Publikacja zostaa wydana w ramach: Dziaanie tworzy przyszo projekt angaowania

modych na rzecz spoecznoci lokalnych, projekt wspfnansowany przez Szwajcari

w ramach szwajcarskiego programu wsppracy z nowymi krajami Unii Europejskiej oraz
Zaloguj si do eurodziaania, realizowanego przy wsparciu fnansowym Komisji
Europejskiej w ramach programu Modzie w dziaaniu. Za treci zamieszczone
w niniejszej publikacji odpowiadaj jej autorzy. Narodowa Agencja programu Modzie
w dziaaniu oraz Komisja Europejska nie ponosz odpowiedzialnoci za treci zawarte
w publikacji.
Redakcja merytoryczna
Aleksandra Chodasz
Redakcja jzykowa
Paulina Cylka, Katarzyna Staszewska
Zdjcia
Micha Szal
Grafka i druk
ART DECORATING Agnieszka Mac-Uchman
Ilustracje
Mariusz Uchman
Fundacja Rozwoju Dobre ycie
Lutcza 994, 38-116 Gwonica Grna
tel. +48 609 081 313
e-mail: fundacja@dobrezycie.org
www.dobrezycie.org
Copyright by Fundacja Rozwoju Dobre ycie
Lutcza 2013
WSTP
Modzi ludzie dla dobra swojej wsplnoty lokalnej mog dokonywa
spektakularnych rzeczy i na europejskim poziomie. Zamiast wyjeda do
wielkich miast, eby realizowa potrzeb ekspresji, autonomii, wpywu
i zmiany wiata na lepsze, mog dziaa w miejscu pochodzenia. Warto ich
w tym wspiera od najmodszych lat. Po to, eby ksztacili w sobie wrali-
wo, odpowiedzialno, przedsibiorczo, by rozwijali si jako wiadomi
obywatele. Przyszo to przecie modzi ludzie, ktrzy odpowiednio za-
angaowani, oddaj wiatu to, co w nich najlepsze pozytywn energi,
kreatywno, modziecz wiar, ywotno. Bez nich wiat nie zmierzaby
do przodu.
Jak ogromny potencja posiada modzie, mielimy przyjemno prze-
kona si, pracujc z uczennicami i uczniami szk rednich z Jarosawia
w ramach projektw Dziaanie tworzy przyszo projekt angaowania
modych na rzecz spoecznoci lokalnych i Zaloguj si do eurodziaania.
Podwalinami tych przedsiwzi byo zaoenie, e edukacj obywatelsk,
ktra jest pena wanych treci, dotyczcych spoeczestwa i demokra-
cji, warto czy z formami, ktre daj szans na czynne zaangaowanie,
twrcz ekspresj, wydobycie mocnych stron, wyraenie indywidualizmu
i rozwj kompetencji. Dlatego signlimy po dram i inne aktywne meto-
dy pracy z grupami. A take po sztuk i nowoczesne technologie.
Bardzo zaleao nam rwnie na tym, aby midzy modymi rozwijay si
relacje, by wsplna praca bya szans na nawizanie przyjani i praktyczn
nauk budowania kapitau spoecznego. Std realizacja warsztatw inte-
gracyjnych, doskonalcych umiejtno komunikacji i wsppracy, nauka
metody projektowej oraz regularne spotkania modzieowych zespow
zadaniowych z tutorami i wolontariuszami.
Chcielimy wreszcie, aby dziaania modych ludzi wyszy poza mury szkoy,
by odbyway si w przestrzeni miasta i miay wpyw na jego mieszkacw.
Wsplnie z modzie zrealizowalimy wic cykl happeningw ulicznych
oraz fna projektu na jarosawskim rynku. Modzi, pracujc w piciu ze-
spoach, stworzyli take dwa murale z przekazem spoecznym, spektakl na
bazie teatru improwizowanego, multimedialny pokaz na cianie jarosaw-
skiego ratusza, mobiln wystaw, pokazy zdj i flmw oraz obrady Mo-
dzieowego Parlamentu Europejskiego. Wszystko to dziao si na ulicach
i w instytucjach Jarosawia przy wsparciu zespou Fundacji Rozwoju Dobre
ycie i partnerw projektu Urzdu Miasta Jarosaw, Fundacji Akademia
4
Obywatelska, jarosawskich szk rednich: I Liceum Oglnoksztaccego
im. Mikoaja Kopernika i Zespou Szk Plastycznych im. S. Wyspiaskiego
oraz niemieckiej organizacji Interkunst e.V. i hiszpaskiej Piedad Garcia
Guerrero.
W publikacji integrujemy opisane wyej dowiadczenia z wieloletni prak-
tyk kadego z autorw na polu warsztatw i projektw spoeczno-kul-
turalnych oraz dziaa w spoecznociach lokalnych. Dzielimy si naszym
pogldem na to, jak zwiksza uczestnictwo modziey w yciu spoecz-
nym, a take narzdziami do warsztatowej i projektowej pracy z grupami.
Zdajemy sobie spraw, e wiele poruszonych przez nas tematw nie zo-
stao wyczerpanych. I mamy nadziej, e jeli pozostawimy Ciebie czytelni-
ku z niedosytem, to przynajmniej uda nam si zainspirowa Ci lub wej
z Tob w dialog wok tego, jak wykorzystywa innowacyjne narzdzia,
artystyczne rodki i nowe technologie w edukacji i rozwoju modziey oraz
budowaniu i aktywizacji spoecznoci lokalnych.
W imieniu wszystkich Autorek i Autorw
zapraszam do lektury i do kontaktu z Fundacj
Aleksandra Chodasz
Prezeska zarzdu
Fundacji Rozwoju Dobre ycie
5
6
SPIS TRECI
ROZDZIA 1. Sztuka angaowania modych ludzi 7
Partycypacja modziey Aleksandra Chodasz, Piotr Cykowski 8
Motywujca komunikacja Aleksandra Chodasz, Anna Wjcik 18
Praca z zespoem Aleksandra Chodasz, Justyna Wielkiewicz 30
ROZDZIA 2. Narzdzia do pracy z modzie 41
Warsztaty dobre praktyki Aleksandra Chodasz, Jolanta Janson 42
wiczenie z dobrego pomagania Magdalena Spychaj 52
Nowoczesne technologie Paulina Cylka, Piotr Gawe, Tomasz Wiech 55
Wprowadzenie do metody projektowej Jolanta Janson, Piotr Gawe 71
ROZDZIA 3. Sztuka zaangaowana spoecznie 78
Grafti jako edukacja artystyczna Justyna Wielkiewicz 79
Pierwszy jarosawski mapping Piotr Gawe 82
Przestrze teatralna happening, impro, drama Aleksandra Chodasz 85
Film jzyk pokolenia obrazu Jolanta Janson 89
ROZDZIA 4. Modzieowy Parlament Europejski 93
Oda do radoci najlepszy wykad o Unii Europejskiej Jolanta Janson 94
Parlament Europejski od kuchni Jolanta Janson 99
Symulacja obrad Parlamentu Modzieowego Jolanta Janson 107
ROZDZIA 5. Zmiana na lepsze Porozmawiajmy o efektach 110
Zaloguj si do dziaania z perspektywy ewaluatorki Edyta Sobiecka 111
Przekraczajmy granice. Zaloguj si do eurodziaania
okiem ewaluatora Micha Janson 116
Literatura 121
modych ludzi
SZTUKA ANGAOWANIA
8
Aleksandra Chodasz, Piotr Cykowski
Partycypacja modziey
Partycypacja polega na podziale wadzy
i doroli powinni si ni faktycznie dzieli z modzie.
1
Czsto sycha o modych, ktrzy si nie angauj, nie bior udziau
w wyborach, trudno ich czym zainteresowa. Partycypacja modziey,
inaczej uczestnictwo (oba terminy bdziemy stosowa wymiennie),
to co wicej ni aktywno. To oddanie modym czci wadzy dorosych.
To zatem take oddelegowanie czci odpowiedzialnoci za ksztato-
wanie rzeczywistoci. W szczeglnoci w obszarach, ktre maj mode-
mu czowiekowi z zaoenia suy: w szkole, organizacji czy projekcie
modzieowym.
Oddanie pola modym nie jest atwe. Niejednokro wymaga porzucenia
tradycyjnych, utartych schematw dziaania. Uznania, e nie tylko wy-
rane przewodnictwo dorosych zapewnia inicjatywom bezpiecze-
stwo i powodzenie oraz, e warto dawa modym przestrze do dziaania.
Jak moemy oddawa to pole? Na przykad poprzez zapewnienie kade-
mu uczniowi i uczennicy moliwoci kandydowania w szkolnych wybo-
rach samorzdowych czy wsparcia podczas tworzenia Modzieowych
Rad Miast.
Partycypacja modziey wymaga od dorosych nakadw czasowych,
fnansowych, ale przede wszystkim pociga za sob wyzwania
psychologiczne, takie jak konieczno radzenia sobie z niepokojem
i innymi emocjami, zdystansowania si do siebie, doskonalenia si
w partnerskiej komunikacji i wsppracy. Przyjcie biernej postawy
wobec idei wczania modziey w procesy podejmowania decyzji
jest kuszce. Ale czy cakowite odrzucenie partycypacji modych nie
jest dziaaniem na niekorzy caego spoeczestwa? Jak bd dziaa
modzi, kiedy stan si dorosymi, jeli nie bd mie wczeniej prak-
tyki w podejmowaniu decyzji, wsppracy, przewodzeniu, budowaniu
partnerstw? Czy bd aktywnymi obywatelami? A jeli tak, to czy bd
skuteczni?
1 Skuteczna praca z modzie. Przewodnik po partycypacji modziey, Pracownia Bada
i Innowacji Spoecznych Stocznia.
9
Artyku przedstawia wnioski pynce z praktyki Fundacji w obszarze
twrczej edukacji obywatelskiej modziey oraz wypowiedzi uczestni-
kw i uczestniczek treningw kompetencji interpersonalnych dla do-
rosych pracujcych z modzie, jakie prowadzia Fundacja w lipcu
2013 roku. Piszc go, bazowalimy take na najbardziej rozpowsze-
chnionych modelach partycypacji stworzonych przez Harryego Shiera,
Rogera Harta oraz na materiaach wypracowanych przez praktykw
programu Modzie w dziaaniu. Wraz ze zdobywaniem wiedzy i do-
wiadczenia w tym obszarze czulimy, e to temat znacznej wagi, ale
te mogcy stanowi powane wyzwanie dla osb pracujcych z mo-
dzie. Artyku jest zatem prb odpowiedzi na pytanie, czy warto je
podejmowa.
Ile wadzy dla modych
Nie mona mwi o modych, nie mwic o przyszoci, nie mona
mwi o przyszoci, nie mwic o modych.
2

Uczestnictwo modziey nie jest po prostu oderwaniem jej od kompute-
rw czy te zachceniem do, czsto jakiejkolwiek, aktywnoci. To do
powane wyzwanie zwizane z demokratyzacj ycia publicznego.
Do problemu przybliaj nas m.in. trwajca obecnie debata nad
obnieniem w Polsce wieku przyznania czynnego prawa wyborczego,
coraz liczniejsze projekty demokratyzujce szko czy te moliwoci,
jakie daj modziey rne fundusze, majce wspiera oddolne pomysy
i zaangaowanie modych.
Wedug UNICEF
3
uczestnictwo odwouje si do procesu wsppodej-
mowania decyzji, ktre dotycz jednostki i spoecznoci, w jakiej jed-
nostka yje. Zgodnie z tym zaoeniem jest to fundamentalne prawo
obywatela i zarazem jeden z wyznacznikw demokracji.
Szczegowo kwestie wyraania wasnych pogldw przez osoby nie-
letnie reguluje Konwencja Praw Dziecka, ktr jako mocny argument
przywouj eksperci ds. partycypacji dzieci i modziey. Warto zwrci
uwag, e ten wymiar mylenia o partycypacji dotyczy prawa modego
czowieka do bycia wysuchanym, ale take ksztatuje postawy i umie-
jtnoci, ktre bd mu towarzyszyy w przyszoci, a s niezwykle
wane w spoeczestwie demokratycznym. Nale do nich szacunek dla
2 Raport Modzi 2011, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2011
3 Hart R. A., Childrens Participation. From Tokenism to Citizenship, Fundusz Narodw
Zjednoczonych na rzecz Dzieci, UNICEF 1992
10
godnoci osobowej (niezalenej od wieku ani adnych innych wzgldw)
czy te umiejtnoci dochodzenia wasnych praw.
Praktyka wskazuje, e modzie wywodzca si ze rodowisk szkol-
nych, ktre przykadaj znaczenie do podmiotowego funkcjono-
wania uczennic i uczniw chtnie angauje si w dziaania na rzecz
innych.
Jak napisaa jedna z uczestniczek warsztatw Fundacji Rozwoju Dobre
ycie Karolina Goclon, modzi ludzie wczaj si w dziaania, kiedy czuj
wsparcie ze strony dorosych doroli daj im do zrozumienia, e widz
w nich wartociowych ludzi, ktrych na wiele sta, wierz w ich potencja
i moliwoci, nie boj si im zaufa.
Wedug UNICEF dziaania podejmowane na rzecz zwikszenia partycypacji
dzieci i modziey maj take szersze znaczenie su rozwojowi
i wprowadzaniu zmian dotyczcych caych spoeczestw. Wydaje si to
niezwykle wane w kontekcie zestawienia zjawiska starzenia si naszego
spoeczestwa oraz niezwykle dynamicznych zmian, na przykad w ob-
szarze technologii. Coraz czciej i w coraz wikszym zakresie wymiana
wiedzy i dowiadczenia odbywa si w przeciwnym ni zwyczajowo
zakadany kierunku. To modzi, coraz modsi, mog uczy starszych
korzystania z osigni techniki i nauki. Warto wic korzysta z tego
potencjau, tworzc odpowiednie kanay wypowiedzi dla modych oraz
biorc pod uwag ich pomysy i opinie.
Modzie jest aktywna, poniewa chce co zmieni w swoim rodowisku,
chce dziaa na rzecz innych, dobrze wykorzysta swj wolny czas, zdo-
by dowiadczenie w rnego rodzaju dziaaniach, podzieli si swoimi
umiejtnociami, wiedz mwi Ewa Pisarz, studentka pedagogiki na
Uniwersytecie Rzeszowskim, ktra wzia udzia w treningu kompetencji
interpersonalnych prowadzonym przez Fundacj dla dorosych pra-
cujcych z modzie.
O korzyciach z angaowania modziey pisze te Harry Shier, praktyk
z wieloletnim dowiadczeniem pracy w edukacji formalnej w Wielkiej
Brytanii, a take w wielu innych, uboszych krajach:
Jestem przekonany na 99%, e dawanie uczniom moliwoci wypowie-
dzenia si w procesie decyzyjnym w szkole bdzie prowadzio czy to
porednio czy bezporednio do poprawienia zarwno atmosfery, jak
i warunkw do nauki w szkole, a to przyniesie pozytywne wyniki w nauce.
4
4 Shier H., Pathways to Participation Revisited, Centre for Education in Health and
Environment Matagalpa, Nicaragua 2006
11
Partycypacja w praktyce
Aktywnego udziau w yciu publicznym nie da si narzuci. Na przykad
w wikszoci pastw udzia w wyborach a zatem podejmowanie de-
cyzji dotyczcych wasnego otoczenia nie jest obowizkowy. Branie
odpowiedzialnoci za otaczajcy wiat to proces, ktry wymaga
ksztatowania, wic to take wyzwanie stawiane przed osobami
pracujcymi z modzie. Oczywistym wic skojarzeniem jest, e pier-
wszym miejscem, w ktrym mechanizmy te powinny by wdraane,
i na ktrym spoczywa dua odpowiedzialno, jest szkoa.
Wedug autora raportu Samorzdno uczniowska w systemie
edukacyjnym
5
, samorzd szkolny jest w naszym kraju jedn z najsa-
biej funkcjonujcych i najbardziej zapomnianych instytucji demokra-
tycznych . Raport przywouje dane pokazujce, e udzia modziey
w samorzdzie uczniowskim w pozytywny sposb przekada si na ich
aktywno na innych polach, a take wskazuje, e aktywno i fun-
kcjonowanie tych samorzdw pozostawia wiele do yczenia.
Na szczcie mamy wielu rozsdnych nauczycieli, ktrzy nawet w ra-
mach obowizujcych schematw i struktur potraf wyj ze swojej
roli i zaryzykowa oddanie czci uprawnie modym a take korzysta
z inicjatyw wspierajcych szkoln samorzdno. Przykadem mog by
prowadzone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej programy Samo-
rzd Uczniowski czy Sejm dzieci i modziey
6
lub wychodzcy do
spoecznoci lokalnych projekt Modzieowe Rady Gmin jako mechanizm
konsultacji spoecznych
7
realizowany przez Fundacj Civis Polonus.
Wymienione projekty, a take wiele dziaa wspieranych przez fnan-
sowany ze rodkw Komisji Europejskiej program Modzie w dziaaniu
wpisuj si w nurt edukacji pozaformalnej, czyli takiej, ktra przekracza
mury szkoy, czerpie z dowiadcze np. organizacji pozarzdowych
i jeli jest dobrze prowadzona wspiera gos modych w swoich
spoecznociach. Tak te realizowane byy projekty Fundacji Rozwoju
Dobre ycie Zaloguj si do dziaania i Zaloguj si do eurodziaania,
w ramach ktrych modzie, przy wsparciu kadry Fundacji i wsp-
pracujcych z ni ekspertw, defniowaa lokalne problemy i podej-
mowaa inicjatywy na rzecz pozytywnej zmiany, twrczo dziaajc
5 Witkowski J., Centrum Edukacji Obywatelskiej i Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013
6 Wicej o programie na stronie Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej:
www.ceo.org.pl
7 Wicej o projekcie na www.mlodziezowarada.org.pl
12
w przestrzeni miasta i organizujc obrady Modzieowego Parlamentu
Europejskiego
8
.
Na wczaniu modziey, w tym take samorzdw szkolnych, w procesy
tworzenia, decydowania i realizacji wydarze na rzecz spoecznoci
szkolnej i lokalnej, opiera si take obecny program, Obywatel PRO
9
,
realizowany przez Fundacj Rozwoju Dobre ycie w partnerstwie
ze Stowarzyszeniem Praktykw Dramy STOP-KLATKA na Podkarpaciu
i Mazowszu.
Kiedy modzi chc dziaa
To, czy modzi chc si wcza w dziaania inicjowane przez dorosych
lub czy sami bd planowa i wdraa w ycie wasne dziaania, zaley
od wielu czynnikw. Chcemy dzi wspomnie o tych kilku z nich, ktre
szczeglnie uwydatniy si podczas pracy z modzie w projektach
w Jarosawiu.
Modzi chc dziaa, kiedy doroli s cierpliwi, pozytywni, nie
zraaj si. Pierwszy pozytywny odbir i nawet obietnica wczenia
si modego czowieka w dziaanie proponowane przez dorosych moe
nic, niestety, nie oznacza. Modzi ludzie maj za sob czsto wiele
negatywnych dowiadcze, na przykad uczestniczenia w aktywno-
ciach, ktre pocigay za sob jedynie wymagania, niewiele dajc w za-
mian. Maj te wiele komunikatw ze strony szkoy i rodzicw o tym,
e szkoa, lekcje i obowizki domowe s najwaniejsze. Waniejsze ni
pasje, zainteresowania, rozwj. Czsto mody czowiek musi przekona
nie tylko siebie, ale te swoich rodzicw i nauczycieli, e warto zrobi
co ponadprogramowego. Odkrylimy, e nasz rol jest wspiera-
nie modziey poprzez dostarczanie jej informacji i argumentw.
I powstrzymanie si od osdu, jeli nie paa ona od pocztku takim
entuzjazmem, jakiego bymy sobie yczyli, proponujc dziaania.
Tak o pocztkach projektu Fundacji Rozwoju Dobre ycie dla modziey
z jarosawskich szk napisaa jedna z modych uczestniczek:
Tak to jest z klas, na pocztku byli wszyscy pozytywnie nastawieni,
a przyszam tylko ja. Na pierwsze spotkanie przyszam... no, posiedz,
zobacz, co to bdzie, najwyej zrezygnuj. Ju po pierwszym spot-
kaniu nie mogam si doczeka kolejnego. Chciaam pozna inne osoby,
8 Wicej o projektach na www.dobrezycie.org/zaloguj-sie-do-dzialania
9 Wicej o projekcie na www.dobrezycie.org/obywatel-pro
13
bo chodz do szkoy ju drugi rok, a tak naprawd poza swoj klas nie
znam nikogo wicej.
Modzi chc dziaa, bo czuj ciekawo, ch rozwoju i zdobywania
nowych dowiadcze. Tak mwili uczestniczcy w projekcie Zaloguj si
do dziaania:
U mnie zawaya ciekawo, jak to bdzie w ogle wyglda, jak mona
tutaj cokolwiek zmieni. Bo nie ma co tutaj robi. A tak mona byo si
przej po tym Jarosawiu, cokolwiek zrobi.
To bya te ch zmienienia czego w moim stylu ycia, mog inaczej
spdza czas.
Wielu modych podejmujc si udziau w naszym projekcie, chciao si
nauczy czego przydatnego, powizanego z rozwijaniem zainteresowa
i pasji. Tak mwia o tym jedna z modych osb:
[Do projektu przycigna mnie moliwo] rozwijania swoich pasji. Jeli
kto lubi malowa, to poszed na grafti. Zainteresowanie, zrobienie
czego, czego nie moemy zrobi w szkole.
Zdecydowanie przycigay warsztaty z improwizacji i grafti, ktre byy
zaplanowane od pocztku projektu. Podobao si rwnie to, e projekt
dawa modym moliwo wybrania innych form realizacji wasnych
inicjatyw na rzecz spoecznoci w ten sposb modzi pocignli nas
w stron mappingu, flmw i happeningw. Rwnie wane byy dla
nich warsztaty rozwijajce w aktywny sposb kompetencje komunikacji
i wsppracy. Jedna z osb powiedziaa: Fajnie, e tutaj s pokazane
mechanizmy, w jaki sposb dotrze do ludzi.
Modzi ludzie nie chc y byle jak. Chc si rozwija dla przyjemnoci,
ale te z nastawieniem na przyszo.
Modele uczestnictwa modziey
Wiele projektw powstaje bez badania potrzeb modziey i bez
pozostawienia marginesu na jej ustosunkowanie si do propozycji dziaa.
Czsto o czym mwili nam modzi, przywoujc swoje dowiadczenia
z przeszoci na pierwszym miejscu w projekcie s rezultaty, do ktrych
organizacja zobowizaa si przed grantodawc, dyrekcj szkoy czy inn
instytucj.
14
Takie sytuacje to trzy pierwsze szczeble drabiny uczestnictwa modelu
partycypacji opracowanym przez Rogera Harta. To dziaania pozornie
angaujce modych, ktre nie maj jednak nic wsplnego z prawdziw
partycypacj, a s raczej przykadami manipulacji i wykorzystania.
Kolejne poziomy opisuj ju faktyczne uczestnictwo od przydzielania
zada i informowania, poprzez konsultacje, wczanie modziey w po-
dejmowanie decyzji, przekazywanie inicjatywy i funkcji kierowniczych
modziey po wsplne podejmowanie decyzji przez modych i dorosych
co ma gwarantowa wykorzystanie potencjau i zasobw obydwu grup.
Rys. Drabina uczestnictwa - model partycypacji Rogera A. Harta
Ciekawy model, a zarazem praktyczne narzdzie do weryfkowania
moliwoci wprowadzenia uczestnictwa modziey, proponuje wspom-
niany ju przez nas Harry Shier
10
. Wskazuje on na fakt, e partycypacja
moe odbywa si na rnych poziomach. Poziomy uczestnictwa mo-
dych sprowadzaj si do nastpujcych warunkw, jakie zapewniaj im
doroli:
Pierwsze poziomy, na ktrych pogldy modziey s brane pod uwag,
realizuj zapisy Konwencji Praw Dziecka. Najwysze to takie, na ktrych
modzie wsplnie z dorosymi zarzdza organizacj. To dobra praktyka
dla modych, chocia nie maj jeszcze wiedzy i dowiadczenia dorosych.
Shier mwi nawet o partycypacji dzieci, uwaajc, e nie mona jej szybko
przyswoi i musi by wiczona od najmodszych lat, aby przygotowa
czowieka do podejmowania odpowiedzialnych decyzji w starszym wieku.
10 Pakiet Edukacyjny Pozaformalnej Akademii Jakoci Projektu cz 1. Uczestnictwo
modziey, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
15
Rys. cieka uczestnictwa modziey. Opracowanie wasne na podstawie Harry ego Shiera.
16
Shier wskazuje take, e zaangaowanie dorosych w proces odda-
wania wadzy modym (poza osobist gotowoci i kompetencjami ko-
munikacyjnymi osb, ktre si na to decyduj), wymaga take wpro-
wadzania w ycie dziaa, ktre otworz przestrze dla modziey. Mowa
tu na przykad o dawaniu jej moliwoci tworzenia wasnych projek-
tw i ubiegania si o ich dofnansowanie za porednictwem orga-
nizacji pozarzdowych czy szk, organizowaniu przez dyrekcj spot-
ka z przedstawicielami uczniw, ktrzy chc dokona zmian w szko-
le, czy o powoywaniu i wspieraniu dziaalnoci Modzieowych Rad
Miast i Gmin. Co czsto wymaga z kolei dokonania zmian w aktualnych
statutach i innych regulaminach oraz stworzenia nowych procedur,
i standardw w organizacji czy instytucji. Wchodzc na coraz to wy-
sze poziomy, bardziej angaujc modych ludzi, bierzemy na siebie no-
we zobowizania. Dlatego, za Shierem, opracowalimy kilka pyta, ktre
mog pomc dorosym pracujcym z modzie.
Gdzie jestemy, a gdzie chcemy by w procesie
angaowania modziey
Pytania okrelajce gotowo dorosych
Czy jestecie gotowi na podejmowanie dziaa, ktre umoliwi realizacj
danego poziomu zaangaowania modziey?
Czy jestecie chtni by sucha, wspiera modzie w wyraaniu jej pogldw
i bra je pod uwag?
Gdzie w was samych przebiega granica wczania modziey? Czy jestecie
gotowi wczy j w podejmowanie decyzji i zarzdzanie organizacj?
Pytania okrelajce moliwoci w organizacji
Czy wasza organizacja/instytucja stwarza modziey moliwoci uczest-
niczenia?
Czy podejmujecie odpowiednie dziaania, wprowadzacie metody pracy
uatwiajce modziey uczestniczenie?
Czy dokonalicie zmian w dotychczasowych procedurach i tworzycie nowe,
ktre uatwi modziey uczestnictwo?
Pytania okrelajce zobowizania organizacji
Czy wasza organizacja/instytucja ma wypracowane standardy gwarantu-
jce modziey moliwo uczestniczenia?
Na ile modzie moe liczy na to, e bdzie nie tylko suchana, ale te
wczana w podejmowanie decyzji i zarzdzanie organizacj? Jakie konkret-
nie rozwizania przyjte w waszej organizacji daj modym gwarancj,
e bd faktycznie wczani?
Wierzymy, e warto
Modzi ludzie przy caym swoim braku dowiadczenia wnosz do
spoecznoci wane wartoci i postawy takie jak odwaga, atwo
eksperymentowania, gotowo powicenia si dla wanych spraw i dy-
namizm. Wartoci, ktrych czsto ju brakuje starszym. Dopuszczenie
modych do gosu, zrozumienie ich potrzeb, danie moliwoci opo-
wiedzenia o problemach i aspiracjach, jeli zostanie odpowiednio przy-
gotowane i potraktowane, pozwala szerzej spojrze na otaczajc rze-
czywisto. Moe si to wydawa praco- i czasochonne, lecz podej-
mowane w ten sposb aktywnoci w peniejszy sposb bd wpisyway
si w dynamicznie zmieniajc si rzeczywisto.
Partycypacja z pewnoci nie oznacza oddania pola z zaoeniem,
e modzi zobacz, jakie to trudne i sami sprawdz, e bez naszej po-
mocy (wiedzy, dowiadczenia yciowego) nie dadz rady. To proces, ktry
wymaga odpowiedniego zorganizowania, wsparcia, suchania i usysze-
nia potrzeb, aspiracji, marze i obaw modych. Przede wszystkim jednak
wymaga przekonania, e to model dziaania, flozofa, ktra ma racj
bytu.
17
Aleksandra Chodasz, Anna Wjcik
Motywujca komunikacja
Pewien Indianin ze starszyzny plemiennej zapytany co czuje w odniesie-
niu do wasnej osoby, odpowiedzia: S we mnie dwa psy. Jeden z nich
jest wredny i zy. Drugi jest dobry. Wredny cay czas walczy z dobrym.
Gdy zapytano go, ktry z nich wygrywa, zamyli si na moment i po-
wiedzia: Ten, ktrego lepiej karmi.
Kady z nas boryka si z wasnymi emocjami, rozterkami i troskami.
Wszyscy, zarwno doroli jak i modzi, toczymy wewntrzn walk.
Pojawia si wic pytanie: jak dorosy czowiek nauczyciel, wychowawca,
wolontariusz czy rodzic pracujc z modzie moe zwikszy szans
na porozumienie? Jak karmi dobrego psa, a nie pozwoli pokierowa
tworzon relacj temu zemu?
Z pomoc moe nam przyj zgbienie tematu efektywnej komunikacji.
wiadome stosowanie pozytywnych informacji zwrotnych czy penych
komunikatw asertywnych moe okaza si dwigni lepszej realizacji
wsplnych dziaa, w tym projektw na rzecz spoecznoci lokalnych.
Z drugiej strony, projekty takie stanowi mog szans rozwoju biegoci
w jasnym, celowym i konstruktywnym formuowaniu komunikatw
oraz w doskonaleniu umiejtnoci komunikowania si w sposb moty-
wujcy i budujcy pozytywne relacje.
Sowo komunikacja pochodzi z aciskiego communicare, czyli
dzieli si. Komunikowanie si to podejmowana w okrelonym
kontekcie wymiana werbalnych i niewerbalnych sygnaw (symboli)
w celu osignicia lepszego poziomu wspdziaania
1
. To rwnie
umiejtno zrozumiaego i jednoznacznego przekazywania was-
nych komunikatw oraz poprawnego odczytywania komunikatw
nadawanych przez inne osoby.
1 Ncki Z., Komunikacja midzyludzka, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu,
Krakw 1996, s. 109.
18
Podstaw procesu komunikacji jest udzielenie odpowiedzi na pytanie:
kto i do kogo wysya komunikat, czyli zakodowan wiadomo? Kod
jest zbiorem sygnaw i przyporzdkowanych im znacze, ktre powin-
ny by w caoci lub przynajmniej czciowo wsplne dla mwicego
i adresata.
Kto, czyli rdo
Zamy, e chcemy zaprosi uczniw do stworzenia fashmoba,
promujcego dziaalno lokalnego domu kultury. Czy stworzenie po-
mysu od A do Z i przedstawienie go modziey zaowocuje sukcesem?
Niekoniecznie lub zupenie nie, nawet jeli w fashmob powstanie.
Jak wic sprawi, eby nasze dziaanie miao sens? Po pierwsze warto
skupi si przez chwil na tym, jak jestemy postrzegani przez modych
ludzi, czy jestemy dla nich atrakcyjnymi i wiarygodnymi partnerami
do wsppracy. Czy sami robilimy wczeniej fashmoby? Dlaczego uwa-
amy, e to dobra forma promocji? Co modzie zyska na promocji do-
mu kultury? Czy jestemy entuzjastyczni, czy wierzymy w sukces przed-
siwzicia? Do czego potrzebna nam modzie i jak komunikujemy
jej swoje oczekiwania? Ile zostawiamy przestrzeni na jej wasne idee?
Czy jestemy gotowi porzuci nasz pomys? Tak dochodzimy do tego,
e nadawca komunikatu, kodujc go, zawiera w nim swoje intencje,
dowiadczenia, emocje i potrzeby. Bardzo wiele kryje si wic za pros-
tym: Zrbmy fashmob!.
Do kogo, czyli portret odbiorcy
Gdy ju mamy pewno, e nasze intencje s czyste, e chcemy zrobi
co z modzie i dla modziey, kolejny krok kieruje nas do naszej
grupy docelowej. Mwic potocznie, musimy dokadnie dowiedzie si,
z kim mamy do czynienia. Wane jest wic, aby pozna cele i problemy
danej grupy i tak pokierowa swoim dziaaniem, aby te cele mogy
zosta cho czciowo osignite. Odnoszc si do pomysu fashmoba,
warto dowiedzie si, jak modzi postrzegaj dan instytucj (w na-
szym przypadku dom kultury), czy i w jaki sposb chcieliby j przedsta-
wi otoczeniu, a dopiero pniej dzieli si wasnymi pomysami. Nie
musimy sami tworzy pomysu na promocj. Z pomoc przychodzi nam
pewna waciwo komunikacji.
19
Komunikacja jest transakcj
Porozumiewanie si jest dynamicznym procesem, ktry zachodzi bez
przerwy i w dwie strony, na poziomie werbalnym i niewerbalnym. Proces
komunikacji zakada wzajemno, czyli przebieg sygnaw w dwch
kierunkach. Odbiorca jest jednoczenie nadawc suchajc, mruy
oczy, przechyla gow, zadaje pytania, aby ucili komunikat i mc go
zrozumie. wiadomie lub nie obie strony w procesie porozumiewa-
nia si maj na siebie wpyw. Kada aktywnie uczestniczy w odbie-
raniu i nadawaniu znaczenia komunikatom, jednoczenie tworzc
wasne komunikaty oraz wpywajc na swoje i drugiej strony uczu-
cia i zachowania.
Powodzenie naszych dziaa zaley od jakoci interakcji, w tym komunikacji.
Jak pisa Kenneth Gergen [czowiek] nie bdzie liderem bez ludzi, ktrzy
za nim pjd
2
. Std prosty wniosek, bymy pracujc z modzie
bardziej nastawili si na wzajemne porozumienie ni na informowanie
2 Gergen K.J., The saturated self: Dilemmas of identity in contemporary life, Basic Books,
New York 1991, s. 158.
20
Rys. Kady z nas jest jednoczenie nadawc i odbiorc, bez przerwy tworzc
i odbierajc komunikaty
oraz abymy, skoro i tak wywieramy wpyw, robili to wiadomie i celo-
wo. Nie moe by mowy o udanym wspdziaaniu i gbokim porozu-
mieniu, jeli podejdziemy do modziey w sposb autorytarny i bdzie-
my j traktowa jedynie jako wykonawc naszych wasnych pomysw.
Osoba nawizujca dialog z modzie powinna, mwic potocznie, zna-
le z ni wsplny jzyk oraz by gotow do suchania i przyjmowania
tego, co mwi modzi.
Nie tylko co, ale jak
Wiemy, e jeli wybieramy si do obcego kraju, to aby dobrze i bez niczyjej
pomocy porozumiewa si, powinnimy zna jzyk jego mieszkacw.
Sytuacja w komunikacji z modzie jest analogiczna. Nie wystarczy wie-
dzie, co chcemy przekaza (czyli zna planowan tre komunikatu),
trzeba jeszcze wiedzie, jak to przekaza. A wic nie wystarczy umieci
na plakacie informacji o pomyle na fashmob. By moe trzeba zorgani-
zowa otwarte spotkanie lub utworzy grup na Facebooku, uy jzyka
modziey, po prostu by na czasie i dziaa adekwatnie do sytuacji.
Dodatkowo warto wiedzie, jak sygnay niewerbalne wpywaj na odbir
komunikatu. Ponury i nieprzystpny nauczyciel, pomimo najszczerszych
chci i wasnego przekonania co do susznoci proponowanego pomys-
u, nie pocignie za sob modych ludzi.
Modzie chce czu, e jest partnerem w procesie tworzenia, a jej
pomysy s brane pod uwag i wsplnie rozwaane. Podejcie
autorytarne nie zadziaa, zwaszcza jeli tworzymy projekt poza-
szkolny, w ktrym nie wystpuje aden element przymusu, a efekty
zale jedynie od zaangaowania i dobrej woli modziey.
Wiele wyjania koncepcja czworga uszu
W momencie, gdy ju dooylimy wszelkich stara, aby pozna grup,
z ktr chcemy pracowa, znamy cel dziaania i wysunlimy komunika-
ty naszym zdaniem spjne, oczekujemy, e zostaniemy waciwie zrozu-
miani. I tu pojawia si czsto problem, poniewa yjemy w przekonaniu,
e nasi odbiorcy posiadaj tylko jedn par uszu i sysz dokadnie
to, co chcemy im przekaza. Schulz von Thun udowadnia jednak, e jest
21
inaczej. Z jego bada wynika, e kady z nas ma czworo uszu, ktre
sysz to, na co aktualnie nastawiony jest nasz odbiornik!
3

Jeli wylemy komunikat: Zrbmy fashmob!, to kady odbierze go po
swojemu i moe zareagowa w sposb przez nas niepodany lub dla nas
zaskakujcy.
Poziom komunikacji
Moliwa reakcja modziey na komunikat:
Zrbmy fashmob! odpowiadajca
poziomowi komunikacji
Rzeczowy
(Jakie s fakty, na czym polega
problem)
Czym jest fashmob?, Kiedy ma si odby?
lub Dlaczego w ogle mamy si zajmowa
promocj domu kultury, czy nie zajmuje si
tym gmina?
Relacyjny
(Jak jest midzy nami?)
Fajnie, e moemy co razem zrobi,
Musi nas lubi, skoro chce co z nami robi
lub Gdyby nas szanowa, pozwoliby nam
wybra sposb promocji domu kultury.
Ujawniania siebie
(Co autor komunikatu mwi
o sobie i co myli o odbiorcy)
Spoko go, e chce wprowadzi takie twrcze
i ambitne dziaania u nas na osiedlu, Wow, myli,
e jestemy w stanie to zrobi!, Mamy lepszy
pomys zrbmy grafti! (ujawnianie swoich
pomysw i potencjaw) lub Znw prbuje
nam co narzuci, to si nie sprawdzi!
Apelowy
(Czego autor komunikatu
oczekuje od odbiorcy)
Od czego mamy zacz?, OK, to dzwonimy po
znajomych, bo potrzebujemy duo ludzi!
lub Znowu to my musimy co robi!
3 von Thun, S. F., Sztuka Rozmawiania, WAM, Krakw 2001
22
U kadego czowieka zwykle jedno z czworga uszu jest lepiej rozwinite
od pozostaych. Na jednej z paszczyzn najlepiej si czujemy i syszymy.
Nasze najbardziej wraliwe ucho nadaje rozmowie specyfczny bieg.
Jeli mamy due ucho rzeczowe, skupiamy si na faktach; jeli apelowe,
to oczekujemy, e inni, tak jak my, bd samodzielnie dochodzi do tego,
jak dana informacja przekada si na to, co powinni zrobi. Czsto bywa
tak, e jestemy czciowo gusi, e ktre z naszych uszu jest nie-
czynne, co utrudnia dobre porozumiewanie si. Innym razem moemy
zapomnie o tym, e inni maj tendencj do suchania innymi uszyma
ni my i bdziemy zaskoczeni, jak w wyniku rnych interpretacji nasze-
go komunikatu narastaj wok niego niepodane dla nas zachowania
i emocje.
23
Rys. Schulz von Thun dowodzi, e kady z nas ma czworo uszu, ktre sysz to, na co aktualnie
nastawiony jest nasz odbiornik!
Jak pisze von Thun, wszystkie cztery paszczyzny komunikacji s je-
dnakowo wane (nawet kiedy w niektrych wypowiedziach ta czy
inna paszczyzna jest niema). Szkoa i wiat zawodowy nie kochaj te-
go stwierdzenia. Zwrcenie uwagi na wszystkie cztery paszczyzny
przyczynia si do tworzenia dobrych relacji i bycia w peni zrozumianym.
Zupenie inaczej mogaby przebiega rozmowa pracowniczki osiedlowe-
go domu kultury z modzie, gdyby zacza si w ten sposb:
Poziom komunikacji
Cz komunikatu odpowiadajca danemu
poziomowi komunikacji
Rzeczowy
(Jakie s fakty, na czym polega
problem)
Nasz osiedlowy dom kultury jest mao popularny,
chocia oferujemy modziey wiele ciekawych za-
j. W zeszym miesicu musielimy zamkn grup
taneczn, poniewa byo zbyt mao chtnych, cho-
cia Patryk i Ula bardzo lubili te zajcia.
Relacyjny
(Jak jest midzy nami?)
Bardzo zaley mi na tym, bycie dobrze si czuli
w domu kultury i mogli w nim mie zajcia, ktre b-
d rozwijay wasze zainteresowania. ebycie te
mogli mio spdza czas z kolegami i koleankami,
ktrzy jeszcze nie s przekonani do naszych za-
j i przychodzenia tutaj, a znacie ich ze szkoy lub
z osiedla.
Ujawniania siebie
(Co autor komunikatu mwi
o sobie i co myli o odbiorcy)
Martwi si, e jeli czego nie zrobimy i nie przy-
cigniemy do domu kultury wicej modziey, b-
dziemy musieli zamyka kolejne grupy, a w ko-
cu i wy przestaniecie by zainteresowani uczest-
niczeniem w zajciach. Byoby mi wtedy bardzo
przykro, bo ju dugo si znamy i lubi z wami
pracowa.
Apelowy
(Czego autor komunikatu
oczekuje od odbiorcy)
Chciaabym, ebymy razem zaplanowali jak
akcj promocyjn, ktra przycignie modzie do
naszego domu kultury. Widziaam na youtube wie-
tne flmy z fashmobw organizowanych w duych
miastach. Moe obejrzymy je razem i powiecie
mi, co o nich sdzicie? Moe zrobimy razem po-
dobn akcj na naszym osiedlu? Co w ogle o tym
wszystkim sdzicie?
24
Wzajemne komunikowanie i rozumienie nadawanych komunikatw
suy nie tylko przekazywaniu okrelonych treci i informacji.
Wyraa rwnie rodzaj wizi, ktra czy osoby, zarwno poprzez
sposb suchania, jak i mwienia. Ludzie, wiadomie lub nie, szukaj
w komunikatach informacji o tym, jaki mamy do nich stosunek, co
o nich mylimy, czy ich cenimy i lubimy. Zastanawiaj si te, co dany
komunikat mwi o nas i o nich samych. Temat poznawania i ujawniania
siebie jest bardzo ywy w grupach modzieowych. W jego zgbieniu
moe nam pomc kolejne narzdzie, tak zwane Okno Johari.
Komunikacja moe rozwija
jednostki i zesp
O tym, w ktr stron warto rozwija siebie i modzie oraz jak ksztatowa
prac zespoow, mwi koncepcja stworzona w latach 60. XX wieku przez
Josepha Lufta i Harryego Inghama. Twrcy tej metody podzielili obszar
wiadomoci na cztery okna, z ktrych kade peni osobn rol w fun-
kcjonowaniu jednostki.
25
Rys. wiadomo jako cztery okna wedle koncepcji J. Lufta i H. Inghama
Celem procesw rozwoju osobowego i budowania zespou jest zmniej-
szenie obszarw ukrytego, lepego i nieznanego oraz sprawienie, e sta-
n si bardziej publiczne, oczywicie za zgod zespou i jego czonkw.
Jak to zrobi?
Obszar lepy zmniejszaj informacje zwrotne. To obszar, w ktry
najciej jest zajrze, poniewa wymaga od jednych szczeroci
poczonej z pozytywnym nastawieniem, a od drugich umiejtnoci
przyjmowania komplementw czy krytyki lub po prostu dystansu
do siebie. O warunkach sprzyjajcych udzielaniu i przyjmowaniu
informacji zwrotnych piszemy w dalszej czci artykuu.
Poszerzenie obszaru otwartego kosztem ukrytego nastpuje
dziki komunikacji budujcej zaufanie i jawno. Zaufanie
wyraa si np. tym, e czonkowie zwracaj si do siebie z pro-
b o pomoc, rozmawiaj o trudnociach, potrzebach i wzajemnych
oczekiwaniach. Wszystko to dzieje si w zespole, jeli zachowania,
ktre temu sprzyjaj, s prezentowane przez osob prowadzc
zesp. Stopniowo przejmuj je czonkowie zespou i wwczas wy-
starczy je promowa i wspiera.
Obszar nieznany kurczy si rwnolegle z prac nad osobowoci,
udziaem w warsztatach, treningach, rozmowach i rnorodnych
dziaaniach, ktre odkrywaj potencja, stawiaj wyzwania i ska-
niaj do pogbiania samowiadomoci. Poszerzanie pola do-
wiadcze przy jednoczesnej analizie ich wpywu na nas sa-
mych daje najlepsze rezultaty dla rozwoju jednostek i grup,
szczeglnie w przypadku modziey, ktra dopiero uczy si
siebie. W praktyce prac nad tym obszarem moemy zainicjowa
poprzez wprowadzenie na zajciach tak zwanych rundek, podczas
ktrych wszyscy dziel si swoimi odczuciami i przemyleniami,
uczc si nazywa swoje emocje i stany oraz poszerzajc wiado-
mo siebie.
26
Informacje zwrotne motywuj
i pomagaj si rozwija
Wysyajc czonkom zespou informacj zwrotn (z angielskiego feed-
back), uwiadamiamy im, jak ich zachowania wpywaj na otoczenie,
za co s doceniani, czy i jakie popeniaj bdy, czego si od nich oczeku-
je. Odbiorca informacji zwrotnej uczy si zmienia, wychodzi naprzeciw
oczekiwaniom, natomiast jej nadawca usprawnia wyraanie emocji,
oczekiwa i potrzeb w poczeniu z obserwowanymi faktami. Regularne
udzielanie informacji zwrotnych jest jednym z najskuteczniejszych
narzdzi motywacyjnych.
Jako nadawca informacji zwrotnej pamitaj:
Przeanalizuj swoje intencje. Czy jeste yczliwy i nie zakadasz z gry
niczyjej winy?
Dostosuj moment i miejsce. Czy adresat jest gotw usysze? Czy nie
czuje si zbyt zajty, zmczony czy zdenerwowany?
Warto rozmawia natychmiast po zaistnieniu problemu, ale po opad-
niciu emocji.
Krytykuj zachowanie, nie czowieka.
Wanych informacji nie przekazuje si inaczej ni osobicie.
Oznak szacunku bdzie uzyskanie zgody; bez gotowoci drugiej
strony nie przekazuj informacji.
Na koniec wzmocnij rozmwc. Poka, e w niego wierzysz, pamitaj
o relacjach. Zapewnij o swojej pomocy. Pozytywne wzmocnienie jest
jednym z najsilniejszych czynnikw zmiany.
Jeli tobie udzielana jest informacja zwrotna, pamitaj:
Wysuchaj do koca.
Wykorzystaj okazj, by lepiej pozna nadawc komunikatu i rozwin
siebie.
Jeli informacja jest niejasna lub zawiera ocen zamiast faktw,
doprecyzuj fakty lub popro o wicej szczegw. Moesz powiedzie
na przykad: To interesujce. A co dokadnie masz na myli?.
27
Od ciebie zaley, co zrobisz z informacj po jej wysuchaniu. Moesz
si z ni nie zgodzi. Co nie znaczy, e musisz polemizowa lub si
tumaczy; to nie sprzyja rozwojowi ciebie ani waszej relacji.
Bd otwarty na informacje rozwojowe, czsto niesusznie nazywane
negatywnymi. Zauwa dobr wol osoby udzielajcej informacji, kt-
ra wskazujc ci twoje sabe punkty, sprzyja twojemu rozwojowi.
Jeli informacja mwi o twoich mocnych stronach, podzikuj za
wzmocnienie; nie okazuj faszywej skromnoci, przyznaj, e zasu-
gujesz na te sowa (np. Dzikuj, te tak myl; mio sysze).
Istnieje wiele modeli udzielania informacji zwrotnych. Popularna ka-
napka, w ktrej mwimy osobie najpierw co wspierajcego, pniej
rozwojowego, a na koniec znw j wspieramy, moe si okaza nie-
skuteczna, jeli jest naduywana. Bo kiedy tylko czonkowie zespou
usysz pochwa, bd czeka na nagan lub jej si obawia. Nowe
wiato na proporcje informacji wspierajcych do rozwojowych rzucaj
badania Losady.
Przyapujmy innych na rzeczach dobrych
Chilijski psycholog Marciala Losada przez lata bada zespoy odnosz-
ce sukcesy w przemyle, obserwujc przez lustra weneckie sale spotka.
Najskuteczniejsze grupy z 60 przebadanych wyrniay si tym, e pyta-
nia zadawano rwnie czsto jak broniono wasnych pogldw, a uwag
kierowano na innych rwnie czsto jak na siebie. Grupy te wykazyway
te niezwykle wysokie proporcje wypowiedzi pozytywnych, wzmacniaj-
cych, wobec tych rozwojowych (6:1). Zatem matematycznie udowodnio-
no, e udzielanie innym pozytywnych informacji zwrotnych wzmacnia
umysy i emocje, przekadajc si na efektywno pracy zespow.
Warto zauwaa sukcesy zespou i poszczeglnych jego czonkw
oraz docenia je. Nawet jeli pojawia si konieczno skorygowana
dziaa grupy, wane jest pamitanie o tak zwanym wspczynniku
pozytywnoci, czyli o tym, aby komunikatw pozytywnych byo pi
lub siedem razy wicej ni tych rozwojowych. Nie musimy obawia si,
e pochwaa kogokolwiek jest w stanie go zepsu, o ile spenia ona na-
stpujce warunki: jest szczera, odnosi si do faktw i konkretnego dziaa-
nia danej osoby, nie skupia si na wyniku w porwnaniu do. Porwny-
wanie jest ryzykowne, poniewa zawsze jest ten gorszy, do ktrego si
28
porwnuje. Moe to rodzi niezdrow rywalizacj w grupie lub lk przed
tym, e skoro jest si porwnywanym, to pomimo sukcesw s dziedziny,
w ktrych jest si gorszym.
Kilka wskazwek
Artyku nie wyczerpuje tematu komunikacji, bo to temat rzeka, przed-
miot wielu prac naukowych i publikacji oraz kursw, czsto kilku-miesicz-
nych. Zachcamy do jego zgbiania, przekazujc na koniec kilka prostych
wskazwek:
Mw prostym jzykiem i wyjaniaj to, co niezrozumiae.
Mw od siebie co widzisz? Co czujesz? Co mylisz? Czego potrze-
bujesz?
Zadawaj pytania co widzi druga osoba? Co czuje? Co myli? Czego
potrzebuje?
Nie zakadaj niczego z gry, zawsze lepiej zapyta, ni zdyskwalifko-
wa rozmwc w przedbiegach.
wicz si w aktywnym suchaniu koncentruj si na rozmwcy, oka-
zuj mu, e go suchasz, powtrz co zrozumiae z wypowiedzi drugiej
osoby i spytaj, czy dobrze j zrozumiae.
Doce drug osob powiedz np. co zyskujesz dziki rozmowie,
co cenisz w tej osobie, za co jeste jej wdziczny.
Bd przygotowany na pokonywanie rnorodnych barier, np. zwi-
zanych z wiekiem, kultur, rnicami w dowiadczeniach yciowych,
stereotypami. Jeli nastawisz si na odbir i dzielenie si z rozmwc,
wsplnie bdziecie w stanie je pokona.
29
Aleksandra Chodasz, Justyna Wielkiewicz
Praca z zespoem
Jeli chcesz zbudowa statek, nie zwouj ludzi, lecz ucz ich tsknoty
za dalekim i niekoczcym si morzem. Antoine de Saint-Exupery
Warto pracowa zespoowo. Szczeglnie z modzie wchodzc w do-
rose ycie w kraju, w ktrym bije si na alarm z powodu niskiego wska-
nika kapitau spoecznego. Polacy nie umiej wsppracowa, nie ufaj
innym, nie chc dzieli si wiedz i pomysami.
Wielu z nas odpowie, e to nie o nich, ale badania (m.in. publikowany
corocznie raport Diagnoza spoeczna) pokazuj, e te cechy wystpuj
u wikszoci Polakw. Moemy to zmieni, przywizujc wiksz wag
do wsppracy, uczc jej siebie samych i modzie, z ktr pracujemy.
Gdy dziaamy w zespole, wszyscy zyskuj wicej ni przy dziaaniach
pojedynczych osb czy nieskoordynowanych, przypadkowych grup. Oto
czym charakteryzuje si zesp i na czym dokadnie polega jego przewaga
nad jednostk lub grup:
Zesp to grupa ludzi pracujcych wsplnie na rzecz okrelonego celu.
Czonkowie zespou maj dobrze zdefniowane, wzajemnie zalene
role, jak rwnie tosamo zespoow.
W pracy zespoowej wane s nie tylko zadania do wykonania, ale take
jednostki i ich potrzeby, w tym m.in. potrzeba bliskoci, niezaleno-
ci, wpywu i sensu.
Sukces zespou zaley nie tylko od umiejtnoci poszczeglnych jego
uczestnikw, lecz take od sposobu, w jaki jednostki buduj ze sob
relacje, udzielaj sobie wsparcia i pracuj ze sob.
Potga zespou tkwi w tym, e procesy w nim zachodzce s dyna-
miczne, a kady zesp jest inny.
Jak zatem pracowa z zespoami modzieowymi, by byo to efektywne
i przynosio satysfakcj oraz szans na dugofalowe zaangaowanie mo-
dziey? W artykule poruszymy kilka kwestii, ktre mog by przydatne
dorosym pracujcym z modzie.
30
Rozwj zespou a rola lidera
Zesp w trakcie dziaa podlega zmianom. Zmieniaj si potrzeby jego
czonkw i zdolno do efektywnych dziaa. W literaturze opisuje si
cztery gwne fazy rozwoju zespou (Tuckman i Jensen, 1997). Kiedy patrzy
si na zesp z szerszej perspektywy, pojawia si te pita faza zwizana
z zakoczeniem pracy zespou.
Fazy rozwoju zespou
Formowanie
Ludzie zapoznaj si ze sob i sprawdzaj si. Jest chaos
i niepewno.
Burza
Czonkowie zespou wypracowuj jego struktur i wzorce
interakcji. Ujawniaj si emocje w stosunku do konkretnych
osb, czsto ma miejsce walka o miejsce w zespole. Tocz
si ywe dyskusje i wystpuj konfikty, ktre s potrzebne,
aby w zespole zaczy ksztatowa si normy.
Normowanie
Czonkowie zespou wzajemnie akceptuj swoje role, osi-
gaj poczucie tosamoci z grup oraz jednoci celw.
Tworz si normy, ktre bd obowizyway czonkw ze-
spou przynajmniej przez jaki czas.
Dziaanie
Czonkowie zespou utwierdzaj si w swoich rolach, po-
dejmuj dziaania na rzecz osignicia zaoonych celw.
Widoczna jest organizacja pracy i kontrola jej efektw.
Separacja
Cel zosta zrealizowany, grupa si rozpada. Czonkowie
zespou mog czu si niekomfortowo, mniej bezpiecznie.
Jaki lider, taki zesp
wiadomy lider lub dorosy pracujcy z modzie wspieraj zesp
w przechodzeniu przez poszczeglne fazy, zmieniajc swoj rol na
poszczeglnych etapach. Chcc mie pozytywny wpyw na efektywno
zespou, na pocztku komunikuj dyrektywnie, potem udzielaj
wskazwek i sami si angauj, by nastpnie delegowa zadania i zupenie
si wycofa.
31
W liderze wana jest wiara w osoby, z ktrymi zamierza tworzy
wsplny projekt oraz umiejtne komunikowanie o tym, e im ufa
i dostrzega ich potencja. pracy z modzie liczy si postawa otwarta,
nakierowana na potrzeby danej grupy i cele, ktre mog by waciwie
uchwycone dopiero w toku rozwijajcej si wsppracy. Istnieje wic
konieczno wyksztacenia w sobie duej elastycznoci i gotowoci do
zmiany wasnego pomysu na rzecz koncepcji korzystniejszej dla swoich
podopiecznych pisze Anna Wjcik, ktra rozwijaa swoje kompetencje
pracy z modzie podczas prowadzonych przez Fundacj Rozwoju Do-
bre ycie treningw dla dorosych, a obecnie dziaa w projekcie Obywa-
tel PRO, wspprowadzc warsztaty i prac projektow z modzie
licealn ze Strzyowa.
Wypowied naszej koleanki porusza temat wpywu cech osobowoci
i postawy dorosego wobec modziey, z ktr pracuje. Jak wynika z na-
szych wasnych obserwacji oraz z literatury
1
, nastolatki dobrze reaguj
na prowadzcych, ktrzy dziaaj z pasj, s entuzjastyczni i bezporedni,
maj gotowo do dzielenia si sob z grup, s troskliwi, empatyczni
i gotowi pomaga.
Wyrniamy wiele typw przywdztwa i przywdcw. Wrd nich jest
lider transakcyjny, ktry prbuje zmieni zachowanie czonkw zespou
za pomoc transakcji, wymian, stosuje system nagrd i kar. Transakcyjne
style przywdztwa ujawniaj si szczeglnie silnie przy presji na wy-
konanie zadania, a take w koniecznoci podjcia dziaa interwen-
cyjnych. Nie sprzyjaj one budowaniu wewntrznej motywacji czon-
kw zespow ani przejmowaniu odpowiedzialnoci za realizacj celw
zespou.
1 Scheider-Corey M., Corey G., Grupy. Metody grupowej pomocy psychologicznej, Instytut
Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 2002, str. 373.
32
Rys. Kontinuum delegacji i rozwoju zespou wg R. Tannenbauma i W. H. Schmidta
Z kolei lider transformacyjny inspiruje, oddziauje charyzm, wierzy
w zesp i jego moliwoci, podkrela wag zaangaowania, motywuje,
roztaczajc wizj przyszoci. Zachca do przyjmowania nowych pun-
ktw widzenia, dzielenia si pomysami. Kadego w zespole traktuje
indywidualnie.
Nie mona powiedzie, e jest jeden idealny styl przywdztwa, ktry
sprawdzi si w pracy z wszystkimi zespoami modzieowymi. Kady
zesp jest bowiem inny, co wymaga od dorosego pracujcego
z modzie bacznej obserwacji, elastycznoci, autorefeksji i pewnej
dozy samokrytycyzmu. W zalenoci od tego, jaki charakter ma zesp
i w jakiej jest fazie rozwoju, dobrze, jeli lider dostosowuje do nich style
przywdztwa.
Tak byo w pracy z zespoem grafti w projekcie Zaloguj si do dziaania,
ktry prowadzia jedna z autorek. Podajc za grup i jej potrzebami
w danym momencie pracy, na pocztku naszych spotka dawaa mo-
dziey przestrze do nieograniczonej fantazji, wyznaczajc tylko najbar-
dziej potrzebne ramy i zasady pracy. Czasami zdarzao si, e decydowaa
si by liderem nieco apodyktycznym. Dziki temu, jak ocenia, spotkania
byy dynamiczne, co przekadao si na mnogo koncepcji i pomysw.
Z kolei zesp teatralny prowadzony w tym samym projekcie przez drug
z autorek po wstpnej integracji i burzy mzgw otrzyma wsparcie przy
stworzeniu spisu i harmonogramu planowanych przez modzie dziaa.
To pozwolio czonkom zespou poczy wasn kreatywno i zapa z re-
aliami, a nastpnie samodzielnie podejmowa decyzje o tym, ktre
dziaania bd faktycznie realizowane, a ktre zostan zarzucone na
rzecz lepszego wykonania innych. Przywdztwo, ktre daje narzdzia do
samodzielnego i efektywnego dziaania oraz do wyonienia si liderw
spord czonkw zespou, okazao si w przypadku tej grupy strzaem
w dziesitk. Kiedy ju modzie wiadomie podja si realizacji dziaa,
konsekwentnie dya do celu. Nie mielimy trudnoci z motywacj,
nieobecnociami, niewykonanymi zadaniami. Kady dy jednoczenie
do realizacji siebie i celw zespou. To pozwolio nam zachowa
rwnowag midzy indywidualnymi potrzebami, budowaniem relacji
i efektywnoci.
33
Relacje w zespole a efektywno
Zaprosiem kilka osb, ktre chciaem, eby byy ze mn w tym projekcie.
Dobrze je znaem powiedzia nam uczestnik projektu Zaloguj si do
dziaania.
Tak czsto odbywa si rekrutacja do projektw. Informacje rozchodz si
poczt pantofow w wybranych krgach. Nie bdziemy rozstrzyga, czy
to dobrze czy le. Po prostu modzi ludzie lubi tworzy zespoy, w kt-
rych dobrze si czuj, s akceptowani i lubiani. Zmniejsza to niemiao
i niepewno w pocztkowej fazie funkcjonowania zespou. Rol osoby
dorosej pracujcej z modzie jest tu, naszym zdaniem, stworzenie
klimatu otwartoci rwnie na osoby, ktre nie s czci zgranej ju
wczeniej paczki, maj odmienne pogldy, nale do mniejszoci
czy w inny sposb odrniaj si od pozostaych czonkw zespou.
Projekty, przez rnorodno podejmowanych w nich dziaa, s dosko-
na przestrzeni do wyrwnywania szans. Mog si w nich odnale
osoby, ktre na co dzie pozostaj w cieniu. Angaowanie wszystkich
i promowanie wzajemnego szacunku pomimo rnic to zadania osoby
dorosej pracujcej z zespoem modzieowym. Jej zachowania mog
zosta przejte przez modzie i przyczyni si do stworzenia tak zwanej
spjnoci zespou. Odnosi si ona do stopnia, w jakim jego czonkowie
nawzajem si lubi oraz sympatii, jak odczuwaj do zespou jako caoci.
Spjno w znacznej mierze moe wpywa na efektywno zespou
poprzez nasilenie wspierajcych zachowa czonkw, jak rwnie przez
podniesienie poziomu motywacji.
Przynaleno i identyfkacja z grup rwienicz s w okresie
adolescencji bardzo wane. To wanie grupa staje si wyznacznikiem norm,
zasad, rwienicy s autorytetami. Jeli modzie bdzie identyfkowa
si ze swoj grup, tym samym bardziej bdzie si angaowa w dziaa-
nia suce jej wsplnemu dobru i realizacji jej celw. Zniknie problem
braku motywacji modziey. Tak o pracy w zespoach zadaniowych w pro-
jekcie Zaloguj si do dziaania mwili modzi:
Tu mona rozwin skrzyda. Jeli co si robi, to mona mie poparcie
innych osb; jeli kto nie chce, to si nie naciska.
Pomysy i dobra zabawa. Kady mg wnie co innego, jaki pomys,
moemy to czy.
34
Procesowi identyfkacji z grup i budowania w niej przyjaznego klimatu
z pewnoci sprzyja dbao o komunikowanie. Komunikacja
2
w zespole
to klej, ktry go scala. Bez niej aden zesp nie jest w stanie przetrwa
i efektywnie pracowa. Jedna z nas, pracujc z grup grafti, patrzya
jak proces ten si rozwija i nabiera rozpdu. Na pierwszych warsztatach
modzi byli troch niemiali, odnosili si do siebie z dystansem. Zupenie
inaczej wyglday ostatnie spotkania, podczas ktrych tworzyli ju
zaplanowany przez siebie mural, wspierajc si i wzajemnie motywujc.
Z kolei w grupie teatralnej od pocztku kady chcia zaistnie. Roio si od
pomysw, planw i deklaracji penego zaangaowania w ich realizacj.
Tu potrzebne byo nie omielanie, ale nacisk na wzajemne suchanie si
i analiz przedstawianych pomysw pod ktem realizacji celu, jakim bya
odpowied na kwestie wane dla spoecznoci lokalnej.
Rzadko ktry mody czowiek sam z siebie wpadnie na to, aby wysucha
opinii kadego czonka zespou, udzieli innym konstruktywnych infor-
macji zwrotnych, sprawdzi, czy dobrze zrozumia, zanim wycignie
pochopne wnioski. Na rozwiniciu w modych takich nawykw skupiay-
my si jako tutorki oraz wczeniej, prowadzc warsztaty zgodnie z celami,
jakie przyj nasz zesp trenerski. Modzi to docenili:
[Komunikacja] to jest taka rzecz, ktra przydaje si nie tylko przy pracy
w projekcie, ale oglnie w kontaktach z ludmi. Wida, e lepiej dogaduje-
my si z rwienikami, jest mniej konfiktw i atwiej si je rozwizuje.
Zajcia day nam to, e poznaymy wicej ludzi, wiemy jak si z nimi ko-
munikowa, rozwizywa problemy.
2 Wicej o komunikacji z modzie w artykule Motywujca komunikacja
35
Nie problem, ale wyzwanie
Praca w zespoach nieodzownie czy si z problemami. Stawia je przed
nami ycie zmagamy si z niewystarczajcymi zasobami, zbyt krtkim
czasem na realizacj zada, z niewywizywaniem si czonkw zespou
z obowizkw. To codzienno. Kiedy zesp ukierunkowuje energi na
problem, utyka czasem w martwym punkcie. Rol osoby dorosej pracujcej
z modzie jest wwczas umiejtne przeformuowanie problemu, np.:
z perspektywy negatywnej na pozytywn,
z ataku na osob do adresowania problemu,
z przeszoci na przyszo,
z dania na cel lub potrzeb,
z kwestii wanej dla jednostki na kwesti wan dla zespou,
z problemu na wizj.
W naszej pracy w Jarosawiu stanlimy przed wieloma wyzwaniami.
Na przykad pojawia si konieczno zapewnienia przestrzeni wolnej od
samochodw oraz kwestia nagonienia na rynku, na ktrym chcielimy
zorganizowa fna projektu. Nasze dziaania odbyway si dwutorowo.
Najpierw jedna z nas zaniosa do Urzdu Miasta wszelkie pisma zwiza-
ne z powyszymi potrzebami. Po jakim czasie, kiedy nie nadchodzia
odpowied, wsplnie z grup modziey poszlimy do Urzdu Miasta
i punkt po punkcie omwilimy wszystkie warunki realizacji fnau.
Urzdnicy wyszli zza biurek w teren i wsplnie z nami wybrali miejsce na
scen i nagonienie, uzgodnili liczb potrzebnych mikrofonw i okres
zakazu wjazdu samochodw. Kiedy w dzie fnau wjechalimy na rynek,
gdzie wszystko byo przygotowane, poczulimy wdziczno i wzrusze-
nie. Wszystko si uda! Moemy zrobi pokaz flmw i mappingu oraz
potacwk. Tak, wsppraca jest moliwa. I warto myle w kategoriach
wyzwania, ktremu moemy wsplnie podoa.
Konfikty s OK
Konfikt wystpuje, kiedy cele i potrzeby jednych s sprzeczne z celami
i potrzebami innych. Dzieje si tak nadzwyczaj czsto, konfikt jest wpisa-
ny w nasze ycie. Nie jest on zjawiskiem negatywnym. Negatywne mo-
g by tylko sposoby jego rozwizania. Grupa, ktra unika konfrontacji
z konfiktem, nie jest w stanie prawidowo funkcjonowa. Co wicej
zesp, ktry mwi, e nie ma adnych konfiktw, czsto skrywa wiele
niewyjanionych problemw, ktre wybuchaj pniej ze zdwojon si.
36
Kady z nas dowiadcza wielu konfiktw wewntrznych. Waha si,
przeywa rozterki. Nie zgadza si z decyzjami innych, ma odmienne opinie,
sprzeczne denia lub interesy. Dlatego nieustannie yjemy w konfik-
tach, ktre czsto mocno przeywamy, ale nie s one dla nas zagroeniem.
Odpowiednio wykorzystane s rdem wiedzy o nas samych, prowokuj
do twrczych dziaa i nowatorskich rozwiza oraz wzmacniaj relacje
midzy ludmi.
Podejmowanie decyzji w zespole
Dobrze jest, jeli osoba dorosa pracujca z modzie zamiast samej
dokonywa ustale, wcza modzie na kadym etapie procesu
podejmowania decyzji
3
: podczas defniowania problemu, okrelania
moliwych rozwiza i wyboru najlepszego z nich oraz w trakcie wdraa-
nia wybranego rozwizania. Jest to szczeglnie istotne, jeli chcemy
uczy modzie odpowiedzialnoci oraz da jej przestrze do realizacji jej
wasnych inicjatyw. Czynic to, chronimy te samych siebie i projekt przed
rozwizaniami, ktre nie sprawdziyby si w rodowisku modzieowym,
mogyby zosta odebrane jako starowieckie lub nudne.
Jedn z technik, w jak moemy zaangaowa zesp, by wygenerowa
wiele rozwiza, jest burza mzgw.
Cztery podstawowe zasady burzy mzgw wedug Osborna
1. Nie wolno krytykowa pomysw innych.
2. Mile widziane s swobodne i szalone pomysy, niejasne rozwizania.
3. Liczy si ilo, a nie jako pomysw.
4. Zwykle konieczna jest kombinacja lub modyfkacja wytworzonych
pomysw.
Funkcj lidera jest monitorowanie przebiegu tego procesu, pilnowanie
przestrzegania zasad, scalanie pomysw i rozwiza. W trosce o czon-
kw zespou warto stosowa wersj burzy mzgw, w ktrej kady
zapisuje swoje pomysy, co daje czonkom grupy rwne szanse ekspresji.
W zespole grafti kady uczestnik mg wyrazi to, co czu i myla na te-
mat swojego miasta za pomoc obrazu, szkicu, rysunku. Kady mia
moliwo zaprezentowania swojej pracy, a potem na forum wsplnie
rozmawialimy o przedstawionych pomysach.
3 Wicej o wczaniu modziey w artykule Partycypacja modziey.
37
Podczas generowania pomysw i podejmowania decyzji przydatnym
narzdziem moe si okaza take drabina wnioskowa. Jej twrc jest
Peter Senge (1994). Suy ona lepszemu wyraaniu swojego stanowiska
i badaniu opinii innych czonkw zespou. Drabina wnioskowa skupia
si na analizie kilku czynnikw, ktre maj wpyw na formuowane wnioski.
Wyjanienie swoich pogldw
Poznanie pogldw
innych
Analiza zaoe
Jednym z zaoe, jakie
poczyniem, jest...
Jakie przyje
zaoenia wzgldem
tej sytuacji?
Analiza wartoci
Jest to dla mnie wane,
poniewa...
Jakie wartoci s dla
ciebie wane?
Analiza rodzaju
danych
Dane, na ktrych opieram
swoje wnioskowanie, to...
Jakie dane s
podstaw twoich
interpretacji
Analiza sposobu
interpretacji
danych
Dane te oznaczaj dla mnie,
e...
Dlaczego
koncentrujesz si na
tych wanie danych,
a nie na innych?
Wnioski i dziaania
W oparciu o moje interpretacje
i wnioski sdz, e musimy
zrobi...
Dlaczego
podejmujesz akurat
te dziaania?
Uczc modych ludzi otwartoci na inne punkty widzenia i sposoby
patrzenia na wiat oraz zadawania pyta, ktre doprowadz do
poszerzenia wasnej perspektywy, lepiej przygotowujemy ich do
wsppracy nie tylko w projekcie, ale i w pniejszym yciu za-
wodowym i osobistym.
38
Barometr rozwoju kompetencji
Umiejtnoci komunikacyjne takie jak suchanie innych, rozwizywanie
konfiktw czy spokojne przyjmowanie krytyki, decyduj o efektywnoci
naszej pracy w zespole lub naszych dziaa jako osb przewodzcych
pracy zespow modzieowych. Jako barometr wasnych umiejtnoci
pracy w zespole, a zatem take i tego, co przekazujemy modziey podczas
pracy z ni,mog nam suy liczne testy diagnostyczne, otrzymywane
informacje zwrotne lub po prostu autoanaliza. Moe nam by przydatna
rwnie tabela autorstwa Manfreda Gellerta i Klausa Nowaka
4
.
Jeste dobrym czonkiem
zespou i prowadzcym, jeli:
Masz jeszcze sporo
do nauczenia si, jeli:
Jeste wiadomy i pewny swoich
kompetencji i umiesz je efektywnie
przedstawia zespoowi.
Okazujesz brak wiary w siebie.
Potrafsz rezygnowa z rywalizacji.
Nie akceptujesz wkadu innych,
przedstawiasz wyniki zespou jako
wasne.
Jeste otwarty.
Jeste zamknity w sobie, a wy-
magasz otwartoci od innych.
Uznajesz osignicia innych bez
pomniejszania wasnych zasug.
Deprecjonujesz siebie (Moje wyniki
s z pewnoci gorsze od...).
Jeste gotowa/-y i zdolna/-y do
konstruktywnego rozwizywania
konfiktw w zespole i do szukania
wsplnych rozwiza.
Nie omawiasz konfiktw w zespole,
ale wyraasz je na zewntrz; jeste
nastawiona/-y na problem, a nie na
jego rozwizanie; masz obsesyjn
potrzeb harmonii.
Potrafsz akceptowa i broni wasnych
zachowa i stosunkw z innymi.
Wycofujesz si lub atakujesz;
odczuwasz lk przed uczuciami
swoimi i innych; brakuje ci dystansu
do siebie, nie umiesz zmienia
perspektywy.
Umiesz czy wasne interesy z celami
zespou.
Odrzucasz krytyk. Nie jeste
lojalna/-y wobec decyzji zespou,
o ile nie zgadzaj si one z twoim
interesem.
4 Gellert M., Nowak K., Zesp, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2008
39
40
Nasza, dorosych, praca z modzie jest cigym odkrywaniem nieznanych
ldw, ktrymi s ludzie. Jestemy odkrywcami, a odkrywcy nie popadaj
w rutyn. Tym, co niejednokro decyduje o ich sukcesie s intuicja, silna
wiara w powodzeniewyprawy i nieustanne doskonalenie umiejtnoci.
Przede wszystkim za dostrzeganie, e wiele modych osb ma w sobie
potencja do dziaania i zmiany wiata na lepsze. Erik Erikson nazwaby
je generatywnymi. Nie boj si one cikiej pracy, czsto s wolontariu-
szami, dziaaj na rzecz otoczenia. Jest ich wiele. Dostrzemy je, docemy
i wspierajmy. A jeli dziaaj w pojedynk podpowiedzmy im wspprac
z innymi. Wspdziaanie modych ludzi ze sob nawzajem oraz z doro-
symi i instytucjami, ktre ci doroli reprezentuj moe by niepowtarzal-
n szans rozwoju naszych spoecznoci lokalnych i kraju.
Wskazwki dla pracujcych w zespoach
Pracuj w maych grupach.
Umiemy ju mwi, nauczmy si sucha.
Uzgadniaj, a nie uredniaj.
Szukaj mocnych stron partnerw.
Jeli nie musisz, nie krytykuj.
Liczy si praca wszystkich.
Dbaj o atmosfer pracy w zespole.
Pytaj i pro.
Mw, jeli chcesz, by inni uwzgldnili Twoje zdanie.
Bd yczliwy, umiechaj si.
Ce wasne i cudze pomysy.
Kontroluj czas.
Bd otwarty na zmiany.
do pracy z modzie
NARZDZIA
42
Aleksandra Chodasz, Jolanta Janson
Warsztaty dobre praktyki
Stworzenie dobrych warsztatw jest sztuk. Wiedz o tym wszyscy, ktrzy
godzinami wertowali publikacje, przeszukiwali Internet, podpytywali
znajomych, uruchamiali wasne wspomnienia, zwizane z uczestnict-
wem w projektach, kursach i szkoleniach. Nastpnie skrupulatnie dopra-
cowywali zajcia, nie zapominajc o ich celach, posugujc si rno-
rodnymi metodami i rodkami, zamykajc poszczeglne moduy w tabele
i nadajc im ramy czasowe. Jakie byo zdziwienie wielu z nich, kiedy
trzymajc w rkach przejrzyste konstrukty, stali bezradni na przeciwko
grupy, dowiadczajc upadku swojego misternie uoonego planu dzia-
ania. Jak to si mogo sta, skoro wszystko na papierze byo tak spjne,
energetyczne i atrakcyjne? Przecie mielimy w rku doskonay scenariusz!
Tu dochodzimy do zasadniczego pytania: dlaczego jedne zajcia s sukce-
sem, a inne porak? W artykule podejmiemy kilka kwestii, o ktrych nie
mona zapomnie, przygotowujc scenariusz zaj.
Czym jest scenariusz
Dowiadczony podrnik nie wybiera si w teren bez dobrej mapy.
eglarz nie wypywa w morze bez sprawdzonych narzdzi nawigacyjnych.
Natomiast trener nie rozpoczyna swej podry z grup bez dobrego
scenariusza. Naleaoby wic zacz od tego, czym waciwie jest sce-
nariusz. Jednym niewtpliwie kojarzy si bdzie z wytworem powsta-
ym na potrzeby teatru, telewizji lub flmu. Innym z precyzyjnie stwo-
rzonym planem, zawierajcym uporzdkowane w czasie dziaania, z wy-
korzystaniem okrelonych metod, technik i narzdzi, ukierunkowane na
obrane uprzednio cele.
Analizujc procedury projektowania scenariuszy zaj, natkniemy si na
schemat zoony z takich elementw: okrelenie celw, dobr treci oraz
rodkw, metod i technik, uoenie planu, przyjcie sposobw utrwalania,
kontroli i ewaluacji. Jednak z dowiadcze w ramach naszych projektw
wynika, e ca procedur warto rozpocz od refeksji nad osobami, ktre
w wyniku rekrutacji stan si uczestnikami zaj. Naleaoby sobie zada
pytanie kim s uczestnicy i czego oczekuj po naszych zajciach.
Dobra rekrutacja wstpem
do efektywnej wsppracy
Procedura rekrutacji, w ktrej kada z osb chccych uczestniczy w pro-
jekcie przedstawia si, odpowiadajc na postawione przez nas pytania,
jest bardzo wana dla sporzdzenia pierwszych scenariuszy i prze-
prowadzenia dobrych spotka. Im wicej wiemy na temat uczestniczek
i uczestnikw naszych zaj, tym atwiej i skuteczniej odpowiemy (lub
chocia sprbujemy odpowiedzie) na ich potrzeby ju od pierwszych
warsztatw. Jeli dowiemy si, co interesuje uczestniczcych, jaki jest ich
potencja w zwizku z udziaem w pro-jekcie, mamy szans uwzgldni
te cenne informacje w scenariuszu i podczas prowadzenia zaj. Nie
zawsze przecie projekt trwa na tyle dugo, aby mc sobie pozwoli na
zbieranie tych cennych informacji dopiero w trakcie jego trwania.
Przemylany i dobrze skonstruowany formularz zgoszeniowy lub sce-
nariusz rozmowy rekrutacyjnej to istotny element projektu. Wane jest
wic takie stawianie pyta, aby uzyska jak najwicej potrzebnych nam
informacji.
Przykadowe pytania:
Jakie umiejtnoci, wiedz i dowiadczenia moesz wnie
do grupy i projektu?
Co chcesz zyska dla siebie poprzez uczestnictwo w projekcie?
Jakie trudnoci mog stan na drodze twojego uczestnictwa
w projekcie?
Zesp trenerski fundamentem
udanego warsztatu
Czas refeksji nad tym kim s uczestnicy, jak stworz grup i jakiego
typu wiczenia i zadania bd dla niej najbardziej odpowiednie, to okres
intensywnej pracy zespou trenerskiego. Pracy nad scenariuszami zaj,
ale te nad tym, kim jestemy my jako zesp i co mamy modziey do
zaoferowania. Tak jak w sztuce teatralnej czy produkcji flmowej wany
jest reyser, jego fascynujca osobowo i wiedza oraz nieprzecitni lu-
dzie zatrudnieni przy produkcji, tak dla zaj warsztatowych spiritus
movens s osoby prowadzce. I tak dochodzimy do wniosku oczywis-
tego: naley zacz od siebie i tych, ktrych dobieramy do wsppracy.
Solidni, rzetelni, profesjonalni Nie zapominajmy jednak o czynnikach
koniecznych zgrani, sympatyczni i szanujcy si wzajemnie. Chcc
43
stworzy dobry zesp z uczestnikw projektu, zadbajmy najpierw o ze-
sp trenerski. Prowadmy rekrutacj jego czonkw, organizujmy
spotkania zespou, bierzmy udzia w szkoleniach, weryfkujmy swoj
prac poprzez informacje zwrotne i superwizje. Nie mona przecie
ofarowa uczestnikom czego, czego my sami nie mamy, nie umiemy, nie
rozumiemy. aden, nawet najlepiej skonstruowany scenariusz, nie zast-
pi osobowoci i kompetencji prowadzcych. Wasny permanentny roz-
wj, samodoskonalenie, zarwno w temacie zaj jak i w kompetencjach
interpersonalnych, to klucz do stworzenia oraz przeprowadzenia
interesujcych i wartociowych zaj.
Bazujmy na potencjale modziey
Od formy, jak zesp trenerski wybierze dla zaj oraz roli, jak przyjmie,
zalee bdzie, czy uczestnicy bd tylko biernymi obserwatorami, czy
zostan zaktywizowani, stajc si rwnoprawnymi partnerami podczas
warsztatw. Dobierajc styl pracy trenerskiej, warto pomyle zarwno
o przekazaniu umiejtnoci i wiedzy, jak rwnie o wydobyciu potencja-
u uczestnikw i poczeniu nowych treci z tym, co modzie ju wie i po-
traf. Poczucie, e ju si co umie, pomaga w otworzeniu si na nowe
i zwiksza motywacj do poszerzania horyzontw. Dlatego wykorzy-
stajmy prowadzony przez nas warsztat do tego, by wcign modych lu-
dzi w dziaanie, podczas ktrego wykae si posiadan wiedz i talen-
tami, sprawdzi swoje zdolnoci i moliwoci. To da nam szans, by nastp-
nie wsplnie z modzie przeprowadzi analiz tego dowiadczenia.
Podczas przyjaznej rozmowy bdziemy mogli doceni to, co ju zostao
przez uczestnikw opanowane oraz przedstawi co jest jeszcze potrzebne,
by modzie moga lepiej si porusza w temacie, ktrego dotycz zajcia.
Bazowanie na potencjale nie polega zatem na zatrzymaniu si prowa-
dzcych na tym, co zrobi i powiedz uczestniczcy. Byoby to wpadnicie
w puapk wiedzy potocznej, co z atwoci wychwyciliby bardziej wy-
magajcy uczestnicy, ktrzy chc wycign z warsztatu jak najwicej,
by mc si rozwija. Trenerzy, take podczas warsztatw, prezentuj te-
orie, modele, schematy i inne materiay powizane z tym, co miao miejsce
podczas zaj. Dbaj te o to, aby nowa wiedza znalaza zastosowanie
w praktyce. W tym celu planuj dodatkowe wiczenia, integrujce no-
wozdobyt wiedz i umiejtnoci z codziennoci.
44
Dziaa, nazywa, zbiera now
wiedz, integrowa
Opisany wyej sposb pracy opiera si o tak zwany cykl Kolba, czyli model
przekazywania wiedzy zgodny z etapami ludzkiego wzrostu i rozwoju oraz
stylami uczenia si.
Rys. Cztery etapy cyklu Kolba
Bazujc na samym dowiadczeniu, pozostalibymy na paszczynie emo-
cji. Nie byoby w tym moe nic zego dla tych, ktrzy lubi si uczy poprzez
przeywanie (ci maj zreszt najtrudniej w tradycyjnej szkole). Jednak in-
ni wol rozmyla, dyskutowa, szuka logicznych powiza i dowiadywa
si nowych rzeczy dla nich najciekawsz stron naszego warsztatu mo-
e by omwienie i podsumowanie. Przez wciganie wszystkich w aktyw-
no, a nastpnie nadawanie jej znacze, dajemy grupie wsplne dla wszy-
stkich przeycie, z ktrego kady moe wycign co dla siebie.
Ostatni etap cyklu Kolba pomaga czy dowiadczenia z warsztatu z y-
ciem codziennym. Zadajc ludziom pytania do indywidualnej refeksji
lub dajc zadanie czce wnioski z wiczenia i przedstawion pniej
now wiedz z tym, z czym na co dzie mierzy si modzie, podnosimy
szanse uczestnikw naszego warsztatu na faktyczne wprowadzenie za-
mierzonej przez nas zmiany i tym samym lepsze ycie.
45 45
Warsztat o wsppracy
Jak taki cykl Kolba przeprowadzi w praktyce, pokazuje warsztat o wsp-
pracy, jaki zrealizowalimy w ramach projektu w Jarosawiu. Mona byo
go zrealizowa na wiele sposobw, np. przy pomocy prezentacji multi-
medialnej, przy uyciu techniki burzy mzgw zakoczonej wsplnym
budowaniem defnicji i wielu innych metod. Nasz zesp wybra scenar-
iusz oparty na przekonaniu, e grupa nauczy si najwicej poprzez
dziaanie, odczuwanie, zbieranie dowiadcze, a nastpnie ich analiz
i czenie z kolejnymi etapami projektu.
Uczestniczki i uczestnicy podzieleni na dwa zespoy zabrali si do twrczej
pracy, jak byo zaprojektowanie i zbudowanie parku miejskiego (jedna
grupa) oraz sprztw, ktre mog suy rozrywce na wieym powietrzu
(druga grupa). Oba zespoy otrzymay potrzebne materiay: makulatur,
odpady domowe, materiay plastyczne. Pilnie pracoway, zasaniajc swo-
je dziea przed ciekawskimi spojrzeniami uczestnikw z druyny przeciw-
nej. Majc czas na projektowanie, rozmowy, prac twrcz, uczestnicy
scalali si jako lojalny i zgrany zesp. Po tej czci zaj nastpowao
co, czego si nie spodziewali, a mianowicie wcielenie si jednej trenerki
w posta inwestora, a drugiej w burmistrza miasteczka. Obie prowadzce,
przechadzajc si midzy grupami, rozmawiay gono o planie zakupu
obu inwestycji, ale wycznie po ich poczeniu i rezygnacji z odrbnoci.
Kolejny modu zaj, jakim bya prba fuzji obu inwestycji, a w jej
ramach prowadzenie negocjacji i rozmw, da uczestnikom wiele okazji
do przemyle. Podsumowanie w formie pyta i refeksji byo doskona
podstaw do krtkiego merytorycznego uzupenienia treci, pyncych
z dowiadcze dziaania oraz wyjciu naprzeciw temu, co czekao nas
w dalszej czci przygody z modzie wsppracy kilku zespow przy
realizacji wasnych projektw. Tu poruszylimy temat rywalizacji oraz
efektywnoci, ktra ma szans zwikszy si dziki otwartoci na innych
i pomocy im, nawet jeli nie s w naszej druynie.
Rozgrzewka wstp nie do przecenienia
Opisany wyej modu o wsppracy by elementem pierwszych zaj tej
grupy modych. Niektrzy z nich byli znajomymi, inni poznali si przy
okazji projektu. Na pewno byli po raz pierwszy dokadnie w takim gronie
i z nami jako trenerkami. Dlatego przed przejciem do waciwego tema-
tu zaj zrealizowaymy kilka wicze na wzajemne poznanie si i inte-
gracj grupy oraz stworzyymy grupowy kontrakt zasady naszej wsp-
pracy w cyklu siedmiu nadchodzcych warsztatw.
46
Jak prowadzi wiczenia wprowadzajce do pracy warsztatowej? Podob-
no Alfred Hitchcock zapytany o to, jak zrobi dobry flm, powiedzia:
Na pocztku jest trzsienie ziemi, a potem napicie ju tylko ronie.
Warto przypomnie sobie te sowa, przygotowujc pierwsze minuty na-
szych zaj. Krtka lub dusza, ale energetyczna i zaskakujca rozgrzew-
ka to bardzo poyteczne trzsienie ziemi na pocztku warsztatw. Takie,
po ktrym uczestnicy nie bd mogli si doczeka kolejnych zada,
kontaktu z innymi i wsplnej pracy. Doskonale sprawdzaj si wiczenia
dramowe, proste zabawy ruchowe, wszelkie wiczenia zwizane z bli-
szym poznaniem si (np. zapamitywanie imion, zainteresowa, wieku,
zawodw itd.), zabawy z elementami improwizacji, zadania kreatywne
jednym sowem wszystko, co stworzy dobr atmosfer, zintegruje
uczestnikw, wyeliminuje wstyd, lk i inne odczucia, ktre utrudniaj
wspprac.
W dzisiejszych czasach, inaczej ni jeszcze kilka lat temu, na rynku jest
mnstwo opracowa na temat wicze rozgrzewkowych. Jednak to
odpowiedni ich dobr do tematu, grupy, momentu w zajciach, celu
warsztatu decyduje o ich skutecznoci i sensie uycia. Czasem zwyczajna
rozmowa w parach na temat powizany z zajciami moe wicej wnie
ni spektakularne wiczenia z muzyk, sprztem czy materiaami.
Warsztat o komunikacji
z wykorzystaniem metody dramy
Stojc przed wyborem metody pracy z grup modziey w temacie ko-
munikacja, nie mogymy nie wybra dramy. Jedna z nas specjalizuje si
w jej wykorzystywaniu i z dowiadczenia ponaddziesicioletniej pracy
wie, jak bardzo treci dostarczane poprzez dram zapadaj w pami i jak
szybko s rozumiane. Mog te sta si pretekstem do dyskusji w grupie
kiedy grupa ma wsplne dowiadczenie, atwiej jest rozmawia i wyciga
wnioski.
Zaczymy od przygotowania kart rl. To narzdzie, ktre jest rozda-
wane osobom w parach. Kady otrzymuje sobie tylko przeznaczon
kar-t, zawierajc problem i zarys postaci, w jak naley si wcieli,
oraz cel rozmowy, jak bdzie si przeprowadza z partnerem. Po cichej
lekturze kart rl uczestnicy podejmuj improwizowany dialog. Tak oto
wyglday karty, ktre byy dla nas punktem wyjcia do omwienia tematu
komunikacji przy wsppracy:
47
Ilona Kodkowska
Jeste studentk II roku marketingu, masz 21 lat. Interesujesz si sportem,
jeste zaradna, wietnie radzisz sobie na studiach. Twoim marzeniem
jest otworzy sklep internetowy z odzie sportow. Trafa ci si okazja
poznaa hurtownika, ktry sprowadza towar z zagranicy po bardzo
okazyjnych cenach. Pomylaa, e to doskonay moment na zaoenie
frmy. Po dugich pertraktacjach udao ci si przekona rodzicw, aby
poyczyli ci pienidze na zaliczk na towar. Nie byo atwo, to byy ich wie-
loletnie oszczdnoci i mocno si obawiali, ale przekonaa ich, e wszystko
im zwrcisz i bdziesz w stanie zarobi na swoje utrzymanie.
Do twojego pomysu udao ci si przekona najlepsz przyjacik,
Marzen. Bya zachwycona i obiecaa, e pomoe ci w rozkrceniu wasze-
go wsplnego interesu. Marzena jest wietn organizatork i wie, jak za-
bra si za promocj. Ma dowiadczenie w robieniu akcji promocyjnych
na portalach spoecznociowych i w mediach oraz mnstwo znajomych.
Obiecaa si tym zaj, a ty majc do niej pene zaufanie zostawia jej
woln rk. Zaja si wszystkimi sprawami organizacyjnymi: rejestracj
frmy, magazynem, fakturowaniem itd.
Wpacia ju zaliczk dostawcy towaru, zblia si termin wpaty kolejnej
raty za towar. Od tygodnia zagldasz codziennie na wasz stron inter-
netow i widzisz, e nic si na niej nie zmienio. Cigle s tylko pod-
stawowe informacje o frmie. adnych promocji, banerw, zdj, nicze-
go atrakcyjnego i przycigajcego uwag. Przecie z tak stron nigdy
nie zaczniecie sprzedawa. Bdziecie musiay zrezygnowa z frmy, zalicz-
ka przepadnie, rodzice si wciekn. Nawet nie chcesz sobie tego wy-
obraa.
Dzwonia dzi do Marzeny, ale ani nie odebraa, ani nie oddzwonia do
ciebie. Postanowia pojecha do niej do domu i porozmawia, bo duej
ju naprawd nie moecie czeka.
Jest pitek, godz. 18.00. Dojechaa pod blok Marzeny. Wysiada z sa-
mochodu i zobaczya, jak w stron parkingu idzie Marzena. Jest elegancko
ubrana, rozmawia przez telefon komrkowy. Chyba ju ci zauwaya, bo
idzie w twoj stron. Zaczynacie rozmow.
48
Marzena Galicka
Masz 22 lata, jeste na III roku szkoy reklamy i promocji. Twoja przyjacika
Ilona zaproponowaa ci wsplne otworzenie sklepu internetowego z odzie-
sportow. Ilona zna dostawc, ktry przywozi towar z zagranicy, na do-
datek jej rodzice dadz kas na rozruch. Ty miaaby zaj si promocj
i reklam sklepu. Co prawda masz ostatnio mnstwo zaj, ale pomylaa,
e ten biznes to dla ciebie szansa sprawdzenia swojej wiedzy i umiejtnoci
w praktyce. Poza tym chciaa pomc przyjacice.
Zaplanowaa wstpnie kilka dziaa na portalach spoecznociowych
i w mediach. Chciaa te zrobi baner na wasz stron internetow. Nie
powinno ci to zaj zbyt wiele czasu, w kocu znasz si na tym i masz
sporo znajomych. Od dwch tygodni nosia si z zamiarem zrealizowania
planw, ale miaa kilka zalicze na studiach. Chciaa te skonsultowa
co jeszcze z Ilon. Jednak ona dziwnie milczaa, moe bya zajta spra-
wami organizacyjnymi? Ale s przecie priorytety! Wiesz, e Ilona wpacia
ju zaliczk na towar i trzeba zacz wszystko sprzedawa, eby si zwrcio.
Tym bardziej dziwi ci jej brak zaangaowania w temat promocji.
Kiedy w kocu zadzwonia, bya na rozmowie w sprawie praktyk w agencji
reklamowej, o ktrych od dawna marzya. Przyjli ci! Nie moesz si
doczeka, a powiesz o tym Ilonie.
Jest pitek, godz. 18.00. Zamiast dzwoni do Ilony, postanowia od razu
do niej pojecha. Wychodzisz przed blok, idziesz w stron parkingu.
Po drodze dzwonisz jeszcze do kolegi, ktry mia ci pozowa do zdjcia na
baner reklamowy tego biznesu Ilony. Moe jakim cudem zdoasz zrobi
wszystko w ten weekend i sprzeda odziey ruszy w poniedziaek, zanim
jeszcze zaczniesz pracowa w agencji? Niespodziewanie widzisz Ilon
stoi na parkingu. wietnie, nie bdziesz musiaa jecha przez cae miasto.
Podchodzisz i zaczynacie rozmow.
49
Analogiczne karty byy stworzone dla mczyzn, aby kady wcielajc si
w rol pozosta przy swojej pci i mg skupi si na problemie poruszo-
nym w kartach, a nie zmianie pci podczas improwizowania.
Tre kart dotyczya problemu komunikacji przy wsppracy, czyli tematu,
ktry chcielimy poruszy z modzie w przededniu jej pracy w zespoach
nad wasnymi projektami. Jednak bohaterami nie byli licealici, a po-
dejmowana tematyka nie dotyczya projektw modzieowych. Zmiana
grupy i obiektu wsppracy pozwolia modziey zdystansowa si i wej
w role bez obcie i kontroli, jakie miayby miejsce, gdybymy od razu
podjli temat wsppracy w naszych projektach.
W trakcie rozmw zadalimy modziey kilka pyta, ktre uwiadomiy
m.in. to, jak wane jest, by w trakcie rozwizywania problemu postawi
si w pozycji tej drugiej osoby oraz by wyraa wprost swoje potrzeby
i oczekiwania. Po wyjciu z rl podjlimy rozmow o koniecznych warun-
kach udanej wsppracy. Modzie sama wycigna wnioski, a zapre-
zentowane przez nas w podsumowaniu modele, jak np. Adaira, dotyczcy
rwnowagi midzy indywidualizmem, relacjami i nastawieniem na zada-
nie podczas realizacji projektu, postawiy kropk nad i w rozumieniu
tematu. Na zakoczenie dokonalimy uzgodnie na forum dotyczcych
tego kto, w jakiej formie i na kiedy przygotuje materiay podsumowu-
jce nasze cenne zajcia. Nie zdziwio nas, e uzgodnienia poszy spraw-
nie, ale to, e po powrocie z warsztatu znalazymy w skrzynce mailowej
gotow grafk przygotowan przez Ani Szymeczek, uczestniczk
warsztatu, przynioso nieskrywan satysfakcj.
50
Rys. Dobrze funkcjonujce zespoy model trzech k Johna Adaira
Warsztaty o metodzie projektowej
Osobiste dowiadczenia zespou trenerskiego w realizacji projektw
uzupenione koniecznymi treciami merytorycznymi oraz wasn aktywn
prac uczestniczek i uczestnikw miay doprowadzi do osignicia bieg-
oci i samodzielnoci w posugiwaniu si metod projektow przez mo-
dzie. Zagadnienie zostao przedstawione w prosty sposb: poszczeglne
etapy metody projektowej miay wynika z siebie wzajemnie oraz
tworzy przejrzyst cao. Pojawi si pomys ich prezentowania w formie
wagonikw cignitych przez lokomotyw. Jak w wierszu Tuwima kady
z nich zaadowany by konkretnymi treciami, etapami pracy. Na kadych
zajciach grupa tworzya nowy wagonik, dokadajc go do schematu.
W ten sposb utrwalali sobie metod projektow w prosty, niemal
dziecinny sposb, tworzc w gowach grafczn i artystyczn reprezen-
tacj tej metody.
Obok zastosowanego warsztatu plastycznego uczenie metody projekto-
wej odbywao si poprzez praktyczne wiczenia w przestrzeni miejskiej.
Zaproponowalimy modziey m.in. prowadzenie wywiadw i obserwacji
mieszkacw, aby zdiagnozowa potrzeby, problemy i potencja ro-
dowiska. Pomoglimy im te zorganizowa happening na rynku Jarosa-
wia, podczas ktrego modzi mogli poczu smak wspdziaania i su-
kcesu, ale te ciar odpowiedzialnoci i wysiku. Mogli te, niestety,
przekona si, e ich dziaania, nawet jeli dobrze przygotowane, nie
zawsze spotkaj si z pozytywnym odbiorem. Wszystkie odczucia i ob-
serwacje omawialimy pniej podczas zaj i spotka, kiedy modzie
przygotowywaa wasne projekty. Nie ma bowiem nic bardziej uczcego
ni wasne przeycie i znaczenie nadane mu podczas przyjaznej rozmowy
z zespoem i prowadzcymi. Wsplne wyciganie wnioskw i stawianie
sobie dalszych celw zaprowadzio wkrtce modzie, ktra pracowaa
w kilkuosobowych zespoach pod okiem tutorw i wolontariuszy, do
stworzenia reportau flmowego, wystawy fotografcznej, flmu, cyklu
happenningw, przedstawienia improwizowanego, grafti i mappingu.
Przeczytacie o tym ju w kolejnym rozdziale.
51
52
Magdalena Spychaj
wiczenie z dobrego pomagania
Podczas mojego warsztatu Od pomysu do dziaania wprowadzajcego,
do metody projektowej, uczestnicy mieli okazj uczy si poprzez
przeywanie, dowiadczanie, dyskutowanie i zastosowanie w praktyce
swoich pomysw. Dobrym przykadem nauki poprzez samodzielne roz-
wizywanie sytuacji problemowych, moe by wiczenie Krzeso i sznu-
rek. Jego cel to zobrazowanie rnych typw dziaa projektowych
i dokonanie analizy ich skutkw.
wiczenie rozpoczynamy zaskoczeniem. Prosimy o trzech ochotnikw.
Dwie osoby wychodz za drzwi na okrelony przez trenerk czas, w tym
czasie trzecia osoba siada na krzele i zostaje do niego solidnie przywizana.
Reszta grupy siada w pkolu dookoa krzesa.
Materiay konieczne do przeprowadzania wiczenia to przede wszystkim
krzeso i sznurek. Z dowiadczenia polecamy udostpni rwnie kolorowe
chustki, szaliki, tam. Jednym sowem wszystko to, co moe okaza si
niezbdne do przywizania osoby do krzesa. Warto doda, e gdzie na
uboczu kadziemy: noyczki, ktore mog si przyda do rozwizywania
problemu (w sposb dosowny oraz metaforyczny).
W naszej grupie wyaniaj si trzy osoby chtne, zgasza si Patrycja, Jola
i Kamil.
1
Jola i Kamil wychodz za drzwi i czekaj tam w lekkim napiciu.
Po ich wyjciu z sali Patrycja siada na krzele i zostaje do niego przywiza-
na przez trenerk z pomoc pozostaych uczestnikw-obserwatorw
wiczenia. Zapraszamy do sali pierwsz osob czekajc za drzwiami
(Kamila). Otrzymuje ona krtkie polecenie: Pom dosta si Patrycji
z punktu, gdzie siedzi do drzwi (odlego to kilka metrw).
Kamil z zapaem pomaga Patrycji. wiczenie wywouje wiele emocji,
oczywicie sporo zaley od sposobu, w jaki pomaga Kamil. Nasz wolon-
tariusz podnis i przenis Patrycj wraz z krzesem. Mwic dosownie
wzi sprawy w swoje rce.
Nastpnym krokiem jest poproszenie osoby pomagajcej, by tym razem
ona usiada na krzele. Po jej przywizaniu zapraszamy drug osob zza
drzwi. Kamil siada na krzele i zostaje do niego przywizany przez Patrycj,
i inne osoby chtne do pomocy. Jola otrzymuje znane nam ju polecenie:
Pom dosta si Kamilowi z punktu gdzie siedzi do drzwi. Teraz to
1 Imiona osb uczestniczcych zostay zmienione.
53
Kamil moe odczu na wasnej skrze wpyw pomocy, jak za chwil sam
otrzyma. Jola pomaga Kamilowi, prbujc przecign go wraz z krzesem,
ale okazuje si, e brakuje jej siy, i rozgldajc si, znajduje noyczki...
Kiedy Kamil siedzia na krzele z zawizanymi oczami i zaklejonymi ustami
(przede wszystkim dziki kreatywnoci Patrycji), wolontariuszka Jola
skupia si tylko na jego przeciganiu wraz z krzesem. To bya ciekawa
obserwacja. Oczy i usta nie zostay oswobodzone, a kolejnym rozwizaniem
byo odwizanie sznurkw i wsplny spacer do drzwi.
Istotne, e trenerka przedstawiajc zasady wiczenia, nie dokonuje
adnego wprowadzenia do pomagania. Bardzo istotna jest instrukcja.
Musi by ona jasna i czytelna. Tym niemniej, eby zadanie pozwolio na
diagnoz procesu pomagania i organizacji pracy modziey, a take
umoliwio rozwj umiejtnoci instrukcja ogranicza si tylko do
sformuowania celu. Pom dosta si osobie przywizanej z punktu,
w ktrym siedzi do drzwi.
Trenerka nie ustala terminu wykonania zadania, jego etapw czy sposobu
rozwizania. Nie odpowiada take na dalsze ewentualne pytania osoby
pomagajcej. Jeli takowe si pojawi powtarza instrukcj, ktra jest
istot zadania. Ograniczajc ingerencj osoby prowadzcej do minimum,
daje si uczestniczcym samodzielno podczas rozwizywania sytuacji
problemowej.
Na koniec wiczenia bardzo wane jest wygospodarowanie czasu na
analiz dowiadczenia w grupie. Spostrzeeniami i emocjami dziel si
zarwno osoby biorce w nim udzia bezporednio, jak i obserwatorzy
oraz trenerka.
Analiz wiczenia zaczynamy od rozmowy z osobami, ktre je wy-
konyway. Pytamy o to, jak si czuy, udzielajc pomocy czy otrzymujc
j. Kadej grupie wiczenie pozwolio dowiadczy zarwno dawania,
jak i otrzymywania. Patrycja otrzymaa pomoc od Kamila, a Jola zaofero-
waa j Kamilowi.
W fazie podsumowania, zastanawiajc si nad tym, czego si nauczylimy,
moemy skupi si na nastpujcych kwestiach:
Jak rozumiemy polecenie przy wykonywaniu zadania: Pom dosta
si osobie przywizanej z punktu, gdzie siedzi do drzwi
Jak i dlaczego pomagamy?
Czego potrzebuj ci, ktrym pomagamy?
Jak komunikujemy si z osobami, ktrym pomagamy?
Co otrzymuj, kiedy pomagam?
Jak efektywnie pomaga?
Trenerka dopiero w podsumowaniu wyjawia, w czym tkwi sedno wiczenia,
czyli odpowied na pytania:
Czym jest pomaganie dla kadego z nas?
W jaki sposb pomaga efektywnie i jak zaplanowa pomaganie?
Oczywicie nie istnieje jedyne najlepsze rozwizane analizowanego
zadania. Moemy jednak zaobserwowa przykadowe podstawy, ktre
zdecydowanie utrudniaj osignicie zaoonego celu wraz z zachowaniem
podmiotowoci osb potrzebujcych. Do takich postaw zaliczymy
protekcjonizm, nieliczenie si z gosem i potrzebami osb potrzebujcych
pomocy czy postrzeganie ich jako ofar, i przedmiotw, a nie podmiotw
dziaania czy wsppracy. Czasem wystarczy po prostu oswobodzi komu
rce, by ta osoba moga si uwolni z pozostaych wizw i samodzielnie
przej do drzwi.
Podczas rozwizywania zadania modzi ludzie dowiadczaj tego,
e pomaganie to zaplanowane przedsiwzicie suce okrelonym
celom, a nie impulsywne dziaanie. Analizowane wiczenie ksztatuje
umiejtnoci takie jak: przyjmowanie odpowiedzialnoci, twrcze
mylenie, planowanie i organizacja pracy, zbieranie i selekcjonowanie
informacji, podejmowanie decyzji, rozwizywanie problemw oraz
ocenianie wasnej pracy. Istotne jest, by na bazie tego dowiadczenia,
w kolejnej fazie warsztatu, osoba prowadzca przybliya grupie cykl
trwania projektu i omwia jego podstawowe fazy.
Podsumowujc, warto odwoa si do defnicji projektu sformuowanej
przez H. M. Kilpatrica
2
, wedug ktrego projekt to odwane, planowe
dziaanie, wykonane caym sercem w rodowisku spoecznym. Zgodnie
z t defnicj uwaamy, e wiczenie Krzeso i sznurek samo w sobie jest
dobrym przykadem realizacji maego projektu i dobrze przygotowuje do
pracy metod projektow.
Jeli motorem napdzajcym projekt jest zmiana percepcji i postaw,
wiczenie Krzeso i sznurek jest okazj do zdobycia wiedzy, ksztatuje
umiejtnoci i oddziauje na emocjonalne relacje modziey z rze-
czywistoci.
2 http://www.eakademiaprzyszlosci.pl/pub/fles/Poradnik__Metoda_projektow.pdf
54
55
Paulina Cylka, Piotr Gawe, Tomasz Wiech
Nowoczesne technologie
Nowe technologie dla wielu z nas s elementami codziennoci, bez ktrych
nie moemy ju y (e-mail, telefon komrkowy, Facebook, laptop, netbook,
smartfon czy tablet). Aktywno w wirtualnej przestrzeni staa si czym
naturalnym. Dla starszego pokolenia miejscem spdzania wolnego czasu
by plac zabaw, dla modych ludzi tak przestrzeni jest wiat wirtualny.
Moemy si temu sprzeciwia i narzeka, e modzi ludzie nie widz wia-
ta po za komputerem lub wej w t przestrze razem z nimi i pokaza,
w jaki sposb mona z niej korzysta, by przyczynia si do osobistego
rozwoju.
Take nam, edukatorom i edukatorkom, dzisiejszy rozwj technologii
daje nieskoczenie wiele rozwiza do wykorzystania w codziennej pracy.
Wikszo z przedstawionych w tekcie narzdzi sami wykorzystalimy
podczas realizacji projektw i warsztatw. W wielu przypadkach bez tych
technologii wcielenie w ycie naszych pomysw byoby niemoliwe.
Nowoczesno w kieszeni
Jeszcze kilka lat temu telefon komrkowy suy nam jedynie do rozmw
i wysyania sms-w. Dzi jego moliwoci s znacznie wiksze. Poza
aparatami, ktre posiadaj rne funkcje, pojawia si szeroka gama pro-
duktw, jakie moemy wykorzysta podczas realizacji projektw.
Smartfon (z angielskiego smartphone, czyli inteligentny telefon) to
urzdzenie, ktre poza funkcjami czenia rozmw i wysyania wiadomo-
ci posiada jeszcze wiele innych opcji. Z pomoc smartphona moemy
w drodze do szkoy sucha muzyki lub audiobooka (czyli ksiki w wer-
sji dwikowej), czy te uczy si jzyka obcego. Daje on moliwo
korzystania z Internetu, gdy jestemy w podry i nie mamy dostpu do
komputera. Moemy rwnie zainstalowa rnego rodzaju aplikacje (czy-
li oprogramowanie), pomagajce nam w codziennym yciu: kalendarze,
nawigacj GPS, sowniki itd. Obecnie wiele telefonw ma wbudowan
kamer i aparat fotografczny, co moe by przydatne w robieniu do-
kumentacji projektowej lub wykorzystywane do nagrywania flmw
krtkometraowych.
Tablet to lekki ekran dotykowy o prawie wszystkich funkcjonalnociach
smartfona. Moemy uywa go do korzystania z Internetu, ogldania
flmw czy suchania muzyki. Jest bardzo przydatny, gdy czytamy duo
materiaw w wersji elektronicznej. Jego zalet jest may rozmiar
urzdzenie jest bardzo przydatne i wygodne w podry.
Strona internetowa
Strona internetowa to dobry sposb na przekazanie informacji o tym,
kim jestemy, co u nas si dzieje i co robimy. Wielu swoje poszukiwania
(osb i instytucji, wiadomoci czy odpowiedzi na nurtujce pytania)
rozpoczyna w sieci i cz z nich rwnie je tutaj koczy. Dlatego jeli nie
ma nas w Internecie, to dla pewnego grona nie istniejemy. Musimy jednak
pamita, e witryna internetowa rwnie dobrze moe by pomocna
w dzieleniu si informacjami na temat naszej dziaalnoci oraz zachca-
niu innych do wczania si w nasze inicjatywy, jak te zniechca i od-
strasza potencjalnych goci i wsppracownikw. Wszystko zaley od
tego, czy zadbamy, by nasza wirtualna wizytwka bya przejrzysta, czytel-
na i atwa w obsudze. W tworzeniu stron internetowych, tak jak w mo-
dzie, pojawiaj si trendy, za ktrymi powinnimy poda. Zaprojektowane
przed dekad i nieodwieone strony www mog mieszy i wydawa si
dzisiejszemu uytkownikowi kiczowate. Emotikony, zej jakoci zdjcia,
jaskrawe i migajce elementy czy niedopasowana do treci oprawa dzi
mogyby by dla naszej promocji niedwiedzi przysug. Podobnie
nieaktualizowana, czyli zawierajca przestarzae informacje strona moe
sugerowa, e zawiesilimy lub zakoczylimy nasz dziaalno.
Dzi zaoenie strony internetowej nie jest skomplikowanym przedsiwzi-
ciem, a hosting, czyli utrzymanie naszej witryny na serwerze, nie jest kosz-
towny. W sieci a roi si od samouczkw oraz gotowych wzorw przyka-
dem niech bdzie www.templatemonster.com ktre moemy wykorzy-
stywa za darmo lub kupi za niewygrowan cen. Gdy ju stworzymy
stron, pamitajmy o tym, by regularnie zamieszcza na niej aktualne
informacje oraz od czasu do czasu odwiea jej wygld. W dobie nato-
ku informacji musimy pamita o tym, by nasza witryna bya przejrzysta
(treci posegregowane na poszczeglnych podstronach) i atwa w obsu-
dze, aby uytkownik szybko znalaz poszukiwan informacj. Starajmy si
uywa jak najwicej obrazw, krtkich hase, ktre pniej moemy roz-
win. To przyciga uwag i zwiksza szans, e go zatrzyma si u nas na
duej. Zbyt duo informacji na gwnej stronie moe odstraszy uytkow-
nikw oraz utrudni im znajdowanie interesujcych treci.
Nasz stron moemy niskim kosztem wzbogaci, umieszczajc na niej
efektowne i przydatne elementy. Wiele moliwoci daj nam bezpat-
ne (lub patne, ale umoliwiajce skorzystanie z darmowego okresu
prbnego) programy i usugi dostpne w Internecie. W witrynie moe-
56
my umieci flm, ktry wczeniej wrzucilimy do serwisu YouTube
wystarcz dwa kliknicia, aby pobra z niego kod, ktry osadzony na na-
szej www pozwoli wywietli nieduy ekran z materiaem flmowym.
Korzystajc z Google Maps, moemy stworzy i umieci na www inter-
aktywn map, na ktrej np. zaznaczymy dojazd do naszej siedziby albo
miejsca, w ktrych realizujemy dziaania. Serwisy takie jak datawrapper.de,
timetoast.com czy infogr.am pozwalaj wykona interaktywne diagramy,
mapy, tabele czy osie czasu, ktre uytkownik moe eksplorowa, klikajc
w aktywne pola. Zagniedenie ich na naszej stronie jest proste po wy-
konaniu grafki pobieramy z serwisu kod, ktry wklejamy w nasz stron
internetow.
Na potrzeby grup nieformalnych czy do szczegowego relacjonowania
poszczeglnych projektw wykorzystywa moemy take blogi, czyli
internetowe dzienniki. Blog zaoymy atwo, na jednej z wielu darmowych
polskich lub zagranicznych platform (np. blox.pl, blogspot.com). Nie
musimy martwi si o utrzymanie miejsca na serwerze, a projektowanie
uatwi moliwo skorzystania z gotowych szablonw. Wiele frm i orga-
nizacji traktuje blogi jako uzupenienie strony internetowej i o ile na niej
zamieszczaj ofcjalne informacje, na blogu przedstawiaj swoj prac od
kuchni, w swobodniejszym stylu.
Do czego moemy wykorzystywa stron www?
Informowania o tym jakie projekty realizujemy. Witryna moe by
medium, za pomoc ktrego przekazujemy najwiesze wiadomoci.
Warto take zaoy podstron Archiwum lub Zrealizowane
projekty. Dziki temu bdzie mona odnale informacje o naszych
dotychczasowych osigniciach, nawet tych sprzed kilku lat.
Rekrutacji uczestnikw i uczestniczek naszych projektw. Strony
moemy uy jako tablicy ogosze o nieograniczonym formacie,
aby zamieci zacht do udziau i opis naszej propozycji oraz
np. podlinkowa dokumenty lub formularze przydatne w procesie
rekrutacji.
Jako punkt odniesienia. Strona internetowa moe by gwnym
rdem informacji o naszej dziaalnoci, do ktrego bdziemy prze-
kierowywa z naszych profli w portalach spoecznociowych lub
odwrotnie na stronie moemy podlinkowa nasze konta w rnych
serwisach.
57
Portale spoecznociowe uywane w Polsce
Portale spoecznociowe to przestrze, w ktrej uytkownicy za pomoc
rnych narzdzi (smartfon, komputer, tablet) wymieniaj si informac-
jami, zdjciami i flmami, mog rozmawia i dzieli si swoimi za-
interesowaniami. Jednym z pierwszych polskich portali spoecznocio-
wych byo grono.net, jednak prawdziw rewolucj sta si (take rodzimy)
serwis Nasza-klasa, ktry jeszcze kilka lat temu by jedn z najczciej
odwiedzanych witryn w Polsce. Obecnie najwiksz popularnoci cie-
szy si amerykaski Facebook.com (w skrcie czsto zapisywany jako
FB). Wedug danych PMR Research a 54% Polakw korzysta z portali
spoecznociowych, z czego 40% z Facebooka, a 37% z Naszej-klasy. Ten
drugi serwis nadal suy do kontaktowania si z dawnymi znajomymi,
a jego uytkownicy to czciej osoby starsze od tych korzystajcych
z Facebooka.
Podczas tworzenia projektu istotna jest komunikacja, a portale spo-
ecznociowe bardzo uatwiaj kontakt z uczestnikami i uczestniczkami.
Dzi modzie czciej zaglda na Facebooka ni do swojej skrzynki
e-mailowej.
Facebook
Uruchomiony 4 lutego 2004 roku portal pierwotnie przeznaczony by dla
modziey ze szk rednich i uczelni wyszych. Jego byskawicznie rosn-
ca popularno sprawia, e w zaledwie kilka lat sta si najpopularniej-
szych serwisem spoecznociowym na wiecie.
Musimy pamita, e z pozoru nieograniczone moliwoci mog by za-
groeniem. Dlatego tak wane jest, by zna regulamin serwisw, w kt-
rych zakadamy konta i ktrym przekazujemy nasze dane osobowe.
Wiele osb nie zdaje sobie sprawy, e np. na Facebooku wszystkie zdjcia
i materiay publikowane na naszym proflu lub fanpageu s wasnoci
portalu. Jednym sowem mwic, oddajemy swoje prawa autorskie
i zdjcie z nasz twarz. Jeeli wrzucilimy je na nasz profl, moe kiedy
sta si elementem reklamy i nikt nie musi nas pyta o zgod, poniewa
wyrazilimy j, zakadajc profl w serwisie.
Kolejn kwesti, o ktrej warto pamita, jest to, by nie miesza swojego
ycia osobistego z zawodowym. Informacje opublikowane na naszym pro-
flu mog traf w niepowoane rce i zosta wykorzystane przeciwko nam.
58
Na nasz profl moe zajrze np. potencjalny pracodawca. Czy chcemy, eby
zobaczy nas na zdjciach z imprezy towarzyskiej lub wakacji?
Gdy tworzymy profl lub fanpage, pamitajmy o tym, by w ustawieniach
wybra, kto moe dodawa nowe informacje, oglda i komentowa nasze
nowe wpisy. Z uwag dobierajmy take umieszczane w serwisie treci.
To uatwi nam dalsz prac i pozwoli unikn zbdnych komentarzy lub
niechcianych zdj.
Fanpage
Fanpage jest swego rodzaju wizytwk danego projektu, organizacji lub
strony internetowej. Z wygldu przypomina zwyky profl uytkownika.
Pozwala odbiorcy zobaczy podstawowe informacje, przejrze galeri
zdj, wysa prywatn wiadomo do administratora strony i przede
wszystkim przeglda tablice z najnowszymi wpisami. Administrator
moe nada rne uprawnienia, dziki czemu fanpagem moe zarzdza
kilka osb, bez ryzyka utraty kontroli nad nimi. Strona nie ma opcji
znajomych tak jak normalny profl, ale osoby lubice (fanw), a im ich
wicej, tym wikszy mamy zasig. Niestety, ograniczenia komercyjne
portalu oraz czsto zmieniane przez Facebook algorytmy sprawiaj,
e tre wrzucana na tablice trafa do 20-30% osb ledzcych stron i aby
to zmieni, trzeba zapaci. Dlatego istotne jest, by na stronach prowa-
dzi tzw. content marketing, czyli wstawia treci angaujce fanw,
ktrzy bd nie tylko klika Lubi to, ale te komentowa i przede
wszystkim udostpnia nasze statusy.
Administrator fanpagea ma dostp do statystyk (ktre nie s dostpne
w innych miejscach portalu), dziki czemu moe dokadnie analizowa
i precyzyjnie dobiera w przyszoci tre oraz form swoich wpisw.
Dodatkowo ma moliwo przegldania Facebooka jako strona a nie oso-
ba (tj. zamiast jego danych osobowych pojawia si nazwa fanpagea)
i wstawiania komentarzy oraz klikania Lubi to. Niestety, nie ma moli-
woci korzystania z chatu, ale za to moe wysya prywatne wiadomoci
do innych stron.
Fanpage jest wietnym uzupenieniem naszej strony internetowej. Moe-
my wykorzysta go do biecej informacji o dziaaniach, ktre realizujemy
w danym projekcie, bo nawet krtki, jednozdaniowy wpis pozwoli nam
dotrze z najnowsz informacj szybciej i do wikszej liczby osb ni
gdybymy j umieci na naszej witrynie.
Dziki Facebookowi moemy szybko pokaza innym zdjcie zrobione
np. w czasie wydarzenia projektowego. Pamitajmy tylko, e jeli ozna-
czamy kogo na zdjciu (czyli wskazujemy, e znajduje si na tej fotografi
59
a t informacj Facebook zapamituje i upowszechnia np. poprzez wew-
ntrzn wyszukiwark osb), powinnimy wczeniej poprosi go o zgod.
Take w projekcie Zaloguj si do dziaania wykorzystywalimy stron
na Facebooku jako jeden ze sposobw komunikacji z modzie oraz
narzdzie promocji naszych dziaa. Zapraszamy na www.facebook.com/
dzialaj
Grupa
Grupy na Fb s wirtualnymi miejscami, w ktrych moemy dyskutowa,
wymienia si informacjami na okrelony temat (np. Suche arty, Skill
Trade Club, Praca w mediach). Zrzeszaj one ludzi o podobnych za-
interesowaniach lub dowiadczeniu (np. Muzyka Rockowa, Po szkole-
niach Fundacji Rozwoju Dobre ycie). Rnica pomidzy fanpagem
a grup jest taka, e grup tworz czonkowie, ktrzy maj rwne prawa
w publikowaniu i dzieleniu si informacjami, podczas gdy na fanpageu
to administrator jest odpowiedzialny za umieszczanie i aktualizowanie
treci.
Grupa daje szerokie moliwoci w zakresie zarzdzania. Jako jej
administratorzy moemy edytowa posty (wpisy) i decydowa, kto moe
by czonkiem naszej grupy. Uytkownik ma moliwo ustawienia, czy
chce by powiadamiany o nowych postach w grupie czy nie. Mona
wstawia nowe wpisy, zdjcia, pliki czy flmy. Dodatkowo interesujc
opcj jest moliwo zobaczenia, ile osb i kto zobaczy nasz wpis! Kady
czonek moe te wstawi ankiet, ktra pozwala na podjcie danego
wyboru przez wszystkich uczestnikw. To sprawia, e grupa jest najlepsz
i najwygodniejsz form dzielenia si informacjami z czonkami zespo-
u lub/i partnerami w danym projekcie, poniewa mamy pen kontrol
nad tym, ile osb i kto przeczyta dany wpis.
Niestety, grupa nie nadaje si do komunikacji o szerokim zasigu
lub promocji projektu, poniewa kada dodawana osoba musi sama
zaakceptowa zaproszenie. Jeli grupa jest zamknita lub tajna, wtedy
nikt spoza niej nie zobaczy naszej aktywnoci. To jest akurat doskonaym
rozwizaniem np. dla grup roboczych przygotowujcych jakie wy-
darzenie czy projekt. Grupa, w przeciwiestwie do fanpageu, nie pozwala
na komunikacj midzy grupami oraz nie mona jej promowa poprzez
system Facebooka. W naszym projekcie wykorzystalimy grup przy
realizacji fnau projektu. Dziki wymianie informacji w facebookowej
grupie wszyscy bylimy na bieco z wydarzeniami i przygotowaniami
do fnau. Stworzenie grupy na Facebooku wzmocnio rwnie poczucie
przynalenoci uczestnikw i uczestniczek dziaa.
60
Konto prywatne a frmowe
Zdarzaj si sytuacje, w ktrych zamiast strony zakada si profl frmowy/
projektowy tak samo jak konto prywatne. Ma to swoje zalety, ale te
i wady (z czego te drugie przewaaj). Dobr stron takiego rozwizania
jest moliwo wysyania zaprosze do znajomych. Kolejn jest opcja
korzystania z chatu i videochatu bardzo dobra rzecz, jeli chcemy
mie moliwo atwej i szybkiej konwersacji z naszymi znajomymi
(np. jako infochat czy szybka pomoc techniczna). Drug stron medalu
jest, niestety, brak dostpu do informacji o tym, co kto lubi nie mamy
podgldu statystyk, wic nie wiemy, w jakim okresie oraz jakiego rodzaju
treci lubi nasi fani najbardziej. Na dodatek, jeli jaka osoba odrzuci
nasze zaproszenie, nie bdzie moliwoci zaprosi jej ponownie. Nie ma-
my take opcji reklamowania proflu na Facebooku, wic nasze posty
nie bd promowane na tablicach potencjalnych fanw. Ostatnia i naj-
istotniejsza wada uytkowania prywatnego proflu przez organizacj to
ostrzeenie: Facebook nie aprobuje takiego wykorzystania opcji konta
prywatnego i zgodnie z regulaminem ma prawo zlikwidowa profl
zaoony przez frm, instytucj lub organizacj.
Newsfeed
To opcja na Facebooku, ktr znajdziemy w prawym grnym rogu. Przed-
stawia aktywno naszych znajomych i w przeciwiestwie do tablicy,
pokazuje nam j na bieco, przez co informacje nie s trwae (na wallu,
czyli tablicy moemy cofa si nawet do roku wstecz). Newsfeed pokazuje
nam wszystkie moliwe aktywnoci: kto polubi status, kto go skomento-
wa, a take, jakiej aplikacji uy.
Chat i videochat
Pozwala na bezporedni rozmow ze znajomym lub grup znajomych.
Umoliwia wysyanie zdj oraz plikw niewielkich rozmiarw. Jest
wietnym sposobem na przekazanie w dynamiczny sposb konkretnych
informacji danej osobie. Videochat pozwala na rozmow gosow i wi-
deokonferencj, jednak wymaga zainstalowania dodatkowego progra-
mu na naszym komputerze. W naszym projekcie wykorzystywalimy czat
w korespondencji z uczniami i uczennicami. Czsto okazywao si, e by to
najszybszy sposb komunikacji.
Wydarzenia
Wydarzenie (event) jest funkcj, ktra pozwala na stworzenie strony na
wzr ogoszenia, w ktrym zawarte s informacje na temat planowanego
przez nas dziaania. Moe to by koncert, impreza czy spotkanie, na ktre
61
chcemy zaprosi inne osoby. Dziki zaoeniu wydarzenia moemy
informowa wszystkie osoby, ktre wyraziy ch uczestniczenia,
o zwizanych z nim zmianach.
Vimeo i YouTube, czyli moda na wideoblogi
Cho Vimeo byo pierwsze, to wanie portal YouTube, czc najlepsze
cechy portalu spoecznociowego i serwisu z krtkimi flmami, zyska
najszybciej popularno. Zarwno Vimeo jak i YouTube moe pomc nam
w promocji naszego projektu. Kady z nas moe stworzy swoje konto,
na ktrym bdzie umieszcza relacje z projektw. Dziki temu moemy
atwo dzieli si materiaami flmowymi poprzez przesyanie linkw
i umieszczanie ich na rnych portalach spoecznociowych. Nie musimy
ju przesya duych plikw flmowych mailem. Czym si rni i jaki
wpyw miay na rozwj wideoblogw?
Wideoblog jest to rodzaj bloga, na ktrym autor zamieszcza flmy na
temat swoich przemyle lub ycia codziennego. I tak mamy wideoblogi
o motywacji, uzalenieniach, podrach, gotowaniu, sztuce i wielu, wielu
innych ilu ludzi, tyle tematw. Take z ycia organizacji pozarzdowych
(np. Stowarzyszenie WIOSNA, WOP). Wideoblog to przede wszystkim
prostota odbioru, ktra jest coraz bardziej podana wrd widzw
w dzisiejszym wiecie. Jeli chcemy zaistnie w sieci, musimy wyposay
si w kamer i zdecydowa, ktry portal wideo wybra.
Jeli zaley nam na jakoci, to zdecydowanie wybierzmy Vimeo, ktre
oferuje moliwo wrzucenia jednego flmu HD (czyli bardzo dobrej ja-
koci) tygodniowo i do 500 MB plikw video w zwykym standardzie
(rednio jeden utwr muzyczny w formacie audio zajmuje okoo 5 MB).
Przewag Vimeo nad YouTube jest brak reklam.
Jeli jednak zaley nam na popularnoci, wybieramy YouTube. Poprzez
kopiowanie linku do naszego flmu moemy go udostpnia na porta-
lach spoecznociowych czy przesya w wiadomoci e-mail. Jedn z wad
YouTube jest saba jako umieszczanych plikw, przez co materia traci na
jakoci obrazu i dwiku.
Portal jest bardzo restrykcyjny, jeli chodzi o prawa autorskie: w przypadku
ich zamania grozi kasacja flmu, a nawet blokada konta! Dlatego bardzo
wane jest to, bymy mieli prawa do materiau, ktry umieszczamy na
naszym kanale. Dotyczy to rwnie muzyki wykorzystywanej w naszych
flmach. Upewnijmy si, e moemy j wykorzysta (wykupilimy licencj
lub dany materia udostpniony jest w ramach otwartej licencji, co
62
pozwala nam na korzystanie z materiau jedynie pod warunkiem
umieszczenia informacji o autorze).
Fundacja Rozwoju Dobre ycie take posiada swj kana na YouTube,
gdzie umieszczamy materiay flmowe z realizowanych przez nas pro-
jektw. Zapraszamy!
Inne portale spoecznociowe,
ktre warto pozna
Do tej pory opisalimy najwaniejsze i najpopularniejsze portale
spoecznociowe w Polsce. Jednak na wiecie wci ronie popularno
innych serwisw. Wyrnia je innowacyjno i oryginalno rozwiza.
Twitter to portal, na ktrym moemy publikowa bardzo krtkie
informacje, newsy o tym, co u nas aktualnie si dzieje. Jest to wietne
narzdzie, ktre pozwala nam na bieco informowa o dziaaniach,
w jakich uczestniczymy. Twitter moemy wykorzysta podczas konferen-
cji lub spotkania, aby w czasie rzeczywistym przekazywa naszym
czytelnikom, co si dzieje np. w ramach panelu dyskusyjnego lub imprezy.
Bardzo wane jest, by newsy pojawiay si czsto i regularnie. To pozwoli
nam utrzyma kontakt z innymi osobami odwiedzajcymi nasz profl
i ledzcymi nasze wiadomoci. Nie moemy zawie naszych czytelnikw,
zapraszajc ich na relacj na ywo, a potem nie udostpnia adnych
wiadomoci. Twittera powinnimy wic uywa bardzo wiadomie i jeeli
w naszej dziaalnoci nie ma okazji, by co w tak dynamicznym trybie
relacjonowa, by moe nie powinnimy si decydowa na uywanie tego
narzdzia. Zawsze jednak moemy korzysta z tego serwisu jako odbiorcy
informacji.
Twitter daje nam wiele moliwoci szybkiego informowania odbiorcw.
Przy pomocy znaku @ moemy nasz post powiza z wybranym kontem,
za za pomoc znaku # oznaczy temat oglny. W pierwszym przypadku
osoba, ktra zostanie powizana, dowie si o tym i bdzie moga
odpowiedzie na wiadomo. Nadanie tematu sprawi, e jeli uytkownik
bdzie szuka zwizanych z nim wpisw (np. #projekt, #wydarzenia
w Jarosawiu), to wpisujc go w wyszukiwark znajdzie wszystkie wpisy
oznaczone w ten sposb, w tym nasze.
63
Google
Google to jedna z najbardziej popularnych przegldarek, czyli programw
umoliwiajcych ogldanie stron internetowych. Google daje nam take
mnstwo innych funkcjonalnoci, ktre moemy wykorzysta w czasie
przygotowywania i realizacji projektw. Poniej pokrtce opisujemy
narzdzia, ktre udostpnia Google.
Dostp do wiedzy
Google od wielu lat jest liderem wrd wyszukiwarek, czyli stron, ktre
su wyszukiwaniu informacji. Przyczyniy si do tego prostota obsugi,
precyzja i szybko wyszukiwania.
Poczta
Gmail jest drugim najpopularniejszym narzdziem Google. Posiada
wiele pomocnych opcji dla uytkownikw wsppracujcych z wieloma
osobami, organizacjami czy instytucjami. Moemy katalogowa
poczt, a take importowa wiadomoci z innych kont, co pozwala nam
gromadzi wszystkie wiadomoci w jednym miejscu. Dziki wykorzysta-
niu oferowanych funkcji moemy np. posegregowa wiadomoci ze
wzgldu na temat lub adresata.
Dzielenie si
GoogleDrive, kiedy zwane GoogleDocs. Potne narzdzie pozwalajce
na przechowywanie plikw w chmurze cyfrowej (czyli poza naszym
komputerem), a take ich edycj on-line. Daje nam to moliwo edytowa-
nia dokumentw z kadego miejsca na ziemi, warunkiem jest jedynie
dostp do Internetu. Moemy tworzy teksty, arkusze kalkulacyjne
czy prezentacje. Do tego dochodzi opcja wsplnej pracy na jednym
dokumencie przez kilka osb w tym samym momencie. Jako przykad
moe posuy ten artyku, ktry powsta przy uyciu Google Drive. Dziki
temu narzdziu moglimy pracowa nad tekstem w rnych miejscach
w domu, w podry czy nawet na lotnisku. Narzdzie to jest bardzo
uyteczne, gdy przygotujemy projekt wsplnie z innymi osobami i nie
moemy spotka si twarz w twarz. Dziki temu nie musimy wysya
maili z zacznikami i ryzykowa pracy na nieaktualnej wersji dokumentu.
Podczas przygotowywania projektw z partnerami z zagranicy jest to
najlepsze rozwizanie.
64
Zarzdzanie czasem
Kalendarz na pocztku by tylko dodatkiem, ale z czasem synchronizujc
si z innymi narzdziami sta si kolejn istotn funkcj. Dziki
kalendarzowi umwimy si na spotkanie, udostpnimy go innym (eby
mogli wiedzie czy w danym czasie jestemy zajci) i nastawimy sobie
przypomnienie zarwno w postaci smsa wysanego na nasz numer
telefonu, jak i maila, ktry dotrze do naszej skrzynki e-mailowej. Kiedy
realizujemy rne projekty, dla kadego z nich moemy stworzy osobny
kalendarz, dziki czemu mamy jasno, gdzie i dla kogo pracujemy. Mamy
moliwo wywietla wszystkie kalendarze rwnoczenie bd kady
z nich oddzielnie.
Portal spoecznociowy
Google+ jest to kolejny z portali spoecznociowych, ktry moemy wy-
korzysta podczas naszych projektw. W naszych dziaaniach wybralimy
Facebook, poniewa cieszy si on wiksz popularnoci wrd modziey.
Synchronizacja
Dziki temu, e frma Google stworzya system operacyjny Android na
telefony komrkowe, moemy zsynchronizowa poczt, kalendarz i inne
aplikacje udostpniane przez Google. Daje nam to moliwo poczenia
urzdze stacjonarnych i mobilnych. Moemy poczy konto Google na
komputerze z kontem w telefonie i innym sprzcie, aby korzysta z tych
samych zakadek, dokumentw i wygldu przegldarki. W ten sposb
nawet po sformatowaniu dysku moemy odzyska adresy do swoich
ulubionych stron i dokumentw!
Prezentacja multimedialna
Jeszcze kilka lat temu prezentacje Power Point (z popularnego pakietu
oprogramowania Microsoft Ofce) wywietlane podczas zaj byy cie-
kawostk i nowoci, ktra przycigaa uwag uczniw i uczennic.
Dzi moemy okreli je jako przeytek i form prezentacji, ktra przez
wielu zostaa ju znienawidzona. Koszmarem wielu studentw i studentek
s prezentacje, nieraz skadajce si z kilkudziesiciu slajdw, pokazywane
podczas wykadw lub wicze.
Naley pamita, e prezentacja nie moe by zapisem wszystkich
informacji, ktre chcemy przekaza. Powinna ona suy ustrukturyzowaniu
prezentowanego przez nas materiau i suy jako przewodnik. Dziki
niej moemy w atwy sposb pokaza cig logiczny naszej wypowiedzi.
65
Umieszczamy tylko najwaniejsze informacje, sowa klucze, hasa, grafki,
ktre pozwol wrci do tematu osobom zainteresowanym.
Ciekaw form prezentacji stao si Prezi. Daje ono nam niespotykane
dotd moliwoci, ale te wymaga od nas wysiku i pracy, by pozna za-
sady funkcjonowania programu. Z Prezi moemy korzysta on-line (praca
w sieci) a po opaceniu licencji take of-line (praca bez dostpu do Inter-
netu). Prezi pozwala nam przekaza informacj w ciekawy i przejrzysty,
a zara-zem bardzo atrakcyjny dla odbiorcy. Poprzez rnego rodzaju
animacje, aktywne i pynne przejcia do kolejnych punktw prezentacji,
nasz pokaz staje si bardziej dynamiczny i skupia uwag odbiorcw.
Pomocne jest rwnie to, e moemy zobaczy ca prezentacj, co
uwiadamia nam, w jaki sposb skonstruowalimy nasz wypowied.
Istotne jest, by na pocztku stworzy sobie map tego, co chcemy prze-
kaza. Naley te uwaa, by nie przesadzi z rnymi formami animacji
poniewa atwo moemy si pogubi i nasza prezentacja bdzie
chaotyczna i niezrozumiaa dla widza. Zalet Prezi jest opcja przechowa-
nia naszej prezentacji w serwisie programu moemy si ni podzieli
z innymi poprzez przekazanie im linka. Wicej o programie i sposobie
budowania prezentacji dowiecie si na stronie www.prezi.com.
Wirtualne tablice i plakaty
Rwnie ciekawym jak prezentacja, a jeszcze bardziej sprzyjajcym
wsppracy rozwizaniem moe by wirtualna tablica wykonana np. z po-
moc Glogster.com. Zakadajc konto w serwisie, zyskujemy moliwo
tworzenia wirtualnych tablic, dostpem do ktrych moemy si dzieli
z innymi. Wykonane dzieo moemy w formie linka przekazywa i pro-
mowa z serwisach spoecznociowych. Na takiej tablicy grupa projekto-
wa moe przyczepia zdjcia, diagramy, karteczki z linkami do ciekawych
stron, flmy i hasa. Do wykorzystania mamy kilka wzorw tablic (rne
kolory i faktury, ramki itp.). Co wicej, tak tablic moemy cign jako
plik i wydrukowa w ten sposb nawet bez dostpu do profesjonalnych
programw grafcznych moemy stworzy bardzo oryginalny i estetyczny
plakat lub ulotk, ktr bdziemy promowa nasz projekt.
66
Wideokonferencje, webinaria
Czy mieszkajc w maej miejscowoci z dala od duych aglomeracji,
portw lotniczych i wielkich instytucji mog zorganizowa projekt
midzynarodowy? Oczywicie, e tak!
W ramach projektu Zaloguj si do dziaania modzie miaa okazj
wzi udzia w wideokonferencji z pose do Parlamentu Europejskiego
Elbiet ukacijewsk, ktra wyjania sposb funkcjonowania PE, a take
odpowiadaa na pytania zwizane z funkcjonowaniem Unii Europejskiej.
Z kolei dziki Google Hangout moglimy zorganizowa spotkanie
uczestnikw projektu Zaloguj si do dziaania z modzie z Niemiec
i Kolumbii oraz przedstawicielami tamtejszych organizacji, ktrzy
opowiedzieli o dziaalnoci sektora pozarzdowego w swoich krajach.
Dla wielu osb z Polski jak i rozmwcw z Kolumbii byo to pierwsze
dowiadczenie internetowego spotkania z osobami z zagranicy:
Najbardziej zapamitaam wideokonferencj z ludmi z drugiego koca
wiata.
Zapamitaam wideokonferencj z modzie z Niemiec i Kolumbii.
Modzie bya taka ciepa, chciaa z nami rozmawia, a nam nie starczyo
czasu. Modzie bya taka przyjemna i strasznie duo chciaa nam o sobie
opowiada.
Dziki nowym technologiom siedzc w bibliotece w Jarosawiu moglimy
rozmawia z osobami z rnych zaktkw wiata. To pozwala myle
o wsppracy z organizacjami z caego wiata. Wsplnie moemy prowa-
dzi dziaania w swoich miejscowociach, a pniej je omawia podczas
sesji on-line. Google+ daje nam moliwo nagrywania naszych spotka,
dziki czemu mamy od razu zapewnion dokumentacj i materia, ktry
moemy wykorzysta przy tworzeniu flmu czy relacji z projektu.
Google+, ale take inne systemy do wideokonferencji pozwalaj nam
organizowa rwnie spotkania z gomi z Polski i zagranicy. Jeli kto
nie jest w stanie do nas przyjecha ze wzgldu na koszty lub brak czasu,
moemy zaprosi tak osob do wideokonferencji. Tak te stao si
podczas Modzieowego Parlamentu Europejskiego w Jarosawiu, ktry
obradowa w ramach projektu Zaloguj si do eurodziaania. Podczas
sesji plenarnej modziey z Jarosawia poczylimy si z europose
Elbiet ukacijewsk, ktra zza swojego biurka w Brukseli odpowiadaa
na pytania modziey i komentowaa jej postulaty. Podczas szkolenia
67
dotyczcego Unii Europejskiej poczylimy si z kolei z profesorem
Zbigniewem Zalewskim, byym eurodeputowanym, ktry opowiedzia
nam o tym, jak wyglda Parlament Europejski od rodka.
System wideokonferencji daje nam rwnie moliwo uczestniczenia
w rnego rodzaju kursach i webinariach (czyli seminariach ogldanych
za porednictwem Internetu) ze specjalistami z caego wiata. Czasami
za darmo lub za niewielk opat moemy bra udzia w wykadach
wiatowej sawy specjalistw. Pozwala nam to zaoszczdzi zarwno
czas, jak i pienidze. Czsto nie mielibymy moliwoci wzicia udziau
w spotkaniach, ktre staj si nam dostpne dziki Internetowi. Poza
jednorazowymi konferencjami czy sesjami moemy bra udzia rwnie
w szkoleniach i ksztaci si w najlepszych orodkach w Europie i na
wiecie. Zachcamy do zajrzenia na www.coursera.org (strona w jzyku
angielskim).
Co bardzo istotne, dla modziey z mniejszych miejscowoci czsto jest
to jedyna szansa na spotkanie z rwienikami z innych krajw. Dziki
organizowaniu webinariw i spotka on-line modzie moe mie kon-
takt z najlepszymi specjalistami i profesjonalistami z danej dziedziny.
Poprzez wczanie webinariw do naszych dziaa nie tylko dajemy szan-
se na zdobywanie wiedzy, ale rwnie pokazujemy, w jaki sposb sami
modzi ludzie mog szuka rzetelnych informacji i poszerza wiedz.
Poza moliwoci zdobywania wiedzy, spotkania on-line, webinaria
i kursy rozwijaj u modych ludzi kompetencje zarwno techniczne, jak
i spoeczne. Czsto syszymy, e Internet i komputer zabijaj w dzieciach
umiejtnoci spoeczne. Po czci jest to moe prawd, ale w rwnym
stopniu technologie pozwalaj na rozwijanie umiejtnoci, bez ktrych
trudno funkcjonowa w dzisiejszym wiecie. Dziki kontaktowi z osoba-
mi z innych krgw kulturowych rozwijamy umiejtnoci komunikacji
midzykulturowej. Uczymy si, w jaki sposb prowadzi wideorozmowy,
na co musimy zwraca uwag, by nasi rozmwcy dobrze nas zrozumieli.
Wszystkie te umiejtnoci na pewno zostan wykorzystane w przyszoci,
poniewa w coraz wikszej liczbie frm pracuje si zdalnie i wsppracuje
z ludmi z caego wiata.
Dostpne, ale autorskie!
Praca w sieci, wykorzystywanie materiaw audiowizualnych, publi-
kowanie zdj i dzielenie si informacjami rzdzi si swoimi prawami
i normami. Rwnie w sieci obowizuj prawa autorskie. Kady z ma-
teriaw publikowanych w Internecie ma swojego autora, o ktrym nie
68
moemy zapomnie, wykorzystujc jego materia. Pamitajmy, by przed
wykorzystaniem materiau sprawdzi, jakie warunki musimy speni, aby
by mc uy danego materiau: czy wystarczy poda tylko imi i nazwisko
autora, czy musimy wykupi licencj, a by moe brakuje informacji na
temat moliwoci wykorzystania danej treci i powinnimy skontaktowa
si z autorem lub autork? Zachcamy do zapoznania si z publikacj
Fundacji Akademia Orange Creative Commons 3.0, w ktrej w jasny
sposb zostay opisane zasady korzystania z materiaw publikowanych
w sieci.
W ramach jednego z naszych projektw zdarzyo nam si wczy do flmu
muzyk, do ktrej nie mielimy praw. Jednak szybko cieka dwikowa
zostaa zmieniona i zastpiona nowym utworem, do ktrego zakupilimy
licencj.
Zachcamy do korzystania z otwartych rde, czyli wirtualnych baz
danych, w ktrych umieszczonych jest wiele ciekawych materiaw
audiowizualnych i tekstw na otwartych licencjach. Oznacza to, e nie
musimy si martwi o to, czy wolno nam wykorzysta dany materia
czy nie. Wystarczy tylko, e podamy autora i rdo danej informacji.
Do jednych z najbardziej popularnych naley www.openculture.com.
Korzyci z wykorzystywania nowych technologii w projektach obywatel-
skich i spoeczno-kulturalnych:
udzia w spotkaniach i konsultacjach ze specjalistami najwyszej
klasy,
moliwo ksztacenia si na uczelniach na caym wiecie,
oszczdno czasu i pienidzy,
moliwo zdobywania wiedzy i uczenia si od najlepszych,
zatarcie rnic wynikajcych z miejsca zamieszkania, wyrwnanie
szans edukacyjnych,
moliwo realizowana projektw midzynarodowych w lokalnych
spoecznociach,
zdobywanie umiejtnoci technicznych zwizanych
z wykorzystywaniem nowych technologii,
przygotowanie do ycia zawodowego w rodowisku nowoczesnych
narzdzi i metod pracy.
69
70
Dajmy sobie i modym szans
Mamy nadziej, e poprzez ten krtki tekst udao nam si przekona Was
do korzystania z nowych technologii i wczania ich w codzienn prac
z modzie. Dla wielu z Was zapewne jest to ju standard, dla czci to
co nowego, do czego trzeba si przekona. Z naszego dowiadczenia
wynika, e stosowanie nowych technologii wzbogacio i zmienio nasze
dziaania na lepsze.
Wszystkie opisane powyej narzdzia byy pomoc przy realizacji naszych
dziaa. Bez nich wiele naszych pomysw, takich jak spotkanie z mo-
dzie z Kolumbii i Niemiec lub konferencja z europose Elbiet
ukacijewsk, byyby nie do zrealizowania. Nowe technologie pozwoliy
przeama nam barier miejsca i trudnoci takich jak brak czasu i nie-
wystarczajce rodki fnansowe. Dziki GoogleDrive moglimy przy-
gotowa wniosek, a wsplny kalendarz uatwi nam prac i dzielenie
si obowizkami. Poprzez stworzenie fanpage w i grup na Facebooku
pokazalimy modziey, w jaki sposb mona wykorzystywa media
spoecznociowe do komunikacji w projektach spoecznych i obywa-
telskich.
Technologia niesie szans, ktrej nie moemy nie wykorzysta. Dajmy j
sobie i modziey, z ktr pracujemy. Bdmy dobrym przykadem dla
modych, ktrzy s ciekawi nowinek, ale nie zawsze umiej dotrze do
tych najbardziej wartociowych. Pokamy te im, e istniejemy w sieci
i nadamy za tym, co dla nich aktualne i ciekawe!
71
Jolanta Janson, Piotr Gawe
Wprowadzenie do metody projektowej
Dziaania zespou trenerskiego z modzie to zawsze dynamiczny pro-
ces, w ktrym istotn rol odgrywaj obie strony. Jak wic pracowa
efektywnie, aby kada ze stron czua, e wsppraca odpowiada po-
trzebom, maksymalnie angauje, rozwija nowe kompetencje, odkrywa
talenty i uzdolnienia? Czy istnieje metoda, pozwalajca na samodzieln
prac uczniw, ktrzy jednoczenie tworz zgrany zesp?
Okazuje si, e niemal od stu lat istnieje taka metoda, zwana projektow.
Jej rodowd wywodzi si ze szk amerykaskich. Ci, ktrzy chocia
raz zastosowali j, przygotowujc lekcje czy warsztaty, bd jej wierni,
poszerzajc przestrze o wasne narzdzia, rodki, treci. Metoda pro-
jektowa jest na tyle uniwersalna, e znajdzie zastosowanie w pracy
z rnymi grupami spoecznymi. Moemy j wykorzystywa zarwno
w naukach cisych, naukach spoecznych jak i w przedsiwziciach
artystycznych czy kulturalnych. Zoono i interdyscyplinarno metody,
moliwo rwnoczesnego zdobywania wiedzy i umiejtnoci, wpyny
na jej popularno w rodowisku uniwersyteckim i pozarzdowym. Zna-
laza zastosowanie w edukacji formalnej, nieformalnej i zawodowej.
Pojcie projekt pochodzi od aciskiego sowa proiectus, ktre oznacza
wysunicie ku przodowi. Etymologia tego sowa sugeruje, e metoda
projektowa jest opracowaniem i przedstawieniem jakiego problemu
zadania, ktre ma zosta rozwizane bd wykonane w przyszoci.
Zalety pracy metod projektow
Wanie dziki wyznaczeniu celw, skoordynowaniu powizanych ze sob
dziaa i okreleniu ich pocztku i koca, praca t metod nie tylko pozwala
dokadnie zaplanowa efekt kocowy, ale i rozwin w uczestniczcych
liczne kompetencje. Niewtpliwie zaliczy do nich mona:
umiejtno planowania i organizowania,
zarzdzanie sob i innymi w czasie,
planowanie wydatkw,
umiejtno pracy w grupie,
umiejtno radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i rozwizywania
konfiktw.
72
Poza rozwojem osobistym i zawodowym, praca metod projektow do-
starcza satysfakcji i poczucia zadowolenia. Wartociowe jest to, e kadra
trenerska, uczestnicy i uczestniczki projektu staj si rwnoprawnymi
podmiotami procesu tworzenia. Tak rodzi si w obrbie grupy poczucie
solidarnoci, lojalnoci, odpowiedzialnoci za wynik dziaa. Zalet nie do
przecenienia metody projektowej jest przestrze, ktr stwarza dla ka-
dego uczestnika dziaa. Naley przez to rozumie moliwo zaangao-
wania si w prac w rnym stopniu, na rnym etapie projektu. Moli-
wo wrzucenia do wsplnego tygla tego, co uczestnik pragnie ofaro-
wa, w czym czuje si dobry i kompetentny, i na tyle, na ile czuje gotowo.
Dla innych uczestnikw jest doskona okazj do podjcia nowych wyz-
wa, do sprawdzenia si w nowych rolach i funkcjach dla osobistego
rozwoju.
Metoda projektowa to okrelony sposb pracy nad projektem. Projekt
oznacza ograniczone w czasie dziaanie, z jasno okrelonym pocztkiem
i kocem, zmierzajce do precyzyjnie wyznaczonych celw, i rezultatw.
Poprzez prawidowe jej zastosowanie, odzwierciedlajce potrzeby i pra-
gnienia uczestnikw, otrzymujemy prac zespoow opart na pasjach,
talentach, chci rozwoju.
Tak o projekcie mwili uczestnicy Zaloguj si do dziaania podczas jego
ewaluacji:
Zebralimy si w grup pod przewodnictwem Pani Oli, Joli i innych
wietnych ludzi, eby zrobi co dla spoecznoci Jarosawia. Na po-
cztku zrobilimy rozpoznanie, czego brakuje w naszym miecie. Kiedy
usyszelimy, co innym ludziom tutaj si nie podoba, postanowilimy to
zrobi.
Projekt polega na tym, eby zjednoczy grup osb, tak jak u nas byo
to ze szkoami Kopernik i Plastyk, zaangaowa je w dziaanie spoeczne.
ebymy pokazali oglnie spoeczestwu tutaj z okolic i z Jarosawia, e to
miasto jednak yje.
Uczymy si dostrzega to, co si dzieje w Jarosawiu, ale te tego, eby
przenie to na nasze miejscowoci i bdziemy mogli wykorzysta to,
czego si tutaj uczymy.
Etapy pracy projektowej
Przyjmujc, e ta metoda to pewien wzr, sposb, powtarzalny schemat
dziaania nastawiony na konkretny rezultat, musimy pamita, e ma
ona swoj struktur i okrelone ramy. Szkielet metody tworzy cig
wynikajcych z siebie i przenikajcych si etapw, z ktrych aden nie
moe zosta pominity.
Zesp projektowy
Zesp projektowy jest zawizywany na czas trwania projektu. Trzon
stanowi ludzie, ktrych poczya jedna idea, pomys czy pasja. Przed
zaangaowaniem si w realizacj zadania warto, aby czonkowie zespou
postawili przed sob wane pytania:
Jakie posiadam talenty, zdolnoci i kompetencje?
Co umiem i co chc robi?
Ile mog powici czasu na dziaania w projekcie?
Na czym mi zaley, a wic co chc w sobie rozwin, udoskonali,
zmieni?
Co wnosz do zespou, a take czego oczekuj od zespou w zamian?
Z kim chc wsppracowa i co jest dla mnie wane we wsppracy?
Odpowiednie przygotowanie grupy do pracy projektowej jest gwarantem
efektywnego i przyjemnego wspdziaania. Przygotowanie grupy do
pracy oznacza powicenie czci warsztatu na wzajemne poznanie si
i integracj. Prawidowe przeprowadzenie zaj na tym etapie pozwala
uwiadomi uczestnikom, jak wana jest otwarto na innych, tolerancja,
komunikacja, udzielanie wsparcia, motywowanie, a take wzajemne
dyscyplinowanie. Wartoci sam w sobie jest ju wsppraca, ktra musi
zaistnie, by grupa prawidowo ukoczya projekt.
Aby zesp projektowy mg prawidowo funkcjonowa, powinien dokona
podziau zada oraz ustali zalenoci, relacje i zasady wspdziaania.
Podzia zada w projekcie to np.: koordynacja, ksigowo, ewaluacja,
promocja, prowadzenie zaj, dokumentacja projektu, opieka mery-
toryczna, wsparcie techniczne i organizacyjne oraz wolontariat.
73
Zasady dziaania, ktre naley okreli w projekcie to np.: jak czsto
si spotykamy, jakie s zakresy obowizkw poszczeglnych osb, jak
rozliczane s zadania, w jaki sposb komunikujemy si ze sob,
Duet: cel - rezultat
To duet, ktry powinien by zawsze nierozerwalnie ze sob zwizany.
Podczas formuowania celw okrelamy jednoczenie rezultaty projektu.
Cel i rezultat, to cile ze sob powizane elementy, wynikajce z siebie.
Dlatego przy ustalaniu celw warto zwrci uwag, aby byy one jasno
okrelone, mierzalne, osigalne, realistyczne, okrelone w czasie.
Wane, aby by jasno sprecyzowany cel gwny. Dobrze, jeli dookrelimy
kilka celw szczegowych, pamitajc jednak, e musz mie one swoje
odzwierciedlenie w rezultatach.
Przy formuowaniu celw warto bra pod uwag nie tylko nasze pragnienia
i potrzeby wzgldem realizowanego projektu, ale rwnie realia, w ktrych
przyjdzie pracowa grupie. Naley zastanowi si jak nasze cele wpyn
na rodowisko lokalne i grup odbiorcw. Ju na tym etapie potrzebna
jest burza mzgw i dyskusja w zespole projektowym, aby przewidzie
ewentualne zagroenia i trudnoci dla celw projektu.
Precyzyjny harmonogram
Ustalenie przemylanej kolejnoci dziaa i czynnoci, okrelonych
w czasie i przyporzdkowanie ich konkretnym osobom, to bardzo
wany etap, zarwno dla efektw projektu, jak i komfortu pracy
zespou. W harmonogramie uwzgldnione powinny by wszelkie
zadania (administracyjne, organizacyjne, merytoryczne), nawet te,
ktre na pierwszy rzut wydaj si nieistotne. Jednak niedookrelenie
ich moe spowodowa, e zakadane cele nie zostan osignite lub
ich osignicie bdzie wizao si z wikszymi kosztami osobowymi,
czasowymi lub fnansowymi. Sytuacja, w ktrej pominite s uznane
za bagatelne, zadania, moe zaowocowa w przyszoci ogromnym
stresem, zaburzeniami w komunikacji i relacjach interpersonalnych. Dziki
skrupulatnie planowanym zadaniom unikniemy konfiktw w grupie.
Aby przeprowadzi ten etap prawidowo, w harmonogramie powinny
znale si informacj: kto, co, gdzie, kiedy, jak, z kim.
Szczegowy budet
Opracowanie budetu wydawa by si mogo w pierwszym momencie
prost spraw. Najczstszym jednak bdem w jego planowaniu jest
niespjno pomidzy planowanymi wydatkami, a dziaaniami. Na tym
74
etapie szczeglnie wane jest bezwzgldne korzystanie z ustalonego
wczeniej harmonogramu dziaa. Kademu wydatkowi z pozycji
naszego harmonogramu powinny odpowiada pozycje w budecie.
Patrzc na powysze pytania, widzimy na co musimy przeznaczy rodki
(np. trener, wynajcie sali, materiay plastyczne czy biurowe, catering na
przerw, a take rozmowy telefoniczne). Wyszczeglnienie i oszacowanie
kadego elementu projektu pokae nam, e naley zabezpieczy fnanse
od dugopisu i papieru, poprzez wynagrodzenia i ubezpieczenia, po
komputer i certyfkaty. Niekorzystne jest zarwno przeszacowanie, jak
i niedoszacowanie budetu. Przed jego konstruowaniem naley wic
szczegowo przeanalizowa realne ceny materiaw i usug, ktre aktu-
alnie obowizuj na rynku. Warto zawsze pozostawi bufor bezpiecze-
stwa, w ktrym zaoymy rodki na nieprzewidziane wydatki. Pamita
jednak naley o dyscyplinie fnansowej. rodki nie zawsze musz pocho-
dzi od grantodawcy czy innej instytucji fnansujcej. Mog by daro-
wiznami przekazywanymi przez sponsorw, partnerw i patronw.
Bardzo cennym uzupenieniem pracy zespou s wolontariusze oraz dary
rzeczowe.
Ewaluacja
Dobre zaplanowanie ewaluacji, czyli monitoringu dziaa w projekcie,
to klucz do sukcesu. Badania ewaluacyjne powinny obejmowa kady
etap projektu: od przygotowa, poprzez realizacj, a po zakoczenie.
Ewaluacja to zoony proces, dlatego warto wsppracowa z ekspertami
w tej dziedzinie. Ich dziaanie oparte jest na dowiadczeniu i refeksji:
co planuj zbada? Jaki jest cel badania? Na jakim etapie go wykonam?
W jaki sposb? Jakie stworz kryteria oceny? Jak przedstawi wyniki
i wnioski? Komu maj posuy efekty ewaluacji?
Wiele zespow projektowych decyduje si na zatrudnienie osoby
z zewntrz, ktra gwarantuje obiektywizm w ocenie. Dobry ewaluator/
ka jest ogromnym wsparciem dla zespou trenerskiego, wskazujc mu
kierunek dziaa i ostrzegajc na czas, jeli zbacza z przyjtej drogi.
Kocowy efekt naszych dziaa zaley od wsppracy zespou, uczestniczek
i uczestnikw projektu, a take osoby ewaluatora, ktry moe pokaza
nam, w jaki sposb kontynuowa projekt bd go modyfkowa.
75
Z dowiadcze
pracujcujcej metod projektow
Fragmenty rozmw z uczestniczkami i uczestnikami projektu Zaloguj si
do eurodziaania zarejestrowane przez ewaluatora:
Jak pamitasz siebie sprzed kilku miesicy i dzisiaj, czy cokolwiek si
zmienio?
Na pewno we mnie bardzo duo si zmienio poprzez te zajcia integra-
cyjne ktre mielimy na pocztku. Bardziej rozumiem ludzi i dostrzegam
korzyci w porozumiewaniu si, nie tylko w tej konkretnej grupie, ale
oglnie w moich relacjach z ludmi - moimi dawnymi przyjacimi.
Czy te zajcia s wcigajce, angaujce?
Tak, na pewno przychodzi si na nie bardzo chtnie, nawet jeli si ma
mas pracy w szkole w domu. Przychodzi si tutaj z chci wanie po to,
eby poby z ludmi, popracowa, eby zrobi co razem.
Czego takie dziaanie moe nauczy modych ludzi, takich jak ty?
Takie dziaanie na pewno uczy jakiego zmobilizowania i pracy w grupach,
jakiej koordynacji, wspdziaania. Dodaje na pewno pewnoci siebie.
Bo wiadomo, e tu przychodz na pocztku rne osoby, siedzimy na
pocztku osobno, potem mobilizujemy si razem, pracujemy w grupach
i na kocu jest fna. Tak jak teraz i wszyscy pewni siebie przedstawiaj
nasze dziaania i wychodzi bardzo fajny efekt.
Na ile widzisz, e tego typu dziaania s wartociowe?
To jest bardzo wartociowe i bardzo przydatne, bo ja sama si tu bardzo
duo nauczyam o Unii i o Parlamencie. Wydaje mi si, e takie spotkania
i takie co powinno by robione czciej. Bo to pomaga, moe si pniej
przyda w dalszym yciu, na przykad w zdobyciu pracy, bo kady dostaje
certyfkat. A poza tym to dziaa jako tak, e my mamy ch w sobie
i chcemy co pozmienia w Jarosawiu. S rne petycje, happeningi.
To jest fajne, bo robimy co w tym miecie i nie jest tak nudno, jak byo
i mamy jakie zajcie przynajmniej.
A czy w tobie co si zmienio pod wpywem tych dziaa?
Ja mam chyba wiksz ch do robienia teraz i tak oglnie. Zaczam
patrze inaczej jak si dowiedziaam e co tam, jakie komisje rne i to
76
wszystko, to zaczam patrze z zaciekawieniem i mam wiksz ch
poznania tego, co si dzieje tam w parlamencie.
Jak bycie opisay to dowiadczenie tutaj?
Wszystko jest takie bardzo ywe, wida, e modzie pracuje w grupach,
niesie inicjatyw, jest bardzo fajnie. Po prostu wida, co si dzieje w Ja-
rosawiu, e na prawd to wszystko yje, to co robili na warsztatach dao
teraz rezultaty tutaj. W kocu co si dzieje!
77
zaangaowana spoecznie
SZTUKA
79
Justyna Wielkiewicz
Grafti jako edukacja artystyczna
Pocztki grafti sigaj tysicy lat p.n.e. Najstarsze malowida naskalne
pochodz z Australi i maj ponad 42 tysice lat. Jak wspczenie sztuka
moe masowo edukowa? Grafti to pojcie, ktre okrela wizualne
elementy skadajce si z tekstw, sw, znakw, rysunkw, obrazw. Mog
one wystpowa razem lub osobno, na duym lub niewielkim obszarze,
w jednym lub wielu kolorach. Sowo obszar, a inaczej przestrze, to
klucz do udziau tego rodzaju sztuki w yciu spoecznoci.
Grafti pojawia si w przestrzeni publicznej najczciej jako niechciane
dzieo, bdce wyrazem buntu przeciwko komu lub czemu. Nie zawsze
ma za zadanie przekaza wan informacj, opini, ide. Czsto niszczy
prywatn wasno albo skupia si na artystycznej formie, uciekajc przed
jakimkolwiek przesaniem. Grafti interesuje nas zatem nie jako przejaw
wandalizmu zabawowego, tylko co, co ma inspirowa do refeksji, niemal
ku w oczy treciami, ktrych spoeczestwo nie chce zna. Malowany
farb lub spray em obraz w takiej konotacji to narzdzie, ktre oddane
modym ludziom do uytku moe sta si sposobem komunikacji ze
wiatem.
Tak o projekcie mwi jeden z uczestnikw Zaloguj si do dziaania:
Nasza grupa zamierza zrobi grafti. Zamierzamy je wykona na szarym
tle, poniewa Jarosaw jest takim szarym miastem. Chcemy zrobi nasze
kolorowe postaci, bo mamy nadziej, e po naszym happeningu, jutro
Jarosaw stanie si takim kolorowym miastem. Nasze haso jest takie: to
ludzie koloruj to miasto!
Struktura warsztatu grafti
Uczestnicy projektu Zaloguj si do dziaania 10 grafciarzy przez
miesic wytrwale pracowao nad tym, co chc powiedzie o sobie, swoich
przemyleniach i pogldach. O tym, co widz na co dzie wok siebie, w
spoecznociach, w ktrych yj. Modzi ludzie przyoyli si solidnie do
pracy:
1. powstaa obszerna dokumentacja fotografczna miejsc, ktre ich zda-
niem najlepiej nadawayby si na grafti
80
2. uczestnicy postarali si o uzyskanie stosownego pozwolenia w Urz-
dzie Miasta (po wymianie kilku pism i paru spotkaniach zesp otrzy-
ma pozwolenie na pomalowanie muru na stadionie miejskim oraz
budynku internatu Zespou Szk Plastycznych)
3. wykonali prac koncepcyjn nad projektem grafti, ktra przebiegaa
bardzo dynamicznie (chwilami byo bardzo gorco, bo trudno pogodzi
na jednej przestrzeni tyle pomysw, potencjaw i problemw
lokalnych). Grupa zaja si wanymi z jej punktu widzenia tematami:
tolerancj, ekologi, subkulturami modzieowymi
4. uczestnicy spotykali si w ramach tutoringu (powstao mnstwo
szkicw koncepcyjnych, zarwno indywidualnych, jak i opracowanych
grupowo). By to czas, w ktrym uczestnicy projektu mogli si
lepiej pozna, poby ze sob, wsppracowa, uczy si sztuki
kompromisu, suchania siebie, przyjmowania informacji zwrotnej oraz
autoprezentacji poprzez pokazywanie swoich szkicw i prac w grupie
5. grupa odbya trzydniowe warsztaty grafti z artyst, Dariuszem Pa-
czkowskim i asystujcym mu Piotrem Cykowskim, ktrzy pomalo-
wali ju niejeden mur. Profesjonalizm Dariusza Paczkowskiego i je-
go umiejtno wykorzystywania prostej formy plastycznej, ktra
ma wielk si oddziaywania, wzbudzania emocji oraz refeksji,
przyczyniy si do efektywnej pracy. W trzy dni (w tym jeden
deszczowy) powstaway dwa murale. Autentyczno przekazu
i dydaktyzm prowadzcych spowodoway, e praca w grupie bya
dla wszystkich przyjemnoci i niezapomnianym dowiadczeniem.
Murale wyraziy to, co byo dla modych najwaniejsze: szacunek,
docenienie rnorodnoci, rado dziaania i wsppracy.
Refeksje i dowiadczenia
z grupowej pracy grafti
Jako tutorka grupy grafti, miaam okazj aktywnie wsppracowa
z modzie i ekspertami, jak rwnie przyglda si z boku jej rezultatom.
Podczas przygotowa i realizacji grafti zdaam sobie spraw , e to prosta
technika, ktra nie wymaga od uczestnikw specjalnego przygotowania.
Naprawd wystarcz ch do pracy, pomys i dobry humor.
Spostrzeenia techniczne:
1. Technika szablonu, ktr zastosowalimy podczas warsztatw jest
efektowna. Sprawdza si szczeglnie wtedy, gdy mamy ograniczony
czas do wykonania grafti i kiedy grupa nie skada si z profesjonal-
nych grafciarzy.
2. W przypadku naszego muralu zdecydowalimy, e bd to sylwetki
uczestnikw. Zabralimy si do zrobienia zdj. Nastpnie przy po-
mocy rzutnika powikszalimy zdjcia, obrysowywalimy sylwetki na
duych kartonach i wycinalimy szablony.
3. Wane by zagruntowa farb cian pod mural (gruntowanie mo-
na wykona wczeniej), po jej wyschniciu zaczyna si przykadanie
szablonw i malowanie rnokolorowymi sprayami. Na due szablony
przykadalimy mniejsze z rnymi wzorami, dziki czemu nasze graf-
fti nabrao kolorw i wyrazu.
Tak podsumowuje prace z modzie Dariusz Paczkowski:
Wsplna praca nad grafti czy muralem to okazja do bycia razem.
Nauka wsppracy, szacunku, otwartoci, komunikacji i wielu innych
tak potrzebnych modym ludziom kompetencji spoecznych. Czasem
uczestnicy musz zrezygnowa z indywidualnych ambicji, by mogo
powsta co spjnego. Innym razem indywidualne pomysy poszcze-
glnych osb wzmacniaj caociowy efekt. Wsplne wprowadzanie
zmian w przestrzeni publicznej i to w szczytnym celu, dodania kolo-
rytu otoczeniu lub dotarcia do ludzi z wanym przesaniem uczy
odpowiedzialnoci za dziaania podejmowane w sferze publicznej.
Przyczynia si do budowania spoeczestwa obywatelskiego dajc
modym ludziom poczucie, e co od nich zaley. Dziaanie artystyczne
dostrzeone przez innych zachca do podejmowania kolejnych aktyw-
noci w innych sferach. Patrzc na umiechnite twarze uczestnikw,
myl, e jest to take dobra zabawa, chocia okupiona wieloma
godzinami mudnej pracy.
81
82
Piotr Gawe
Pierwszy jarosawski mapping
Na wykorzystaniu multimediw skoncentrowa si jeden z zespow
modzieowych realizujcych projekty na rzecz Jarosawia. Pod okiem
Julie Land, amerykaskiej artystki mieszkajcej w Krakowie, modzie
przygotowywaa videomapping, pierwszy tego rodzaju pokaz w Jaro-
sawiu.
Videomapping to pokaz materiau flmowego, muzyki i animacji
komputerowych wykorzystujcych ksztat i kontury budynku, na ktrym
wywietlany jest obraz. W naszym projekcie modzie zdecydowaa si
uy obrazw z najciekawszych miejsc w Jarosawiu i zaprezentowa je na
jarosawskim ratuszu. Podczas prezentacji mieszkacy mogli zobaczy, jak
w wietle barw, animacji i muzyki, ratusz zmienia oblicze.
W zespole multimedialnym znaleli si nie tylko modzi ludzie
zainteresowani nowymi technologiami, grafk komputerow i animacjami.
Doczyli rwnie tacy, ktrzy chcieli nauczy si wykorzystywa
technologie w dziaaniach artystycznych. Pomys warsztatw oparty
by na aktywnym przekazaniu wiedzy na temat mappingu, ale rwnie
na kontakcie z artystk, co dawao moliwo podgldania jej pracy.
Struktura warsztatw podzielona zostaa na kilka etapw a do fnau na
jarosawskim rynku.
Etapy pracy nad mappingiem
Burza mzgw wok tematw zaczerpnitych z diagnozy spoeczno-
ci lokalnej, zainteresowa modziey, obserwacji i zagadnie, ktre
byy wane dla zespou. Dla modziey najbardziej palc kwesti
okazaa si niewielka aktywno mieszkacw Jarosawia, obojtno
i niewykorzystywanie potencjau miasta.
Planowanie pracy organizacyjnej i artystycznej, podzia zada.
Wyznaczenie terminw wykonania powierzonych dziaa. Organizacja
potrzebnego sprztu technicznego (komputery, aparat, kamera,
statyw, rzutnik itd.).
Zbieranie materiau flmowego, zdjciowego oraz dwikowego, ktry
wykorzystany zosta do przygotowania videomappingu. Podczas
fotografowania i krcenia flmw modzie wzbudzaa zaintereso-
wanie mieszkacw Jarosawia. Wiele osb podchodzio i pytao, co
83
si dzieje? Co powstanie z nagrywanego materiau. Modzie wy-
korzystywaa ten moment, by zaprasza wszystkich na fnaowy pokaz.
Kolejne dni grupa spdzia na selekcji materiau flmowego,
dwikowego i zdjciowego, a take na przygotowywaniu animacji
komputerowych. Po wprowadzeniu praktycznym Julie Land, modzie
realizowaa animacje, obrabiaa zdjcia i materia flmowy. Miaa
te okazj nauczy si, jak budowa konturow map budynku,
wykorzystywan pniej do tworzenia animacji multimedialnych.
Kolejny etap to prby na jarosawskim rynku. Odbyway si pnym
wieczorem. Im ciemniej, tym jako obrazu, a zatem i efekt s lepsze.
Przygotowanie videomappingu wymaga bardzo duej precyzji. Pod-
czas pokazu projektor musi by ustawiony dokadnie w tym samym
miejscu, w ktrym by wtedy, gdy przygotowywana bya mapa bu-
dynku. Ustawienie go pod innym ktem lub w innym miejscu, spo-
woduje, e obraz nie bdzie dopasowany.
W dzie fnau modzie przygotowywaa jarosawski rynek do
prezentacji. Okazao si, e wiato z latarni umieszczonych na rynku
jest zbyt mocne, przez co wywietlany obraz nie bdzie dobrej
jakoci. Przy wsparciu stray miejskiej, stray poarnej i mieszkacw
Jarosawia, grupie projektowej udao si rozwiza problem i na czas
naszej prezentacji cz jarosawskiego rynku ogarn mrok. Dla wielu
na pocztku byo to co nie do zrobienia, pniej jednak okazao si,
e przy wsparciu innych nie ma rzeczy niemoliwych. Dla wszystkich
bya to cenna lekcja. Jeli czego nie umiesz zrobi sam, szukaj
wsparcia, pytaj
Naley wspomnie, e w trakcie realizacji projektu modzie odpowie-
dzialna bya rwnie za zdobycie wszelkich pozwole wymaganych do
zorganizowania pokazu w przestrzeni miejskiej, m.in. pozwolenia na
organizacj imprezy na rynku, zezwolenia na zorganizowanie pokazu
na ratuszu, wyczenia fragmentu pyty z ruchu drogowego. Modym lu-
dziom udao si rwnie przekona stra miejsk i poarn do
przyciemnienia jarosawskiego rynku. Z przyjemnoci, jako tutor, suy-
em zespoowi wszelkim potrzebnym wsparciem przez cay czas
przygotowa.
84
Finaowy pokaz
Prezentacja okazaa si wielkim zaskoczeniem dla mieszkacw.
Jarosawski ratusz oy. Wirujce kontury, przemieszczajce si czci
budynku, wywietlane obrazy i flmy, idealnie wpasowane w kontury
budynku, a przy tym muzyka, spowodoway, e wielu zaparo dech
w piersiach. Nie obyo si bez bisu. Pokaz zakoczy si wywietlonym
hasem: Dzie nie koczy si po 17, ktre miao nakoni mieszkacw
Jarosawia do aktywnoci, a wadze do wikszej dbaoci o wydarzenia
kulturalne w miecie. Modzie poprzez realizacj projektu pokazaa, w jaki
sposb dziaanie moe jednoczy, zarwno osoby pracujce nad realizacj
wydarzenia artystycznego, jak i odbiorcw, ktrzy zaraz po pokazie
dopytywali, kiedy bdzie nastpny.
Przygotowanie wasnego projektu byo cennym dowiadczeniem dla
caego zespou. To wspaniaa lekcja wsppracy, komunikacji, pracy
zespoowej, rozwizywania konfiktw i radzenia sobie z trudnymi
sytuacjami. Realizacja dziaania artystycznego to take nauka plano-
wania, zarzdzania budetem, wsppracy z artyst i poszukiwania
wsparcia. Dziki realizacji projektu modzie dowiadczya, w jaki spo-
sb sztuka moe by zaangaowana spoecznie, i jak mwi o sprawach
dla nas wanych, wykorzystujc artystyczne formy przekazu.
Pokaz mappingu mia aspekt spoeczny, bo zjednoczy du grup
mieszkacw Jarosawia wok wydarzenia kulturalnego. Pozwoli im
razem przey pokaz przygotowany przez modych ludzi, zechcie
uczestniczy w yciu kulturalnym, zadba o przestrze miejsk. Przykad
modych, ktrzy z wasnej woli zaangaowali si w dziaania artystycz-
ne, by zrobi co dla innych, by cenn lekcj edukacji obywatelskiej.
Zorganizowanie fnau pokazao te Jarosawianom, e rynek wieczorem
moe by aren dziaa kulturalnych, co z rozrzewnieniem wspominaj
najstarsi mieszkacy.
85
Aleksandra Chodasz
Przestrze teatralna
happening, impro, drama
Pord pracujcych z nami w projekcie modych ludzi, z dwch jaro-
sawskich szk rednich, byo kilkunastu takich, ktrzy chcieli odpowia-
da na dostrzegane wok siebie problemy w formie teatralnej. Po lekturze
Petera Brooka, ktry stwierdzi, e teatr przechodzi kryzys i nie spenia
ju ani roli edukacyjnej, ani nawet nie potraf bawi
1
, mona byo si za-
stanawia, czy na pewno jest to dobra forma, czy znajdzie w Jarosawiu
odbiorcw. Chcielimy wesprze modych w realizacji ich zainteresowa
i pasji, ale te zadba o to, by mogli aktywnie tworzy, nie stajc si
kukiekami animowanymi przez zewntrznego reysera. I by mogli re-
alizowa pragnienie zmieniania otoczenia.
Istota dramy
Idmy na rynek i zachowujmy si jak gdyby tam byo kino!
Wemy krzesa, st, obrus, ciastka i flianki i ustawy je na rynku. Usi-
dmy, zapraszajmy ludzi, serwujmy herbat i ciastka i rozmawiajmy! Jak
bymy byli w kawiarni.
Takie wanie byy pomysy naszej modziey. Podja ona szereg dziaa
jak gdyby bya gdzie indziej i jakby bya kim innym. Uywaa w ten
sposb szeroko rozumianej tu metody dramy (drama z greckiego dran
robi, wykonywa).
2
Wchodzia w role, testowaa pomysy, zdobywaa
wiedz, eksplorowaa problemy, niekiedy poszukiwaa rozwiza. Wcho-
dzc w interakcje z publicznoci obserwowaa rwnie siebie i swoje
reakcje poszerzajc pole wiadomoci wasnych potencjaw, i doskonalc
kompetencje osobiste i spoeczne. Dziki wykraczaniu poza zastan
rzeczywisto stosujc dram modzie tworzya nowe wartoci i d-
ya do poczucia skutecznoci i autonomii.
3

1 Brook, P., Pusta Przestrze, Penguin Books, Londyn, 1968, s. 12.
2 Cziboly, A., (red.), Lekcje odmieniania rzeczywistoci: Przewodnik DICE po udokumento-
wanych praktykach edukacyjnych zastosowa dramy, Konsorcjum DICE, 2010, s. 17.
3 Odniesienie dramy do koncepcji transgresji Jzefa Kozieleckiego za Adamem Jagieo-
Rusiowskim w: Drama jako poruszajcy dialog, Stowarzyszenie Integracji Humanistycz-
nej POMOST, Gdask 2010
Metody bazujce na teatrze
W pracy z zespoem teatralnym zastosowalimy trzy gwne metody ba-
zujce na teatrze:
Drama stosowana wykorzystalimy j gwnie podczas warsztatw
integrujcych grup, budujcych atmosfer zaufania i wsppracy,
doskonalcych umiejtno porozumiewania si. Modzi ludzie wcho-
dzili w role i sytuacje, ktre nawietlay tematy uznane przez nasz ze-
sp trenerski za wane ze wzgldu na dalsz prac w zespole.
Teatr improwizowany wprowadzilimy go poprzez trzydniowe szko-
lenie. Modzi poznali wwczas tak zwane gry, ktre mona stosowa
zarwno do rozwoju wasnych umiejtnoci osobistych i spoecznych,
jak i na potrzeby prezentacji przed publicznoci, wchodzc w inter-
akcj z ni bez rekwizytw, kostiumw, dekoracji, a take bez sce-
nariusza i reysera, ale z ogromn doz spontanicznoci i humoru.
Happening jako moliwo wyjcia z zaskakujcymi, twrczymi
dziaaniami w przestrze miasta Jarosawia i nawizywania kontaktu
z przechodniami.
Dokonania modziey
Praca modziey nie polegaa tylko na robieniu teatru czy dramy. Byo
to te wszystko to, co zwizane z realizacj projektu diagnoza potrzeb
mieszkacw, harmonogramy, wielogodzinne spotkania robocze, wyzwa-
nia, ale i rado z tworzenia czego wanego; czego, co ma sens. Naszym
zadaniem byo czenie sztuki i kreatywnoci z metodycznym podejciem,
ktre zmierzao do zaplanowanych przez modzie zmian i adresowao
zauwaone przez ni potrzeby mieszkacw.
Zesp stworzy:
Happening Kawiarenka porusza on temat braku na rynku Ja-
rosawia miejsc do wsplnego spdzania czasu. Modzie podro-
waa po rynku i jego okolicach z przenonym stoem, ciastkami i her-
bat, ktrymi czstowaa przechodniw rozmawiajc z nimi o codzien-
nych sprawach i o idei naszego projektu.
Happening Kino modzi improwizowali gatunki flmw wybrane
przez przechodniw, rozdawali popcorn i rozmawiali o tym, czy warto,
aby w Jarosawiu byy kina i teatry okazao si, e wyniki bada
opinii publicznej zrobionych przed przygotowaniem happeningu
potwierdziy si mieszkacy potrzebuj kulturalnej rozrywki w swo-
im miecie!
86
Happening Orkiestra modzi tworzyli na ulicy muzyk z instru-
mentw zrobionych z przedmiotw codziennego uytku, aby cho
na chwil zatrzyma ludzi przebiegajcych przez rynek i porozmawia
z nimi o idei dziaania na rzecz mieszkacw i zaprosi ich na Wielki
Fina Projektu.
Akcja Umiechnij si modzie roznosia po jarosawskich
osiedlach tajemnicze karteczki z napisem umiechnij si i obrazkiem
umiechnitej buzi. Bezinteresownie, bez informacji od kogo i dla-
czego. Tak po prostu. Z pragnienia, by mieszkacy Jarosawia byli
szczliwi, przyjanie nastawieni i otwarci.
Spektakl teatru improwizowanego IMPRO praca warsztatowa
z Arkadiuszem Zitkiem zaowocowaa poznaniem zasad metody
IMPRO oraz gier, ktre umoliwiy wcignicie widowni Wielkiego
Finau Projektu ktry odby si 2 czerwca 2013 roku w two-
rzenie na je oczach wielu kreatywnych i zabawnych historii, i obra-
zw. Publiczno nie moga wyj z zachwytu: Czego takiego jeszcze
nie byo! S wspaniali i jacy zgrani! sycha byo z widowni.
Wystpienie w spektaklu impro wymagao od uczestniczek i uczestnikw
maksymalnego skupienia. Grupa, dziki swojej kreatywnoci dostosowywaa
si do sugestii widzw, bowiem wpywali oni na ksztat pokazu. Nie byo
scenariusza, a z jednej sytuacji musieli byskawicznie wchodzi w inn, bez
chwili zastanowienia wspomina spektakl Sylwia Rudka, wolontariuszka
wspprowadzca z nami zesp teatralny.
Arkadiusz Zitek, aktor i reyser teatralny, ktry prowadzi warsztat z teatru
improwizowanego i wspiera zesp w przygotowaniach do fnaowego
pokazu, tak z kolei wspomina t prac:
Jarosaw ma pikn starwk i na pewno ciekaw histori. Tyle
prawdopodobnie moe powiedzie osoba pierwszy raz przyjedajca
do tego miejsca. Gdy jej spotkanie z miastem przypado na wczesny
wieczr, mogaby prawdopodobnie doda ...ale jako tu pusto, nie ma
ludzi, nie ma gdzie usi. Przypuszczam, e wyrazibym zblion
opini gdyby nie to, e miaem szczcie pozna to miasto z innej strony.
Spotkaem modych ludzi uczestniczcych w projekcie Zaloguj si do
dziaania i to oni uzupenili mj pogld na Jarosaw. Teraz mog doda,
e Jarosaw to fajne miejsce, bo miasto oprcz murw tworz ludzie,
a ci byli wspaniali. Urzeko mnie to, e tak bardzo chciao im si chcie
co zrobi, a chci przekadali na czyny. Nie jest to czste zjawisko, mwi
to z wasnych obserwacji. Po przeama-niu lodw, prowadzony przeze
mnie warsztat impro nabra niesamowitego rozpdu a do fnaowego
show. Impro to energia, spontaniczno, byskotliwo i pozytywne
nastawienie, wszystkie te elementy eksplodoway w grupie warsztatowej.
87
Mam nadzieje, e energia tego wybuchu pozostanie w uczestnikach
i w samym miecie. Tym bardziej, e kady warsztat tego projektu by
takim wybuchem. Trzymam kciuki za modzie z Jarosawia i ycz im
eby coraz wicej odwiedzajcych to miasto mwio: Sporo si dzieje
w tym Jarosawiu, starwk te maj pikn..
Praca z zespoem teatralnym bya dla mnie zaszczytem. Przez niewiele po-
nad miesic intensywnych dziaa w kilkunastoosobowym zespole
bardzo si ze sob zylimy. Po kilku miesicach, z miym zaskoczeniem
spotkaam wiele osb z zespou na szkoleniu z pisania projektw,
pozyskiwania funduszy i zakadania organizacji pozarzdowych, by
dziaa na rzecz otoczenia. Kolejny raz potwierdzio si to, co mwi
wyniki bada, przeprowadzonych m.in. przez zesp DICE na ponad 4500
modych osb z 12 krajw modzi ludzie uczestniczcy w zajciach
dramowych i teatralnych, w porwnaniu z innymi, wykazuj wicej tro-
ski o rwienikw, rodzestwo i otoczenie, s bardziej tolerancyjni i staj
si bardziej aktywnymi obywatelami.
4
S bardziej, widz szerzej, dziaaj wicej. Robi to i staj si tym, do
czego sama d i w czym wspiera mnie codzienne wykorzystywanie
dramy i teatru w pracy z grupami i spoecznociami. Gorco polecam to
dowiadczenie i nie mog si doczeka na spotkanie z tob, czytelniku, na
tej drodze.
4 Cziboly, A. (red.), Lekcje odmieniania rzeczywistoci: Przewodnik DICE po udoku-
mentowanych praktykach edukacyjnych zastosowa dramy, Konsorcjum DICE, 2010, s. 74.
88
89
Jolanta Janson
Film jzyk pokolenia obrazu
Jako trener w modzieowych projektach prospoecznych, czsto
wybieram flm i flmoterapi jako narzdzia, ktre maj przyczyni si do
rozwoju osobistego uczestniczcych w zajciach. Niebagatelne znaczenie
ma te to, e flm pomaga ksztatowa relacje spoeczne w zespole.
Jzyk flmu to naturalna forma komunikacji dla wspczesnych modych
ludzi, przywizanych do dwikw i obrazw. Wykorzystujc potrzeb
modziey bycia widzem i jednoczenie czci wirtualnego wiata
mona zrealizowa wiele wartociowych i wieloaspektowych celw
edukacyjnych.
Wystarczy otworzy przed modymi przestrze flmow, proponujc
zrealizowanie flmu czy reportau. Zaproszenie do aktywnego i dy-
namicznego procesu twrczego, stwarza okazj do zaistnienia w roli
twrcy, majcego wpyw na rzeczywisto. Cykl zoonych dziaa, do-
prowadzajcych do powstania dziea podzielony jest na etapy. Na
kadym z nich dochodzi do ujawnienia si wanych refeksji, dokonuje
si wielowymiarowy rozwj, a wreszcie zachodz tak oczekiwane przez
nas zmiany w postpowaniu czy myleniu uczestnika. Do pracy z grup
z wykorzystaniem flmu jako narzdzia, nie potrzeba niezwykych talentw
czy uzdolnie uczestnikw.
Etapy realizacji dziaa flmowych
Produkcja flmowa, to proces pracy twrczej, ktry skada si z kilku
istotnych etapw. Jeli modzie jest wiadomym i aktywnym partnerem
tych dziaa ma moliwo czerpania korzyci, takich jak wiedza
i dowiadczenie:
etap przygotowawczy do realizacji materiaw flmowych (budowanie
zespou, podzia zada, dokonywanie diagnozy, przygotowywanie
wnioskw, majcych inspirowa do pisania treci scenariusza)
etap pracy nad scenariuszem oraz koncepcj wystawy fotografcznej
(nauka tworzenia scenariuszy flmowych i storyboardw, ksztatowanie
umiejtnoci pracy w zespole)
podzia rl, zapraszanie do udziau w flmie osb trzecich (nauka
odpowiedzialnoci grupowej, radzenie sobie z trudnymi emocjami,
wynikajcymi z podziau rl, ksztacenie umiejtnoci przekonywania
i argumentowania)
realizacja flmu i materiau zdjciowego (poznanie zasad, rzdzcych
planem flmowym)
monta i udwikowienie, obrbka zdj (poznanie zasad tworzenia
flmu na jego kocowym etapie oraz poj takich jak prawa autorskie,
czy regu dziaania instytucji typu ZAIKS itp.)
promocja i prezentacja (nauka dziaa z zakresu promocji i reklamy,
zdobywanie dowiadcze organizacji wydarzenia kulturalnego w po-
staci pokazu flmu i wystawy)
wsplne witowanie sukcesu (poczucie dumy, przynalenoci,
wanoci, solidarnoci, jednoci)
Podczas realizacji artystycznych dziaa modziey towarzyszy
ukasz Grudysz, profesjonalny flmowiec, ktry obok umiejtnoci ma
nieprzecitn osobowo.
Film przestrze do pracy z grup
Realizacja produkcji flmowej, a nastpnie jej omawianie i analizowanie, to
cenne narzdzie stymulujce:
rozwj emocjonalny (np. empatia, wraliwo, dostarczanie pozy-
tywnych uczu, dowiadczenie katharsis, rozbudzenie poczucia lo-
jalnoci, solidarnoci i samodzielnoci, odpowiedzialnoci, dowiad-
czenie sukcesu, poraki)
rozwj intelektualny (zdobywanie nowej wiedzy i umiejtnoci)
rozwj spoeczny (np. praca w grupie, budowanie relacji, przyjcie
nowych rl i zada, rozwj komunikacji, prbowanie nowych roz-
wiza)
rozwj twrczy (np. pobudzanie do kreatywnoci, dostarczenie
estetycznych wrae i wzrusze, wychowanie do odbioru sztuki przez
jej tworzenie )
przeywanie sytuacji terapeutycznych (np. poprzez identyfkacj,
bycie w roli, dostarczanie wzorw osobowych, sposobw na roz-
wizywanie wielu sytuacji).
90
Materia flmowy, realizowany przez grup, moe przybiera najrniejsze
formy: flm fabularny, dokumentalny, animowany, reporta, teledysk,
pokaz zdjciowy z dwikiem.
Dziaania flmowe w projektach Zaloguj si
do dziaania i Zaloguj si do eurodziaania
Utworzona grupa flmowa, rekrutujca si z uczestnikw projektw
Zaloguj si do dziaania i Zaloguj si do eurodziaania wybraa kilka
form pracy, odpowiadajcych potrzebom uczestnikw. W ten sposb
moliwa bya praca w mniejszych grupach, ktre wspieray si w dziaa-
niach, swobodnie czc si na czas wykonywania konkretnych za-
da. Taka struktura pracy stwarzaa moliwo wypowiedzenia si na
wiele tematw w odmienny artystycznie sposb. Dziki kreatywnym,
odwanym, utalentowanym i pracowitym modym ludziom udao si
stworzy kilka dzie:
flm fabularny pt. Wielka podr maego pienika z bardzo cie-
kawym, nawet zaskakujcym scenariuszem. Sukcesem flmu by-
o zaproszenie do aktywnego uczestnictwa w nim duej grupy
rwienikw oraz Pani Elbiety ukacijewskiej, pose do Parlamentu
Europejskiego.
reporta Fascynujce twarze Jarosawia, bdcy obrazem miasta
stworzonym za pomoc zdj portretowych mieszkanek i mieszka-
cw w rnym wieku.
mobiln wystaw fotografczn I love Jarosaw, ktra bya odpo-
wiedzi na potrzeb tworzenia wikszej liczby miejsc zwizanych
z kultur i sztuk w miecie. Wystawa rozwieszona na sznurkach
trzymanych przez uczestnikw spacerowaa po miecie, docierajc
do wielu przypadkowych przechodniw.
reportae z pracy projektowej, realizowanej podczas warsztatw,
ukazujce zatrzymane w czasie momenty, wane z punktu widzenia
grupy i poszczeglnych uczestnikw.
91
Przepis na warsztaty flmowe
Jeli kto zapytaby mnie, jak stworzy dobre warsztaty z wykorzystaniem
flmu jako narzdzia edukacyjnego, podaabym taki oto przepis:
na pocztek integracja, aby wszyscy zrozumieli, e szacunek, to-
lerancja i otwarto na innych to wane sprawy;
energetyczna, kreatywna atmosfera, ktra wzmaga twrczy potencja
uczestnikw;
ambitny, zmotywowany, owadnity pasj dowiadczony trener, ktry
umie przeprowadzi grup przez sztormy i burze, aby szczliwie
dobia do portu zwanego fnaem;
specjalici znajcy si na flmie, aby ich dowiadczenie byo wsparciem
dla modych twrcw i dawao poczucie dobrze obranej drogi;
zesp projektowy, ktry da pewno, e przygotowywane dziea s
wane, potrzebne, oczekiwane.
I jeszcze co, co ja otrzymaam w darze, a nie w kadym przepisie istnieje:
cudowni, utalentowani, przyjani modzi ludzie!
92
Parlament Europejski
MODZIEOWY
Jolanta Janson
Oda do radoci najlepszy
wykad o Unii Europejskiej
Przygotowujc si do rozmw, dyskusji czy warsztatw zwizanych z Uni
Europejsk, warto powrci do sw poematu Fryderyka Schillera Oda do
radoci, ktry powsta w listopadzie 1785 r. Wsuchujc si w IX Symfoni
Ludwiga van Beethovena, w ktrej zosta wykorzystany wspomniany tekst,
mona przeledzi kady wers tego utworu i wyczyta z niego gwne
idee Wsplnoty. Jeli naprawd chcemy pozna Uni, zacznijmy od
przeanalizowania sw, ktre obraa sobie za hymn.
O, radoci, iskro bogw, kwiecie Elizejskich Pl,
wita, na twym witym progu staje nasz natchniony chr.
Jasno twoja wszystko zami, zczy, co rozdzieli los,
Wszyscy ludzie bd brami tam, gdzie twj przemwi gos.
()
Ona w sercu, w zbou, w piewie, ona w splocie ludzkich rk,
Z niej najlichszy robak czerpie, w niej najwikszy nieba krg.
Wstacie, ludzie, wstacie wszdzie, ja nowin nios wam:
Na gwiadzistym frmamencie bliska rado byszczy nam.
()
Sowa: Fryderyk Schiller
Przekad: Konstanty Ildefons Gaczyski
1

Integracja europejska
Czy wyraa Pan/Pani zgod na przystpienie Rzeczpospolitej Polskiej
do Unii Europejskiej? to pytanie pojawio si na kartach do gosowania
w oglnopolskim referendum, ktre odbyo si w dniach 7-8 czerwca 2003
roku w Polsce. Wedug ofcjalnych wynikw Pastwowej Komisji Wyborczej
do urn poszo prawie 59% uprawnionych do gosowania osb, a ponad
79% z nich odpowiedziao Tak.
Pierwszego maja 2004 roku Polska staa si czonkiem Unii Europejskiej.
Jej przyjcie nastpio na podstawie Traktatu Akcesyjnego podpisanego
16 kwietnia 2003 roku w Atenach. Tego dnia po raz pierwszy na placu
Pisudskiego w Warszawie obok fagi Polski pojawia si na maszcie faga
1 Gaczyski K. I., Do radoci, [w:] Dziea, t. V Przekady, s. 331, 1979
94
Unii Europejskiej. Byy premier RP Tadeusz Mazowiecki zaznaczy, e 25 lat
wczeniej na tym wanie placu pady wane sowa Jana Pawa II: Niech
zstpi duch Twj i odnowi oblicze ziemi, tej ziemi. Nastpnie zgromadzeni
wysuchali Ody do radoci, a nad ich gowami wystrzelia feeria sztucznych
ogni. Wielkie witowanie trwao jeszcze wiele dni: odbyway si koncerty,
spotkania, konferencje, a na ulicach bawi si rozemiany tum.
Kto przyjaciel, ten niech zaraz stanie tutaj pord nas,
i kto wielk mio znalaz ten niech z nami dzieli czas
Z nami ten, kto choby jedn dusz rozpomieni mg.
Ale kto mioci nie zna, niech nie wchodzi tu na prg.
2
wiadomy Europejczyk
Dla tych, ktrzy wtedy wiadomie uczestniczyli w gosowaniu, rozpocz
si nowy wymiar bycia Europejczykiem. Oni dostrzega bd zmiany
wok siebie. Dla tych, ktrzy byli zbyt modzi, by co z tamtego okresu
pamita, adne przemiany nie nastpi, bo narodzili si ju jako
Europejczycy. Nastolatki nie tyle tak jak my, doroli, pragn by w Europie,
co po prostu czuj si czci Europy i wiata. Jednak pomimo prawie
dziesiciu lat obecnoci Polski w Unii Europejskiej temu poczuciu nie
towarzyszy wystarczajca wiadomo i praktyka na poziomie konkretnych
dziaa. Modym ludziom, przed ktrymi pojawiaj si wyzwania
edukacyjne i zawodowe, brakuje jeszcze dowiadczenia w wykorzystaniu
mechanizmw i moliwoci Wsplnoty UE do realizacji wasnych celw,
de i wielopaszczyznowego rozwoju.
Defcyt ten dostrzegaj rwnie instytucje UE, ktre podjy w tym zakre-
sie rnorodne dziaania. Z ich inicjatywy powstaa sie Eurodesk
dziaajca w 33 krajach europejskich, ktra ma w swoich zaoeniach
uczy, informowa i wspiera modych ludzi w poszukiwaniu swojego
miejsca w zjednoczonej Europie. Myl globalnie, dziaaj lokalnie to haso
przywiecao tworzeniu Eurodesku w Polsce.
Europejski Parlament Modzieowy to midzynarodowa organizacja
pozarzdowa, dajca modym Europejczykom moliwo wymiany
pogldw i wczania si w dyskusje na tematy, ktre ich bezporednio
dotycz i interesuj. Wyrazem szacunku instytucji UE dla prawa modych ludzi
do uczestnictwa w staym dialogu z decydentami jest wypracowanie formy
komunikacji zwanej dialogiem usystematyzowanym. Dofnansowywane
s rwnie projekty majce na celu przyblienie struktury i dziaalnoci
2 Ibidem.
95
instytucji UE oraz ich wsppracy z obywatelami. Wanym priorytetem
tych programw jest uczenie modych, jak by wiadomym i aktywnym
Europejczykiem, jak wykorzystywa w peni moliwoci, ktre niesie
UE oraz Parlament Europejski w zakresie edukacji, staw zawodowych
i wolontariatu, rozwoju osobistego i kariery zawodowej.
Aby skutecznie dociera do modych ludzi z tymi niewtpliwie
wartociowymi treciami merytorycznymi, trzeba czego wicej ni
przekonanie, e powinni je zna. Naley po pierwsze wiedzie, jak
i z kim zbudowa zesp trenerw i ekspertw, ktry bdzie interesujcy,
profesjonalny i przede wszystkim wiarygodny. Po drugie jakimi narz-
dziami i metodami dziaa, a po trzecie, na jakie potrzeby odpowiada.
Najczciej tego rodzaju projekty realizuje sformalizowana organizacja
czy instytucja edukacji szkolnej. Ma to zwizek z moliwoci pozyskiwa-
nia funduszy i rozliczaniem si z nich, z dysponowaniem zasobami ludzki-
mi oraz potencjaem do zawizywania partnerstw, porozumie, patrona-
tw. Niewtpliwie taka organizacja powinna pamita, e nauczanie
zagadnie unijnych to bardzo odpowiedzialny proces ksztatowania
waciwej postawy proeuropejskiej.
Patrz, patrz: wielkie soce wiatem biegnie sypic zote skry,
jak zwycizca, jak bohater biegnij, bracie, tak i ty.
Rado tryska z piersi ziemi, Rado pije cay wiat.
Dzi wchodzimy, wstpujemy na Radoci zoty lad.
3
Lekcje europejskie
Czerpanie wiedzy o Unii Europejskiej oraz Parlamencie Europejskim
to wbrew pozorom sprawa prostsza ni dobr metod i narzdzi do jej
efektywnego przekazywania. Liczne portale internetowe oraz publikacje
zaspokajaj w ogromnej mierze zapotrzebowanie na wiedz. Jednak jak si
okazuje, uczniowie rzadko po ni samodzielnie sigaj. Niewystarczajco
czsto wczaj j rwnie do swych zaj nauczyciele. Problemem moe
by przekonanie o tym, e wiedza ta jest zbyt skomplikowana czy mao
uyteczna w yciu codziennym. Ukazanie jej przydatnoci w atrakcyjny
sposb jest wyzwaniem dla takich projektw jak ten.
3 Ibidem.
96
Skd bra pomysy na konstruowanie warsztatu trenerskiego? Wycznie
od modziey! Podgldajc i wykorzystujc jej zainteresowania, pasje
i kreatywno, idc tropem rozwiza, jakie modzi sami wybieraj
podczas nauki i rozrywki. Powstanie nam wtedy przepis na najlepsz
z moliwych wspprac opart na:
wiarygodnoci i zaufaniu (poprzez zaproszenie do grupy trenerskiej
ekspertw i specjalistw, ktrzy czerpi z najbardziej wiarygodnego
rda, czyli z osobistego dowiadczenia);
innowacyjnych metodach pracy (elementy dramy, IMPRO, multimedia,
flm i reporta, street art, happening, performance, mapping, warsztat
kreatywny, animacje i zabawy integracyjne);
metodzie projektowej (najskuteczniejszej, powszechnie stosowanej
metodzie pracy grupowej);
przyjani i pozytywnej energii (poniewa tylko w takiej atmosferze
modzi ludzie pragn przebywa i atwiej buduj relacje);
ukazaniu praktycznego wymiaru pozyskiwanej wiedzy (wskazanie
konkretnych adresw, kontaktw do instytucji wspierajcych i orga-
nizujcych edukacj, stae zawodowe, wolontariat, wyjazdy tu-
rystyczne; schematy pisania dokumentw, petycji; sposobw na
zrzeszanie si i stowarzyszanie na rzecz realizacji jakiej idei lub
przedsiwzicia itp.);
pozyskaniu fnansowania na realizacj projektu z wiarygodnych
rde, ktre wspieraj edukacj europejsk oraz rozwijaj wartoci
demokratyczne i obywatelskie.
W duchu powyszych zaoe powsta projekt Zaloguj si do eurodziaania
realizowany przy wsparciu fnansowym Komisji Europejskiej w ramach
programu Modzie w Dziaaniu oraz Szwajcarii w ramach szwajcarskiego
programu wsppracy z nowymi krajami Unii Europejskiej.
Dokonania modziey
Kreatywna postawa modych ludzi, ktrzy stworzyli Grup Parlamentarn,
ich zapa do pracy, rado i pozytywna energia pozwoliy zrealizowa
w bardzo krtkim czasie wiele wartociowych i nieprzecitnych dziaa.
97
W ramach projektu odbyy si:
trzydniowe szkolenia na temat UE, Parlamentu Europejskiego i dialogu
usystematyzowanego przy udziale specjalistw: profesora Zbigniewa
Zaleskiego posa do Parlamentu Europejskiego ubiegej kadencji,
Katarzyny Stpak z Eurodesku, Karoliny Chrzstek asystentki pose
do PE Elbiety ukacijewskiej i Piotra Gawa, realizujcego projekty
w Polsce i na wiecie;
diagnoza problemw i zasobw spoeczestwa lokalnego Jarosawia
zbieranie danych, analiza materiau i wnioskowanie;
konsultacje dla modziey przy wsparciu tutorw podczas ich
samodzielnych przygotowa do wystpie na potrzeby inscenizacji
obrad Modzieowego Parlamentu Europejskiego;
happening i dziaania z zakresu sztuki ulicznej w przestrzeni Jarosawia,
promujce aktywno euroobywatelsk;
organizacja obrad Modzieowego Parlamentu Europejskiego w Miej-
skim Domu Kultury przy pomocy takich metod jak: drama, burza
mzgw, dyskusja, elementy zada aktorskich, nowe technologie;
wideokonferencja z przebywajc w Brukseli pose do PE Elbiet
ukacijewsk;
wsptworzenie fotoreportau Fascynujce twarze Jarosawia oraz
flmu fabularnego pt. Wielka podr maego pienika.
Po co organizowa warsztaty, kursy, szkolenia o tematyce unijnej? Po to,
aby mody Polak mg w peni korzysta ze swoich europejskich praw.
Stanie si to moliwe tylko wtedy, gdy bdzie w peni wiadom ich istnie-
nia i zastosowania. Tym samym zostanie on penoprawnym czonkiem
europejskiej rodziny z poczuciem wpywu na rzeczywisto, a nie tylko
emigrantem poszukujcym lepszego zatrudnienia.
Wstacie, ludzie, wstacie wszdzie, ja nowin nios wam:
na gwiadzistym frmamencie mio, mio mieszka tam.
Wstacie, ludzie, wstacie wszdzie, ja nowin nios wam:
na gwiadzistym frmamencie mio, mio mieszka tam!
4
4 Ibidem.
98
Jolanta Janson
Parlament Europejski od kuchni
Europa jest gdzie indziej. To zdanie jest oczywicie pozbawione sensu,
poniewa dla nas, obywateli Unii Europejskiej, Europa jest naszym wsplnym
domem. Jestemy zatem w samym jej rodku. Jednak dla wielu osb Europa
jest pojciem odlegym przede wszystkim odlega jest sama Unia Europejska,
czyli zwizek pastw europejskich, ktre chc wsplnie ksztatowa swoj
przyszo.
Powysza opinia zostaa zaczerpnita z publikacji Europa. Informator
dla modziey (dostpnej na: www.europa.eu) wydanej przez Dyrekcj
Generaln ds. Komunikacji Spoecznej Komisji Europejskiej.
Zdanie Europa jest gdzie indziej to trafne podsumowanie przekona
wikszoci modych ludzi, ktrzy przystpowali do projektu Zaloguj si
do eurodziaania. Ta refeksja nadaa kierunek naszej pracy warsztatowej
z modzie. Ch uwiadomienia uczennicom i uczniom, e s peno-
prawnymi obywatelami Europy i e Unia Europejska to rwnie ich miejsce
ycia, przywiecaa kademu niemal dziaaniu podejmowanemu podczas
projektu.
Organizacja i struktura zaj
Organizacja warsztatw zostaa oparta o metody innowacyjne (przy
uyciu nowych technologii), kreatywne (z uyciem artystycznych rodkw
i technik) oraz jak najbardziej atrakcyjne dla uczestnikw (z wykorzysta-
niem zaj integracyjnych, atmosfery bezpieczestwa i akceptacji, z mo-
liwoci realizacji wasnych pomysw, aktywnego uczestnictwa).
99
Dziaanie Wymiar edukacyjny
Szkolenie uczennic i uczniw na
temat Unii Europejskiej i Parlamentu
Europejskiego.
Przekazanie wiedzy na temat
funkcjonowania Parlamentu
Europejskiego, jego roli w Unii
Europejskiej i znaczeniu dla kadego
obywatela.
Konsultacje dla modziey wsparcie
ze strony tutora i ekspertw w
wybieraniu i opracowaniu materiaw
oraz treci wystpie na Obrady
Modzieowego Parlamentu
Europejskiego; symulacja obrad
Parlamentu Europejskiego.
Nauka systematycznoci w dziaaniu,
udoskonalenie kompetencji
organizacyjnych i zdolnoci
autoprezentacji; dziaanie metod
projektow we wsppracy
z ekspertami i entuzjastami.
Symulacja obrad Modzieowego
Parlamentu Europejskiego w
Jarosawiu z udziaem przedstawicieli
lokalnych wadz, mediw, partnerw,
patronw.
Moliwo poruszania wanych
kwestii i problemw, ktre
dotycz modziey; doskonalenie
umiejtnoci wystpie publicznych i
dyskusji. Zapoznanie dorosych
z postulatami modziey.
Tworzenie dokumentacji
fotografczno-flmowej, prowadzenie
bloga w Internecie i innych dziaa
promujcych projekt oraz jego
partnerw.
Angaowanie modziey we
wszystkie dziaania promocyjne, co
daje jej wiedz i dowiadczenie m.in.
z zakresu funkcjonowania mediw
i wykorzystania nowoczesnych
technologii do promocji dziaa
prospoecznych.
Wszystkie powysze dziaania w aspekcie teoretycznym i praktycznym
przygotoway modzie do wiadomej i aktywnej partycypacji w yciu
spoecznoci lokalnej i europejskiej oraz do przyszego udziau w wyborach
do Parlamentu Europejskiego.
Udzia w szkoleniu, a nastpnie symulacja obrad PE stworzyy moliwo
nie tylko zdobycia wiedzy, ale rwnie zdiagnozowania problemw
lokalnych w szerszym kontekcie europejskim, podjcia rozmw z lo-
kalnymi wodarzami, przedstawicielami PE i organizacji pozarzdowych
oraz przyczenia si do dialogu usystematyzowanego.
100
Trenerzy, eksperci, gocie
Zesp trenerski tworzony przez pracownikw i wsppracownikw
Fundacji Rozwoju Dobre ycie korzysta z dowiadczenia w realizacji
licznych projektw na terenie Podkarpacia i Lubelszczyzny. Dziaajc na
rzecz integracji midzypokoleniowej i midzykulturowej oraz podnosze-
nia kompetencji osobistych, spoecznych i obywatelskich, zdoby niezbd-
n wiedz, ktr teraz mg podzieli si z modzie. Do promocji i orga-
nizacji projektu zesp wykorzysta zbudowane uprzednio dobre relacje
z prestiowymi instytucjami, osobistociami ze wiata kultury, sztuki i po-
lityki. Wiedzc, jak wane s partnerstwa lokalne, i pragnc pokaza
modziey w praktyce wspdziaanie obywateli z wodarzami, trenerzy
zaprosili do wsppracy samorzd, miejscowe media, szkoy oraz organi-
zacje pozarzdowe, poszukujc na kadym etapie projektu nowych so-
jusznikw.
Dziki ambitnemu zaoeniu, e kadego dnia warsztatowego pojawia
si bd nowe interesujce osoby zwizane z Parlamentem Europejskim,
kilkugodzinne warsztaty nie byy nuce czy trudne dla uczestnikw.
Nowy materia, przedstawiany poprzez pryzmat osobistych dowiadcze
zaproszonych ekspertw i goci oraz przy uyciu nowoczesnych tech-
nologii, by atrakcyjny dla modych odbiorcw. Przyswajanie treci nast-
powao mimochodem, bez presji pamiciowej nauki. Zastosowanie miaa
rwnie metoda stopniowania trudnoci, czyli przedstawianie zagadnie
od najprostszych, atwych do wyjanienia, do tych trudniejszych. Suk-
cesem byo oparcie zupenie nowych treci o te, ktre modzie znaa
wczeniej i bya w stanie przywoa, czerpic z osobistych dowiadcze
lub z przekazw medialnych.
Chcielimy unikn przecie i znuenia, dlatego ukadajc warsztaty
w kilkugodzinne bloki, przewidzielimy nastpujce elementy:
czste przerwy, zarwno krtkie jak i dugie, aby na tych ostatnich przy
wsplnym posiku oraz napojach moga dokonywa si integracja
uczestnikw (przerwy pitnastominutowe oraz jedna godzinna);
kadego dnia przewidziana bya asysta kogo interesujcego, kto
wasn wiedz i praktyk wzmacnia wane i merytoryczne treci,
uzupeniajc je o osobiste refeksje (eksperci pojawiali si osobicie
lub przy wykorzystaniu skypea).
101
Uczestnicy mieli moliwo spotkania (a co za tym idzie wysuchania
prezentacji, zadania pyta i podjcia dyskusji) z osobami takimi jak:
Prof. dr hab. Zbigniew Zaleski, pose do Parlamentu Europejskiego
poprzedniej kadencji
Ekspert wzi udzia w wideokonferencji z jarosawsk modzie.
Przedstawi struktur i organizacj PE, opowiedzia o wasnych
dowiadczeniach poselskich, zaprezentowa zwyczaje i tradycje
panujce w instytucjach UE i PE. Zwrci uwag na konieczno
permanentnego ksztacenia urzdnikw unijnych, wskaza moliwo-
ci odbycia staw i praktyk przy posach PE oraz zapozna modzie
z wanymi dla niej stronami w Internecie, mogcymi wskaza kieru-
nek ich europejskich dziaa. Nastpnie uczestnicy wideokonferencji
zadawali profesorowi pytania, wykorzystujc okazj zdobycia wiedzy
niedostpnej przecitnym obywatelom.
Piotr Gawe, wolontariusz pracujcy na terenie Unii Europejskiej
i wsppracujcy z jej instytucjami od wielu lat, specjalista od dialogu
usystematyzowanego
Ekspert zaprezentowa ide dialogu usystematyzowanego jako jednej
z form komunikowania si modziey z politykami, decydentami
odpowiedzialnymi za tworzenie polityki. Dziki takiej formie ko-
munikacji kady mody czowiek moe wyrazi swoj opini i mie
realny wpyw na to, jak ksztatuje si polityka modzieowa w Unii
Europejskiej. W dialog usystematyzowany, obok modych ludzi i orga-
nizacji modzieowych, zaangaowane s take krajowe Narodowe
Agencje Programu Modzie w dziaaniu, Krajowe Rady Modziey,
a take Europejska Rada Modziey i kraje obejmujce prezydencj
w Radzie Unii Europejskiej.
Katarzyna Stpak, kierownik punktu Eurodesk Rzeszw
Prelegentka zaprezentowaa zaoenia organizacyjne i sposb fun-
kcjonowania instytucji oraz korzyci wynikajce ze wsppracy
modziey z Eurodeskiem. Wskazaa bardzo wane portale, witryny
oraz adresy, pod ktrymi modzi ludzie mog zyska pomoc w orga-
nizowaniu wyjazdw edukacyjnych, staw i praktyk. Przedstawia
moliwoci otrzymywania dotacji fnansowych na realizacj pasji
oraz uczestnictwo w projektach oglnoeuropejskich. Przeprowadzia
warsztat edukacyjny dotyczcy funkcjonowania UE i PE oraz zabawy
kreatywne, skaniajce do refeksji nad statusem Europejczyka.
Karolina Chrzstek, asystentka pose do Parlamentu Europejskiego
Elbiety ukacijewskiej, dyrektorka biura posanki w Rzeszowie
Z pomoc prezentacji multimedialnych i flmw przedstawia zasady
funkcjonowania PE, zaprezentowaa zadania pose ukacijewskiej,
102
opisaa swoje obowizki asystentki posa do PE. Aktywnie kon-
sultowaa wszystkie aspekty przygotowa symulacji obrad Pierwsze-
go Modzieowego Parlamentu Europejskiego w Jarosawiu, uczest-
niczya w fnale projektu, zabierajc gos oraz wrczajc dyplomy
uczestnikom, co podnioso rang wydarzenia.
ukasz Grudysz, profesjonalny flmowiec
Spotkanie miao miejsce podczas przygotowywania materiaw do
flmu fabularnego i reportau. Modzi ludzie mogli pozna prac na
planie flmowym, stworzy scenariusze, dokona diagnozy proble-
mw i zasobw lokalnych jako rda inspiracji do dziea flmowego.
Modzie miaa moliwo wystpi w produkcji jako aktorzy oraz
otrzyma pamitk w postaci flmu trwaego rezultatu udziau
w projekcie.
Elbieta ukacijewska, pose do Parlamentu Europejskiego obecnej
kadencji
Europosanka skontaktowaa si z modzie w ramach wideokon-
ferencji podczas fnau projektu, tj. symulacji Pierwszych Obrad
Modzieowego Parlamentu Europejskiego w Jarosawiu. Pose
rezydujca w Brukseli wysuchaa wystpie modziey pracujcej
w komisjach, zapoznaa si z diagnoz lokalnych zagroe i za-
sobw dostrzeganych i ocenianych przez uczestnikw jako
wane. Odpowiedziaa na pytania dotyczce penienia roli posa
oraz wynikajcych z funkcji obowizkw i przywilejw, zaprezento-
waa PE z punktu widzenia posanki pochodzcej z Polski. Miaa
moliwo obdarzy modzie uwag i przyczyni si do poczucia
sukcesu modych ludzi uczestniczcych w obradach.
Metody, rodki, narzdzia pracy
O sukcesie warsztatu mona mwi wtedy, gdy obserwuje si nie tylko
zainteresowanie treciami merytorycznymi, ale rwnie zaangaowanie
uczestnikw, czyli ch aktywnego wczania si w przebieg spotkania.
Std konieczno zadbania o jego struktur, aby zostaa wypeniona
ciekawymi i rnorodnymi rodkami oraz metodami dziaania. Poniej
zaprezentowane zostay wybrane i sprawdzone narzdzia pracy.
Rne formy wicze integracyjnych grupowych i zespoowych
(ruchowe, plastyczne, teatralne, muzyczne, elementy improwizacji
i dramy) wykorzystywane podczas pierwszej czci warsztatu
oraz opcjonalnie w sytuacjach zbyt duego znuenia, napicia, na
zakoczenie zaj.
103
Wykad (konwencjonalny) wykorzystywany sporadycznie podczas
prezentowania wanych merytorycznie treci, niewystpujcy jednak
samodzielnie.
Prezentacje multimedialne (PREZI, flm, reporta, pokaz slajdw)
wykorzystywane bardzo czsto przy okazji wprowadzania nowych
treci, zoonych i skomplikowanych zagadnie, jako urozmaicenie
i uatrakcyjnienie spotka z ekspertami.
Warsztat kreatywny (poszukiwanie nowych rozwiza, nowych
sposobw reagowania, nowych skojarze) wykorzystywany do
uruchomienia potencjau spoecznego, intelektualnego i emocjo-
nalnego uczestnikw, aby nauczy ich sigania po niesztampowe
rozwizania i zainspirowa do swobodnej twrczoci.
Street art, czyli sztuka ulicy (grafti, performance, happening, mapping,
fashmob) wykorzystywana podczas zaj w celu uaktywnienia
uczestnikw i pokazania im nowych narzdzi do wyraania swoich
opinii i przekona oraz podczas przygotowa do fnau projektu jako
narzdzia podsumowujce osobist i grupow prac uczestnikw.
Burza mzgw, dyskusja, rozmowa kierowana (oraz inne narzdzia
pedagogiczne) wykorzystywane do podsumowania, utrwalenia
wanych treci merytorycznych lub jako wstp do poznania nowych
treci i osadzenia ich na bazie posiadanych ju wiadomoci.
Debata (oraz jej przygotowanie) wykorzystywana w procesie
motywowania do poznawania i zmieniania rzeczywistoci,
edukowania i nauki podejmowania decyzji oraz prezentowania
wnioskw. Niezbdna do ksztatowania umiejtnoci argumentacji,
przedstawiania wasnych racji, ksztatowania reakcji emocjonalnych,
klarownego formuowania pogldw, aktywnego suchania.
Tutoring (konsultowanie samodzielnej pracy uczestnikw) wyko-
rzystywany najintensywniej podczas przygotowywania debaty, ale
waciwie potrzebny na kadym etapie projektu jako odpowied na
potrzeby najbardziej ambitnych i zaangaowanych uczestnikw.
Europa jest tutaj, a ja jestem Europejczykiem! To wiadomo, ktra
powinna rozwin si podczas warsztatw dotyczcych PE i UE obok
wiedzy merytorycznej i umiejtnoci jej praktycznego zastosowania.
Uczestnicy Zaloguj si do eurodziaania stworzyli raport, ktry jest
najlepsz rekomendacj dziaa w ramach projektu.
104
SPRAWOZDANIE
z wywiadu z modzie z Grupy Parlamentarnej projektu Zaloguj si do
eurodziaania
Data: 16.05.2013 r.
Prowadzca: Ewa Bautowska
Co mona osign poprzez udzia w projekcie?
PAULINA twierdzi, e jej wiedza o Parlamencie Europejskim i jego dzia-
alnoci jest o wiele gbsza ni dotychczas.
PATRYCJA podobnie jak jej poprzedniczka, wiele nauczya si o funkcjo-
nowaniu Unii Europejskiej.
ADA bya pod wraeniem, jak wiele moliwoci poszerzania swoich
kompetencji, take poza granicami kraju, daje ludziom Unia Europejska.
ANDELIKA dziki udziale w projekcie zmienia zdanie na temat Unii
Europejskiej. Dowiedziaa si, jak duo moe UE wnie w nasze ycie
pomc w realizacji naszych marze.
Drugie pytanie dotyczyo oglnych wrae na temat udziau w pro-
jekcie.
PAULINA popiera akcje spoeczne i cieszy si, e moe uczestniczy
w projekcie.
PATRYCJA poznaa wielu nowych, niesamowitych ludzi, z ktrymi ma duo
wsplnych tematw. Cieszy si, e moe ciekawie i dobrze spdzi czas.
ANDELIKA jest pena radoci, poniewa projekt i ludzie, ktrzy w nim
uczestnicz, wywieraj na ni niezwyky wpyw. Cieszy si, e moe si
rozwija.
DOMINIKA jest pod wraeniem, e w tak krtkim czasie moga nauczy si
tak wielu przydatnych w yciu rzeczy.
Kolejne pytanie dotyczyo Jarosawia. Rozmwcy zostali zapytani,
jaki jest najwikszy problem w miecie.
PAULINA zwrcia uwag na zanieczyszczony park, a take na pijane
towarzystwo, ktre w miecie jest bardzo czsto spotykane.
PATRYCJA uwaa, e duym problemem w Jarosawiu s pijani ludzie,
ktrzy przebywaj w centralnym punkcie miasta na rynku.
ANDELIKA odpowiedziaa, e problemem jest agresja modych ludzi,
ktra, niestety, w miecie wzrasta.
DOMINIKA podziela zdanie Pauliny, zgadza si, e miasto jest za-
nieczyszczone.
105
Czonkowie Grupy Parlamentarnej zostali take zapytani, czego bra-
kuje w Jarosawiu i czy chcieliby co zmieni w miecie.
PAULINA sdzi, e naley koniecznie dba o porzdek i czysto tak pi-
knego miasta, jakim jest Jarosaw.
ADA zwrcia uwag na potrzeb wikszej liczby miejsc przyjaznych
modym ludziom, aby mieli moliwo zbiera si i ciekawie spdza czas.
ANDELIKA chtnie stworzyaby wicej miejsc, np. kawiarenek, w ktrych
ludzie mogliby si spotyka w wolnych chwilach.
KAROLINA pragnie, aby rozkwito ycie kulturalne miasta. Obecnie orga-
nizowanych jest za mao imprez kulturalnych.
Wszystkie osoby odpowiadajce na przywoane powyej pytania zde-
cydowanie i z umiechem na twarzy mwiy, e gdyby miay moliwo
rezygnacji z projektu, nigdy by z niej nie skorzystay.
106
Jolanta Janson
Symulacja obrad
Parlamentu Modzieowego
Symulacja obrad Parlamentu Europejskiego jest wartociowym podsu-
mowaniem i utrwaleniem wiadomoci zdobytych przez modzie podczas
warsztatw na temat Unii Europejskiej i jej parlamentu.
Jedn z form ugruntowywania wiedzy s gry symulacyjne. Ta oryginalna
forma jest nie tylko interesujca, ale i bardzo efektywna. Wykorzystuje
elementy teatru i dramy, a konieczno identyfkowania si z realnymi
postaciami mobilizuje uczestnikw do zbierania informacji na ich temat.
Etapy przygotowania symulacji obrad
Przygotowanie symulacji obrad Parlamentu Europejskiego dla modziey,
a co waniejsze wsplnie z modzie, obejmuje kilka wartociowych
etapw. Istotne jest, by wykorzysta potencja edukacyjny i spoeczny
kadego z nich. Poniej wyliczam poszczeglne etapy:
strukturyzowanie wiedzy zdobytej podczas szkolenia na temat
Parlamentu Europejskiego w formie tematycznych streszcze pod-
porzdkowanych dziaaniom praktycznym (np.: komisje i ich zadania,
funkcje urzdnikw parlamentarnych, zasady obradowania PE)
zastosowanie regu obowizujcych przy zabieraniu gosu w Par-
lamencie Europejskim do przygotowania samodzielnych wystpie
modziey (modzi ludzie, decydujc si na wypowied w imieniu
reprezentowanych komisji zapoznali si z etykiet i zwyczajami
stosowanymi przez posw PE)
poznawanie mechanizmw debaty i wykorzystywanie w praktyce
jej narzdzi: dyskusji, publicznej prezentacji stanowisk i opinii,
doskonalenie sztuki argumentacji, wiczenie umiejtnoci znajdo-
wania kompromisu, umiejtnoci prowadzenia dysputy w dyscyplinie
czasowej oraz umiejtnoci zmierzania do wsplnego celu
poznawanie i praktyczne zastosowanie narzdzi oraz metod do
diagnozy problemw i zasobw spoeczestwa lokalnego, kszta-
towanie umiejtnoci analizy materiau, formuowania wnioskw,
prezentacji wynikw
107
praca nad materiaem merytorycznym podczas indywidualnych i ze-
spoowych konsultacji prowadzonych przez tutorw
udzia w spotkaniach w formie prb teatralnych w celu wypracowania
przebiegu obrad Modzieowego Parlamentu Europejskiego
uczestniczenie w dziaaniach promocyjnych i marketingowych zwi-
zanych z symulacj obrad (happeningi, akcje informacyjne, dziaania
w internecie, zapraszanie goci, zaatwianie spraw urzdowych)
realizacja symulacji obrad przy wykorzystaniu nowych technologii
(na przykad wideokonferencja z posank lub posem do PE prze-
bywajcymi w Brukseli)
tworzenie i gromadzenie dokumentacji flmowej i fotografcznej
Obrady I Modzieowego Parlamentu
Europejskiego w Jarosawiu
Organizacja Obrad I Modzieowego Parlamentu Europejskiego w Ja-
rosawiu okazaa si wielkim sukcesem ze wzgldu na zasig od-
dziaywania. W obradach uczestniczyli dyrektorzy, nauczyciele i uczniowie
szk ponadgimnazjalnych Jarosawia, studenci, przedstawiciele samo-
rzdu lokalnego, Podkarpackiego Kuratorium Owiaty, organizacji poza-
rzdowych, mediw lokalnych i regionalnych, przedstawiciele wiata
kultury, pracownicy biura poselskiego PE.
Symulacja obrad odbya si w Miejskim Domu Kultury w Jarosawiu.
Uczestnicy dotarli na miejsce okoo dwch godzin wczeniej, aby po-
mc w przystrojeniu sali, nadajc jej charakter europejski poprzez
rozwieszenie banerw, plakatw i balonw w odpowiedniej kolorystyce.
Przygotowano rwnie miejsce spotka nieformalnych, z duymi stoami
na poczstunek. Zadbano o tabliczki informacyjne, ktre rozmieszczono
wewntrz budynku, eby gocie mogli swobodnie si po nim porusza,
odnajdujc miejsce obrad, spotka, catering, toalet. Wszyscy uczestnicy
i wolontariusze otrzymali pamitkowe emblematy z nazw debaty, ktre
przykleili sobie na piersiach. W ten sposb poruszajc si po budynku
i swoim miecie promowali wydarzenie.
Debata rozpocza si od informacji dotyczcych idei projektw
i grantodawcw oraz powitania wszystkich goci i uczestnikw. Nastpnie
zabrali gos przedstawiciele zaproszonych instytucji i organizacji, wspierajc
modych parlamentarzystw swoimi dowiadczeniami z wystpie
publicznych. Nastpnie ucze bdcy przewodniczcym Parlamentu
przedstawi wszystkim zaoenia obrad oraz kolejno wystpie. Powita
108
rwnie w imieniu wszystkich pani pose do PE, ktra uczestniczya
w debacie poprzez skype a.
Modzie uczestniczca w pracach poszczeglnych komisji zaja swo-
je miejsca na scenie. Ich przedstawiciele zaprezentowali wyniki przy-
gotowanej przez siebie diagnozy sytuacji lokalnej w szerszym ujciu
europejskim. Tematyka wystpie odpowiadaa kompetencjom poszcze-
glnych komisji: Spraw Zagranicznych, Praw Czowieka, Ochrony ro-
dowiska Naturalnego, Rozwoju Regionalnego, Kultury i Edukacji.
W trakcie debaty obserwatorzy zostali aktywnie zaangaowani w obrady.
Zosta bowiem przewidziany czas na prac maych zespow tematycz-
nych zoonych z widzw. W ten sposb rwnie oni mieli moliwo
odbycia warsztatw z zakresu prac komisji PE. Wsplnie opracowywali
materiay uzupeniajce rezultaty dziaa w komisjach uczestnikw
projektu. Dzielili si wiedz, wasnymi obserwacjami i refeksjami na te-
mat swojego rodowiska i spoecznoci lokalnej. Prace poszczeglnych
komisji moderowali trenerzy i wolontariusze Fundacji Rozwoju Dobre
ycie.
Zaproszenie wszystkich obecnych do wsplnego poczstunku za-
owocowao zacienieniem wizi midzy uczestnikami, podjciem swo-
bodniejszych rozmw pomidzy modzie, a wodarzami oraz przed-
stawicielami mediw i organizacji pozarzdowych. Dao te okazj do
wzajemnego poznania si i wymiany pogldw.
Wyjtkowo zaangaowana i odpowiedzialna postawa modych ludzi
tworzcych grup parlamentarn pozwolia zrealizowa bardzo miay
i ambitny projekt. Uwiadomia wszystkim obecnym dorosym ludziom,
jak wielki potencja tkwi w modziey. Wielu mwio, e przy odpowied-
nim wsparciu modzi ludzie mog dokonywa spektakularnych rzeczy
dla dobra swojej wsplnoty lokalnej, na europejskim poziomie.
109
Porozmawiajmy o efektach
ZMIANA NA LEPSZE
Edyta Sobiecka
Zaloguj si do dziaania
z perspektywy ewaluatorki
Poniej kilka sw o projekcie Dziaanie tworzy przyszo - projekt anga-
owania modych na rzecz spoecznoci lokalnych, jego celu, dziaaniach
i efektach na podstawie wynikw ewaluacji.
W projekcie uczestniczyo ponad 30 osb z dwch jarosawskich szk
ponadgimnazjalnych: I LO im. Mikoaja Kopernika i Zespou Szk
Plastycznych im. Stanisawa Wyspiaskiego. Projekt by realizowany pod
hasem Zaloguj si do dziaania. Jego celem byo zwikszenie aktywnoci
obywatelskiej i wzrost zaangaowania modziey w dziaania na rzecz
spoecznoci lokalnej.
W celu oszacowania zmiany, jaka dokonaa si na poziomie wiedzy,
umiejtnoci i postaw, modzi ludzie w ramach ewaluacji projektu
uczestniczyli w wywiadach indywidualnych i fokusowych. Wypeniali
ankiety na pocztku i kocu danego etapu projektu, a take test wiedzy
z zakresu pracy metod projektu. Celem pracy badawczej byo take
okrelenie czy nieformalne metody edukacji s znajome i przydatne
modym ludziom. Czy przyczyniaj si do wzrostu aktywnoci obywatelskiej
modziey na rzecz wasnych spoecznoci.
Dlaczego modzi zaangaowali si w projekt
Modzi uczestnicy projektu w nastpujcy sposb przedstawili cel projektu:
Celem projektu, byo rozwinicie miasta Jarosawia i zareklamowanie
go w rodowisku, bo Jarosaw jest zdecydowanie wietnym miastem,
ale takim troch szarym. Ma dobr histori, ma fajne moliwoci,
a kiepsko je wykorzystuje i modzi ludzie chc co zrobi, wic chcemy
zmieni nasze miasto.
W dalszej kolejnoci uczestnicy podkrelali istotno integrowania
rodowiska modziey z dwch szk rednich z Jarosawia na rzecz wy-
tworzenia dobra wsplnego, zwikszenia aktywnoci wasnej i mie-
szkacw.
111
Celem projektu jest zintegrowanie dwch szk, Plastyka i Kopernika,
dziaanie w naszym miecie, pokazanie ludziom (...) e jest jaka
alternatywa dla niedzielnego popoudnia przed telewizorem.
Projekt ma na celu poruszenie Jarosawia i modziey, eby co si
dziao, eby pokaza, e modzie te co moe zrobi, i eby wcign
w to nie tylko modzie, ale te i szersze spoeczestwo.
Modzi zapytani wprost, co zachcio ich do udziau w projekcie wskazywali
na osoby realizujce projekt, a take na sposb prowadzenia przez nie
zaj. W dalszej kolejnoci - na potrzeb zaspokojenia ciekawoci, potrzeb
zmiany, uatrakcyjnienia Jarosawia. W kocu na potrzeb dziaania i bycia
aktywnym. Warto podkreli, e lista ta nie jest wyczerpana.
Pierwszym takim impulsem to chyba bya osoba pani Joli i Oli, ktre
przyjechay do nas i pokazay to w takim wietle, e zachciy nas do
tego dziaania.
U mnie zawaya ciekawo, jak to bdzie w ogle wyglda, jak
mona tutaj cokolwiek zmieni. Bo nie tutaj ma co robi. A tak mona
byo si przej po tym Jarosawiu, cokolwiek zrobi.
Ponuraki yj krcej!
Co si sprawdzio zdaniem modziey
Modzie wskazywaa na dziaania, z ktrych bya najbardziej zadowolona.
Respondenci opowiadali o happeningach, pozytywnej energii jak im
day, iloci umiechw.
Happeningi, ktre byy organizowanie na rynku, powodoway duo
umiechw.
Happening pierwszy, darmowe przytulanie, akcja przycz si do
sprawy.
Dodatkowo uczniowie i uczennice wskazywali na zajcia z grafti i impro,
a take mapping.
Ja uczestniczyam te w zajciach z impro, Pan Arek prowadzi wietnie
zajcia. Wszyscy s razem grup, wic jest wietnie.
To e jestemy w grupie grafti to te o czym wiadczy. Kierowalimy
si tym, eby wykorzysta to dowiadczenie, do dalszych etapw
ycia. To, e moemy naby jakiekolwiek dowiadczenie, to e mo-
emy sprbowa dziaa spoecznie. Taki streetart staje si coraz
112
powszechniejszy, a dziki Panu Darkowi moe si to sta u nas
w projekcie.
Zapytano rwnie modzie o to, z czego s najmniej zadowoleni. Modzi
nie potrafli wskaza takich rzeczy, moe poza dwoma wyjtkami. Potrzeb
wikszej liczby takich przedsiwzie i szybszego przystpienia do dziaa
praktycznych, kosztem skrcenia teorii.
Nie byo takich rzeczy.
Moe jedyn uwag to to, aby byo wicej takich projektw.
Na pocztku byo za duo teorii, a mao dziaania. Ludzie duo
rozmawiali na temat projektu, tej metody projektowej. Mnie si wydaje,
ze wicej dziaania to wiksza frajda.
Czego modzie si nauczya
Modzie poprzez uczestnictwo w projekcie udoskonalia swoj umie-
jtno wsppracy, skutecznej komunikacji, a take otwartoci na innych.
Uczennice i uczniowie dowiadywali si, jak z sukcesem realizowa projekt
dla spoecznoci lokalnej.
Uczylimy si jak ze sob wsppracowa i to na pewno zaowocuje
w przyszoci. Dobra grupa to podstawa w takich dziaaniach
projektowych.
Mnie dao duo to, e nauczyam si rozumie ludzi i zwraca uwag
na to, e te same rzeczy mog widzie inaczej.
Ciekawe jest to, e dla respondentw projekt mona przyrwna do obrazu,
ktry emanuje ogromem umiechnitych, kolorowych i wsppracujcych
ludzi. Ukazane jest na nim dziaanie jeszcze nie ukoczone, rzecz, ktra
dopiero si tworzy. Akcja rozgrywa si na ulicy, na rusztowaniu, w Ja-
rosawiu, w odmienionym miecie. Obraz emanuje ciepem, energi
i radoci.
Kolorowy obraz multum kolorw, dziaaby pozytywnie na odbiorc.
Bdzie na nim duo ludzi, ktrzy sobie pomagaj, umiechaj si.
W panoramie bdzie Jarosaw kolorowy, odmieniony, inny.
Ludzie, ktrzy s zgromadzeni w jednym miejscu maluj co wsplnego
i razem dziaaj i to jest robione nie dla nich, ale dla wszystkich
mieszkacw.
Obraz, na ktrym wszystko jest, co moe by, bo wszystko moemy
wykorzysta, eby byli tam ludzie, przedmioty.
113
Architektura rysunkowa, byaby to ulica, ktra si styka na kocu
w jednym miejscu, byoby to lekko naszkicowane. Takie dziaanie, ktre
si tworzy.
Najistotniejsze wnioski z ewaluacji projektu
W wyniku realizacji projektu zanotowalimy nastpujce zmiany:
Wzrost zaangaowania modziey w dziaalno spoeczn.
Po zakoczeniu dziaa projektowych procent osb zaangaowanych
na poziomie co najmniej wysokim wzrs z 15 do 77% (21 osb
wypenio ankiet pre i post).1
Wzrost umiejtnoci dostrzegania problemw wasnej spoecz-
noci. Przed udziaem w projekcie modzie oceniaa umiejtno
dostrzegania takich problemw znacznie gorzej ni po projekcie.
Wzrost z 57% do 95%.
Korzystniejsze postrzeganie instytucji dziaajcych na rzecz
spoecznoci lokalnych. Badani modzi ludzie podnieli ocen
instytucji. 67% ocenio ich prac na co najmniej rednim poziomie,
w stosunku do 43% poprzednio.
Realizacja projektu stworzya modziey przestrze do dziaania,
ktre przyczynio si do zmiany postrzegania efektywnoci
wasnej. Pocztkowo 48% badanych oceniao swoje dziaania na
niskim i bardzo niskim poziomie (52% na rednim). Po zakoczeniu
projektu wskanik uleg odwrceniu. Efektywno wasnych dziaa
na co najmniej wysokim poziomie stwierdzio a 48% badanych, na co
najmniej rednim 38%. Zaledwie 15% ocenio wasn efektywno
poniej redniego poziomu.
Wzrost umiejtnoci wsppracy i komunikacji, a take moty-
wacji do pracy na rzecz lokalnych spoecznoci. Nastpi wzrost
umiejtnoci wsppracy wrd modziey z pocztkowo szaco-
wanych na 72% do 100% na kocu projektu. Z kolei umiejtno
komunikacji wzrosa z 86 do 95%. Dziki uczestnictwu w projekcie
odsetek osb oceniajcych swoj motywacj na co najmniej wysokim
poziomie wzrs z 81 do 96%.
Wzrost otwartoci na rnorodno i na informacj zwrotn.
Po zakoczeniu projektu uczennice i uczniowie deklaruj wiksz
otwarto na rnorodno w zespole. Bardziej doceniaj wag
czonkw zespou o rnych cechach charakteru. Wiksza liczba
1

Raport z ewaluacji projektu Dziaanie tworzy przyszo - projekt angaowania modych
na rzecz spoecznoci lokalnych, 2014
114
badanych uwaa, e dziki zrnicowaniu kadry, zesp moe by
bardziej efektywny.
Wzrost wiedzy na temat pracy metod projektu. Po projekcie
wysoki poziom wiedzy na temat pracy metod projektu zdeklarowao
95% badanych, w przeciwiestwie do 19% sprzed projektu. aden
z badanych po zakoczeniu dziaa nie wskaza na niski poziom
wiedzy na temat metody projektowej.
Wzrost wiedzy z zakresu pracy z wykorzystaniem nieformalnych
form edukacji, w tym twrczych metod pracy. Przed rozpoczciem
projektu znajomo twrczych metod pracy na wysokim poziomie
deklarowao 19% badanych. Po jego zakoczeniu 95%.
Podsumowujc, uczestnictwo w projekcie pozwolio modziey uwierzy
w swj wpyw na zmian wsplnoty lokalnej (81% obecnie, 48% przed
projektem). Wikszy odsetek modziey deklaruje ch mieszkania w ro-
dzinnej miejscowoci w przyszoci (10% obecnie, 5% przed projektem).
Modzi nauczyli si dostrzega problemy wasnych miejscowoci (86%
obecnie, 52% przed projektem). Majc poczucie sensu wasnych dziaa
chtniej angauj si w dziaalno spoeczn. Dostrzegaj rwnie wpyw
takich dziaa lokalnych na popraw sytuacji mieszkacw caego kraju
(86% obecnie, 76% przed projektem).
115
Micha Janson
Przekraczajmy granice.
Zaloguj si do eurodziaania
okiem ewaluatora
Realizacja zada w ramach projektu Modzie w dziaaniu miaa
stworzy modym ludziom moliwo rozwijania kompetencji osobistych
i prospoecznych poprzez wczenie ich do dziaania. Projekt stwarza
przestrze do rozwoju wiedzy i umiejtnoci zwizanych z aktywnoci
prospoeczn, do wzmacniania poczucia wasnej wartoci i sprawczoci,
promowania otwartej i kreatywnej postawy wobec ycia. Pozwala
uczestnikom na realizacj wasnych pomysw w ramach wczania si
w organizacj Europejskiego Tygodnia Modziey, dajc im poczucie
tosamoci europejskiej. Ponadto, projekt umoliwia promowanie
aktywnoci obywatelskiej na poziomie lokalnym i europejskim oraz
podejmowanie dziaa, ktre w przyszoci mog okaza si przydatne
m.in. przy poszukiwaniu pracy.
Realizatorzy projektu wraz zespoem trenerskim postawili przed sob
bardzo ambitne cele, dlatego ewaluacja projektu miaa zoony charakter.
Podstawowymi aspektami badania ewaluacyjnego byy:
ocena efektywnoci przeprowadzonych zaj;
sprawdzenie, czy nastpi wzrost wiedzy na temat Parlamentu Euro-
pejskiego oraz Unii Europejskiej;
analiza wzrostu samooceny uczestnikw dziki udziaowi w projekcie.
Do badania ewaluacyjnego zostay dobrane rne techniki, ktre miay
odzwierciedla dane ilociowe i jakociowe, w celu jak najrzetelniejszej
i penej oceny przeprowadzonego projektu. Badania zostay przepro-
wadzone na rnych etapach realizacji projektu oraz po jego zakoczeniu.
W ten sposb wyniki z analizy materiaw zebranych podczas bada
posuyy do stworzenia raportu bdcego miar zrealizowanych celw
i rezultatw projektu.
116
Ocena efektywnoci przeprowadzonych zaj
Na pytania ankiety po zakoczeniu warsztatw odpowiedziao 33
uczestniczcych. Moliwie najwyej oceniono przeprowadzone zajcia
w niemal wszystkich kategoriach:
tre bya zgodna z tematyk warsztatu;
prowadzcy byli dobrze przygotowani do prowadzenia warsztatu;
informacje przekazane podczas zaj oceniono jako przydatne;
metody edukacyjne zwizane z tematyk zaj oceniono jako
atrakcyjne;
warsztat speni oczekiwania.
Na koniec uczestnicy sporadycznie odnieli si do kategorii Inne uwagi,
piszc: Wszystko byo super! Liczymy na spotkanie za rok, Uwaam,
e by to wietnie spdzony czas, Zajcia bardzo interesujce. Czas
spdzony tutaj by bardzo ciekawy.
Ocena wzrostu wiedzy o Parlamencie
Europejskim oraz Unii Europejskiej
Ocena obejmowaa sprawdzenie wiedzy przed cyklem warsztatw (pre-
test) oraz po ich zakoczeniu. Zebrane dane (kwestionariusz skada si
z 20 pyta zamknitych i jednego otwartego) wskazuj na bardzo znaczcy
przyrost. Przykadem moe by polecenie: Wymie cztery nazwy komisji
PE, w ktrym przed warsztatami szkoleniowymi tylko jedna osoba
bya w stanie wymieni trzy (na cztery wymagane) nazwy komisji PE,
a w efekcie ukoczonych warsztatw a 2/3 uczestnikw potrafa w peni
odpowiedzie na to pytanie. Pocztkowa wiedza bya bardzo niewielka,
a uczestnicy i uczestniczki podawali odpowiedzi na pytania zgadujc lub
dopasowujc zasyszane gdzie informacje. Tak te wypeniali pre-test.
Zaobserwowano, e dokonywali tego bez skupienia, artobliwie, niemal
rozrywkowo. Przy wypenianiu post-testu byli skupieni, zastanawiali si nad
odpowiedziami, traktujc wynik bardzo ambitnie. W trakcie warsztatw
podczas podsumowa, bd pyta kontrolnych chrem odpowiadali na
pytania, bazujc na informacjach zebranych podczas zaj. Spotkania
z gomi uruchamiay w nich wiedz nabyt wczeniej na zajciach szkolnych,
informacje pochodzce z mediw i wasne dowiadczenia zwizane
z Uni Europejsk. Mona byo odnie wraenie, e gocie mobilizowali
uczestnikw i uczestniczki do zrobienia jak najlepszego wraenia.
Po zakoczeniu poszczeglnych blokw edukacyjnych gono komen-
towali swoje wczeniejsze przekonanie, jakoby Parlament Europejski
117
by bardzo skomplikowan struktur. Przyznawali, e obecnie, gdy
uporzdkowali wiadomoci, wydaje si im znacznie mniej zoona.
Wzrost samooceny
Zesp trenerski spodziewa si, e stosujc w pracy projektowej
nowoczesne, aktywne metody, uzyska co wicej ni przyrost wiedzy
i kompetencji spoecznych. Wnioskowanie to oparte byo na wasnych
wczeniejszych dowiadczeniach w zastosowaniu sztuki w dziaaniach
z modzie. Bazujc na spektakularnych osigniciach art-terapii,
warsztatu kreatywnego, inspirujcego kontaktu z mistrzami i specjalis-
tami, spodziewano si, e w uczestnikach nastpi rwnie przemiana
osobowociowa. Moliwo zaspokajania potrzeb zwizanych z sukcesem,
szybk gratyfkacj, potrzeb pokazania si i bycia wanym zaowocuje
wzrostem samooceny, co bdzie stanowio potencja modych ludzi
w dalszych dziaaniach.
Aby to stwierdzi, wykorzystano Psychologiczn Skal Rosenberga,
ktra obejmuje 10 pyta z uyciem czterostopniowej skali ocen. Pomiar
wykonano dwukrotnie (pre-test i post-test). rednie wyniki analizowanej
grupy na pocztku projektu przedstawiay si jako niskie. Po zakoczeniu
projektu wzrosy na tyle, e zakwalifkowa je mona byo jako przecitne.
Uzyskany wzrost poziomu samooceny, mimo krtkotrwaych dziaa
(okres trzech tygodni), naley uzna za bardzo zadowalajcy.
Pord przyczyn wzrostu samooceny uczestnikw projektu, naley
wskaza:
spotkania z autorytetami, ludmi sukcesu;
wasne, skuteczne dziaania w przestrzeni publicznej pod okiem
dowiadczonych trenerw, dajcych gwarancj poczucia bezpie-
czestwa;
udzia w znaczcych wydarzeniach artystycznych o atrakcyjnym dla
modziey wymiarze: w flmie, reportau, sesji zdjciowej;
118
samodzielne przygotowanie wystpie publicznych i szansa wy-
stpienia podczas ciekawego i wanego spoecznie wydarzenia, jakim
bya symulacja obrad PE, szczeglnie w obecnoci dyrekcji szk,
kuratora owiaty, wadz miasta, przedstawicieli mediw, reprezentanta
PE;
otrzymanie wsparcia, dowiadczenie wielu pozytywnych emocji,
dumy, uznania, pochwa, poczucia kontroli nad swoim yciem teraz
i w przyszoci, odczucie wasnego znaczenia i nowej grupowej
tosamoci, wzrastajcej dojrzaoci obywatelskiej, wzrost kompetencji
spoecznych i rozwj kompetencji emocjonalnych, umiejtno
radzenia sobie ze stresem i niemiaoci itd.
Warto dodana
Dziki projektowi poczone zostay we wsplnym dziaaniu osoby, ktre
nie miay okazji spotka si, pozna, a z ca pewnoci wsppracowa.
Realizatorzy, uczestnicy i mieszkacy dowiadczyli wielu dobrych emocji
dziki skoncentrowaniu duej liczby osb, bez wzgldu na wiek, status
spoeczny i zawodowy, wok idei dbania o gniazdo rodzinne bdce
czci nowoczesnej Europy. Dla wikszoci uczestnikw projekt sta si
inspiracj, spiritus movens planowania swojej przyszoci w kontekcie
szerokich moliwoci, jakie daje modym ludziom PE i UE. Uwiadomi te,
jak niewiele potrzeba, aby sta si aktywnym i wiadomym Europejczykiem.
Recepta na sukces
Podczas planowania i prowadzenia projektu, wiele elementw zoyo si
na jego sukces:
konstruowanie ciekawych scenariuszy zaj przy pomocy wielu
rnorodnych metod i rodkw;
przekazywanie wiedzy o PE przy uyciu tradycyjnych i nowych te-
chnologii;
prowadzenie dialogu z modzie w atmosferze zrozumienia, to-
lerancji, zaufania, wzajemnego szacunku i pozytywnej postawy wo-
bec ycia;
organizowanie w ramach zaj spotka i wideokonferencji z ciekawymi
ludmi, inspirujcymi do realizowania wasnych marze i pasji;
docieranie do modziey za pomoc osobistych dowiadcze;
uwano w dobieraniu miejsc organizacji warsztatw;
119
stwarzanie przestrzeni do podejmowania samodzielnych dziaa
przez uczestnikw ju podczas warsztatw;
angaowanie w dziaania modziey osb znaczcych, ktre swoim
zaangaowaniem podkrelaj renom i wag aktywnoci modych
ludzi;
stworzenie materiau flmowego i udostpnienie go szerszej spo-
ecznoci jako trwaego elementu, ktry bdzie inspirowa, ilekro
uczestnik do niego powrci;
przygotowanie liderw posiadajcych nie tylko wiedz merytoryczn,
ale rwnie dowiadczenie radoci i poczucie sukcesu pynce
z uczestnictwa w projekcie, a przekadajce si na ch aktywnego
funkcjonowania w swoim rodowisku.
O tym, e warto przekracza wasne mentalne i emocjonalne granice,
przekonali si wszyscy uczestnicy projektu. O przekraczaniu granic
administracyjnych dowiedz si dopiero, gdy wyrusz w podr.
Do pokonywania jednych i drugich s przygotowani dziki projektowi,
ktry dostarczy im nie tylko praktycznej wiedzy, ale i wielu kompetencji
emocjonalnych i spoecznych.
120
121
LITERATURA
Niej zamieszczamy wykaz publikacji wykorzystywanych przez autorki
i autorw w ich codziennej pracy z modzie i innymi grupami.j
zamieszczam
Partycypacja modziey
Denes D. (red.), Jak zorganizowa wydarzenia antydyskryminacyjne.
Podrcznik dziaa w spoecznociach lokalnych, Stowarzyszenie
Lambda Warszawa, Warszawa 2008 (http://www.unescocentre.pl/
fles/podrecznik_przeciwdzialajdyskryminacji.pdf )
Faber A., Mazlish E., Jak mwi do nastolatkw eby nas suchay.
Jak sucha eby z nami rozmawiay, Media Rodzina, Pozna 2006
Forbig J., Revisiting youth political participation. Challenge for research
and democratic practice in Europe, Rada Europy, Strasbourg, 2005
Godzik-Ormel ., Have Your say - manual on revised European Charter
on the Participation of Young People in Local and Regional Life, Rada
Europy, Strasburg 2009
Hart A. R., Childrens Participation. From Tokenism to Citizenship, UNICEF,
1992
Shier H., Pathways to Participation Revisited, Centre for Education
in Health and Environment, Matagalpa (Nicaragua), 2006 (www.
harryshier.comxa.com/docs)
Wilcox D., The Guide to efective participation, Delta Press, Brighton
1994
Coaching guide guide for supporting Youth Initaitives, SALTO-YOUTH
Participation Resource Centre i Bureau International Jeunesse,
Bruksela 2008 (https://www.salto-youth.net/downloads/4-17-1531/
coaching%20guide%202008.pdf )
Integracja Spoeczna (t-kit), Wydawnictwo Rady Europy, Strasburg
Cedex 2000 (http://www.frse.org.pl/sites/frse.org.pl/fles/publication/
1154/t-kit-integracja.pdf )
Keys to youth participation in Eastern Europe, Rada Europy, Strasburg,
2000
Keys to participation - A practitioners guide, Rada Europy, Strasburg,
1998
Kompas Edukacja o prawach czowieka w pracy z modzie, Rada
Europy 2002, Stowarzyszenie Szansa i CODN Warszawa 2005 (http://
szansa.glogow.org/edukacja-o-prawach-czlowieka/)
122
Kompasik Edukacja na rzecz praw dziecka, Rada Europy 2007,
Stowarzyszenie Szansa i CODN Warszawa 2009 (http://szansa.glogow.
org/edukacja-o-prawach-czlowieka/)
Modzi 2011, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2011
Pakiet Edukacyjny Pozaformalnej Akademii Jakoci Projektu, (cz. I.:
Uczestnictwo modziey), Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji
Participation and citizenship - Training for minority, Rada Europy,
Strasburg, 1999
SALTOs Inclusion for ALL youth work booklets (ID ideas for inclusion
&diveristy, Fit for life, Youth and the city, Making waves, Going
international i inne), SALTO-YOUTH Participation Resource Centre
i Bureau International Jeunesse, Bruksela 2008 (https://www.salto-
youth.net/downloads/4-17-1531/coaching%20guide%202008.pdf )
Skuteczna praca z modzie. Przewodnik po partycypacji modziey
(org. Working efectively with young people. A guide to youth
participation), Pracownia Bada i Innowacji Spoecznych Stocznia,
Warszawa
Youth Partnership & Participation, Australian Youth Foundation
Komunikacja, wsppraca i inne umiejtnoci spoeczne
Adler R. B., Rosenfeld L.B., Proctor II R.F., Relacje interpersonalne. Proces
porozumiewania si, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna, 2006
Argyle M., Psychologia stosunkw midzyludzkich, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2001
Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M., Psychologia spoeczna, Zysk i S-ka,
Pozna 2004
Berne E., W co graj ludzie? Psychologia stosunkw midzyludzkich,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Brown R., Procesy grupowe, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdask 2006
Cialdini R. B., Wywieranie wpywu na ludzi, Gdaskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdask 2009
Covey S. R., 7 nawykw skutecznego dziaania, Rebis, Pozna 2012
Davis M., Fannig P., McKay M., Sztuka skutecznego porozumiewania si,
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2007
Doliski D., Psychologia wpywu spoecznego, Towarzystwo Przyjaci
Ossolineum, Wrocaw 2000
123
Domachowski W., Przewodnik po psychologii spoecznej, Wydawnictwo
Naukowe PWN Warszawa 2002
Donellon A., Kierowanie zespoami. Osobisty mentor, Harvard Business
School Press, Helion, Gliwice 2007
Fredrickson B. L., Pozytywno, Zysk i S-ka, Pozna 2011
Gellert M., Nowak K., Zesp, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdask 2008
Goldstein A.P., McGinnis E. Ksztatowanie Modego Czowieka, Fundacja
Karan Warszawa 2001
Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, 2005
Hartley P., Komunikacja w grupie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna
2004
Krl-Fijewska M., Trening asertywnoci, IPZiT, Warszawa 1993
Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K, Komunikacja midzy ludmi.
Motywacja, wiedza i umiejtnoci, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007
Ncka E. Trening twrczoci, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdask 2012
Nick Ch., Psychologia pracy i organizacji, Gdaskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdask 2003
Oyster C. K., Grupy, Zysk i S-ka, Pozna 2000
Rosenberg M. B., Edukacja wzbogacajca ycie, Jacek Santorski & Co,
Warszawa 2007
Rosenberg M. B., Porozumienie Bez Przemocy: Jzyk Serca, Jacek
Santorski & Co, Warszawa 2003
Senge, P. M., The Fifth Discipline Fieldbook. Strategies and Tools for
Building a Learning Organization, Currency Doubleday, Nowy Jork,
1994
Siegel D.J., Rozwj umysu. Jak stajemy si tym, kim jestemy,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2009
von Thun S. F., Sztuka Rozmawiania, WAM Krakw 2001
Wojciszke B., Czowiek wrd ludzi, Wydawnictwo Naukowe Scholar,
Warszawa 2002
Wrzosiska W., Psychologia ycia spoecznego, Gdaskie Wydawni-
ctwo Psychologiczne, Gdask 2004
Zimbardo P. G., Psychologia i ycie, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1999
yliska M., Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie si przyjazne mzgowi,
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru 2013
Udzielanie informacji zwrotnej: przyjemno, nie koszmar, ThinkTank,
Wiosna 2010
Praca z grup
Boydel T., Leary M., Identyfkacja potrzeb szkoleniowych, Ofcyna
Ekonomiczna Wolters Kluwer Polska, Krakw 2006
Bchel B., Moss I., Facilitating groups to drive change, Palgrave
Macmillan, Hampshire - Nowy Jork 2007
Clements N., The pioneers. Murals, mosaics, madness and myths, Sound
of the Heart Publishers, Swansea (UK) 2004
Clements N., Creative collaboration, Sound of the Heart Publishers,
Swansea (UK) 2004
Karolak W., Warsztaty twrcze, warsztaty artystyczne, Wydawnictwo
Jedno, Kielce 2005
Khalsa S. S., Group exercises for enhancing social skills and self-esteem,
Professional Resource Press, Sarasota (USA) 1996
Kossowska M., Jarmu S., Witkowski T., Psychologia dla trenerw,
Wolters Kluwer Polska, Krakw 2006
Kozak A., aguna M., Metody prowadzenia szkole, czyli niezbdnik
trenera, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2009
Kozielecki J., Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii,
Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa 2007
Lowenstein L., Creative interventions for troubled children & youth,
Champion Press, Toronto (Kanada) 1999
Vopel K. W., Zabawy, ktre cz. Otwarto i zaufanie w pocztkowej
fazie istnienia grupy, Kielce 2011
Przewodnik dla trenerw, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce,
Warszawa 2006
Metoda dramy
Boal A., Games for actors and non-actors, Theatre Arts (Routledge
Paperback), Nowy Jork, 2002
Boal A., Teatre of the oppressed, Pluto Press, Londyn 2008
Boal A.,The theatre of the oppressed. Unizen Books, Now Jork. 1979
124
Boal A., Rainbow of desire. The Boal method of theatre and therapy.
Routledge, Londyn 1995
Boal A., Legislative theatre. Using performance to make politics,
Routledge, Londyn 1998
Cliford S., Herrmann, A. (2003) Teatr Przebudzenia: strategie milowego
kroku: praktyczny przewodnik dla instruktorw prowadzcych zajcia
teatralne z modzie, Cyklady, Warszawa 2013
Chodasz A. (red.), Drama czy. Metoda dramy w budowaniu kapitau
spoecznego, Stowarzyszenie Praktykw Dramy STOP-KLATKA,
Warszawa 2012
Cziboly, A. (red.), Lekcje odmieniania rzeczywistoci: Przewodnik DICE
po udokumentowanych praktykach edukacyjnych zastosowa dramy,
Konsorcjum DICE, 2010
Cziboly, A. (red.), Kto rzuca kostk? Raport strategiczny projektu DICE
i rekomendacje dotyczce zastosowa teatru i dramy w edukacji do
kompetencji kluczowych, Konsorcjum DICE, 2010
Freire P., The Pedagogy of the oppressed, Continuum, Nowy Jork, 2005
Graham G., First stage, a drama handbook for schools and youth theatres,
Northcote House, Plymouth 1993
Jackson, T., Learning through theatre. New perspectives on Theatre in
Education, Routledge, Londyn 1993
Johnston Ch., House of games, making theatre from everyday life, Nick
Hern Books, Londyn 1998
Johnstone K., Impro: Improvisation and the Theatre, Theatre Arts
(Routledge Paperback), Nowy Jork 1989
Koppett K., Techniki teatru improwizacji w programach szkoleniowych,
Ofcyna Ekonomiczna, Krakw 2003
Neelands, J., Learning through imagined experience. The role of drama in
the national curriculum, Hodder & Stoughton, Londyn 1992
Neelands, J., Making sense of drama. A guide to classroom practice,
Heinemann Educational Books, Oxford 1984
Schutzman M, Cohen-Cruz J., Playing Boal. Theatre, Therapy, Activism,
Routledge, Londyn 1994
Rusiowski-Jagieo A. (red.), Drama jako poruszajcy dialog,
Stowarzyszenie Integracji Humanistycznej POMOST, Gdask 2010
Rusiowski-Jagieo A. (red.), Drama w stop-klatce. W kierunku
pozytywnej zmiany spoecznej, Stowarzyszenie Praktykw Dramy
STOP-KLATKA, Warszawa 2010
125
Metoda projektowa
Gobniak B. D. (red.), Uczenie metod projektw, Wydawnictwa
Szkolne i Pedagoginczne, Warszawa 2002
Mikina A., Jak wykonywa zadania metod projektw? Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997
Patocka B., Nowak L., Projekty edukacyjne, poradnik dla nauczycieli,
Kielce 2002
Urbanik A., Godys A., Daszkowska-Kamiska A., Diagnoza potrzeb
modziey w rodowisku lokalnym, Polska Fundacja Dzieci i Modziey,
Warszawa 2010
Ewaluacja edukacyjna w pracy z modzie (t-kit), Rada Europy i Ko-
misja Europejska, Strasburg Cedex 2007 (http://issuu.com/frse/docs/t-
kit10_pl )
Zarzdzanie Projektem (t-kit), Rada Europy i Komisja Europejska,
Strasburg Cedex 2000 (http://www.frse.org.pl/sites/frse.org.pl/fles/
publication/1152/t-kit-zarzadzanie-projektem-0.pdf )
126
Fundacja Rozwoju Dobre ycie realizuje dziaania z zakresu
podnoszenia kompetencji osobistych, spoecznych i obywatelskich,
integracji midzypokoleniowej i midzykulturowej, integracji
spoecznoci lokalnych oraz wolontariatu kompetencji, czyli
dzielenia si wiedz i dowiadczeniem przez pracownikw frm
i instytucji z modzie.
Zesp Fundacji tworz trenerzy, tutorzy, animatorzy i wolontariusze
zaangaowani od wielu lat w dziaania edukacyjne i spoeczno-kulturalne.
Specjalizuj si oni w wykorzystaniu twrczych metod pracy z ludmi,
w tym dramy, teatru i flmu, na rzecz pozytywnej zmiany spoecznej.
Fundacja dziaa w partnerstwie z samorzdami, uczelniami, szkoami,
organizacjami pozarzdowymi i innymi instytucjami. Jest fnansowana
z indywidualnych darowizn oraz z grantw, midzy innymi Ministerstwa
Pracy i Polityki Spoecznej, Szwajcarii i Komisji Europejskiej.
Fundacja zajmuje si rwnie prowadzeniem szkole dla kadr
instytucji, organizacji pozarzdowych i frm.
Publikacja zostaa wydana w ramach: Dziaanie tworzy przyszo projekt angaowania
modych na rzecz spoecznoci lokalnych, projekt wspfnansowany przez Szwajcari
w ramach szwajcarskiego programu wsppracy z nowymi krajami Unii Europejskiej oraz
Zaloguj si do eurodziaania, realizowanego przy wsparciu fnansowym Komisji Europejskiej
w ramach programu Modzie w dziaaniu.