Logika

Pojmovi: uvodna disciplina zakljuak premisa konkluzija nuan slijed formalna disc. elementarna logika opa metodologija

uvodna filozofska disciplina koja prouava osnovne oblike misli ili naela dosljedna zakljuivanja Aristotel (384.-322.) utemeljitelj logike

uvodna smatra da studij logike treba prethoditi filozofskim studijima bazira se na zakljucima - sastoje se od premisa (pretpostavki) iz kojih izvlaimo konkluziju (zaglavak) da bi zakljuak bio ispravan, iz premisa mora nuno slijediti konkluzija, tj. potreban je nuan slijed da bismo zakljuivali dosljedno
RAZVOJ LOGIKE 1. Sokrat 2. Platon 3. Aristotel 4. Megarskostoika 5. srednji vijek 6. Francis Bacon 7. John Stuart Mill 8. Gottlob Frege

naela dosljedna zakljuivanja

logika je formalna disciplina

prouava logiku formu je li neto valjano, tj. vaee, tj. ispravno, tj. pravilno a ne prouava sadraj je li neto istina ili neistina elementarna logika

tipovi logike i to prouavaju

osnovni ili elementarni oblici misli pojam sud zakljuak sloeniji oblici misli definicija, razdioba, dokaz sloeni oblici misli induktivna i deduktivna metoda

opa metodologija

Povijest logike
nastaje u antikoj Grkoj Sokrat (469.-399.) prvi uvidio znaaj definicije Platon (427.-347.) ide neto dalje od Sokrata i ustanovljava dijalektiku Aristotel (384.-322.) utemeljitelj logike, i to logike pojmova, on logiku smatra uvodnom filozofskom disciplinom

njegovi uenici su njegove logike spise uvrstili u zbirku Organon (Orue)

megarsko-stoika kola razvijaju logiku sudova koja se razlikuje od Aristotelove logike pojmova

logika sudova je pretea moderne log.

srednji vijek nadopunjavaju Aristotelovo uenje i osmiljavaju mnoga mnemotehnika sredstva 16. stoljee - renesansa preokret engl. fil. Francis Bacon misli da cjelokupnu znanost treba postaviti na nove temelje

pie Novi Organon nova logika za novo vrijeme

RAZNI ODNOSI POJMOVA: identini ili istovjetni razliiti ili razdvojeni ili disparatni zamjeniti ili ekvivalentni ili reciproni vii ili iri ili apstraktniji nii ili ui ili posebniji usporedni ili koordinirani ili vrsta ili istorodni ili homogeni protuslovni ili kontradiktorni suprotni ili kontrarni liidbeni odnosni ukrteni

temelji se na induktivnoj metodi, pa se njegov tip logike zove induktivna logika no nije da Aristotelova log. zamire induktivna se razvija paralelno s Aristotelovom

19. stoljee John Stuart Mill autor Millovih induktivnih metoda nadopunjuje induktivnu logiku kraj 19. stoljea preokret Gottlob Frege Pojmopis utemeljuje modernu logiku

modernu logiku obiljeava pribliavanje matematike i logike javlja se novi sustav upotreba jezika simbola zato je moderna logika = matematika logika = simbolika logika

danas razvoj iskljuivo matematike logike

Pojam
miljenje se uvijek usmjerava na predmet miljenja (sve ono to moemo pomiljati, to ima svoje znaajke/obiljeja) predodba mogunost predoavanja sadraja uz ime na neki nain, ali nije pojam jer se predodbe razlikuju od ovjeka do ovjeka pojam opa obljeja predmeta mora ih imati svaki predmet na kojeg se pojam odnosi vrste obiljeja

opa ili nuna obiljeja mora ih imati svaki predmet na kojeg se pojam odnosi ulaze u pojam izvedenice obiljeja koja pripadaju svakom predmetu na kojeg se pojam odnosi ne ulaze u pojam, jer se podrazumijevaju sluajna obiljeja obiljeja koja pripadaju samo nekim predmetima na koje se pojam odnosi ne ulaze u pojam

Sadraj i opseg pojma

sadraj pojma ukupnost obiljeja koja ini neki pojam samo opa obiljeja (geometrijski trostrani lik) opseg pojma ukupnost predmeta koje obuhvaa neki pojam (doslovno svi trokuti na ovom svijetu) odnos sadraja i opsega je obrnuto proporcionalan

vei sadraj vie obiljeja (posebniji) manje predmeta manji opseg vei opseg vie predmeta (asptraktniji) manje obiljeja manji sadraj vii ili iri pojam vei opseg, manji sadraj

razlikujemo

nii ili ui pojam - vei sadraj, manji opseg

determinacija log. postupak dodavanja obiljeja nekom pojmu dobivamo posebniji, nii pojam apstrakcija log. postupak oduzimanja obiljeja nekom pojmu dobivamo apstraktniji, vii pojam podjela pojmova s obzirom na sadraj

jednostavni pojam u iji sadraj ulazi samo 1 obiljeje vrlo vrlo rijetki (npr. okusi) sastavljeni pojam u iji sadraj ulaze 2 ili vie obiljeja istovjetni ili identini istog sadraja i opsega razliiti razliitog sadraja i opsega zamjeniti ili ekvivalentni istog opsega ali razliitog sadraja (neslubeno: ista stvar opisana na dva naina)

ostale vrste pojmova

Odnosi meu pojmovima

ljestvica pojmova poredak pojmova od najvieg prema najniem

raena po odnosu subordinacije (osim prvog i zadnjeg svi pojmovi na njoj su i subordinirani i superordinirani) prvi vii pojam nekom pojmu je njegov najblii rod rod zajedniki vii pojam u piramidi pojmova vrsta usporedni/koordinirani pojmovi, tj. pojmovi koji su na istom stupnju openitosti a imaju isti rod vrsna razlika razlika koja postoji izmeu usporednih pojmova usporedne/koordinirane pojmove zovemo i istorodnim/homogenim, a suprotne od njih raznorodnim/heterogenim

piramida pojmova poredak pojmova na rod i vrstu

Oprjeka meu pojmovima

1. Protuslovna oprjeka ine ju protuslovni ili kontradiktorni pojmovi opseg oprjeenog pojma je apsolutno sve osim opsega prvog pojma tj. taj oprjeeni pojam je beskonaan meu njima nema nikakve sredine 2. Suprotna oprjeka ine ju suprotni ili kontrarni pojmovi dva meusobno najudaljenija usporedna pojma, dvije krajnosti meu njima ima i posrednih pojmova 3. Liidbena oprjeka ine ju liidbeni pojmovi dva pojma od kojih jedan izraava neko obiljeje, a drugi nedostatak tog obiljeja tamo gdje bi se ono moglo oekivati neslubeno pojmovi su liidbeni kada jedan opisuje sa x je kada nema y/nije y 4. Odnosna oprjeka ine ju odnosni pojmovi pojmovi koji se meu sobno nijeu (tj. x nije y) ali su shvatljivi samo jedan pomou drugog (bez x ne moemo opisati y) Ukteni pojmovi ukrteni pojmovi dva pojma kojima se opsezi djelomice poklapaju (planinar, uenik)

Aristotelove kategorije Aristotel je provjeravao do kuda moemo ii apstrakcijom i pronaao je 10 najviih rodova iznad kojih nema superordiniranih pojmova

naziva ih kategorijama Aristotelovih 10 kategorija

bie ili supstancija kolikoa, kakvoa mjesto, vrijeme odnos, poloaj imanje, djelovanje, trpljenje
RAZNE VRSTE SUDOVA po kolikoi po kakvoi po odnosu opi ili univerzalni posebni ili partikularni pojedinani ili singularni potvrdni ili afirmativni nijeni ili negativni kategorini ili pririni hipotetini ili pogodbeni rastavni ili disjunktivni

Sud
svaka tvrdnja ima istinitosnu vrijednost

moe biti istinita (i) ili neistinita (n)

sud tvrdnja koja ima nekakvu istinitosnu vrijednost, tj. sud je veza pojmova struktura suda

subjekt ili podmet onaj pojam kojim oznaavamo ono o komu/emu se radi predikat ili prirok ono obiljeje koje pridodajemo podmetu prema kolikoi (kvantiteti) prema kakvoi (kvaliteti) prema odnosu (relaciji) prema modalnosti

razdioba sudova

Sudovi prema kolikoi

primjeri

Sve djevojke su lijepe, Neke djevojke su lijepe, Djevojke su lijepe, Aristotel je utemeljitelj logike

u sva tri suda povezasmo iste pojmove, ali sa razliitom logikom partikulom logika partikula govori nam na koji dio subjekta se odnosi cijeli sud

logika partikula sve sud se odnosi na cijeli opseg podmeta, tj. sud vrijedi beziznimno opi ili univerzalni sud logika partikula neki sud se odnosi na dio opsega podmeta, tj. sud vrijedi djelomice posebni ili partikularni sud ako nema logike partikule ne moemo odrediti kolikou (trei primjer gore) ako je opseg podmeta samo jedan predmet, sud je po kolikoi pojedinaan tj. singularan (etvrti primjer)

Sudovi prema kakvoi

sudovi u kojima su pojmovi koje spajamo su potvrdni ili afirmativni sudovi u kojima su pojmovi koje razdvajamo su nijeni ili negativni (NISU NEGACIJSKI!!)

Sudovi prema odnosu

razdioba sudova prema odnosu

odnos priricanja ili pridodavanja

odnos uvjetovanja odnos meusobnog iskljuivanja

Odnos priricanja ili pridodavanja kategorini ili pririni sud je sud koji izrie odnos priricanja ili pridodavanja

pojmu pririemo neko obiljeje

spona ili kopula dio suda koji oznauje odnos izmeu podmeta i priroka moe biti potvrdna i nijena
SUDOVI PO ODNOSU opepotvrdni, SaP ili univerzalnoafirmati vni openijeni, SeP ili univerzalnonegativn kategorini ili pririni i posebnopotvrdni, SiP ili partikularnoafirmati vni posebnonijeni, SoP ili partikularnonegativ ni prednjak ili hipotetini ili pogodbeni antecedent posljedak ili konsekvent disjunktivni ili rastavni

vrste kategorinih sudova

SaP ope-potvrdni sud Svi S su P SiP posebno-potvrdni sud Neki S su P SeP ope-nijeni sud Nijedan S nije P (ne Svi nisu!) SoP posebno-nijeni sud Neki S nisu P

kratice SaP, SeP, SiP i SoP su nastale u srednjem vijeku

mnemotehnika

potvrdni - AffIrmo nijeni nEgO opepotvrdni univerzalnoafirmativni openijeni univerzalnonegativni posebnopotvrdni partikularnoafirmativni posebnonijeni partikularnonegativni

naravno, vrijede i fensi imena

Odnos uvjetovanja hipotetini ili pogodbeni sud je sud koji izrie odnos uvjetovanja ako i onda govore nam da je odnos uvjetovanja hipotetini sud sloeniji je od kategorinog jer ga rastavljamo na sudove, a ne na pojmove

Ako pada kia, onda su ulice mokre.

prednjak ili antecedent onaj dio hipotetinog suda koji izrie razlog (uzrok) posljedak ili konsekvent onaj dio hipotetinog suda koji izrie posljedicu (uinak)

logiki odnos razlogposljedica ne mora biti i zbiljski

Ako su stope u snijegu, netko je proao

zbiljski uzrok netko je proao logiki uzrok stope u snijegu

Odnos meusobnog iskljuivanja disjunktivni ili rastavni sud je sud koji izrie odnos meusobnog iskljuivanja P svaka bolest je izljeiva Q svaka bolest je neizljeiva simboliki zapis suda ili P ili Q 2 suda se moraju meusobno iskljuivati zajedno moraju tvoriti cjelinu nije disjunktivan sud jer ne zadovoljava 2 uvjeta primjeri za to kada zato nije disjunktivan svaki dan je ili petak ili etvrtak, svaka vesta je crvena ili zelena

Svaka bolest je izljeiva ili neizljeiva

dva su osnovna uvjeta za disjunktivne sudove

Ili pada kia ili sije sunce

primjeri za to kada je disjunktivan svaka ena je udata ili neudata, svaki ovjek je muko ili ensko

Oprjeka meu sudovima

oprjeka meu sudovima vrijedi samo za kategorine sudove koji imaju isti S i P
Oprjeke meu sudovima SaP/S oP SiP/Se P SaP/S eP SaP/Si P SeP/S oP SiP/So P podsuprotni ili supkontrarni podredni suprotni ili kontrarni protuslovni ili kontradiktorni

1. Protuslovna oprjeka

Svi S su P (SaP) Neki S nisu P (SoP) protuslovni ili kontradiktorni sudovi sudovi koji se razlikuju i po kolikoi i kakvoi

oprjeeni sudovi dakle mogu biti SaP/SoP ili SiP/SeP

2. Suprotna oprjeka Svi S su P (SaP) Nijedan S nije P (SeP) suprotni ili kontrarni sudovi - 2 opa suda razliita po kakvoi

3. Oprjeka podrednosti Svi S su P (SaP) podreditelj (uvijek opi sud) (SeP) Nijedan S nije P Neki S su P (SiP) podreenik (uvijek posebni sud) (SoP) Neki S nisu P podredni sudovi sudovi koji su oprjeni samo po kolikoi

oprjeeni mogu biti SaP/SiP ili SeP/SoP

4. Podsuprotna oprjeka Neki S su P (SiP) Neki S nisu P (SoP) podsuprotni ili supkontrarni sudovi 2 posebna suda razliita po kakvoi

Tablica za i/n
Protuslo OPRJEKA vlje SaP SiP NEMOGU E i n i MOGUE n SoP SeP i n n i P i i n Suprotn ost Sa Se P i n 0 Podredn ost SaP SeP SiP SoP Podsuprot nost SiP n i n SoP n 0 i

i n n i i i n 0 0 i n n