Niveli i studimeve: Bachelor

Lnda:

Etika n Kontabilitet dhe Auditim

Prof.dr.Muhamet Aliu

Literatura dhe Web sajtet

Literatura baz:

Ethical Issues in Accounting, Catherine Gowthorpe & John Blake, 2005 Accounting & Business Ethics, Ken Methail & Diane Walters, 2009
Principles of Accounting and Other Assurance Services, 14th Edition, O. Ray Whittington & Kurt Pany. 2004 Kontabiliteti financiar, (pjesa e par dhe pjesa e dyt) dr.Sknder Ahmeti. Kontabiliteti financiar Robert Ingram, Thomas Albright dhe Bruce Baldwin (teksti i prkthyer n shqip), Kontabiliteti financiar, Meigs & Meigs Financial accounting, Albregt, Stice, Stice, Skousen.

Literatura shtes:

Kapitulli 1

Prgjegjsit profesionale dhe shoqrore t kontabilistve dhe auditorve

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Prgjegjsit profesionale dhe ligjore Pse duhet t brengosemi pr etikn Sjellja etike Prfitimet nga sjellja etike Etika e dobt dhe pasojat Ndikimi i etiks n shoqri Ndikimi i etiks n individ Vendimet etike Negocimi si veprim etik

Prof.dr.M.Aliu

Prgjegjsit profesionale dhe shoqrore

Biznesi dhe profesionistt (kontabilistt, auditort) nuk veprojn t izoluar nga mjedisi Ekziston brenda prbrenda kufijve te shoqris Pr kt arsye ka prgjegjsi
Ekonomike Ligjore Mjedisore Filantropi (bamirsi) Etike

Prof.dr.M.Aliu

Pse duhet t brengosemi pr etikn?

A sht etika vetm nj trend? sht apo nuk sht? A mund t mendoni pr dika, e cila sht e ligjshme por jo etike? Etike por jo ligjore? Industria Tobacco lobon ju bn presion grupeve Mir ? Keq? Shrbimet profesionale t kontabilitetit dhe auditimit promovojn rritje t fitimeve dhe cilsi t shrbimeve,!
Ligjore? Etike

A duhet thjesht t ndalohen t gjith duhanxhit? A duhet thjesht t ndalohen t gjitha promovimet? Promovim i pranueshm sht reklamimi i cili sht informativ dhe i bazuar n fakte leht t verifikueshme. Prezantimi i: Shrbimeve t cilat ofrohen, Certifikatat dhe gradat e kontabilistve apo auditorve, Tarifat pr shrbimet q ofrohen.
Prof.dr.M.Aliu

Po kjo nuk zbatohet tek ne apo jo?

Pse ne duhet t lexojm pr etikn profesionale? Ne t gjith jemi t mir, t menur, t denj
Nuk ndikon tek ne, apo jo?

Gabim!
Jasht ktyre mureve t fakultetit, ekzistojn mashtrues, gangster, kontabilist dhe auditor t korruptuar, politikan t korruptuar, rregullues t vulave, njerz t sigurimeve dhe disa miq t kqij n prgjithsi! Ne kemi nevoj pr mbrojtje para se t bhet shum von!

A mundet dikush t jap nj shembull t ndonj situate etike n punn kontabile dhe audituese me t ciln ne mund t ndeshemi?
Prof.dr.M.Aliu

Definicioni pr sjelljen etike

Sjellja e cila prbhet nga principet, normat dhe standardet e praktiks n kontabilitet dhe auditim, e t cilat jan t pranueshme nga shoqria. Sjellja e mbshtetur n vlerat morale t cilat drejtojn veprimet dhe vendimet e nj individi apo t nj grupi n punn profesionale kontabile. "Kjo "roja publike krkon q kontabilisti gjat funksionit t ruaj pavarsin e plot nga klienti n t gjitha kohrat, krkon besnikri dhe besimit t plot ndaj publikut.
Warren Burger Shefi i Drejtsis (1984)

A mundet dikush t jap nj definicion m t mir apo m pak t mrzitshm se ky?

Prof.dr.M.Aliu

Definicioni pr sjelljen etike

Etika sht shkenca mbi moralin, grshetim i koncepteve t shkruara dhe tpashkruara dhe i rregullave prmes t cilave prcaktohen sjelljet e dshiruara individuale dhe grupit n hapsira t ndryshme t raporteve ndrnjerzore. Etika si shkenc, bazohet n normat zakonore, traditn, kushtet ligjore dhe t ngjajshme.

Prof.dr.M.Aliu

Etika ka t bj me individin apo kolektivitetin si trsi. Si nj kategori q luan rol t rndsishm n zbatimin e profesionit, etika posedon nj mundsi t madhe q mund t ndahet n disa kategori:
Arsyeshmria Individuale, individi vetveten e prjeton si personalitet me moral t shndosh dhe t prgjegjshm. Kolektive, n harmoni me profesionin, me vizion t qart, pretendimeve dhe mbrojtjes s vlerave Krenaria ndjenj e suksesit, vlerave dhe vetndershmris. Ndjenj e krenaris si pjestar i atij profesioni. Durimi lidhet me qetsin e veprimit. Suksesi afatgjat sht rezultat i veprimit etik n kuadr t profeiosnit. Kmbngulsia i prcaktuar pr aritjen e qllimit. Prkushtim ndaj procedurave t puns n kuadr t koncepteve etike. Perspektiva mendimi i prditshm, vlersimi dhe prcaktimi i mnyrave pr prmbushjen e qllimit.
Prof.dr.M.Aliu

Fushat t cilat ndikohen nga sjellja etike

Vrtetsia e t dhnave (informacionit) kontabl t pasqyrave dhe raporteve financiare Dhnia e siguris prdoruesve t raporteve financiare Reklamimi (promovimi) Siguria e cilsis s produktit Prgjegjsit e njerzve prgjegjs Reputacioni i Korporats (apo tregtarve t vetm) Siguria dhe Shndeti i Stafit Mjedisi

Prof.dr.M.Aliu

Motivi pr t qen Etik

Teoria klasike e ekonomis thot: qenjet njerzore jan t motivuara parimisht nga interesat personale Merr vendime bazuar n principet e kostove \ benefiteve (prfitimeve) W.I.F.Ms (far ka brenda saj pr Mua) Pyetje
A pajtoheni? A mund t jen t motivuar nga arsyet tjera?

Prof.dr.M.Aliu

Gjithsesi.
Ekzistojn raste (fakte) t cilat sugjerojn q veprohet pr arsye altruiste dhe morale!
Kthimi prapa i kuletave me para t humbura Ndihmon t tjert n raste pikllimi Dhurimi I gjakut \ organeve \ etj Prmirsimi (korrigjimi) i pasqyrave financiare Raportimi i drejt pr gabimet dhe lshimet eventuale t ndodhura m hert

Pra, mund t veprojm sipas dy arsyeve!

Prof.dr.M.Aliu

Motivimi i Organizats
Organizatat kan motive t ngjashme Interesa personal
Ikja nga procedurat ligjore Ankimi ndaj legjislacionit qeveritar Mohimi i detyrimeve kriminale Largimi i reputacionit t keq me konsumator Me kontribuar n komunitet Donacione vullnetare Skemat pr prmirsimin e mjedisit Kontribut ndaj prdoruesve me informacione t sakt Ndrgjegja pr vendimin e tjetrit far do t jet ai?

Altruistik

Prof.dr.M.Aliu

Prfitimet nga sjellja Etike

T jashtme
Ndrton reputacion tek konsumatort Krijon besim brenda komunitetit biznesor Ritja e besimit t investitorve dhe kreditorve Zvoglon Kostot e biznesit (furnizimi me mallra dhe shrbime m t lira, m shum parapagime, m shum mundsi pr financim m t lir; prmes Ll.Pagueshme)

T brendshme
Ngrit moralin e kolegve Rrit besimin e puntorve Puntort observojn t gjitha sjelljet e kontabilistve dhe auditorve. Ata nuk do tju besojn mbikqyrsve t tyre edhe n qoft se shohin nj sjellje shum t vogl jo etike!!! Ritja e mirqenjes t nj numri t madh t individve apo grupeve.

A mund t mendoni pr prfitime tjera?

Prof.dr.M.Aliu

Etika e dobt.. Ndikimi n organizat dhe shoqri

Rezultati i sjelljes joetike apo mashtruese n organizat mund t jet shkatrrues apo shokues!
Enron (Houston, Texas) 2002 Ngjarjet u bn rrmuj brenda 5 ditve Kompania e $105bn u b e pavlefshme Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalit Mbi 20.000 puntor t reduktuar (n mbar botn..) Pensioni i puntorve i pavlefshm Firma kryesore e Kontabilitetit(Kush?) sht shkatrruar Drejtort burgosen

*marr nga The Smartest Guys in the Room (M t menurit n dhom) nga Bethany McLean dhe Peter Elkind

Prof.dr.M.Aliu

Ndikimet n Organizat
Worldcom
Drejtort me vetdije kan rritur shpenzimet n pasqyrn e t ardhurave Rezultate jo t sakta(e shkruar ajo q nuk sht e vrtet) Ekstra para u jan paguar menaxherve senior Jan mbuluar nga auditort Prap drejtort dhe auditort u burgosn Dnime t rnda nga SEC pr Worldcom

Rezultati
Ndryshime t mdha n ligjet pr korporata n Shtetet e Bashkuara t Ameriks (U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te Bashkuara)! Shtrngime apo kufizime t rndsishme sa i prket rregullave pr qeverisje t korporatave dhe firmave kontabiliste dhe audituese pr sjelljet ndaj klientve t tyre
Prof.dr.M.Aliu

Ndikimi n shoqrin m t gjer

Ekonomia e tregut t lir ndrtohet mbi besimin!
Tregu ngritet nga besimi dhe prceptimi i pjesmarsve Pr kt arsye humbja e besimit t investitorit shpie deri te zvoglimi i investimit, konsumit Organizatat nuk kan dshir q tregu i tyre t vuaj disa dme n kredibilitet dhe besueshmri (pse do t investosh n nj mall apo aksion kur e din q parat tua do t vjedhen?)

Njerzit humbin punn dhe bukn e gojs Pensionet bhen t pavlefshm Veshtirsit financiare shkaktojn probleme shoqrore
Prof.dr.M.Aliu

Ndikimet n individ?
Humbja e karriers (reputacionit) nse merreni me shtje joetike!
Suspendim nga antarsia Humbja e licencs

Humbja e Statusit(pozits)
N shoqri N familje N vendin e puns

Humbja e liris
Burgosja (Prgjegjsi civile dhe penale)

Humbja e pavarsis ekonomike

Papunsi, munges t t hyrave, pa perspektiv
Prof.dr.M.Aliu

Disa lajme t mira..

Situatat etike n punn profesionale mund t jen t parashikueshme
N nj faz t karriers suaj mund t gjendeni para nj situate ku pronari-kontraktuesi ju ofron para apo ndonj stimulim tjetr (pushim t cilin gjithmon e keni ndrruaruhh) pr t bler produktin e tij...
Kjo meq ra fjala quhet ryshfet(mito)!!! Mos t przihet me pagesat ndihmse

Do t jeni m t prgatitur t merreni vesh me ta kur parashikoni m hert far do t ndodh nga kjo

Prof.dr.M.Aliu

Nj mendimDiskriminimi..
A sht diskriminimi problem etik? A mund t jet delikat
N faz e punsimit Gjat vendimeve t promovimit Gjat pushimeve nga puna Deprtimi n zemr t konceptit human pr drejtsi, mund t ndikoj direkt m moralin e puntorit!!

A mendoni q ndikon vetm tek qenjet njerzore t diskriminuara?

Prof.dr.M.Aliu

Konflikti i Interesit
sht nj situat n t ciln nj prfitim i nj pale apo grupi mund t rezultoj me nj dm t madh pr paln ose grupin tjetr. Shpesh konflikti i interesit ndrlidhet me personin i cili sjell vendime t caktuara ose ka mekanizma pr zbatimin e tij.

Prof.dr.M.Aliu

Konflikt Interesash
Ryshfetet e hapura..
Gjra t mira apo t kqija? Diskutoni. N far bazash duhet t vendosni q t bleni dika pr kompanin tuaj? Mbi bazn e konkurencs s lir dhe transparencs s plot! far mund t shkoj gabim nse bleni nj produkt inferior pr arsye t gabueshme?

Nse punsoni nj mik tuajin prkundr kandidatve m t shquara fiton apo humb kompania juaj?

Prof.dr.M.Aliu

Si veprojm me Vendimet etike

Rreziku se mund t bhemi shum filozofik Mund t prqendroheni n rezultate
far mund t ndodh nse.. Cili sht neto bilanci i rezultateve t mira mbi t kqijat.

Ose, mund t prqendroheni n Detyra dhe Principe

Cila sht tani detyra ime kur e di? A mbshtetet n parimet e drejtsis/ndershmris, etj Patjetr, q duke ditur cila detyr sht primare ndonjher mund t jet mashtruese..

Prof.dr.M.Aliu

5 (pes) aspekte t sjelljeve etike

1. Ndershmria: Trajto t tjert ashtu si ke dshir t tjert me t trajtua ty

2. Serioziteti: Konsumatori duhet t llogarit q ju dhe produkti apo shrbimi juaj do t jet n rregull
3. Mirsjellja: Bhu I sjellshm, miqsor dhe I dashur 4. Respekt: Konsideroi njerzit tjer si t vlefshm dhe t rndsishm 5. Komunikimi: Trego respekt pr t tjert dhe vetveten duke prdorur gjuhn e duhur

Prof.dr.M.Aliu

8 hapat pr tu dukur etik n marrjen e vendimeve!

1. 2. 3. 4. Mos merrni vendime kur jeni t pasigurt dhe jo rehat me krkesn.. Grumbulloni faktet Definoni shtjet etike Identifikoni grupet e ndikuara Identifikoni rezultatet
Rezultatet afatgjata prball atyre afatshkurtra Rezultatet simbolike Rezultatet e fshehta

5. 6. 7. 8.

Identifikoni obligimet Merrni parasysh karakterin dhe ndershmrin tuaj Mendoni n mnyr kreative pr veprimet potenciale Kontrolloni ndjenjat e brendshme

Prof.dr.M.Aliu

Korniza pr vendime etike

1. Identifikimi i problemit. 2. Identifikimi i alternativave t ndryshme veprim. 3. Identifikimi i ndonj detyrimi lidhur vendimin. 4. Analizimi i pasojave t mundshme alternativave. 5. Zgjedhja e alternativs m t mir veprim.
Prof.dr.M.Aliu

pr me t

pr

Goditja vrshllyese
Paraqet nj efekt specifik prmes s cils pretendohet q me shum zhurm (buj) t manifestojn dyshimet e caktuara dhe t informojn n lidhje me veprimet (ngjarjet) joprofesionale dhe joetike t kontabilistve apo firms kontabile audituese.

Gjendjen e till duhet ta zgjidhin vet kontabilistt, antart e shoqats apo t firms, por ndonjher krkohet edhe ndrhyrja e jashtme.

Prof.dr.M.Aliu

Goditja vrshllyese
Si mjet t fundit, njeriu etik(mashkull apo femr) vendos kur mjaft sht mjaft koha pr t komunikuar me media apo kdo q dgjon! sht qndrim i guximshm. sht vendim etik ....por..
Cilat jan rezultatet e goditjes vrshllyese? Kur t goditni? Filloni betejat Kujt ti tregoni? Mbikqyrsve, menaxherve, shokve, familjes, shtypit, Kombeve t Bashkuara.. Dhe cilat jan benefitet (prfitimet) potenciale?

Prof.dr.M.Aliu

Vrshllima e cila nuk sht dgjuar mjaftme rezultate tragjike

Sfiduesi Katastrofal 1986
Dshtimi i unazave pas 90 sekondave t nisjes Humbja totale e orbits dhe ekipit

Nga hetimi bhet e ditur q

Nnkontraktort ishin t brengosur pr dshtimin dhe vigjilencn, e NASA pr interesat e saj pas regjistrimeve t ulta t prkohshme n Florida E mbuluar nga vendimet e dobta/joetike dhe interesat kanotiere gjat nisjes

A e msoj NASA msimin?

Prof.dr.M.Aliu

Negocimi sht pr kompromis

Mbaj n mend! Negocimi sht pr kompromis, jo pr fitore Kompromisi sht ofrimi I disa gjrave pr t marrur dika q dshiron Personi tjetr q negocioni nuk sht armiku Negociatat m t mira jan ato fitues/fitues marrveshje

Mund ti hupsh t gjitha duke mos dhuruar pak!

Prof.dr.M.Aliu

Rregullat pr negocim
Vendos qllimet dhe organizo mendimet Vendos se ku e ke kufirin dhe mos e tejkalo Vendose vetveten n pozit t tyre dhe vendos se cila sht mnyra m e mir pr t negociuar Mos bisedoni pr shuma t parave deri n kohn kur sht e obligueshme Lejoni personin tjetr q ta thot mimin i pari
Prof.dr.M.Aliu

Rregullat pr tu mbajtur n mend gjat negociatave

Qetsia sht nj mjet i rndsishm Mendo para se t`i prgjigjesh pyetjes. Bhu i gatshm pr kompromis Tento me marr vendim. Thnia JO sht m e mir n koh afatgjate se sa thnia NDOSHTA

Prof.dr.M.Aliu
Module 7

Ju faleminderit pr vmendje

T mos presim nga t tjert

34

Ligjerat 2

Rndsia e etiks profesionale n kontabilitet dhe auditim

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Profesionalizmi dhe morali ka sht profesioni ka sht etika Rndsia e etiks profesionale Parakushtet themelore etike Mendimet e hershme filozofike mbi etikn Rregullat, idealet dhe maturia Vizioni utopik

Prof.dr.M.Aliu

Profesionalizmi dhe morali

Disa pyetje t prgjithshme: A sht nj detyrim moral pr t qen profesional n nj pun?
mundsisht sa t jet e mundur!

A sht nj shenj e profesionalizmit t vepruarit moralisht? Po? Jo? A mos profesionalizmi dhe morali nuk kan asgj t bjn me njri-tjetrin? A sht e moralshme ndonjher t krkojm sjellje joprofesionale? A duhet ndonjher t shkelen standardet profesionale n emr t dikaje m t rndsishme?
Prof.dr.M.Aliu

ka sht nj profesion?
Prkufizimi i ngusht: kufizohet vetm me profesionet e msuara n:
mjeksi, ekonomi, drejtsi, arkitektur, etj.

Prkufizimi i gjer: pothuajse t gjitha profesionet kan nj prkufizim t prbashkt: profesione t msuara apo t studiuara si:
msues, inxhinier, shkenctar, kontabilistt, specialist t biznesit, gazetar, zyrtar t qeveris, etj.

Profesioni, sht nj aftsi apo nj zotsi dhe paraqet bashksin e aftsive, dijeve dhe e talentit q individin e bn kompetent pr nj ose dy fysha t caktuara.

Prof.dr.M.Aliu

ka sht nj profesion?
Nj profesion i shrben mirqenies s prgjithshme n nj shoqrie komplekse. Mirqenja e prgjithshme mund t arrihet vetm me caktimin e prgjegjsive pr aspekte t veanta t ekspertve t specializuar dhe t grupeve t veanta.

Prof.dr.M.Aliu

far sht etika?

Etika i referohet idealeve dhe aspiratave, si dhe rregullave t sjelljes Shqetsimi nuk vjen nga rregullat, por nga opinioni; konceptimi i misionit dhe prgjegjsis q pasqyrojm; Norma gjithprfshirse q gjenerojn rregulla apo objektiva konkrete, ose mnyrat e t qnit. Trsia e parimeve q drejtojn sjelljen e njeriut e individit ose t nj grupi t caktuar njerzish.

Prof.dr.M.Aliu

Rndsia e Etiks Profesionale

Profesionistt zn nj pozit strategjike n shoqrin moderne (bashkkohore) Formsojn idet tona Marin vendime q ndikojn n nj numr t madh njerzish pa plqimin e tyre apo pa njohurin e tyre Shrbimet e tyre mohen shum shrbime t mdha ekonomike, politike dhe t institucioneve kulturore e shoqris industriale.

Prof.dr.M.Aliu

Dilemat etike
Dilem etike sht ajo situat me t ciln ballafaqohet nj individ rreth vendimit pr sjellje adekuate (t prshtatshme). Profesionist t cilt prballen me dilema etike, se si ata t zgjidhin (tejkalojn) nj veprim t prcaktuar. Pr tejkaluar dilemn etike ata duhet t ken:
cilsin morale gjat jets s tyre t veprojn pr t mirn e atyre q preken nga Prof.dr.M.Aliu veprimi i tyre

Premisa (parakushtet) themelore etike

N do rast, duhet t jemi t gatshm pr t kryer at akt moral q reflekton (ndikon) arsyeshm, premton maksimalizimin e prfitimeve pr komunitetin dhe bhet shprndarja e tyre n mnyr t drejt Fokusi sht n karakterin personal, te prgjegjsia pr t marr pjes dhe pr bartjen e pasojave pr veprimet individuale
Prof.dr.M.Aliu

Tri filozofit fillestare t etiks

Deontologjik: prqndrohet n detyrimet absolute (m shum se ligji) q sundojn nj argument t thjesht, si pr nga dshira ashtu edhe pr pasojat e nj veprimi. Teleologjik: prqndrohet n shumn krahasuese t t mirave t prodhuara si rezultat i nj veprimi. Kontraktorial: prqndrohet n kontratat e drejtprdrejta dhe t trthorta t cilat krijohen formohen shpesh si norma shoqrore dhe nnkuptohen qart n shoqri.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i shrbimeve
Pr t gjykuar mbi veprimet morale, ne duhet t vlersojn dobin e tyre. Dobishmrin e shrbimeve. D,m.th. Dobishmria e shrbimeve matet me kontributin e tij/saj n lumturi dhe n reduktimin e hidhrimit. Sa m pak kontribut n hidhrim dhe n reduktimin e lumturis s njerzve. Kjo vler prcaktohet mbi baza intuitive. Bruto knaqsia pr kok banori! Sa ne e raportom knaqsin?
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i shrbimeve
Ne duhet t njohim pashmangshm injorancn ton pr t tjer, e t cilt mund t ndikohen nga veprimet tona. N ann tjetr, ne duhet t supozojm se interesat e caktuara jan themelore pr t gjith. Prandaj prceptimi i jon pr nevojat tona nuk sht gjithmon i sakt.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i shrbimeve
Deri ne identifikimin e dallimeve n mesin e atyre q preken nga veprimet tona, ne duhet t'i trajtojn ata njsoj. Q nga ne fillon t menduarit n drejtim t nevojave baz, ne duhet t prpiqemi q t shohim se t gjith marrin nj pjes t drejt t ktyre t mirave. Mallra kryesor jan pikrisht t gjith ato, me t cilat pothuajse t gjith njerzit e plotsojn nevojn pr lumturi.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i shrbimeve
Individt shikuar hollsisht jan zakonisht gjyqtart m t mir t asaj q do t'i bj ata t lumtur, edhe pse ata shpesh duhet t prdorin shrbimet e ekspertve pr t arritur at. Profesionistt kompetent duhet t`i shtyjn (prkrahin) klientt pr dshirat e tyre.

Prof.dr.M.Aliu

Morali i Komunitetit
Komuniteti moral prfshin t gjitha qeniet njerzore me etik t lart, dhe ndikon te do person johuman q t kthehet. Konsiderata morale do t thot marrja seriozisht me interesa t komunitetit dhe mbshtetja e interesave t tij. Parimi i indiferencs krkon q ne t`i trajtojm personat njsoj, kur ne e dim q ekzistojn dallime. Parimi mbi individualitetin e krkon nga ne q t krkojm nga dallimet. Klonimi po apo jo?
Prof.dr.M.Aliu

Element i Drejtsis
sht nj standard q bie n kundrshtim me parimin e shrbimeve, sepse sanksionon sakrificn e disa personave n favor t t tjerve. Nse profesionalizmi si sistem shton lumturi totale t shoqris. Sipas drejtsis kjo tregon se ndjenjat ton jan shkelur me mendimin se profesionistt jan grup njerzish q shrbejn dhe jan grup m pak i privilegjuar se t tjert. Pra kjo mund t shprehet n tregtin e lir n mes t shrbimeve n ndrmarrje dhe drejtsis.
Nse padrejtsia sht e madhe dhe n rritje, kurse shrbimet jan t vogla, ne zgjedhim drejtsin. Nse shrbimet jan m t madha dhe padrejtsia sht e vogl, ne duhet t ndikojm n rritjen e shrbimeve.

Prof.dr.M.Aliu

Element i Drejtsis
Konfliktet n mes t drejtsis dhe t shrbimeve jan t rralla.
Prfitimet zakonisht jan m t shumta nga shprndarja n mnyr t barabart e shrbimeve ansore se t njjtat t koncentruara n nj vend t vetm Antart moral t nj komuniteti e meritojn konsideratn morale, sepse zakonisht vetm ata e kan nj mundsi pr t ndikuar edhe te personat n afrsin ton
Prof.dr.M.Aliu

Element i Drejtsis
Ne duhet t'i trajtojn t gjith personat e njejt t mos ket dallime individuale, disa t jan m relevant (t rndsishm). Rndsia ktu sht n funksion t nevojave t veanta personale. I rndsishm sht ai q ka nevoj

Prof.dr.M.Aliu

Rregullat, Idealet dhe maturia

Nuk bjm shrbim vetm n respektimin e rregullave, por ather me rndsi kur veprojm pr respektimin e rasteve ku vendoset pr nj precedent, kur forcohet nj praktik ose forcohet nj zakon (tradit). Rregullat jan mjete pr t justifikuar lumturin e prbashkt, por n qoft se gjenden mjete t tjera me t cilat punojm m mir, rregullat bhen t neveritshme.
Prof.dr.M.Aliu

Rregullat, Idealet dhe maturia

Gjykimi mbi rregullat e kodeve profesionale nganjher kualifikimet ojn t supozohet se ka veprime t prshkruara t cilat nuk jan t obligueshme dhe t gjitha veprimet q nuk jan t ndaluara jan t lejuara! Shoqria duhet t sjellj rregulla vetm pr at shkall e cila sht e nevojshme pr t siguruar shtjet thelbsore, t parandaloj dmet e mdha, dhe t mbshtes nj sistem q krijon pritje t besueshme dhe detyrime t ndrsjella n nj komunitet moral. Detajet e jets duhet t lihen n gjykimin e individit dhe t negociatave.
Prof.dr.M.Aliu

Pikpamja Morale
Vlersohet n aspektin e marrdhnieve, kushtet, parimet, pasojat, dhe praktikat, n ndryshimet impulsive, injorancn, dhe traditn q ndikon n reagimet me pasion. Dy njerz me pozicione t ndryshme mund t bien dakord pr mnyrn se secili nga ata si duhet t sillet nse duan q t dy t kontribuojn n nj prfundim t vetm Profesionalistt duhet t krkojn mnyra pr t ngritur nivelin e moralit te kolegt dhe te t tjert Mos harroni qllimin e profesionit: si mund t shrbej njerzimit?
Prof.dr.M.Aliu

Vizioni utopik
Profesionet dhe Institucionet Prderisa ka konsiderata individuale se duhet t bhet si nj profesionist, parametrat pr zgjedhje individuale dhe pasojat e tyre jan t prcaktuara nga konteksti i tyre institucional. Institucionet brenda t cilave profesionistt praktik duhet t`i fuqizojn ata t veprojn dhe t`u sigurojn atyre autonomi t konsiderueshme n veprim, ndrsa t vendosen afate pr ato veprime.

Prof.dr.M.Aliu

Profesionet si Institucionet
Individt q marrin pjes n institucione mund t zvendsohen pa prekur pritjet pr trashgimtart e tyre, institucionet e durojn qndrimin e veant dhe roli i tyre qndron te karakteristikat e ndryshme nga t zvendsuarit.

Prof.dr.M.Aliu

Profesionet si Institucionet
Individt duhet t zgjedhin nse do t hyjn n nj profesion dhe far profesioni pr t hyr. Ata duhet t vendosin vet pr t zgjedhur profesionin e tyre dhe institucionet dhe se si t luajn rolin e tyre atje. Ata duhet t vendosin dhe t prpiqen pr ndryshimin e efekteve t profesionit, strukturn e tij dhe praktikat. Struktura shoqrore sht nj e dhn, por kjo nuk sht aq e fort dhe e ngurt sa t parandaloj maturin.
Prof.dr.M.Aliu

Konsideratat personale
far sht e vrtet n profesionin tim? K nuk dua ta shrbej dhe si? far qndrimi duhet t marr ndaj praktikave t pushtimit t akuzuar pr kt lloj pune? A duhet t ndjek kodin e grupit ose vetm mendjen time? A duhet t jem akti n organizata formale t profesionit ose t`i injoroj ato? A duhet t ndjek kauzn e grupit? A duhet t`i kushtoj koh pr t ndikuar n praktikat e saj apo t politikave?
Prof.dr.M.Aliu

Konsideratat personale
Pyetni veten: A jam un n gjendje pr t vendosur nse nj profesion sht i denj pr prkushtim gjat gjith jets nse nuk e kam vlersuar ndikimin tim n mirqenien e njeriut?

Prof.dr.M.Aliu

Profesionet, Institucionet dhe Shoqria

Vet shoqria jon nuk sht nj organizm i prkryer dhe moral, as profesioni i jon nuk sht organizm i prsosur n shoqri, por pr drejtimin e shoqris ata jan mjaft persona ideal pr t`i shfrytzuar ato si mjete pr veprim moral. Nuk ka asnj mnyr pr t vepruar shoqria nga larg. Jeta morale mund t arrihet n nj shoqri t prkryer vetm duke punuar m tej dhe duke siguruar nga institucionet rolet e e pakryera.
Prof.dr.M.Aliu

Disa mendime pr veprimet etike

Profesionistt duhet t jet prgjegjs ndaj shoqris pr vendimet e tyre. Ndoshta ky konceptim i etiks do t t mjaftoj nse obligimet e profesionistve kan qen t qart dhe se dukshm mund t plotsohen pa vshtirsi apo sakrific, n qoft se profesionistt nuk ballafaqohen me dilemat etike dhe nse gjithmon llogarisin pr t br at q sht e drejt si nj shtje e rutin (e prditshme).
Prof.dr.M.Aliu

Disa mendime pr veprimet etike

Individt nuk mund t strehohen (ikin) nga prgjegjsia morale prapa rregullave pa marr parasysh se sa mir jan t hartuara. N prgjithsi: n qoft se padrejtsia e shkaktuar sht e madhe dhe n rritje, kurse shrbimet jan t vogla, zgjidhni drejtsin. Nse shrbimet jan t mdha dhe padrejtsia sht zgjedhur apo sht e vog, angazhohuni pr shrbime.
Prof.dr.M.Aliu

Ju faleminderit pr vmendje

Pr do dit nga pak

64

Ligjerat 3

Institucionet Profesionale si mbrojtse t Etiks Kontabl dhe Audituese

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:
1. Institucionet profesionale t kontabilitetit dhe auditimit si mbrojts t etiks profesionale 2. Organizamat ndrkombtar t kontabilitetit dhe auditimit 3. Organizamat vendor t kontabilitetit dhe auditimit

Prof.dr.M.Aliu

Organizatat dhe institucionet profesionale si mbrojts t etiks n paraktikn kontabl dhe t auditimit
Federata Ndrkombtare e Kontabilistve (FNK-IFAC) Bordi i Standardeve Ndrkombtare t Kontabilitetit (BSNK-IASB) Komiteti i Standardeve Ndrkombtare t Kontabilitetit (KSNK-IASC) Bordi i Standardeve Ndrkombtare t Kontabilitetit pr Sektorin Publik (BSNKSP-IPSASB) Bordi i Standardeve Ndrkombtare t Edukimit Kontabl
Prof.dr.M.Aliu

Organizatat dhe institucionet profesionale si mbrojts t etiks n paraktikn kontabl dhe t auditimit

Bordi i Standardeve Ndrkombtare t Auditimit dhe Dhnies s Siguris (BSNEKSIAASB) Bordi i Standardeve Ndrkombtare t Etiks pr Kontabilistt Panelli Kshillimor i Pajtueshmris Komiteti i Profesionistve Kontabl t Punsuar (KPKP-PAIB)
Prof.dr.M.Aliu

Organizatat dhe institucionet profesionale si mbrojts t etiks n paraktikn kontabl dhe t auditimit

Shoqata Evropiane e Kontabilistve Federata Evropiane e Kontabilistve

Prof.dr.M.Aliu

Organizatat dhe institucionet profesionale n paraktikn kontabl dhe t auditimit n Kosov

Shoqata e Kontabilistve t ertifikuar dhe Auditorve t Kosovs SHKAK Bordi Kosovar mbi Standardet pr Raportim Financiar BKSRF Kshilli I Kosovs pr Raportim Finanaciar KKRF Komisioni pr standardet e kontabilitetit dhe auditimit Komisioni pr standardet profesionale dhe sigurimin e cilsis Komisioni pr licencim t auditorve, firmave audituese dhe shoqatave profesionale t kontabilitetit dhe auditimit Komisioni pr hetime dhe disiplin dhe Komisione tjera sipas nevojs.
Prof.dr.M.Aliu

Nismat e organizimeve profesionale

Shoqata ndrkombtare e Kontabilistve m s pari sht themeluar n Kongresin e par ndrkombtar t kontabilistve n vitin 1904 t mbajtur n SHBA. Pas nj kohe t gjat m 1972 sht formuar Komiteti ndrkombtar pr kordinimin e profesionistve t kontabilitetit. Gjat shek.XX themelimi i organizatave kombtare e ndrkombtare t kontabilistve pati jehon t madhe. Federata Ndrkombtar e Kontabilistve, sht organizat ndrkombtare e organizatave dhe shoqatave kombtare t kontabilstve. sht themeluar n vitin 1976 n Nju Jork. N kt federat jan antarsuar 153 organizata kombtare t kontabilitetit t 113 vendeve t bots. Kjo organizat numron mbi 2milion kontabilist t autorizuar apo publik, kontabilist privat (kontabilist t subjekteve ekonomike) dhe kontabilist t sektorit publik.

Prof.dr.M.Aliu

Qllimi i Federats Ndrkombtare t Kontabilistve

1. 2. 3. 4. Ngritjen e cilsis s raportimit financiar e q paraqet udhrfuess pr auditim ndrkombtar. Vendosjen dhe zhvillimin e kodeksit etik t kontabilistve. Prcaktimin dhe zgjedhjen e programeve arsimore dhe trajnuese (trajnime) pr kontabilist. Vlersimin dhe zhvillimin e teknikave t procesit t kontabilitetit menaxherial. Hulumtimin dhe analizn e infromatave mbi praktikn e menaxhmentit t sektorit publik. Vendosjen e bashkpunimit t ngusht mes organizatave regjionale dhe kombtare t kontabilitetit pr t ndihmuar n krijimin e programeve dhe aktiviteteve prmes informatave teknike, materialit edukativ, pyetsorve, buletineve, etj.

5.
6.

Prof.dr.M.Aliu

Qndrimi etik

Robert Stack, Bazuar n eksperiencn time, t sapodiplomuarit jan idealist falemenderojm Zotin pr kt. Megjithat, sht mjaft e rrezikshme t mendosh se mburoja juaj sht e plot dhe duhet t themi kurr nuk do t dorzohemi. Presionet nuk na shkatrojn, ato rriten dhe, ne shpesh, nuk i njohim ather, kur na zotrojn.

Prof.dr.M.Aliu

Entitetet e Biznesit Firmat kontabl dhe kontabilistt e miratuar

Instituti Amerikan i Kontabil. Publik t Miratuar

Komuniteti Financiar (analist, bankier, etj.)

Instituti i Zbatimeve Financiare Qeveria Shoqatat industriale

IKPM-AICPA

Akademikt

Publiku investues

Bordi i Standardeve t Kontabilitetit Financiar BSKF - FASB

Standardet e Kontabilitetit
Prof.dr.M.Aliu

Interpretimet dhe Revistat

Ballafaqimet profesionale dhe etika

Fokusimi i bizneseve n: Rritjen e linjs minimale Prballja e sfidave t konkurencs Prqndrimi n rezultatet afatshkurtra Qndrimet e cekura, kontabilistt i vendos n nj mjedis konfliktesh dhe presionesh
Prof.dr.M.Aliu

Ballafaqimet profesionale dhe etika

Pyetjet e shpeshta me t cilat ballafaqohemi gjat marrjes s nj vendimi etik! far duhet br n rrethana t tilla? A sht kjo mnyr e shkmbimit t informacioneve financiare e mir apo jo?, A sht e drejt apo e gabuar? A i kam prshtatur rregullat? A po luaj sipas rregullave t lojs? A t`i injoroj rregullat? A do t ndikoj vendimi im negativisht n performancn e puns sime? A do t shqetsohen eprort e mi? A do t mrziten kolegt e mi?
Prof.dr.M.Aliu

Sa jemi t gatshm pr vendim etik?!

Shpesh nuk sht e leht! T bsh veprimin m t drejt, T marrsh vendimin e duhur.
E drejta nuk sht gjithmon e leht pr t`u konceptuar! Vendimi bhet m i vshtir pr faktin se, nuk ekziston nj konsensus publik n formulimin e nj sistemi etik t pranueshm dhe q mundson zbatimin e protokolleve t ndryshme.
Prof.dr.M.Aliu

Vendimi etik me vendosshmri!

A duhet t mbjells far apo fidane n tok zallore? Toka zallore shpejt e lshon ujin, bima ose pema thahet! A t pranohet sygjerimi mos mbjell n kt tok se vetm humb! Jam i vetdijshm pr faktin por, do t mbjell sepse nga gjith kto bim ose fidane q po mbjell do t gjenden disa t tilla q do t lulzojn e japin frytin para se t thahen!
A ka lidhje me mua? A ka lidhje me ty? A ka lidhje me t gjith ne?
Prof.dr.M.Aliu

Ligjerat 4-5

Parimet e Kontabilitetit dhe Auditimit si Mbrojts t Etiks Profesionale

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:

1. Parimet profesionale dhe etike t kontabilitetit 2. Parimet profesionale dhe etike t auditimit

Prof.dr.M.Aliu

Prgjithsisht mbi Parimet themelore

Fakti i pranimit t prgjegjsis pr t vepruar n interes t publikut, profesionin e kontabilitetit e vlersojm si pun apo veprimtari e cila ushtrohet mbi bazn e parimeve. Kontabilistt profesional nuk kan prgjegjsi q t knaqin n mnyr specifike vetm nevojat e nj klienti ose t nj pundhnsi t caktuar.
Prof.dr.M.Aliu

Parimet e Kontabilitetit Prgjithshisht t Pranuara (GAAP-PKPP)

PKPP, jan parime themelore mbi t cilat mbshtet t ushtruarit e profesionit kontabl q nga pika fillestare e deri n procesin e t raportuarit financiar. PKPP, jan kuadr q prcakton cilat informata jan prfshir n pasqyra financiare dhe si ato informacione duhet t pasqyrohen. PKPP, ngrthejn n vete qllimet themelore t raportimit financiar dhe nj numr t madh t nocioneve dhe rregullave t prgjithshme e t veanta
Prof.dr.M.Aliu

Parimet e Kontabilitetit Prgjithshisht t Pranuara (GAAP-PKPP) Shprehjet si jan: qllimet, standardet, konceptet, prcaktimet, metodat dhe rregullat, shpesh jan shfrytzuar pr prshkrimin e PKPP. Profesionistt kontabl duhet t zbatojn PKPP, sepse aplikimi i ktyre parimeve sht mas mbrojtse ndaj krcnimeve ndryshme t cilat komprementojn profesionin kontabl.

Prof.dr.M.Aliu

Konceptet prgjithsht t pranuara t kontabilitetit

Koncepti i njsis ekonomike ( bussines entity concept), Koncepti i vazhdimsis s vrtet apo i vijueshmris s veprimtaris (continuing concern concept), Koncepti i valuts stabile, d.m.th.stabiliteti i njsis monetare (stable period concept), Koncepti i prcaktimit kohor, d.m.th.periudhs raportuese (time period concept)
Prof.dr.M.Aliu

Koncepti i njsis ekonomike (bussines entity concept),

Sipas ktij koncepti njsia ekonomike (ndrmarrja apo shoqria tregtare) sht njsi e vetme, e pavarur nga ndrmarrje t tjera apo pronar, pavarsisht a sht fjala pr nj apo m shum pronar. Ky subjekt gjat raportimit t gjendjes dhe suksesit financiar, n raportet financiare prfshin vetm ato transaksione t cilat kan t bjn vetm me at subjekt. P.sh. Nse pronari i subjekt posedon automjet, ai automjet nuk prfshihet n pasuris e ndrmarrjes. Gjithashtu, shpenzimet pr derivate dhe mirmbajtje nuk mund t trajtohen si shpenzime t afarizmit.
Prof.dr.M.Aliu

Koncepti i vazhdimsis s vrtet apo i vijueshmris s veprimtaris (continuing concern concept),

Sipas ktij koncepti supozohet se njsia ekonomike (ndrmarrja apo shoqria tregtare) veprimtarin e vet do ta vazhdoj ta ushtroj edhe n t ardhmen dhe se nuk do t zvogloj ndjeshm aktivitetin e saj. Mendohet se veprimtarin do ta vazhdoj edhe n rast se punon me humbje, deri n kohn sa ekziston shpresa pr nj fitim n t ardhmen. N kundrshtim me kt koncept, sht e mundur t flitet pr ndalimin e funksionimit apo likuidimin.
Prof.dr.M.Aliu

Koncepti i prcaktimit kohor, d.m.th.periudhs raportuese (time period concept)

Ky koncept sht i lidhur me konceptin e vazhdimsis s vrtet apo t vijueshmris s veprimtaris dhe krkon q raportimi financiar t bhet n periudha t caktuara kohore. Ajo mund t jet njher n vit, dy her, katr her apo edhe m shkurt apo m gjat. Si zakonisht pr nevoja t shfrytzuesve t jashtm pasqyrat financiare dorzohen nj her n vit.
Prof.dr.M.Aliu

Koncepti i valuts stabile, d.m.th.stabiliteti i njsis monetare (stable currency concept),

Sipas ktij koncepti supozohet se aftsia blerse e njsis monetare gjat asaj periudhe nuk ndryshon. T gjiitha kategorit ekonomike dhe aktivitetet afariste jan vlersuar n njsi monetare. Pasyrat financiare hartohen pr nj periudh t caktuar kohore, andaj n rast t inflacionit apo deflacionit pozicionet bilancore nuk jan vlersuar me njsi monetare t vlers s njjt. Kshtu mund t ndryshoj dukshm pasqyrimi real i gjendjes dhe i suksesit financiar t subjektit. N rast t inflacionit duhet t bhet rivalorizimi sipas koeficientit t cilin e publikon institucioni prkats i vendit t subjektit afarist.
Prof.dr.M.Aliu

Parimet prgjithsisht t pranuara t kontabilitetit

Parimi i vlers furnizuese apo kostoja e furnizimit (cost principle), Parimi i objektivitetit (objectivity principle), Parimi i realizimit (realization principle), Parimi i prputhjes (matching principle), Parimi i materialitetit (materiality principle), Parimi i plotsis (full-disclosure principle), Parimi i vazhdimsis apo i konsistencs (consistency principle), Parimi i kujdesit apo maturis (conservatism principle)
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i vlers furnizuese apo kostoja e furnizimit (cost principle)

Sipas ktij parimi, krkohet q evidentimi i transaksioneve t bazohet n vlern furnizuese apo koston e furnizimit. Ky parim ndryshon nga parimi i vlersimit me mimet e tregut (market value principle) ose i kostos s zavendsimit (replacement kost principle). Sipas parimit t kostos historike, t gjitha veprimet q lidhen me sigurimin e t ardhurave, pagesn e shpenzimeve dhe me lindjen e t drejtave e t detyrimeve financiare duhet t rregjistrohen n kontabilitet me vlern e tyre n datn e kryerjes s veprimeve. Ky parim krkon q aktivet dhe detyrimet t vazhdojn t mbahen n kontabilitet me t njjtn kosto historike. Kur nj veprim ekonomiko-financiar shoqrohet me lvizjet monetare (me pagesa ose arktime), ather kostoja historike konsiderohet baraz me shumn monetare t paguar ose t arktuar efektivisht.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i vlers furnizuese apo kostoja e furnizimit (cost principle)

Baza pr vlersimin e vlers furnizuese (kostos furnizuese) jan t dalat reale monetare q kan ndodhur apo do t ndodhin pr pagesn e detyrimeve gjat furinizimit t ndonj pasurie. Nse pr furnizimin e nj aseti sipas dokumentacionit kontabl jan paguar 20,000, ai aset evidentohet sipas asaj vlere t paguar, pavarasisht nga ajo se sa realisht vlen ai aset. Vlera furnizuese sht baza e cila meret pr prllogaritjen e zhvlerimit vjetor t asetit prkats.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i objektivitetit (objectivity principle)

Sipas ktij parimi, krkohet q t gjitha rregjistrimet kontabl duhet t bazohen sa t jet e mundur m shum n t dhna q mund t prcaktohen n mnyr objektive. Prcaktimi i objektivitetit krkon q do rregjistrim t bazohet n dokumenta q pasqyrojn veprimet direkte ndrmejt dy ose m shum palve q kan interesa t kundrta ndrmjet tyre. interesi i shitsit sht q t shes me mim sa m lart kurse, interesi i blersit sht q t paguaj nj mim sa t jet e mundur m t vogl Kjo pasqyrohet n dokumntat e secils pal! N rastet e pamundsis s prcaktimit objektiv t vlers s nj shpenzimi (si sht amortizimi), ather lejohet prdorimi i kritereve tjera t prcaktimit, si psht kriteri i kostos reale t aktivit dhe jetgjatsis s prdorimit t tij. Sipas ktij parimi raportet financiare duhet t hartohen sipas t dhnave objektive t cilat jan t dokumentuara apo n baz t dhnave t cilat mund t verifikohen n do moment nga do auditor i brendshm apo i jashtm.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i realizimit apo i fitimit t t ardhurave (realization principle)

Sipas ktij parimi, krkohet q t ardhurat t njihen ather kur ato realisht jan realizuar (fituar), kurse jo n kohn kur realisht jan pranuar parat. Sipas ktij parimi edhe shpenzimet njihen njsoj n kohn kur kan ndodhur e jo n kohn kur jan paguar. T ardhurat nuk jan t barabarta me arktimet dhe shpenzimet nuk jan t barabarta me pagesat. E ardhura prkufizohet si dobi ekonomike e cila e rrit ekuitetin nprmjet rrjedhave brenda, ose nprmjet shtimit t pasuris ose paksimit t detyrimeve. Shembuj t rrjedhave brenda t dobive ekonomike q nuk paraqesin t hyra jan mbledhja e t arktueshmeve dhe pranimi avanc i parave pr shrbimet q ende nuk jan kryer.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i realizimit apo i fitimit t t ardhurave (realization principle)

Kushtet pr njohjen e t ardhurave:

Malli apo shrbimi t jet dhn blersit,
Blersi t mos ket vrejtje pr cilsin

Pronsia dhe rreziku t kish kaluar te blersi, Q shitja t mund t shprehet n vler dhe T mos ket paqartsi n pages.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i prputhjes (matching principle)

Sipas ktij parimi duhet t bhet prputhja e t ardhurave dhe shpenzimeve pr periudhn prkatse dhe t konstatohet rezultati financiar, q mund t jet:
Fitim apo Humbje

Shpenzimet e nj periudhe prkatse prfshijn t gjitha paksimet e elementeve pasuror t njsis ekonomike q kan kontribuar n krijimin e t ardhurave t ksaj periudhe. Ky parim me cilin parim sht i lidhur?
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i prputhjes (matching principle)

Parimi akrual (rrjedhs) Parimi i prputhjes s prkatsis kohore krkon kryerjen e rregjitrimeve kontabl sipas parimit t t drejtave t konstatuara, q bazohet n momentin e realizimit (maturimit) t nj veprimi dhe jo sipas parimit t bazs monetare (pagess faktike t nj shpenzimi ose t arktimit faktik t nj t ardhure)

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i materialitetit (materiality principle)

Sipas ktij parimi, krkohet q t`u prmbahemi t gjitha rregullave t cilat kan rndsi pr krijimin e pasqyrs reale pr subjektin afarist q raportojm. Prmbajtja mbi formn Mund t mos paraqiten ato informacione financiare t cilat nuk ndikojn n cilsin e raportimit financiar apo mund t ndikojn negativisht n vendimarjen e atyre shfrytzuesve.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i materialitetit
T gjith zrat material duhet t prezentohen ndaras n pasqyra financiare. Shumat jomateriale duhet t grumbullohen n shuma q i prkasin natyrs s njejt apo funksionit t ngjashm, dhe nuk nevojitet t prezentohen ndaras. Pasqyrat financiare jan rezultat i prpunimit t nj numri t madh t transaksioneve t cilat mblidhen sipas natyrs s tyre (p.sh. pagat, shpenzimet e vendqndrimit) apo sipas funksionit (p.sh. shpenzimet administrative apo t shitjes). Nj z i cili nuk sht aq i materializuar pr tu prezentuar posarisht n ballinn e pasqyrave financiare, mundet t jet aq i materializuar sa t mund t prezentohet ndaras n shnimet sqaruese. Materialiteti varet nga madhsia dhe natyra e zrit t vlersuar n rrethanat e posame t lnies s tij jasht, apo n krahasim me zrat e tjer t cilt vlersohen s bashku.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i plotsis (full-disclosure principle)

Sipas ktij parimi, krkohet q raportet financiare t prmbajn t gjitha informatat e rndsishme pr t vlersuar mbi afarizmin e ndrmarrjes. Kjo nuk don t thot se raportet duhet t jen t ngarkuara me detaje t parndsishme, por me plotsi nnkuptojm se asnj informat q sht e rndsishme pr shfytzuesit e informacioneve nuk mund t lehet jasht raporteve financiare. Prmbajtja mbi formn Ky parim ka t bj me regjistrimin e plot t transaksioneve dhe me raportimin e plot t tyre.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i vazhdimsis apo i konsistencs (consistency principle)

Sipas ktij parimi, krkohet q rigorozisht t zbatohen rregullat dhe procedurat e aprovuara pr hartimin dhe prezantimin e pasqyrave financiare. Ky parim sht kusht pr krahasimin e raporteve financiare prgjat periudhave t ndryshme raportuese. Aktivitetet afariste duhet prej nj periudhe raportuese n tjetrn t evidentohen sipas rregullave t aprovuara m hert. Nse vjen deri te ndonj ndryshim duhet t tregohet arsyeja e ndrimit dhe t kuantifikohet ai ndikim n rezultatin financiar.
Prof.dr.M.Aliu

Parimi i vazhdimsis sipas SKK1

Gjat prgatitjes s pasqyrs financiare, menaxhmenti duhet t vlersoj mundsin e ndrmarrjes pr t vazhduar veprimin e saj. Pasqyrat financiare duhet t prgatiten n baz t Parimit t vazhdueshmris s afarizmit, prve se ne rastet kur menaxhmenti mendon t ndal afarizmin, apo nuk ka ndonj alternativ tjetr reale prve ndprerjes. N nj rast t till, pasqyrat financiare nuk duhet t prgatiten n baz t parimit t vazhdueshmris s afarizmit, si dhe nj gj e till duhet t tregohet si dhe t tregohet arsyeja pse ndrmarrja nuk sht n prputhje me kt parim.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i kujdesit apo maturis - konservatorizmit (conservatism principle)

Sipas ktij parimi, pasiguria sht pjes prbrse e afarizmit, pikrisht kur sht fjala pr ardhmrin e biznesit. Sipas ktij parimi, si rregjistrimi kontab i veprimeve q kan t bjn me t ardhurat, shpenzimet ose me treguesit e tjer t veprimtaris s nj njsie ekonomike, ashtu edhe paraqitja e tyre n pasqyrat financiare duhet t bhet me kujdes t madh pa teprime dhe eufori. Ato duhet t pasqyrohen me nj madhsi realisht t garantuar, kurse vlersimet e llojeve t ndryshme t aktiveve dhe t pasiveve nuk duhet t karakterizohen as nga mbivlersime, as nga nnvlersime.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i kujdesit apo maturis - konservatorizmit (conservatism principle)

Sipas ktij parimi, fitimet e teprta q mund t rrjedhin nga ngritja e vlers s aktiveve t ndryshme do t rregjistrohen vetm mbas realizimit t tyre faktik, kurse humbjet e mundshme t elemenetve pasuror duhet t regjistrohen vetm n momentin e ndodhjes dhe t matjes s tyre. Kur kostoja sht m e ult se mimi i tregut, ather gjendja materiale duhet t vlersohet me koston, kurse kur kostoja sht m e lart se mimi i tregut ather kto rezerva duhet t vlersohen me mimin e tregut. N kt mnyr bjm nj korrigjim t rndsishm t parimit t kostos historike.

Prof.dr.M.Aliu

Parimi i kujdesit apo maturis - konservatorizmit (conservatism principle)

Parimi i konservatorizmit, t hyrat i njohim vetm ather kur ato realisht jan realizuar, kur jan fituar, gjegjsisht kur jan t sigurta, kurse shpenzimet edhe ather kur jan t mundshme. Pr shkak t paqartsis n vitin afarist tentohet t tregohet fitim mundsisht m i vogl, ashtu q nj pjes e tij t bartet pr periudha t ardhshme raportuese. Pasuria nnvlersohet kurse detyrimet mbivlersohen. Ky aprim nuk mund t prdoret pr qllim t mshefjes apo ikjes nga tatimi n fitim.

Prof.dr.M.Aliu

Parimet e puns profesionale

Instituti Amerikan i Ekspertve Kontabl i prcakton kto parime: Pavarsia, ndershmria dhe objektiviteti, Aftsia (kompetenc) profesionale dhe standarde teknike Prgjegjsia ndaj klientve Prgjegjsia ndaj kolegve Prgjegjegjsi t tjera dhe praktik profesionale

Prof.dr.M.Aliu

Pavarsi, ndershmri dhe objektivitet

Eksperti kontabl profesionin e vet duhet ta ushtroj i pavarur nga ata q ai u ofron shrbime, Duhet t ruajn ndershmrin dhe objektivitetin gjat ushtrimit t profesionit.
Nuk duhet t shtrembrojn faktet Gjykimet e tyre nuk duhet t varen nga t tjerr

Trego n cilat raste mund t cnohet apo kufizohet pavarsia e ekspertit kontabl?
Prof.dr.M.Aliu

Aftsia profesionale (kompetenc) dhe standarde teknike

Eksperti kontabl duhet t respektoj standardet teknike t degs prkatse dhe t synoj vazhdimisht rritjen e aftsis profesionale dhe t cilsis s shrbimeve t tij.

Prof.dr.M.Aliu

Prgjegjsia ndaj klientve

Eksperti kontabl duhet t jet i drejt dhe i ndershm me klientt e tij dhe t`u shrbej sa m mir, duke treguar korrektsi profesionale pr intresat e tyre dhe duke qndruar gjithmon kmbnguls pr prgjegjsisit q ka para publikut

Prof.dr.M.Aliu

Prgjegjsia ndaj kolegve

Eksperti kontabl duhet t sillet n at mnyr t q t nxit bashkpunimin dhe t ruaj marrdhnie t mira me antart e nj profesioni.

Prof.dr.M.Aliu

Prgjegjegjsi t tjera dhe praktik profesionale

Eksperti kontabl duhet t sillet n nj mnyr t till q t ndikoj n ngritjen e nivelit profesional t degs dhe t aftsive t tija pr t`i shrbyer sa m mir publikut.

Prof.dr.M.Aliu

Ligjerat 6
Dilemat Etike dhe Ushtrimi i Profesionit t Kontabilitetit dhe Auditimit

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:
1. Ngjarjet me dilema etike 2. Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore 3. Masat mbrojtse pr zvoglimin e krcnimeve 4. Zgjidhja e konfliketeve etike
Prof.dr.M.Aliu

Ngjarjet me dilema etike

Prof.dr.M.Aliu

Skandali

N Itali alarmohet pr nj kriz financiare t firms Parmelat, kompani e njohur n industrin ushqimore, si prodhuese e qumshtit dhe produkteve qumshtore me afat t qndrueshmris. Kompania prjetoj nj humbje t pashpjegueshme prej dhjetra miliard dollarve nga llogarit e saja financiare. Shum bujq nuk jan paguar pr qumshtin q e kan furnizuar kt kompani. 35 mij puntor i humbn vendet e tyre t puns. Ish kreu i kompanis dhe dy drejtor financiare jan n mes t 20 personave t hetuar pr mashtrim kriminal!?
Prof.dr.M.Aliu

Skandali

Auditort dhe bankat menjher muarn n vshtrim nga afr gjendjen financiare dhe librat e kompanis dhe gjetn se m shum se 38% t totalit t aktiveve t Parmalat ishin depozituar n llogarin bankare t Banks s Ameriks t degs n ishujt Kajman. N dhjetor t 2003 Banka e Ameriks zyrtarisht njoftoi se n llogarin e fondeve nuk ekziston kjo ngarkes. Hetimet q pasuan nga prokurort italian kan gjetur se drejtuesit e kompanis falsifikuan dokumentet zyrtare, dhe kan pasqyruar pasuri t imagjinuara n llogarit bankare. Kshtu, gjat nj periudh 15-vjeare, ata kan fshehur m shum se 16.2 miliard dollar detyrime dhe kompania ka falimentuar m 27 Dhjetor 2003. Rasti ishte jashtzakonisht i popullarizuar (prfolur), kishim t bjm me nj kompani shumkombshe me kapital m t madh se 9.2 miliard dollar.
Prof.dr.M.Aliu

Skandali
N vitin 2001, Enron Corporation, ishte nj ndr shtat shoqrit shumkombshe, e cila merej me tregtimin e energjis me seli n Hjuston, Teksas, SHBA e cila u shemb si nj grmadh, kur firmat vlersuese t kreditit prgatitn vlersimet e tyre pr borxhet e kompanis. Borxhi ishte prdorur pr t shtrir veprimet e biznesit t saj n tregje dhe produkte t reja. Disa nga aktivitet e reja prfunduan me humbje e q nuk u deklaruan si duhet nga menaxhert e korporats. Kur kto humbje u deklaruan u vshtirsua mundsia q korporata t mar financime shtes dhe ajo ishte e paaft t prmbush detyrimet ndaj borxhlijve. Vlera e korporats n treg ra shum, krijoj humbje pr shum investitor. Shum puntor humbn vendet e tyre t puns Humbn kursimet e pensioneve, Kreditort nuk aritn t kthejn shumat e dhna.
Prof.dr.M.Aliu

Skandali
Investitort e Enron-it dhe kreditort i paditn menaxherr e kompanis, me akuzn se ata ishin keqinformuar nga raportet e dhna nga menaxhert. Menaxhert kishin marr rroga t larta dhe kompensime tjera lidhur me fitimin e lart dhe rritjen q ata kishin paraqitur pr kompanin. Xhef Skilling, drejtor ekzekutiv dha dorheqje m 14 gusht 2001. Ai i kishte trhjekur investimet e veta! Investitort dhe kreditort dhe shum antar t Kongresit Amerikan, t cilt falimentuan e falimentimin e Enron-it, argumentuan se menaxhert kishin prfituar nga veprimet e biznesit pr fitime personale n vend t fitimeve pr pronart e kompanis. Andrew Fastow -shef i zyrs s financave t kompanis, kishte fituar 45 miljard $ nga nj partner i tij. Edhe avokatt e firms ishin bashkfajtor si prfaqsues t firms.

Prof.dr.M.Aliu

Skandali
Firma m e vjetr n kontabilitet Artur Andersen, audituesi i saj, u gjet fajtor nga drejtsia pr shkak t asgjsismit t dokumentave t Enronit, dhe u padit pr 20miljard$ Andrew Fastow shef i zyrs s financave t kompanis, u padit me 78 akuza pr t mashtrimit dhe pastrimit t parave. U cilsua hajdut i cili e shkatroi Enron-in Ndihmsi i financave Copper u dnua pr mshefjen e detyrimeve, Timothy Belden u dnua me 5 vjet burg dhe gjob prej 250,000$ pr manipulimet me mimet e energjis. Klif Baster nj menaxher i Enron-it, i zemruar dhe i penduar Mund t kesh gjithka anga pasuria, por nse e humbsh shprtin ke humbur gjithshka

Prof.dr.M.Aliu

Procesi i skandaleve t kompanive

Psuesit m t mdhej

Puntort dhe publiku

Procesimi kontabl Informacioni kontabl

Zanafilla e problemit

Investitort dhe kreditort)

Auditimi i procesit dhe Pasqyrave financiare

Menaxhm enti
Prof.dr.M.Aliu

Skandali
N vitin 1999 kjo kompania WorldCom ishte vlersuar me 180 bilion dollar. Fillimisht ajo ishte nj agjenci e vogl vendore e telekomunikacioneve, por shpejt u b njra ndr furnizueset kryesore t ksaj industrie. Si pasoj e veprimeve t parregullta mashtruese t bra me shpenzimet dhe investimet kapitale, u krijua nj mbivlersim i aksioneve t World-Com-it. N dhjetor t 2002 njsia e ngarkuar pr investigim hetoi gjasht drejtuesit e saj.
Prof.dr.M.Aliu

Plani i pensioneve

Shum pensionist humbn kursimet e pensioneve

Prof.dr.M.Aliu

Distancimi i plot i kontabilistve dhe auditorve nga veprimet joprofesionale dhe joetike

Profesionistt kontabl (kontabilist dhe auditor), ka ndrmorn pr tejkalimin e ksaj gjendje dhe pr rikthimin e besimit tek publiku? T gjtha veprimet joetike e kan nj shkaktar t prbashkt; - veprimet joprofesionale dhe joetike T gjitha pasojat fillimisht rndojn mbi t vegjlit,
m von edhe mbi t mdhejt dhe n fund mbi t gjith ne. Prof.dr.M.Aliu

?
Tregoni se n rajon dhe n Kosov, a kemi pas ndonj rast t ngjajshm pr t`a krahasuar me rastet e prmendura q kan ndodh n vendet e bots

Por,
normalisht duke pas pr baz kushtet dhe rrethanat ekzistuese n rajon dhe n vend?
Prof.dr.M.Aliu

Gjykoni n aspektin etik pr prfitimin!

Prfitimi

Etika

Prof.dr.M.Aliu

Gjykoni n aspektin etik pr prgjegjsin!

Prgjegjsia

Etika

Prof.dr.M.Aliu

Mnyrat e t prceptuarit t bizneseve

Prceptimi tradicional i biznesit Prceptimi bashkkohor apo etik i biznesit Prceptimi tradicional i biznesit
Prona shoqrore Pasuria e ndrmarrjes prbn nj pasuri t prbashkt pr pronart kurse, Punonjsit e trajtojn si pron t huaj

Prceptimi bashkkohor etik i biznesit

Pasuria e nj biznesi individual apo e nj kompanie prbn nj pasuri t prbashkt pr:

t punsuarit dhe menaxhert n njrn an dhe pronart dhe shtetin n ann tjetr
Prof.dr.M.Aliu

Prceptimi tradicional dhe ai bashkkohor

Sipas prceptimit tradicional mbi biznesin, t punsuarit e menaxhert n njrn an dhe pronart e shteti n ann tjetr referencn e kan t njanshme, sepse vetveten e shohin vetm si kontribues, kurse si prfitues t vetm t biznesit i konsiderojn pronart. Sipas prceptimit bashkkohor apo etik, pr biznesin t punsuarit e menaxhert n njrn an dhe pronart e shteti n ann tjetr referencn e kan t dyanshme, sepse vetveten fillimisht e shohin si kontribues, kurse m von edhe si prfitues.
Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etik

Rrethanat, n t cilat punojn profesionistt kontabl, mund t ojn n krcnime specifike ndaj respektimit t parimeve themelore. sht e pamundur q t prkufizohet do situat e cila krijon krcnime dhe t specifikohet veprimi i prshtatshm q on n zvoglimin e efekteve t tyre. Mund t ndryshojn si natyra e angazhimeve ashtu edhe punt q duhet kryer, andaj pr rreziqet (krcnimet) e ndryshme q mund t ekzistojn do t duhet t zbatohen masa mbrojtse t ndryshme.

Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etik

Ishin disa nga arsyet q krkohet q nj profesionist kontabl t identifikoj, vlersoj dhe t trajtoj krcnimet q i bhen respektimit t parimeve themelore dhe jo Thjesht t respektoj nj paket t rregullave specifike, t cilat mund t jen arbitrare. N qoft se krcnimet e identifikuara nuk jan krejt t pa parndsishme, nj profesionist kontabl duhet q, atje ku kjo sht e prshtatshme, t zbatoj ato masa mbrojtse, t cilat eleminojn krcnimet ose i zvoglojn ato n nj nivel t ult, t atill q nuk kompromenton respektimin e parimeve themelore.
Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etik

Nj profesionist kontabl sht i detyruar t vlersoj do krcnim q i bhet respektimit t parimeve themelore, kur ai ka dijeni pr kto krcnime ose, kur n mnyr t arsyshme, mund t parashikohet se ai ka dijeni pr rrethanat apo marrdhniet q mund t kompromentojn respektimin e parimeve themelore.
Prof.dr.M.Aliu

Kuadri konceptual i t vepruarit etik

Pr vlersimin e rndsis s nj krcnimi, nj profesionist kontabl duhet t mbaj parasysh si faktor sasior ashtu edhe ata cilsor.

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore

Respektimi i parimeve themelore, mund t krcnohet potencialisht nga nj shumllojshmri. Por ndr to jan: egoizmi (interesi vetiak) vet rishikimi favorizimi (prkrahja) familjariteti dhe friksimi

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore

egoizmi (interesi vetiak), si krcnim i respektimit t parimeve themelore ndodh si rrjedhoj e interesave financiare ose t intereseve t tjera t nj profesionisti kontabl, ose t nj antari t drejtprdrejt apo t ngusht t familjes s tij.
Varsia e tepruar nga shuma e honorareve t pagesave nga nj klient. Ekzistenca e nj marrdhnie t ngusht biznesi me klientin. Shqetsimi pr humbjen e mundshme t nj klienti. Punsimi potencial tek nj klient.

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore

vet rishikimi, si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh n rastet kur nj gjykim i dhn duhet t rivlersohet nga vet profesionisti kontabl q sht prgjegjs pr dhnien e ktij gjykimi.
Zbulimi i nj gabimi t rndsishm gjat procesit t rivlersimit t puns t profesionistit kontabl. Raportimi lidhur me mnyrn e funksionimit t sistemeve financiare, ku profesionisti kontabl ka marr pjes n hartimin dhe zbatimin e tyre. Prgatitja e t dhnave origjinale, q prdoren pr t gjeneruar regjistrimet, t cilat prbjn shtjet pr t`u shqyrtuar n kuadrin e angazhimit.
Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore

favorizimi (prkrahja), si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh kur nj profesionist kontabl favorizon nj qndrim apo nj opinion deri n at pik, sa q kompromentohet objektiviteti i mvonshm.

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore

Familjariteti, si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh n rastet kur pr shkak t nj marrnie t afrt, nj profesionist kontabl bhet shum dashamirs (tregon shum simpati) ndaj interesave t t tjerve.

Prof.dr.M.Aliu

Krcnimet q ndikojn n mos respektimin e parimeve themelore

Friksimi, si krcnim i respektimit t parimeve themelore mund t ndodh kur nj profesionist kontabl, n kryerjen e nj veprimi me objektivitet, mund t frenohet prej rreziqeve aktuale ose t marra me mend (rreziqet q mund t rrjedhin m von).

Prof.dr.M.Aliu

Zgjidhja e konflikete etike

Gjat vlersimit t respektimit t parimeve themelore, nga nj profesionist kontabl mund t krkohet t zgjidh nj konflikt q ka t bj me zbatimin e parimeve themelore. Profesionisti kontabl inicon nj proces jo formal t zgjidhjes s konfliktit, ai duhet t marr n konsiderat, si pjes prbrse t proesit t zgjidhjes, qoft individualisht ose edhe s bashku, faktort e mposhtm:
Prof.dr.M.Aliu

Zgjidhja e konflikteve etike - faktet

Faktet prkatse; shtjet etike q lidhen me faktet; Parimet themelore q lidhen me shtjen n fjal; Procedurat e brendshme t vendosura dhe Drejtimet alternative t veprimit.

Prof.dr.M.Aliu

Masat mbrojtse pr zvoglimin e krcnimeve

Masat mbrojtse t cilat mund t eleminojn ose t zvoglojnp krcnimet n nj nivel t ult t pranueshm, ndahen n dy kategori t mdha: masat mbrojtse q krijohen nga profesioni, legjislacioni ose rregullat; dhe masat mbrojtse t mjedisit t puns.

Prof.dr.M.Aliu

A mund t premtoni T thoni t vrtetn, Vetm t vrtetn, dhe Asgj tjetr pos t Vrtets?

Mundem. Un jam nj kontabilist.

Prof.dr.M.Aliu

Ligjerata 7
Pasojat nga dshtimi I etiks s kotabilistve dhe auditorve

T kuptuarit e Etiks s Kontabilitetit Nj Dshtim i profesionalizmit dhe Integritetit

142

Historiku i pjesrishm i blerjeve (prvetsimeve) t WorldCom

Williams Telecom MFS Communications, TCL Telecom BLT Technologies, NLnet Brooks Fiber Properties CompuServe merger MCI ActiveNet CAI Wireless Systems SkyTel Intermedia Communications $2.5 billion
$12.4 billion

$2 billion
$40 billion

$6 billion
143

Strategjia e Bernie Ebbers-it

Bernie Ebbers

Ai kishte msuar nj formul shum t thjesht t blerjes q garantonte sukses. Nj rishits i cili ishte i interesuar pr shitjen e LDDS kishte thir n zyr dhe kishte drguar me faks nj pyetsor t shkurtr, duke krkuar pasqyrat financiare dhe disa sende t tjera. "Ne do t shikojm n ndrkoh dhe do t vendosim se sa ne mund t paguajm," tha nj ish-llogaritar i LDDS. Nse t ardhurat e tij ishin t mira dhe ai ishte me mim i drejt, ather standardi i pageses pr te ishte gjasht her t ardhurat vjetore t kompanis. M t mirn q ai mund t marr ishte tre apo katr fishi. Ne duhet ta pranojm, 12 fishin e t ardhurave pr tre mujorin e ardhshm. Ky sht fundi. Ishte nj marrveshje e shklqyer. Dhe kemi gjetur njerz t till gjat gjith dits."Nga L. Jeter

144

Ritja dhe Rnia e WorldCom

145

Raporti i Shpenzimeve dhe t Ardhurave

Shpenzimet ______________ T ardhurat = (jo m shum se) 42%

Sipas nj analize t thjesht: Shpenzimet mernin pjes me 42% T ardhurat mernin pjes me 58% kurse

146

Presioni i madh pr t Raportuar t Ardhura t mdha

"WorldCom e prezantonte veten si nj kompani me nj rritje t lart, dhe se rritja e t ardhurave sht n mnyr t qart nj komponent i rndsishm pr suksesin e WorldCom-it n fillim. Prgjithsisht n vitin 2000 dhe 2001, kushtet e tregut pr industrin e telekomunikacionit u prkeqsuan, WorldCom ... vazhdoi megjithat t posqyroi t dhna mbreslnse mbi rritjen e t ardhurave, kshtu Ebbers dhe Sullivan vazhduan t sigurojn Wall Street q WorldCom mund ta mbaj kt nivel t rritjes. N thelb, WorldCom pohoi se suksesi i saj ishte menaxhimi i trendeve t industris e q kan dmtuar t gjith konkurrentt e saj. Kto premtime, pr rritjen me dy shifra sht prkthyer n presion brenda WorldCom pr t arritur kto rezultate. Nj zyrtar na tha, theksi mbi t ardhurat sht n do tull t ndrtess . (El Beresford)
147

Kim Emigh, Kontabiliteti pr Dhembje (i mjer)

Fotografia e Worldcom dhe MCI tregon se ata jan nj biznes me probleme dhe se gjendja e tyre po prkeqsohet pr do dit e m keq," Kim Emight e ndihmoj Worldcom-in tha Pat Brogan, nj analist i telekomit t shihte dritn, ata i treguan dern. n firmn Grupi Paralajmrues, investitor pr ann krkimore. "Ekonomiksi i industris sht i mjerueshm. Praktikat e kontabilitetit po vendosin nj rrjedh n industri dhe kjo sht n qendr t vmendjes. Rritjet e larta q po trbonin industrin n fund t viteve '90 mund t ken qen t nxitura nga praktikat e kontabilitetit.
148

Nga: Kontabiliteti pr Dhembje

"Direktiva zbriti m 12 dhjetor 2000, nga Frank Guckes, nj menaxher i kontabilitetit, por me urdhr, e-maili i tij thoshte, nga zyrtari m i lart teknik i Worldcom-it, Fred Briggs. Urdhri, n thelb, ishte pr t gjith punonjsit q ndrlidheshin me projekte kapitale n divizionin e sistemit t rrjeteve. Tani e tutje divizioni i sistemit t rrjeteve t mos llogariten si pjese e projekteve kapitale, por t jen t njihen si nj shpenzim. E-mail shkoi edhe n divizionet tjera n kompani. "Shumica e jo-kontabilistve i mbylln syt n kt pik, por dallimi sht se kjo mund t prshkruaj nj tablo false t gjendjes financiare t kompanis. N qoft se parat e shpenzuara pr puntor jan pjes e nj projekti kapital, ather ato para jan pjes e nj aseti dhe jo nj shpenzim. N afat t gjat, n qoft se pjest e kapitalit jan shkruar si shpenzime, ato reduktojn fitimin neto t kompanis dhe gjithashtu reduktojn taksat e saj. sht problem i kundrt nga far hetuesit zakonisht shohin por ende mund t ket pasoja ligjore. "Emigh kishte vlersuar se direktiva mund t ket ndikuar 35,000,000$ t shpenzimeve kapitale pr puntor, dhe ndoshta shum m tepr, n varsi t asaj q sht br n ndarjet.
149

Katr Aspektet e mashtrimit t WorldCom

Mbylljen (rregullimin, lirimin) e padrejt t akrualeve. Regjistrimi i t ardhurave t padokumentuara, regjistruar si fitimi i pashprdar (i mbajtuar) i korporatave". Mbyllja e hendekut "Nj qasje e prditshme e kontabilitetit ndaj ktij vendimi.

Kapitalizimi i kostove t linjs (repartit).

150

Aspekt i par: Lirimin e paarsyeshm t akrualeve

Lshimi jo i drejte i akrualeve kishte disa tipare t prbashkta. Ato ishin t drejtuara nga antar t lart t financave korporative t organizats.... Ato nuk shfaqen n rrjedhn normale dit-pr-dit, por n vend te ksaj shfaqen n javt pas prfundimit t tremujorit n fjal. Koha dhe shumat e lshuara nuk jan mbshtetur nga analiza bashkkohore ose dokumentacione. M domethns ishte fakti se, punonjsit e WorldCom-it t prfshir n deklaratat e njohura, kuptuan q ato ishin t padrejta. Disa madje ngriten edhe shqetsime pas lshimit t deklaratave. "(Beresford)

151

Aspekti i dyt: Njohja e t ardhurave t larta t padokumentuara

N fillim t vitit 1999, personeli i WorldCom bri nj rritje t madhe t t ardhurave kontabile pas mbylljes s shum periudhave tre mujore me qllim pr t raportuar se ajo kishte arritur objektivat e saj pr rritjen m t lart t t ardhurave q Ebbers dhe Sullivan kishte vendosur .... Shumica e t ardhurave t dyshimta ... ishin rezervuar pr llogarit e t ardhurave .... shnimet e diskutueshme t t ardhurave t pa shprndara n korporat ishin t shumta (n miliona apo dhjetra miliona dollar). Ato n prgjithsi shfaqeshin vetm n tremujorin e fundin, dhe ato nuk ishin t regjistruara gjat tremujorit, por n javn e fundit t tremujorit q kishte prfunduar. "(Beresford)

152

Aspekti i tret: Strategjit e Kontabilitetit

Mbyllja e hendekut

"Gjat gjith vitit 2001, operator t biznesit dhe grupi i Kontabilitetit t t ardhurave t WorldCom-it gjurmuan dallimin n mes t hyrave t projektuara dhe t realizuara dhe pr kt mbanin n pun nj grup kontabilistsh. i shtquajturi grupi i mundsive q shfrytzohej pr t mbushur at boshllk. far doli m pas? Ishte nj proces i koordinuar dhe i institucionalizuar n t cilin t ardhurat opurtune" jan identifikuar, matur dhe rezervuar n shumn e nevojshme pr t arritur rritjen e jashtme t parashikuar.
153

Aspekti katr: Kapitalizimi i Kostove t Linjs

Sugjerimet e Tony Minert-it: "Un kam br disa telefonata duke u prpjekur pr t gjetur se prse shpenzimet tona jan n rritje pr kt tremujor, dhe nga ajo q un kam mbledh tingllon q ne kemi filluar t marrim nj rrjet q ka shum kapacitet ekstra ... Nse ne disi mund t marrim at rrjet n shfrytzim ... Si nj inventar ose T krijojm llogari me parapages. Jemi t obliguar t mos krijojm shpenzime, sepse kemi t ardhurat pr ti arritur, ather kjo mund t na ndihmoj pr realizimin e profitit ton. Un mendoj se kshtu kostoja jon do t jet 42% n raport me t ardhurat. Un definitivisht do t shkoj prgjat ksaj rruge, sepse kjo do t ndihmoj n kauzen ton t jashtzakonshme, dhe un mendoj se ka dika q ne mund t bjm. "
154

Refuzimi n Korrik t 2000.

Yates to Myers:David, un mund t mos kem njohuri t mjaftueshme, por un nuk shoh nj rrug logjike pr kapitalizimin e kapaciteteve t teprta. Mendim i juaj?

Buford Yates

David Myers

Yates to Minert: Tony, David Myers edhe un e kemi shqyrtuar dhe diskutuar logjikn tuaj t kapitalizimit t kapaciteteve t teprta dhe nuk kemi mund t gjejm asnj mbshtetje brenda udhzimeve kontabile aktuale q do t lejojn nj trajtim t till kontabl.
155

E zbatuar nga Scott Sullivan n kuartalin e 3-t 2000

Forma e vendosur me Ndrmjetsim
Shpenzimet e Raportuara sipas Linjs s Shpenzimeve Shpenzimet Aktuale t Linjs T ardhurat e Raportuara Prpara Taksave dhe Intereseve t Pakics $1.736 billion $7.568 billion $988 million $159 million $845 million $2.393 billion $240 million T ardhurat (humbja) Aktuale prpara Taksave dhe Intereseve t Pakics $908 million $6.333 billion $217 million ($401 million) $102 million ($622 million) ($578 million)
156

10-Q, 3rd Qtr 2000 10-K, 2000 10-Q, 1st Qtr 2001 10-Q, 2nd Qtr 2001 10-Q, 3rd Qtr 2001 10-K, 2001 10-Q, 1st Qtr 2002

$3.867 billion $15.462 billion $4.108 billion $3.73 billion $3.745 billion $14.739 billion $3.479 billion

$4.695 billion $16.697 billion $4.879 billion $4.29 billion $4.488 billion $17.754 billion $4.297 billion

Pes Arsyet pse ky ndryshim n Kontabilitetit ka qen mashtrim

Arsyeja e par: Sullivan nuk kishte asnj argument binds pr kt ndryshim n trajtimin e kontabilitetit. Kur mashtrimi u zbulua n vern e vitit 2002 nga Cynthia Cooper, ather Komiteti i Auditimit t WorldCom-it i krkoi Sullivan-it t jap nj justifikim! Ai dorzoi vetm dy faqe Bardh e Zi", t cilat ai i shkruajti pr ta shpjeguar praktikn q kishin aplikuar. Prshkrimi ishte krejtsisht ad hoc, duke prmendur rregulla t parndsishme t kontabilitetit, dhe nuk arriti t paraqes argumente bindse pr periudhn prkatse.

157

Pes Arsyet pse ky ndryshim n Kontabilitetit ka qen mashtrim Arsyeja e dyt: Rregullimet pr shpenzimet e linjs dhe bilancet e mandatuara nga Sullivan nuk kishin asnj lidhje me kapacitetin aktual q e kishin n shfrytzim por pikrisht ishin br ato veprime q kishin qen t nevojshme pr t prmbushur kriterin e 42% SH / A (profit).

158

Pes Arsyet pse ky ndryshim n Kontabilitetit ka qen mashtrim Arsyeja e tret: Kapitalizimet nuk ishin vendosur n kategorit e tyre t duhura, por t shprndara rastsisht prmes bilancit, sikur kishin pr qllim t fshehin fakte.

159

Pes Arsyet pse ky ndryshim n Kontabilitetit ka qen mashtrim Arsyeja e katrt: Sullivan kurr nuk diskutoi pr ndryshimin e trajtimit kontabl me auditort e jashtm, si do t ishte e zakonshme pr nj vendim nga nje telefonat e br n besim t mir.

160

Pes Arsyet pse ky ndryshim n Kontabilitetit ka qen mashtrim

Arsyeja e pest: Nse ndryshimi n kontabilitet ishte futur n besim t mir, ather me sa duket kjo do t ishte publikuar haptazi n fushat publike (Shnimet sqaruese).
161

Pjesmarja e Kontabilistve t Brendshm

Skandali WorldCom u b i mundur pr shkak se disa kontabilist nuk arritn t jetsojn virtytet e kontabilitetit, dhe nuk arritn t`u prmbahen parimeve dhe idealeve t profesionit t tyre. M e keqe se kjo: Ebbers, Sullivan, dhe Myers supozuan se do t ishte kshtu. Kontabilistt vepruan me supozimin se po t`i kundrshtojm pr bashkpunim ata t cilt kishin nevoj, pr t kryer mashtrimet e tyre do t na kushtzonin (me mimin e humbjes t vendit t puns), ose duhet t bjm nj sy qorr, dhe t frigsuar pr t thn (reaguar) kt, ata menduan se kishin t drejt n kt veprim.

162

Nj Udhzim Kundrthns
Dr. Leo Alexander
Shkenca Mjeksore gjat Diktaturs (NEJM 1949)

163

Krkesa e Kujdesshme Naziste

"Kur Sciss-Inquart, Komisar pr Territoret e zna (pushtuara) t Holands, krkoi pr t nxjerr mjekt holandez n orbitn e aktiviteteve t profesionit mjeksor gjerman, ai u tha atyre: Ju duhet ti drgoni pacientt tuaj kronik n fabrikat e vdekjes "ose" Ju duhet tu jepni injeksione vdekjeprurese, me krkesn e Qeveris n zyrat tuaja, "por ai renditi synimet e tij n drejtim m t kujdesshm dhe siprfaqsisht t pranueshme. Nj nga paragrafet e Komisarit t Territoreve te Holands n lidhje me mjekt (Holand e 19 dhjetor 1941) vijon si m posht: Kjo sht detyr e mjekut, prmes kshillave dhe prpjekjeve, me ndrgjegjen dhe aftsin e tij m t mir, pr t ndihmuar pacientt dhe pr t shfaq kujdesin e tij n prmirsimin e vitalitetit t pacientit, efikasitetin fizik dhe shndetsor t tij. Realizimi i ksaj detyre sht nj detyr publike. "

164

Integriteti Kolektiv i Mjekve Holandez

"Mjekt Holandez, krkesn e eprorit e hodhn posht n mnyr unanime, sepse ata pan se far sht menduar n t vrtet. -pra, krkohej prqndrimi i prpjekjeve t tyre pr rehabilitimin e thjesht t t smurve pr pun t dobishme, dhe heqja e sekretit mjeksor. Edhe pse siprfaqsisht ky urdher i ri nuk u shfaq shum rnd i papranueshm, mjekt holandez vendosn se ai sht hapi i par edhe pse i vogl, pr mbrojtjen e parimit mjeksor. Mjekt holandez deklaruan se nuk do ti binden ktij urdhri. "

165

mimi (kostoja) i Profesionalizmit

"Kur Sciss-Inquart krcnoi ata me revokimin e licencave t tyre, ata i kthyen licencat e tyre. Ata i vizitonin pacientt e vet fshehtas, u hiqnin herpes (viruse) e tyre dhe u shkruanin certifikatat e vdekjes ose e lindjes. Sciss-Inquart trhoqi vendimin e tij dhe u prpoq t mikloj mjekt mirpo prapseprap nuk pati efekt (ndikim) tek ata. "

166

 "Pastaj ai arrestoi 100 mjekt holandez dhe i drgoi n kampet e prqndrimit. Profesioni mjeksor mbeti i patundur dhe n heshtje u kujdes pr vejushat e tyre dhe jetimt, por nuk do t shfaqeshin haptazi.

167

Diagnoza e Mjekve: Rezistenca e par, Shpesh Bashkpunim i kujdesshm me Ligsin

Kshtu ndodhi q asnj vdekje apo sterilizimi jo-terapeutik nuk e pati mbeshtetjen dhe pjesmarrjen e mjekve holandez. Ata kishin largpamsi t rezistonin para se hapi i par t merrej, dhe ata vepruan n mnyr unanime dhe fituan n fund. sht e qart se nse profesioni mjeksor i nj kombi t vogl nn thembra pushtuesish t mund t rezistoj n mnyr efektive. Edhe profesioni mjeksor gjerman mund poashtu t kishte rezistuar sikur t mos kishin ndrmarr hapin e par fatal. Ai sht hapi i par n dukje i pafajshm, por sht larg nga parimi mjeksor dhe shpesh vendos pr drejtimin e krimit. Korrozioni fillon n prmasa mikroskopike."
168

Mashtrimi ishte gjrsisht i njohur n WorldCom

Ndrgjegjsimi i ktij mashtrimi financiar nuk ishte i mbyllur me vetm dy apo tre persona. T tjert n WorldCom ose e kane ditur apo kan dyshuar se drejtues t lart financiar ishin angazhuar n kontabilitet t pahijshm. Ktu u prfshin jo vetm njerzit n grupin e Kontabilitetit t Prgjithshm, t cilt urdhruan apo zbatuan (njohn) t hyra, por edhe njerzit n raportimin financiar dhe grupeve t kontabilitetit, prgjegjsit e t cilave jan t prekur prej tyre. T punsuarit n kto grupe t tilla, e dinin se t hyrat q nuk ishin t mbshtetura (reale), ose raportet e prgatitura q jan t rrejshme ose mashtruese do t kishin pasoj. "(Beresford)
169

A Rezistuan Kontabilstt?
uditrisht kta punonjs shpesh nuk kan br ndonj kundrshtim pavarsisht ndrgjegjsimit t tyre apo dyshimeve se kontabilitetit ishte i gabuar, dhe ata thjesht kan ndjekur drejtuesit (menaxhert) apo edhe u kan ndihmuar t tjerve. Disa prej tyre u ankuan pr mbikqyrsit e tyre, ose, nj pjes e vogl e rasteve, refuzoi t marr veprime q ata i konsideronin si te paprshtatshme. Megjithat, asnj nuk mori veprime efektive apo nuk u prpoqn t ndalojn aplikimin e ktyre praktikave deri n pranvern e vitit 2002. "(Beresford)
170

Nj Kundrthnie e Trishtuar:
Pastaj ai arrestoi 100 mjekt holandez dhe i drgoi n kampet e prqndrimit. Mjekt profesionist mbetn t patundur dhe n heshtje u kujdesn pr vejushat e tyre dhe jetimt, por nuk do t jepen (dorzohen)."
"Punonjsit e shrbimit financiar dhe t kontabilitetit besonin se duhet kundrshtuar me forc pr punt q ato i kryenin e q drejtoheshin nga Sullivan dhe mos kryerja e punve do t`u kushtonte me vendet e tyre t puns, disa prej tyre ishin t gatshm pr t marr kt rrezik."

171

Auditort e jashtm? Tani Partner

"Andersen i tha Komisionit t Auditimit t [WorldCom] n vitin 2000 se kuptoi shtjet e biznesit dhe rreziqet q lidhen me operacionet e WorldCom-it, dhe se ai e konsideronte veten" nj antar t prkushtuar t ekipit t [WorldCom]. "... N t vrtet, n nj prezantim t Komisionit t Auditimit m 20 maj, 1999, Andersen tha se ai i ka shikuar marrdhniet e tij me WorldCom si nj "partneritet afatgjat", n t cilin Andersen do t ndihmonte WorldCom-in t prmirsoj operacionet e saj t biznesit dhe t rris t ardhurat n t ardhmen. "(Beresford et al. )
172

Pasojat:
Ebbers Bernie: Bernie Ebbers u dnua m 22 shtator 2005 me 25 vjet burg federal pr mashtrim te letrave me vler, komplot dhe pr paraqitjen e dokumenteve false me rregullatort. N gjyqin e tij, avokatt e tij argumentuan se mashtrimi i kontabilitetit n WorldCom ishte organizuar nga Scott Sullivan dhe se Ebbers ishte injorant nga detajet. Por juria ishte e bindur nga argumentet e prokurorve, q Ebbers ishte nj menaxher i provuar, dhe se kishte sajuar pr vmendjen e tij n detaje pr kostot e shptuara. Ai nuk mund t ket qen injorant i till, i nj mashtrimi kaq masiv, mirpo ai kishte nj motiv pr afirmimin e WorldCom-it, sepse shumica e pasuris s tij ishte e lidhur n WorldCom. Ebbers aktualisht sht duke vuajtur dnimin n nj burg n Luiziana dhe ka mundesi t vdes n burg.
173

T tjert:
Scott Sullivan u kthye si dshmitar i shtetit kundr Ebbers, edhe pse gjyqtari pranoi se Sullivan ishte arkitekti kryesor i mashtrimit, ai u shprblye me nj dnim relativisht t leht me vetm pes vjet. "Veprat e z. Sullivan ishin t madhsis s lart", tha gjykatsi, por "Bashkpunimi i tij ishte faktor ky n rastin e z. Ebbers, pa t cilin z. Ebbers nuk do t kishte pasur shum gjas t dnohet". David Myers dhe Buford Yaets ishin dnuar secili me nga nj vit burg. Betty Vinson, menaxher n departamentin e kontabilitetit, ishte dnuar me pes muaj burg, dhe pes muaj arrest shtpiak. Cynthia Cooper, u votua si personi i vitit 2002 nga Revista Time, q ather ka shrbyer si kshilltar dhe sht nj pun e njohur n publik.
174

Ligjerat 8

Mbrojtja e pavarsis profesionale t kontabilistve dhe auditorve

Prof.dr.M.Aliu

Nj model pr shqyrtimin e pavarsis s nj kontabilisti

Alison, Bill, dhe Cathy jan antar t firms Kontabiliteti i Sakt, dhe jan t angazhuar pr t audituar kompanin Veturat Klasike. Alison ka nj t afrm i cili n koh m t hershme ka investuar n kompanin Veturat Klasike. Bill ka nj t afrm i cili sht punonjs i kompanis Veturat Klasike. Cathy, pr nj pjes t puns s saj prdor shrbimet e nj kompanie konsulente, e cila kompani punson t afrm t nj punonjsi t kompanis Veturat Klasike.
Prof.dr.M.Aliu

Pavarsia e Alison do t konsiderohet si e keqprdorur

Nse investimet e t afrmit t Alison ishin materiale (t rndsishme) ndaj t afrmve, Nse i afrmi ka investuar n kohn kur Kontabiliteti i Sakt ka shprehur mendimin e vet, N qoft se Alison dinte pr investimet e t afrmit t saj, dhe Nse i afrmi ishte bashkshorti ose nj person me t cilin ajo ndan t mirat materiale.

Prof.dr.M.Aliu

Pavarsia e Bill-it do t konsiderohet si e keqprdorur

Nse e afrmja kishte nj pozicion n kompanin Veturat Klasike e q ishte pjes e auditimit t ndjeshem, dhe
Nse e afrmja ishte bashkshorte ose person me t ciln ndante t mirat materiale.

Prof.dr.M.Aliu

Pavarsia e Cathy do t konsiderohet si e keqperdorur

Nse Cathy kishte shfrytzuar punn e kompanis konsulente pr nj pjes t rndsishme gjat auditimit t kompanis Veturat Klasike
Nse i afrmi i nj punonjsi t kompanis konsulente, i cili punon pr kompanin Veturat Klasike ishte nj bashkshort ose person me t cilin ndan t mirat materiale, dhe N qoft se i afrmi i cili punon pr Veturat Klasike kishte ndikim t rndsishm n at kompani ose ka qen i prfshir n punt e ndjeshme t auditimit n at kompani.

Prof.dr.M.Aliu

"Rregullat nuk jan t mjaftueshme pr mbrojtjen e pavarsis s ekspertve kontabl"

Rregullat pr pavarsin profesionale jan t detajuara dhe komplekse.
Dikush do t mendoj se rregullat e prmendura jan t mjaftueshme pr t zgjidhur shtjet e pavarsis s nj kontabilisti apo auditori. Por ato nuk jan!
Prof.dr.M.Aliu

Gjasht arsye pse "Rregullat nuk jan t mjaftueshme pr mbrojtjen e pavarsis s ekspertve kontabl "
1. Rregullat japin vetm nj domosdoshmri, jo kushte t mjaftueshme. 2. Rregullat prmbajn kushte q krkojn interpretim. 3. Ne duhet t apelojm pr idealizm n mnyr q t zbatohet nj rregull. 4. Rregullat nuk mund t jen motivuese pr t na shtyr n ndjekjen e nj rregulli. 5. Rregullat n vete jan t pakontrollueshme. 6. Hulumtimi paraprak sht i nevojshm pr t kontrolluar nse ne kemi ndjekur me t vrtet nj rregull.
Prof.dr.M.Aliu

1. Rregullat japin vetm domosdoshmri, jo

kushte t mjaftueshme

Kushtet e nevojshme: domosdoshme pr dika.

ato

jan

shembull: energjia elektrike sht nj kusht i domosdoshm pr funksionimin e nj makine pr larjen e enve (enlarse).

Kusht i mjaftueshm: ka mjafton pr t br dika.

shembull: energjia elektrike, plus nj makin larse e cila funksionon jan prbrs t mjaftueshm pr larjen e enve.
Prof.dr.M.Aliu

Kam ndjekur t gjitha rregullat prkatse, prandaj kam vepruar si duhet." JO! "Antart duhet t jen t vetdijshm se sht e pamundur t numrojn t gjitha rrethanat ku pavarsia e nj antari mund t vihet n dyshim nga nj pal e tret. Pr shembull, marrdhnia e nj antari me nj bashkjetues-e mund t jet ekuivalente me at t nj bashkshortsie."

Prof.dr.M.Aliu

2. Rregullat prmbajn kushte q krkojn

interpretim
Pavarsia e Cathy do t konsiderohet si e keqprdorur: Nse, Cathy kishte mbshtetur punn e kompanis konsulente pr nj pjes t rndsishme t angazhimit; Nse i afrmi i nj punonjsi t kompanis konsulente, i cili punon pr kompanin Veturat Klasike ishte nj bashkshort ose person me t cilin ndan t mirat materiale, dhe Nqoftse i afrmi i cili punon pr Veturat Klasike kishte ndikim t rndsishm n at kompani ose ka qen i prfshir n punt e ndjeshme t auditimit n at kompani.
Prof.dr.M.Aliu

Nj vision regresiv
Nse ne shtojm rregulla n mnyr q t shpjegojm ato terma q krkojn interpretim, kto rregulla shtes do t prmbajn gjithashtu terme q krkojn interpretim. Pr shembull: "N prgjithsi, aktivitetet e nj personi do t konsiderohen si t ndjeshme pr auditimin nse aktivitetet e tilla jan zakonisht nj element i rndsishm q i nnshtrohet kontrollit t brendshm t kontabilitetit ." Ne nuk mund te sqarojm perfundimisht rregullat me rregulla.
Prof.dr.M.Aliu

3. Ne duhet t apelojm pr idealizm n mnyr q t zbatohet nj rregull

"Prve ksaj, n situata q prfshijn vlersimin e shoqats ndaj ndonj personi t afrm apo t varur me nj klient, antart duhet t konsiderojn nse forca e biznesit dhe marrdhniet personale midis antarve dhe personit t afrm ose t varur, n bashkpunim me klientin, do t ojn n vetdijsimin e nj personi t arsyeshm pr t gjitha faktet, i cili merr n konsiderat forcn normale t karakterit dhe sjelljen normale n rrethana t tilla, pr t konkluduar se situata paraqet krcnim t papranueshm pr objektivitetitin dhe paraqitjen e pavarsis s antarit."

Prof.dr.M.Aliu

4. Rregullat nuk mund t jen shtyse

motivuese pr ndjekjen e nj rregulli
Esht e vshtir prpjekja pr t kapur (mbshtetur), n nj rregull, motivimin pr t ndjekur nj rregull. P.sh: "Nj antar duhet t refuzoj nj angazhim me nj ndrmarrje n qoft se bashkshorti i tij ose i saj e bn nj pun t ndjeshme t auditimit pr at ndrmarrje - nj antar duhet t jet i angazhuar pr t ndjekur kt rregull! Dhe "Antart jan pr t ndjekur t gjitha rregullat n kt Kod." Pr t ndjekur nj rregull presupozon nj angazhim i cili nuk mund t jet mbshtetur n rregulla.
Prof.dr.M.Aliu

"Mbi dhe prtej krkesave t ligjeve dhe rregulloreve"

Kodi i IAKP (Instituti Amerikan i Kontabilistve Publik t ertifikuar) sht kodi i sjelljes profesionale pranon q n fillim se angazhimi i praktikuesit me kode, dhe me do rregull, duhet t bazohet n dika m t lart se do rregull:
Deontologjia profesionale

Antarsimi n Institutin Amerikan t Kontabilistve Publik t ertifikuar sht mbi baza vullnetare. Me pranimin e antarsimit, nj kontabilist i ertifikuar publik merr prsipr nj detyrim t vet disiplins.
Prof.dr.M.Aliu

5. Rregullat n vete jan t

pakontrollueshme
Ne unifikojm rastet, n lidhje me nj rregull. Ne unifikojm rregullat, n lidhje me nj parim.

Prof.dr.M.Aliu

6. Hulumtimi paraprak sht i nevojshm pr t kontrolluar q ne kemi ndjekur me t vrtet nj rregull

Ne duhet t dim gjat ushtrimit t profesionit nse me t vrtet jemi n prputhje me nj rregull.
"Nse kontabilisti apo auditori bhet i vetdijshm se informacioni q vihet re nga ai sht i pasakt, i paplot, ose ndryshe i paknaqshm, ai duhet t kryej procedura t tjera q ai i konsideron t nevojshme pr t arritur sigurin minimale se nuk ka nevoje t bhen ndryshime materiale pr pasqyrat financiare n mnyr q deklaratat t jen n prputhje me parimet e kontabilitetit t pranuara n prgjithsi "(AR 100,30). N sjelljen profesionale, kjo quhet "kujdesi i duhur".
Prof.dr.M.Aliu

Injoranca fajsuese dhe kujdesi i duhur jan t lidhura

Injoranca fajsuese: Kur nuk dini dika q sht dashur ta dini. Hulumtimi paraprak: pranimi i veshtirsive pr t msuar dika q duhet ta dini! Kshtu q: injoranca fajsuese sht rezultat i dshtimit pr t ushtruar kujdesin e duhur!
Prof.dr.M.Aliu

Parimet e jashtme dhe t brendshme

Parimi i jashtm: nj nivel i lart i prgjithsimit apo rregull. P.sh. Pavarsia konsiderohet si nj rregull: "Nj kontabilist duhet t veproj n mnyr t till si nj vzhgues i paanshm dhe objektiv, i vetdijshm pr t gjitha faktet relevante, do t gjykoj se, duke pasur parasysh karakterin e njeriut t zakonshm, gjykimi i saj apo i tij nuk sht i prgjegjshm pr shtrembrimet q mund t shkaktoj. " Parimi i brendshm: nj angazhim pr njohjen, regjistrimin e transaksiove, hartimin e pasqyrave financiare dhe interpretimin e tyre:

P.sh. Nj kontabilist e vlerson t vrtetn n baz t pasqyrave financiare. Prmes tyre prezanton gjendjen e vrtet financiare t nj kompanie mbi Asetet, Detyrimet dhe Ekuitetit. Pavarsisht se biznesi mund t humbas parat nse jepet nj prfaqsim (pasqyrim) i vrtet i kompanis. Pr kontabilistin sht me rndsi vlersimi i drejt i gjendjes financiare edhe nse me at rast biznesi mund t ket humbje apo fitim.

Prof.dr.M.Aliu

Madje as parimet e brendshme dhe t jashtme nuk jan t mjaftueshme!

Nj praktikues (profesionist kontabl) prve ksaj ka nevoj pr karakter t mir. Karakter i mir: emocionet, prirjet, dhe zakonet t cilat na mundsojn q me sukses t`u prmbahemi angazhimeve tona t arsyeshme.
T mos e harojm se duhet t jemi n shrbim t publikut!

Prof.dr.M.Aliu

Nj shembull i karakterit t keq: lakmia

Disa shenja t lakmis:
Dshira pr pasuri si parsore, jo si nj instrument pr ndonj gj tjetr ("Dashuria pr parat sht burimi i gjith t kqijave.") Qllimi pr rrijten e pasuris, si nj qllim final: t ket sa m shum pasuri q t jet e mundur (sa m shum = aq m mir, sa m pak = aq m keq!) Varsia nga parat.
Dikush i cili sht goditur nga lakmia do ta ket t vshtir ose t pamundur t jet i pavarur, edhe pse si i angazhuar ai megjithat deklarohet se mund t jet pro parimeve.
Prof.dr.M.Aliu

Rregullat n shrbim t parimeve, ose rregullat si parime n letr?

Rregullat jan t destinuara pr t ruajtur dhe pr t shprehur parimet: "Rregullat n sherbim t parimeve .
Prmajtja mbi formn. M e rndsishme sht prmbajtja sesa forma.

Rregullat jan keqprdorur, kur ato jan ndjekur pr t ln pas dore parimet e rndsishme: "Rregullat si parime n letr
Forma mbi prmbajtjen? E rdsishme sht forma dhe jo prmbajtja?

Prof.dr.M.Aliu

Lizingu operativ ose kapital?

P.sh. Nse nj qira duhet t trajtohet si qira operative ose qira kapitale? Kjo shtje duhet t vendoset n pikpamje me parimet relevante: Transparenca: Trajtimi kontabl i nj transaksioni duhet n mnyr t drejt ta prfaqsoj at transaksion. Prmbajtja mbi formen: Kur barrn dhe prfitimet e pronsis i ka marr prsipr qiramarrsi, ather, edhe pse transaksioni ka formen e nje qiraje, n thelb ajo sht e barabart me nj marrveshje t lizimgut kapital.

Prof.dr.M.Aliu

Rregullat FASB (Bordi i Federts s Standardeve t Kontabilitetit)

Rregulla 1. N qoft se me marveshje sht caktuar se pronsia transferuar n fund t qiras, ather qiraja duhet t trajtohet si nj Lizing (qira) kapitale.

Rregulla 2. Nse qiramarrsi ka opsionin pr t bler pronn me nj mim t volitshm (nn vlern e tregut), duke i garantuar blerjen, ather qiraja duhet t trajtohet si nj qira kapitale.
Rregulla 3. Nse kohezgjatja e qiras sht pr t paktn apo 75% e prdorshmrise totale t asaj prone, ather qiraja duhet t trajtohet si nj qira kapitale. Rregulla 4. N qoft se pagesat e qiras jane t barabarta me s paku 90% t vlers s prons, ather qiraja duhet t trajtohet si nj qira kapitale.
Prof.dr.M.Aliu

Realiteti i praktikimit t kontabilitetit

Toleranca n vlersimin e drejt t vlerave dhe t t hyrave rrjedhese (akruale). Kshtu, nj praktikues duhet t zgjedh midis "rregullave n shrbim t parimeve" ose "rregullave si parime n letr". "Rregullat si parime n letr: p.sh. shtja e vetme sht nse praktikuesi e konsideron t arsyeshme manipulimin me numra pr t justifikuar fardo trajtimi kontabl q klienti e dshiron.

Prof.dr.M.Aliu

Udhrrfyesi i GAAP -PKPP

Pr her t par udhrrfyesi gjithprfshirs GAAP merr at t drejt:

"Disa marrveshje t qiras jan t tilla q nj pasuri dhe nj detyrim (LlA dhe LlP) n lidhje duhet t raportohen n bilancin e nj ndrmarrje. Dallimi sht te prmbajtja mbi formn (parimi fundamental) kur transaksioni n t vrtet transferon t gjitha t mirat dhe rreziqet e natyrshme tek pronari i pasuris."
Prof.dr.M.Aliu

Por pastaj shkon keq

Prmes GAAP - PKPP jan prcaktuar (vendosur) kriteret pr t prcaktuar nse nj transaksion qiraje sht n thelb nj transferim i incidenteve t pronsis. N qoft se, n fillim t saj, nj qira plotson nj ose m shum nga katr kriteret n vijim, ather qiraja duhet t klasifikohet si nj transferim i pronsis ... " Por rregullat nuk prcaktuar"! jan "kritere pr t`u

Prof.dr.M.Aliu

Urtsin e t parve (Aristoteli)

"do ligj sht i prgjithshm, por pr sa i prket disa shtjeve nuk sht e mundur t folet (vendoset) me korrektsi t plot n mnyr t prgjithshme. N ato shtje pr t cilat ishte e nevojshme pr t folur (vendosur) n mnyr t prgjithshme, ligji sht i pranueshm, por pr sa i prket shtjeve t cilat nuk sht e mundur pr ta br kt me korrektsi t plot, ligji nuk sht i mjaftueshm pr t interpretuar at q ka ndodh "pr pjesn m t madhe - dhe kur ndodh kshtu (kur vendoset n t kundrtn), kjo sht arsyeja q mund t mos arrijm n konkludime t sakta (ta humbim rrugn).
Prof.dr.M.Aliu

Nj rast n t cilin regullat nuk jan t mjaftueshme ":

Dftesat e pagueshme Viti 1958 1959 1960 1961 1962
Prof.dr.M.Aliu

$3,356,239 4,586,000 2,511,000 2,390,674 4,708,000

Arktimet nga Pagesat ndaj investitori investitorit Fundi i vitit $2,583,172 $0 3,510,451 384,402 2,670,500 397,996 1,520,000 848,006 1,986,500 3,543,335

Informate plotesuese n deklaratn 1962

Valley Commercial Corp (sht nj kompani e lidhur n t ciln z. Harold Roth sht nj zyrtar, drejtor dhe zotrues aksionesh) ka arktuar shuma n emr t investimeve n aksione t cilat kan interes n 12% n vit. Dftesat e pagueshme jan siguruar nga zyrtari prgegjs i kompanis s kapitalit n emr t letrave me vler t tregtueshme pr shuma m t mdha se sa jan arktuar. Shuma e kapitalit n bilancin e kompanis sht m e vogl. M 15 Shkurt 1963, shuma aktuale e kapitalit t kuotuar n treg e ka tejkaluar shumn neto t arktueshme. Pra n treg jan plasuar m pak para se sa kan qen dftesat e pagueshme.

Prof.dr.M.Aliu

Shnimet duhet t ken qen t njohur drejt

T Arktueshmet nuk kan kan pas mundsi t mbulojn detyrimet, andaj sht dasht t meret kredi t ciln kompania nuk ka qen n gjendje t paguaj kredin me koh dhe ka pranuar ndshkime. Q nga kjo dat z.Roth dhe t tjert pr shlyerjen e detyrimit t kompanis (tani 3,900,000 kan si garanci letrat me vler t kompanis t, cilat nuk mund t kompensojn borxhin). M 15 Shkurt 1963, letrat me vler kishin nj vler tregu prej 2,978,000 $, prafrsisht 80% e titujve t tilla jan t aksioneve dhe obligacioneve t konvertueshme t kompanis.

Prof.dr.M.Aliu

Gjykimi
Duke vshtruar rritjet e kompanis nuk mund t`i bashkohemi mendimit t t pandehurve t cilt supozojn se me vet faktin q nj kompani ka br prparime n nj deg do t imponoj si zakonisht sipas detyrs nj kontabilist pr t hetuar (ditur) se far ka br Dega apo Filiali apo nj oficer me at kredi. Por thjesht nuk mund t jet e vrtet q nj llogaritar nuk mund ta bj t ditur at q ai ka arsye t besoj se, n nj mas materiale, nj korporat sht duke operuar pr t mos kryer biznesin e tij n interes t t gjith aksionerve, por pr prfitime private t presidentit t saj. Pr kontabilistin nuk sht leht n gjykat t thot se e gjith kjo sht e parndsishme, si nj shtje t s drejts, nse mendohet se vetm n kredin e pakthyeshme si t till. Ai mund t thot se kontabilistt e pavarur nuk kan prgjegjsi pr t zbuluar pandershmrit q mund t ndodhin nga nj oficer i lart i korporats."
Prof.dr.M.Aliu

Vazhdim.
Nse pr at q ka ndodhur kontabilisti i ertifikuar apo auditori nuk kan pas njohuri, kjo t paktn do t thot se korporata nuk ka qen e vjedhur nga t brendshmit pr aq sa kontabilistt e di, ose, nse ai kt devijim e arsyeton me at se sht br mir apo ndoshta (sht mshefur n mnyr adekuate) dhe se nuk ka pas mundsi t ndrmarr hapat e efektshme pr t parandaluar, kjo don t thot Asgj, dhe mbshtetja e vendosur nga ana e publikut mbi ata (kontabilistin dhe auditorin), do t jet nj lak dhe nj mashtrim. N prgjithsi parimet e kontabilitetit prgjithsisht t pranuara udhzojn nj kontabilist apo nj auditor se far duhet t bjn n rastin e zakonshm, kur ata kan arsye pr t dyshuar se punt e korporats nuk jan duke u kryer me ndershmri. N rastin kur kontabilisti apo auditori ka arsye t besoj se nj veprim themelor sht i rrem, ai duhet q n nj mnyr krejtsisht t ndryshme t`i kundrvihet
Prof.dr.M.Aliu

Ligjerat 9

Etika Kontabile dhe Qeverisja e Korporats

Prof.dr.M.Aliu

Qeverisja e Korporates
Qeverisja korporative joefikase n disa kompani m t mdha q bankrotuan, n historin e Shteteve t Bashkuara krijoi stimuj dhe mundsi pr prfitime nga ana e menaxhmentit prmes raportimeve financiare mashtruese dhe pr nj . Rezultati: humbjen e qindra biliona dollar t investitorve. Hapi rrug pr SOX SarbanesOxley Act i 2002 i njohur edhe si (Kompani Publike pr Reforma n Kontabilitet dhe Akti i Mbrojtjes s Investitorit) , pr t krijuar rregulla t reja t SEC (Komisioni per Aksione dhe Shkembime) dhe list t re t standardeve.
Prof.dr.M.Aliu

Qeverisja e Korporats
Krkesa pr qeverisje efektive t korporats dhe sjellje etike n sigurimin e besueshm t informatave financiare sht m e lart se kurr m par. Qeverisje Efektive e Korporats, mbshtetet n: Angazhimin e menaxhmentit per drijtimin m t mir t kompanis, Promovimin e mbikqyrjes vigjilente nga bordi, Inkurajimin e monitorimit aktiv nga aksionart, Promovimin e mbikqyrsve (auditort, keshilltart juridik, etj) t prmbushin rolin e tyre, Permirsimin e besimit t publikut n kompani.

Prof.dr.M.Aliu

Qeverisja e Korporats
Shoqata pr Avancimin Studentor, Shkolla e biznesit (SHASSHB): "Ka ardh koha pr shkollat e biznesit ... pr t riprtrir dhe ringjall angazhimin e tyre pr rndsin e prgjegjsis etike ... n prgatitjen e liderve t biznesit pr shekullin njzet e nj."

Katr bazat pr edukimin etik jan si m posht: 1. Prgjegjsia e biznesit n shoqri 2. Vendimmarrje etike 3. Udhheqja etike 4. Qeverisja e korporats
Prof.dr.M.Aliu

Definicionet mbi Qeverisjen e Korporats

Qeverisja e Korporats sht nj term relativisht i ri. Qeverisja e Korporats spjegon menyrn sesi nj kompani sht menaxhuar, monitoruar dhe si dht mbajtur me prgjegjsi. Nuk ka ndonj definim univerzal t pranueshm. Definicioni rregullator pr qeverisjen e korporats: Sistem i ligjeve, rregullave, dhe faktort q e kontrollojn operimin e nj kompanie. Definicioni ligjor i qeverisjes s korporats: Fokusohet n zbatimin e t drejtave t aksionarve duke deklaruar se Qeverisja e Korporats ka t bj me rregullat dhe parimet q rregullojn marrdhniet e pushtetit mes pronarve, drejtorve, dhe menaxherve. "
Prof.dr.M.Aliu

Definicionet mbi Qeverisjen e Korporats

Definicioni pr Qeverisjen e Korporats sipas literaturs
"Proces i ndikuar nga disa legjislacione, rregulla, mekanizma t tregut ligjor, duke renditur standardet, praktikat m t mira, dhe prpjekjet e t gjith pjesmarrsve t qeverisjes s korporatave, duke prfshir edhe drejtort e kompanis, zyrtart, auditort, kshilltart juridik, dhe kshilltart financiar, proces i cili krijon nj sistem t kontrolleve dhe balancave me qllim t krijimit dhe rritjen e vlers jetgjat dhe t qndrueshme t aksionarve, duke mbrojtur edhe interest e aksionarve t tjer. "
Prof.dr.M.Aliu

Aspektet e qeverisjes s korporats

N epokn pas-SOX(Kompani Publike pr Reforma n Kontabilitet dhe Akti i Mbrojtjes s Investitorit , Qeverisja e Korporats ka evoluar m tej me aspektet e integruara n prmbushjen e dy krkesave: t pajtueshmris dhe promovimin e nj biznesi strategjik. Ka tre aspekte pr qeverisjen e korporatave: aspekti i aksionerve, aspekti i palve t interesuara, dhe aspekti i integruar. Aspekti i Aksionerve Ky aspekt sht i bazuar n premisat se aksionart investojn kapitalin n korpora t cilat ekzistojn pr t mirn e tyre. Aspekti i Palve t Interesuara Palt e interesuara tani jan duke u br m t angazhuara n performancn e nj kompanie n nj sr shtjesh: ekonomike, qeverisjes, etiks, problemet sociale dhe mjedisore. Aspektet e Integruara Qeverisja moderne e korporats thekson aspektet financiare t rritjes s vlers s aksionarve dhe nje qasje t integruar q merr n konsiderat t drejtat dhe interesat e palve te interesuara.
Prof.dr.M.Aliu

Struktura e Qeverisjes se Korporatave

Qeverisja e Korporats eshte e bazuar n tre komponent t nderlidhura: parimet e qeverisjes s korporats, funksionimi dhe mekanizmi.

MEKANIZMI PARIMET
Prof.dr.M.Aliu

FUNKSIONIMI

Parimet e Qeverisjes s Korporatave

NDERSHMRIA. Korporata komunikon me t dy audiencat e brendshme dhe te jashtme, duke treguar se raportet financiare publike duhet t jen t sakta, t drejta dhe t besueshme. FLEKSIBILITETI. Nje struktur elastike e Qeverisjes s Korporats eshte e qndrueshme dhe jetgjat n kuptimin q ajo e merr veten leht n rast pengesash dhe abuzimesh. REAGIMI. Qeverisja efektive e korporats eshte prgjegjse pr interesat dhe dshirat e palve pjesmarrse, gjithashtu eshte prgjegjse pr iniciativat e reja, dhe ndryshimet ne shtjet politike, rregullatore, sociale dhe mjedisore. TRANSPARENCA. Transparenca nenkupton q kompania nuk eshte duke i fshehur informacionet e duhura dhe se shfaqja e tyre eshte e drejte, e sakte dhe e besueshme.
Prof.dr.M.Aliu

Cilat jan parimet e tjera q struktura e qeverisjes s korporats duhet t`i zhvilloj?

- Vlera e shtuar filozofike

- Sjellja etike - Prgjegjsit - Demokracia dhe drejtsia e aksionarve - Integriteti i raportimit financiar - Transparenca - Pavarsia
Prof.dr.M.Aliu

Funksionet e Qeverisjes s Korporatave

Drejtimi Pajtimi Monitorimi

Mbikqyrja

Auditimi i jashtem

Kshillimi

Auditimi i brendshm

Prof.dr.M.Aliu

FUNKSIONET E QEVERISJES S KORPORATAVE FUNKSIONI MBIKQYRS. Bordi i drejtoreve duhet te furnizoje me keshilla strategjike menaxhmentin dhe te mbikqyr performancn menaheeriale duke iu shmangur mikromenaxhmentit. FUNKSIONI DREJTUES. Efektshmria e ktij funksioni varet nga ndrlidhja e interesave t menaxhmentit me ato te aksionarve. FUNKSIONI PAJTUES. Bashkesia e ligjeve, rregulloreve, rregullave, standardeve, dhe praktikat me te mira te zhvilluara nga legjislatura ligjore, rregulloret, standardet e vendosura dhe organizatat profesionale per krijimin e nje kuadri te pajtueshmeris per kompanite publike ne te cilin do te operonin dhe do ti permbushnin synimet e tyre.

Prof.dr.M.Aliu

FUNKSIONET E QEVERISJES S KORPORATAVE

FUNKSIONI I AUDITIMIT T BRENDSHM. Sigurimin dhe shrbimet e konsulencs t kompanis n fushat e efikasitetit operacional, menaxhimin e rrezikut, kontrollet e brendshme, raportimin financiar, dhe proceseve t qeverisjes. FUNKSIONI KSHILLUES LIGJOR DHE FINANCIAR. Kshilla ligjore dhe ndihmon kompanin, drejtort e saj, zyrtart, punonjsit n prputhje me ligjet e aplikueshme dhe detyrime t tjera ligjore dhe detyrimeve fiduciare. FUNKSIONI I AUDITIMIT T JASHTM. Auditort e jashtem i japin kredibilitet raporteve financiare t kompanis dhe n kt mnyr vlera shtes pr qeverisjen e korporats prmes kontrollit t integruar (kontrolli i brendshm dhe i jashtm) mbi raportimin financiar dhe pasqyrat financiare FUNKSIONI MONITORUES. Aksionarve, veanrisht t aksionarve institucional, te autorizuar pr t zgjedhur dhe, n qoft se eshte e nevojshme te pushojne nga puna drejtort.
Prof.dr.M.Aliu

Mekanizmi i Qeverisjes s Korporatave

Struktura e qeverisjes s korporats sht formuar nga mekanizmi qeveriss i brendshm dhe i jashtm, gjithashtu edhe si nj politik intervenuese prmes rregulloreve. T dy mekanizmat qeverises t kompanise (t brendshm dhe t jashtm) kan evoluar me kalimin e kohs pr t monitoruar dhe kontrolluar menaxhmentin.

Prof.dr.M.Aliu

Shembuj te mekanizmave qeveriss t brendshm:

Bordi i drejtorve, veanrisht - drejtort e pavarur - komiteti i auditimit - manaxhmenti - kontrollat e brendshme - funksionet e auditimit t brendshm

Prof.dr.M.Aliu

Shembuj t mekanizmave qeveriss t jashtm:

- Tregu pr kontrollin e korporatave - Tregu i kapitalit - Tregu i puns - Kushtetutat federale dhe shtetrore - Gjykatat - Propozimet e aksionerve - Praktikat m t mira t investitorve, t aktivistve

Prof.dr.M.Aliu

Raportet e Qeverisjes s Korporatave

Pas rnies s shum korporatve si (WorldCom, Enron, etj), rnies s bursave dhe tregjeve financiare, rnies ekonomike, raportimeve t skandaleve financiare dhe nj numr riparaqitjesh t prfitimeve t kompanive t profilit t lart. Shtetet e Bashkuara, pr t rivendosur besimin e investitorve nxitn krijimin e disa reformave pr qeverisjen e korporatave, duke prfshir SOX (Kompani Publike pr Reforma n Kontabilitet dhe Akti i Mbrojtjes s Investitorit, rregullat lidhur me zbatimin e SEC, listn e standardeve t bursave nacionale, standardeve t auditimit, parimet e udhzimeve t organizatave profesionale (Konferenca e Bordit, Kshilli i investitorve institucional, dhe Shoqata Kombtare e Drejtorve t Korporats), dhe u paraqiten praktika m t mira.
Prof.dr.M.Aliu

Burimet e Qeverisjes s Korporatave

Ligjet e Korporats

Mund t ndryshojn nga shteti n shtet. Por shum korporata e kan miratuar si nje Akt Model Biznesi i Korporates. Themelore jan: Akti i Letrave me Vler i 1933 dhe Akti per Shkmbimin e Letrave me Vler i 1934 SOX (Kompani Publike pr Reforma n Kontabilitet dhe Akti i Mbrojtjes s Investitorit ka zgjeruar rolin e statutit federal duke siguruar masa per permirsimin e qeverisjes se korporats, raporteve financiare, dhe aktiviteteve te auditimit. Kto standarde jan miratuar nga bursat kombtare, k dhe jan t zbatueshme pr t gjitha kompanit publike duke renditur aksionet e kapitalit me disa prjashtime.
Rekomanduar nga organizatat profesionale (p.sh. Konferenca e Bordit, Instituti Tryeza e Rrumbullakt e Biznesit) dhe aktivist t investitorve (p.sh. Kshilli i InvestitorveInstitucional)

Ligjet Federale pr Letrat me Vler (AKSIONET)

Standardet e Vendosura

Praktikat m t mira

Prof.dr.M.Aliu

AKTI SARBANES-OXLEY I VITIT 2002

SOX (Kompani Publike pr Reforma n Kontabilitet dhe Akti i Mbrojtjes s Investitorit) u miratua me ligj m 30 korrik, 2002, pr t prforcuar prgjegjsin e korporatave dhe pr t rindrtuar besimin e investitorve n raportet publike financiare. Ajo ishte projektuar pr t: (1) krijuar nj struktur t pavarur rregullative pr profesionin e kontabilistit, (2) vendosur parime t lart dhe parime t reja drejtuese t qeverisjes s korporatave, (3) prmirsuar cilsin dhe transparencn e raportimit financiar, (4) prmirsuar objektivitetin dhe kredibilitetin e funksioneve t auditimit dhe fuqizimin e komitetit t auditimit, (5) krijuar mjete m t rnda civile dhe penale pr shkelsit e ligjeve, t Ligjeve Federale pr Letrat me Vler, (6) rritur pavarsin e analistve t letrave me vler.

Prof.dr.M.Aliu

Kosto-Perfitimi i Sarbanes- Oxley

Nj studim i vitit 2007 i 2.000 drejtuesve t korporatave zbulon se: (1) Shpenzimet pas prmbushjes s SOX (Kompani Publike pr Reforma n Kontabilitet dhe Akti i Mbrojtjes s Investitorit pr vitin e dyt radhazi kan rn ndjeshm; (2) Kostoja ka rn 23% n vitin 2006; (3) Kostoja totale e pajtueshmris u ul n nj mesatare 2.9 milion $ pr kompanin n vitin 2006, q sht nn 35% nga 4,510,000 $ shpenzime mesatare n 2006; (4) Nuk kishte ndonj ndryshim t rndsishm n tarifat e auditimit; (5) Shumica e drejtuesve t anketuar (78%) kan raportuar se shpenzimet n pajtim me nenin 404 ende peshojn m shum se do prfitim. Menaxhueshmria dhe kosto-efektiv sht duke u trajtuar prmes Neni 404 i Pajtueshmris nga SEC (Komisioni per Aksione dhe Shkembime) dhe nga Bordi pr Raportime Financiare
Prof.dr.M.Aliu

Prmbledhje
Pjesmarrsit e qeverisjes korporative duhet t strukturojn procesin pr t siguruar qllimet e krijimit t dy vlerave:
t aksionarve dhe vlera e palve t interesuara pr mbrojtjen e kompanive publike.

Struktura e qeverisjes korporative sht e formuar nga mekanizmat e qeverisjes s brendshme dhe t jashtme, si nj ndrhyrje politike prmes rregulloreve. Mekanizmat e qeverisjes s korporats shihen si nj lidhje e kontratave e cila sht projektuar pr t lidhur interesat e menaxhmentit me ato t aksionarve.
Kostoja e Agjencis

Efektiviteti i dy mekanizmave t brendshme dhe t jashtme t qeverisjes s korporatave varet nga kosto-prfitimi i tregtis n mes t ktyre mekanizmave.
Kjo sht e lidhur me disponueshmrin e tyre, Shkalln n t ciln ato jan duke u prdorur, Vlersimin nse prfitimet e tyre ansore i tejkaloj shpenzimet e tyre ansore, dhe Angazhimin pr ndikimin n strukturn e qeverisjes s korporats.

Prof.dr.M.Aliu

Prmbledhje
Korporatat qeverisen n tri aspekte: 1. n aspektin e aksionarve, 2. n aspektin e palve t interesuara, dhe 3. n aspektin e integruar. Struktura e qeverisjes korporative duhet t bazohet n parimet filozofike t: Rritjes s vlerave, Sjelljes etike, Llogaridhnies, demokracis dhe drejtsis s aksionarve, Integritetin e raportimit financiar, Transparencs, dhe Pavarsis.

Prof.dr.M.Aliu

Prmbledhje Nj balancim i mir i t shtat funksioneve t qeverisjes s korporats si jan funksioni i:

Mbikqyrjes, Drejtimit, I Auditimit t jashtm, I Kshillave ligjore e financiare, Pajtueshmris, I Auditimit t brendshm, dhe Funksioni monitorues mund t kontribuojn drejt qeverisjes efektive t korporates.
Prof.dr.M.Aliu

Prmbledhje

Qeverisja efektive e korporats sht e prcaktuar si nj shkall n t ciln qeverisja e korporats s nj kompanie i arrin objektivat e saj n tri kategori:
(1) promovimin e performances efikase operacionale, financiare, dhe sociale; (2) krijimin e vlers s aksionarve duke mbrojtur interesat e palve tjera pjesmarrse si jan (t punsuarit, furnitort, klientt, dhe kreditort); dhe (3) sigurimin e integritetit, t cilsis, besueshmris, dhe transparencs s raportimit financiar.
Prof.dr.M.Aliu

Ligjerat 10

Qndrimet e m hershme dhe ato bashkkohore mbi Etikn e Kontabilitetit dhe Auditimit
Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja
T kuptuarit tradicional pr etikn n kontabilitet Kontributi i qasjes perspektive bashkkohore pr t kuptuarit ton pr etikn n kontabilitet. Marrdhniet n mes t pushtetit dhe etiks. Perspektiva e Michel Foucault's mbi etikn n kontabilitetit; Kontributi i Jrgen Habermas n t kuptuarit ton mbi etikn n kontabilitet. Qasja postmoderne n etik si menyr e vetme pr praktikn kontabile.

THE BIG FOUR Katt t Mdhejt

http://www.pwc.com/ http://www.deloitte.com/ http://www.kpmg.com/ http://www.ey.com/

Prkushtimi pr veprimet etike

Si t`i bjm kontabilistt dhe auditort etik?
Etika sht shkenca mbi moralin; (filozofin e moralit), e cila hulumton kuptimin dhe qllimet e normave morale, kriteret themelore pr vlersim moral, si dhe njohurit e prgjithshme dhe burimet e moralit. Etika parasgjithash i prket filozofis e cila i studjon sjelljet e njerzve t cilat mbshteten n aspekte t ndryshme morale.
Prof.dr.M.Aliu

Qasjet tradicionale filozofike mbi etikn dhe konceptimi i profesionit t kontabilitetit dhe auditimit
Qasjet filozofike tradicionale t ndrlidhura me etikn sipas Emmanauel Levinas mbshteten tek prceptimi i ekzistencs s njeriut dhe mardhniet n shoqri. Ekzistencn ton me t tjert . Kta filozof kan pretenduar se ky fakt historikisht ka ndihmuar njerzit pr t pas nj sjellje racionale dhe veprimet e tilla jan t natyrs t ciln e quajtn Etik. Pra kjo ishte filozofia tradicionale mbi etikn q mbshtet tek konceptimi: Ekzistencn ton me t tjert.

 Duke u bazuar n konceptin e marrdhnieve t individit me shoqrin: Ekzistencn ton me t tjert nuk duhet t jemi shum t menur pr t vlersuar se kontabilistt dhe auditort nuk veprojn si individ t ndar nga shoqria, ata jan n relacion t drejtprdrejt me rrethin dhe shoqrin

T kuptuarit apo prceptimi individual mbi profesionin

Ne, si kontabilit apo auditor nuk duhet ta shohim veten mbi t tjert por as edhe t pranojm t jemi t nnshtruar nga t tjert. Andaj edhe ne e shohim punn ton dhe ekzistencn ton me t tjert, qoft si profesionist apo si antar t kolektivit punonjs apo shoqris. Puna e jon profesionale nuk duhet t na bj t jetojm t izoluar, por ne duhet t kemi njohuri dhe aftsi pr t kuptuar marrdhniet n mes t kontabilitetit dhe t etiks dhe t nxisim mundsit e zhvillimit t nj form m t drejt t kontabilitetit n praktik. Kt pun: Aplikimin e etiks s kontabilitetit n praktik, nuk duhet t presim q ta rregullojn t tjert por at parimisht duhet ta bjm vet. Ne m s miri e dim se ka na duhet neve dhe ka iu duhet t tjerve, apo ka presin t tjert prej nesh. Kjo sht qasje e re dhe bashkkohore mbi profesionin!

Qasja perspektive bashkkohore pr t kuptuarit ton pr etikn n kontabilitet

Qasja bashkkohore filozofike praqet nj perspektiv postmoderne dhe ajo shpesh njihet si perspektiv t re apo bashkkohore mbi etikn. Teknikisht, kt teori m s pari e kan quajtur poststrukturalizm. Si mund ta imagjinoni nuk sht zhvilluar ndonj debat i madh n mes akademikve n lidhje me dallimin mes postmodernizmit dhe poststrukturalizmit. Pr dallim me filozofin tradicionale morale (Ekzistencn ton me t tjert ), perspektivat postmoderne mbshteten mbi zhvillimin e nj kritike dhe t nj analize t marrdhnieve ndrmjet individit - identitetit etik dhe pushtetit t tij (personal), ose m sakt pr (mnyrn se si mund t veprojn pushtetet pr ndrtimin e individve si subjekte etike).

 N lidhje perspektivat bashkkohore apo postmoderne kan diskutuar mendimtar t shumt por nj mendimtar gjerman i quajtur Jrgen Habermas kritikon mnyrn se si disa perspektiva postmoderne duket se braktisin mundsit e shumta t mendimit racional, dhe ai prpiqet pr t luajtur nj rol t arsyeshm n adresimin e sfidave me t cilat ne prballemi si shoqri.

PERSPEKTIVAT Postmoderne Pr konceptimin e etiks nga aspketi i perspektivs postmoderne, mendimtari tjetr gjerman i shekullit t nntmbdhjet filozofi i quajtur Friedrich Nietzsche, n thelb iden e etiks e argumenton me faktin se perspektivat postmoderne jan vet idet e moralit dhe jan n kundshti me sjelljet jo etike. Nietzsche rrnjsisht sfidoi qasjen tradicionale dhe n fokusim t etiks shum u mbshtet n analiza konvencionale. Analiza Postmoderne mbshtetet n faktor themelor q nxisin studimin e etiks individuale t qndrueshme dhe q veprojn drejt rrugs n t ciln nocionet e t mirs dhe t keqes t vijn n ekzistenc (shprehje), pra larg nga pyetjet se si nj individ duhet t sillet.

 Etika sht par n esenc si studim i veprimeve mbi norma apo perspektiva postmoderne duke u mbshtetur apo duke e trajtuar do veprim n drejtim t asaj q sht e pranueshme dhe e papranueshme. Pr shembull, diskutimi n lidhje me t dhnat e prezantuara n Shnimet spjeguese dhe shpalosja e politikave kontabile dhe pasqyrave financiare. N shnimet sqaruese duhet referuar dhe vendosur edhe shnime t cilat tregojn ant negative t biznesit dhe jo ajo t ngel jasht kuadrit t referimit, ather kur nocioni i etiks sht brenda nj konteksti t caktuar ose t diskursit.

 Pjes e madhe e diskutimit n t cilin mbshtetet filozofia e perspektivs postmoderne t etiks i referohet puns. Nj nga krkesat pr t pas ndikim m t madh ky lloj i perspektivs n vitet e fundit ka ardhur nprmjet nj intelektuali francez t quajtur Michel Foucault. Foucault, ngriti shtjen: si mund individt t bhen subjekte etike? Ose, m konkretisht, t kuptuarit se njerzit etik nuk krijohen vet? Kshtu ai reflekton mbi kushtet themelore etike q i lejojn kodet morale t filozofis konvencionale t jen n funksion e ato i ka kategorizuar si kuadr themelor etik t shprehura prmes katr elementeve t mdha.

Katr elementet e kuadrit themelor etik bashkkohor

1. Mjetet me t cilat ne ndryshojm veten pr tu br etik: vetimponojm disiplin, mjete dhe metoda ; 2. Etika e Telos: disciplin personale etike pr tipin e personit q ne synojm q t jemi, kur ne sillemi moralisht; 3. Substanc etike: ajo pjes e vetes q sht dominuese pr gjykim etik; 4. Mnyra e nnshtrimit: rrugt q prdoren pr t nxitur individt q t njohin detyrimet e tyre morale. Pr shembull, disa detyrime mund t jet shkaktuar nga lutja fetare, ndrsa t tjert mund t jen shkaktuar nga konventat sociale (shoqrore), dhe shum t tjer nga analiza t arsyetuara.

Mjetet me t cilat ne ndryshojm veten pr tu br etik

Foucault prdor termin e vet disiplins pr t referuar nj pushtet disiplinor q ne shpesh e ushtrojm kundr vetes n mnyr q t rregullojm veprimet tona. Shpesh kur kemi reflektuar n shprehjen pushtet, zakonisht mendojm n terma t nj individi apo grup individve q ushtron pushtet ndaj nj individi tjetr ose ndaj nj grupi m pak t fuqishm. Natyrisht kjo mnyr e pushtetit nuk sht gjithmon efektive sepse ato ndaj t cilve ushtrohet pushtet mund t rezistojn n shum mnyra t ndryshme. Megjithat, Foucault ishte i interesuar se si individt me dashje dhe pr fat t mir n shum mnyra t ushtrojn pushtet ndaj vetes s tyre.

Etika e Telos
Karakteristika e dyt e konceptuar nga Foucault si Etika e Telos, ka t bj me llojin e personave q synojm q t jen, kur vet e disiplinojn veten n mnyr q t sillen moralisht. Bni nj renditje t karakteristikave t nj kontabilisti ose auditori t mir ashtu si ju e mendoni m s miri. Ku e gjeni ju veten te ato karakteristika dhe si mendoni se sa prej tyre do t ndikojn n veprimet e juaja, ndoshta t gjitha? Si e mendoni veten si nj kontabilist ideal dhe lloji (tipi) i juaj a do t ndryshoj nga kontabilistt dhe auditort q i shihni n rrug apo nga ata t cilt paraqiten n media apo edhe n filma?

Etika e Telos
E kemi msuar se kontabilitett dhe auditort jan pjes e subjekteve t cilat operojn n kuadr t ekonomis s tregut. Korporatat prgjithsisht i shikojm si agjenci me prgjegjsi pr vendin dhe shoqrin dhe t cilat kryesisht krkojn q vazhdimisht n mas t mir t maksimizojn efikasitetin dhe pasurin e aksionerve t saj. Vendimet racionale ekonomike jan t justifikuara thjesht n aspektin e tyre pr t ndikuar n aspektin financiar dhe n realizimin e fitimit. Ndrsa vendimet dhe krkesat e tilla n cilin lloj t personit apo t kontabilistit do t kishin gjetur mbshtetje?

 Si do ta prshkruani llojin ideal t kontabilistit t mir pr t portretizuar n materiale promovuese? A mendoni se ajo sht e ndryshme pr firma t ndryshme? Aspiratat pa dyshim do t jen (burojn) nga nj przierje komplekse e historive personale, ngritjeve profesionale e etike. Hulumtimet tregojn se nocionet e efikasitetit dhe maksimizimit t pasuris mund t jen vendosur (ngulitur) brenda kontabilitetit sipas Telos

 Sipas shum studimeve sht rezultuar se shum kontabilist dhe auditor thjesht gjat praktiks s tyre nuk kan pas konsiderat etike n t gjitha punt e tyre. Prandaj sipas Foucault n rastet prkatse ka munguar nocioni mbi mnyrn e nnshtrimit sepse kontabilistt dhe auditort nuk i kan njohur detyrimet e tyre etike (morale) Pr shembull: brenda puns s kontabilitetit, prgjegjsit morale jan shkaktuar kryesisht prmes analizave ekonomike, prezantimeve jo t drejta t transaksioneve dhe gjendjes ekonomike e financiare t subjektit t caktuar

 Foucault pr kt arsye ka qen i prcaktuar q t prdoret nocioni mbi mnyrn e nnshtrimit pr t shqyrtuar se si duhet vepruar n kuptim t krijimit dhe pr t ndrtuar e pr t ruajtur subjektivititetin etik t veant t kontabilistve dhe auditorve. Kritikat drejtuar profesionistve t kontabilitetit dhe auditimit bhen pr t reflektuar m saktsisht se si pushteti individual duhet t veproj prmes etiks profesionale n mnyr q t'i shrbej interesave t veanta.

Ligjerat 11

Sjelljet Etike t Kontabilistve dhe Auditorve dhe Mjedisi Biznisor

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:
1. Sjelljet etike si prgjegjsi profesionale 2. Klasifikimi i sjelljeve etike 3. Roli dhe prgjegjsit etike t kontabilistve dhe auditorve 4. Konfliktet dhe presionet e mundshme

Fisnikri sht t qenurit i mir. Fisnikri m e madhe sht t msosh t tjert si t bhen t mir. Kjo e dyta megjithat sht m e leht se e para. Mark Twain
(1835 1910)

Klasifikimi sjelljeve etike dhe qllimet e tyre

Metaetike (lloj i etiks deskriptive prshkruese): Fokusimi n teorit etike, evolucionin e tyre, dhe sociale, fetare, shpirtrore, dhe ndikimet kulturore pr formimin e teorive. Etika normative: Theksin e v mbi aspektet praktike t etiks, duke siguruar parimet e sjelljes dhe udhheqjen e duhur pr at q sht e drejt dhe e gabuar, nj sjellje e mir apo e keqe (p.sh. parimet e drejtsis, ndershmris, prfitimet sociale, dhe t ligjshmris). Etika e aplikuar: Merret me zbatimin e parimeve morale dhe arsyetimet, si dhe kodet e sjelljes pr nj profesion t caktuar apo segment t shoqris (p.sh. Etikn profesionale t kontabilistve dhe auditorve, etikn e biznesit, etikn mjedisore, dhe etikn mjeksore).

Qllimet etike mbshteten n:

Egoizmi etik: do person duhet t bj fardo gjje q u shrben m shum interesave t veta. Utilitarizmi: duhet t bjm fardo gjje q i shrben nj lumturie sa m t madhe t sa m shum njerzve. Teoria e Kantit-it: detyra e jon sht ajo e ndjekjes s rregullave t atilla pr t cilat do t dshironim n mnyr t qndrueshme q t jen ligje universale d.m.th, t rregullave q do t dshironim t ndiqeshin nga t gjith njerzit n fardo lloj rrethane. Teoria e Kontrats Sociale: ajo q duhet t bjm sht ndjekja e atyre rregullave pr t cilat njerzit racional dhe q nisen nga interesi vetjak do t binin dakord pr hir t prfitimit t ndrsjellt.

Roli dhe prgjegjsit etike t kontabilistve dhe auditorve

E vrteta etike sht nj konkluzion q mbshtetet n arsye: prgjigja e saj pr nj shtje morale sht thjesht ajo prgjigje nga e cila anon arsyeja. Pr shembull: Konkluzioni: Ju mund t mendoni se nuk duhet t prezantoni pasqyra financiare me t dhna joreale. Arsyeja: sepse prdoruesit dhe vendimmarsit do t investonin kapitalin e tyre gabimisht dhe ata do t humbin pasurit e tyre.

Prgjegjsit etike t kontabilistve dhe auditorve

Investitort, kreditort, pundhnsit dhe sektort e tjer t komunitetit t biznesit, si edhe qeverit dhe publiku n prgjithsi, t gjith mund t mbshteten n punn e profesionistve kontabl t punsur. Profesionistt kontabl mund t jen individualisht apo bashkrisht prgjegjs pr prgatitjen dhe raportimin e informacioneve financiare dhe informacioneve tjera, tek t cilat mbshtetet organizata e tyre pundhnse dhe palt e treta. Profesionistt kontabl gjithashtu mund t jen prgjegjs pr dhnien e kshillave pr vendimmarje financiare dhe pr shtje t tjera t biznesit.

Kush mund t jet nj profesionist kontabl?

Nj profesionist kontabl n biznes (i punsuar) mund t jet nj punonjs q merr rrog, nj ortak, nj drejtor (ekzekutiv ose joekzekutiv), nj pronar drejtues, nj vullnetar apo edhe nj tjetr q punon pr nj apo m shum organizata pundhnse. Forma ligjore e marrdhnieve me organizatn pundhnse nuk sjell ndonj detyrim mbi prgjegjsit etike q duhet t ket profesionisti kontabl i punsur.

Pozita e profesionistit kontabl dhe ndikimi i tij

Nj profesionist kontabl n biznes shpesh mban nj pozit drejtuese brenda organizats. Sa m i lart t jet pozicioni, aq m e madhe do t jet aftsia dhe mundsia pr t ndikuar n ngjarjet, praktikat dhe qndrimet. N raste t tilla profesionisti kontabl duhet q n organizatn pundhnse t inkurajoj nj kultur q bazohet n etik, duke nxjerr n pah rndsin q ka sjellja etike pr drejtimin (menaxhmentin) kryesor.

Detyrat e profesionistit kontabl dhe qasja e tij

Nj profesionist kontabl q prfshihet n prgatitjen dhe raportimin e informacioneve financiare dhe menaxheriale (t drejtimit), sht i detyruar q kt ta bj me sinqeritet, ndershmri dhe n pajtim me standardet prkatse profesionale dhe etike, me qllim q informacioni t jet i kuptueshm sipas kontekstit. Njkohsisht sht prgjegjs q t :
Prshkruaj qart natyrn e vrtet t transaksioneve t biznesit, t aktiveve, detyrimeve dhe ekuitetit; Klasifikoj dhe regjistroj informacionet n koh dhe n mnyrn e duhur; Parqes faktet, n t gjitha aspektet e tyre materiale, me saktsi dhe n mnyr t plot.

ka krkohet nga nj profesionist kontabl?

Nga nj profesionist kontabl krkohet q t mer prsipr t kryej vetm ato detyra t rndsishme pr t cilat ai zotron ose ka mundsi t marr trajnimin ose eksperiencn specifike t nevojshme. Nj profesionist kontabl nuk duhet t kequdhzoj qllimisht pundhnsin prsa i prket nivelit t ekspertizs ose prvojs q ai zotron, poashtu.
Profesionisti kontabl i punsuar nuk duhet t heq dor nga krkesa pr kshilla dhe asistenc t duhur prej ekspertve, kur nj gj e till krkohet.

Zbatimi i standardeve, direktivave dhe praktikave prkatse gjat angazhimeve profesionale

Profesionistt kontabl (kontabilistt dhe auditort) gjat angazhimit t tyre, pr pundhnsit ata paraqesin kryesin e punve operative, njkohsisht paraqesin edhe siguri n krijimin e informacionit kontabl, prandaj ata: Duhet t njohin dhe t mbajn parasysh direktivat e praktikave q jan t zbatueshme pr angazhimin.
Nj profesionist kontabl q nuk mban parasysh dhe nuk zbaton udhzimin, q prfshihet n nj Direktiv t Praktiks prkatse duhet t jet n gjendje apo t jet i prgatitur t shpjegoj lidhur me mnyrn se si jan respektuar parimet baz dhe procedurat themelore t angazhimit, t trajtuara nga Direktiva e Praktiks prkatse.

Konfliktet dhe presionet e mundshme

Konfliktet e mundshme
Profesionisti kontabl i punsuar ka detyrim profesional t respektoj parimet themelore! Megjithat, 1. Mund t ket rate kur prgjegjsit e tij pr nj organizat pundhnse dhe detyrimet profesionale pr t respektuar parimet themelore, t bien ndesh (konflikt) me njra tjetrn. Ather, 2. Profesionisti kontabl i punsuar duhet t mbshtet objektivat legjitime dhe etike t vendosura nga pundhnsi dhe rregullat e procedurat e hartuara pr t mbshtetur kto objektiva. Por n rast se, Me veprimin e tij mund t shkel parimet themelore, ai duhet t vlersoj reagimin e tij sipas rrethanave.

Llojet e presionave t mundshme:

1. 2. 3. 4. 5. Presionet e mundshme nga menaxhmenti Presionet e mundshme nga ndikimet financiare Presionet e mundshme nga marrja e ofertave Presionet e mundshme nga brja e ofertave Presionet e mundshme pr mos kryerjen e detyrave me kompetenc profesionale 6. Presionet e mundshme nga personeli burimet njerzore 7. Presionet e mundshme tjera ndaj profesionistve kontabl

Presionet e mundshme nga menaxhmenti

Nj profesionist kontabl i punsuar, pr shkak t prgjegjsive ndaj nj organizate, mund t jet nn presion pr t vepruar ose pr t`u sjell n ato mnyra, t cilat mund t krcnojn drejtprdrejt ose trthorazi respektimin e parimeve themelore. Ky presion mund t jet i qart ose i nnkuptuar, ai mund t vij nga nj mbikqyrs, menaxher, drejtor ose individ tjetr mbrenda organizats pundhnse. Profesionisti kontabl i punsuar mund t prballet me presione: Pr t vepruar kundr ligjit ose rregullit. Pr t vepruar kundr standardeve teknike ose profesionale Pr t ndihmuar ato strategji t drejtimit q kan pr qllim t sigurohen t ardhura jo etike e jo ligjore. Pr t gnjyer, ose pr t kequdhzuar t tjert n mnyr t qllimshme (prfshir edhe heshtjen)
Audituesit e brendshm; ose Rregullatort

Presionet e mundshme nga menaxhmenti

Profesionisti kontabl i punsuar mund t prballet edhe me kto presione:
Pr t publikuar, apo pr tu prfshir n nj raport financiar ose jo financiar q prmbajn fakte materiale t keqparaqitura, prfshir p.sh, deklarimet n lidhje me: Pasqyrat financiare; Plotsimin e pasqyrave pr detyrime tatimore; Plotsimin e detyrimeve ligjore; Raporte q krkohen nga rregullatort; Plotsimin e raporteve t prokurimeve, etj.

Presionet e mundshme nga ndikimet financiare

Presionet e mundshme vijn n rastet kur profesionisti kontabl sht nn ndikimin e interesave financiare kur ekziston mundsia e manipulimit t informacioneve t ndijshme (sensitive) lidhur me mimin, q bhet n funksion t rritjes s t ardhurave financiare dhe vemas n rrrethanat si n vijim: Kur ka nj interes financiar t drejtprdrejt ose t trthort n organizatn pundhnse dhe vlera e interesit financiar mund t ndikohet drejtprdrejt nga veprimet e tij; Kur ka t drejtn e bonusit t lidhur me fitimin dhe vlera e ktij bonusi mund t ndikohet direkt nga vendimet q merr ai; Kur e ka opsionin q t shprblehet nga organizata pundhnse direkt ose indirekt me aksione, vlera e t cilit mund t ndikohet drejtprdrej nga vendimet e marra prej tij; Kur ka n organizatn pundhnse opsionin e aksioneve t cilat jan ose s shpejti do t bhen t konvertueshme; ose Kur mund ta ket t drejtn t kualifikohet n organizatn pundhnse pr opsionet e aksioneve ose t bonuseve t lidhura me performancn po qe se arrihen disa tregues t caktuar.

Presionet e mundshme nga marrja e ofertave

Presionet e mundshme vijn n rastet kur profesionisti kontabl i punsuar, apo nj antar i ngusht i familjes s tij mund t`i jen ofruar nj nxitje, q mund t ket forma t ndryshme si jan dhuratat, mikpritja, trajtimi profesional dhe joshjet e prshtatshme pr miqsi e besnikri. Presionet e ktilla bhen n prpjekje pr t influencuar padrejtsisht veprimet ose vendimet, t cilat inkurajojn sjellje jo ligjore apo t pandershme ose sigurojn informacione q jan konfidenciale. Nse oferta pranohet apo edhe meret ather pason presioni edhe m i madh nga ofertuesit me publikim. Publikimi, faktikisht do t dmtonte reputacionin e profesionistit kontabl t punsuar, ashtu edhe at t antarit t ngusht t familjes s tij. Presionet e mundshme nga marrja e ofertave, mund t jen t mdha varsisht nga natyra, vlera dhe qllimi q qndron pas oferts.

Presionet e mundshme nga brja e ofertave

Presionet e mundshme vijn n rastet kur profesionisti kontabl i punsuar mund t jet n nj situat ku ai parshikohet t bj ose sht n presion pr t br nj ofert nxitse, e cila duke nnshtruar gjykimin e nj individi ose t nj organizate tjetr, ka pr qllim t influencoj (ndikoj) procesin e vendimarrjes ose marrjen e informacioneve konfidenciale. Ky presion mund t vij nga brenda organizats pundhnse, p.sh, nga nj koleg ose nj epror. Gjithashtu mund t vij edhe nga nj individ apo organizat nga jasht, t cilt sugjerojn kryerjen e veprimeve ose marrjen e atyre vendimeve t biznesit, t cilat do t jepnin avantazhe (prparsi) pr organizatn pundhnse, mundsisht duke influencuar n mnyr t paprshtatshme profesionistin kontabl t punsuar.

Presionet e mundshme pr mos kryerjen e detyrave me kompetenc profesionale

Presionet e mundshme vijn n rastet kur profesionisti kontabl i punsuar mund t vlersoj nj situat ku ai parashikon se detyrat nuk mund t`i kryej me kompetenc profesionale dhe me kujdesin e duhur. Presione t tilla jan: Koha pr kryerjen si duhet ose pr prfundimin e detyrave prkatse sht e pamjaftueshme. Informacionet nuj jan t plota, jan t kufizuara, ose thn ndryshe, t pamjfatueshme pr kryerjen e detyrave si krkohet. Eksperienca (prvoja), trajnimi ose edukimi profesional jan t pamjaftueshm. Burimet q krkohen pr t kryer detyrat si duhet, jan t pamjaftueshme.

Presionet e mundshme pr mos kryerjen e detyrave me kompetenc profesionale

Rndsia e ktyre presioneve do t varet nga faktor t till si: shkalla n t ciln profesionisti kontabl i punsur punon pr t tjert, vjetrsia relative n pun dhe niveli i mbikqyrjes dhe rishikimit q zbatohet pr punn

Presionet e mundshme nga personeli burimet njerzore

Presionet e mundshme nga personeli burimet njerzore vijn n rastet kur profesionisti kontabl i punsuar mund t jet n nj situat ku ka t bj me: Punsimin; Vlersimin e performancs; Aftsit; Kompetencn; Zhvillimin e karriers; Ngritjen n prgjithsi; Shprblimin dhe Vlersimin e nevojave t personelit.

Presionet e mundshme tjera ndaj profesionistve kontabl

Presionet e mundshme tjera pr profesionistin kontabl t punsuar mund t jen shtjet si n vijim: Personeli i firms zotron njohurit pr sektorin prkats ose pr shtjet q jan pr t`u shqyrtuar; Personeli i firms ka prvoj n lidhje me krkesat prkatse rregullatore apo t raportimit, ose aftsin pr t fituar zotsit e nevojshme dhe njohurit q duhen, n mnyr efikase; Firma ka personel t mjaftueshm me aftsi e kompetenc t nevojshme; Ekspertt a jan t disponueshm, nse ata do t nevojiten; Individt dhe zyrtart t cilt i plotsojn kriteret dhe krkesat pr t`u angazhuar n pun plotsuese a jan t gatshm kur kjo krkohet. Firma a sht e gatshme t plotsoj angazhimin brenda afatit t krkuar pr kompletimin e informacionit financiar.

Presionet e mundshme tjera ndaj profesionistve kontabl

Madhsia e firms. Numri dhe vendndoshja e gjeografike e zyrave. Rezultatet e procedurave t barazimeve dhe klasifikimeve t pozicioneve t ndryshme bilancore. Shkalla e autoritet q kan personeli dhe zyret (p.sh, nse zyret individuale jan autorizuar t kryejn regjistrimet dhe veprimet tjera kontabile dhe audituese ose kto mund t kryhen vetm nga nj zyr qendrore. Natyra dhe kompleksiteti i praktiks dhe i organizimit t firms. Rreziqet lidhur me klientt dhe angazhimet specifike t firms. Sasia dhe cilsia e evidencs s transaksioneve dhe prcjelljes s dokumentacionit prkats.

Presionet e mundshme tjera ndaj profesionistve kontabl

Procedurat q adopton firma pr ruajtjen e dokumenteve financiare Elektronike T forta (n letr) Procedura q adoptohen pr t drejtn e qasjes n dokumentacione Fjalkalimi (pasword) Organizimi dhe Funksionimi i sistemit t mbykqyrjes, monitorimit (vzhgimit) Organizimi dhe funksionimi i strukturs audituese dhe kryesuesi Rreziku i mos zbulimit t anomalive n kuadr t firms. Prcaktimi i pranueshmris s kuadrit t raportimit financiar Ndryshimi i kushteve t angazhimit t profesionistit kontabl t punsuar dhe personelit tjetr

Ligjerat 12

Vlersimi i Presioneve dhe Zbatimi i Kuadrit t Etiks Profesionale Kontabl dhe Audituese

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:

1. Vlersimi i presioneve pr sjelljet joetike profesionale 2. Aplikimi i masave mbrojtse pr sjelljet joetike profesionale

Prof.dr.M.Aliu

Vlersimi i presioneve pr sjelljet joetike profesionale

Nj profesionist kontabl i pavarur nuk duhet t angazhohet n ndonj biznes, pun, apo veprimtari tjetr, e cila dmton apo mund t dmtoj integritetin, objektivitetin, apo edhe reputacionin e mir t profesionistit dhe pr rrjedhoj, do t ishte e papajtueshme me dhnien e shrbimeve profesionale.
Prof.dr.M.Aliu

Vlersimi i presioneve pr sjelljet joetike profesionale Vlersimi i presioneve pr sjelljet joetike profesionale ka t bj kryesisht me krcnimet e kategorizuara si: a) Egoizmi (Interesi vetiak) b) Vet rishikimi c) Favorizimi (Prkrahja) d) Familjariteti dhe e) Friksimi

Prof.dr.M.Aliu

Natyra e masave mbrojtse

Natyra e masave mbrojtse q zbatohen pr eleminimin apo zvoglimin e krcnimeve ndryshon sipas rrethanave. Nj profesionist kontabl i pavaruar, kur ushtron gjykimin profesional duhet t mbaj parasysh at ka, nj pal e tret e arsyeshme, e cila ka njohuri qoft pr informacionet, ashtu edhe pr rndsin e krcnimeve e t masave mbrojtse q zbatohen, do ta konsideronte si t pranueshme.
Prof.dr.M.Aliu

Llojet e masave mbojtse

Masat mbrojtse q mund t eleminojn ose zvoglojn krcnimet n nj nivel t pranueshm ndahen n dy kategori kryesore: a) Masat mbrojtse q krijohen nga profesioni, legjislacioni ose nga rregullat; dhe b) Masat mbrojtse t mjedisit t puns.

Masat mbrojtse q krijohen nga profesioni, legjislacioni ose nga rregullat

Masat mbrojtse q krijohen nga profesioni, legjislacioni ose rregullat prfshijn, por pa u kufizuar vetm n to, masat e mposhtme: Krkesat e formimit, t trajnimit dhe t eksperiencs, q duhet t plotsohen pr t hyr n profesion. Krkesat pr kualifikimin e vijueshm profesional. Rregullat e qeverisjes s shoqrive tregtare. Standardet profesionale. Monitorimin profesional ose ligjor dhe procedurat disciplinore. Rishikimin e jashtm, nga nj pal e tret e autorizuar, t raporteve, shprblimeve, komunikimeve, ose informacioneve t tjera t prodhuara nga nj profesionist kontabl.
Prof.dr.M.Aliu

Masat mbrojtse q rrisin mundsin e identifikimit ose t frenimit t sjelljes joetike

Kto masa mbrojtse, t cilat mund t jen t krijuara nga profesioni kontabl, legjislacioni, rregullat ose nga nj organizat pundhnse, prfshijn, por pa u kufizuar vetm n: Sistemet e ankesave t mir publikuara q prdor nj organizat pundhnse, profesioni ose nj organizat rregullator, t cilat u japin mundsi kolegve, pundhnsve dhe antarve t publikut q t trheqin vmendjen ndaj sjelljeve jo profesionale ose jo etike. Detyrimi i shprehur qart pr t raportuar shkeljet e krkesave etike.
Prof.dr.M.Aliu

Masat mbrojtse q vendosen n mjedisin e puns

Masat mbrojtse q vendosen n mjedisin e puns, t cilat i shrbejn t gjith firms, bjn pjes: Lidershipi i firms e vendos theksin tek rndsia q ka respektimi i parimeve themelore. Lidershipi i firms prforcon besimin se antart e nj grupi t dhnies s siguris do t veprojn n interes t publikut. Vnia n funksion e politikave dhe e procedurave q shrbejn pr t zbatuar, monitoruar e kontrolluar cilsin e angazhimeve. Vendosja e politikave t dokumentuara q shrbejn pr t identifikuar dhe zvogluar krcnimet n nj nivel t pranueshm.
Prof.dr.M.Aliu

Rrethanat n t cilat mund t jepen informacionet konfidenciale

Profesionisti kontabl i pavarur mund t jep informacione kontabl konfidenciale n rrethanat si n vijim: Dhnia e informacionit lejohet me ligj dhe autorizohet nga klienti ose pundhnsi; Ekziston nj detyrim ose nj e drejt profesionale, kur nj gj e till nuk ndalohet me ligj
Pr t vepruar n pajtim me procedurat e kontrollit t cilsis; ose Pr t`iu prgjigjur nj krkese t br nga nj organizm

Prof.dr.M.Aliu

"Bota q kemi krijuar, sht nj produkt i t menduarit ton, ajo nuk mund t ndryshoj, pa ndryshuar mnyra jon e t menduarit. - Albert Einstein

Fundi i ligjratave

Prof.dr.M.Aliu

286