Nr 115

stycze 2011

Analizy i Opinie

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

Ewelina Kumicz

Posiadanie narkotykw jest czynem zabronionym (przestpstwem), pocigajcym za sob odpowiedzialno karn podlega karze pozbawienia wolnoci. Stan prawny, ktry przewiduje kryminalizacj posiadania narkotykw, obowizuje w Polsce od dziesiciu lat. To dobry czas na ocen jego funkcjonowania i zwizanych z tym kosztw. Kryminalizacja posiadania narkotykw nie spenia oczekiwa, ktre dziesi lat temu towarzyszyy zaostrzaniu prawa, jest kosztowna, niesie take wiele skutkw ubocznych. Mimo e karanie za posiadanie jest postrzegane jako narzdzie pomocne w pracy operacyjnej policji, to jednak nie przyczynia si do ograniczenia handlu narkotykami, kosztuje budet pastwa okoo 80 milionw zotych rocznie, a konsekwencje kryminalizacji ponosz przede wszystkim osoby mode i uytkownicy marihuany. Naley wprowadzi dekryminalizacj posiadania maych iloci narkotykw na wasny uytek. W praktyce oznaczaoby to, e posiadanie narkotykw i handel nimi pozostaj nielegalne, ale osobie zatrzymanej z niewielk iloci narkotyku na wasny uytek nie groziaby ju kara wizienia i wpis do rejestru sdowego. Moliwe byoby wprowadzenie innych rodzajw kar, na przykad na wzr Portugalii stawienie si osoby zatrzymanej z ma iloci narkotyku na wasny uytek przed specjaln komisj, w ktrej skad wchodziliby psychologowie i specjalici w zakresie uzalenie.

Analyses & Opinions

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

Czas na ocen dziesiciu lat funkcjonowania kryminalizacji posiadania narkotykw

d 2000 roku posiadanie rodkw odurzajcych i substancji psychotropowych (narkotykw) jest uznawane za przestpstwo podlegajce karze pozbawienia wolnoci. Po dekadzie obowizywania tego stanu prawnego (kryminalizacja posiadania narkotykw) nadszed czas na ocen jego skutkw i zwizanych z tym kosztw. Osob zatrzyman za posiadanie narkotykw mog spotka trzy wymiary kary. Reguluje to art. 62 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziaaniu narkomanii (dalej: UPN)1. Pierwszym, podstawowym typem kary, jest pozbawienie wolnoci do trzech lat. Drugim pozbawienie wolnoci na okres od szeciu miesicy do omiu lat, jeli sprawa dotyczy znacznej iloci narkotyku. Trzecim, tzw. uprzywilejowanym typem kary, jest grzywna, kara ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku (w wypadku mniejszej wagi popenionego czynu). Regulacje dotyczce posiadania narkotykw nie zawsze byy tak surowe, jak obecnie. Pierwsza ustawa o zapobieganiu narkomanii, uchwalona w 1985 roku2, nie przewidywaa kary za posiadanie rodkw odurzajcych, jednoczenie jednak penalizowaa wszystkie czynnoci zwizane z uczestnictwem w nielegalnym obrocie tymi rodkami. W 1997 roku wypracowano now ustaw3, w ktrej co prawda przewidziano kary za posiadanie substancji odurzajcych, ale nie dotyczyy one posiadania niewielkich ich iloci wycznie na wasny uytek. Innymi sowy, posiadanie narkotykw zostao uznane za czyn zabroniony, odstpiono jednak od karania za posiadanie o charakterze konsumenckim. W 2000 roku polskie prawo narkotykowe zostao znowelizowane4 od tego czasu mamy do czynienia z kryminalizacj posiadania narkotykw niezalenie od ich iloci i przeznaczenia. W wyniku nowelizacji wprowadzono bowiem zasad legalizmu cigania kadego, kto posiada najmniejsz nawet ilo substancji psychoaktywnej czy rodka odurzajcego. Oznacza to, e organy cigania maj obowizek wszczynania i przeprowadzania postpowania karnego wobec kadej osoby podejrzanej o posiadanie narkotykw. Obecnie spraw kluczow jest ustalenie, czy praktyka kryminalizacji posiadania narkotykw prowadzi do osignicia celw, jakie przed dziesiciu laty stawiali temu rozwizaniu zwolennicy zaostrzenia prawa narkotykowego. Wrd wielu argumentw za kryminalizacj dwa byy szczeglnie mocno podkrelane w wczesnej debacie publicznej. Pierwszy argument mwi, e kryminalizacja posiadania kadej iloci substancji psychoaktywnych przyczynia si do ograniczania handlu narkotykami. Zwolennicy tego pogldu przekonuj, e diler przyapany z narkotykami nie wymknie si policji, stwierdzajc, e posiada niewielk ilo substancji tylko na wasny uytek. Ponadto zatrzymywani dilerzy i zwykli uytkownicy maj dziki swoim zeznaniom umoliwi policji docieranie do gangw narkotykowych (w myl zasady od potek do grubych ryb). Drugi argument mwi, e surowe karanie peni funkcj normatywn pokazuje, e posiadanie narkotykw jest ze, a nieuchronno kary odstrasza obecnych i potencjalnych uytkownikw (przede wszystkim osoby mode) od sigania po narkotyki. Zwolennicy tego argumentu zakadaj, e przepisy prawne skutecznie reguluj zachowania ludzkie i e spoeczestwo jest podatne na uywanie narkotykw.

Dz.U. z 2005 r., Nr 179, poz. 1485. Art. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1985 roku o zapobieganiu narkomanii (Dz.U. z 1985 r., Nr 4, poz. 15). 3 Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziaaniu narkomanii (Dz.U. z 1997 r., Nr 75, poz. 468). 4 Ustawa z dnia 26 padziernika 2000 roku o zmianie ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii (Dz.U. z 2000 r., Nr 103, poz. 1097).
2

Instytut Spraw Publicznych

Analizy i Opinie, 115

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

Kryminalizacja posiadania narkotykw nie jest skutecznym narzdziem ograniczania handlu narkotykami
raktyka funkcjonowania organw cigania pokazuje, e nie wystpuje relacja przyczynowo-skutkowa midzy zatrzymywaniem podejrzanych za posiadanie narkotykw a docieraniem do gangw narkotykowych. Wyapywanie dilerw, zwaszcza tzw. bossw narkobiznesu, jest bardziej skomplikowane. Policjanci zajmujcy si sprawami handlu substancjami psychoaktywnymi zwykle wiedz, kto w ich okolicy trudni si sprzeda narkotykw na ma skal. Udowodnienie handlu nie jest jednak atwe, rozpracowanie dilerw trwa wic co najmniej kilka miesicy i zajmuj si tym grupy operacyjne lub wyspecjalizowane wydziay antynarkotykowe. Z tego punktu widzenia, jak podkrelali uczestnicy badania5, nie warto wykorzystywa art. 62 UPN przeciwko osobie, ktr podejrzewa si o handel narkotykami. Najlepiej jest j zapa na gorcym uczynku podczas dokonywania transakcji i wtedy przedstawi jej zarzuty dotyczce handlu (a dodatkowo zarzut dotyczcy posiadania). Policjanci mog wykorzysta przesuchanie osoby zatrzymanej za posiadanie narkotykw do uzyskania informacji, od kogo kupia rodek odurzajcy. Innymi sowy, art. 62 UPN pozwala gromadzi materia usprawniajcy dziaania operacyjne. W praktyce jednak zatrzymuje si najczciej drobnych handlarzy, przypadkowych posiadaczy i osoby uzalenione. Tacy zatrzymani, po pierwsze, nie maj dostatecznie wiarygodnych i cennych informacji, aby doprowadzi policj do dilerw, a tym bardziej szefw gangw narkotykowych, po drugie, nie uzyskuj adnej korzyci z udzielania informacji policjantom (kara za posiadanie jest nieunikniona i policja nie moe wpyn na wysoko wyroku), po trzecie, nawet jeli co zeznaj, to po pewnym czasie czsto wycofuj zeznania ze strachu przed ostracyzmem rodowiska i naraeniem si dilerowi lub jego wsppracownikom. Funkcjonariusze organw cigania przyznaj, e zeznania osb zatrzymanych z art. 62 UPN nie skutkuj dotarciem do prawdziwych handlarzy. Liczba przestpstw zwizanych z handlem narkotykami jest mniejsza ni liczba przestpstw zwizanych z ich posiadaniem. Spord wszystkich przestpstw ciganych z UPN 24% dotyczyo handlu, a ponad poowa (53%) wizaa si z posiadaniem narkotykw. Z punktu widzenia statystyki mona wic powiedzie, e policja jest bardziej zajta egzekwowaniem art. 62 UPN ni zwalczaniem handlu narkotykami. Policjanci s grup funkcjonariuszy, ktra niejednoznacznie ocenia skuteczno art. 62 UPN (karanie za posiadanie) w ograniczaniu handlu narkotykami. W badaniu sondaowym, jakie zrealizowa Instytut Spraw Publicznych, na pytanie, czy art. 62 UPN jest skutecznym narzdziem w ograniczaniu handlu narkotykami, prawie poowa (48%) policjantw odpowiedziaa, e nie, 6% nie miao zdania, a 46% udzielio odpowiedzi twierdzcej. To samo pytanie zadano take innym przedstawicielom organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci. Zdaniem 60% prokuratorw (8% nie miao zdania), 45% sdziw (17% nie miao zdania) i 56% kuratorw (13% nie miao zdania), art. 62 UPN nie jest skutecznym narzdziem w ograniczaniu handlu narkotykami. Dane te wskazuj na przewag pogldu o braku skutecznoci art. 62 UPN w walce z handlem narkotykami i jednoczenie na co wskazuje odsetek odpowiedzi nie mam zdania niepewno dotyczc tego, jak jest w rzeczywistoci.

Por. Karanie za posiadanie. Artyku 62 ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii koszty, czas, opinie. Raport z bada, red. E. Kumicz, Z. Mielecka-Kubie, D. Wiszejko-Wierzbicka, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009.

Analizy i Opinie, 115

Instytut Spraw Publicznych

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

Surowe kary za posiadanie narkotykw nie odstraszaj od sigania po zakazan substancj

wolennicy kryminalizacji posiadania substancji psychoaktywnych przekonuj, e surowe i nieuchronne kary bd odstrasza ludzi od sigania po narkotyki, tymczasem jednak surowe prawo moe mie skutek odwrotny. elazne prawo prohibicji gosi, e im bardziej okrelony rodzaj substancji jest cigany przez prawo, tym substancja ta staje si bardziej podana, mocniejsza (i prawdopodobnie silniej zanieczyszczona) i niebezpieczniejsza. Opinie funkcjonariuszy organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci wskazuj na sceptycyzm wobec traktowania karania za posiadanie jako skutecznego narzdzia zniechcajcego do narkotykw. Na pytanie: Czy artyku 62 ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii jest skutecznym narzdziem odstraszajcym potencjalnych uytkownikw narkotykw (osb, ktre jeszcze nie zayway narkotykw)? odpowiedzi negatywnej udzielio 66% prokuratorw (6% nie miao zdania), 58% kuratorw, 51% policjantw (7% nie miao zdania) i 46% sdziw (19% nie miao zdania).

Kary za posiadanie otrzymuj najczciej ludzie modzi i uytkownicy marihuany

ziesi lat temu jednym z zaoe kryminalizacji posiadania narkotykw byo to, e zostan ni objci przede wszystkim dilerzy, przestpcy. Dane z repertoriw sdowych za 2009 rok pokazuj jednak, e 86% skazanych z art. 62 UPN to osoby poniej trzydziestego roku ycia (53% miao mniej ni dwadziecia cztery lata), a 93% to mczyni. Substancje zatrzymane przy skazanych to w 65% wypadkw marihuana i w 23% wypadkw amfetamina. W polu oddziaywania art. 62 UPN znajduj si wic osoby mode i uytkownicy tzw. mikkich narkotykw. Kar za posiadanie narkotykw jest pozbawienie wolnoci. Wyrok skazujcy jest zwykle zawieszany przez sd, ale nie zawsze si tak dzieje w 2007 roku 714 winiw byy to osoby skazane z art. 62 ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii. Niezalenie od tego, czy osoba skazana otrzymuje wyrok w zawieszeniu, czy te nie, zostaje wpisana do rejestru sdowego.

Kryminalizacja posiadania narkotykw poprawia statystyki organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci...

d czasu wprowadzenia kryminalizacji posiadania narkotykw liczba przestpstw stwierdzonych przez policj w zwizku z art. 62 UPN wzrosa dziesiciokrotnie z 2815 w 2000 roku do 30 548 w 2008 roku. Z jednej strony, odzwierciedla to fakt, e posiadanie kadej iloci narkotyku niezalenie od jego przeznaczenia stao si now kategori czynu zabronionego i naturalnie znalazo wyraz w statystykach. Z drugiej strony, rosncy trend odzwierciedla mechanizm, dziki ktremu art. 62 UPN podnosi statystyki policji, prokuratury i sdownictwa funkcjonariusze nazywaj go nawet paragrafem statystycznym. Przestpstwo posiadania narkotykw jest atwe do przypadkowego wykrycia, co zwykle jest skutkiem ubocznym standardowych dziaa policji, jak kontrole drogowe czy suba patrolowa. Dochodzenia w sprawach o posiadanie narkotykw s zwykle banalnie proste oskareni na og godz si na ich przeprowadzenie w uproszczonym trybie, poddajc si dobrowolnie kaInstytut Spraw Publicznych Analizy i Opinie, 115

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

rze. Sprawy z art. 62 UPN szybko schodz z wokandy sdowej (niemal poowa spraw zostaje rozstrzygnita na posiedzeniu sdu bez koniecznoci zwoywania rozprawy). Oznacza to, e art. 62 UPN jest dobrym narzdziem podnoszenia wskanikw wykrywalnoci i zamknitych spraw.

...ale nie pomaga przeciwdziaa problemowi uzalenie

iagnozowanie uzalenienia i wczanie osb uzalenionych w system lecznictwa i terapii nie odgrywaj wikszej roli w praktyce funkcjonowania prawa antynarkotykowego. Z badania zrealizowanego przez Instytut Spraw Publicznych wynika, e organy cigania i sdy rzadko diagnozuj oskaronych w zwizku z ewentualnym uzalenieniem. Prokuratorzy zlecaj wykonanie opinii psychiatrycznych tylko w 38% spraw z art. 62 UPN, w tym 93% ekspertyz dotyczy poczytalnoci oskaronego, a 66% uzalenienia. Sdziowie zamawiaj ekspertyzy w 34% spraw (88% opinii ekspertw dotyczy poczytalnoci oskaronego, 35% uzalenienia). Skonno wymiaru sprawiedliwoci do kierowania skazanych z art. 62 UPN na leczenie i terapie uzalenie zostaa przetestowana w badaniach Instytutu Spraw Publicznych na dwa sposoby. Na pocztek warto wspomnie, e regulacje przewidziane w kodeksie karnym oraz w ustawie o przeciwdziaaniu narkomanii umoliwiaj sdowi skierowanie oskaronego na leczenie (o ile wyrok jest wydany w zawieszeniu). Po pierwsze, mona zatem sprawdzi, w jakim odsetku spraw sd korzysta z tej moliwoci. Analiza repertoriw sdowych wykazaa, e w 2009 roku osoby skazane z art. 62 UPN byy poddane obowizkowi poddania si leczeniu tylko w 3,5% spraw. Obowizek powstrzymania si od stosowania substancji psychoaktywnych sdy naoyy tylko w 11% spraw. Po drugie, w badaniu zadano sdziom pytanie o wyrok, jaki wydaliby w uproszczonej, hipotetycznej sytuacji, w ktrej oskarony zosta zatrzymany ze strzykawk zawierajc heroin (analiza fizykochemiczna potwierdzia zawarto substancji). Oskarony nie by wczeniej notowany, ale opinia psychiatryczna zamwiona przez sd potwierdzia, e jest osob uzalenion. W tych okolicznociach, w teorii, sd ma obowizek naoy na skazanego obowizek poddania si leczeniu (wynika to z art. 71 ust. 1 ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii). W praktyce jednak tylko 34% sdziw zadeklarowao, e naoyliby na skazanego obowizek leczenia. Wyniki te sugeruj, e diagnozowanie uzalenienia i kierowanie skazanych z art. 62 UPN na leczenie ma jedynie marginalne znaczenie w praktyce funkcjonowania prawa antynarkotykowego w Polsce.

Brak definicji znacznej iloci i nieznacznej iloci narkotyku to ryzyko bardziej surowych kar
ymiar kary, jaka grozi obecnie za posiadanie narkotykw, zaley midzy innymi od iloci substancji znajdujcej si w posiadaniu zatrzymanego. W wypadkach mniejszej wagi zasdza si kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. Jeli sprawa dotyczy znacznej iloci narkotyku, kar jest pozbawienie wolnoci na okres od szeciu miesicy do omiu lat (podstawowy typ kary to pozbawienie wolnoci do trzech lat). Mimo to ustawodawca nie sprecyzowa, jak ilo naley uzna za znaczn i czym jest sprawa mniejszej wagi. W praktyce prowadzi to do arbitralnoci oskare prokuratury i wyrokw sdu. Opinie funkcjonariuszy organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci o tym, co jest znaczn iloci, a co nieznaczn iloci narkotyku, s rozbiene. Znaczna ilo to nie wicej ni
Analizy i Opinie, 115 Instytut Spraw Publicznych

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

dziesi porcji wedug 58% policjantw, od dwudziestu jeden do pidziesiciu porcji wedug 39% prokuratorw i ponad pidziesit porcji wedug 46% sdziw. Z drugiej strony, nieznaczna ilo to nie wicej ni dwie porcje wedug 75% prokuratorw i (rednio) nie wicej ni sze porcji wedug wikszoci sdziw. Due zrnicowanie opinii sugeruje, e to, czy oskarony otrzyma podstawowy typ kary (do trzech lat pozbawienia wolnoci), czy jego sprawa zostanie zaklasyfikowana jako majca mniejsz wag (a zatem kara bdzie lejsza), moe w duym stopniu zalee od nastawienia konkretnego prokuratura i sdziego lub od praktyki przyjtej w danym sdzie. Badania Instytutu Spraw Publicznych pokazay, e istnieje rozbieno midzy kwalifikacj prawn sprawy z art. 62 UPN w akcie oskarenia przygotowanym przez prokuratur a kwalifikacj prawn wyroku (upraszczajc: midzy tym, jaki wyrok proponuje prokuratura, a tym, jaki wyrok ostatecznie wyda sd). W 26% spraw, w ktrych sd zasdzi kar typu uprzywilejowanego (art. 62 ust. 3 UPN grzywna, kara ograniczenia wolnoci lub pozbawienia wolnoci do roku), prokurator domaga si kary surowszej (typu podstawowego, czyli do trzech lat pozbawienia wolnoci). Jeden z uczestnikw badania, sdzia, powiedzia wprost, e bardzo rzadko si zdarza, eby prokurator kwalifikowa posiadanie narkotykw z ustpu trzeciego, mimo e s do tego jak najbardziej uzasadnione okolicznoci. Nie lubi tej instytucji i po prostu rzadko [j] stosuj. Sdy agodz wic skonno prokuratury do wnioskowania o surowsze kary. To wana okoliczno, biorc pod uwag, e w 43% spraw z art. 62 UPN sd rozpatruje spraw w trybie posiedzenia (a nie na rozprawie) i zasdza wyrok jednoznaczny z tym, co zaproponowa prokurator w akcie oskarenia. Dzieje si tak, gdy oskarony dobrowolnie poddaje si karze (czsto za, jak wynika z informacji uczestnikw badania, oskareni s do tego zachcani przez funkcjonariuszy organw cigania). Mona wic zakada, e wielu skazanych miaoby szans na mniej surowe kary, gdyby ich sprawa zostaa rozpatrzona przez sd na rozprawie. Powysze wyniki sugeruj take, e brak norm dotyczcych tego, co mona uzna za znaczn ilo, a co jest spraw mniejszej wagi, sprzyja skonnoci organw cigania do wnioskowania o bardziej surowe kary.

Kryminalizacja posiadania oznacza wysokie koszty dla budetu pastwa

2008 roku wdraanie art. 62 UPN kosztowao prawie 80 milionw zotych6. Czas pracy pracownikw organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci zwizany ze sprawami z art. 62 UPN ustalono na 1 631 377,2 godziny, co stanowi okoo 203,9 tysica omiogodzinnych dni roboczych. Gdy przeoy si te wartoci na skal pojedynczych spraw z art. 62 UPN, wwczas si okae, e przeprowadzenie jednej sprawy kosztuje 2594 zote i zabiera siedem omiogodzinnych dni roboczych, a koszt jednego skazanego z art. 62 UPN na pozbawienie wolnoci i odbycie kary w wizieniu to 8576 zotych i dwadziecia dwa omiogodzinne dni robocze pracy. Warto nadmieni, e wyliczone koszty odzwierciedlaj raczej dolny puap rzeczywistych wydatkw ponoszonych z tego tytuu przez pastwo, poniewa w trakcie oblicze przyjmuje si konserwatywne zaoenia. Powstaje pytanie, czy ponoszone koszty i zuyty czas pracy s adekwatne do osignitych wynikw i zaoonych celw art. 62 UPN i co naleaoby zmieni w tej ustawie, aby rodki te byy lepiej wykorzystane biorc pod uwag zarwno wag popenionego przestpstwa, jak i rodzaj substancji bdcej jego przedmiotem.

Koszty te obliczono, uwzgldniajc relacj czasu pracy policjantw, prokuratorw, sdziw, kuratorw sdowych i funkcjonariuszy suby wiziennej powiconego na realizacj spraw z art. 62 UPN do ich zarobkw, koszty ekspertyz zlecanych w zwizku ze sprawami z art. 62 UPN i koszty wykonania wyrokw zasdzonych z art. 62 UPN (koszty wiziennictwa), odejmujc kwot grzywien zasdzonych w tych sprawach.

Instytut Spraw Publicznych

Analizy i Opinie, 115

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

Naley wprowadzi inne formy karania za posiadanie

stnieje obawa, e odstpienie od kryminalizacji posiadania narkotykw oznaczaoby przyzwolenie, a nawet zacht, do korzystania z substancji psychoaktywnych i rodkw psychotropowych. Obawy te nie znajduj odzwierciedlenia w rzeczywistoci, co pokazuje choby przykad Portugalii. W 2000 roku, a wic w momencie, gdy w Polsce zaostrzono prawo antynarkotykowe, Portugalia wprowadzia dekryminalizacj posiadania niewielkiej iloci narkotykw. Odejcie od karania za posiadanie narkotykw wizieniem nie oznacza jednak odejcia od wycigania konsekwencji za posiadanie narkotykw. Po pierwsze, dekryminalizacja posiadania nie jest jednoznaczna z legalizacj posiadanie narkotykw pozostaje nielegalne. Po drugie, dekryminalizacja posiadania nie wie si z przyzwoleniem na handel narkotykami proceder handlu pozostaje nielegalny i gro za niego kary pozbawienia wolnoci. Dekryminalizacja posiadania oznacza, e osoba posiadajca niewielk ilo narkotyku na wasny uytek nie jest uznawana za przestpc i nie grozi jej kara pozbawienia wolnoci oraz wpisanie do rejestru sdowego. Nie skutkuje to jednak zupenym brakiem konsekwencji. W Portugalii osobie zatrzymanej z narkotykami policja konfiskuje posiadane przez ni substancje i spisuje jej dane, nastpnie za osoba taka jest zobowizana do stawienia si przed specjaln komisj, przygotowan do prowadzenia takich spraw. Jeli dana osoba zostaje zatrzymana z narkotykami wicej ni raz, komisja moe naoy na ni grzywn lub skierowa do wykonania prac spoecznych. Przede wszystkim jednak komisja przeprowadza wywiad w celu stwierdzenia uzalenienia, informuje o moliwociach leczenia oraz o konsekwencjach uywania narkotykw. Rozwizanie to zakada, e podstawowym przedmiotem troski organw pastwa jest zdrowie osoby zatrzymanej (w skad specjalnych komisji wchodz midzy innymi terapeuci uzalenie i psychologowie), a jej sytuacja moe si jedynie poprawi (jeli zostanie zdiagnozowane uzalenienie), nie za pogorszy (jak to si dzieje po wprowadzeniu sprawy za posiadanie na drog sdow, zakoczon wyrokiem i wpisem do rejestru sdowego).

Wnioski i rekomendacje
olityka kryminalizacji posiadania kadej iloci narkotykw nie prowadzi do osignicia celw, jakie przyjto dla tego rozwizania dziesi lat temu, jest kosztowna i ma liczne negatywne konsekwencje. Polityka regulujca kwesti posiadania substancji psychoaktywnych i rodkw psychotropowych wymaga nastpujcych zmian: n Dekryminalizacji posiadania nieznacznych iloci narkotykw przeznaczonych na wasny uytek. W praktyce oznaczaoby to, e posiadanie narkotykw pozostaje nielegalne, ale za posiadanie niewielkich iloci na wasny uytek nie grozi kara pozbawienia wolnoci i wpis do rejestru sdowego. n Prowadzenia dialogu midzy rzdem a rodowiskami eksperckimi na temat potrzeby i ewentualnego ksztatu innych form karania za posiadanie narkotykw, na przykad na wzr Portugalii. Pozwolioby to zmieni cel polityki narkotykowej z karania na leczenie. n Wprowadzenia definicji znacznej iloci i nieznacznej iloci narkotyku. Powstrzymaoby to arbitralno decyzji dotyczcych wymiaru kary, ktre dzi opieraj si na indywidualnych przekonaniach sdziego i prokuratora lub praktyce danej prokuratury i danego sdu. n Ukierunkowania budetu przeznaczanego obecnie na kryminalizacj posiadania na programy lecznictwa i redukcji szkd (agodzenia negatywnych konsekwencji zwizanych z uytkowaniem narkotykw).

Analizy i Opinie, 115

Instytut Spraw Publicznych

Polityka narkotykowa w Polsce czas na reform

Osobom zatrzymanym z powodu posiadania nieznacznych iloci substancji psychoaktywnych i rodkw odurzajcych, dotd niekaranym (zatrzymanym po raz pierwszy), naley do czasu wprowadzenia dekryminalizacji posiadania narkotykw umoliwi umorzenie postpowania w sprawach mniejszej wagi na poziomie prokuratury, a tym samym pozwoli unikn wpisania do rejestru sdowego. Rozwizanie takie pomogoby take osobom uzalenionym, wobec ktrych czsto jest orzekana kara z warunkowym zawieszeniem, odwieszanym automatycznie przy kolejnym zatrzymaniu (co skutkuje odbyciem kary w wizieniu).

Ewelina Kumicz socjoloka, doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, koordynatorka projektw i badaczka w Programie Polityki Spoecznej Instytutu Spraw Publicznych. Jej zainteresowania badawcze dotycz socjologii problemw spoecznych, rynku pracy i struktury spoecznej.

Analizy i Opinie nr 115, stycze 2011

Analizy i Opinie seria kilkustronicowych analiz dotyczcych wanych tematw dla Polski i Europy. W ten sposb Instytut Spraw Publicznych chce aktywnie wczy si w debat publiczn pokazywa istotne problemy, czsto nieobecne w polskiej i oglnoeuropejskiej debacie, oraz proponowa konkretne rozwizania. Tematyka poruszana w Analizach i Opiniach obejmuje zagadnienia zwizane midzy innymi z integracj europejsk, polityk spoeczn, edukacj, administracj publiczn, polityk migracyjn i polityk wschodni. Publikacja zostaa przygotowana przy wsparciu Midzynarodowego Programu Polityki Narkotykowej Open Society Institute.

Copyright by Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011. Przedruk materiaw Instytutu Spraw Publicznych w caoci lub czci jest moliwy wycznie za zgod Instytutu. Cytowanie oraz wykorzystanie danych empirycznych jest dozwolone z podaniem rda. Redaktor serii: dr Jacek Kucharczyk Koordynator serii: Rafa Zaski, e-mail: publikacje@isp.org.pl Adres: Instytut Spraw Publicznych ul. Szpitalna 5 lok. 22, 00-031 Warszawa tel. 22 556 42 60, fax 22 556 42 62 e-mail: isp@isp.org.pl, www.isp.org.pl

Instytut Spraw Publicznych

Analizy i Opinie, 115