/dete.html 2007-11-12 6. Neitzel V., Iske U. Abwasser: Technik und Kontrolle. Weinheim, WileyVCH, 1998 7. Odour management more than removing a smell! http://ind.yara.co.uk/library/ 8. Panswad T., Anan C. Impact of high chloride wastewater on an anaerobic/anoxic/aerobic process with and without inoculation of chloride acclimated seeds. Water Research, vol. 33, issue 5, April, pp. 1165-1172, 1999 9. Waciwoci substancji szczeglnie szkodliwych wg wykazu II dyrektywy 76/464/EWG www.mos.gov.pl/2strony_tematyczne/substancje_szczegolnie_szkodliwe/wla sciwosci.pdf 18.11.20007