DENGELEME HESABI

DUYARLIK ÖLÇÜTLERİ

1-Mutlak Hata: Gerçek değeri bilinen bir büyüklüğün n kez ölçülmesi durumunda,
ε i = Li – η (i = 1,2,3,...,n)

Gerçek hata = Ölçü - Gerçek değer

∑ε i
[ε]
t =± i =1
=±
n n

2-Ortalama Hata
n
∑ εi
2

m=± i=1
= ±
[ε ] ε
n n

3-Olası (muhtemel) Hata: mutlak değer olarak büyüklük sırasına dizilmiş gerçek
hata kümesinin medyanı(ortanca değeri) bize olası hatayı verir.
n → tek ise r = ± ε n +1
2

ε n +ε n
+1
n → çift ise r = ± 2 2

4-Bağıl Hata (oransal, nispi hata): Bağıl hata, hatanın ölçüye oranıdır.
Hata
Bağıl Hata = Ölçü
VARYANS, KOVARYANS ve KORELASYON

Ölçülen büyüklüklerin gerçek değerleri µ x ,µ y ölçüler Lxi ve Lyi (i=1,2,3....n) olsun .

Buna göre;

ε xi = µ x - Lxi ε yi = µ y - Lyi

gerçek düzeltmeler (sapmalar) ile kuramsal varyans ve kovaryans için

ε xT ε x ε Ty ε y ε xT ε y
σ x2 = , σ y2 = , σ xy =
n n n

eşitlikleri geçerli olur.

Ölçülen büyüklüklerin gerçek değerleri bilinmiyorsa deneysel varyanslar ve deneysel

kovaryanslar düzeltmeler yardımıyla belirlenir. Ölçülerin aritmetik ortalamaları

x=
[ Lx ]
, y=
[L ]y

n n

ve düzeltmeler

vxi = x - Lxi , vyi = y – Lyi

olduğuna göre ilgili büyüklüklerin deneysel varyansları ve aralarındaki deneysel

kovaryans,

v Tx v x v Ty v y v Tx v y
m x2 = , m 2y = , m xy =
n −1 n −1 n −1

olur.

Deneysel korelasyon katsayısı,

m xy
rxy = -1≤ rxy ≤ 1
mx m y

Hata yayılma kuralı

 x = F(L1, L2, L3,………, Ln) şeklinde bir fonksiyonu olsun. Ölçülerin hataları sırasıyla
σ 1, σ 2, σ 3,………, σ n olsun. Bu durumda x fonksiyonunun karesel ortalama hatası
σ x aşağıdaki gibi hataların yayılma kuralından hesaplanır.

2 2 2 2
∂F  ∂F  ∂F  n
 ∂F 
σ x = ±   σ 1 2 +   σ 2 2 + ......... +   σ n 2 = ± ∑  σ i 
 ∂ L1   ∂ L2   ∂ Ln  i =1  ∂Li 

Matris gösterimiyle Hataların yayılma kuralı

f = f(L)
df = F dL
Kff =F KLL FT
olur. Bu bağıntıya genel varyans ve kovaryans yayılma kuralı (genel hata yayılma
kuralı) adı verilir.

Matris gösterimiyle ölçülerin f fonksiyonunun kofaktör matrisi aşağıdaki gibi olur.

f = f (L)
df = FdL
Q ff = FQ LL F T

Düzeltmeler cinsinden varyans

mo =
2 [vv ] (r ≠ 0) korelasyon varsa
(n −1)(1 − r )

mo
2
=
[ε ε] = [ vv ] (r = 0) korelasyon yoksa
n n −1
m x2 =
[ vv ] 1 + ( n −1 ).r
n.( n −1 ) 1−r
ölçüler arasında korelasyon yoksa r = 0 ise aritmetik ortalamanın varyansı
m x2 =
[vv ] (r = 0)
n.( n −1)
Ölçülerin ağırlıklarının farklı olması durumunda

 L1   p1 
L  p 
L =  2 P =  2
 .   . 
   
 Ln   pn 

kesin değer ağırlıklı aritmetik ortalama alarak

[ p L]
x=
[ p]
şeklinde hesaplanır. Bu durumda birim ölçünün ortalama hatası (mo), kesin değerin
ortalama hatası (mx) ve ağırlığı pi olan ölçünün ortalama hatası (mi) aşağıdaki gibi
olur.
[ pvv ] v T Pv
mo = ± =±
n −1 n −1
mo mo
mx = ± mi = ±
[ p] pi
ölçü sayısının (n) bilinmeyen sayısının (u) olduğu bir problem için birim ölçünün
ortalama hatası aşağıdaki gibi olur.
[ pvv ] v T Pv
mo = ± =±
n −u n −u

Ölçü Çiftlerinden Ortalama Hata Hesabı

′ ″ ′ ″ ı
li li d = li - li (i = 1,2,3,.... .., n) li : birinci
ölçü
ıı
li : ikinciölçü

m=±
[dd ] şeklinde yapılır.
2n

Aynı büyüklüğe ait eşit duyarlıklı iki ölçünün ortalaması li ile gösterilirse,
li ′ + li ″
li =
2

mo = ±
[ dd ] m li = ±
mo
=±
1 [ dd ]
2n 2 2 n

-Ölçü çiftlerinin ağırlıklarının farklı olması durumunda hata hesabı aşağıdaki gibi
olmaktadır.

mo = ±
[ pdd ] mli = ±
1 [ pdd ]
2n 2 n

Dolaylı ölçüler dengelemesi

Fonksiyonel model v = A x – l Stokastik Model P = QLL-1

Dengelemenin ilkesi vT QLL-1v = min.

AT PAx − AT Pl = 0 : normal denklemler

 (
x = AT PA )−1 AT Pl
: çözüm, x bilinmeyenler vektörü
ya da kısaltmalar kullanarak,
Dolaylı ölçüler dengelemesinin işlem adımları

1- (n) ölçü ve (u) bilinmeyen sayısından fazla ölçü (f = n – u) sayısının

belirlenerek dengelemeye karar verilmesi
2- (u) sayıda bilinmeyenin seçilmesi(x,y,z,....)
3- bilinmeyenlerin yaklaşık değerlerinin belirlenmesi(xo,yo,zo,....)
4- ölçülerin stokastik modelinin (ağırlıkların) belirlenmesi (P)
5- düzeltmelerin biriminin seçilmesi, düzeltme denklemlerinin kurulması ve
gerekiyorsa doğrusallaştırılması (v = A x – l)
6- normal denklemlerin kurulması( ATPA x – ATPl = 0)
7- normal denklemlerin çözümü ve bilinmeyenlerin hesabı (x =(ATPA)-1ATPl)
8- normal denklem katsayılar matrisinin tersinin hesabı Q =(ATPA)-1
9- düzeltmelerin hesabı(v = A x – l)
10- vTPv kontrolları
11- dengeli ölçülerin hesabı ( L~ = L + v )
?
12- sonuç denetimleri ( L~ = L + v
= A x)

13-duyarlık hesapları
14-model hipotezinin genel testi ve bilinmeyenlerin anlamlılık testi