FRANCUSKA OPERA U 18.

VIJEKU

Radost Galonja, VII/3

Rani osamnaesti vijek je razdoblje u kom italijanski muziki uticaji jo jednom poinju
nalaziti svoj put do francuske opere. Sa jedne strane, ozbiljna feudalna opera (tragedie
lirique), mitolokog i legendarnog sadraja, proivljava politiko-ekonomsku krizu
prouzrokovanu stanjem u zemlji, koja e je dovesti do propasti, a sa druge strane, to isto
stanje oivljava francusku kominu operu (opera comique), koja svoj procvat doivljava u
drugoj polovini 18. vijeka. Komina opera se snano suprotstavlja ozbiljnoj operi, odbacuje
mitoloku tematiku i obrauje teme iz svakodnevnog ivota.
Uticaji italijanske opere se naroito vide u pjesmama uoblienim prema italijanskim
arijama, koje su Francuzi nazvali ariettes, a u nekim operama mogu se nai ak same
italijanske arije. Za razliku od Italijana, koji su u 18. vijeku brinuli samo o stvaranju novih
opera i jedva razmiljali o izvoenju djela starih deceniju ili dvije, Francuzi su brinuli o
odravanju Lilijeve tradicije, ije su opere izvoene 5 ili 6 decenija po njihovom nastanku.
Tridesetih i etrdesetih godina 18. vijeka, javljaju se okraji izmeu pristalica Lilijevih
opera (Lilista) i pristalica novog majstora francuske muzike, an Filip Ramoa (Ramista).
Ipak, treba imati na umu da su tada na Akademiji izvoena djela oba kompozitora, pa je tako
publika mogla izvriti direktno poreenje njihovih djela i zauzeti stav.
an Filip Ramo je jedan od najznaajnijih francuskih kompozitora 18. vijeka, ali i
predstavnika racionalistike filozofije 18. vijeka, ije postulate je pokuao da primijeni u
teoriji muzike. Njegove tenje su se, izmeu ostalog, odnosile i na postavku muzike kao
tumaa izvanmuzikih elemenata. Svoju panju je usmjerio na akord, ijim prouavanjem se
nadovezao na Carlinovu teoriju. Doao je do zakljuka da tonovi jednog trozvuka mogu
mijenjati svoj redoslijed, tj. u basu se mogu nai temeljni ton, terca ili kvinta, a da ne
promijene sutinu trozvuka. Dakle, u pitanju su obrtaji jednog, istog akorda. Opirno
raspravlja o disonancama i njohovoj primjeni, kao i znaenju tonike, subdominante i
dominante, kao osnovnih akorada tonaliteta. Zagovornik je upotrebe konsonanci u pjesmama
sveanog i veselog karaktera, dok je za izraavanje boli i tuge namijenio disonance. Za
izraavanje velianstvenosti, preporuuje upotrebu tonaliteta D-dura, A-dura i E-dura.

Posmatrajui Ramoovu operu, jasno je vidljivo da on nastavlja Lilijevim stopama, ali

sada kroz prizmu galantne umjetnosti rokokoa. Kompozitor obrauje razliite podvrste opere:
lirsku tragediju, herojsku pastoralu, operu-balet, koristei se mitolokom tematikom u svojim
libretima.
U odnosu na italijansku operu tog perioda i svog prethodnika Lilija, Ramo je uinio
znaajne inovacije na polju opere. Reitativima je dao slobodniji, vei pokret, pribliujui ga
govornoj deklamaciji, dok arije gotovo neprimjetno proizilaze iz reitativa, nastojei da ne
rue koncepciju dramske radnje. Harmonija je obogaena i postala je jako sredstvo
dramatskih emocija. Horovi dobijaju znaajne uloge. Orkestar je bogatije iskorien, nego
kod Lilija. To se ogleda u brojnim instrumentalnim odlomcima (uvertire programskog
karaktera, interludiji, postludiji, plesovi). Kao sastavni dio opere javlja se balet, u kojem su
ispoljene sve kompozitorske vrline an Filipa Ramoa. Tako se u sklopu baleta mogu nai
menuet, rigodon, pasepid, bure, gavota i drugi plesovi izraajne i raznovrsne ritmike. U
Ramoovim operama se mogu nai i koreografski umeci i divertimenti, to objanjava njegovo
shvatanje opere kao spektakla za ui i za oi.
Primjer izuzetne orkestracije predstavlja djelo Hipolit i Arisija iz 1733. godine.
estoki tutti-ji, brze skale, ponavljanje modela sa esnaestinskim i tridesetdvojinskim
vrijednostima, primjenjivani su za doaravanje erupcije vulkana, grmljavine, udovita i dr.
natprirodnih pojava. Bio je vjet u stvaranju slikovitih efekata kao zvukova mora, ptiijeg
dozivanja itd.
Koristi orkestar u znatno veoj mjeri nego basso continuo pri pratnji vokalnih odjeka.
esto su mu kritiari zamjerili da je njegov orkestar preglasan u odnosu na glas, a zakljuak
je bio da je to zbog njegovog drugaijeg pristupa harmoniji. Dionice za glas nisu bile toliko
melodiozne kao Lilijeve, ve proete brojnim ukrasima, to je uticaj italijanskog stila.
Primijetna je stilska razlika pri prelazu iz arije u reitativ, kao povratak u Lilijevo doba. Taj
manjak stilske sinteze ogleda se u velikim kontrastima izmeu veoma ukraenih i
neukraenih vokalnih dijelova.
Ramo predstavlja preteu Gluka, a nasljednika Lilija. Neobina mjeavina modernog i
tradicionalnog u njegovim djelima podie operski anr na jedan vii nivo i otvara put
njegovim nasljednicima za inovacije i reforme operskog anra.
Razvoj komine opere. Raanje francuske komine opere usko je povezano sa kritikom
dvorske ozbiljne opere i razvojem narodnog pozorita. Sredinom 18. vijeka razvija se

komina opera (opera comique), kao samostalan operski rod, ije se porijeklo moe nai na
ulinim teatrima Pariza, sa kraja 17. vijeka. Tu su izvoene razne lutkarske predstave, nastupi
akrobata i dresiranih ivotinja, a vremenom je njihova popolarnost rasla i dovela do pojave
nove operske vrste. Muzike take ovih pozorinih komada bili su vodvilji, popularne
gradske pjesme. esto su parodirani i dijelovi ozbiljnih opera, najee Ramoa. Dalji razvoj
komine opere obiljeava svaa bufonista, povodom izvoenja Pergolezijeve Sluavke
gospodarice u Parizu 1752. godine. Enciklopedisti su u tom djelu vidjeli povratak
jednostavnosti i prirodnosti, koju su stalno zagovarali. Proiavanje i izmjena misli, uz
upoznavanje italijanske komine opere, uticali su na formiranje nove operske estetike.
Godine 1762. opera komik naputa ulicu i dolazi na repertoare francuskih operskih kua. Ona
postaje opera sa dijalozima (govornim takama).
Predstavnici komine opere. Kao najznaajniji predstavnici, istiu se Eidio Romualdo Guni,
Fransoa Filidor, Pjer Aleksandre Monsinji, Antoa Davern i najpoznatiji Ernest Modest Gretri.
Gretri je poeo stvarajui opere mitolokog karaktera, a zatim nastavio putem komine opere.
Njegova dostignua su: dublja psiholoka karakterizacija likova, doaravanje lokalnog i
vremenskog kolorita, pronalaenje i uzdizanje individualnih crta svakog libreta.

LITARETURA:
1. Andreis, Josip, Historija muzike I, Zagreb, kolska knjiga, 1966.
2. The New Grove Dictionary of Music and Musicians, online.
3. Nova Oksfordska Istorija Muzike, Doba Prosveenosti, VII, Beograd, FMU, 1994.
4. Robinson, Majkl F, Opera pre Mocarta (prev. Dragoslav Ili), Beograd, Studio Lirica,
2012, 82111.