.

Warszawskie Towarzystwo Transportu i eglugi, S. A.

dawniej

ILUSTROWANY

Warszawskie Towarzystwo Ak cyjne fiandln i Zeglngi

*

WARSZAWA, Nowy. wiat ar.

ODDZIAY: Londyn, City ChambersFen church Str. 65, E. C. 3 LiTerpooL 20 Chapel Str. Pary, 43 Boulevard Haussmann New-York, Rector Street 2

35

PRZEWODNIK

SesatwUc, Starososnowiecka 12 T^oru. Mostowa 9 d, Poudniowa 4446 Tczew, Stary Rynek 1

GDA SK, H u n d e g a s s e 117

Niesawa. Wocawek, Pock, Wyszogrd, Puawy, Sandomierz

Transportowanie towarw
drogami morskicmi, rzecznemi i ldowemi W a s n a e g l u g a na r z e c e W i l e Finansowanie Zakupw Warrantowanie towarw / PolskaOdask KQLf Tczew .EOLUUA RYM u, iiwi..^ ' Londyn 2EGLUGARR A

W Y D A N Y PRZEZ D Z I E N N I K G D A S K I '
GDASK 1921
CZCIONKAMI DRUKARNI DZIENNIKA G DASKIE

Iow. Polskiej eglugi Morskiej

u Gdasku
Hnndegasse nr. 15 i Sladtgraben nr. 13
reprezentuje:

Biblioteka Narodowa

30001012441066

Two Polskiej eglugi Morskiej (Poiish Navigatioi) Company Inc.) 1821, Broadway New york
utrzymujce

GDASK.
Szkic historyczny. Nazwy Gdaska cig se nikt wystarczajco nie nit. Tyle ustalono, e jest pochodzenia sowiaskiego. Po raz pierwszy spotyka si w dziejach w historji w. Wojciecha. W swojej podry misyjnej do Prus w. Wojciech r. 997 za trzyma! sie w Gdasku, gdzie w przejedzie kaza i chrzci ludno. Ju wwczas Gdask by stolic ksistwa pomor skiego, ktre rozcigao si od morza po Note po lewym brzegu Wisy, sigajc miejscami na prawy, ku zachodowi za niekiedy a po Persant. W Gdasku rezydowali spowinowaceni z Piastami, w tym czasie (w. X) ochrzceni i pozostajcy pod polskiem do nominalnem zwierzchni ctwem. Pod wzgldem kocielnym Pomorze naleao do die cezji pomorskokujawskiej. wczesny Gdask skada sie z zamku drewnianego w o kolicy dzisiejszej Szumicej Wody (Am Brausenden Wasser) i z osady rybakw, eglarzy, kupcw i rzemielnikw. W cigu stuleci napywali take osadnicy niemieccy, gwnie lubeczanie. W XIII w. ksi Swiantopek Wielki nadal o sadzie organizacje miejsk. Wwczas kocioem parafialnym
1*

bezporednia Komunikacje
Gdask -Ameryka

S/S JZEF PISUDSKI

pierwszy statek handl. pod polska flaga i linie holendersk

C. Goudriaan, Rotterdam, Shipowners and Brokers

Vrachtvaart Maaty Bothnia" Nederlandsche Stoomwaarl ,,Ny B e s t e r a e r " Nationale Lloyd" Assurance Co.

WH

M&I1(0 ^r/u

1 by w. Mikoaj, po ktrego oddaniu Dominikanom w r. 1231 mieszczanie zbudowali sobie inny pod wezwaniem w. Kata rzyny. Herbem Gdaska by nawczas okrt. Po wymarciu ksit pomorskich Krzyacy r. 1313 za garnli podstpem i przemoc Pomorze, wymordowawszy po dobno IDfKKi gdaszczan. Miasto zniszczyli, pozostawili jed nak koci. Zamek za zajwszy, silnie utwierdzili. Atoli miejsce leao tak korzystnie dla handlu, e Gdask powsta na nowo, ale ju bardziej powyej Motawy, teraz czysto niemiecki. Nazywano je Gownem Miastem (Recht sladt) z herbem dwch biaych krzyy na czerwonem polu w przeciwiestwie do Starego Miasta (Altstadt), odbudowuj cego si powoli dokoa w. Katarzyny. Gwnym kocioem zostaa teraz fara u P. Marji. Ze wzgldw konkurencyjnych Krzyacy zbudowali ponadto Nowe Miasto (Jungstadt) opodal zamku. Ucisk Krzyakw doprowadzi jak cae Prusy tak i Gdask do tego e p o d d a s i r. 1 4 5 4 P o l s c e . Skoro wie o przyjciu poddastwa przez Kazimierza Jagielloczyka dosza do Gdaska, ludno rzucia si na zamek i zburzya go oraz . Nowe Miasto. Od Kazimierza Gdask zyska bardzo daleko idce przy wileje m. i na herbie pozwoli umieci koron nad krzy em a nalec do wielkiego pastwa, miasto mia spo sobno do rozwinicia ogromnego handlu. W XV, XVI i XVII wieku sta si najpikniejszym i najbogatszym w Polsce gro dem. Wtedy to powstay wspaniae budowle: Obok P. Marji kocioy w. Jana, . Piotra i Pawa, w. Brygidy, ratusz, Dwr Artusw, Wielka Dwignia (Krahntor), Katownia, Angielski Dom, Zielona Brama, Wysoka Brama, Arsena i. i. Wielka Dwignia (Krantor) Gdask jest miastem wybitnie kupieckiem, gdaskie posiada wietn wiekow tradycj. a kupiectwo

Pooenie Gdaska przy ujciu Wisy do morza sprawia, e od chwili powstania swego G a s k b y p o r t e m d l a k r a j w n a d W i s t a p o o o n y c h , cznikiem Polski drog wodna z zachodni Europ, a mieszkacy fego sia fak ktn obj musieli porednictwo handlowe w wymianie rw miedzy temi krajami. Od czasw zagospodarowania Pol ski przez Kazimierza Wielkiego kraj mg wywozi swe po dy, gwnie nadwyk produkcji zboa w wielkich rozmia rach. Wisa przyniosa tysice penych szkut zboa do Gda ska. Gdask rozsya! je dalej do najodleglejszych krajw Etr ropy. Od r. 1366 rozwinite i dobrze zorganizowane kupiectwo

gdaskie naley do kupieckiego zwizku Hanzy, w ktrym zajmuje coraz powaniejsze, jedno z kierujcych stanowisk. W roku 1393 podczas wielkiego nieurodzaju w zachodniej Euro pie, 300 okrtw przybyto do Gdaska po zboe z Anglji, Francji i Holandji. Krzyacy starali sic przeszkodzi zbyt bliskim stosunkom Gdaska z Polsk, lecz od upadku potgi Zakonu i uzyskania od Kazimierza Jagielloczyka przywilejw rozlegych, Gdask rozwija si coraz szybciej, mieszkacy zbierali olbrzymie bogactwa, a okrty pod flag polsk i gdask zawijay do wszystkich portw Europy, nawet C arogrodu. Polskie zboe szo do Francji, Hiszpanji, Portugalii, od r. 1588 do Woch, a nawet sporadycznie do Tangeru. Oprcz zboa spawiano Wis do Gdaska drzewo d bowe oraz bardzo rzadkie cisowe, na maszty dla floty hisz paskiej i portugalskiej szo drzewo z puszczy biaowieskiej, wywoono rwnie potas, ptno, ywic, ow i ela Gdask cieszy si z jednej strony zupen samodzielno ci, z drugiej za strony korzysta z opieki krlw polskich i na podstawie uzyskanych przywilejw prowadzi cay han del zamorski Polski. Wzrasta handel wywozowy, a z nim rwnolegle handel przywozowy. Polska zamona sprowa dzaa artykuy zbytkowe, z Belgii sukna, delikatne tkaniny, papier, z Francji wino, oliw. Szlachta polska dowozia do Gdaska zboe, a w zamian, przyzwyczajona do wystawno ci, kupowaa rzeczy, ktrych w Polsce nie byo. W zwizku z tern pozostaje rozwj w Gdasku pewnych rodzajw prze mysu, ktry raczej sztuk by ni rzemiosem. W poowie XVI wieku duo Holenderczykw szukao w Gdasku przy tuku i. schronienia, gdy musieli uchodzi z ojczyzny z po

wodu zamieszek religijnych. Napyw ten by dla Gdaska nader korzystny, gdy przybysze ci, bd kupcy, posia dajcy rozlege stosunki handlowe, w dalszym cigu z Gda ska prowadzili szeroki handel zagraniczny, bd to r kodzielnicy zatrudniali si dalej przemysem. W ten spo sb powsta w Gdasku wyrb kafli malowanych, wiecz nikw i pajkw mosinych. Rozwino si zotnictwo, wy rb przedmiotw z bursztynu i koci soniowej, pasw pol skich oraz ozdobne stolarstwo. W tych wszystkich kierunkach mistrzowie gdascy doszli do nadzwyczajnej doskonaoci, wyroby ich poszukiwane byty i drogo ptacone, duo wytworw tych czasw znajduje si w muzeach i prywatnych zbiorach w Polsce i posiada warto zabytkw sztuki. Te gatzie rkodziea artystyczne go, a raczej sztuki, rozwin si mogy przez zwizek z Polska. Jak zaznaczylimy, kupcy polscy i przybywajca szlachta z zamiowaniem kupowaa te cacka, nie patrzc na cen. Patrycjuszowskie kupiectwo gdaskie lubowao sic rwnie w gustownem urzdzaniu mieszka i zbiorach arcy dzie tych sztuk, a bogate przez rozwinity handel, posiadao potrzebne do tego rodki pienine. W roku 159N zaoy Holender Yermollcn wyrb w dek pod ososiem". Wdki gdaskie nabieray z czasem wikszej wzitoci i znajdoway ogromny odbyt w Polsce, jak rwnie piwo gdaskie, szczeglnie t. z. p i w o J o p e j s k i e, wyrabiane na ,.Jopengasse", ktre cenione dla swego smaku i siy, wysyane byo nawet do C arogrodu i Anglji. Wielki przemys artykuw codziennego uytku nie roz win si w Gdasku, gdy nie mia odpowiednich natural nych warunkw i nie dawat tak znacznych korzyci, jak wymi [tezie przemysu ;)rzed

miotw zbytkowych, najgwniejsz jednak rol odgrywa handel, ktry by naturalnem zajciem mieszkacw gda skich. Mamy te w Gdasku rody kupieckie, ktre z dum patrze mog na starsz heraldyk swych domw", ni nie jedne domy ksit krwi", stanowi one prawdziwie wie kow arystokracj kupieck. Ogromne bogactwo nadawao Gdaskowi wielkie zn nie i pozwalao skutecznie broni, a nawet rozszerza przy wileje. Od czasu zaboru krzyackiego miasto zachowao charakter przewanie niemiecki, zdoao nawet poniemczy okolic, osobliwie Gdaskie uawy. Od roku 1521 nowowiersiwo zdb y 1 o Gdask pomimo pocztkowego oporu rady i magi stratu. Wtedy to kocioy parafialne zostay luteraskie, a take z klasztornych koci franciszkaski w. Trjcy, gdy inne klasztorne w. Mikoaja, w. Brygidy, w. Jzefa (Karmelitw) pozostay katolickie. Far Panny Marji, patronatu krlewskiego, magistrat stopniowo zabra katoli kom, a chocia biskupi wygrywali o ni procesy, nie powio do si wykona wyroku. Jan Sobieski, widzc opakany stan katolikw gdaskich, nie majcych kocioa parafialnego, wymg na miecie, e postawio w XVII w. Krlewska Kaplic (1681). Na przedmieciach istniej nadto z dawnych czasw kocioa w. Wojciecha, (St. Albrecht), zaoony je szcze w XVIII w. dla Benedyktynw, odbudowany w wieku X\'H. a nakoniec posiadany przez Misjonarzy, oraz na St. Szotlandzie pojezuicki z w. XVII, dalej na Sidlicach, w Wrze szczu i Now ym Porcie. Gdask wobec Korony polskiej zachowa! zupena lojal o ile to nie sprzeciwiao si jego interesom handlo wym. Tak walnie przyczyni si do ostatecznego poskro

11 mienia Krzyakw. Udzia miasta w obleniu Malborka w wojnie 13letniej uwiecznia obraz w Artusowym Dworze. Podobnie opiera si Gdask najazdowi szwedzkiemu. Za czasw Gustawa Adolfa wytrzyma oblenie i nie podda si Karolowi Gustawowi. Do koca dochowa wiernoci Lesz czyskiemu. Ale znowu ju z Zygmuntem Augustem popad w zatarg, a z Stefanem Batorym prowadzi nawet wojn za cit. Tak samo stawia opr za Zygmunta III i Wady sawa IV przeciw niedogodnym dla siebie zarzdzeniom Rzdu polskiego. Rozwj Gdaska najwiksze uzyska rozmiary w XVII wie ku. Za czasw najazdu szwedzkiego za Jana Kazimierza zmniejszy si handel polski, wzrs jednak znowu za Jana Sobieskiego. Przesunicie drg wodnych oraz stopniowy upadek Rzpltej od XVII w. podkopay take handel i dobrobyt gdaski. Podczas oblenia za Stanisawa Leszczyskiego miasto po nioso wielkie straty, ktrych ju nie zdoao powetowa. Do bio go jednak w p wieku potem zagarnicie Pomorza pol skiego przez Prusy r. 1772. Wprawdzie Gdask a do roku 1793 nalea jeszcze do Polski, ale cisy kordon w zaborze pruskim oraz u Nowego Portu i Wisoujcia unicestwi handel miejski. Na towar do miasta przewoony, Prusacy naoyli 12 proc, na zamorski 24 proc. Miasto uciskano wszelkiemi sposobami, chcc wy musi dobrowolne" przyczenie, sita bowiem zabra zabro nia Katarzyna II. Skoro na podstawie drugiego traktatu rozbiorowego w roku 1793 wojska pruskie stany pod bramami, lud i miodzie/ zerway sie do broni. Ty dzie trwao, zanim zdobyto miasto. Zaraz zniesiono samodzieli iska i zaprowadzono pruskie rzdy policyjne. Pod uciskiem pruskim w r. 1797 uczniowie gimnazjum i gortsze jednostki w miecie uknuy spi sek w celu oswobodzenia Gdaska, ale ten spisek odkryto. Podczas wojny irancuskopruskiej w r. 1807, wojska fran cuskopolskie zdobyy Gdask po cikiem obleniu. Traktat tylycki przywrci mu swobod, atoli system kontynentalny nie pozwoli ody handlowi. Po kiesce Napoleona C datisk wytrzyma! ponowne oblenie wojsk rosyjskopruskich, pod da! sie za 29 grudnia 1815 r. Na kongresie wiedeskim de a gdaska staraa sie o pozostaw ienie charakteru w i

Zielona Brania (Griines Tor) w ktrej zamieszkiwali krlowie polscy.

12 miasta. Pomimo to przydzielono je Prusom w roku 1815, Przez w iek z okadem Gdask zosta pod panowaniem prus skiem. Granica rozdzielajca Polsk odebraa mu hiuterland". To poderwao rozwj handlu gdaskiego. Odcicie od krajw nadwilaskich byo grobem gdaskiego kupiectwa i jego dalszego rozwoju. Gdask odlegy od rodowiska pastwa niemieckiego wanie przez swoje pooenie wysunite na wschd nie przedstawia dla Niemiec znaczenia jako port handlowy, nie by te miastem wielkiego przemysu ani nie stanowi centrum handlowego. Hamburg, Brema, Lubeka, Szczecin, opanoway cay han del Niemiec zachodnich oraz przez swoje potoenie zachod nie i lepszy bliszy dostp morski do innych czci wiata cay handel zamorski Niemiec, Krlewiec dalej wysunity na wschd zaopatrywa okolice za sob lece, Gdask nie mia adnych warunkw do konkurencji z temi portami, nie do zna te w tym kierunku zupenie poparcia rzdu i pozosta wa od r. 1772 w niewoli gospodarczej, podyktowanej poli tyk prusk. Zboe polskie nie szo ju Wis do Gdaska; Poznaskie, ten spichlerz zboowy Niemiec, zaopatrywao Niemcy za" pomoc rozgazionych sieci kolejowych najbli sz drog, zboe z Galicji i Kongreswki innemi rwnie drogami rozchodzio si po Europie. Odpad najwaniejszy artyku wywozowy, to samo odnosi si do drzewa z nieprzej rzanych lasw polskich, upad wywz przez Gdask, przy wz do krajw sowiaskich rwnie innemi szed drogami. Powodzi tego najwymowiuej takt, e ruch portowy Gdaska przed wojn, liczba okrtw przychodzcych i wypywaj cych, nie bya tak bardzo wiksza od liczby w ostatnim roku, w obecnym czasie, gdy handel zewntrzny Polski dla niskie go stanu waluty i trudnoci wewntrznych nie mg si jesz cze rozwin.

13

Dugi Most (Lange Briicke) Z handlw ego miasta stao si urzdniezem, z emporjum Batyku stolic prowincji Prus Zachodnich. Wprawdzie mia o udzia w rozwoju gospodarczym Niemiec, ale pozostao daleko w tyle poza szczliwymi wspzawodnikami. Wsku tek przesuwania ludnoci zmienio si dawne wolnociowe mieszczastwo na nacjonalistycznych Prusakw, tak e z wielkim alem egnali opuszczajce je w r. 1920 wojska pru skie, i przyjmowali swobod z rki traktatu wersalskiego. Obecnie Gdask jest wolnetn miastem . Otrzyma rozlege terytorium, tak e cae to pastwo liczy prze szo 350 000 mieszkacw. Przywrcenie Pastwa polskiego, ktrego stanowi port najwaniejszy, wry mu wielk przy szo.

Charakter miasta zmieni! si przez wiek XIX niesycha nie. Znikny dawne utwierdzenia, na miejscu ich stany nowe dzielnice. Przedmiecia zyskay bezporedni zwizek z miastem. Koleje i tramwaje powizay miasto z bliszemi i dalszemi okolicami," a wspaniaa Wielka Aleja, czca Gdask z Wrzeszczem, prowadzca przez nekropol gdask, cmen tarze, z obu stron zabudowana i przeduona do Sopotu, prze obrazia na jakoby jeden kompleks miejski cala te dwunasto kilometrow przestrze. Jednak budowle z tego okresu, budowane bd to w na ladowanym stylu starogdaskim, jak dworzec lub poczta, bd to w stylu nowoniemieckim, jak pomnik wojenny na Drzewnym Rynku, albo pomnik Wilhelma I na Siennym Rynku, nie doday piknoci miastu. Gdask, jako mody, po raz pierwszy w historii samodzielny ustrj pastwo wy wchodzcy w poczet pastw europejskich, musi stwo rzy sobie stae warunki rozwoju i dobrobytu. Polska po trzebuje dostpu do morza, stafego poczenia morskiego ze wiatem. Gdask jest dla niej tent oknem na wiat", z te faktu czerpa bdzie Gdask korzyci. Po zorganizowaniu stosunkw gospodarczych i Polska bdzie posiadaa nadwyk zboa, kartofli i wszelkich rod kw ywnoci i przemysu rolniczego, byda, skry i t. p., dalej drzewa, ropy, ogromne skarby grnicze, soli jadalnej i potasowej. Polska zaopatrzy moe wystarczajco Gdask w ywno i da mu nadto surowce dla jego przemysu cu krw niczego, papierowego, skrzanego, drzew nego, wdek i piwa; w Gdasku powsta wzgldnie rozwin si musz fabryki maszyn, stocznie okrtowe i cay przemys, zwi zany z budow okrtw i ruchem portowym.

Ludno polska w Gdasku po upadku pastwa niemiec kiego odetchna, daleko jeszcze jednak do rwnouprawnienia. Szacuje si j liczebnie na okoo 60 000. Upoledzenie jej oso bliwie daje si we znaki pod wzgldem kocielnym i szkol nym. Zmienione stosunki polityczne sprowadzaj duo Po lakw do miasta, pozwalaj wic ywi nadzieje na szybki wzrost ludnoci polskiej. Istnieje reprezentacja polska w Sejmie gdaskim oraz w radach miejskich w Gdasku, w Oliwie i Sopocie i wielu wiejskich. Gwn instytucje poli tyczna stanw i Naczelna Rada Ludw a. Pras polsk przed stawiaj demokratyczny Dziennik Gdaski" pismo handlo we. Gazeta Gdaska", pismo dla ludu, oraz tygodnik Ro botnik Gdaski", organ Polskiego Zjednoczenia Zawodowego.

al^?l .rl .PRPl^P G)p (ypi&iiiiipiteioipiipiiej^e

IMPORT Wymienite

EKSPORT

Przechadzka po Gdasku.
z pierwszorzdnych fabryk poleca

Franciszek Szm^t
Gdask
Mafzkauschegasse nr. 5
J e d y n y p o l s k i specjalny skad n a miejscu
[ofrj[QTp]tcnP]rQTp][QTP][Qrp][QlPJfoTp]faTpJwrp]wTpjLTp][QT^

Wysiadszy na gwnym dworcu, zbudowanym w stylu pseudogdaskim. spotykamy naprzeciwko zaraz polski Hotel Continental,

llliiiiilllllii Illllii illlliiiiiiiiA

Dziennik Gdaski
Telefon 1566 GDASK Drotbtinhena. 14 wuhonuje

wszelkie druki

Gwny dworzec.

jedyny polski hotel w Gdasku z restauracj. Z Conti nentalu idziemy szerokiemi w a a m i E l b i e t a

9

^mJmmmJtHS^^^t^S

*,'

18

s k i e mi (Elisabethwall); tu jak te na terenie dworco wym byy ongi rowy i way miejskie, ktre dawniej miasto otaczay, lecz zniesione zostay na zachodniej stronie miasta. Po lewej stronie mijamy k o c i g a r n i z o n o w y w. E l b i e t y , konsulaty ameryka ski iukraiski , po prawej plantacje z ruin dawnych fortyfikacyj i gmach Kom. Ligi Nar. (dawniejsz komen d generaln). Idc wzdu tramwaju na D r z e w n y R y n e k (Holzmarkt) z brzydkim pomnikiem wojennym,

Gmach Kom'sarza Ligi Narodw.

Brama.DIugouIiczna (Langgasser Tor)

r r c r v i YX

21 spotykamy pc prawej stronie B a n k Z w i z k u S p e k Z a r o b k o w y c h a po lewej stronie ju w ulicy Zduskiej (Topfergasse) polsk ksigarni p. C zarli skiego. Przy wejciu na W g l o w y R y n e k (Kohlen markt) w:dzimy po lewej teatr miejski z czterema doryjskiemi filarami na fasadzie, zbudowany w r. 1801. Dalej w lewo wida tyy a r s e n a u . Przed nami za ley Wiea wizienna (Stockturm z katownia (Peinkammer), stary zabytek gotycki, oblepiony domkami, przypomi najcy dawniejsze wieki w ulicach penych nowoczes nego ruchu handlowego. Dzisiaj wewntrz wiey urz dza si wystawy obrazw. Z obu stron katowni mamy dalsze bramy, zachodni i wschodnia. Wysoka bram (Hohes Tor) iDugouHczna (Langgasser Tor), obie renesansowe z herbami Polski, Gdaska i ziem pruskich, obok gotyck strzelnic w. Jerzego (St. Georgshalle). Pomidzy niemi a hotelem Danziger Hof, wasnoci angielsk z angielskim bankiem, rzucamy okiem na S i e n n y R y n e k , najwikszy rynek w Gdasku, fa talnie zeszpecony pomnikiem Wilhelma I. Na przeciw legej stronie Siennego Rynku pynie Radunia, za ktr ley z a k a d S. S. E l b i e t a n e k z k a p l i c z k Przez bram Dugouliczn wchodzimy na Dug ulic i tern samem w samo jdro starego Gdaska. Duga ulica i Dugi Rynek cigle jeszcze stanowi orodek handlowy miasta i cay ruch tam si koncentruje. Wszelkie te stare ulice nie s prowadzone w prostych linjach, ale w zaokrglonych.

Widok na Dugi Rynek.

Std widzimy w kadej perspektywie domy, co wywo uje bardzo charakterystyczne i waciwe Gdaskowi wraenie. Po prawej stronie spotykamy Dom Uphagena, dalej nieadny nowy g m a c h p o c z t o w y . Po lewej ma my m. i. Bank Przemysowcw. Ratusz stoi na wylocie ulicy na Dugi Rynek; wysmuka wiea z posagiem Zygmunta Augusta na szczycie jest piknym

pomnikiem gotyckiej sztuki budowniczej. Z przedproa pod ratuszem widzimy jak na doni cay rynek. Zamy ka go Zielona Brama (Grunes Tor), tak nazwana od lecego za nia mostu, ongi na zielony kolor pomalowanego. Tam mieszkali krlowie polscy, przebywajc w Gdasku, a dzisiaj znajduje si M u zeum H i s t o r y c z n o P r z y r o d n i c z e . Przez bram prowadz trzy portale, nad ktremi mieszcz si polskie ory i pomorskie gryfy. Na prawej stronie sku piaj na siebie uwag d o m y B a n k u H a n d l o w e g o w W a r s z a w i e oraz B a n k u D y s k o n t o w e g o G d a s kBy d g o s z c z. Na galerji przedproa Banku Dyskontowego znajduj si ciekawe paskorzeby z hi storii Daniela. W domu poprzedzajcym mieci si kon sulat francuski. Na lewej stronie Dugiego Rynku wi dzimy Dwr Artusa z synn restauracj Rathauskeller w piwnicy i pikn studni Neptuna a obok Sie Gdask. Dalej P o l s k i B a n k P r z e m y s o wy ma swoj siedzib. Prze szedszy Zielon Bram, mamy przed sob Z i e l o n y M o s t , za nim ulic K o n w i M l e c z n y c h (Milchkan nengasse) z B r a m M l e c z n y c h k o n w i i mostem na Nowej Motawie, za ktrym le D u g i e O g r o d y i D o l n e M i a s t o . Z Mostu Zielonego mamy przed sob znamienny obraz gdaski, ktry miastu nadaje charakter pnocnej Wenecji: w prawo Wysp pichle rzna a na lewo dugi szereg domw, wzdu Dugiego Mostu (Lange Briicke). Opuszczamy teraz linje tram waju i idziemy na lewo brzegiem Starej Motawy, owym D u g i m M o s t e m , wspomnianym ju w XIII

24

25

wieku. Tu znajduje si przysta statkw pasaerskich, tutaj dalej jest targ rybny, potem Spichlerz Krlewski, zbudowany przez Jana Strakowskiego, ujcie Raduni, gdzie ongi wznosi si zamek ksit pomorskich, a na koniec doszlibymy do Wisy i Nowego Portu. Z Dugiego Mostu prowadza bramy do rdmiecia. Zagldamy przez bram C hlebowych awek. Widzi my u l i c C h l e b o w y c h a w e k (Brotbanken gasse) z Angielskim Domem i domem Dziennika Gdaskiego" z fortun na froncie po lewej stronie. Ulica ta przechodzi obok kocioa Mariaskiego, odkd przy biera nazw J o p e n g a s s e . Zamyka j front Arsenau, najwspanialszej budowli renesansowej gdaskiej, dzieo Antoniego Obbergen. ktrej ciemna cega bogato zdo biona wstgami z piaskowca, zoceniami, maskami, u wieczona wieami, wywiera ogromnie imponujce wraenie. Nastpujca brama jest Brama panieska z Panieska ulica (Frauengasse). W wiey znajduj si sale Tow. Przyrodniczego, z ktrych jedna zawiera popiersie Heveliusza z daru Sta nisawa Augusta. Ulica Panieska zamknita kocioem Mariaskim z staroytnemi domami, z przedproami za chowaa si jako cao najlepiej i daje przepikny wize runek starego Gdaska. Paniesk idziemy pod gr. Przed nami wznosi si pod niebiosa olbrzymi i imponu jcy koci Mariaski, z ktrego wiey przed oczyma naszemi rozpociera sic pikny krajobraz: stare miasto, Wista, Motawa, niziny,

przecinane temi rzekami a za niemi na kracach widno krgu modra szarfa morza. Przed kocioem skrcamy na lewo i obchodzc go czciowo, wchodzimy przez K r a m a r s k a (Kramergasse) na ul. w. I) u c h a (Hei lige Geistgasse), gdzie zaraz po prawej znajduje si Krlewska Kaplica. Przez Pierwsza Grobl (I. Damm) wchodzimy na S z e r o k (Breitgasse), kt rej njcie ku wodzie zamyka B r a m a r a w i a (Krahn lor) z 1441 roku z staroytnym rawiem, tak charak terystycznym na Gdask, i wiea astronomiczna, pami tna Heyeliuszem. Drug grobl wchodzimy na ulic w i t o j a s k (lohannisgasse). zamknit ku wo dzie B r a m w i t o j a s k (Johannistor), powyej ktrej ley koci w. Jana. Ale my idziemy ulic pod gr i koci w. Mikoaja obchodzc, wchodzimy na p l a c D o m i n i k a s k i (Dominikanerplatz) z hal Tarkow, przy ktrym wznosi si baszta z dawnych utwierdze Kiek in de Kok", przypominajca jeszcze czasy krzyackie. Przez M a U l i c M y s k (Kleine Miihlengasse) dochodzimy po prawej stronie a co wielkiego kocioa w. Katarzyny a za nim do ko cioa w. Brygidy, a po lewej stronie widzimy olbrzymi Wielki Myn, zbudowany rwnie przez krzyakw i p dzony odnoga Raduni, stworzon przez Krzyakw. Zwracamy sie na lewo i przychodzimy przy Raduni do M o s t u K o w a l s k i e g o (Schmiedebriicke), skd wi da na drugici stronie Raduni staromiejski ratusz, dzie>o Obbergena, budowniczego arsenau. Ulic Kowalsk (Scnniedegasse) wracamy na Drze wny Rynek i przez Z d u s k a (Topfergasse) mijajc po prawej koci w. Jzefa, po lewej polsk gospod tka, wracamy do C ontinentalu.

-i

27

ku, bez wyjtku odznaczaj si szpetot. S to witrae, fun dowane przez krlw pruskich, posg Lutra i rzeby, dodane do wielkiego otarza.

Kocioy gdaskie.
Koci Mariaski.
Najwicej godnym widzenia pomidzy kocioami gda skiemi jest koci P. Marji. Gotyck wityni zbudowano w XIV, a rozszerzono w XV w. Ukoczono koci w r. 1502. Wiea mierzy 87 metrw, dugo wielkiej nawy 105 metrw, szeroko 35 m. Sze gwnych wej prowadzi do wityni, majcej 37 okien i 28 filarw. Swego czasu penio sub 128 ksiy, a ogromne wntrze zdoa pomieci przeszo 24000 osb. Jedynie w. Piotr w Rzymie, w. Pawe w Londynie i kocioy w Mediolanie i Sewilli przewyszaj katedr gda sk co do dugoci i szerokoci. Ntre Dam i w. Stefan w Wiedniu s tych samych rozmiarw. 325 stopni prowadzi na szczyt wiey, a bicie w 6 ogromnych dzwonw byo podobno dawniejszemi czasy przywilejem niewidomych dzwonnikw. Wzrastajcy dobrobyt miasta, bogactwo obywateli wpyno na hojne uposaenie 30 (niegdy 50) kaplic i 46 otarzy. Ko ci Mariaski by parafialnym kocioem Gwnego Miasta. Patronat pocztkowo krzyacki, przeszed na krlw polskich. Proboszczowie bywali zarazem oficjaami gdaskimi. Jed nak w wieku XVI wraz z miastem koci zosta luteraskim. Dugoletnie procesy prowadzili ongi z miastem biskupi kujaw scy; chocia wygrywali, jednak nie mogli przeprowadzi wy konania wyroku. Koci pomimo wspaniaoci architektonicznych' wyglda opustoszay, jakoby go z duszy obrano. Kaplice pozabijano, otarze pochowano. Dodatki umieszczone w cigu XIX wie

Ulica Panieska'(Frauengasse) z kocioem Marjaskii

!"?T'.

W kaplicy w. Doroty wisi synny tryptyk Memlinga Sd Ostateczny", najwikszy skarb wityni. Obraz ten by pier wotnie przeznaczony dla Florencji ale korsarz gdaski, Pa el Beneke, pochwyci okrt, wiozcy ten cenny zabytek sztuki, i przywiz go do Gdaska. Naprno Sykstus IV sta ra si o oddanie obrazu. Napoleon wysa go pniej do Pa rya, gdzie do r. 1815 pozosta potem zwrcono go Gda skowi, chocia Berlin stara si dosta obraz. rodkowa naj wiksza cz tryptyku przedstawia Sd Ostateczny, C hry stusa w otoczeniu Najwitszej Panny, Jana C hrzciciela i A postow, Archanioa Michaa, wacego dobre i ze uczynki. Po prawej stronie obrazw widzimy potpiecw, spycha nych w ogie, skazanych na wieczne potpienie. Po lewej stronie w. Piotra, prowadzcego bogosawionych do wrt raju. Rwnie godnym widzenia jest drewniany astronomiczny zegar Diiringera z XV wieku niestety popsuty. Z uderze niem godzin ukazywali si na balkonie apostoowie, ktrzy nastpnie znikali. Legenda gosi, i mistrzowi zegaru, aby nic mg podobnego wykona arcydziea, wykuto oczy, a on znw z zemsty, krtko przed mierci, zepsu jedn z spr yn, tak i zegar wogle przesta chodzi. Wielki otarz wityni, dzieo Michaa z Augsburga, ucznia Diirera z XVI wieku, jest rzebiony, pozacany, a maiatury przedstawiaj sceny z ycia Najw. Marji Panny. Odmienne go rodzaju s otarze Mki Paskiej w kaplicy Ferberw oraz P. Marji w kaplicy i Reginalda z koca XV i pocztku XVI wieku, flamandzkiego pochodzenia. Do najpikniejszych zabytkw naley domek sakramental ny w ksztacie gotyckiej wieyczki. Pikn ozdob kocioa s wielkie organy i chrzcielnica, ulana z bronzu w Holandii.

Charakterystyczne nader s pajki z XV wieku. Bardzo ciekawa jest ambona, zabytek z roku 1762, w stylu saskim, przy ktrej filar zamieniono na kolumn w sty lu XVIII wieku, stalle dokoa niej przedstawiaj si malowni czo. Kaplica 11 000 Panien zawiera krucyfiks tak doskonale wyrzebiony, e o twrcy istnieje legenda, i zwabiwszy do sklepu kochanka crki, mistrz przybi go ywcem do krzya, chcc mie prawdziwy wzr boleci i konania. Naprzeciw brzydkiego pomnika Lutra znajduje si skarbiec, zawierajcy bardzo duo cennych rzeczy, jak n. p. szaty kocielne, najda wniejsze wschodniego i hiszpaskiego pochodzenia z XII i XIII wieku, haftowane przelicznie zotem i srebrem na jedwabiu i aksamicie dalej kielichy, relikwiarze, monstrancje, r ace itd. W kaplicy Wszystkich witych pokazuj chleb oliwski zamieniony w kamie, o ktrym istniej rne legen dy. W kaplicy w. Reginalda zwraca uwag zwiedzajcego rzeba M. Boskiej z Dziecitkiem. Podobno jest dzieem wi nia, ktry siedzc w kani wyciosa w posg, za co uzy ska zwolnienie od kary. Uwag budz liczne proporce po grzebne. W kociele chowano patrycjuszw gdaskich. Naj dawniejszy jest nagrobek burmistrza Lezkowa, zamordowa nego przez Krzyakw. Zakrystian (Korkenmachergasse 4) sprzedaje bilety wstpu na zwiedzanie kocioa i wiey i o prowadza codzie, wyjwszy godzin obiadow od 12 i czas naboestw.

Koci w. Katarzyny,
najstarszy koci w Gdasku, fundowany podobno w XII w. przez ksicia pomorskiego Sambora I, pniej kilkakrotnie rozszerzany, ongi parafialny Starego Miasta, teraz luteraski, by znany pod nazw mieszczaskiego kocioa" w przeciw stawieniu do kocioa dominikaskiego w. Mikoaja, zwanego

&**&
31 kocioem rybakw". Wie z drzewa, wykonan podug wzorw polskich, i zwan polsk", zniszczy poar, wywo any gromem w roku 1905. Jej miejsce zastpia w kilka lat pniej elazna, zbudowana podug pierwotnych wzorw pol skich mimo opozycji niektrych szowinistycznych obywateli gdaskich. Koci w. Katarzyny jest na zewntrz najozdobniezy z kociow gdaskich. Na bocznym otarzu znajduje si tryptyk z szkoy C ranacha. Uwag budzi licznie rzebiona kazalnica. Pod chrem znajduje si obraz Milcewicza (1656), przedstawiajcy wjazd Pana Jezusa do Jerozolimy. Zwiedzanie kocioa po poprzedniem zgoszeniu sie u za krystiana. Koci w. Brygidy, obecnie katolicki parafialny, datuje z XII wieku. By tu klasz tor zwany szwedzkim, dlatego, i ciao w. Brygidy szwedz kiej spoczywao tu czas jaki. Mistrz Krzyacki, Konrad von Jungingen, poleci zbudowa kaplic i klasztor pod wezwa niem w. Brygidy. Otarze nale do najpikniejszych z ca ego Gdaska, a niektre sarkofagi zawieraj ciekawe napisy, W kociele odbywaj si cztery razy do roku uroczy ste polskie nieszpory z kazaniem.

Koci w. Mikoaja
by pierwotnie, zdaje si, parafialny podgrodzia, skadajcego

Koci w. Jana
fundowany w roku 1214, a ukoczony w r. 1460, obecnie lute raski, zasuguje na uwag przez sw architektur i dziea sztuki. Gwnym jego dobroczyc by Zacharjasz Zappio. Galerie wkoo otarzy s przeliczne, rwnie ambona i kru cyfiks. Przedewszystkiem jednak pikne jest sklepienie gwiazowe. witynia mieci rwnie wartociow biblio tek teologiczn. Zwiedzanie po poprzedniem zgoszeniu si u zakrystiana.

Wntrze kocioa w. Mikoaja

32 si Klownie z rybakw, std zwal si rybackim. Kiedy w. Jacek przyby roku 1227 do Gdaska, witopek od da go Dominikanom. Dzisiejsza budowla pochodzi z wieku XIV do XV. Koci pozosta katolickim, obecnie jest para fialny. Po Mariaskim najwicej posiada zabytkw sztuki. Na wielkim otarzu znajduj si m. i. posKi witych polskich, obok niego orze polski z mosidzu, sucy dawniej za pul pit. U w. Mikoaja odbywa si w niedziel i wito nabo estwo polskie z kazaniem. W kociele w. Barbary na t. z. Dugich OKrodach" (Langgarten) przechowywano w srebrnej skrzyni gow patronki tego kocioa. Krzyacy umiecili j jednak pniej w Malborku, a dopiero Kazimierz Jagielloczyk po odebraniu Malborka skarb ten wraz z czst k drzewa C hrystusowego w. Barbarze w Gdasku zwrci. Koci w . Trjcy dawniejszy koci Franciszkanw w gotyckim stylu zbudo wany za mistrza krzyackiego Konrada von Jungingen w XV wieku. PrzyleKajc liczn star kaplic pod wezwaniem w. Anny wybudowao miasto wasnym kosztem na danie Kazimierza JaKielloczyka. a uywali je przewanie Polacy i to nawet gdy kociek zosta luteraski. Oprcz w. Brygidy i w. Mikoaja katolickie parafje znaj duj si u w. Jzefa w kociele pokarmelitaskitn oraz przy najdawniejszej Krlewskiej Kaplicy opodal P. Marji, fundowa nej przez Jana III, ktrego ciekawy portret przechowuje si na probostwie tame. Pikna budowla barokowa kaplicy podobno jest dzieem sawnego Andrzeja Schliitera. Widzenia godne jest take po dwrze dostpne z strony probostwa.

35

wielki piec z czerwonoczarnobialego marmuru, a obraz nad drzwiami jest ilustracj Jednoci silni". Na zwornikach sklepienia umieszczono herby Polski, Litwy, Gdaska 1 Prus.

Publiczne gmachy w Gdasku.

Najwicej polskich pamitek posiada

ratusz
w Gdasku. miao, bo a na samym szczycie w iey umie szczono, przeszo metr Wysoki posg Zygmunta Augusta, dziercego godo marynarki polskiej. Przez gwn bram, dzieo szwedzkiego artysty Eggerta wchodzimy do sieni, gdzie oko z przyjemnoci spoczywa na licznie rzebionych schodach. ciany s wyoone niebieskiemi kaflami delf skiemi. Pierwszy pokj na prawo, to Oglna sala radnych'", podtrzymywana jednym filarem z granitu. Sze obrazw dar rodziny winiarskiej Jiincke zdobi ciany, jeden z nich przedstawia atak Batorego na fortec w Wisoujciu, drugi smutny powrt Napoleona przez Dug ul. (Langgasse) w r. 1813. Na drugim kocu, drzwi z orem polskim i herbem Sobieskich, Janin, prowadz do t. zw. C zerwonej sali", czyli prywatnej sali radnych. Sufit zdobny licznemi malaturami ma by podobno kopj jednego z sufitw paacu dow. rodkowe pole przedstawia Gdask, nad ktrym unosi s biay orze polski, a rozpostarte skrzyda sigajce z Polski do Batyku, symbolizuj opiek Polski nad Gdaskiem. Nie zwyka jest tapeta aksamitna z wzorami, noyczkami wyci nanemi, podobno 160 lat majca. Z pomidzy obrazw wy rnia si Sd Ostateczny". Obok pieca na cianie znajduje si zegar z daru Stanisawa Leszczyskiego. Opuszczajc t sal wchodzimy do Maej sali radzieckiej. Uderza w niej

Korona krla Zygmunta na wiey ratusza gdaskiego.

36

Tutaj dawniej wisia obraz Szulca, przedstawiajcy Wady sawa IV jako triumfatora. Drzwi prowadzce do pokoju burmistrza na piet wszem pitrze s arcydzieem wypuko rzeby. W samym gabinecie podziwiamy wspaniae stoy, inkrustowane mas perow, koci soniow, inne znw o srebrnych i marmurowych pytach. Puhar srebrny dar Anglji z okazji odwiedzin floty angielskiej w roku 1905 stoi na rodku stou. W maym pokoju, znanym pierwotnie jako kaplica w. Marcina, a obecnie przeznaczonym rja pracowni burmistrza, znajduj si wyborowe meble zegar wybijajcy minuty, darowany znowu przez Leszczyskiego. Kandelabry i obrazy przedstawiaj stare stroje miasta Gdaska. Zwiedzanie ratusza za wykupieniem karty wstpu (2n Jen. od osoby).

Gieda czyli Dwr Artusa.

Kupcy gdascy stworzyli w XIV stuleciu dom, przeznacza jc go jako punkt zborny publicznych zebra i zabaw, a nazywali go podug legendy o krlu Arturze Artushof". W roku I47b zniszczy go poar z wyjtkiem czci kamiennych. Reszt dobudowano w XVI i XVII stuleciu. Z tego wieku pochodzi te wewntrzne urzdzenie. Nad szafami stojcemi przy cianach, wisz obrazy niedue co do rozmiarw, lecz wartociowe, n. p. Iot i crki opuszczajce Sodom" kilka obrazw oblenia Malborka przez Gdaszczan za Kazi mierza Jagielloczyka Ostatni sd'" Moliera. Kobieca posta wyobraajca grzech ma by podobno portretem cr ki burmistrza Ferbera. Legenda obrazu opowiada, e obrao na dama wezwaa malarza, aby zamalowa jej gow; ww czas artysta otoczy jej gow przezroczyst kul, ktra wcale jej nie zakrya. Gdy za namamiano go, by sam sie bie midzy potpionymi umieci, wymalowa siebie w odzi

jadcej do pieka, lecz nad odzi przedstawi wasn on w postaci anioa nie kadby mona tak przedstawi kt ry d odciga eglarsk osk do bezpiecznej przystani. Bardzo ciekawy obraz jest Okrt Kocioa" z Trjc i wi tymi. Nad okrtem anioowie trzymaj herby Polski, Prus i Gdaska. Polsk i gdask bander maj take i maszty.

gusta HI, a niedaleko w. Krysztofa, nioscego Jezusa, posg Kazimierza IV, chorgiew z daru Stanisawa Augusta i obraz Leszczyskiego. Artushof byl nietylko pun ktem zbornym rnych gdaskich cechw ale te miejscem zabaw, uroczystoci i bankietw. Obecnie odbywa si w nim gieda zboowa. Wchodzi si do Dworu Artusa przez Sie Gdask (Dan ziger Diele), dziki ofiarnoci Giedziskiego bogato wyposa on. Zawiera wspaniae czarnodbowe schody, a sufit jest pokryty malaturami znanego gdaskiego artysty Stryowskie go, przedstawiajcemi Koronacj Krlowej Estery", Samso sona i Dalil", Izaaka i Rebek", Izraelitw przechodzcych morze C zerwone" in inne. Godne uwagi s staroytne szafy, skrzynie, angielski zegar, piec itd., a zwaszcza zbir cha rakterystycznych sztychw z XVIII w. Orze polski z bronzu, przytwierdzony do drzwi wchodo wych Artushofu jest kopj starego orla polskiego znajdujcego si w Waplewie, w pow. stumskim, ziemi malborskiej, kupio nego w swoim czasie przez Marj Sierakowsk. Za czasw polskich by w Elblgu na poczcie. Kopj kaza sporzdzi znany zbieracz gdaski, Giedziski. Druga kopja znajduje si w Krakowie w Muzeum Narodowem. Wstp wolny w dni powszednie od 911 i pj i od 24 godz.; od maja do wrzenia od 25, w niedziel i wita od 912 przed poudniem. Za oprowadzenie paci si. Zgosi si naley u odwiernego giedy p. Steina, Langer Markt 43. Brania Wysoka (Hohes Tor) przy Wglowym i Siennym Rynku pikna budowa renesansowa, dzieo Wilhelma van dem Bock, wykoczona przez niego w r. 1588. Na fasadzie piaskowca herby bogato pozacane Polski, Gdaska i ziem pruskich.

Wntrze ratusza. Na dugim pasie nad lawami L. Ewert wymalowa w r. 1589 tryumf w oisk gdaskich po zdobyciu Malborka. Inny obraz przedstawia bitw morsk pod Wisoujciem pomidzy Szwe dami a Polakami w chwili, gdy admira szwedzki wysadza swj okrt w powietrze. Midzy oknami obok drzwi na lewo znajduj si medalionowe obrazy Zygmunta III, na prawo Wadysawa IV. Naprzeciw zegara znajduje sic

41 Brama Dugouliczna (Langgasser Tor) w woskim stylu re nesansowym zbudowana jako brama triumfalna w r. 1(>12 przez Abrahama van dem Bock, syna Wilhelma. Strzelnica w. Jerzego (St. Georgshalle). Wybudowao j w r. 1494 bractwo strzeleckie w. Jerzego z Dworu Artusa, zoone z modych najbogatszych mieszczan. Budynek ten jest wykonany w stylu pnego gotyku. Na szczycie wieycz ka dachowa z w. Jerzym, zabijajcym smoka. Po rozwi zaniu bractwa dom przeszed w r. 1803 w posiadanie miasta. Wiea Wizienna (Stockturm) (Rynek Wglowy Kohlen markt 25) naprzeciwko Bramy Dugoulicznej, niegdy obron na wiea w murach miasta. Dach wiey zbudowany w r. 1587 przez Antoniego van Obbergen. Od Dugiej ulicy na prawo od bramy sta kiedy prgierz. Dotd zachoway si

Zbrojownia.

 1 2 w tem miejscu na pewnej wysokoci ozdobne drzwi, na ktrych wyobraony jest miejski pachaek z prtem w rku. Wtp wolny. Przy Wiey wiziennej Katownia, niegdy brama i wiea obronna w murach mia sta; w r. 1876 przebudowano j jako ju bezuyteczn po wzniesieniu Wysokiej Bramy na Katowni. Dach i pikne szczytnie s dzieem Antoniego van Obbergen z r. 1592. Zbrojownia (Zeughaus) przy ul. Jopejskiej (Jopengasse), odwrotna strona zwrcona do Wglowego Rynku, jest naj wspanialszem dzieem Antoniego van Obbergen, zbudowa na w r. 1605. Z kadej strony zdobi dom cztery piknie o zdobione szczytnice, na ich wierzchu granaty buchajce ogniem. Od ul. Jopejskiej w samym rodku fasady posg Pallas Ateny. Zielona Brama, Dtugi Rynek 24, zbudowana w r. 1564 jako dworzec dla krlw polskich. Nad tukiem bramy herby Prus Krlewskich, Polski, Gdaska i poniej dodany herb Krlestwa Pruskiego. Obecnie w Zielonej Bramie mieszcz si zbiory przyrodnicze: wykopaliska, kamienie i wielki zbir bursztynu. Panieska Brama, Dtugi Most (Lange Briicke) 26, tu si znajduj lokale zebra, biblioteka i zbiory przyrodnicze i obserwatorium astronomiczne Towarzystwa Przyrodnikw. raw lub Dwignia (Krantor) przy Dugim Mocie, za koczenie LI. Szerokiej (Breitgasse), adny budynek z W wieku. Wielki Myn, wzniesiony przez Krzyakw w r. 1349; gru bo murw wynosi I m .20 cm. Kazimierz Jagielloczyk od da myn ten w wyczne posiadanie miasta. Ratusz Staromiejski, wzniesiony przez sawnego gdaskiego twrc pikna Antoniego van Obbergen w latach 158789. W Ratuszu Staromiejskim by radnym sawny astronom Jan Heweliusz. Klasztor pofranciszkaskl, Fleischergasse, zbudowany przez 0 0 . Franciszkanw w wieku 15. Dzi muzeum miej skie. Niska Brama (Leege Tor), wzniesiona w r. 1626 przez Jana Strakowskiego w pobliu dzisiejszego dworca towarowego, ozdobiona pikn fasad granitow. Nowy gmach politechniki gdaskiej, otwartej w roku 1904, znajduje si w Wrzeszczu (Langfuhr) Gosslerallee 1112.

Gmachy prywatne.
Dom Steffensw przy Dugim Rynku ma przeliczna fasa d renesansow, zdobion rzebionym marmurem. Idc ku Dugiej ulicy ujrzymy niektre domy z staremi kamiennemi obszernemi schodami, rodzaj werand bez dachu, przedproa, gdzie dawni patrycjusze spdzali wieczr Z prywatnych staroytnych domw prawdziwe muzeum stanowi DOM UPHAGENA odrestaurowany i przywrcony do pocztkowego stanu. przeliczny zabytek wieku XVII. niezwykym delikat nym wdzikiem podniesiony. Sie czyli Diele zdobi liczny starowiecki zegar a pokoje na pitrze posiadaj dekoracje w stylu barokowym, wazony Delfskie, staroytne meble i mala cia ptakw, owadw i t. d.

14

tury przedstawiajce krajobrazy cia ptakw, owadw itd.

morskie,

scenerie

z y

Midzy innemi znajduje si tam tabakierka, dar Stanisawa Augusta, ofiarowana, poniewa rajca Uphagen jako patrjota polski, nie chcia po zaborze suy Prusakom i zoy swoj godno. Piknoci stylu odznacza si take jeszcze siedmiopitro wy t. zw. Angielski Dom w Brotbankengasse 16, Lwi Za mek" ul. Duga 35, Dom Schlutera, Jopengasse 1. C iekawe zabytki z czasu gotyckiego wida przy domach KI. Hosen nahergassc 10 i Frauengasse 12. Pikne przedproa (Bei schlage) wida w Jopengasse, Brotbankengasse, a zwaszcza w Heilige Geistgasse i w Frauengasse.

Z Gdaska do Oliwy, Sopotu i Orowa.

Do Wrzeszcza, Oliwy, Sopotu i Orowa mona dojecha kolej. Pocigi do Sopotu z przystankami w Wrzeszczu i Oliwie s to podmiejskie i bardzo czste. Stacj Orowa jest May Kack, skd przez 10 minut dochodzi si do uzdrowi ska, ju w Polsce. Tam pocigi przedmiejskie ju nie docho dz, tylko osobowe na linji Gdask Wejherowo (Puck). W Sopocie staj take kurjery, nie za w Wrzeszczu, Oliwie lub M. Kacku. Do Oliwy i Jelitkowa przez Wrzeszcz prowadzi tramwaj nr. 2 wychodzcy z Wglowego Rynku co kwadrans (do Wrzeszcza co 5 minut nr. 1), w niedziel i wita podczas lata czciej. Najpikniej jednak jest przejecha bicyklem, lub kogo starczy, powozem czy samochodem. Zreszt od nie dawna istnieje take do Sopotu komunikacja autobusowa. Wyjedamy znowu z C ontinentalu, gdzie przed dworcem jest przystanek tramwajw, doroek samochodowych i auto busw, jedziemy w du kolei, przejedamy j na mocie, skd po prawej stronie widzimy jeden z najpikniejszych zabytkw Gdaska w. XVIII Rennerstift, a przed nim dom Puzappu na Rennerstiftsgasse i gmach Dyrekcji Kolei. Za mostem bya ongi Oliwska Brama. Tutaj zaczyna Si Wielka Aleja lipowa w poowie XVIII wieku przez bur mistrza zaoona. Na nastpnym przystanku tramwaju

Wisloujcie.

HMOMm

16

Politechnika iv Wrzeszczu.

Halbe Allee schodzi si na lewo na Alej Delbriicka (Del brtickallee) do polskiego Komisariatu Generainego. Dalej po obu stronach jedziemy przez cmentarze. Po prawej mijamy Ujedalni (Sporthalle) z najwiksz sal w Gdasku, po le wej politechnik. Mno si wile wrd ogrodw, ktre przechodz w cmentarze, gin ogrody, zaczynaj si kamie nice. Wjedamy do Wrzeszcza i wnet na Rynek wrzeski, skd na prawo prowadzi droga do kocioa katolickiego. Za Rynkiem zrazu spotykamy jeszcze kilka gustownych zwaszcza za wil ongi kronpfynca teraz przemysowca Jewelowskiego dwa domy w piknych parkach, potem Rycer ski Dwr (Ritterhof). Ale potem ulica si zwa, mno si domy czynszowe, przychoda typowe dla ongi pruskiego mia sta koszary, wrd ktrych po prawej stronie odbija fabryka mebli Oikos. Koczy si Ulica Gwna przecinajca cay Wrzeszcz, za czyna si Szosa Pomorska. Tramwaj skrca na lewo okr

ajc koszary, potem biegnie przez pole rwnolegle do szo sy do Oliwy. Olego z Wrzeszcza do Oliwy wynosi 3 i p kilometra. Przez kilom, jeszcze nad szos spotykaj si domy, zamknite waem kolei z Wrzeszcza do Starej Pity. Rwnolegle do szosy i tramwaju od wau kolejowego poczwszy, ale jeszcze wyej, bo ju na stoku wzgrz, ley przedmiecie oliw skie Pelonki z swojemi czterema dworami, pochodzcemi je szcfce z XVIII w., licznie ukrytemi pord zieleni zalesio nych stokw. Pomidzy niemi uderza Zakad Sabych (Siechenheim), na wzr paacu oliwskiego zbudowany. Z tramwaju roztacza si przepikny widok na prawo na morze przebijajce przez alej szosy, na lewo na Pelonki i lesiste ponad niemi wzgrza. Przystanek tramwaju wprowadza nas w sam rodek Oliwy na ul. Pod Parkiem (Am Schlossgarten). Tutaj przesiada si w tramwaj prowadzcy z Rynku oliwskiego do Jelitko wa. Tutaj znajduje si gwne wejcie do wspaniaego oliw skiego parku, w XVIII w. przez opata zaoonego. Idc przez Park mijamy Paac opacki, obecnie gimnazjum. Zwiedza go nie wolno, chyba za pozwoleniem burmistrza. W Paacu na parterze w r. 1920 mieciy si biura komisji granicznej niemieckopolskiej. Na pitrze istniej jeszcze pi kne dekoracje na cianach i sufitach, tapety i malowida. Z drugiej strony Parku w mniejszym ogrodzie ju ku So potowi, stoi liczny dwr z XVIII w., ongi mieszkanie za rzdzcy majtkw opackich. Tramwajem zajedzie si z Oliwy w kwadrans do Jelitko wa, kpieli morskich Oliwy z wasnym uzdrowiskiem. Tam znajduje si osobliwo, galerja obrazw, malowanych przez jybaka, ktry na staro dopiero w 60 r. ycia odkry w sobie talent malarski, bardzo naiwnych i zabawnych.

49 Szosa z Oliwy do Sopotu z matemi przerwami zabudo wana jest domami, coprawda niebardzo piknemi. Wyjeda my na brzydkie sopockie przedmiecie Smierowo (Schmie rau). Dla pieszych prowadzi 20 minutowa przechadzka nad morzem z Jelitkowa na przedmiecie sopockie Karlikowo, albo duga, bo dwugodzinna droga nadzwyczaj pikna przez oliwskie lasy, skd roztaczaj si wspaniae widoki na Oliw, Sopot, Gdask, Nowyport, zatok, Hel i nawet otwarte morze. W Sopocie, (nie Sopoty ani Zoppot) z ulicy Gdaskiej skrcamy przez Wielki Tunel (Grosse Unterfiihrung) i je stemy na Rynku. Opodal za nami dworzec. Na Rynku stoi koci} ewangelicki, niedaleko na Szkolnej za poczt ka tolicki, oba niebardzo adne. Na lepej uliczce C ecylji na kocu stoi pikna wia z XVIII w. podobno ongi wasno Przebendowskich. Wewntrz jeszcze dzi znajduj si sta roytne cylindrowe piece. Z Rynku prowadzi ul. Morska obok oddziau Banku Dyskon towego po lewej do uzdrowiska z domem gry i pomostem oraz ciepemi kpielami. Naprzeciw Parkhotel, w ktrym w r. 192n mieszka! Merekowski. Ztd na prawo ul. Poudniowa z Ban kiem Ludowym ku przedmieciu Karlikowu. W tej stronie le Poudniowe azienki. Na lewo Pnocne wzdu parku. Tutaj cign si promenady a do granicy polskiej przy stru mieniu Zwelinie (Menzelbach), wrd nich azienki Pnoc ne oraz plac zabaw, gdzie w r. 1914 za drobn opat pa triotyczni Prusacy ogldali uczcych si jedc konno cho pakw kronprynca. Na samej granicy nad morzem le po obu stronach Zweliny kamienie z napisem P (Polska) i F. D. (Freistadt Danzig) i dat pokoju wersalskiego. Std mona wzdu morza pieszo doj do Orowa. Przed wojn z po mostu odchodziy statki. Przez Wielki Tunel wracamy na tamt stron kolei. Tam od Rynku ul. Gdaska zamienia si na Pomorsk. Przeda my kolej po mocie, i pikn alej, majc po prawej stronie przegldajce midzy wzgrzami morze, przekraczamy gra nic. Jest celnik i posterunek gdaski z barjer. Polskie co dopiero w Kolibkach. Mijamy po prawo cmentarz kolibski, potem kaplic jesz cze krlow Marysiek pamitajc. Kolibki, teraz wasno polska, z rk niemieckich przez dyrektora Banku Dyskonto wego W. Kukowskiego wykupiona, jeszcze za rzdw nie mieckich. Kolibki pamitne s wizyt gen. Hallera w roku 920. Z parku roztaczaj si pikne widoki na morze (Grota Marysieki). Za zabudowaniami minwszy krzy, zjedamy na prawo z szosy i w kilka minut po lewej majc lesiste Redowskie wzgrza dojedamy do Orowa. Wysokie wzgrza zbliaj si do morza a na stokach ley uzdrowisko z pomostem i azien kami. Tutaj opodal w czerwonym domku wrd sodkiego ogrdka mieszka w r. 1920 eromski.

51

Oliwa.
Gdask jako samo miasto nie miaby tego znaczenia, gdyby nie posiada przelicznej okolicy. Parowcem dojeda si wy godnie do kilku miejscowoci, jak Sienna Huta (Heubude), Plehnendorf, Bonzak (Bohnsack), Neufahr. Dalsze wycieczki wodne prowadz do Nowego Portu (Neufahrwasser), Wester platte, Brzena (Brsen), Wisoujcia (Weichselmiinde), a wreszcie na pwysep Hel (z portu jedzie si 2 godziny paro statkiem). Za Sopotem ley urocze Orowo, w bliskoci Oli wy Jelitkowo (Glettkau), gdzie do dzi pokazuj galerj obra zw, malowan przez prostego rybaka, ktry dopiero w 60 roku ycia spostrzeg w sobie artyzm. Ulubionem miejscem wycieczkowcw jest stara urocza Oliwa, otoczona przelicznemi lasami i dolinami. Wedug tradycji sprowadzi pomorski ksi Subisaw C y stersw do pobudowanego przez siebie klasztoru w Oliwie. W XVI wieku klasztor i koci uleg zupenemu zniszczeniu przez poar, dopiero Stefan Batory wymg na Gdasku 20 tysicy talarw na odbudowanie opactwa obecna witynia datuje z koca XVI wieku. W roku 1626 Szwedzi zniszczyli i spldrowali koci, zabierajc z sob dzwony, 7 cennych otarzy i duo innych kosztownoci. Po zawarciu pokoju mi dzy Polsk a Szwecj w roku 1660 nastpuj dla Oliwy lata spokoju, przerwane niestety na pocztku XVIII stulecia przez Rosjan, ktrzy oblegajc Gdask, zniszczyli kulami i Oliw. Za czasw pierwszego rozbioru Polski opactwo oliwskie li czyo 50 zakonnikw, lecz w tym te roku Fryderyk II roz wiza zakon, a ostatni opat, 51 z urzdu, Rybiski u mar w roku 1782. Zakon istnia zatem 639 lat. Po Rybi skim bito jeszcze trzech nominalnych opatw z rodu Hohen

zollernw, a wic w caoci 54. Bibliotek podzielono midzy Berlin, Pelplin i Krlewiec. Koci oliwski, to jeden z najwspanialszych starych za bytkw. 22 filarw podtrzymuje sklepienie, a tyle otarzy zdobi wityni. Na prawym filarze otarza bocznego Matki Boskiej, dziwny kaprys natury, ykami marmurowemi daje kontury dwch wrogich sobie osb Fryderyka II i Marji Te resy. Wielki baldachim haftowaa szwedzka krlowa Kry styna, darujc go klasztorowi. Tu przy ambonie wskazuj pyty kamienne, e tutaj pochowano ostatnich opatw Rybi skiego i Konarskiego. W prezbyterjum wisz portrety ksit pomorskich jak Subisawa, Sambora I, wiantopeka Wiel kiego i Mestwina II, dalej Przemysa II, Wadysawa okiet ka, Winrycha Kniprode, w. mistrza, Kazimierza Jagielloczy ka, Batorego i Zygmunta III. Po obu stronach przed wiel kim otarzem uderzaj licznie rzebione stacje z XVII wieku. Wielki otarz w stylu XVIII w. podtrzymuj kolumny z czar nego marmuru nad nim znajduj si rnokolorowe okna, przedstawiajce w. Trjc, ktrej wezwanie nosi koci. Wielkie d b o w e o r g a n y byy najwspanialsze w Polsce. Dzi tylko czciowo si na nich gra. Do bocznej nawy usunito skromn pyt grobow ksi t pomorskich, ktrzy le pochowani przed wielkim ota rzem, oraz pikne konfesjonay z XVIII wieku. Koci liczy 24 otarzy, wykonanych w XVII w. Obra zy otarzowe przewanie przedstawiaj sceny z ycia Pana Jezusa. Ozdobione s marmurem z alabastrowemi figurami. Antependje wszystkie s z starej prasowanej skry, suce ongi za tapet w klasztorze. W jednej z kaplic znajduje si dawniejszy wielki otarz z w. XVII. i stalle z XVI w w dru gim otarzu pikny obraz Zwiastowania. Z ambitu prowadz
4 :;

drzwi do ogrodu i paacu opackiego, obok ley kaplica opacka w ktrej opaci odprawiali ciche msze w. w stylu saskim z latarni. Dzisiaj suy za grb w Wielki Pitek. Prby restauracji w nowoniemieckim stylu w wieku XX bardzo zeszpeciy koci. Z klasztoru zachoway si kruganki, wrd ktrych budzi uwag t. z. kaplica oliwna, gdzie ongi znajdowaa si oliwa z bronzu, urzdzona jako wodostryk, oraz niektre sale. ciany refektarza s pokryte portretami opatw, a w Sali pokoju (Friedenssaal), stoi st, przy ktrym podpisano pokj szwedzkopolski w roku 1660. Przeliczy park i p a a c o p a c k i zaoony w XVIII wieku. Wygodnym spacerem dochodzi si do gry Karola (Karlsberg) ztd przeliczny rozlegy widok na Gdask i ca okolic a nawet na pwysep Hel. adna przechadzka przez lasy prowadzi do Sopotu.

lubionem miejscem przechadzki Sopocian i goci. W parku uprzyjemniaj pobyt przed poudniem i po poudniu koncerty, odbywajce si codziennie przez cay sezon. Sezon trwa od 1 czerwca do 15 wrzenia. Obok zimnych eskich i mskich kpieli pnocnych (Nordbad) i poudniowych (Siidbad) mieszcz si w obu azienkach take kpiele familijne. Sopot posiada take a dny Kinach dla ciepych i wszelkich medycznych kpieli. Najwicej goci zbiera si w Sopocie w tygodniu sportu w poowie lipca. W ostatnim czasie rozwija si take pomylnie sezon zimowy. W najbliszej okolicy Sopotu zachwycaj goci przeliczne lasy, urocze promenady i liczne spacery do Thal miihle, Brauershhe, Stolzenfels i Orowa.

Orowo. Sopot.
Jedna z najwicej znanych i ulubionych miejscowoci k pielowych nad Batykiem to Sopot, odwiedzany gwnie przez Polakw. Sopot jest tylko 12 kim. oddalony od Gda ska przy kolei GdaskWejherowoBerlin. Wszystkie po cigi te popieszne zatrzymuj si w Sopocie. Kolej pod miejska utrzymuje wygodny zwizek z Gdaskiem. W se zonie jest take poczenie autobusami z Dugiego Rynku w Gdasku do Uzdrowiska w Sopocie. Sopot posiada nowe obszerne Uzdrowisko (Kurhans) o 50 pokojach, i wspaniay 400 m. dugi pomost, ktry jest u Z pomostu sopockiego wida Orowo. Ta miejscowo kuracyjna ley ju w Polsce. Z Sopotem czy j spacer nad brzeny. W sezonie chodz take statki. Stacj kolejow Orowa jest May Kack, skd w kwadrans dochodzi si do Domu Kuracyjnego. Pooone na stoku gr. Orowo posiada dalekie widoki na morze i Hel.

oo

ktr wystawia niemieckie biuro paszportowe na Nowych Ogrodach (Neugarten) 30, kosztuje 6 mk. Wiza polska na wyjazd do Niemiec kosztuje 10 mk., na jednorazowy wyjazd i powrt 20 mk., na dwurazowy 40 ink., na trzyrazowy 60 mk. i t. d. Opaty powyej podane mog by zmienione w niedu gim czasie. Wiz wystawiaj biura paszportowe zwykle na 1 miesic. Niemiecki obywatel potrzebuje na przyjazd do Gdaska o prcz niemieckiego paszportu i niemieckiej wizy take polsk wiz z konsulatu polskiego. Na wyjazd do Polski niemiecki obywatel, chcc pojecha do miejscowoci w b. dzielnicy pru skiej, musi przedoy konsulatowi naprzd pozwolenie przyjazdu od starosty powiatu, w ktrym chce zamieszka. jeeli niemiecki obywatel chce pojecha do innej dzielnicy Polski, konsulat polski zapytuje si naprzd o pozwolenie przyjazdu Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Potem po wypenieniu 2 kwestionariuszy interesem otrzy muje wiz, za ktr naley zapaci 30 mk. Chcc powrci do Niemiec, niemiecki obywatel musi si zgosi u wadz miejscowych, pacc za wiz do wyjazdu 200 mk. polskich. Rewizja celna. Gdaska rewizja celna bagau odbywa Si w dworcowym urzdzie celnym w Gdasku lub w pocigach w Pszczkach (Hohenstein). Polska rewizja celna bagau przyjedajcych do Polski odbywa si w Tczewie w budynku celnym na peronie: re wizja wyjedajcych z Polski do Gdaska odbywa si w dworcowym urzdzie celnym. Kady musi si podda tak e rewizji osobistej.

Wskazwki praktyczne.
Przyjazd i wyjazd. Obywatel Rzpltej polskiej potrzebuje na przyjazd do Gda ska tylko wykazu osobistego z fotografj. Wiza nie jest po trzebna ani na przyjazd ani na wyjazd z Gdaska do Polski. Polski obywatel w Gdasku, chccy wyjecha ztd do Niemiec musi mie wiz polsk i niemieck. Niemiecka wiza na tutejszem biurze paszportowem na wyjazd do Niemiec i powrt do Gdaska kosztuje 30 rrtk. Polsk wiz na wyjazd do Niemiec otrzyma polski obywatel mieszkajcy stale w Gdasku w biurze paszportowem, opata wynosi 100 mk. niem. za paszport i 100 mk. niem. za wiz. Polak przybywajcy do Gdaska i chccy tu do piero uzyska polsk wiz na wyjazd do Niemiec, otrzyma j dopiero po zasigniciu odpowiednich informacji biura paszportowego u polskich wadz powiatu, z ktrego intere sent przyjecha. Gdaszczanin potrzebuje na wyjazd do Polski i przyjazd do Gdaska tylko wykazu osobistego z fotografj. Jeeli gdaszczanin chce pojecha do Polski nie wprost lecz przez Niemcy lub Prusy Wschodnie, lub wyjecha z Polski do Niemiec potrzebuje wizy polskiej. Gdaszczanin potrzebuje na wyjazd do Niemiec lub Prus Wschodnich wizy polskiej i niemieckiej. Wiza niemiecka,

56 Podobna rewizja odbywa si na innych stacjach pogranicz nych: w Gdyni dla przyjedajcych z Wejherowa, w Starej Pile dla podrujcych z Kartuz i w Skarszewach dla uywa jcych pocigu z Kocierzyny do Pszczek. Wywz pienidzy. Wolno zabra z sob z Polski do za granicy tylko 1000 mk niem. i 3000 mk pol. Kto potrzebuje wikszej sumy pienidzy, powinien si w Polsce postara o pozwolenie na wywz potrzebnej sumy; pozwolenie udzielaj banki dewizowe. Plan zwiedzania: Do zwiedzania samego Gdaska potrzeba przynajmniej dwch dni, a wraz z okolic piciu dni czasu. Zwiedzi na ley przedewszystkiem ratusz, dwr Artusa czyli gied, ko cioy P. Marji, w. Mikoaja, w. Katarzyny, Muzeum miej skie, Frauengasse, Jopengasse, Langgasse i Langemarkt, Wysok Bram (Hohes Tor), Muzeum miejskie, dom Upha gena oraz wej na wie kocioa P. Marji. Z okolicy naley zwiedzi Oliw, Sopot, Orowo i Hel: obie ostatnie miejsco woci ju w Polsce. Poczta. Gwna poczta: Duga Ulica (Langgasse 2225; Urzd czekowy: Ul. Kowali Kotwicznych! Ankerschmiede gasse) 11 a. Doroki przy Gwnym Dworcu, Rynku Drzewnym (Holzmarkt), Rynku Wglowym (Kohlenmarkt), Rynku Siennym (Heu markt). Automobile przy Rynkach Wglowym, Drzewnym we Wrzeszczu. i przy Rynku Autobusy kursuj regularnie od Gwnego Dworca do Siennej Huty (Heubude) co godzin i podczas sezonu od Dugiego Rynku do Sopotu co p godziny, w nocy co godzin. Tramwaje elektryczne do Wrzeszcza (Langiuhr) co 5 minut, po godz. 8 wieczorem co 10 minut do godz. 10; nr. 1. do Oliwy z Wglowego Rynku przez Wrzeszcz co kwadrans; nr. 2 z gwnego dworca do Ul. Wierzbowej (Weidengasse) co 10 minut; nr. 3. z gwnego dworca do Bramy Nizin (Werdertor) tymczasem nie kursuje; nr. 4. z gwnego dworca do Rybiego Rynku (F ischmarkt) i Ulicy Lenza (Lenzgasse) tyczasem nie kursuje; nr. 5. do Oruni (Ohra) od Wiey Wiziennej (Stockturm) w Gda sku do kocioa w Oruni co 10 minut: nr. 6. do Emaus i Sidlic z Srebrnej Huty (Silberhiitte) co 10 minut; nr. 7. do Nowegoportu i Brzena (Brsen) z Dwigni (Krantor) do domu Kuracyjnego W Erztnie co 22minut. nr. 8. z Wrzeszcza do Brzena latem co kwadrans, zim co 20 minut nr. 9. z Rynku w Oliwie do Jelitkowa (Glettkau) latem co kwa drans, zim co p godz. nr. 10. Poczenie kolejowe. do Wejherowo i do Pucka przez Red; przez Tczew do Bydgoszczy i Torunia; przez Tczew do Poznania;

59 przez TczewBydgoszczToru do Warszawy; przez MalborkElblg do Krlewca; do Wejherowa i do Pucka przez Red; do Kartuz przez Wrzeszcz i przez Pruszcz; do Berlina przez TczewC hojnicePileKistrzyn SopotWejherowoLborkSzczecin: Koleje podmiejskie: do Wrzeszcza (Langfuhr) (7 minut) do Oliwy (14 minut) do Sopotu (20 minut) co godzin i czciej. doNowegoportu (Neufahrwasser) w 15 minut. do Pruszcza (Praust). Parowce odchodz z Dugiego Mostu (Langebriicke); do Siennej Huty (Heubude), Plehnendorf, Bonzaku, (Bohnsack), Einlage, Nickelswalde, Schnbaum, Rothebude i Scbdne berg; do Siennej Huty i Bonzaku codziennie co kilka godzin i czciej; do Nowegoportu i Westerplatte (przystanek przy Zielonej Bramie (Griines Tor) codziennie co kilka godzin i cz ciej: na Hel i napowrt; przystanek przy Bramie w. Jana (Jo liannistor); parowiec zatrzymuje si po drodze w Sopocie; do Pilawy (Pillau) i Krlewca (Konigsberg); do Tiegenhof i Elblga. do Sopotu i winoujcia; do Pilawy i Libawy.

Hotele i restauracje.
Hotele w Gdasku: i przez Hotel C ontinental, jedyny polski hotel, Stadtgraben 7 naprze ciwko dworca , z restauracj i winiarn. Tel 680 i 3450. Danziger Hof, Dominikswall 6; Tel. 331, 690 i 211. Reichshof, Stadtgraben 9 b: Tel. 92 i 96. Norddeutscher Hol, Stadtgraben 11: Tel. 1760. Deutsches Haus, Holzmarkt 1214: Tel. 647. Monopol Hotel, Hundegasse 16: Tel. 3138. Hotel Vanselow, Heumarkt 3: Tel. 487. Hotel St. Josephshaus, Tpfergasse 56; Tel. 207S i 1795. Kirch, Wrzeszcz, Ul. Gwna (Hauptstr.) 32 Tel. 336. Hohenzollern" Wrzeszcz, Ul. Gwna (Hauptstr.) 68 Tel. 1863 Artushof", Wrzeszcz, Ul. Gwna (Hauptstr.) 55 Tel. 2W2. Seestern. Brzeno (Broesen, Am Strande 4) Tel. 3096. Kurhaus Westerplatte" Westerplatte, Aleja brzozowa (Bir kenallee) 12 Tel. 757. Restauracje w wszystkich wymienionych hotelach. Restauracje: Continental, Stadtgraben 7, Varsovie, Stadtgraben 12, Ermitage, Hundegasse 96, Danziger Ratsstube, Langgasse 4142, Jzei Kuhn, Reitbahn 18, Deutsches Haus, Holzmarkt 1214, Ratskeller, Langermarkt 44, Lowenschloss, Langgasse 35, Jutikerhof. Jopengasse, Hohenzollern, Langermarkt 11, A. Ulrich. Brotbankg. 18, Ayckes Weinstuben, Hundeg. 1112, A. Bieberstein, Holzmarkt d7, C . H. Kiesau, Hundegasse 67, Bodenburgs Weinstuben, Jopengasse 3, S. Plotkin, Langer markt 20, St. Josephshaus, Tpfergasse 58, Hackerbrau, Gr. Wollwebergasse 28, HansaC afe, Hundeg. 110.

dl

Kawiarnie i cukiernie: Seidel, Breitgasse 9 i Kohlenmafkt 2, E. Haueisen, Stadt graben 10. Langgasse 74, Langermarkt 12, O. Haueisen, Jopen gasse 3435, Deutsches Haus, Holzmarkt 1214. C afe Sturm", Heiligegeistgasse 23, Birk, Postgasse 34, Brunies, Langer markt 29, Fr. Bluhm (A. Boehlke), Wrzeszcz, Gwna Ul. (Hauptstrasse) 34. Hotele w Oliwie: Hotele i restauracja: Deutscher Hof, 01ivaer Hot, Wald hauschen, Hotel C arlsberg, 01ivaer Vereinshaus. Cukiernie: Kock'a Am Schlossgarten i Kaiser Kaffe, Zop poter C hausee. Hotele w Sopocie: Hotel Miramare, ul. Lena (Waldchenstr.) 45 (polski). Willa Halina (wac. p. Tomaszewska) ul. Pnocna (Nordstr.) 73 (polski). Uzdrowisko (KurhausLogierhaus) ul. Pnocna (Nordstr.) 2, 4, 6. Parkhotel, ul. Poudniowa (Sudstr.) 5. Heese, ul. Morska (Seestr.) 66. Metropol, ul. Morska (Seestr.) 145. Bahnhofshotel naprzeciwko dworca. Sedan, ul. Bismarka (Bismarksstr.) 1820. Kaiserhoi, ul. Morska (Seestr.) 23. Erholungsheim, Promenada Poudniowa (Siidpromenade). Teatry: Teatr Miejski, Wglowy Rynek (Kohlenmarkt), Neues Operettentheater, dawniej Wilhelmtheater, Dugie Ogrody (Langgarten) 31,

Yariete: Kiinstlerspiele w hotelu Danziger Hof, Karmelitergasse 13 (naprzeciwko dworca), Halbe Allee, Wintergarten, Am 01ivaer Tor koncert codzie po poudniu wieczorem w Ermitage" Hundegasse 96. ReichshofPalast, C afe Konietzko, 10. Doskonay polskim lokalu

Polskie banki.
Bank Dyskontowy, Langermarkt 18. Bank Zwizku Spek Zarobkowych, Holzmarkt 18 Bank Handlowy w Poznaniu, Gr. Wollwebergasse 27. Bank Handlowy w Warszawie, Langermarkt 78. Polski Bank Przemysowy, Langermarkt 35. Bank Przemysowcw, Langgasse 5758. Warszawski Bank Stoeczny, Langgasse 5051. Bank Kwilecki i Potocki, Hundegasse 85. Bank Ludowy Jopengasse 48. Polski Bank Komisowy, Langgasse 37. Batycki Bank Komisowy, Melzergasse 1113. Ziemski Bank Kredytowy, Heiligegeistgasse 34.

Zbiory.
Muzeum miejskie w klasztorze pofranciszkaskim Flei schergasse 2528. Galerja obrazw i dziea plastyki i prze mysu artystycznego. Na parterze i na pierwszem pitrze znajduj si dziea przemysu artystycznego, midzy innemi

62 cenne zbiory kafli, mebli gdaskich i naczy drogocennych z napisem nieraz polskim. Zabawna jest obwdka puhara Kotnm mein verlangen". Drugie pitro zawiera galerj o btazw, poczwszy od prymityww polskich, a po wiek XX. Ciekawa .jest bardzo fantazja pikna z Neptunem. C enne s portrety patrycjuszw gdaskich, gwnie pdzla Andrzeja Stecha, oraz zbir rycin C hodowickiego. Wstp w dni powszednie od 103 godz.. w niedziele od 112 godz. W niedziele i rody wstp wolny, w poniedzia ek 1 ink., w inne dni 50 fen. Przyrodniczohistoryczne Muzeum w Zielonej Bramie. Zbiory z mineralogii, petrografii, geologji, paleontologii, et nologji, botaniki i zoologii. Wstp w niedziele od 112 godz.; w rod w miesicach od marca do padziernika od 25 godz. od listopada do lutego od 14 godz., dla nieczfonkw po po przedniem zgoszeniu si te o innym czasie. Wtp wolny. Gdaska Sie obok Dworu Artusa. Gdaska sztuka i prze mys artystyczny. Biblioteka miejska, Am Jakobstor 16, otwarta codzie od godz. 101 przed po. i z wyjtkiem soboty po po. od 47 godz., w lipcu i sierpniu tylko od godz. 102. Poczta gwna, Langgasse rg Postgasse. Gdaska Gieda (Danziger Brse), Langermarkt. Gdaski Urzd dla Handlu Zagranicznego (Danziger Aussen handelsstelle), Jopengasse 59. Tel. 3481. Polskie urzdy: Komisarjat Generalny. Biuro Generalnego Komisarza i Wydzia InformacyjnoHan dlowy, Dellbriickallee 3 a. Te. 3946, 3947. Wydzia InformacyjnoHandlowy; Urzd Handlu Zagranicznego. Tel. 3652; Biuro paszportowe. Tel. 3951; Oddzia techniczny. Tel. 3652; Oddzia prawny. Tel. 3652; Departament wojskowy. Tel. 3950; Dyrekcja lasw pastwowych; (wszystkie przy Neugarten 27). Dyrekcja Kolei Pastwowych, Am 01ivaer Tor. Tel. 3460 do 3464. Polska Dyrekcja Poczt i Telegrafw, Ankerschmiedegasse 11 (Winterplatz). Tel. 3948, 3949, 4095. Puzapp, Polski Urzd dla Handlu Zagranicznego, Renner stiitsgasse 11. Tel. 176, 392, 438, 3376. Konsulaty zagraniczne. Ameryka: Konsul Dawson, Elisabethwall 9. Tel. 3920. Anglja: Konsul Fry, Stadtgraben 14 Tel. 3891. Austrja: Konsul Gelhorn, Langermarkt 38. Tel. 3475. Belgja: Konsul Osborne, Elisabethwall 9. Tel. 3M77. Danja: Konsol Generalny Bent Falkenstjerna Langgasse 73.

Urzdy.
Gdaskie Urzdy. Parlament (Volkstag), Neugarten 2324. Senat, Neugarten 1216. Oddzia miejski (dawniej Magistrat). Langgasse 47, Tel. 3040 do 3044. Gdaska Izba Handlowa (Danziger Handelskammer), Langer markt 43. Tel. 236.

Finlandia: Konsul Valmo Sukaniemi, Strausgasse 4. Francja: Konsul James F ernand Roper Gueritte, Langermarkt 17 Tel. 1050. Grecja: Konsul Henri Haber, Rennerstiitsgasse 6. Tel. 3489. Guatemala: Konsul Weber, Rennerstiftsgasse 1. Hiszpanja: Konsul Don Juan do Dos Egear, Neugarten 27. Holandia: Konsul Brinckmann, Jopengasse 15 Tel. 1049. Meksyk: Konsul Kurt Rude), Langermarkt 14. Niemcy: Konsul Dr. Liedtke, Neugarten. Tel. 4090. Wydzia paszportowy (Passbiiro), Neugarten 30, pokj 5 i b. Norwegia: Konsul Haukeboe, Stadtgraben 5. Tel. 2975. Szwecja: Konsul Behnke, Langermarkt 20. Tel. 3233. Turcja: Konsul Dr. Schopf, Weidengasse 50. Tel. 588.

W Oliwie Dr. Katke, flek. prakt.), Am Schlossgarten 15. Tel. Oliwa 83. W Sopocie. Dr. Ulatowski, ul. Morska (Seestrasse) 16, tel. 248. Dr. Wclewski, ul. Morska (Seestrasse) 26, tel. 188. Dr. Majkowski, ul. Wilhelmowska (Wilhelmstr.) (tymczasem nie ordynuje). Lekarze dentyci w Gdasku. Dr. F ilarski, (Langgasse) 53, tel. 2518. Dr. Pomierski, (Langgasse) 74.

Adwokaci i notariusze polscy. Bielewicz, Karrenwall 9, Te. 208. angowski, Hundegasse 19, Tel. 3004 Jankowski, Gr. Wollwebergasse 10
Lekarze polscy Dr. Kubacz (choroby kobiece) Heil. Geistgasse 112. Tel. 2545 Dr. Panecki (choroby kobiece) Grosse Wollwebergasse 3, Tel. 1911. Dr. Litewski (uszy, nos i gardo) Langgasse 68. Dr. Szpitter (oczy, uszy, nos i gardto) Kohlenmarkt 13, Tel. 1594 Dr. Stanowski, (nerwy i choroby wewntrzne) Hundegasse 105. Dr. Kdzierski, (pluee) Karrenwall 5 Tel. 1718. Dr. angowski.

Towarzystwa.
Spis organizacyj polskich w Gdasku, Oliwie i Sopocie. Gmina Polska w w. m. Gdasku, Am Jakobstor 56. Polski C zerwony Krzy, p. drowa Pomierska, Langgasse 74. Polski Biay Krzy, p. Budzyski, Kassub. Markt 1720. Liga eglugi Polskiej, p. Szulczewski, Neugarten 27. Zjednoczenie Polskich Kupcw i Przemysowcw, Bank Kwi lecki, Potocki, Hundegasse 85. Zrzeszenie Polskich Zwizkw Zawodowych, I Damm 16. Zwizek Handlowcw (Pozna) Oddzia Gdask, I Damm 16. Zwizek Bankowcw (Pozna) Oddzia Gdask, Langen markt 78. Zwizek Kolejarzy, p. witkowski, Kaninchenberg 51. Zwizek Urzdnikw Pocztowych, p. Bellwon, Mausegassc 4. Zwizek Urzdnikw Sdu i Wizie, p. Skrzetuski, Kleine gasse 1213.

Syndykat Dziennikarzy Pomorskich, p. Purwin, Brotbanken Gasse 14. Tow. Nauczycieli, p. Langmesser, Johanniskirchhof, Szkoa Polska. Polskie Stronnictwo Ludowe, p. Wesoowski, DanzigPeter. hagen, Predigerg. 7. Narodowa Partia Robotnikw, p. Milewski, Jopengasse 4. Tow. Jedno", C zyewski, Ankerschmiedegasse 6. Tow. Sok", p. Siniecki, Breitgasse 971. Tow. Skautw", Poggenpfuhl II. Tow. Polek, p. Tylewska, Ketterhagergasse 5. Tow. w. Jadwigi, p. elewska, Holzgasse 7. Tow. w. Zyty, ks. wikary Wiecki, Knigl. Kapelle. Tow. Lutnia", p. Grimsmann, Pfefferstadt 50. Tow. C ecylia, p. Kufel, Gr. Miihlengasse 2 II. Tow. Moniuszko, p. Strzelecki, Holzraum 11. Stowarzyszenie Technikw, p. Preyss, Neugarten 27. Tow. Polek we Wrzeszczu, p. P. Ulrichowa, Kastanien \\ eg 4 d. Tow. C ecylia we Wrzeszczu, p. Zamysowski, Herthastr. 13. Tow. Gwiazda we Wrzeszczu, p. Raciniewski, AntonMller Weg 2. Tow. Jedno w Oliwie, p. Pukiewicz, Ottostr. 15. Tow. Lutnia w Oliwie, p. Pestka, Gdask, Kirchengasse 15. Tow. Owiata, prezes Majewski, Sidlice (Schidlitz), Oberstr. 95. Tow. Polek, prezesw a p. Mieliska, Sidlice (Schidlitz), Rek tor w eg 3. Tow. Liga eglugi Polskiej, p. dr. Wclewski, Sopot, Seestr. Nr. 26. Tow. Lutnia w Sopocie, p. Bresiski, Parktr. 54. Tow. Ludowe w Sopocie, p. Januszkiewicz, Oliwa, Jahnstr. 20.

%Tow. Macierz Kaszubska, p. Tomaszewski, Sopot, Nordstr. 73. Tow. Polek w Sopocie, p. Tomaszewska, Nordstr. 73. Tow. Sok w Sopocie, p. Matuszewski, Parkstr. 31. Zjednoczenie Zawodowe Polskie w Sopocie, p. Uller, Brau erei Bergschlosschen.

Gmina polska.
Gmina Polska w w. m. Gdasku po poudniu, instytucja, (Am Jakobstor 56). Biuro czynne od godziny 10 do 12 przed poudniem i 36 reprezentujca Polakw zamieszka Wydziay: organizacyj ych na terytorjum w. m. Gdaska.

ny, finansowy, ekonomiczny, opieki spoecznej, szkolny, ko cielny, robotniczy, urzdniczy, kulturalnoowiatowy i pra wny. Najwyszym organem Gminy jest Naczelna Rada Ludowa, pochodzca z wyborw i skadajca si z 75 czonkw. wiceprezes Jzef C zyewski, wiceprezes necki. W skad Prezydium wchodz obecnie: Prezes dr. Wad. Panecki, Stan. Leszczyski, kontroler gen. J. Kopczyski i sekretarz gen. Erazm C zar

5*

68

Czytelnie polskie. Tow. C zyt. Lud., p. Filarski, Gdask, Langgasse 53. Macierz Kaszubska, Sopot, Seestr. 10. Czytelnia Nowoci, Sopot, Viktoriastr. 9.

<

Naboestwa.
Polskie naboestwa.
W W W W W W kociele w. Mikoaja w kad niedziel o godz. 11 i pf. Sidlicach co dwa tygodnie o godz. 8 i p. Wrzeszczu co dwa tygodnie o godz. 11 minut 15. Nowymporcie raz w miesicu o godz. 10. Oliwie co drug niedziel o godz. 11. Sopocie co dwa tygodnie, raz o godz 7 minut 45, drugi raz o godz. 11 minut 15.

SPIS
Szkic historyczny Przechadzka po Gdasku Kocioy Gdaskie Koci Marjaski Koci w. Katarzyny Koci w. Brygidy Koci w. Jana Koci w. Mikoaja Koci w. Barbary Koci w. Trjcy itd. itd. Publiczne gmachy w Gdasku Ratusz Dwr Artusa Inne gmachy publiczne Gmachy prywatne Przechadzka do Oliwy, Sopotu i Orowa Oliwa strona 316 1725 18 32 2629 29 30 30 31 32 32 34 34 36 39 43 43 44 4549 50

70

Sopot Orowo
Wskazwki praktyczne

52 53

Przyjazd, wyjazd, rewizja celna, wywz, pienidzy, plan zwiedzania Poczta, doroki a u t o m o b i l e Autobusy, tramwaje, koleje, p a r o w c e Hotele, restauracje, cukiernie, teatry Banki polskie Zbiory: muzea, b i b l i : t e k i Urzdy gdaskie, polskie, konsulaty A d w o k a c i i lekarze polscy Towarzystwa polskie Naboestwa polskie 5456 56 5758 59 61 61 62 64 65 68 68 62 63 61

^jJ^K

Wolne miasto Gdask

C ^

Pnocne Monte Carlo!

fcercle priwej f BouleRoyalel

Bakkarat

Rou l e t t e
Minimum mk. 10 Maximum mk. 6 0 0 0

Midzynarodowe tygodnie sportu i eglarstwa

OD IPgo UPC A DO KOCA SIERPNIA Zabawy pywackie Wzloty wyc gowe i popisowe Opera lena Wycigi konne Regaty aglowe Strzelanie do gobi z gliny Zabawa kostjutnowa Ujedalnia
j||||||||||||lll!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM

i W . angowski & Co. 1

= Breitgasse 104 G DASK Telefon 3141 ]

Ul dl IW Unlflt w samolotach z eleg. Iimousinami LlaydOstflug'u nUlllJ HilUI (poczty lotniczej) z BERLINA lub SZCZECINA do SOPOT, dla nowych czonkw za uprzedniem zameldowaniem

Jazda parostatkiem z winoujcia

do Sopotu

w parostatk. pasa Norddeutscher Lloyd'0 imdzon z kom fortem, zostaje czonkom za okazaniem biletu bonifikowana o komunik.bez truda.paszportw., kolej,parostatkiem lub samolotem, rwnie, i o reguach gry udziela

Hurtownia win i spirytuozw

^llllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIW

Kurha u s Kas ino

Sopot

Oficjalne biuro informacji w Berlinie Transatlantisches Reise u Yerkehrsburo. Budapesterstr.5. Telefon Amt Lutzw 3371 i 955.

i?

Haltlltlltll

P. J. Aycke i Sht
NAST PC A WACICIEL:

HOTEL CONTINENTAL
STADTGRABEN 67 G D A S K
NAPRZECIW DWORCA KOLEJOWEG O WACICIEL BATYCKIE

ALEXANDER C ZEC H

STADT G RABEN 67
TELEFON 6803450

GDASK

TOW. T E R E N O W E

HURTOWNIA W I N
PIWNICA WIN MUSUJCYCH
BIURO: HUNDEGASSE 12 TELEFON NR. 434 SPRZEDA DETALIC ZNA: HUNDEGASSE 128 TELEFON NR. 434

JEDYNY POLSKI HOTEL W G DASKU

POLECA: POLECA:

Zao3. 1825

Zaoj. 1825

ZNAKOMITE OBIADY KOLACJE

BUFET

NAPOJE
WSZELKIEGO GATUNKU

ZAOPATRZONY

ZAKSKI

DOBOROWE OBFICIE OBIADY OD 12EJ DO 3EJ AYCKE*GO \YCKE'GO NOWA STARA WINIARNIA
TELEFON NR. 451

KOLACJE A LA CARTE DO GODZINY 11EJ HOTELRESTAURACJA WINIARNIA

HUNDEGASSE NR. 1112 R. 12"

WINIARNIA
TELEFON NR. 3btZ

111?i ..niPl .r|p|p|p|9pI|e|9|cj|e|9||e|9||9

'-''

^r^)C^C^f^X^(^Xsg?C^X^) C^/ 0 0 <S 0C&&)C&<^K$0ty) 0

JEDYNA

POLS K A

PIERWSZORZDNA

WINIARNIA-RESTAURACJA

WINIARNIA
DANZIGER
WILHELM

ERMITAGE
HUNDEGASSE 96

RAT S S TUBEN
BODENBLRl.

CiDASK

HUNDEGASSE 96

WACICIEL: FRANCISZEK GDASK LANCASSE 41-42

REGLI S KI
TEI.EE()\ 167

1
^

Polsko-francuska kuchnia Wasna cukiernia Wino najprzedniejszych gatunkom O b i a d y od 12-ej do 4-ej goch;. Herbatka Fioe o'clock tea 5i~-cj K o l a c j e od ("rej &odj.
Podc3as herbatki i kolacji ptyygryroa artystyczne trio K arasiski Melodyst i Petersburski RENDEZVOUS PRZYJEZDNYCH / K RAJ1 t ZAGRANICY

PILSNER URQUELL DOBRA KUCHNIA

OBIADY 01) GODZINY 12 W POUDNIE 0 0$i0$}0$)000000 0 0 0$) 0000$>0$i00

] 1 iiolcl-Pcnsionaf Seflan :: Sopot I

i i
!
i State cetn

RI ST AUR A CM A W ARSZ A W I ANN A

i Telefon 118

Bismarkstrasse 18-20 Otwr.u przez calu roh

Telefon 148 \

VARSOVIE"
SI ^DTGRABj N 12 GDASK \ tS.AATS l>\\ 0 Poleca: O t r o a r t a od 8- e j r a n a

Znane wymienite obiadu Sowite Kolacje

DU/IJ CieniStU Ogrd Stae ceny

jnan kuchni butet roarS3aroski Piroa oryginalne i rriiejscoroe P a p i e r o s y i c y g a r a po cenach fabrycznych

( d>icla si mformacyj ro spr.iro.ich handlowali bc3tnti

Sopot - ..Erhoiunasncim
P i e r w s z o r z d n e polra-wy - U m i a r k o w a n e c e n y
\\

W O J GI E CII X A PI Ii R A I. \

a n der S u d p r o m e n a d e HOTEL - PENSJONAT - R E S T A U R A C J A

XX XX XX

o najlc p. urzd. goc innyc h pokoi z balkonami widok na morze i las Wodocig] w wszystkich pokojach - Pikna terasa nad nr/.K . morza

ii

fjtel SMetzopol
Sopot (pierwszorzdny
Otwarty cay xok

Danziger Maschinenwerke
A. G. Telefon nr. 4077

Gdask

Melzergasse 4

TmtlfTTiTtTTTTTfYTfTnTfTtnTItTTTTTTTTT

f)otel

B u d o w a i n a p r a w a odzi motorowych, samochodw, narzdzi i maszyn rolniczych Konstrukcje elazne w wszelkim rodzaju Kaflowe piece przenone elazne stale palne piece oszczdnoci
z cyrkulacj ciepopowiet.

(Restauracja z winem
^Terasa a r Scenka Orkiestra ,fhonu

g 8

HALINA a
Pensjonat Polski
SOPOT
Pnocna ulica T3 Nordstrasse Telefon 202

elazne stale palne kuchenne piece oszczdnociowe z piecykami

Ekonomiczne automaty gazowe do kuchni gazowych Stoliki do kuchenek gazowych Umywalnie * Wykonanie artykuw masowych Sztancarnia i tocznia

li

J e d y n y polski interes tego rodzaju iv Gdasku

Ir"

Sp. Akc. zaoona w roku 1870

Ubezpieczenie transp. wszelkiego rodzaju morskich,rzeczny eh,ldowy eh,skadowy eh

w kadej wysokoci w obcych walutach

Polisy natychmiast
Kapita zakadowy i rezerwowy (w Polsce, G dasku i zagranica.) p r z e s z o 150 m i l j o n w m a r e K n i e m i e c k i c h

e/cD G d a s k ( 5 ^ i
Brotbankengasse 14 Telefon nr. 1866

Jeneralna Reprezentacja w G dasku B o l e s a w J a n c z a k , DominikswalH

Telefon nr. 28 (IMebenanschluss)

Fil ja w Tczewie
ulica Dworcowa 3

fi I

U i

Gdaskie Biuro Ogosze

Telefon 2921, 5753 G d a s k Langenmarkt nr. 15 p rzyjmuje zamwienia wszystkich ogosze dla polskich i niemieckich gazet oraz czasopism WYKOCZA PLANY OGOSZE P o s i a d a w a s n e biura do t u m a c z e n i a

najwiksze pismo todzienne ekonomiczno-handlowe w Gdasku

I Dziennik Gdaski
broni praw Polski w jedynym porcie polskim
Obowizkiem kadego Polaka popiera denia narodowe

Najszybsze wiadomoci polityczne z caego wiata

Najskuteczniejszy organ dla reklam i ogosze

gikdkJk *.*.*.*JkJk*.*.* *Jk&4dk*.**.**A-*.kAA*J^*JkJk4Jkt-jkA %

felaralaralaralaralaro ara aro ara ara ara ara ara ara a a arorei arolaral

Niiiii

Cj^janziger^L/onfektionFiaus
I1P0RT Tow. Ahc. Waciciel. ci . Ste i nF i fel EKSPORT (poggenpfufil 59 Gdask
Wasne skady:

GDASK

Cfelefon nr. 409

Telefon 5365, 313'S Banki

Adr. telegr.: C ompaniaDanzig

Bank Dyskoatowy, Gdask Deutsche Bank, Filja w Gdasku

Cfpfergasse Z3\2h CUtstddtiscfier Graben 66 b Wrzeszcz, Cauptsftasse 11

Konto czekowe: Gdask nr. 7828 A. B C. C od 6 Ausgabe

Maszyny wszelkiego rodzaju Maszyny do szycia Piece do gotowania Centryfugi Skry surowe i garbowane Wszelkie artykuy dla garbar Wszelkie narzdzia dla szewcw Artykuy spoywcze Towary wkiennicze i manufaktura
e_i0|0p!0|0p|0p|0B|0B|0[0|0|0^

Eleganckie ubranie (Damskie i SM.asQ.ie I gotowe i na miar

Cfrwae materjay najlepsze wykonanie zmiarkowane ceny
[IIHIIIHIHIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIHIIIIIIlinH

Czytelnia Nowoci"
Victoriastr. 9 SOPOT Victoriastr. 9

Wypoycza ostatnie nowoci

polskie, francuskie i angielskie
Otwarta od 112 i od 4 6 , w niedziele i wita od 111 godz.

d damskich I

uhrer-H ennig
GDASK I I

Bank Przemysowcw
Oddzia w Gdasku
zaatwia wszelk. czynnoci bankowe
i Telefon 352 :: Adres telegr.: Wislabank

Wielkiem zaufaniem
pa z najlepszej sfery odzna cza si Salon md M. H. Salon pa, ktre lubi dobry gust, solidn robot i nie zawodno!
Przyjmuje materjay Przystpne ceny

CENTRALA W POZNANIU
STARY RYNEK 7374

K a p i t a z a k a d o w y 200000000 W p a c o n e r e z e r w y 120 000 000

ZAOONE 1861 r.

Jan

Majewski

Mistrz d e k a r s k i Gdask, Tischlergasse 49 paleta si do wykonywania wszelkich nowych i starych robt dekarskich, k r y c i a dachw papa, upkiem i dachwka Reparacje Reparacje

Bank Handlowy
w Warszawie
zaoony 1870 zaoony 1870

BANK
ZWIZKU SPEK ZAROBKOWYCH

Kapita akcyjny i rezerwowy okoo 200 miljonw

ODDZIA G DASKI
GDASK HOLZMARKT18
Zaatwia wszelkie czynnoci

Oddziay: Bdzin, Ciechocinek, C zstochowa, Gdask, Kalisz, Kiece, Krakw, Kutno, Lublin, d, Miechw, Mawa, Ostrowiec, Piotrkw, Pozna, Radom, Sosnowice, Tomaszw, Toru, Wocawek, Zawiercie

z zakresu

bankierstwa

Oddzia w Gdasku: Dugi Rynek nr 7/8

Telefon nr. 4035, 1788, 3477

INSTYTUCJA CENTRALNA: POZNA

ODDZIAY: Warszawa Krakw Toru Grudzidz Bydgoszcz Lublin d Radom Piotrkw Kielce Nowy Jork
Adr. telegraficzny ..ZAROBKOWY" Nr. telefonu 36983699

Batyckie Tow, Terenowe z o. p.

Stadtgr. 6 (Hotel C ontinental) G D A S K Telefon nr. 6803458 :

Kupno i sprzeda terenw, domw, zakadw przemysowych i t. d.

na wasny i obcy rachunek

Tow. Instalacyjne Pomorskie

T. I .

GDASK
Brotbankengasse 12 Telefon nr. 2620 Zakady: elektryc3ne
ga3oroe

6P o(s(ki hbrka tabak I i tytoniu

^ufjan 7vrt ^dask1i?r3e3C 3
(Setefon nr. 2982 au&emoeg nr. 4 (Setefon nr. 1413 HbtydcOSfiCfi >zpitalna nr. 13 JRdres e[egr.: ^Juferf, ^daskl^udgosjeg 5Fienos3or3?d. urgdgenie masjynmoe do wyrobu tabaki i tytoniu

Wodocigi kanali3acja centralne

ogranie

>peejafnoe: egion!*a"
tyto 3 prawdgiwej gagraniejnej tabaki Wirginia"

Jedyna polska firma ro tej brandy na miejscu

*

Dla filatelistw!
Kupujemy I sprzedajemy znaczki pocztowe przyjmujemy take w komis

.Dziennik Gdaski'
ODDZIA FILATELISTYC ZNY G D A S K , Brotbankengasse 14

FILJE: Grud3id3, Starogard, Wejheroroo

FREYMANN
GDASK
KOHLENMARKT

Xr\

Najwikszy pierwszorzdny dom zakupw

DOM
dobrych jakoci
ZASADY:
DOBRE JAKOCI TANIE CENY DUY WYBR STARANNA OBSUGA

1 KSIGARNIA POLSKA 1

I Romana CznrlinsKieso I
i G d a s k , T p f e r g a s s e 19 (przy Holzmarkt) =_
polec?

i Shad nul t materiaw plmfennudi i

| najnowsze wydawnictwa naukowe, powie = H ciowe, nuty, przewodniki, pamitki, pocztw s | ki i albumy z widokami Gdaska i okolicy M I Maerjaiy pimienne w wielkim wybo Dorzj =

Przedruto w 2 b r o n K . ,

UIB

'uinBJZioH o?siSz|Ofj

V C V f

V t

a t a5

V5

' ' (eojpi) ' ' asserj

oi.onsjoipsig assegsjoipsig J3qsjotpbicr asseSjaj aipspio

|5J

J\.

B.

E>.

"*

A. /%,/
MMdlcM

;
V
Wolf
BasHon ^usspnimj BnsHon Bjir

K.iiiiiichi?n

i Shad nut t materiaw pl&mlennuch i

I KSIGARNIA POLSKA i

I Romana Czarliskiego I
G d a s k , T p f e r g a s s e 19 (przy Holzmarkt) polec? g najnowsze w y d a w n i c t w a n a u k o w e , powie | ciowe, nuty, przewodniki, pamitki, pocztw | ki i albumy z widokami Gdaska i okolfcy | = 1 1

Xv

[ Materjaly pimienne w wielkim wyborz2 1

Whogi

* DzienniRGdasfci, Brotbankengasse 1^.

A

Przedrufc wzbrorn^r

Alfabetyczny spis ulic.

AbcggGasse 67B Adebargasse C 5B Adlers Brauhaus, Hinter 3B Allee, grosse 1 A Allmodengasse 6B Altes Ross 4B Althof 4D Altstadt C 23B Altstadtischer Graben 3B C Am brausenden Wasser 3C Am Haustor 3B Am Holzraum IB Am Jakobstor 2B Am Kielgraben 4C Am Olwaer Tor 2B Am Petershagener Tor 6 A Am polnischen Haken 2 3D Am Rahm 3C Am Sande 3B Am Spendhaus C 3B Am Stein 3B Am Stiftswinkcl IB Am Waliplatz 6 A An der grossen Miible 3B An der griinen Briickc 5B An der Kuhbriicke 5B An der ncuen Mottlau 5C An der Reitbahn 4 A An der Schneidemiihle 3B An der Steinschleuse 67A B Ankerschmiedegasse 5B Aschbriicke 6B Aussprung, Bastion 7B Backergasse, gr Backergasse, ki Baienhof St. Barbaragasse St. BarbaiaHospitalsbof St. BarbaraKirchliof ioioiniiiKirchengasse olomaiKtrchhof (Str.j lolomaiKirchhof, alter lannshof , 3C 3B 5B 15C 5C 5C 2 3B . . . . 2B . . . . 2 A 3B Ganskrug Gartengasse . . . . Gasse, grosse . . . . Gasse, kleine . . . . Gerbergasse, grosse . . Gerbergasse, kleine Gertrudengasse Gwny dworzec . . Goldschmiedegasse . Grabengasse . . . . Grosse Allee . . . . Grosse Backergasse Grosse Berggassc Grosse Gasse . . . . Grosse Gerbergasse Gr. Hosennahergasse. Grosse Kramergasse . Grosse Miihiengasse . \ Grosse Nonnengasse , Gr. Ohlmiihlengasse \ \ Grosse Scharmachergasse Gr. Schwalbengasse Gr. Wollwebergasse Griine Briickc . . Griiner Weg . . . . Griines Tor Gra jagy Hakergasse 3 Hakcrtor Hakelwerk Halbengasse Halle und Halliof ./.'.'.'.',',['.'. Haltestelle petershagen Hansagasse Hansaplatz (am Jakobstor) . . . . . . . Heckergraben . , Hcilige Gcistgasse ' Heil. Leichnamswall I leumarkt Heveliusplatz Hinter Adlers Brauhaus Hintergasse, Langgarter Hintergasse Hint. Lazarett Am Lazarett" . . Hirschgasse . . . Klein Rammbau 3 C Rahmtor KI. Scharmachergasse 4 B Rammbau KI. Schwalbengasse 6 7 B Rammbau, Klein KI. Wollwebergasse 4 B Ravelin (Petershagen) . . Kneipab 5 D Reinke^gasse bei Petershagen Kneiphof 5 B Reitbahn Kniippelgasse 3 C Reitergasse Kniippelgasse, ki. 3 C Rennerstiftsgasse . . . . . . Koksche Gasse 3 B Rittergasse Kohlengasse 4 B Rittertor . Kohlenmnrkt 4 B Rpergasse . . . . . . . Kohlentor 3 C Rosengasse 6 C Ross, altes . . . . 5 A KolKowgasse 4B 3 C Korkenmachergasse Kramergasse, gr. und ki. 4 B Salvatorgasse . 4 Krantor ^ 4 B St. SalvatorKin lv 4 5 Krausebohnengasse w 3 C Sammtgasse 4 Krebsmarkt . . . . ' . . ' 4 A iSande, am . . 3 Kiirschnergasse 4 B Sandgrube . 3 Kuhbriicke 5 B Schnrmacherga.' 3 . . . Kuhgasse . . . . 4 B Schaferei 4 Knhtor . ' " . " . . . y. . . . . . . . 5 B Scheibenritter^asse 6B Schewenschleuse . 4 Schichaugasse . . 5 Lange Briicke C 4B SchichauWerft 67 Langenmarkt 4 5 B Sidlice (przedmiecie 5 Langgarten 5 C Schiessstange . . 2 3 Langgarter Hintergasse 5 6 C Schiffchenbriicke . Langgarter Tor . . . . . . 6 C D Schild . . . . . 4 5 C D Schilfgasse . . . B C Langgarter Wall . . . . . Langgasse 4 B Schleifengasse . . 4 C Langgasser Tor ' B Schleusengasse Lastadie sgasse . . Laternengasse ' gasse Lawendelgasse . . . Lazarett, Am (Hinterm) Lazarettgang ' Leeges Tor . . 4 B Lcitergasse . . . . . . . . 2 B Lenzgasse . . . . 4 A Letzte Gasse (Petershagen) . . 3C 3 A Lschplatz a. Brabank . . . . 4 A Selm. 8 B Logengang . . . . . . . Schwalben^ 5 6C 3 B Schwalbengasse, . 4 5 B Malergasse 3 A Schwanengang 2 B St. Marienkin nbuden 5 C Schwarzes Ateer 6C 2C S i> Seigen, hohe . . . 4 A Matzkausche Gasse t 5 B Seigen, niedere . . 1 C D Maucrgang . 4. B Silberhutte . . . . 5 A Mausegasse 5 B Speicherbahn . . 3 4 B Melzergassc 5 B Spendhaus, am . . 1 B Milchkannenbriickc 5 C SpendhausNeugasse 6 A Milchkannengasse C 5B Sperlingsgasse . . . 6 B C Mittelgasse 6 C Sprengels Hof . . . 4 5 B Mottlaubassin . 6 A B Stadtgraben . . . . 4 B Motawa C 2345B Stangneter Graben 6 7 B Motawa, nowa 5 6 B C SteffensPark . . 6 C Mottlauergasse 6 A Stein, am . . . . 4 A B Miihle, an dei Grossen 3 B Steindamm . . . . 5 C Miihiengasse, grosse 3 B Ste nlager Platz . Miihiengasse, kleine 3 B Steinschleuse, an der. 2 A B Miinchengasse . . . 5 B C Stiftsgasse . . . . 3 4 A . . . . Wathlergasse . . . . 3 B Stittswinkel Strandgasse . . . . Nehrung . . . \ \ \ . . . . . . . 2 3 D 2B Straussgasse . . . 4 D Strohdeich 2 B Nehrunger Weg . . . Neugarten 3 A 2B Stiitzengasse . . . ' 3 A Synagogengang . . 2 B Neugarter Tor 4B 2 B C Neunaugengasse . . . . . 3 B Tagnetergasse . . . 1 B C Niedere Seigen . . . . . . . . . . . . 5 6 7 B C Teergraben . . . . 5 A Niederstadt 3 B Theatergasse . . . 4 B Nonnengasse gr. u. ki. 3 B Thornsche Bruckc 4 C Nonnenhof .' ' 1 B Tlurnsche Gasse 3 B Thomscher Weg '. ] 5 B C Ochsengasse . . . . . . . . . . . . Olmuhlengasse, gr. u. ki. . . . . . 3 B 3 B . . . 1 A Tischlcrgasse 1 B Olivacr for Tobiasgasse . . . . 1B Topfergasse . . . . 4 . . . . . . . . C 3 4 B Packhof Hankewali 4 5 D TrinitatisKirchengasse Paradiesgasse . . . . 2 3 B Trojangasse . . . . 4 C Passage, Danziger 4 A B Turmgasse . . . . 2 B Paulsgasse (Petershagen) . . . . . . . . . 6 A 3 C Peteishagen . . . . . . o 6 A Viktoriapassage . . 4 A Petershagen a. d. Radaune . . . . . . . 5 n A Vor dem hohen Tor, Yorstiidt. Graben . Petershagen h. d. Kirche . 5A A Peteisllagener Promenad . '. ^ Petershagener Tor b A Wallgang (Sandgrube) Petersiliengasse 4 C Wallgasse PetriKirchhof (Strasse) . . . . . . . . . 5 B Waliplatz, am 3 B St. petri und PauliKirchhof, alt 3 A Wandgasse . A B Pfaffengasse | B Wassergang 3 B Plandgraben 2 C Wisa Pfarrhof j B Weickhmannsgasse Pfefferstadt 3 B Weidcngasse Pferdetranke 3 B WeissmnchenHintergasse Plankengasse 4 C WeissmnchenKirchengasse Plappergasse 3 B Wellengang 6 B Pogkjenpfuhl 5 6 A B Werder, Lunette 1 C Polnisciier Haken. . : .' . , 2 Werdertor _ B Werftgasse . 3 C Por,techaisengasse Postgasse ;j j Wiebenplatz . Predigergassd (Petershagen) 6 A Wiebenwall 1. und 2. prjestergasse . . . . . . . 4 B Wiesengasse . Professorgasse 3 B Winterplatz prom. Dwigni 4 C Wollwebetgasse, gr. und ki. promenad (Neugarten) . . . . . . . 2 3A . . Promenad (Petershagen) . . 5 A Zapfengasse . . Pumpengasse 5 B Ziegengasse Zimmergraben . . 3 B 5 A Zweites petershagen 3 B Radaunengase 3 L Zwirngasse , . . . 3 B RShm 4D 6 7 B 3C 3C 4B 4 AB 5A 2 3 4 6 1 3 3C 6A 5A 4A 6C 2B 3C 3C 5 B 4B 4B 5A

1B

4A oldschc Gasse 5B lergasse 4B hiischofsbcrg (ulica) 5A Bischofsgasse 4A Bischofshhe 5A Bleihof 4C Bttchergasse 3B Bootshaus C 34 Boo smar.nsgasse 4B Brabank 3C Brandgasse 5B Brandtteiie 3B Brausenden Wasser, am 3C Breite Gasse (Petershagen) . . . . 6 A BreitenbachBriicke 3 4C Breitgasse . . . 4B Brocklosengasse 4B Brotbankcnyasse 4B

' .
Holies Tor . Holminsel Holzgisse Holzmarkt Holzraum, am Holzschneki Hopiengassc Hosennahergasse, gr. Hosennahergasse, ki. Huhnerberg Hiihnergasse Hundegasse 1 Iusarengasse IrrgartenBriicke Irrgarten, ki

. . . .

45

St. JakobsHospital . . . Jakobsneugasse . . . . Jakobstor . . . . Jakobstor Am Jakobstor" Jakobswall Johannisgassc St. JohannisKirchhof, alter St. JohannisKirchhof (Str.) : Brotbankengasse 14 :: Telefon 1866 : Johannistor Jopengasse . . . . Judengasse Jungferngasse Biirgerwiesen 5 D Jungstadt. Gasse . . . . Biittelgasse 3 B Jungstadt. Holzraum . . Buttelhoi J 1 5 Junkergasse Burggrafenstrasse 3B strasse 3C Buttertor 4 C Kampe Kalkgasse Kalkort ~. . 1. 2 3. Damm . . . . 4 B Kaninchenbcrg 4. Damm 3 i B Kaimelitergasse 4 A B Karpfenscigen . . . Der aite I lof. ' 4 D Karrengasse'Am Jakobstor" . . Diencrgasse 5 B Karrenwall DivisionsPassage 5 C Kasernengasse Dominikanerplatz 3 B Kassubischer Markt Dominikswall 4 A B Katergasse . . _ . . . . . Drehergasse 4 B St. KatharinenKirchensteig . . . St. KatharinenKirchhof, alter . . St. KatharinenKirchhof (Strasse) . Eimermacherhoi 3 C Katholischer Kirchhof, Schiessstange St. ElisabethKirchengasse . . 3 B Kehr. ieJergassc St. ElisabethKirchhof . . 3 A B Ketterhagergassc St. EHsabethwall 3 A Kiebitzgasse . Englischer Damm 4 C KielgraDen Erichsgang 6 C Kielmeistetweg Kleine Backergasse Kleine Berggassc Faulengasse 4 B Kleine Gasse Faulgraben 2 B Ki. Gerbergasse Fischbiiicke 3 C KI. Hosennahergasse Fischerhof 5 B KI. Irrgarten Fischmarkt . . . 3 4 C KI. Kn>inn. Fleischergasse 5 S A B KI. Ki. Frauengasse 4 M KI. Mi FriedrichPassage 6 B KI. No KI. Ol FuchsWll C 2B

jDziennik Gdaski!

12

6 B 5 fi B C 3 B 3 B
A

1 2 I|
(i

\*

LIC.
3 C Rahmtor 4 B Rammbau 6 7 B Rammbau, Klein . . . . . 4 B Ravelinc (Petershagen) . . . 5 D Reinke gasse bei Petershagen . 5 B Rcitbahu . 3 C Reitergasse 3 C Rennerstiftsgasse . . . . 3 B Rittergasse . . . . . . 4 B Rittertor 4 B Rpergasse . . . . . . 3 C Rosengasse 6 C Ross, altes . . . . 4 B 1 B Salvatorgasse . 4 B St. S alvator-Kin 3 C Sammtgasse : 4 A i Sande, am . 4 B Sandgrube . 5 B Scharmacherga: . . 4 B Schaferei 5 B Schcibenrittcr^asse Schewenschleuse 4 B C Schichaugasse . 4 5 B Schichau-Werft 5 C Sidlice (przedmiecie 5 6 C Schiessstange . ' 6 C D Schiffchentwficke 4 5 C D Schild . . . 4 B Schilfgasse . . Schleifengasse . Schleusenc ;sgasse iegasse
3 C

3 C 3 C 3 C . 6 A 5 A 4 A . 5 6 C 12 B 3 C I 4 B 5 2 3 i A B B A

Oburoie Wernera
\a

. . .

4 5 C 4 B 1 2 1 ". 3 4 3 4 3
(1 l)

B B A A U C
l ' V-

' 5 B I 3 B

Eleganckie, tanie, trwale

<s>
Gdask: Grosse Wollwebergasse 23 GdartsK: L a n g g a s s e lO Sopot: S eesfrasse 3 7 Wrzeszcz-. Hauptstrasse 117

3 C 4 A Scliuit- ' Schwalbcu, 3 B Schwal bengasb^, 3 A Schwanengang 5 C Schwarzes Mecr

O i

=O l

Papierosy
dla 5narocrD

Io

| POZNA WILNO BARANOWICZE

OOOOOOCOCOOOOOOOOOOOOOCO X X X X X > 3 C X > ^ O O O O O O O O O O O O C ^ ^

LOD I LWW

Nr. 18 Gold Zopportas Baltikum J. B.

I ODDZIA GDASKI |
LANGEMARKT 15
Telefon 5301
! ooooooocooobdbc>xxxiojOoo^

Adr. telegr.: KomispolGdask ;

> oobbocoo I

Fabryka papicrosro
J. BORG GDAttSK
3alo30tia 1890 3ao3ona 1890

STAMBU"

|]
i m

I Techniczny n. Wknlsty.I s k r z a n y III. C hemiczny

IV. y w n o c i o w y

DZIAY:

FILJA W BERLINIE SW. 61

V. A g e n t u r a Midzynarodo w e g o Twa W a g o n w Sy I pialnych BlIIIIIIIlIB llllllllllllilllllllllllli

Adr. telegr.: Polkobank"

Telefon nr. 1600

[(Papierosy] l^Jasmatzi!
I Miedocige w jakoci!
Specjalne marki:
(J>teo on CTon Oamses (Puck (Delos

Polski Bank Komisowy

Tow. Akc.

Oddzia Gdaski
ulica Duga (Langgasse) nr. 371

IMPORT

EKSPORT

Centrala; Pozna, ul. Gwarna 19. Oddziay: Warszawa, Widok 14, d, Przejazd 40.
ODDZIA: Kolonjalno spoywczy Chemiczno drogeryjny elaza i materjalw budowlanych Inynierskotechniczny Wknisty Ziemiopodw.

BANK LUDOWY
e. G. m. u. H.

Telefon 1Q50 G D A S K

Jopeng. 47.

Pocztowe konto czekowe Gdart3k 043* Rachunek y r o w y w Banku Zwizku Spiek Zarobkowych.

Gigarettenfabriknfjellas"
G. m. b. /5.

Gdask
t
^

Weidengasse 35/39 ^Telefon nr. 3260 fldres telegr.: cJ asmatzi-GdasQ 9

< *

Zaatwia wszelkie czynnoci wchodzce w zakres bankowoci. Przyjmuje wkadki w polskiej i niemieckiej walucie n a ksieczki oszczdnoci, otwiera rachunki biece n a korzystnych warunkach, wykonuje przekazy
o00000000000 w k r a j u i z a g r a n i c itd. Itd. oooooooooooo

Gdaska fabryka tytoniu Kismet" Sp.zogr.por.

T ii GdaskWrzeszcz, ulica Gwna 91 Tcleion 5365. _ . . r n .. Uanzig Langmhr, Hanptstrasse 91
-oo-

Telefon 5365.

,,

,,,.

Cygary, tylo, tyto do papierosw, tyto do ucia, tabaka.

Neutralne opakowania.

GARYANTESIEWICZ
GOSSK, KETTERHflGERGOSSE 6 Z A K A D

Krajanie tytoniu we wszelkich ilociach i gruboci.

Robert Berna^ki
: Budoroy pod* i nad5icmnc Skad matcrjarD budorolanych

EfEUANCKIEJ GARDEROBY MSKIEJ

PODUG MIARY

GDASKWRZESZCZ
Haupstrassc nr. 25

: roykonujc prace: bctonoroc i 3cla5no*bcionoroc, kolejki pod \ ja3doroc i ros3clkic inne prace rochod3. ro 5akrcs budoronictroa
r-

BANKKOMMANDITE

lienie llug wszych r w

I gfiti** \ 1 ^ B ^ ' 1 ni^^= mm

Wszelkie odznaki ^ wo'slia polskiego

SeesternPaulyDrabandt& Co
GDASK
Telefon 3266 Hundegasse nr. 6 Telefon 3266

iowaE V

| UMWRKOWAIIE

Kupno i sprzeda papierw wartociowych

Wymiana pienidzy zagranicznych mmmmmmmrrmmmimmmmmmmmmmmmmmim

i .\. owsze materiay stale na skadzie

MEDYCYNALNA DROG ERJ*

O. BOISMARD NASTPCA

WACICIEL: Z Y G M U N T B U L I S K I
KASSUBISCHER MARKT la G D A S K KASSUBISCHER MARKT (NARONIK KASZUBSK. RYNKU NAPRZECIW DWORCA) TELEFON 2C.

DRAHEIM
Towarz v nad i

POLECA: Artykuy chemiczne farby laki pokosty Bandae S p e c j a l n o : artykuy gumowe

Gdask
Telefon 365 Filja w

O S O B N Y O D D Z I A : ! ! Specjalny oddz. perf u meryj

Aparatw I przyborwfotograficzn. Coly Houbigaut Plassard Wywoanie pyt i filmw Khasana Mysticurr. DiVima P O W I K S Z E N I A | | _ Turf Ros jyal

Wykonania prac b Dostawa wsz^Odch ma

do w la

Myda toaletowe, szczotki, grzebienie, pudry, o? oy w wo

Kopalnie wiru
w P
B iur < Tei. 1866. Gdask, Brotbankengasse 14. Tei. 1866

GDASK
Telefon 3659 demtarcj. Z wir, piasek Materiay lokomotywy, Iokomobilt cania, sz\

Najwiksze codzienne pismo ekonomiczno-handlowe w Gdasku

Nadaje si najlepiej d o umieszczenia ogosze dla kupcw I przemysowcw
fctw