You are on page 1of 48

lruke

lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

Hkk[ky nfj;k lkgsc lr lqd`r cUnh NksM+ eqfDr ds nkrk uke fu'kku lghA
xzUFk dky pfj=
Hkk"ky nfj;k lkgsc
lk[kh & 1
Kku nhid xzUFk ee] tcfga iwju dhUgA
vkxe rcfga dky dk] viuk ifjp; nhUgAA
pkSikbZ
xz U Fk lEiw . kZ tcfg dhUgkA rcfga dky i;kuk nhUgkAA
e`x Nkyk vkS j dk/k tus A vM+ c a n cka / ks dfV ls AA
ekFks ds ' k lq U nj vfr 'kks H kkA cks y r cS u iz s e vfr yks H kkAA
u[k&fl[k lq U nj cgq r lyks u kA cks y h cpu Hk;k fQj ekS u kAA
rc ge iw N k lq j fr fopkjhA gkS rq E g dou dgks fu:vkjhAA
dgk ls vk, dgk py tk,A ;g fut vFkZ dgks leq > k,AA
Hkx lks vku dgh HkxokukA vfouk'kh ge dgh vekukAA
tEew }hi ge lc fQj vkbZ A lc tho [kk, dky tgM+ k bZ A A
tx ega Kkuh rq e dg tkukA bgfe dkj.k eS a fdUg i;kukAA
ve`r ok.kh ges a lq u kogq A in ia d t fut n; ykogq A A
tks x fojkx dgs m lr ckuhA ykxh >jh ekuks ve`r lkuhAA
Hk;k exu eu glds cks y kA rq E gkjh opu vgs vueks y kAA
lk[kh & 2
rqEgkjk Fkek gn gS] vkS lc ldy tgkuA
/kU;&/kU; rqe lgh gks] dsrk djks c[kkuAA
pkSikbZ
lr rks ftUnk vtj vekukA cs c kgk cs f derh tks tkukAA
rhfUg r[r fnu FkS a tkuhA vtj veku fuds igpkuhAA
mudj gq D e lnk flj jk[kks a A vny Kku ;g tx es a Hkk[kks a A A
mUgds rq e ds nq t k u dgbZ A cz ,d ns g nq b Z vgbZ A A
rq e vLFkk;h xks i oks , HkS A vxe vxks p j fdeh y[k iS AA
rc ge tk, Hkou ixq <kjhA ny nkl ls opu fopkjhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

cz p;Z gS a dkS a / k tus A vfoxfr opu dgs mg ls AA


gS n gq dou y[kS ufga vkos A nko ?kkr djh Kku lq u kos a A A
lkgc pyfg gegw a pyh vkbZ A mudj opu lq u gq fpr ykbZ A A
lkn ys b rc nhUg iBkbZ A Mkfj'kh ugha jk[kh fNikbZ A A
rc ge fudV r[r ds vkbZ A cgq r s e ds iw N k tkbZ A A
lk[kh & 3
lkn Nik, dkgs ds jk[kks] se hr dks HkkoA
lUr fudV tc tkbgSa] nqfo/kk Hkko u vkoAA
pkSikbZ
ik, lkn eq [ k cgq fof/k hfrA tS l s lk/kq lUr dh jhrhAA
ihNs ckr cks y u rc ykxs A vkfn vUr lq u lUr lq H kkxs A A
pkS F kk yks d ds ge gS a oklhA rhu yks d te nk#u Qka l hAA
fQjs i`Foh ;g ukS [k.MkA dks b Z u okps m lc dga Ma M kAA
vUu [kk, lks , lc yks x kA 'kfDr la x gS n`<+ ugha tks x kAA
nynkl rgoka pfy v;A vxe dFkk dq N ckr py;AA
dky >.Mk rj lc tx tkuhA ds g q u ckpk lcdh gkuhAA
rq E gq tS b g te ds =k'kkA dky >.Mkrj rks g jks uk'kkAA
v'kdS cks y k cgtq r jhlhvkbZ A vUu [kk, ?kj lks o gq tkbZ A A
rc ge ny dga yhUg cq y kbZ A ukgd >xM+ k fdfe djh ykbZ A A
gS n gq dou dgk ;g jgbZ A vius FkS ij fdNq ufga dgbZ A A
lk[kh & 4
lhjhjh djr oDrk jgs] fuxe vxe leq>k,A
vfr p.M nk#.k cksys] tuq vfouk'kh vk,AA
pkSikbZ
pa p y piy cq f ) cM+ vgbZ A dgr ckr fdNq 'ka d k u ygbZ A A
oklj chfr jtuh pyh v;A ckgj FkS ;g lc fey fd;s AA
e`x Nkyk cS B k rgk MkjhA vklu oklu tks x lEgkjhAA
ge rq e xks " Bh djh ,dkUrkA tks x fojkx Kku dks eUrkAA
tkrs jtuh tk;s fcgkbZ A mBh kr% fQj iUFk pyh tkbZ A A
tks lks o S rs f g tks x h u dgbZ A tks tkxs rs f g dky u ygbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

vklu inq e dey dk'ks A tkxs tks x Hkks x dS uk'ks A A


tks tkxs tks tq x q f r tkuS A fulfnu lrxq # 'kCn c[kkuS A A
fuloklj lrxq # in yks p S A nw j efr dky iki lc eks p S A A
tks x iw N ks rks lc ge dgbZ A gels okpy dNq ugha vgbZ A A
vklu n`<+ ew y dga lk/ks A ika p ks a bUh fuxz g ck/ks A A
igys lk/ks ika p ks a okbZ A rc oks , fcUn ys xxu lekbZ A A
lk[kh & 5
f=dqfV e/;s lkf/k,] tgka dey dk'kA
xaxk tequk ljLorh] tgka veh dks oklAA
pkSikbZ
teq u k xa x k f=dq f V rhjkA ns [ ks eks r h voxfr ghjkAA
fuk vkyl nw j lc tkbZ A lw { e Nq v k rc lq [ k ikbZ A A
pUn lw j nks , djS fopkjkA iw j k tks x Hko lq f nu lEgkjkAA
lq f nu fopkjh iUFk lks pybZ A fopkjs vklu rc djbZ A A
ckgj cpu dgs lks tks x hA tks dks b Z iw N s opu fo;ks x hAA
uj ekufga rhfr lEgkjhA gS dks b Z fl) opu fopkjhAA
lxq u fopkjh ikuh lks ihts A lxq u fopkjh vUu dga yhts A A
vruk tks x ;g tq x fr crkoS A Kku fcuk fQj eq f Dr u ikoS A A
ukgha vks , fl) fx) vks , dgbZ A mM+ s vkdk'k thfe ij jgbZ A A
tks x fpUg ge nw j lc fd;s A Kku fopkjs lc lq [ k ygAA
Kkuh tx es a fcjyk is [ kkA tks x tq x rh tx cgq r s ns [ kkAA
lk[kh & 6
lrxq# opu fopkj dS] djks xeh xq# KkuA
Hkolkxj esa ckph gksa] lr 'kCn fo[;kuAA
pkSikbZ
fcuk tks x fl) ufga gks b Z A dke dyk lc tkr fcxks b Z A A
tcyfx bUh o'k ufga gks b Z A ro yfx nq [ k nk#.k ns lks b Z A A
gks ; s fl) dke /kjh ekjs A ikp iPphl lc ledkjh Mkjs A A
dkfeu dud la x ugha oklhA bfe ;ks x h tx fQjs mnklhAA
n.M de.My vkS e`x NkykA iq g q f e ls t u nq [ k ta t kykAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

;gh dkj jes lc ns ' kkA tks x tq x fr tks xgs la n s ' kkAA
igys tks x Kku rc gks b Z A tks x fcuk lc tkr fcxks b Z A A
ftUg&ftUg tks fodV ;g jk/kkA vkyl fuk iou gh lk/kkAA
'kfDr lkf/k lc tkr fcxks b Z A vVy cz mn~ x kjs lks b Z A A
dk;k lkf/k cgq r fnu jk[ks A fu'kfnu tks x tq x q f r lr Hkk[ks A A
;s f g fof/k dgks lq u ks ohukA fcuk tks x ri gks ; NhukAA
lk[kh & 7
ikp iPphl gh lk/k ds] jguh tksx djkjA
fl) lk/kq lc tkugh] ;gh erk gekjAA
NUn rksej & 1
rq e tks x /kks [ kk dhUg] bfe fl) lk/kq u fHkUuAA
jguh xguh fujks x ] tgka iki iq . ; uk Hkks x AA
bfe inq e vklu fl)] tgka veh; lfyrk fu)AA
tc xgks eq k pkjh] lc deZ dky gh MkjhAA
rs f g vkM vVd u gks ; ] lc /kks [ kk Mkjs /kks ; AA
lks
fl)
lq ? kj
la r ]
ee
dgs o
viuks
ea r AA
foos d
tks x
fojkx]
Hko
ykx
dcfg
u
nkxAA
lks b Z fl) iw j k Kku] Hko jfgr vuq H ko /;kuAA
dky
deZ
fu[ks n ]
lc
tkuq
dk;k
Hks n AA
lks b Z ;ks x h vkS ? kM+ ukFk] ugha ls o d la x z g lkFkAA
ugha >ks f j e=k ew y ] ugha tfr ika f r u dw y AA
ugha
es y k
rhFkZ
rhj]
p.M
tx
es a
ohjAA
yk[k
ega
dks b Z
,d]
tks
xgs
,s l h
Vs d AA
ee
fQjs
cgq r
mnkl]
rq e
dgks
Kku
dk'kAA
lc fuxq Z . k lxq . k fopkjh] dgs o Kku xq . k fu#vkjhAA
NUn ujkp & 1
/ku vkS r kjk ;gh la l kjk] rq e n'kZ u es a Qy ikbZ A
'kCn mpkjk Kku fopkjk] ppkZ xq . k ;g xfe vkbZ A A
lxq . k ilkjk ;gh la l kjk] fuxq Z . k xfe fcjyk ikbZ A
lr iq d kjk eq f Dr djkjk] dke dyk ufga ?kV NkbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lksjBk & 1
fQjs vks ldy fcpkjh] [kkstr rqe dga ikb;kA
dgks opu fujokjh] lqd`r rqe lkpks lghAA
pkSikbZ
mBs kr% hr cgq dhUgkA pyh Hko ia F k lkFk dj yhUgkAA
tks eS a dgq a lks b Z er ygbZ A vkiu xq . k xfe dq N ugha dgbZ A A
fQj dq N opu tks cks y k fopkjhA lq u yhts futq HkfDr fi;kjhAA
lxq . k Lo:i dq N dgks fopkjhA yfyr s e fut HkfDr lq / kkjhAA
fuja d kj vdkj Lo:ikA jke:i n'kjFk ?kj Hkw i kAA
nbZ r ekjks jko.k flj [k.MkA rhu yks d ega gS p.MkAA
hMk dhUgks a d`".k dUgkbZ A lks yhyk eks f ga o.kZ u lq u kbZ A A
yhUg xks o /kZ u xks d q y jk[kkA os n iq j k.k lc dks b Z Hkk[kkAA
Fkkds bU es ? k ty gkjs A okj oka d s ugha gfj j[kokjs A A
idM~ ; ks pks V h da l iNkj~ ; ks A d`fr dgk xq . k lc vf/kdjks A A
fuxq Z . k lxq . k nq u ks ;g vgbZ A ;k Nks M + er nw t k ufga dgbZ A A
lk[kh & 8
fujadkj vkdkj /kfj] /kjuh jpks cuk,A
lc ?kV cz O;kfi;k] prqjkuu xq.k xk,AA
nfj;k opu %
pkSikbZ
vkos tk, tks /kjs 'kjhjkA gks ; s iru lq u ks efr /khjkAA
og ufga n'kjFk lq r dgkbZ A ugha ya d k ifr xnZ feykbZ A A
;g vgs fuja t u va t u /kfj;kA frxq Z . k Lo:i e;k en Hkfj;kAA
cz Qw V cz ;g Hk;A rhu yks d es a drkZ dgs AA
ugha xks i h ifr uUn fi;kjkA ;g yhyk gS eu djrkjkAA
eugh xks o /kZ u dj xfg yhUgkA rhu yks d ega ifjp; nhUgkAA
eu v#>k eu da l iNkjhA ;g yhyk eu gS cuokjhAA
og rks iq # "k lcu rs U;kjkA ekr&firk ugha f=xq . k cs d kjkAA
og lriq # "k gS lr 'kjhjkA mits fculs cgq fof/k ohjkAA
mift fcufl ugha ?kV es a vkos A vgs vys i va r dks ikos A A
ee ij n;k nj'k ;g fn;] fuxe vxe xq . k bfe dj x;AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 9
vej iq#"k veku gS] fujadkj ds ikjA
Fkkds 'ks"k lgL= eq[k] pkjh osn foLrkjAA
pkSikbZ
jgk ekS u rc dq N ugha dgbZ A vius fpr es a er dq N ygbZ A A
vk;s xz k e fudV fu;jkbZ A cS B s futq rgka Fk; cukbZ A A
ge ls o k vc dhUgks a Ms j kA dfj ia p ckr cgq Qs j kAA
djs fues j k ckr fopkjkA vius er Hk;k djrkjkAA
rs t k nkl n'kZ u ds x;A dfj lyke rc iw N r Hk;AA
gS ;g dkS u dgka rs vkbZ A ;kdks vFkZ dgks leq > kbZ A A
gS fu'k fijhg lxq . k fopkjhA fuxq Z . k dFkk dgs fu:vkjhAA
pfy tkgks rq e okds iklkA djs fljhj dq N tvc rek'kkAA
rc vks ; iw N k dkS u rs vgbZ A dkdj Kku s e fut xgbZ A A
rcfg ,s l u cks y fcpkjhA cs c kgk ds uke mpkjhAA
nfj;k lkgs c Kkuh KkrkA dgks s e HkfDr lr ckrkAA
oks g h ls dhUgks cgq r tks hrhA budj cq f ) fy;k vks , thrhAA
lk[kh & 10
iSBk ?kV esa fodV gks] fudV fujkysi iklA
iq#"k iqjkuk cz gS] dhUg opu dklAA
pkSikbZ
gels vk; iw N r bfe Hk;A budj yhyk yf[k ufga v;AA
tks x h trh tx gS cgq r s j kA pyr fQjr d: tx es a Qs j kAA
tks rq e dgr gks lks ufga vgbZ A eu ifjia p ckr lc ygbZ A A
fQj&fQj vkofga fQj&fQj tkbZ A tks dq N dgs lq u s ykS ykbZ A A
nhu euh e/; tcs ; g jgs A fua n h xz k lk lc dga Hk;AA
rc ge cS B d djfga fopkjkA gS ;g dkS u dgs djrkjkAA
gejs fudV fodV pfy v;A nq f o/kk ckr tks ges a lq u ;AA
mB&mB ge dgk ?ks j .k ykxkA ,s l h opu s e fut ikxkAA
rq e us vny fd;k pkjhA ,s l k rs x fueZ y rq e >kjhAA
rs t gq nq [ k d: lq [ k ds vklkA ,s l k opu dhUg xklkAA
gkFkh ?kks M + k ys g q [ktkukA ;g lc ns es j ks eu ekukAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 11
[kpZgw [kkgq lq[k csy lgq] rstgq foifk fo;ksxA
pkjksa Qy rq>s nhftgks] /ku&/ku dfggSa yksxAA
NUn rksej & 2
bfe dgs v ks rks e j NUn] rS nq f j&nw j efr }a n AA
ugha rq j s vkS xt lkt] eks f ga lq u ykxr yktAA
ugha ek;k eerk Hkks x ] dfj Kku xq . k futq tks x AA
bfe vVy in futq jkt] lr vny es : dktAA
rq e cks y s opu fodkj] ;g opu ukgha djrkjAA
ge Kku xq . k p.M] le iq # "k cz fu[k.MAA
fnu r[r vny fuja r ] lc Kku xq . k fut ea r AA
rq e cq f ) dhUg dk'k] ugha vkor te dh =klAA
rq e f=xq . k /kjs o 'kjhj] ;g eS a u eerk ohjAA
rq e tks b Z u h la d V okl] bfe opu dj dk'kAA
dks b Z
ek;k
eka x s
pks j ]
rs g h
ns g q
gkFkh
?kks j AA
Hko
Hkz e
pkgs
jkt]
rs f g
ns g q
,s l ks
lktAA
rq e Bx;ks Bx tx tkuh] tks ys r eerk ekuhAA
lks ygs f=xq . k /kkj] fdeh gks r Hko ty ikjAA
;g
Kku
xq . k
oS j kx]
ugha
deZ
dq c q / kk
dkxAA
NUn ujkp & 2
;gka ugha Hko Hkjek] lc fut dekZ djrs ge ls bfe dgh va x A
fnu mins ' kk xg lUns ' kk] loZ Hks n in lks ygh va x AA
vny gekjk lr fopkjk] pj.k dey ny lks ys g h va x A
dq e fr fodkjk lc nw j h Mkjk] ikj cz ifjps dfj va x AA
lksjBk & 2
luq futq opu gekj] jguh xguh ;g Hksn gSA
lks tu gskbZ gS ikj] dqerh dky ugha O;kih gSAA
pkSikbZ
f>u tky ee dkVw mrkjhA rc bfe opu tks cks y k fopkjhAA
tks eS a dgks a dkgs ugha djgq A txr Hkkj lc nw f j ifjgjgq A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

fl[k
rq e js
mrjk
pygq
ogka
rhu
vkS j
vej
ekjx

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dhUg cgq fnUg mins ' kkA vkS tx cgq r s dgk lUns ' kkAA
dkj.k ge pfy vkbZ A tks eS a dgq lq u ks fpr ykbZ A A
ia F k J`x ,d vgbZ A iq g q i foeku mrjh rgka jgbZ A A
uk rq e tgka lrdj js [ kkA ;g xe Kku fdUgq fd is [ kkAA
cS B ds >ka d >jks [ kkA unh leku fla / kq lc jks [ kkAA
mij fia t jk tuq vgbZ A tho tgka eq f u lc dgbZ A A
lq e s j lc 'khy lekukA J`a x cS B lc n`f"V vekukAA
yks d fQj okds vkxs A dgks opu rq e lq u ks lq H kkxs A A
ckV >hu rga vgbZ A bfe dj yks d i;kuk djbZ A A
lk[kh & 12
vejkiqj ega cSBds] lc lq[k fcylgq tk;A
rstgq }U} Qan lc] vc eSa Hk;ks lgk;AA
pkSikbZ
tho ps r kou ge pyh vkbZ A iq # "k opu dgk leq > kbZ A A
tkds nhUg okfg dj vklkA lks uj tbgS a ds g ds iklkAA
pkj ;q x eks f ga gn ij Hk;A iq # "k lnk xq . k n; y;AA
nj'k nhUg eks f g vfoxfr KkukA vtj vej lr iq # "k vekukAA
yks d cj.k ee lcgS ns [ kkA vojh dgk dq N ekuq u ys [ kkAA
ekuks lks b Z iq # "k lr dgs A rq e fj opu dky ftfe ygs AA
iq # "k Nks M + vkS j dks b Z dgbZ A rkdj opu dky lc vgbZ A A
cs c kgk vdw Q dgh tks nhUgkA tx es a fpfUg gks dky ijehukAA
rq e uj ns g dky dk cklkA lR; iq # "k ugha xHkZ fuoklkAA
rc ga l h mBk fcyx gks b Z tkbZ A viuh FkS ; ij cS B k vkbZ A A
fljhj djs ia p fn[kkbZ A ekuks dky ns g /kjh vkbZ A A
lk[kh & 13
oklj for jtuh HkbZ] dksjful dhUg lc vk;A
vius FkS; ij cSBds] lkcg dks xq.k xk;AA
pkSikbZ
Hkks j Hk;s frfej lc uk'kkA mfnr Hk;s ftfe Hkku dk'kkAA
Hkku dyk Nfo Nhr ij NkbZ A fnu fnokdj bfe xq . k ikbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tkxs ukjh iq # "k ,d la x kA ty Fky HkS xo vkS ja x kAA


tkxs ia f Mr i<+ s iq j kukA tkxs gfjtu HkfDr c[kkukAA
tkxfga ia { kh pjkpj vgbZ A vius /kU/kk lc dks b Z ygbZ A A
rc vks ; ,s l u fny es a ikxkA Qa n gekj dNq ugha ykxkAA
vc dq N ek;k jpks cq f )ekuhA Qs j ks fny viuh lgnkuhAA
ogka ls mB xz k e es a v;A dj ia p dky xq . k x;AA
ekfjl ck.k ek;k mj ykxkA pys rq j Ur Kku tuq tkxkAA
vfr p.M ns [ kk rga vkbZ A ekuks djrk ftUnk dgkbZ A A
rc es a cS B x;s ogh iklkA gers dhUg opu dk'kkAA
vekufr ge rq e ds ns b Z x;A vc fdeh dj efr nks l j Hk;AA
lk[kh & 14
csckgk iq#"k veku ge] fdfe ufga d:a igpkuhA
xnxn Hko 'kjhj ee] yhUg opu rc ekuhAA
pkSikbZ
dhUg rc tq g cgq fof/k Hkka r hA gq y l;ks s e uS u k pkS i ka r hAA
rc ee fny es a ,s l u B;A jtxq . k rexq . k lrxq . k v;AA
xS o ?kkr ;g fdfe dj Hk;A iq # "k foulh nw l j ns g i;AA
ekr&firk ufga Nhj dj NkikA rhuks a rki iq : "k ;g rkikAA
ej.k tho.k mugq ds v;A vpjt dFkk ;g fdfe dj Hk;AA
dhUg foos d ee la r dj ea r kA dks dgh lds iq # "k dj va r kAA
vkofg tk; fQj ns g fojkts A xV gks ; fQj Nhr ij Nkts A A
eks f g vfHkyk"k nj'k bfe Hk;A ;s f g dkj iq # "k bfe v;AA
Jo.k lq f u tc lc fey i;A n'kZ u djs lcu fey /k;AA
jktiq j dks cz k k.k oklhA ge ls s e lnk xklhAA
fnu cgq r ee jg;ks cq y kbZ A dfj;s n;k n`f"V ykS y kbZ A A
lk[kh & 15
nhts okuk lc dga] tks dksbZ gS uj&ukjhA
n;k n`f"V dj ikfy;s] Hko ty ysgq mckjhAA
NUn rksej & 3
ee dgs o ks opu fopkjh] bfe Hkou lkQ cgkjhA
vu
,s u
vkS j
va t hj]
fyih;s
/kS
uhjAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

bfe
t;&t;
ea x ykpkj]
lkn
/kfj
dkjAA
lc
dhUgks a
fcfgr
cuk,]
lkn
Fkkj
/kjk,AA
rc vjt dhUg dj tks j h] bfe s e ve`r cks j hAA
la x pyks lcfga fyvk,] mu jks d k opu cuk,AA
ge pyc rq E gkjs lkFk] dfj HkfDr Hkko lukFkAA
bfe efUnj ds ix Mkjh] lc nj'k bfe uj&ukjhAA
okuk
dgs
Qq j eku]
dfj
n;k
nhtS
nkuAA
ia p
dkys
dhUgq ]
bfe
Ns d
lc
dga
yhUgAA
bfe d`".k i{k dks Hkko] bfe 'kq D y i{k tc vkoAA
mins ' k
nhUgks a
tkfu]
bfe
ije
in
igpkuhAA
ge ta x muls dhUg] rq e dky dks er yhUgAA
er
gks ;
ukgh
gekj]
rq e
dhUg
cgq
foLrkjAA
bfe dky djls tkfu] lc lw j fr Hk; xbZ gkfuAA
NUn ujkp & 3
bfe dky p.Mk lc tx ma M k] [ka f Mr djds tho gkjhAA
dfj ia p k bfe tx eka p k] dPpk fi.M ds Hko HkkjhAA
vuy xklk te dh =klk] =kl HkbZ lc uj&ukjhAA
ge pys fopkfj bfe ixq <kjh] rjuh Hko ty fdfe rkjhAA
lksjBk & 3
fdfe dj lqjfp fopkfj] dfBu deZ ;g dky gSA
cgqfof/k Qank Mkfj] dgr lqur ufga cu ijsAA
pkSikbZ
foiz vjt dhUg flj ukbZ A dq e fr dky ?kj fdfe dj NkbZ A A
lgtknk ds gq D e u dhUgkA uk vius ijokuk nhUgkAA
cgq r xoZ dfj cks y k vga d kjhA Ns d yhUg tho ca n es a MkjhAA
/kj /kjks nhUgks mins ' kkA dky deZ es f V gS dys ' kkAA
ukgha rq e vgks txr xq # KkrkA dq e fr dky cks y gq mrikrkAA
djfl dky vf/kd rc tkxkA >xjk dju dg gels ykxkAA
>kjk rs x rq e cgq r fujUrkA vgs dky tx bfe dj nUrkAA
lkr }hi i`Foh ukS [k.MkA NUu es a fudV gS cz .MkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

10

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkgs rq e da g rks f j vM+ k os A djl dky tx bfe dj /kkos A A


os o kgk ds [kk nq g kbZ A eyks dky /kjh fudV u vkbZ A A
rs f g fnu gq D e gefga tks nhUgkA fdfe dj dky tks djfga eyhukAA
,s l k fQja x Qs j tks nhUgkA lcdh er vius dj yhUgkAA
lk[kh & 16
djlk dky deZ dfj] Hkze x;k lc yksxA
Ny cy cqf) fopkjbZ] f=dqfV lk/ks tksxAA
pkSikbZ
rc eS a ,s l u dhUg mikbZ A dky jgk ?kV&?kV lc NkbZ A A
ee ,d gw a dky vuUrkA dkS u cq > s lrxq # dks ea r kAA
bfe dfj dgs foos d fopkjhA pys rq j Ur r[r ix MkjhAA
v/kZ jkf= jS u a tc jgs A bfe dj er rc fny es a B;AA
yhUgk fy;k, jgk lc yks x kA pyk dky la x fof/k la t ks x kAA
gkV cka V es a opu mpkfjA rq e rks ckr dq e r dj MkfjAA
fQj ,s l u cq f ) dFks cukbZ A Mkfj eks g djrk tuq vkbZ A A
bfe dfj Fk; ij igq a p k tkbZ A tgka r[r fut gq n k cukbZ A A
ns g q r[r ij diM+ k MkjhA rc ge cS B fg lq f nu lEHkkjhAA
tc ee pfygks rq e dga nhgks A vcfg ee vkiu dj yhgks A A
foos d fopkj dgks eS a uhdkA ;g rks jktuhfr dk VhdkAA
lk[kh & 17
cD'kks lkgc r[r eksfga] c[kr dgk ugha tk;A
vkSj dksbZ ugha ikbZ gSa] dgsoks opu le>k;AA
pkSikbZ
rc eS a ,s l u dhUg fopkjhA uhps FkS ; nhUg rc MkjhAA
Hk;k 'ks j rc yks x cVq j kukA drkZ vius vk; rq y kukAA
nj'k ijl bfe lc dks b Z tkos A cgq fof/k tkek lfU/k ufga ikos A A
;s f g fof/k jS f u fnol fcrtkbZ A vkiu nQk jgk cVq j kbZ A A
vkiu rs t djs dk'kkA uj&ukjh lc [kkofg =klkAA
,s l u tky Hkz e ns MkjhA drkZ Nks M + u vkS j fopkjhAA
tks eS a dgq lks djgq fopkjkA Fkks M + k vukt bfe djgq vgkjkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

11

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

,d ,d jks V h lc dga nhtS A yks u fotu nks u ks a nw j dhtS A A


dks b Z uha n lks o s tu tkbZ A ,s l u cq f ) tks jpk mikbZ A A
rq e a g w Nhj ihogq tu uhrhA dgks opu ekuks ijrhrhAA
geds fur idoku cukbZ A ;s f g fof/k lkj/kk geds vkbZ A A
lk[kh & 18
ee fpUgks ;g iziap lc] tky nhUg bfe MkfjA
eksg Hkze gks; vkofg] cksy;ks opu lEHkkfjAA
pkSikbZ
ee egy es a {khj cgq r kA gq d q e gq v k Mkjgw a rq e lq r kAA
ngh nw / k gtw j s yhUgkA bUrks ckr voj dq N nhUgkAA
vuokMkjgw Hkj is V tkbZ A Kku xfe eg jgkS lekbZ A A
NkikNhu vny fdefga gks b Z A tks x h ukfg jks x h gS lks b Z A A
,s l u gq d e lkcg dg nhUgkA lriq # "k dga fu'p; phUgkAA
;g iz i a p dky bfe dgbZ A >w B h ckr lk/kq ufga vgbZ A A
gks [ ks Kku eks g ds Ns d s A fudV ckr nw j ys Qs d s A A
viufga dky bfe djs fues j kA eu dhUgks bfe lc ?kV Ms j kAA
,s l u >hu tky ;g Mkjs A vxe fuxe bfe dFkk fopkjs A A
fQj ee fHkjs rkfg lks tks b Z A dhUgks >xM+ k cgq r cukbZ A A
vfXu ck.k Nks M + k rq e vkbZ A eerk cs b yh rq E gs a yiVkbZ A A
lk[kh & 19
eerk en Hkze rstgq] lqu fut opu gekjhA
dky p.M ?kV esa cls] ,sfg fof/k ckr fcxkjhAA
NUn rksej & 4
vdw Q
ee
rq e
yhUg]
tks
Fkes
n'kZ u
nhUgAA
ns nj'k Hk;ks fujUr] bfe le> fiNyk eUrAA
bfe dgr gks fu#okjh] og tek nhUgks MkjhAA
rq E gs a
hfr
fiNyh
us g ]
bfe
Hkz e
Hkw y ks
ns g AA
ys lr lq d `r lkFk] ee vny djs o ks lukFkAA
;g r[r iDdk Qs j h] lkfxu ns v ks lc ?ks j hAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

12

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

;g txr djs gtw j ] ee eku opu gh Qq j AA


xt
rq j s
cka / kks
}kj]
rq e
eku
opu
gekjAA
vcnq Y ykg nq [ k rq E gs a nhUg] bfe e;k lc Ns d yhUgAA
ys g q vUu diM+ k lkFk] lc txr dj nks gkFkAA
rq e nnZ ee Hko lks p ] lc nq % [k Qfjgks eks p AA
ufga dky d#.kk tkfu] bfe nq % [k nhUgks vkfuAA
lc txr djrs lq [ k] bfe ijk rq e dga nq % [kAA
tc pys ixq bfe Mkfj] bfe dky cks y lEHkkfjAA
tu
tk
okds
ikl]
lr
yks d
djgq
fuoklAA
NUn ujkp & 4
opu gekjk jgq fopkjk] ee djrkjk rq e x`g vkbZ A
;g la l kjk ldy gekjk] okjs ikjs Nfo NkbZ A A
vny Qs j ks ee dkyfga ?ks j ks ] ts j djks ufga Qs j vkbZ A
tq x fr crkvks thi eq D rkvks ] rhu rki ugha ru rkbZ A A
lksjBk & 4
lqu futq opu gekjh] eu rqeesa lal`r jgsA
nsgqa dqefr lc Mkjh] ee opu lqu yhft,AA
pkSikbZ
Hk;ks mnkl fny cgq r cS j kxkA ;g rks opu dq c q ) gS dkxkAA
mB ds bfe njoktk x;s A cgq r lks p rc fny es a Hk;s AA
ny dgk >xM+ k dkgs dhts A lkgc opu eku ds yhts A A
mu dga ys b Z ns o f<+ cS B s A geds Nks M + ?kj fdfe dj xS AA
gq d q e lnk jk[kc dj tks j hA mudj opu djc ufga Hkks j hAA
,s l u gks g fga fdfe dj ckrkA ;g opu ugha n;s jkrkAA
othj nkl ds ge dg nhUgkA Nfj nkj ge rq e dga dhUgkAA
bruk dgh ee ogka tkbZ A tgka l;u ;g ls t cukbZ A A
tc eS a dg u yhUgks dNq ckrkA muds fny es a vkS j s jkrkAA
tkds rq e chjcy ;g dgbZ A rkdh clrh dgok vgbZ A A
'kS y dju if'pe ds x;A bfedfj nhu cgq r xr Hk;AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

13

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 20
ckyd ,d czk.k ds] ek;k rsftfl ijpkjhA
rkds lax gS chjcy] dgks opu fu#okjhAA
pkSikbZ
rc mUgha dgk uke lq u ikvks a A djks fopkj rks Qs j ys vkvks a A A
dks f dy nkl efu gS ukA rhu tuk x;s ,d BkAA
gS og if.Mr Kkuh KkrkA HkfDr Hkko fpr cgq r s jkrkAA
R;kxs o ks ek;k vkS x` g ukjhA lcs R;kxh fut HkfDr lq / kkjhAA
vk;k ugha ee fny gS ykxkA vgS lUr og s e lq H kkxkAA
bfe dfj opu cks y r rc Hk;A bfe dfj ;gka Qs j ys v;AA
lq u ds lhjhjh dju rc ykxkA Qs j Qkj djs bfe dj tkxkAA
djs fues j k T;ks a djrkjkA vfr p.M dgs txr gekjkAA
lcds :tq djks bfe iklkA ekugw bfe lUr fo'oklkAA
njokts ckgj dky oks , vgbZ A ge lks nj'ku bfe dfj pgbZ A A
ee rks lq d `r yhUgks lkFkkA rq E gs txes a djks vukFkkAA
firk&iq = ge ,d er Hk;A pkj ;q x dk dkxt dh;AA
lk[kh & 21
pkj ;qx tgM+kbZ;ka] vc fdfe tkb;ks HkkfxA
eq'kqd p<+k;ks ck/k ds] gels dhUgks ykfxAA
pkSikbZ
uhjkys i dfg opu lq u kos A ns rhr dky xq . k xkos A A
jk[kr cus uk [ks n k tkbZ A vius fny es a jk[kk NikbZ A A
vUrj ckr cq > ds yhUgkA fdfe dj fny es a nq f o/kk dhUgkAA
rq e vl Kkuh tx ufga vgbZ A dq e fr ckr ;g fdfe dj ygbZ A A
eu rq e es a bfe djr gS cklkA ukp upkos vtx rek'kkAA
ihNs n'kZ u rq e dj nhUgkA phUgr&phUgr rq e mudga phUgkAA
dbZ fnol jgs rq e iklkA phUg iM+ s rc Hk;s mnklkAA
bfe dj xks i xq I r Hk, x,A og yhyk bfe djcfu v;s AA
rc ee mfB r[r ij x;A Kku fopkju fny es a B;AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

14

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

vej yks d es a iw N r Hk;A ns [ kks cpu dou oks , dgs AA


Niyks d 'kw U ; Nks M + vk;s A fdfe dkgq pkS d h cS B k;s A A
lk[kh & 22
Niyksd esa dkSu gS] rqe gn ij nhUgks ikaoA
;gka ogka lc ,d gS] nqfo/kk dhUgks HkkoAA
pkSikbZ
eu la / kh ;g rq e es a vkbZ A iw N u ykxs opu prq j kbZ A A
Nks M + s Hkou xeu djh tkbZ A jk[kks rs f g j[kokj cukbZ A A
tc rq e Nks M + 'kS y ds tkbZ A ;gka jk[kks j[kokj cq y kbZ A A
rS l s ee lkS a i dkgq dga nhUgkA ihNs txr i;kuk dhUgkAA
lkgc ee vdw Q ds nhUgkA lks b Z opu ge fu'p; phUgkAA
dbZ drkZ tks txr es a vkos A dj ia p cgq r xq u xkos A A
lriq # "k gS fueZ y KkrkA ee ekus m fut mudj ckrkAA
ee ugha Hkw y s xS j ugha Hk;A mTtoy n'kk ga l xq . k xgs AA
Hko fueZ y ts f g Kku iq u hrkA dq U nu dud s e uS u hrkAA
ghjk ghjEcj cz lks Hk;A dq c /kk dkx dje ugha v,AA
tks tu gels dhUgha hrhA fueZ y Hk;ks rs f g te ugha thrhAA
rc fny es a ,s l u eS a B;A lw j r eks f j if'pe ds xgs AA
lk[kh & 23
lwjr cgqr mnkl Hk;ks] fdfe dj vkofga iklA
;gka dQk cgq O;kfi;ka] n; lqu gks nklAA
NUn rksej & 5
ee lq j fr Hk;ks dk'k] bfe igq a p nklu iklAA
ogka ea r lc fey dhUg] bfe /;ku /k: ykS y huAA
,fg jS u dfj;s tks x ] dq N ns [ k fcey fcjks x AA
lks o r
tkxr
ea r ]
bfe
fuxe
vxe
fujUrAA
bfe Hkks j Hko lc tkx] bfe dgu lc fey ykxAA
bfe cks y s cpu fcpkjh] lc dgs bfe fu#okjhAA
cks y s dks f dy opu lq < a x ] ee jgs o ks lkgc la x AA
bfe nq c Z y ns [ ks 'kjhj] dq N d"V gS ru ihjAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

15

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

bfe
bfe
;g
eu
fnu
bfe
bfe

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

Hk;ks ,s l u ja x ] dq N d"V xq u gS la x AA
Hk;ks lcfga mnkl] fdfe tkfg lrxq # iklAA
tky
>s y r
ja x ]
bfe
fof/k
dkS r q d
ja x AA
vVd
?kVfga
ckl]
ufga
gks u
ns r
mnklAA
chrs dNq tc tk;] bfe pys lw j r yxk;AA
/khj /kj dj Kku] bfe lw j r lka > fcgkuAA
dj foos d fopkj] tc tkfg lrxq # }kjAA
NUn ujkp & 5
lw j r fopkjk djs mpkjk] pj.k dey ny dc ikbZ A
gks r mnklk fny dk'kk] nkl lnk ge ifrvkbZ A A
lrxq # Kkuh ee ifgpkuh] ekuh n; rr ykbZ A
lw j r mnklk ee rq e nklk] nj'ku dks xq u Qy xkbZ A A
lksjBk & 5
lc fey pys rqjUr] 'kSy djr ogh tkb;sAA
djs foosd fujar] fueZy Kku fpr esa clsAA
pkSikbZ
ge dga ns f [k cgq r mnklkA rc bfe cks y s opu dk'kkAA
ge dgs ea f nj ns o lokjhA uw r u u;k ls t rgka MkjhAA
;gk Kku xz U Fk rq e djks ilkjkA fcey s e HkfDr fut lkjkAA
lq u s rs f g tk; lq u kvks A HkfDr Hkko s e in xkvks A A
mBs g q lc fey bfe d: dkekA tk; cukogq a lq U nj /kkekAA
rc ee dgk /kw i cM+ vgbZ A ijs ' kku yks x ;g dgbZ A A
/khj /kjks ee ns c cukbZ A 'kjk tke ds ns v ks NokbZ A A
,s l u xtZ dks i dj cks y kA opu gekjh gS vueks y kAA
tks ee dgk /kks [ kk rq e MkjhA djlh dky nhUgh lc xkjhAA
vofg lc fey tk; cukvks A ,dks ?kM+ h foyEc u ykvks A A
'kq okj dgs ;gka cq y kbZ A lcds dgks cukofg vkbZ A A
lk[kh & 24
lquks Jo.k lc hr dfj] bfe eSa dgks fopkjhA
y?kq n`?k fey ykfx,] efUnj ysgq lokjhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

16

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
lc tuk fey tek rc Hk;A dke dju ds lc fey /k;AA
vfr p.M v[k.M lehjkA nhu efu nhu nq f [kr ru ihjkAA
geds dgoks rq e dhu ufga x;A ;gka cS B iz i a p cu;AA
mBs o ks / k dfj bfe ix <kjhA ihNs ls vk; pjh flj MkjhAA
cuk Hkou eu Hko [kq ' kgkykA cks y k s e djh opu fjlkykAA
nhUg efu nhu cgq fou; fopkjhA dks i k d"kZ nhUg cgq xkjhAA
rc ee dgk dky gS lka p kA ;krs deZ dNq vkS j ufga cka p kAA
eu erokyk te cM+ nk:.kA rs t ve`r ihls bfe ck:.kAA
rc ee dhUg ta x cgq > kjhA nkis ; ks rs f g xoZ vga d kjhAA
lc nkllu bfe dgk fopkjhA {kek dhts ;g ks / k fodkjhAA
lk[kh & 25
jk[ks fny egk xksi djh] xV fd;ks ugha tkfuA
vc rks pfj= fcpkjks] djkS uhds ifgpkfuAA
pkSikbZ
jS u fcrs oklj pfy v;A lc fey mB fudV py x;AA
cks y s opu bfe dgk lq / kkjhA Nkogq efUnj rr fcpkjhAA
mBs lcu fey dhUg mikbZ A /kk; /kw i lc fofgr cukbZ A A
cgs iou cgq r s >d>ks j hA n; dey lq [ kh okfj uk cks j hAA
fcu ty dey lw [ ks Hko ghukA /kw i ros Hko vf/kd eyhukAA
Hk;s Ttu tu cgq r fo;ks x hA lq [ k ufga lkxj nq % [k lc jks x hAA
vk;s ful fu'p; rc Hk;A Fkkds lc fey FkS ij jgs AA
ny us vtZ dhUg flj ukbZ A gq d q e djks ee x`g ds tkbZ A A
'kfDr vkl ikl fdfe tkbZ A cks y k cS u cgq r fjfl vkbZ A A
y?kq cgq opu dgr ufga 'ka d kA bfe iz i a p dky cM+ ca d kAA
mudks rir cgq r ru vk;kA vfr vlk/k dq N xe ugha ik;kAA
lk[kh & 26
rc eSa mBs jksl djh] MkVks cgqr lEgkjhA
tkgq&tkgq x`g vkius] dky jgk rc gkjhAA
pkSikbZ
es g jcku ds fuR; cq y kos A cgq r hr dfj jkx xokos A A
Ns f dl vUu dks b Z [kk; u ikos A cgq r d"V vkRe nq % [k vkos A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

17

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

jS u lks o gq tfu tkxgq jkrhA ;s f g fof/k dky dhUg mRikrhAA


n; nnZ n;k vl Hk;A rq e x`g tkgq ;gka D;k v;AA
rc ee Hks n tks dgk fopkjhA >xM+ k cM+ gS fdfe fu#okjhAA
rc og x;s egy ix MjhA jS u jgs fQj ;gka fl/kkjhAA
da n ew y ee djks vgkjkA ns g q ea x k; opu ;gka fl/kkjhAA
da n [kk; ru gks ; fujks x kA rc bfe gks b Z g S a fueZ y tks x kAA
da n ds fnu chr rc Hk;A feyuk eq f 'dy fdfe dj dgAA
da n [kk; tks x h tx v;A rq e drkZ fd fre Hk;AA
iq # "k fujks x tks x ugha tkukA foey fojks x lr igpkukAA
lk[kh & 27
cksyk cpu vfr ks/k dfj] dfEir Hk; uj&ukjhA
mRifr y; gkFk ee] fnfglh Hkze lc MkjhAA
NUn rksej & 6
bfe dg rks e j NUn] bfe Kku xq . k ufga eUnAA
vks ; iq # "k fueZ y va x ] ;g dFkr fofo/k rja x AA
og
fujkys i
veku]
;g
fuxq Z u
dks
okuA
vks ; ej.k thou u lkFk] ;g mit foul vukFkAA
vks ; deZ dky u ikl] ;g te tcjk =klAA
vks ; n;k fla / kq vikj] ;g f=xq . k yhyk /kkjAA
ufga ekr&firq lq r ukjh] lc Hkz e Hkktu MkjhAA
ufga
o.kZ
Hks n
fojks x ]
ufga
xoZ
x#ok
lks x AA
xq . k vrhr vxe vFkkg] ;e tku okgh okgAA
bfe dky tx iz p .M] dfFk deZ tks x fu[k.MAA
iz i a p
cq f )
fodkj]
eu
ek;k
dks
foLrkjAA
vks ; vej iq # "k veku] ugha djr ikB iq j kuAA
tkds thou tUe gS gkFk] gks b Z lr lq e j lukFkAA
ejfu
vtj
fueZ y
lkj]
ugha
tUe
ckjEckjAA
ftfe ga l fcyx;ks cq f )] bfe uhj&Nhj lq c q f )AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

18

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

NUn ujkp & 6


dhUg fopkjk f=xq Z . k ikjk] okjs okjs lc jghva x AA
flU/kq djkjk bfe fuf/k lkjk] lkr lxZ ls fHkUu dghva x AA
ugha n'kjFk okjk tx vorkjk] /kjuh /kj ugha lks dghva x AA
vofu vdk'kk ty Fky cklk] ps r u cz lnk yghva x AA
lksjBk & 6
eu ek;k gS ohj] f=xqZ.k ru lks O;kfi;kA
iq#"k gS lr 'kjhj] vkokxeu rs jfgr gSAA
pkSikbZ
da n ew y lc [kks t gha tkbZ A :tq djgh lks igq a p s vkbZ A A
dky dq c q f ) lq f /k lc x;A okds o'k es a lc dks b Z Hk;AA
ek;k eu ;g Qa n cuk;kA tks x tq x r dfj =kl fn[kk;kAA
,s l u f'kjhjh lks dj /kkos A nj ds is y ds g q ufg vkos A A
ckgj gq , ns [ ks lc dks b Z /kU; Hkkx n'kZ u cM+ gks b Z A A
dks b Z dgs dw i lks vk;s A dks b Z dgs LoxZ f/kk;s A A
/kU;&/kU; n'kZ u tks ikos A budj yhyk o.kZ u h u vkos A A
ns ' k dks l ygh ifjxo lks j kA n'kZ u ds lc djfga fugks j kAA
dks b Z rM+ k d es a [kkd cukos A dks b Z ck,a nfgus gks ; /kkos A A
/kU; Hkxoku HkfDr lks vkos A uj&ukjh fey xq . k lks xkos A A
;g fof/k dkS r q d dky tks djbZ A vkiu yhyk viugh dgbZ A A
lk[kh & 28
,slu dkSrqd dky ds] deZ Hk;k p.MA
czr jgk rhu yksd esa] lr }hi ukS [k.MAA
pkSikbZ
ee fny es a nq f o/kk dq N Hk;A fudV vk, bfe opu lq u AA
lq u gq opu ee dgks fopkjhA dky iz p .M fofo/k foLrkjhAA
eks g Een 'kkg fnYyh lq y rkukA bUg iz i a p opu ee tkukAA
tks f xuh iz p .M egy rs f g vgbZ A [kij flj Hkju lc pgbZ A A
'kkgtknk ee r[r tks dhUgkA cs c kgk opu bfe rkdga nhUgkAA
rkdj flj lj ns g q ea x kbZ A Hkjks [kij [kq ' kh fny vkbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

19

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

uS u fga ns [ ks o Jo.k lq f u ckrkA ;s f g fof/k deZ dky mRikrkAA


xq # ojnkj Nfj tc vkos A gks ; vdw Q fut cpu lq u kos A A
'kkgtknk ds rs t gq ukA dgs Qdhj vl opu cukAA
ge rks r[r dcfg ufga oS l s A vfr v/khu nkl xq . k rS l s A A
vfr xjhc x:j ugha dhts A tks eu dgw a opu lq u yhts A A
lk[kh & 28
gtjr gkftj gn ij] tkfgj tx izp.MA
oks lks ok;sc tks pys] cka/k yhUg rsfg n.MAA
pkSikbZ
tks rqe dgsm Jo.k fpr lqusA dky izp.M ee dqN ufga ekusAA
lR; iq # "k opu vl dhUg fopkjkA gky gtw j gh Bhd djkjkAA
nhUg r[r ee Fk; cS B kbZ A vkfn va r fut dFkk lq u kbZ A A
rq e dkj.k ee tx es a v;A rq E gs a nq % [k nhUg rc eS a ?k;AA
nhi&nhi es a ns [ ks o tkbZ A tEew nhi te vVd yxkbZ A A
dhUg fues j k cUn Nq M + k bZ A lgtknk lq u ks fpr ykbZ A A
ckn'kkg nq f u;k ds lkFkkA rkdks dkxt gejs gkFkkAA
okds iw f Ngks lq u lq y rkukA nfj;k vnc gS Qq j ekukAA
jk[kbZ vnc rs g h fQj jf[kgks A fcuk vnko Qs j rs f g ufga ys f [kgks A A
rks f M+ g ks r[r c[r dgka ikos A 'kgtknk ds nq [ k tks nkos A A
,s l u cks y opu tks fn;s A lR; opu ee n; xgs AA
lk[kh & 29
csckgk lriq#"k gS lr tks dhUg fopkjA
vkSj opu tx feF;k] cgqfof/k djs iqdkjAA
pkSikbZ
lq u ds u[k fl[k bfedj tkxkA y?kq cgq opu dgu ds ykxkAA
gefg cs c kgk dkds dgbZ A /kks [ kk ckr dkgs ds ygbZ A A
tks eS a dgks djgw ijokukA dky iz p .M djfga filekukAA
ru Nw V s fQj Ns d bZ vkbZ A jks f d jkg dfj fofo/k mikbZ A A
f=yks d gS f=xq . k ns o kA deZ dkjy ds tkus Hks o kAA
vc nq y g lc dgs nhUg epkbZ A ee vdw Q fcu Kku u ikbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

20

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

cgq iz i a p jpk rq e ckrkA dky dq c q f ) rq E gs a ru jkrkAA


ukgh foos d fopkj u djbZ A ee veku rks f g fpUg uk ijbZ A A
eerk e| ;g rq e dg ?ks j s A jluk cS B ckr cgq Vs j s A A
ljLorh ljl gS rq e js iklkA ?kS a p r dky lc djs a rek'kkAA
j[ks uk Fkhj uhj T;ks a Mks y s A v/kZ ?kV dq E Hk pyr ega cks y s A A
lk[kh & 30
cgqfof/k dg;ks foosd dfj] deZ upkor ukpA
vxyh fiNyh cq> ds] ekuks opu ;g lkpAA
NUn rksej & 7
ee opu ekuks ghr] bfe pyks Hkoty thrAA
ugha dg;ks /kks [ kk /ka / kq ] nq j dky dq c q / kk ja / kAA
foos d
cz
vfpUr]
xgq
inq e
in
;g
furAA
vfouk'kh uk'k u gks ; ] ;g cz vfoxr lks ; AA
tc Hko iq j kuks Fkku] rc nw t k dhUg euekuAA
ra r q ;g xghj xEHkhj] Hko HkVd ykxw uk rhjAA
bfe ghjk guks fugk;] feft tkS g j tkghj vk;AA
tc fdj.k dks Nfo Nk;] ugha iz d V T;ks f r Nik;AA
;g cz vtj veku] ufg ns g nj dks /;kuAA
ugha eks g ek;k lkFk] ee vkigh vki lukFkAA
xq . k
xgs
fueZ y
la r ]
ee
nhUgks a
viuks
ea r AA
vtj
vfoxr
:i]
;g
cz
lr
l:iAA
ugha rjuh dkB djky] dgh [kka M [kkjh ekyAA
dgh eks r h eq D rk T;ks f r] dks b Z ykn dka p dh iks r hAA
oklu
cgq
dkj]
dgh
?k`r
e/kq
gS
lkjAA
NUn ujkp & 7
bfe ykS y huk s e u Nhuk] NUu&NUu o`xls lks okuhA
f=fo/k fodkjk lc nq j Mkjk] Mxex dcgh uk gks ; gkuhAA
ee bfe p.Mk dkygha Ma M k] ts f g Mj [kk; txr tkuhAA
tq x pkj les r k dkxt ,s r k] s e Hk;s lcs tM+ kuhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

21

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lksjBk & 7
fQjs egh lc tkfu] rq e vl drgh u ikb;kA
ys g q opu ee ekuh] djgq foos d fopkfj ds A A
pkSikbZ
fd;k foos d fopkj cukbZ A gks rq e dky dFkks prq j kbZ A A
Qhdh ckr cdh ufga vkos A tks ; jluk x<+ h cgq r cukos A A
dkt bfe ikuh eg nhts A fcul tk; dq N gkFk u yhts A A
>w B h ckr eq B h es a jk[ks A gkFk ilkjs D;k og pk[ks A A
ds ' kj deZ e eZ ufga tkukA cgq f of/k ja x dk djs c[kkukAA
Hkhrj cz Hks n ufga ikos A ckgj dFkk txr le>kos A A
rq e iz i a p tks jpk cukbZ A dky dq c q f ) /kjh /keZ Nq M + k bZ A A
gfjpa n ea n ugha lrdj HkkA Ny cy cq f ) Nyk rq e jkAA
jktk jkuh lw r iq u hrkA nhUgks d"V u"V rq e nq r kAA
jk[kfga oz r lr mu BkuhA dV Hk;s fQj jktk jkuhAA
lk[kh & 31
lks ge rqe dga fpfUg;k] dky dfBu gS HkkoA
vc iziap u ykxh gSa] dksfV [ksygq tks nkoAA
pkSikbZ
bruk lq u s ghu rc Hk;A tS l s ljcl dks b Z gj yh;AA
Hk;ks ea n vu/k cq f ) KkrkA iz d V dgs ugha bfedkj ckrkAA
mBk lgt l:igh tkbZ A iS B Hkou tgka ls t cukbZ A A
djr xq u ku Kku rc Nw V kA dfV tky ee ;gh ugha yw V kAA
ny nkl vk;s ee iklkA rc ge dhUg Kku dk'kkAA
;g rks dfBu dky xq . k vgbZ A nxk dhUg cM+ gedks NybZ A A
fooj.k dhUg ga l xq . k tS l s A uhj Nhj les V s ,s l s A A
dkxk deZ ga l ugha :ikA dfN;k deZ tks /kjs l:ikAA
ugha ;g drkZ dky iz p .MkA lR; iq # "k og cz fu[k.MkAA
;gh ugha xq . k Kku gS gkFkkA fcu xq . k Kku ;g fQjs vukFkkAA
bfe cgq opu tks cq f ) mikbZ A iq # "k gkFk xq . k ?kS p fn[kkbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

22

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 32
drkZ dky dga phfUg;s] xq.k voxq.k foyxk;A
og vej ;g tjk ej.k esa] bfe xq.k dgk cq>k;AA
pkSikbZ
ny dgk nxk cM+ Hk;A ,dj gky dou vc dh;AA
djks {kek ge Ns d tkbZ A djc cUn dky prq j kbZ A A
rc fny es a ee ,s l u dhUgkA iS B Hkou es a djks eyhukAA
la ' k; Ns d s n`<+ gks ; tkbZ A iS B dky lks djks yM+ k bZ A A
rc eS a mB Hkou es a x;A tgka dky lq [ k lS u cu;AA
,s l k deZ dkgs rq e yhUgkA lriq # "K drkZ dfg nhUgkAA
>w B opu rq e dgk cukbZ A dybZ ds deZ dyk eg tkbZ A A
Nfy;s tk dg eeZ u tkukA tks ugha cz Kku igpkukAA
rq e ;g iki vki flj fy;A >w B h cpu dkgs dfg fn;AA
>w B dgs dky gS lks b Z A vius drkZ eu rks gks b Z A A
vius gkFk vki ixq ekjkA myV iyV ;g ckr fcxkjkAA
lk[kh & 33
dky deZ ge fpUg;k] fooj.k fd;ks cuk;A
vc dgka rqe tkb gks] lkgc Hk;s lgk;AA
pkSikbZ
tks f xu ,d vgS iz p .MkA rq e dga pkgs lc fof/k Ma M kAA
[kij Hkjs Hkko jl ekrhA ee dg lks p jgs fnu jkrhAA
vgs iz p .M dky c<+ Hks o kA cka f n'k lq j uj vkS j lc ns o kAA
rq e ij >iV djs cM+ tks j kA vfr nkj#.k te tkugq pks j kAA
rc ee rs t /kjk iz p .MkA rks j ks dky djks lr [k.MAA
rq e ds vnc vl ns nckbZ A rks j ks cq f ) dky prq j kbZ A A
vc cks y gq tfu bfe dfj ckrk pis V pkj ns g q a rq e js xkrkAA
fldq M + x;k vl Hk;k eyhukA vkiu deZ vki o phUgkAA
'kw j lk/kh vl djs mikbZ A lxq u fopkjs eu fpr ykbZ A A
tS l s uV ukxj cM+ gks b Z A dyk djs og y[ks u dks b Z A A
bUtky dh eeZ tks ik;kA >w B opu tks lkp fn[kk;kAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

23

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 34
lxqu lkFk lc gkFk dfj] gksu pkgs djrkjA
'kwj pan dgk lk/kbZ] djs fofo/k foLrkjAA
NUn rksej & 8
bfe uk'kk Jo.k fopkjh] ew n s p{kq n`f"V lq / kkjhAA
cz .M
fQjs
vks n kjh]
lc
ckr
ns g q
fcxkjhAA
lryks d djks i;ku] ee opu gks f ga u vkuAA
ee tkek fngks Mkjh] rq e cq > ks ckr lEHkkjhAA
Vw d &Vw d gn gh vks n kjh] ee pyks ckr fcxkjhAA
tyk o`fV vxe vFkkg] ugha [kks t r feyh gS ikgAA
f=; yks d djs mtkfj] rq e dhUgks ge ls jkfjAA
rq > s
dkS u
dfjgS a
mckfj]
ee
dgr
ckjEckfjAA
ee dky gh iz p .M] bfe lkr }hi ukS [k.MAA
nj
nQk
Ns d ks
tk;]
Niyks d
fdfe
rq e
ik;AA
lc djks Hkz e fojks / k] fdfe djks tx es a cks / kAA
lc ga l gejs gkFk] fdfe djs tx gh lukFkAA
vc
dV
Hk;ks
fopkjh]
lc
dgrgq a
fu#okjhAA
fdfe ta x gels tks j ] rq e fof/k dhUgks 'kks j AA
bfe lks o r fla g mB tkfx] rq e tkgq a dgoka HkkfxAA
NUn ujkp & 8
lgnw y >iVk da q t y iVdk] fla g fudV ufga bfe vkos A
ta x y >kjk lcS lq / kkjk] te nk#.k ugha lks ? kkos A A
ioZ r [k.Mk djks foga M k] Mxj lkQ dj bfe tkos A
iq # "k nq g kbZ gks f ga lgkbZ ] fcu lj /kuq " k rq > s nkos A A
lksjBk & 8
lgtknk gwa lkp] iq#"k nLr flj ij fn;ksA
gksfga opu ugha dkap] iDdh ckr fcxkfj;sAA
pkSikbZ
jgk ekS u eq [ k ckr u v;A re ee fudy ckgj pyh v;AA
Nkhl o"kZ fnu xfr Hk;A vk;s dky nq % [k nkj.k fn;AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

24

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

cS B k pkS d m[kkj.k ykxkA ;s f g fof/k dky dhUg cM+ nkxkAA


vc eS a lc lks a dgks a pkjhA vgs dky ;g fo"ke fodkjhAA
vc inkZ nj [ks y m?kkjhA vius vkils dhUg iq d kjhAA
lces a iS B k cq / k fodkjhA fdfe cq > , tu ckr gekjhAA
;gh lks p jks p ee fpa r kA lc dfg;s uj opu vuhrkAA
vc eS a vius vki lEHkkjks A uj&ukjh ds Qs j lq / kkjks A A
fnol chrs jtuh pfy v;A ckgj lc fefy cS B r Hk;AA
Ba M k QS a d r fNfVdk vgs A y?kq cgq opu rkgh dgAA
tkxk nkl ds fnfgl xkfjA ,dj flj bfe ekj mrkfjAA
lk[kh & 35
cqf)erh vfr hr dfj lkgefr lax yk;A
nLr tksM+ dksjful fd;k] se hr ykS yk;AA
pkSikbZ
ns [ kr dks i 'kjhjfga Hk;A ;g rks dky dfBu er B;AA
t6c ee rs t tks dhUg cgw r kA lq u js dky dhUg vtxq r kAA
uj&ukjh fey /kjgj dh;A vnc nhUg rs f g bedj Hk;AA
nhUg rekpk cgq f o/k tks j kA jgha teha ij dhUg fugks j kAA
bfedj 'kks j uxj es a x;A drkZ Nks M + dky ;g Hk;AA
ny nkl vl opu mpkjhA >xjk dhUgks Kku lq / kkjhAA
nynkl ds bfe dgh ckrkA tks b Z u h la d V rq e fdedj KkrkAA
okj ikj gS tUe rq E gkjkA ,s l k xoZ tks dhUg vga d kjkAA
rq e tks tks ; uh la d V es a vk;s A fre gks ; drkZ dgok;s A A
rc ee lcls dgk cq > kbZ A pkS d h dhts tkus ugha ikbZ A A
iS B nQk ega djfga vUnkS j kA dfBu dky dfjgS ?ku?kks j kAA
lk[kh & 36
;kdss idjks tksj ls] lwjlfj nhtks mrkjhA
iziap jfp bfe iaFk esa] ;fg fof/k dgk iqdkfjAA
pkSikbZ
lc ?kV lq j fr dky ds jgs A tks ee dgs dgs D;k Hk;s AA
,s l u pfj= fuja t u fd;s A vkuds pfj= lks fdfedj ygs AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

25

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tk fnu tUek /kfj 'kjhjA iS B x;k ?kj lks cM+ o hjkAA


vkfn va r dFkk lc tkus A vgs fuja t u dks igpkus A A
f=xq . k ru rks ldy 'kjhjkA djs foos d Kku er /khjkAA
ijljke dk dk;k chp vgbZ A nl vorkj os n ;g dgbZ A A
ijljke tUe tx igys Hk;s A {k=h Vkjh fu{k=h dh;s AA
dkj.k fcuk deZ dks fd;s A tenfXu _f"k dj ckyd jgs AA
mudj firk u`i us ekjkA lks b Z oks , y tx Qjlk >kjkAA
lh;k Lo;Ecj tcfga B;s A jke tUe tx dV Hk;s AA
ijljke ds rs t jke ia g x;s A ijljke rc rilh Hk;s AA
lk[kh & 37
iq#"k lcu rs fHkUu gS] ozr fd;ks ftUgh tkfuAA
f=xq.k ldy 'kjhj gS] Kku djks igpkfuAA
pkSikbZ
ijljke ls rs t jke cM+ Hk;s A iq # "k rki yhyk bfe B;AA
d`".k jke lks a pkS x q . k Hk;s A iw j u va ' k cz rc dgs AA
tho ldy tx bfedj gks r hA dfg pq u h dgh ghjk&eks r hAA
dgha Kku dfg ea n fn[kkos A dgha dky dfga lrxq # xks o s A A
;s f g fof/k iou fQja x 'kjhjkA y[ks Kku dks b Z vxe xEHkhjkAA
tc ee n; ij xV Hk;s A iq # "k opu dfj tx es a dgs AA
?kV&?kV dky [ks y s cgq Hkka r hA lks o r tkxr bedj jkrhAA
iq # "k vk, n'kZ u tc fn;s A vf/kd dky xq . k ?kV&?kV N;s AA
?kV&?kV [ks y s lks ee tkuhA bfedj y[kk dky lgnkuhAA
ges mUgs a bfe dkj.k Hk;s A jtxq . k rexq . k lrxq . k v;s AA
rs f g ?kV iV es a iS B k tkbZ A dgr Hko ee dkkZ vkbZ A A
lk[kh & 38
vkfn var ee cq> ds] dgk opu lqu larA
bfe iap dky xq.k Hk;] Mkjks Qan vuUrAA
NUn rksej & 9
bfe Kku xq u fu#okjh] ee phUgks dky lEHkkjhAA
bfe /kks [ kk /ka / k u gks , ] fuja t u ?kV es a lks , AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

26

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

bfe fcyx fooj.k tkuh] tks uhj Nhj gh NkuhAA


ejky erh bfe la r ] ts f ga Kku xq . k dks ea r AA
phUgq pks j prq j k dky] bfe dgkS a opu ejkyAA
HkkS Hkje Mkjoks nw j h] ;g ekuq opu gh Qq j hAA
HkkS ps r u cz fcjkx] bfe phUgkS dq c /kk dkxAA
dgk ckt cVbZ tks j ] bfe myfV ekjs o ks pks j AA
tc
tho
fla g
l:i]
rc
da q t y
da n yk
pq i AA
'kgnw y
>iVs
vk,]
rc
pa x q y
ekg
lek,AA
d# Kku xeh bfe hrh] lks tkr tedS thrhAA
eughu
Nhu
vua x ]
dhUg
f=fo/k
rkifg
Hka x AA
lks
vVy
cz
fojkx]
fujys i
fueZ y
tkxAA
lq u
la r
lq ? kj
l;ku]
lks b Z
ga l
ca l
vekuAA
ijia p
ika p
fodkj]
xgq
ew y
efgek
lkjAA
NUn ujkp & 9
lq ? kj lq t kuk bfe igpkuk] phUgk dkygha lr dghva x A
ukgha vuhrk bfe ijrhrk] thrk dkygha xq . k yghva x AA
tks dks b Z Jks r k opu fujks r k] ps r u phr es a lks dghva x A
xq . k fcyxkuk iq # "k vekuk] eu ifjp; djh xq . k yghva x AA
lksjBk & 9
eu ifjiap fopkjh] bfe djh djks foosd ;gA
lrxq# le lEHkkjh] vc tu HkwykSa Hkje esaAA
pkSikbZ
dky /;ku uj /kfjgfga dks b Z A Hkje jgk Niyks d u gks b Z A A
Hkq f Dr eq f Dr lkgc ds gkFkkA n;k djfga uj gks b Z lukFkkAA
lrxq # opu lq u ks bfe KkrkA djgq foos d s e jl ekrkAA
'kfDr cky y{e.k ru ykxkA ijs eks g bfe fdfe ufga tkxkAA
guq e ku la t hou vkfu fi;kbZ A Hk, ps r u fpr bfe xq . k xkbZ A A
eghjko.k bfe cka / k ys x;s A tk, iou lq r dV Hk;s AA
eghjko.k dj Hkq t k mikjhA Ropk ?kq e k, rgka ns ekjhAA
ukx Qka l nks u ks a vuq t c/kkbZ A /kk, [kxifr vku Nq M + k bZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

27

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

muds y?kq ds g q ufga dgs A fuxe us f r Lrq f r lc xgs AA


ee ru eks g lks bfe dj Hk;s A ee tkus lr iq # "k tks v;s AA
nkuo nS R ; dky cM+ vgbZ A dfj ijia p vkiu xq . k ygbZ A A
lk[kh & 39
eksg Qkal ee Mkfj dS] vki Hk;k djrkjA
dkVs tky lriq#"k us] bfedj dhUg mckjAA
pkSikbZ
tgk&tgk tky dky us MkjkA lriq # "k bfe dhUg mckjkAA
rc ee dgs tx cM+ Hk;s A dbZ fnu dj dljr jgs AA
rc ee dgk lq u gq js la r kA [kcjnkj gks , jgks fuja r kAA
ee vkxs tc uha n es a Hk;s A mBh rq j Ur Hkkxh rc x;AA
geds ds g q ukgha txkbZ A lc ?kV dky tks jgk lekbZ A A
tc eS a mBk 'kw U ; bfe ns [ kkA lcls cks y s tks opu lq y s [ kkAA
dc ;g x;k eje ufga tkukA rq e lc feyds Hkje Hkq y kukAA
xjt dgk ee tkxr jgs A Hk, mnkl Ns d ufga lds AA
rs t knkl ds fyfgfl ys vkbZ A txknkl feyh la x pfy vkbZ A A
lc dj lq j r eUn dfj fn;A ges a txkou fdfe ufga dh;AA
/kq u gha lhj lc djfga c[kkukA mB x, cM+ HkkS viekukAA
lk[kh & 40
vkbZ nkSyr vkilks] vkigha dhUg fcxkjA
;sfg lksp tM+ tkufg] dgk u eku gekjAA
pkSikbZ
uj&ukjh lc Hk, mnklkA ek;k fuja t u vtc rek'kkAA
bfe djh lc fefy cks y r Hk;A jktiq j dS l ks pfy x;AA
uUnk nkl lks dgk cq y kbZ A rq e bfe dj ihNs pyh tkbZ A A
ygBku dS nQk ns [ k mft;kjkA okdS fny es a clS fodkjkAA
eu ia p Qa n vl dh;A foiz ,d ihNs ls x;AA
bfedj opu tks dgk cukbZ A gq d q e gq v k ygBku ys tkbZ A A
ua n knkl xeha Kku u dh,A dky lq j r lc ?kV bfe N;AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

28

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ftfe djh ohpyh dfV lc x;A bfe dj nQk lcS Nhr jgs AA
chrk fnol jS u pyh v;A cgq r lks p ee fny es a Hk;AA
;g eu djrk Qa n vuUrkA epgha cq f ) ;g tk, rq j UrkAA
othjnkl rq e djkS i;kukA jktiq j ds tkgq BhdkukAA
lcls dfggks a opu fopkjhA vgs dky Qa n cM+ MkjhAA
lk[kh & 41
bfe iziap dky ds] ugha uhdS dgk cq>k,A
ftfe djh ikSugha tks paxgh mM+koS] Mksjh VwVS iNrk,AA
pkSikbZ
bfedj eugh lHks v#>;A iw N r opu vkxs py x;AA
tks ee dgs m opu ijokukA geds lc fey dgs nhokukAA
djrk Nks M + dky vc dgs A budj opu dgr ugha v;AA
vc ee bfedj jgs m vs d ykA ugha dks b Z lkFk la x ugha ps y kAA
rc dkys vl jph mikbZ A iya x gekjh ys vkogq tkbZ A A
pyk foiz tks igq a p k tkbZ A djh lyke vl opu lq u kbZ A A
da n ew y iya x mu dgs A bfe dkj.k ee ;goka v;AA
gS og dky eje ge tkukA ,d pht ufga ns g q a vikukAA
rc ee oks f g iw N r jgs A dgks nlk ogoka dl Hk;AA
ogka vkuUn ea x y gS pkjkA /kU; Hkkx vk, djrkjkAA
lkjh uxj vkS j nQk les r kA vkuUn ea x y cgq fof/k gs r kAA
lk[kh & 42
,slu dkSrqd uxj esa] csckgk iq#"k vekuA
fuloklj lc tkxfga] iydfUga djrs /;kuAA
NUn rksej & 10
bfe jS u iq g q e vkuUn] bfe iw j u 'kkjn pUnAA
bfe Hkkx Hkyk HkkS y kHk] ns ] k njl n`f"V lq v kHkAA
ftfe lkyh lq [ ks o ks eyhu] ty cjl iq g q e h nhuAA
tS l s rIr ru es a va x ] bfe pjfp pUnu la x AA
T;ks a cgr 'khry lehj] bfe cks y r 'kCn xEHkhjAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

29

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

/ku&/ku dgks uj&ukjh] T;ks a dey lq [ kr okjhAA


iq g q i
o`xlh
lq c kl]
bfe
Hk`a x
Hkkogh
nklAA
bfe ine pj.k yq H kk,] ugha chyxh drgh tk,AA
eu eXu e/kq d j la x ] ugha f=fo/k rki vua x AA
,d
tkr
cS B r
la x ]
xq . k
fr
dgs
la x AA
;gh Hkka f r yks H ks ; ks yks x ] lc iw j .k cz la ; ks x AA
lc
/ku&/kke
la o kjh]
tks
fn,
ru&eu
okjhAA
rs g h eq f Dr in gS tkuh] ee opu dfj igpkuhAA
lc yks x fga vkuUn hrh] vc pyc Hkoty thrhAA
lq [ klkxj
loZ
vkuUn]
es f V
nw j h
nq e Z f r
}U}AA
NUn ujkp & 10
Hk;ks vkuUnk es V nq [ k }U}k] n'kZ u ds x`g bfe tkbZ A
iq # "k vekuk fdUg i;kuk] eu ekuk ;k in ikbZ A A
lc es f V lks p k ikifga eks p k] pkf=d fpr es a cq a n vkbZ A
lkn c[kkuk ts f g eu ekuk] eulk iw . kZ Qy ikbZ A A
lksjBk & 10
vkuUn eaxy pkj] Hkou 'kksHks bfg Hkkafr lcA
dfj eq[k cSu mpkj] Hkkx Hkyk vc fdfe dfgAA
pkSikbZ
lkFk x, uj Hkz e Hkq y kukA fdfe ufga opu fdUg okukAA
ge fny ,s l u fdUg fopkjkA dkys lc fof/k fdUg ga d kjkAA
ge rks ,d gS a dky vuUrkA vc eS a igq a p q tk, rq j UrkAA
jtuh ja x os f x py Hk;A eu vkS ja x fopkj u fd;AA
vkfn vUr fuja t u tks x hA 'kfDr feys Hko vki la ; ks x hAA
lks ?kV iS B h xV ;g vk;kA vklu dlh clh tks x n` < + k ;kAA
vl iz i a p eps og ckrkA ,d lks vuUr lcgha ?kVjkrkAA
exq eS a ixq /kfj djks fopkjkA lc ?kV er oks ; vkiu MkjkAA
vk, uxj fudV fu;jkbZ A x;k foiz lks la x pfy vkbZ A A
er eS a jpk lq u ks fprykbZ A ;fg fof/k HkhM+ k s dky lks tkbZ A A
tks eS a lc dj djks cVks j kA iS B jgk ?kV bfe dj pks j kAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

30

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 43
vk;ks jtuh fudV esa] fodV dky cjtksjA
djks lej rgka lEHky dS] flj ij lkgc eksjAA
pkSikbZ
nq t Z u ny es a ys a o txkbZ A rc lueq [ k lw j lka x h xfgykbZ A A
vks > k vk/kkj >ka d rga tkbZ A A ee fut ckr tks ns b Z tukbZ A A
gks rq e dkS u tks FkS gks nhUgkA ee efUnj eg cS B d dhUgkAA
rc og dks i k mUgs a Hk; Hk;A gV ds ika o ihNs pfy;AA
ro ee f=Nu rs t gks , pys A gB ds ika o ihNs pfy;AA
Nks M + Hkou ckgj og x;A cgq j yks x Qs j &Qs j y;AA
FkS i j vku fFkj rc dh,A cgq HkkfrUg ro rs f g le>;AA
cs c kgk ge rq e dg tkukA fdfe dj Hk; rq e mudj ekukAA
rc fLFkr fpr Fkhj og Hk;s A ,fg fof/k drkZ lc fey dgs AA
Hk;k 'kks j yks x lc /kk,A iko idj geds cS B k,A
lc fefy iw N S dkS u ;g vgbZ A ;g fut vFkZ gels dgbZ A A
lk[kh & 44
f=xqu :i 'kjhj /kjh] vgS fujatu ohjA
ok?kV iSB Msjk fd;ks] dksbZ cq>s efr /khjAA
pkSikbZ
rc lc ?kV es a bfedj iS B kA iou fQja x h lc fny ,s B kAA
lr lq d ` r dh Nq V xbZ ckrkA vk, fuja t u lc lq [ k nkrkAA
ee dg lc fefy cks / ku ykxs A lc ?kV iS B dky bfe tkxs A A
ge dks ys lc nj ega x,A iya x fcNk, ls o k cgq d,AA
cklj chr jtuh tc vkbZ A ckgj FkS fut fnUg cukbZ A A
xjt mBs vl djs ga d kjkA ,gh fof/k dky dFkS cfj;kjkAA
okds opu lcu fey jks i kA rc ee rs t ks / k gks ; dks i kAA
iw . kZ cz iq # "k tku vkis A lq f u opu ee lc dks b Z dka i s A A
geds okds ns fHkM+ k bZ A ;gh nj dks b Z Ns d s ufga vkbZ A A
og ohj ee ohj u vgbZ A ekjks /kk; ds teha ij jgbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

31

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lkgc lq u S opu gekjhA og iz i a p cM+ ns f [k, HkkjhAA


lUeq [ k gks r dou ngq gkjs A gks , ;q ) lc ckr fcxkjs A A
lk[kh & 45
>.Ms dgk fopkj ds] cq>S ckr gekjA
tks vki fujatu nso gS] rc nqtk vgS djrkjAA
pkSikbZ
,s l k cks y s xjt dj ckrkA ekjks a dky djks mRikrkAA
ns [ kr 'ka d k lc dg v;A vpjt ckr vpEHkk Hk;AA
rc ee lq j r vxe eg x;A vxe dFkk fujys i lq u ;AA
lq u gq opu ee dgks fopkjhA vkfn vUr bfe dFkk lq / kkjhAA
iz F ke fuja t u gn ij v;A Ni yks d ds uhps jgs AA
cgq iz i a p opu ;gka MkjhA iq # "k uke mUg nhUg fclkjhAA
,s l k fdu ek;k lks la x kA f=fo/k rhu xq . k vrhr vua x kAA
'kfDr :i Nfo Ns d s l:ikA Nik; fnu Niyks d vuw i kAA
LoxZ irky efg e.My jkrkA rhu yks d ega viufga KkrkAA
lriq # "k vl cks y s ok.khA ;g Ny fdu fuja t u tkuhAA
lq r Hko dky e mu dhUgkA rhu yks d ega ijps nhUgkAA
Hkz e Lo:i :i vl Hk;A deZ dky ru bfedj N;AA
lk[kh & 46
lsok dfj drkZ Hk;k] nhUg opu rsfg tkfuA
Ny ls lc dg Nsfd;k] djs thoksa dh gkfuAA
NUn rksej & 11
ee dgr gks a le>k;] tks x thr lq u q fpr yk,A
rq e
ga l
ca l
l:i]
ee
dgr
cpu
vuw i AA
lq u lq d `r lr dks Hkko] bfe dgr lc xq . k nkoAA
rhu
yks d
okds
fnu]
og
Hk;ks
gels
fHkUuAA
x:j
xoZ
tks
dhUg]
cgq
ckr
es a
ijehUgAA
Ny dhUg prq j k pks j ] tho ?kS a p viuh vks j AA
bfe
os n
fo|k
pkj]
xq . k
dgr
vxe
vikjAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

32

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke
lruke

iq # "k
'kfDr
vkfn
ijy;
Hkz e
iw j
rs
cq f )

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

nw t k
dks , ]
;g
txr
gels
gks , AA
iz d V dhUg] rhu ns o bfe jp yhUgAA
vUr gS chj] bfe clks a ty Fky uhjAA
mRifr lkFk] ee ujd LoxZ gS gkFkAA
Hkktu Hkko] og [ks y s voxfr nkoAA
ijps dhUg] dks b Z jgr ukfga HkhUuAA
Ny
dhUg]
bfe
Fkkiu
dj
yhUgAA
Hko xq . k ghr] lc eku okfg iz h rAA
NUn ujkp & 11
lq u lq r gekjk djks fopkjk] loZ Hks n rq e ls dfgva x A
dky ilkjk lc la l kjk] okj okj lc tho nfgva x
opu gekjk d: midkjk] /keZ /khj ls bfe HkhM+ v a x A
rq e lq d `r lkFkk djks lukFkk] gkFk ns ; rq e ij jfgva x AA
[kksjBk & 11
rqe izdV /kjks 'kjhj] tk; fHkM+ks bfe dky lsA
eku ljksoj rhj] tgka fujatu nso gSAA
pkSikbZ
Hk;ks lykg lyke tks dhUgkA lgt nhi lgt dg yhUgkAA
gejs lkFk pyks rq e Hkz k rkA ns o fuja t u tx mRikrkAA
lej djks ee mlls tkbZ A rq e lkFk dq N djks lgkbZ A A
nhtS fudky dkS y ugha jk[kkA lr iq # "k opu vl Hkk[kkAA
iq # "k Hks t k eS a x;ks rq j UrkA ek;k Qa n lc jfplh vuUrkAA
tc eS a fHkM+ s o Hkz e ns MkjhA vuy leku ck.k Hko dkjhAA
gkfj ckfj es a pys mijkbZ A cgq j myfV fQj Ns d s vkbZ A A
cgq iz d kj eS a dhUg fopkjkA ,dks ck.k u ykxq gekjkAA
lc fof/k gedk dhUg eyhukA rc ge gkfj opu bfe nhUgkAA
gels dcs HkhM+ g q uk vkbZ A yhUg fy[kk; opu prq j kbZ A A
rc ee lgt nhi py v;A ee ykt ugha eq a g fn[k;AA
vUr;kZ e k iq # "k dj ukA [kks t dhUg gejs ig vkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

ufga
ee
ee
lc
vl
rhu
f=ns o
vc

lruke

lruke

lruke

lruke

33

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 47
vkfn dFkk vkSj var ys] lc dqN dgk fopkjA
iq#"k lquk fpr fgr ns] ;g fut opu gekjAA
pkSikbZ
n;k fuf/k n;k cgq dhUgkA lgt nhi ge cS B d dg nhUgkAA
dky ls dkS y gkfj eS a vkbZ A vc fdfe dj dfjgks Hkq r kbZ A A
ga f l ds lq d ` r cks y s ckrkA dky ls dkS y dhUg fdfe Hkz k rkAA
tu HkhM+ tkfu tkgq ijkbZ A a l a x la x dkS r q d rks ns [ kks tkbZ A A
Bk<+ gks b gks ljoj ds rhjkA gkj thr ns f [kgks nks u ks a ohjkAA
pfy Hko lkFk gkFk ns Hkz k rkA cks y r cS u s e fut jkrkAA
vk;s fudV rV ljoj rhjkA mBk xjt fuja t u ohjkAA
rq e fdfe lgt vk, bfe lkFkkA gels dkS y fy[k nhUgks a gkFkkAA
lgt nhi ee ys Nq M + k bZ A Qs d w ?kq e k, Boj ugha ikbZ A A
uk ge yM+ c fHkM+ k s jfga HkkbZ A gkj thr ns [ kks iz H kq r kbZ A A
tks x thr /khjt /k# /khjkA vk, ds iz d V fuja t u ohjkAA
vfXuck.k Nks M + xgjkbZ A ekuks xjt NVk pgq a NkbZ A A
gedks ys i dNq ugha Hk;A cka , nfgus bfe pfy x;AA
lk[kh & 48
vfr izp.M v[k.M tu] [k.Mu pkgs 'kjhjA
iq#"k rki ee iks:"k] gkj jgk cyohjkAA
pkSikbZ
fQj ;g lEHky vk;k ee iklkA nkfol dj|S dhUg rek'kkAA
Qs d s a ?kq e k, 'kw U ; es a x;A 'kw U ; ls myV teha ij v;AA
ga f l ds cks y k opu prq j kbZ A ge rq e Hk, cjks c j HkkbZ A A
s e tq x rh cks y s fut ckrkA Nks M + s ;q ) fdfe dfj, ?kkrkAA
Hkz k rfga Hkz k rfga dkS u yM+ k bZ A vc fefy, fut va x yxkbZ A A
rhu yks d mUg ge dga nhUgkA ;g iz i a p ihNs D;k dhUgkAA
ldyks nhUg txr dks HkkjkA ;g Ny ns [ kks iq # "k O;ogkjkAA
ge dga rq e dga nhUg fHkM+ k bZ A nks u ks a yM+ k bZ [kf.Mr gks b tkbZ A A
ge rq e fefy tq y e.Mh, ns ' kkA lgt tk, bfe dggh lUns ' kkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

34

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ee n`x rq e y?kq gks Hkz k rkA rq e lks s e djks lr ckrkAA


tgka & tgka eS a /kfjgkS 'kjhjkA rq e dks la x jk[kks cyohjkAA
ge rq e djkS ;fg fof/k hrhA ;gh fo'o lds dks b Z ufga thrhAA
lk[kh & 49
ge rqels Ny NksfM+;k] Ny djs lks pksjA
Hkzkrgha Hkzkrk fey jgha] eu opu fut eksjAA
pkSikbZ
iq # "k ls s e hrh rq e dhUgkA Nycy ls rhgq a yks d tks yhUgkAA
xz k ls o ks 'kfDr dky efr Hk;s A la x z g loZ rkfg ls dh,AA
ve` r rs t chl la x z g dh;s A ihrk dS rs t /k` x tx th;s AA
Nks M + s yks d 'kks d rq e yhUgkA ;g Qy tku Qa n cgw dhUgkAA
ty tho ehu Hkhu ufga thoS A Nhj ds lkxj lks ufga ihoS A A
ty es a cflgkS a ty gh dj fuUnkA ty Fky cjr jgk lr ftUnkAA
ty es a fo"k tks ykoS ?kks j hA n;k djfga ys f ga k.k cgks j hAA
Hkh"k.k ck.k rq e ge ru ekjkA /ku lkgc tks mijfga >kjkAA
rq e la x feyS pks j tks gks b Z A iq # "k opu ee n; leks b Z A A
gq d q e lnk lq [ k loZ 'kjhjkA d"V es V k ru jgk u ihjkAA
tS l s ifjey ikjl ykxkA Hk;k s e fcey jl ikxkAA
lks ee Hk;ks ldy lq [ k xkehA mNyS s e iq # "k ee LokehAA
lk[kh & 50
iq#"k dgk lks ee djkS] rqe ee Hkzkrk lkpA
lr dgk lks dhft,] vkSj opu lc dkapAA
NUn rksej & 12
bfe lr ls lq d `r dhUg] ee opu ukgha fHkUuAA
lr
loZ
dfg;s
lkj]
tks
firk
ds
njckjAA
tks gq d q e gkfde gks , ] lks ckr jkf[k u xks , AA
lks vnc vny gS lkj] djh hr HkkS ty ikjAA
lks b Z lq c q f ) lq ? kj lq t ku] lriq # "k opu vekuAA
nks , fo"k ve`r dhUg] lks fofnr tx es a fHkUuAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

35

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

x:j
rq e
tx
tx
bfe
lks
rs t
bfe
xq . k

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

xoZ
Hkq o a x ]
rs g h
ve`r
ugha
iz l a x AA
Hk;s fo"k/kj tkuh] xq . k fcyx lkus v ks vkuhAA
tho tx es a ds r ] lc dh;ks ej&ej s e AA
thuh'k iq # "k iq j k.k] lks djr rq e jks /;kuAA
Nks V [kks V efyu] tks iq # "k ls gS HkhUuAA
xjc
x:gk
ckl]
bfe
Loku
Lokuh
iklAA
mke dje fojks / k] ugha djr vius cks / kAA
dq e r lq e r gS lkFk] ts f ga iq # "k djfga lukFkAA
xghj Kku lq x a / k] ts f ga fueZ y s e mra x AA
NUn ujkp & 12
fueZ y uhja r k lc xq . koa r k] fpa r k fpr es a lr clhva x AA
lq u ee Hkz k rk lks fut Kkrk] jkrk cpugha in yghva x AA
lks b Z mtkxj lq [ k dks lkxj] vkxj lcrs dq y dghva x AA
fcey fojks x k iq # "k uhlks x k] 'kfDr u la x z s g rs f g dghva x AA
lksjBk & 12
Hk;ks iq#"k ls pksj] opu lcS fcljkb;kA
dh;ks deZ ugha Fkksj] vcgqa psr legkj dsAA
pkSikbZ
vc ee iq # "k ls fHkUu tks Hk;s A rhu yks d bfe djrk dgs AA
vc fdfe gks , nks ' kj bfe ckrkA dgks a opu lq u ks ee Hkz k rkAA
ee xq . k iz d V Hk;k tx ghrkA 'kkL= os n xq . k vrhr iq u hrkAA
tks x h trh ris xq . k KkrkA ee xq . k iz d V lcu es a jkrkAA
lr yks d lr dks b Z ugha tkukA os n fofnr tx ee ij/kkukAA
gers fcyfx dks b Z ufga vgbZ A LoxZ irky efg ea M y dgbZ A A
/keZ /khj ee ohj iz / kkukA ee yh;s dFkhgks a tks KkukAA
lq d `r lr os n dfo dkFkkA bfe tho gks b g rks g js gkFkkAA
tks ekus rs f g ns o eukbZ A bfe ga l k Niyks d fga tkbZ A A
djS vdw Q dkehy rt dekZ A ns o k ns b Z rts lc HkekZ A A
'khy lUrks " k lr er tkuS A lrxq # pj.k lq / kk le lkuS A A
djS foos d ,d er /kjbZ A Mxex Mxj dcgha ugha djbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

36

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 51
dhUgkSa dkSy djkj ;g] rqe Hkzkrk ee ghrA
iq:"k se ee tqxqy gS] lnk djkS ee izhrAA
pkSikbZ
vxe ls Nks M fuxe es a v;s A dky iz d V ?kV bfe Nfo N;s AA
lc es a Hkz e nhUgh eS a MkjhA nQk les r xz k e uj&ukjhAA
rc eS a lcls dgk cq > kbZ A ;g gS dky dgkS prq j kbZ A A
tks ee dgkS a lks b Z fpr nhtS A dky ds opu nw j lc dhtS A A
pw M + k ef.k nw o S fny dhUg fopkjkA rq e gks lq d ` r lr midkjkAA
yM+ k s fHkM+ k s jfggkS ,d lkFkkA s e tq D rh ee gks m lukFkkAA
lq [ k pS u dga ru eu lc okjks A lkgs c lw j r s e ugha Vkjks A A
f'konr nw c s /kjk eu /khjkA HkfDr foos d uke fut ghjkAA
f'koukFk gkFk tks M + ds vkxs A rq e lrxq # xq . k txr es a tkxs A A
ee v/khu yhu rq e iklkA vk, 'kj.k dkVgq a te Qka l kAA
bu lcdS eS a nhUg n`<+ k bZ A dky deZ phUgks fpr ykbZ A A
;s f g eg [ks y s fuja t u chjkA myV iyV dFkS Kku xa H khjkAA
lk[kh & 52
myV&iyV tx ikogha] djsa xHkZ esa cklA
;gh ugha xq.k lriq#"k dks] dky reklk iklAA
pkSikbZ
bruk dFkk jS u es a Hk;A jS u chrh oklj pfy v;AA
ns [ kk xz k e tks xjc x:jkA dky iz p .M lcu es a tw j kAA
lq d ` r lkFk lr ,d vk'kkA n` < + gks , jfggkS a iq # "k gS a iklkAA
pyS rq j Ur rs t /kjh /khjkA iq # "k opu uke fut ghjkAA
ds ' kB xz k e rgka pyh x;s A cS B fujUrj bfe xq . k v;s AA
ujks t nkl cks y s bfe xkrkA dhUgks a dky cgq r mrikrkAA
vxe ls vk, vxe ugha x;s A vu fof/k ckr lcS dq N Hk;s AA
vc rks iz x V lcu fefy ns [ kkA dhUg iz i a p dky bfe is [ kkAA
dkj.k ik, dky ;gka vkbZ A ;g iz i a p ds g q xfr ikbZ A A
dFks vxe xfr xq . k gS fHkUukA dky nlk xfr fudS fpUgkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

37

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tjh;k gkFk tkS g jh tks djbZ A ghjk [kks V k fdfe dj ygbZ A A


[kks V k Nks V k tkfr eyhukA bfedj opu dgma iz o hukAA
lk[kh & 53
mBs izkr izhr dfj] pyS opu fu#okjhA
vk, igqaps uxj esa] ?kj x`g ns[kk fopkjhAA
pkSikbZ
ns [ kks uj ukjh dk va x kA dky eks g ru Hk;ks iz l a x kAA
f=;k f=fo/k ru O;kdq y Hk;s A dky dq : i lcS ?kV N;s AA
ee y?kq opu dgk fjfl vkbZ A og rks dky Nyu dks vkbZ A A
cq f ) ;g jph lks eph cgq ckrkA dq e rh dky xq . k bfe dj jkrkAA
;g gS dky dje cgq tkukA thru pkgS iq # "k vekukAA
Qs d s a m[kkM+ h gkj og x;s g q A vc iz i a p ogka Hk; B;s AA
'kkgerh dgk dj tks j hA lkgc lq u ks fou; cgq eks j hAA
f=;k ru erh cq f ) dh ghukA lkgc lr opu iz e hukAA
lkgc dgs Hkw y k lc dks b Z A vc rks ks / k {kek dh, gks b Z A A
cq f ) erh es a ;g xq . k jkrkA ge rks dgh Hks t k lr ckrkAA
ls o k nkl opu ee tkuhA Ny tu djS uhdS igpkuhAA
lriq # "k gS lr dg js [ kkA cq > h fopkj uhdS fny ns [ kkAA
ekFk cM+ k gS a p fyykjkA yks p u rs t n`"V mft;kjkAA
lk[kh & 54
phUgkSa uhds foosd djh] gks, dksbZ tu fHkUuA
vjt gekjk jk[k oS] ;gha opu dg nhUgAA
NUn rksej & 13
rq e
dgk
lr
fopkjh
ogka
dky
QUnk
MkjhAA
iz i a p
jpuk
dhUg]
lc
lw j r
gks
xbZ
nhUgAA
;g
vUr
Qa n k
tky]
os
ekj
ok.kh
fo'kkyAA
bfe 'kCn lka x h xa H khj] ee myV nhUgkS a ohjAA
os vuUr ee gks b Z ,d] cgq fof/k dhUgks Vs d AA
tc
/kjkS a
rs x
legkjh]
og
ns r
QUnk
MkjhAA
fuja t u uhj[k u vko] og djr vfoxr nkoAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

38

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ee
?kV
og
lc
ee
HkkS
Hk;ks
rs t

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

cS j vknh tks dhUg] lriq # "k opu gh yhUgAA


iS B
vk;k
ohj]
;g
f=xq . k
rki
'kjhjAA
HkhM+ k gels tkuh] bfe djs dks igpkuhAA
ckr
mYVS
yhUg]
lriq # "k
ifjp;
nhUgAA
nhUg rs gh fudkjh] og x;k cgq fof/k gkjhAA
la ' k; lkxj Nhu] ugha s e vfoxr fHkUuAA
vkuUn
ea x y
pkj]
lq x a / k
lr
gS
lkjAA
dks g eks g vkuUn] x;ks dky dq c /kk }U}AA
NUn ujkp & 13
HkkS ije vuUnk fueZ y pUnk] jUnk dkygha bedjh va x A
iq # "k iz r kik es f V ru rkik] dka i k dkygha ugha jgh va x AA
ns m fudkjh txr iq d kjh] gkj pyk ugha xq . k jgha va x A
opu u dk;k ekugq lkpk] prq j pks j dga bfe ngh va x AA
lksjBk & 13
lc fof/k eaxy pkj] nqeZr nqfo/kk nwj djksA
xgys 'kCVgha lkj] f=;k lqQy lqu Kku eUrAA
pkSikbZ
fQj ee myV x;ks ogh xz k ekA tgoka dky cS B k fut /kkekAA
Vhds Fkg dj dhUg fopkjkA dky deZ ns [ kks vf/kdkjkAA
uxj Lrq f r lc dks b Z djgha A vgs a iq # "k fueZ y xq . k xggha A A
djS lhjhM+ ;g vfr iz p .MkA ekuks dky dfBu fy, Ma M kAA
Fkj&Fkj dka i fga lc uj&ukjhA fudV tk, fQj dgs iq d kjhAA
gS ;g dkS u djs dfBukbZ A vfr iz p a M xq . k dgk u tkbZ A A
bfe dfj rkS rM+ Q lc MkjkS a A ee veku bfe dcgha u gkjkS a A A
o` f "V l` f "V es a gks [ kS u ikoS a A ;gh fof/k lc dg =kl fn[kkoS a A A
eks g de nw c S ls dgk cq > kbZ A dgks a opu lq u kS fpr ykbZ A A
,d xq . k tkfgj djks a vikukA gks , o` f "V rkS yks x ifr;kukAA
vkB igj gS jS u les r kA ;gh djkj dhUgkS fut gs r kAA
vkB igj es a ugha o"kkZ vkbZ A gkS a rq e pks j dfjgks a prq j kbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

39

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 55
tk, dgks bfe dky lks] ;sgh fof/k opu fopkfjA
gkj thr ;g uhfr gS] lkp dgk fu#okfjAA
pkSikbZ
rc oks x, Kku bfe dhUgkA djh lyke rc cS B s yhUgkAA
ee odhy gks a vdy fcpkjhA dgkS a opu cw > S fujokjhAA
lkgc Hks t k lkgc ds iklkA lks fut opu djks iz d k'kkAA
,d xq . k tkfgj djkS vikukA o"kkZ >jh djkS i` F oh lq [ kkukAA
vkB tke ega ;g lc prq j kbZ A dky n'kk iz d V rq e vkbZ A A
rq e ls ugha rks ge ;g fdUgkA ns o fn[kk, iq # "k gS fHkUukAA
bruk lq u r dks i vfr Hk;A vldS rks rM+ Q ftfe dgs AA
pkgks a rks gn xnZ djh MkjkS a A o"kkZ fudV nw j ys VkjkS a A A
dks i k xtZ xnZ vfr Hk;s A mlds ukls ckr u v;s AA
pys rq j Ur gejs ig vkbZ A lc fut vFkZ dgk leq > kbZ A A
dgka ys dgkS a vkis xq . k KkrkA djks fopkj dgs bfe ckrkAA
lk[kh & 56
,slk dksik dj ldS] =kl Hk;k tho eksjA
djgha foosd fopkj ds] gS lkgc ugha pksjAA
pkSikbZ
ge rks dgk dkgs dks ekuk [kjk [kks V k ugha ifgpkukAA
lr lq d ` r dj ;g ugha dkekA ;g rks dky dfBu /k: tkekAA
f=xq . k ;g f=fo/k fodkjkA eu dh lfU/k dgs djrkjkAA
og xq . k vej ejs og dS l s A dk;k les r lriq # "k gS a ,s l s A A
gS og fudV fodV tu tkuhA djkS a v jt o"kkZ >jh vkuhAA
d:a vjt lq u ks fpr ykbZ A lkgc ;g xq . k ns fn[kkbZ A A
dky lks vM+ h vVd ;g jk[kkA fut xfg s e fujUrj jk[kkAA
mBk ?kVk ?ku ?ks j u ykxkA pgq a vks j >jh >iV dj tkxkAA
/kU;&/kU; xq . k bfedj dgs A n;k nnZ Qy bfe dj i;s AA
lc tu Hk;s lps r l;kukA dky ds opu ugha eu ekukAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

40

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

>a M k ls >kjh opu ee dgs A gS ;g dky eeZ ugha i;s AA


dky dq c q f ) lq / k lc x;s A lr lq d ` r ls ihB bfe nh;s AA
rc og dFku yxk prq j kbZ A tj tokc cgq ckr cukbZ A A
lk[kh & 57
ok ds ikl rqe nkl gks] lsok djks yoyhuA
xq.k voxq.k fooj.k djsa] efr ejky gS fHkUuAA
pkSikbZ
o"kkZ d` f "k cgq f j fQj x;s A cgq fof/k d"V fdlkufga Hk;s AA
dhUg fuos j k Fks ij vkbZ A myV tkbZ fQj iyV cq > kbZ A A
lkou x;k Hkknks fu;jkukA Hkkxh pykoS Nks M + k fBdkukAA
ftUg&ftUg ls o k dhUg ykS yhUgkA y?kq cgq o pu rkfg dga fnUgkAA
ykxk ukpu jfp mikbZ A dq n &Qka n lc dyk fn[kkbZ A A
rs t xz k e xoZ lc >kjhA jktiq j dg bfe ix <kjhAA
vk, igq a p k pfdr Hk;A nQk nkS j n'kZ u ds x;AA
vfr vkuUn xq . k lc fefy xk;kA ekuks njl egkQy ik;kAA
ls o k djfga fofo/k cgq Hkka r hA dy ufga ys f ga fnol vkS j jkrhAA
dky ds }U} cUn lc Hk;s A tS l s ejdV cka / k ups AA
vuUr dFkk dFkS cgq fof/k KkrkA lc ds fny es a fu'p; jkrkAA
lr lq d `r dS Nw V x;s ckrkA dje dky ;g Hk, fo/kkrkAA
lk[kh & 58
djrk dky u fpUgh] ppkZ se v/kkjA
fo"k ve`r djh lkugh] HkwyS ew<+ xaokjAA
NUn rksej & 14
lc Hkz e Hkq y h vuhr] fo"k fdUg ve`r hrAA
;g
dky
prq j k
pks j ]
tho
?kS a p
viuh
vks j AA
lc
pj.k
yks H kh
us g ]
tS l s
Hkz e
Hkw y s
;s g AA
tkS a lq e u ljl gS jhr] Qw y cgq r fofo/k iq u hrAA
T;ks a dey Hkz e j ik,] cgq fo"k; okl lq g k,AA
T;ks a dfj Hkz e Hkq y ku] bfe ls e j dhUgks a ikuAA
tc Qw y ls Qy Qw V h] bfe jks o gha ekFkk dw V hAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

41

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

Qs f j
T;ks a
rq j a x
bfe
uk
bfe
fo"k
bfe

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

yyuh ykxS /kk,] ftfe mYVh cktS vk,AA


ejdV eq h yk,] beh idjh vki ca / kk,AA
jFk
ls
hfr]
beh
nkS M +
/kkogha
uhfrAA
/kks [ kk /ku&/ku iz k .k] bfe gjs o mudk KkuAA
rhu ljl c[kkuh] bfe cw < + s /kks [ kk tkuhAA
dje dhUgks a uhp] ugha fpUgs o ks ekgw j ehpAA
[kk, k.kgha [kks , ] bfe tkr Hko ty jks , AA
xq u
nhUgks
dkVh]
e>/kkj
rj.kh
QkVhAA
NUn ujkp & 14
rj.kh QkVh lc xq . k ekVh] lkV nhUgks a tc bfe ds r kA
xq . k ugha Kkrk cgks ty jkrk] iz s r Hk;s lc tM+ ts r kAA
cku fo'kkyk n; lkyk] Ny cy ckth lks f?kjrkA
fofnr gS dkyk lIr irkyk] yky fpUgs fcu bfe jgrkAA
lksjBk & 14
dsrk dgsm iqdkjh] te tcjk nk#.k vgsA
ekugqa opu gekjh] vejkiqj ve`r ih;sAA
pkSikbZ
o"kkZ fofo/k Hko xq . k ghrkA xq . k xkeh xq . k cgq r iq u hrkAA
tyke;h lc ty Fky Hk;s A vkuUn ea x y bfe xq . k x;s AA
mft;kj nkl vk, ee iklkA ge ls dhUg opu iz d klkAA
jktiq j jS u ,d jgs A fuUnk dky cgq r dq N dh;s AA
nQk cVks j s gkFk vks , dhUgkA dks b Z u cks y s opu ohukAA
jgs ekS u eu eks f ga ugha uhdkA diVh opu diV lc QhdkAA
lktks /kkj nkS M + bfe /kfjgkS a A lEeq [ k tk; dky ls yfjgkS a A A
vc ee tka foya c uk ykbZ A ny fut opu dgk leq > kbZ A A
ny nkl yhtkS a lc lkFkkA rc uhpS gks , dky dS ekFkkAA
nq j tu ny cy Nks V u yf[k,A ;g egk dfBu dky xq . k ns f [k,AA
ts tq j k rs f ga fyUg tq j kbZ A pys rq j a r foyEc u ykbZ A A
?kjh nw b Z fnu tcs ;g jgs A jktiq j ds fudVs x;s AA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

42

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lk[kh & 59
ny nkl fut ikl ys] vkSj nkl nks, pkjhA
ns[kk ns[kh dky lksa] dgk opu fu#ojhAA
pkSikbZ
ny nkl vl cks y s fopkjhA dhtS eU= opu fu#okjhAA
igys xka o Bka o ns [ k yhtS A nQk les r Kku lc dhtS A A
lcds uhds djs cVks j kA rc ix nhtS dky dS vks j kAA
rc fny es a ee ks / k tks Hk;A dky rs t Hkz e bfe N;AA
rc eS a rs t frjNu gks b Z x;A nj ds mij rq j Urfg v;s AA
cks y h opu ee dgk iq d kjhA niV dhUg lr lka ? kh lEHkkjhAA
dj ls dky deZ rs dhUgkA >w B h opu dkgs dg nhUgAA
foiz ,d tks cks y k fopkjhA {kek dhtS lq u opu gekjhAA
ekus lr 'khry gks , x;s A lcds ys rq j Urfga v;s AA
fdUgks a FkS rs f g xka o rq j UrkA lcS cq y k, dhUgks a ,d va r kAA
lc lks opu tks dgk fopkjhA ;g gS dky fofo/k er MkjhAA
lq u gq lcS fefy gks g w lps r kA iz s e tq x rh jfg;s fut gs r kAA
lk[kh & 60
jkt/kj vfr /khj djh] cksys opu dopkjhA
lkgc lkgc lr lkeFkZ gS] dky jgk bfe gkjhAA
pkSikbZ
s e hfr dfj cks y m c;ukA lrxq # pj.k lnk lq [ k pS u kAA
cgq f j uk dfjgks okls iz h rhA lrxq # iz s e lnk uS uhrhAA
/kks [ ks ijs oks eje ugha tkukA vfr HkkS eks g ihNs iNrkukAA
xq u vkS x q u lc rks g js gkFkkA ts f g fprogq lks gks , lukFkkAA
lks ee nkl lnk fgrdkjhA iz s e ia F k es a ix ftfUg <kjhAA
n; jrofr lrxq # pjukA tjk eju Hko dcgh uk ijukAA
lks ee nkl lnk lq [ koklhA dkVh deZ dfy iz s e miklhAA
ta x y iz s e tq x fr ts f g jkrkA ru eu okjS lrxq # X;krkAA
rkrs Hko ls yhUg fudkjhA vej yks d fu'p; ixq <kjhAA
vfr vkuUn lq [ k dfjgS a nklkA43 ea x y ew y gS vxz lq o klkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

yiVh ?kkuh ?ku rgoka vgbZ A lq [ klkxj es a nq % [k ufga lgbZ A A


foz x ls iq g q i lnk mft;kjkA ve`r pk[kfga iz s e v/kkjkAA
lk[kh & 61
ru eu /ku lc okfj,] lrxq# pj.k lgk;A
fo?u Hkze lc Hkkftg] vkuUn eaxy xk;AA
pkSikbZ
fQj eS a mBs o ks r[r dg x;s A cS B rgka dq N efr bZ g k B;AA
,s l u fny es a dhUg fopkjkA gks r iz k r ogka ixq <kjkAA
lq j r fopkjh rgka pyh tkbZ A cS B s rgka fut FkS cukbZ A A
iq j Unj nj ij igq p S vkbZ A dhUg lyke cgq rRo yxkbZ A A
ppkZ dhUg xq . k lcdh ckrkA iz s e HkfDr ;g lc dgs a jkrkAA
Hkz e jgk lks x;k fcgkbZ A vkuUn ea x y rq e iz H kq r kbZ A A
n;k dhtS njl og djbZ A lc tho lkgc dj vgbZ A A
Hk;k eks g dN Hkz e Hkq y kukA >.Mk lkgc ds fu'p; tkukAA
gS fut ls o d nkl rq E gkjkA ;g vjt lq u yhtS gekjkAA
ee ugha diV okgh ls dhUgkA iz s e iz h fr n;k cgq yhUgkAA
tc vbgs a rc ys o S ikyhA tS l s Qw y lhps a ;g ekyhAA
;g lc o`{k gekjk vgbZ A tS l s oks f gr ty es a jgbZ A A
lk[kh & 62
vk, >.Mk rqjUr rc] ijls njlu vk,A
dfj lyke Bk<+s Hk,] nqeZr lc nwj tk,AA
pkSikbZ
ee xkfQy fur eks g luhikA lkgc dcgha u gks f ga vuhikAA
rq e n;k fuf/k gks ee rq e nklkA vkS x q . k ee dkVgkS a te iklkAA
rq e dks Nks M + dgka dks tkbZ A T;ks a tgkt [kx jgS lekbZ A A
ns [ ks flU/kq rc gks , rjklkA mfM+ d S tk, vkoS fQj iklkAA
,s l ks Hko dks Hkz e fodkjkA lkgc lr ;g [ks o u gkjkAA
xq u kg c['k es a lc nw j dhUgkA gks a fut nkl iz s e rq e nhUgkAA
nnZ n;k gS gejs iklkA tks dks b Z HkfDr djs fut nklkAA
rkdS fudV fodV ugha vgbZ A tks lrxq # pj.k lq / kk le jgbZ A A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

44

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tq x rh eq D rh ia F k fueZ y nklkA ns [ ks vfoxr vtc rek'kkAA


tgka lka p rgka lkgc lka p kA lka p ugha rc >w B gS dka p kAA
n; diV iV x;y QkjhA vkuUn ea x y lnk lq [ kkjhAA
/ku lks iz h rh jhfr ee iklkA ru eu okjs v ks ee nklkAA
lk[kh & 63
lrxq# pj.k lq/kk le] izse izhfr fut HkkoA
xq.k voxq.k fooj.k djkSa] lksbZ ejky efr vkoAA
NUn rksej & 15
lks
ga l
oa ' k
xEHkhj]
tks
jgs
ljoj
rhjAA
lks b Z
la r
lq ? kj&lq t ku]
fof"k
djr
ukgha
ikuAA
lks b Z veh ve`r uke] lks b Z foey lq U nj /kkeAA
lks b Z mty fueZ y la r ] in ik;s lrxq # ea r AA
lc la ' k; lkxj tkjh] xq u ve`r opu fopkjhAA
bfe fueZ y cz gS lkj] ?kVckjh fdUg mft;kjAA
bfe in~ e in xq u fgr] og okg okgh iz h rAA
eu Hkz e j HkkS rs f g ikl] xq u vrhr iz s e iz d k'kAA
rgka ?kz k uh ?ku gS ew y ] lc diV dkVs v ks 'kw y AA
lc Nq V s o ks Hkz e fodkj] xq . k vrhr vxe vikjAA
ijcz
ijfgr
tkuh]
ugha
ys i
ykxs
vkuhAA
f=ns o
f=xq . k
tkuh]
bfe
os n
fo|k
ekuhAA
lks b Z vuUr HkS x ks tky] ;g QUn cku fo'kkyAA
[kV deZ Hkz e fodkj] rs t ve`r dhUgkS a lkjAA
vej fo"k ts f ga Hks n ] dks b Z la r djgha fu[ks n AA
NUn ujkp & 15
djs fopkjk rs t vpkjk] fueZ y lkjk xq . k xkbZ A
vcjh ds ckjk HkkS ty ikjk] /kkjk frjNu chr tkbZ A A
veh v/kkjk fuxq Z . k ikjk] okjs dcgha uk fQJ vkbZ A
lrxq # lkpk ;k ru dkpk] ppkZ xq . k es a irikbZ A A
lksjBk & 15
;g in djksa fopkj] dqefr dky chr tkbZgSaA
fueZy uke v/kkj] lks in ik, v/khu jgSaAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

45

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
vkxs ;g fut djks fopkjkA iz s e tq x rh fut nQk gekjkAA
lrxq # pj.k lnk xq . k xkoS A Hkolkxj dh Hkje feVkoS A A
mft;kj nkl ee nkl tks vgbZ A lnk lq [ kn in bfe dj xgbZ A A
vgS eq l kfgc ee rs f g tkukA lrxq # in bfe djs c[kkukAA
ny nkl ikl xq . k vgbZ A lrxq # pj.k lq / kk le ygbZ A A
dku xks , xq u dgk fopkjhA nQk gekj 'kCn fu#okjhAA
lrxq # lr 'kCn iz o hukA cq f ) foos d Kku dga fpUgkAA
Kku fpUg lks b Z ga l gekjkA fcey iz s e efr fueZ y lkjkAA
xtnkl ikl ee nklkA lrxq # pj.k tks djs fuoklkAA
lrxq # fpUg ije in ikoS A fcuq fpUgs Hkolkxj vkoS A A
lfU/k cky gn gq n k tks dhUgkA tS l u eulQ rkdg fnUgkAA
geds diV yiV ugha vgbZ A lkp ckr ;g fy[k ds dgbZ A A
lk[kh & 64
dku xks,oks lfU/k okyk] lc lks dgk fopkjhA
ve`r dju ve`r Qy gS] fo"k tks nsos MkjhAA
pkSikbZ
euhnkl dga c['kh'k dhUgkA eulQ gS dkxt fy[k yhUgkAA
gq n k&gq n k lc dgk fopkjhA tks tu tkufga eeZ gekjhAA
rs t s fodV&diV ugha jk[kS A lrxq # pj.k lq / kk le pk[kS A A
tks in ia d t fu'p; /kjgha A Hko lkxj es a dkgs dks ijgha A A
gq d q e jk[ks lks gq D eh vgbZ A la r flikg lnk xq . k dgbZ A A
lrxq # opu jk[kS dj tks j hA rs t dq e fr ve`r jl cks j hAA
ve`r lkxj lq [ k cgq r kA lrxq # s e jk[kS uouhrkAA
lks xq . k Kku lnk iz e hukA dq e fr dky iki gks , NhukAA
lk[kh & 65
lrxq# lknk lfui esa] ifr ikou djh tkuhA
lks eSa fy[kk foosd djh] ysgq nQk lr ekuhAA
pkSikbZ
vkxs dFkk foos d tks dhUgkA lq e fr lkj in bfe fy[k yhUgkAA
tS l u ns [ kk lq j r lr KkrkA rS l u fy[k fyUg fut ckrkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

46

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ee efUnj es a jgs m ,d ckjkA lq U nj lq c q f ) fut opu fi;kjkAA


uke Qdhj lcS ds g q jk[kkA n;k Hkko djh lc fey Hkk[kkAA
rklq ekrq fo/kok rc Hk;s A HkfDr Hkko xq . k bfe dj x;s AA
ckyd ls o k djfga fnu jkrhA ,fg fof/k ikyfga cgq fof/k Hkka r hAA
'kkgtknk rkfg ee fd;s A ;s g h gq n k mUgs a fy[k fn;s AA
ihNs 'khrys dhUg iz o s l kA cgq r s d"V nhUgk dos y s l kAA
'khryk ekuh dks b Z djfgA os o kgk ds /;ku tks /kjfgAA
mudh efgek fnu mBkbZ A vuUr :i gks , NS d s vkbZ A A
u"V dju pkgs ;g ckrkA ;g fof/k dky pkgS mrikrkAA
NS f dfl da B m/kZ da g Hk;s A egk fodV ;g ?kV es a N;s AA
lk[kh & 66
'kj.k 'kj.k xksgjkbZ ds] ckyd dhUg iqdkjA
rqe lkgc eSa lsodk] esVsgq d"V gekjAA
pkSikbZ
eS a cUnk rq e lkgc es j kA es V h d"V ;g djgq a fucs j kAA
uj&ukjh fefy jkS n u B;A Mka V MiV es a rs f g le>;AA
cs c kg ds ns g q nks g kbZ A nnZ cUn oks s ; dfjfa g a HkykbZ A A
igq a p s lkgc dhUg fucs j kA m/kZ jgk v/kZ ds Qs j kAA
rq j S rs t vki vlokjkA vfr frjNu xq . k ve`r lkjkAA
[khju nkl Qdhj tks jgs A ns g ds Nw V s cjl ,d Hk;s AA
ga l [khju lkgc ds lkFkkA cgq fof/k lkgc fdUg lukFkkAA
gq d q e gq v k NM+ h oj Hk;A te ds ekjh ckgj dj fn;s AA
vkuUn Hk;k ew y ea x y pkjkA /ku&/ku lc dhUg iq d kjkAA
ns [ kh fn[kk, vxe lc Hk;s A ckyd cgq f of/k dFkk lq u ;AA
vej yks d oks tu dh djuhA vius eq [ k ls ckyd cjuhAA
,s l ks Hk;ks lq c q f ) lq t kukA vkfn vUr dh dFkk c[kkukAA
[khju nkl ikl oks , jgbZ A rkds uke fy[ku ds vgbZ A A
lk[kh & 67
ckyd cksyk foosd djh] vfoxr opu fopkjhA
[khjunkl dh efgek] fy[kks xzaFk lq/kkjhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

47

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

NUn rksej & 16


ee dkS y fdUg fopkjh] bfe fy[kkS ingha lq / kkjhAA
eS a opu rs g h fnUgha fnu] bfe dFkk lr fy[k fyUgAA
loZ Kku lc xq . k lkj] xq . k vrhr vxe vikjAA
;g
n;k
flU/kq
xEHkhj]
lc
d"V
es V s m
ihjAA
lkeFkZ ldy lq H kko] xq . k vxe fuxe u ikos A A
bfe n;k njlu nhUgA xq . k lUr ls ufga fHkUuAA
tc ijr Hko es a Hkhj] ekuks fudV Bk<+ S rhjAA
iz r hr
iz s e gha
lkj]
bfe
djr
Hko
ty
ikjAA
te tks j tkfye gks , ] rs f g x,c /kdk [kks , AA
bfe vtj vxe veku] ee tkfu dj fo[;kuAA
lq j
ns o
ns o fu
ns o ]
ufga
[kks t
ikgfu
Hks o AA
oks ; la r ea r ds ikl] tgka Kku xq . k iz d k'kAA
ufga os n fo|k nku] [kV deZ deZ u tkuAA
xq . k foey HkfDr foos d ] ftUg leq > cka / kS Vs d AA
xq u ga l oa ' k fopkjhA ugha tkr Hkko ty gkjhAA
NUn ujkp & 16
lq u ks la r lq t kuk fueZ y Kkuk] /;ku /kjkS Hko es a rjrs A
lr opu gekjk djkS fopkjk] lkjgha 'kCngh tks xgrs A A
fo?u fodkjk lc nq j Mkjk] okj dcgha ugha nq [ k lgrs A
lrxq # lkjk lc xq . k I;kjk] /kkj /khj dUgjh xgrs A A
lksjBk & 16
HkS lEiwj.k Kku] djgq foosd fopkj dsA
lqugq lar lqtku] xq# in dat eTtu djksAA
lk[kh & 68
ghjkef.k fut nkl gSa] lc nklu dks nklA
lrxq# ls ifjp; HkbZ] fczxls izse izdk'kAA
xzUFk dky pfj= iw.kZ

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

48

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

You might also like