1

Het wezen van de opvoeding en de hulpverlening

Juliaan van Acker, emeritus-hoogleraar orthopedagogiek, november 2013 (dit is de epiloog van mijn boek Gek van kinderen !nline-advie"en aan ouders# dat in het voorjaar van 201$ "al verschijnen% &enst u ge'n(ormeerd te )orden bij de publicatie, stuur een mailtje naar juliaan%vanacker*gmail%com)

Geen opvoeding, hulpverlening en therapie zonder ethiek Bij een moeilijk kind kijken naar wat er goed gaat. Bij een kind met een stoornis kijken naar de talenten en de kwaliteiten van het kind. Een tiranniserende puber met oneindig geduld bejegenen en zodra hij zich beter gedraagt, doen alsof er voorheen niets is gebeurd: vergeven en vergeten. Bij een adolescent die blowt, te veel drinkt, niets meer doet voor school, toch blijven tonen dat je hem vertrouwt en dat je zeker bent dat het goed komt. l deze adviezen zijn gebaseerd op mijn filosofische visie die ge!nspireerd is door Emmanuel "evinas. #e liefde overwint altijd en alles. $nbaatzuchtige en onvoorwaardelijke inzet van de ouders, van de leerkrachten en van de hulpverlener zal vrijwel altijd tot succes leiden. %et kind of de adolescent wordt geraakt en herwint zelfvertrouwen. &oms lijkt het alsof mijn adviezen slechts gaan om beloningss'stemen, gedragscontracten, kunnen negeren van lastig gedrag, conse(uent reageren op vooraf duidelijk gemaakte regels of om positieve aandacht bij wenselijk gedrag in plaats van voortdurend te straffen en kritiek te geven. #it is slechts schijnbaar zo. #e effecten van deze adviezen blijven uit als in de basishouding van de volwassenen niet de onvoorwaardelijke en onbaatzuchtige liefde voor het kind tot uitdrukking komt. #e conse(uentie hiervan is dat de opvoeder de moed nooit verliest, zijn hoop op een goede afloop nooit opgeeft, elke dag met een nieuwe lei wil beginnen en als het helemaal mis is gegaan de zoon of de dochter ondanks alles met veel warmte en liefde opvangt. #e technieken die ik de ouders aanbeveel om het gedrag van hun kind te veranderen, zijn slechts middelen waarmee de ouders kunnen aantonen dat ze de moed niet opgeven, dat ze geloven in de goede eigenschappen van hun kind, dat ze hun kind weer zelfvertrouwen willen geven en dat ze het kleinste stapje in de goede richting weten te waarderen. )isschien helpt de overtuigingskracht van de hulpverlener, zijn inzet en zijn geloof in de waarde van zijn adviezen, de ouders om ook die basishouding aan te nemen. %et valt natuurlijk niet te ontkennen dat die onbaatzuchtigheid en onvoorwaardelijkheid heel wat vergen van de ouders. )ogen de ouders dan geen wederkerige liefde verwachten* %ier kan ik opnieuw verwijzen naar "evinas: de relatie tussen het +k en de nder is as'mmetrisch. #it wil zeggen dat ik van de nder niet mag verwachten dat hij mijn liefde beantwoordt.

,odra ik voorwaarden stel aan de liefde is er geen sprake meer van liefde. "iefde kan slechts onvoorwaardelijk zijn. %et is gelukkig niet allemaal kommer en kwel in de opvoeding. )eestal gaat het goed en zijn de problemen van relatief korte duur. $nderzoekers hebben aangetoond dat -. procent of meer van de jongeren zegt een fijne relatie te hebben met hun ouders. /och is in alle gevallen de opvoedingsverantwoordelijkheid voor de ouders een enorme opgave. 0leine kinderen vergen 12 uur per dag toezicht en zorg. dolescenten kunnen buitenshuis heel nare dingen meemaken. 3isico4s zijn in de opvoeding niet te vermijden. #e ouders kunnen daarom niet voor alles verantwoordelijk gesteld worden. $pvoeding is uiteindelijk een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de samenleving, waardoor de ouders zich solidair gesteund weten door leerkrachten, door mensen uit hun omgeving en als het nodig is ook door hulpverleners en instanties die zich met de jeugd bemoeien. 3ondom het gezin moet er een 5net)erk van solidariteit4 ontstaan van mensen die om het kind geven, het kind altijd nieuwe kansen willen bieden en die ingrijpen als het kind grote risico4s loopt of de goede kansen niet krijgt. )eer in het bijzonder in de hulpverlening is het van het grootste belang dat de ouders en de leerkrachten door de hulpverlener vanuit een juiste basishouding benaderd worden. #aarom beginnen mijn e6mails om ouders te adviseren steevast met een samenvatting van hun klachten en beleving, zodat voor hen duidelijk wordt dat de hulpverlener begripvol is en in de eerste plaats aandacht heeft voor wat zij te zeggen hebben en voor hoe zij de problemen beleven en verklaren. Voor elk kind en voor elk gezin een nieuwe psychologische theorie $m die reden wijs ik resoluut een uitgewerkte, vaststaande theorie over opvoeding en behandeling af. 7oor elk kind en voor elk gezin moet een nieuwe verklaringstheorie en behandelingstheorie uitgevonden worden. &lechts op die manier kunnen we rekening houden met de specifieke eigenschappen van het kind en van het gezin. #iagnostische labels zijn bij mij volstrekt uit den boze. Een kind is oneindig veel meer dan wat een label omschrijft. #e opvoeder moet het kind aanvaarden zoals het is. #e opvoeder moet oog hebben voor het enorme potentieel dat in elk kind aanwezig is en dat wacht op de goede kansen. #e opvoeders, en dan vooral de leerkrachten, moeten er alles aan doen opdat het kind zijn eigen talenten kan ontplooien. #iversiteit in plaats van conformiteit: heel wat problemen ontstaan doordat het kind door de opvoeders geremd wordt in de ontwikkeling van de eigen talenten en vaardigheden. $ns onderwijss'steem is voor een niet gering aantal kinderen niet aangepast door de eenzijdige nadruk op de e8acte wetenschappen en talen. Er zijn kinderen die moeten kunnen bewegen, die vooral e8pressieve vakken nodig hebben of die met hun handen willen werken. ls die kinderen op de school de juiste kansen krijgen, zouden heel wat spanningen in het gezin voorkomen kunnen worden. ls we de solidariteit concreet vorm willen geven, dan is het noodzakelijk dat diversiteit in de opvoeding een kans krijgt.

)aar ook in de hulpverlening kan het kind eenzijdig worden benaderd. #iagnostiek is meestal destructief doordat vooral gezocht wordt naar wat 5abnormaal4 is. +n het ergste geval wordt het kind zijn 5stoornis4, bijvoorbeeld als het kind wordt gelabeld als een adhd6kind of als een autistisch kind. #eze vorm van pathologiseren, waarbij de oorzaak van de problemen bij het kind wordt gelegd, ondermijnt de basis van de opvoeding. &lechts als diversiteit een kans krijgt, kan het kind zich ontwikkelen als een uniek individu. Er is geen enkele ps'chologische theorie die met zekerheid kan voorspellen hoe een kind zich zal ontwikkelen. 9at we wel weten is dat als de situatie verandert, het gedrag van het kind ook verandert. +n de opvoeding en de hulpverlening moeten we daarom er vooral voor zorgen dat het kind een omgeving krijgt aangeboden waar zijn goede eigenschappen een kans krijgen zich te ontwikkelen. #e rol van de opvoeders is het stimuleren van het kind om zijn eigen talenten te ontplooien. ,odra de ouders geen vertrouwen meer hebben in het kind, hun teleurstelling laten blijken of het kind een label geven van moeilijk of gestoord, wordt dit een voorspelling die zichzelf waarmaakt. %et kind voelt dit aan, twijfelt aan zichzelf en gaat zich conform die verwachtingen gedragen. Het ware doel van de opvoeding %et doel van de opvoeding is dat het kind een goed mens wordt. Een goed mens is iemand die zijn verantwoordelijkheid opneemt voor de nderen en er niets voor terug verlangt. $m die verantwoordelijkheid te kunnen opnemen moet het subject iets te bieden hebben of, met andere woorden, hij moet zijn talenten ontwikkelen en vaardigheden aanleren om aan het appel van anderen te kunnen beantwoorden. %et doel van de opvoeding kan slechts worden bereikt als het kind en de adolescent zijn ontwikkelingstaken voltooit, een persoonlijkheid wordt die in vrijheid kan beslissen en handelen, zijn eigen identiteit vormt en een lichamelijk en ps'chisch evenwicht vindt. #e rol van de opvoeders is het kind zodanig te inspireren of te bezielen dat het een goed mens wil zijn. )aar de opvoeder, ouder of leerkracht, staat niet alleen. %ij maakt deel uit van de samenleving waar, in het beste geval, de solidariteit voor de nderen de funderende geesteshouding moet zijn. :een graaicultuur, maar een beschaafde samenleving waar de ethiek de politiek en de economie leidt. +n dit klimaat zullen de opvoeders op hun beurt ge!nspireerd worden om de ethische verantwoordelijkheid over te dragen. Een maatschappij waar de ware opvoeding mogelijk is 9e pleiten daarom voor een politiek en een economie die het juiste pedagogische klimaat weten te scheppen, die het de ouders en de leerkrachten mogelijk maken zich onvoorwaardelijk en onbaatzuchtig in te zetten voor de kinderen. 9e pleiten voor netwerken van solidariteit in elke buurt, in elke

gemeente, in elke regio tot een netwerk van solidariteit met de mensen ver weg in ontwikkelingslanden. Binnen dit door de ethiek gefundeerd maatschappelijk klimaat wordt politiek gedefinieerd als een gezamenlijk project om vrede en welzijn onder de mensen te brengen. Economie is bedoeld om de armoede en de miserie uit de wereld te helpen. Een politiek6economisch beleid dat het voor ouders en leerkrachten mogelijk maakt de kinderen te inspireren voor onbaatzuchtige en onvoorwaardelijke verantwoordelijkheid voor de medemensen, wil ik tot slot illustreren met enkele concrete beleidsmaatregelen: 6 ouders moet echt opvoeder kunnen zijn. $m jonge moeders de kans te geven voor hun kinderen te zorgen zonder daar nu of later de negatieve gevolgen van te ondervinden, zouden zij een opvoedingspremie moeten krijgen en zouden ze op ;.6jarige leeftijd een studiebeurs van twee jaar moeten krijgen om zich in het vak waarin zij zijn opgeleid bij te scholen 6 de status van het beroep van leerkracht moet worden verhoogd, door een redelijk salaris en door hem meer ruimte te geven voor eigen initiatief. Een drastische inperking van administratief werk en kleinere klassen moeten het mogelijk maken meer rekening te houden met het specifieke van elk kind 6 de jeugdzorg kan worden afgeschaft en vervangen door gedragsdeskundigen die aangesteld worden op de scholen. $p de school komen alle kinderen en kinderen die problematisch zijn, thuis verwaarloosd of mishandeld worden, vallen onmiddellijk op. #e specialisten krijgen van de leerkrachten de eerste signalen van problemen en kunnen tijdig hulp verlenen en de leerkrachten en de ouders adviseren bij het omgaan met probleemgedrag 6 het speciaal onderwijs kan worden afgeschaft. +n plaats daarvan zijn er op elke school deskundigen die waar nodig onderwijs op maat kunnen geven. an de leerlingen geven we de boodschap mee dat allen verantwoordelijk zijn voor allen. #e leerlingen moeten weten dat de glimlach en de aanhankelijkheid van een mentaal gehandicapt kind zijn bijdrage is voor een betere wereld 6 om te voorkomen dat kinderen van immigranten terechtkomen in zogenaamde zwarte scholen of concentratiescholen worden ze beter verspreid over de scholen en geen enkele school neemt meer dan 1< procent migrantenkinderen op 6 de hulpverleners die verbonden zijn aan de scholen zorgen er voor dat in de buurt van de school een netwerk van solidariteit op gang komt. #it netwerk bestaat bijvoorbeeld uit mensen die de ouders willen bijstaan bij de opvoeding, gepensioneerde leerkrachten die bijlessen willen geven, werkgevers die jongeren aan een bijbaantje willen helpen, sportcoaches die moeilijke kinderen ook een kans willen geven. %et doel van deze maatregelen is dat een einde wordt gemaakt aan de apartheidspolitiek in het onderwijs6 en hulpverleningsland. #oor kinderen in hokjes te plaatsen of, nog erger, hen in aparte instellingen onder te brengen,

wordt de communicatie met anderen verstoord. +n dat geval wordt de onderlinge solidariteit met kinderen en volwassenen met wie zij zich verbonden weten afgeremd. )et deze maatregelen willen we bereiken dat de ouders en de leerkrachten die zwaar op de proef worden gesteld door het moeilijke gedrag van de kinderen, zich voldoende ondersteund weten en tijdig de juiste adviezen krijgen. 7ia deze weg zullen de opvoeders de moed hebben om hun verantwoordelijkheid te blijven dragen en het nodige geduld op te brengen, zodat ook deze kinderen in een zo normaal mogelijke opvoedingssituatie kunnen opgroeien. $uders kunnen best gek worden van hun kinderen, maar wie gek is op zijn kinderen kan alles vergeven en vergeten. 9EB&+/E =uliaan van cker: www.ministrando.org