You are on page 1of 87

lruke

lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

Hkk[ky nfj;k lkgsc lr lqd`r cUnh NksM+ eqfDr ds nkrk uke fu'kku lghA
xzUFk Kku jru
Hkk[ky nfj;k lkgsc
lk[kh & 1
Kku jru efu eaxy] foey lq/kk futq ukeA
djks foosd fopkfj ds] tk; vej iqj /kkeAA
pkSikbZ
foey uke efu eLrd VhdkA fouk foos d Hks [ k lc QhdkA1A
fujf[k uke futq s e les r kA dkfV dje dfy ea x y gs r kA2A
iw j u cz ia f Mr lks b KkrkA fujkys i iq j bu T;ks a ikrkA3A
iq # "k uke futq ikjl vgbZ A Hko eq D rkgy tx es a ygbZ A 4A
foey uke futq s e fga iks o s A lq j fr /kxk ea g tk; leks o s A 5A
iq # "k uke futq foey fojks x kA Kku ;q f Dr tu NhtS uk tks x kA6A
uke fouk nq % [k nk#u nkoS A rir f'kyk ij rkou rkoS A 7A
ek;k vrhr eu 'kfDr la ; ks x kA gjs uk dfy&efy fojg fo;ks x kA8A
ek;k ea f nj ekuks vke` r Nk;kA u` i ukfg us f r uke xq u xk;kA9A
thou da f pr da t ues a ykxkA uke fclkfj Hkks x jl ikxkA10A
lk[kh & 2
Bkdk ewy futq uke gS] jgks pju fpr yk;sA
gal oa'k eqDrkbgSa] ftUnk tx esa vk;sAA
pkSikbZ
foey s e uke ukfg pk[kS A dfy eg dFkk cgq r fpr jk[kS A 11A
dfo vk[kj dfj cgq r cukbZ A ek;k Hks n Kku ufga ikbZ A 12A
Jq f r iq j ku dFkfg eq f u KkrkA thou inkjFk lks Hkz e jkrkA13A
dfFk fojkx eq f u LokjFk lk/khA vius gkFk vki ixq cka / khA14A
s e rRo s e tc phUgS A futq xfg uke lq j fr efg HkhUgS A 15A
n` j efr nks f o/kk dcfga u HkklS A dke ks / k vius eu =klS A 16A
djgq d` i k eks f ga lrxq # n;kykA lq u h opu eu gks r fugkykA17A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dks gS dke ks / k dj ew y kA iki iq . ; dS l s tx Qw y kA18A


dS d`fr jgs ,fg va x kA frjxq u rhu dou gS ja x kA19A
dou uke futq eq f Dr la ; ks x kA dou iou phfUg lk/kS ;ks x kA20A
lk[kh & 3
fooj.k djks fopkfj ds] lquks Jou fpr yk;sA
foXrh foey futq uke gS] lks n`f"V nsm fn[kk;sAA
pkSikbZ
vkre ?kkr iki dS ew y kA ij ds nhtS /kje jgq Qw y kA21A
iPphl d` f r ru LokjFk vgbZ A vkiu vkiu lq [ k lc ygbZ A 22A
cz :i ;g jtxq u dfg;kA jks x lks x lq [ k LokjFk yfg;kA23A
fc'kq u :i dga lc tx ykxkA Hkjefr fQjs vkre ufga tkxkA24A
: :i tx ijyS djbZ A oks ga d kj rexq u tks dgbZ A 25A
dj"kk iou n; tc vkoS A vfXu Lo:i ks / k rgk /kkoS A 26A
'kjn iou tx gks ; va d w y kA da i la x jgs le rw y kA27A
fu%v{kj futq uke leks b Z A nq b Z ckrh fueZ y rgk gks b Z A 28A
lw j iou pkfUg lk/kS ;ks x kA fueZ y Kku gks ; dcfg u jks x kA29A
lk[kh & 4
Kku lehi lq/kk le] ns[kgq ifjey jaxA
vxz?kkfu yS yiV gS] eu Hkqoax gks; HkaxAA
pkSikbZ
e/kq d j ekyrh ckl jl ikxkA 'kfDr Lo:i ;ks x fdfe tkxkA30A
dkfefu dud txr te tkykA ru Hko Fkfdr O;kikS lkykA31A
ew j fr ebfy dje ru ykxkA dkx diw r Hkje tks x tkxkA32A
eq f u gfj dhfrZ cgq r cukbZ A LokjfFk ykfx Hkxfr fcljkbZ A 33A
;g n` " VkUre n` f "V es a is [ kS A p uhp efg e.My ns [ kS A 34A
dksbZ en ekfr Hkxfr ufga tkukA dksbZ nq%f[k;k nq%[k dgr HkqykukA35A
dks b Z la r lq t ku Hkxfr xq # KkukA rs f t fo"k; jl ve` r lkukA36A
nfj;k niZ . k flfdy lekukA foey >ydS ls r fulkukA37A
efu ekfud efg e.My ew y kA la l ` r s e lgL= ny Qw y kA38A
njl fnokdj dey es a ykxkA re lHk nw f j foey jl ikxkA39A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 5
dkfV dje lr 'kCn ls] feys xfgj xq# KkuA
Hkje dje lc ukfl dS] Hk;ks vejiqj /;kuAA
NUn & 1
te tky dky folkfjds] lk 'kCn esa /kqfu ykoghaA
xq# Kku foey fojksx en ;g] dqefr dfy foljkoghaA
vej yksd esa 'kksd ugha] flfdy 'kksHkk ikoghaA
Hko Hkje dje uk C;kiq dcgh] mfnr eaxy xkoghaA
lksjBk & 1
djsks foosd fopkfj] vej yksd ve`r fi;ksA
Hko ty tkfg u gkj] lrxq# n;k rjuh fn;ksAA
pkSikbZ
T;ks a Hkq o a x Hkje es a ykxkA LokjFk dkj.k ;ks x tks tkxkA40A
mits efu ;g fueZ y uhdkA efu ds vkxs nhid gS QhdkA41A
dkf<+ egh efu nhid dhUgkA mM+ h ira x Hkks t u Hkks x yhUgkA42A
ljx ujd ukfga vfoxfr tkukA Hkou Hkjfe ukgha in igpkukA43A
Jq f r iq j k.k dfFk ia f Mr KkrkA 'khy la r ks " k s e jl ekrkA44A
r`"kq u k pkS x q u fo[kS fodkjkA lk 'kCn ufga djS fopkjkA45A
eferk en eu eks f nr iklkA l[kk lfgr eq f Dr bUg uk'kkA46A
rs f t dey ny dq e q f nfu iklkA fof[k ekyk ea g pkgS lq o klkA47A
,s l s u`i uj tkr Hkq y kbZ A ldy 'kks H kk ;g eks g cukbZ A 48A
la r lq c q f ) opu lk Hkk"kkA 'khy la r ks " k jks " k jfp jk[kkA49A
eks g dks g ;g frjxq u QUnkA fo"k; Hkou es a pkgs vuUnkA50A
lk[kh & 6
fo"k; Hkko jl ekaxr] R;kxr lar LusgA
pkSjklh ds Hkou esa] fQj fQj /kfjgSa nsgAA
pkSikbZ
eS a ls o d rq E g lk xq # nkrkA rq e ls vkS j dkS u cM+ KkrkA51A
vkfn vUr futq dFkk lq u kbZ A gks g q n;kyq HkeZ lHk tkbZ A 52A
dks gS jke tkfg ykxkA os n fofnr eq f u ia f Mr tkxkA53A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dks gS fl;k ldy tx xkoS A lks lkgc lk Hks n crkoS A 54A


Hkyh erh HkS iw N k rq e KkukA vkfn vUr Hkk[kks a ijokukA55A
Bhdk ew y lk ;g Hkk[kks a A rq e ls xks b dkgs ds jk[kks a A 56A
dgks dFkk ;q x &;q x pfy tkbZ A la r lq [ kn eq y ea x y xkbZ A 57A
v{k; o` { k oks ; iq # "k vds y kA lq r fuja t u lks la x ps y kA58A
lks j g lq r lc yks d us o klkA lq d ` r lnk iq # "k ds iklkA59A
lks b lq d ` r lks b Z tks x thrkA efgek vy[k s e futq ghrkA60A
lk[kh & 7
mrifr ldy Lusg ;g] xV dgwa lc tkuhA
lquks lar fpr fgr ns] ysgq opu lk ekuhAA
pkSikbZ
lkj ;q x jgq 'kw U ; cs l w u kA rc ufga gks r s iki uk iw u kA61A
rc ufga jke jferk tx vk;s A tkds os n yks d lc xk;s A 62A
rc ufga gks r s iou ufga ikuhA rc ufga la x uk lho HkokuhA63A
rc ufga gks r s os n dj ew y kA rc ufga xoZ uk Kku va d w y kA64A
rc ufga dPN cjkg l:ikA jko ja d ufga vfoxfr :ikA65A
rc ufga gks r s Qy ufga Qw y kA rc ufga gks r s xoZ va d w y kA66A
rc ufga cz k os n mpkjhA rc ufga xa x k jgyh cs p kjhA67A
rc ufga dka / k jgs dj tks j hA rc ufga eq j yh eq [ k ega eks j hA68A
rc ufga pka n lw ; Z foLrkjkA rc ufga Hk;y nlks vorkjkA69A
vkfn vUr ukgha dq y ds A ukgha dq y ia f Mr ukgha dq y ns A70A
lkj ;q x lS u lq [ k cklkA lk iq # "k dS vtc rek'kkA71A
;q x u tkr mfUg tkukA lk lq d `r fefy nhUgks a ikukA72A
lk[kh & 8
lk iq#"k futq vki ls] dhUg ek;k foLrkjA
lk opu ;g cwf> dS] lar djgq fu#vkjAA
pkSikbZ
ifgys gq d q e /kjfr rc dhUgkA Vkfj lq e s j rc tkdu rc nhUgkA73A
tks dU;k lriq # "k us dhUgkA tks x Hkks x jl xV yhUgkA74A
'kfDr la x fuja t u cklkA rhu ns o dhUg ijxklkA75A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

rhu ns o l[kk cgq ckuhA i= vuUr fdfe dgks a c[kkuhA76A


vc fdNq dFkk dgkS futq vkxs A lq u gq lUr futq s e lq H kkxks A 77A
eu ek;k dj vblu lktkA v#>s jko ja d vkS j jktkA78A
dgha ;ks x dgha Hkks x foyklkA dgha nku dgha iq . ; dS vk'kkA79A
dgks a dFkk lc la r fUg ykxhA tkrs eks g ldy Hkz e HkkxhA80A
dgks a jke fl;k dj ckrkA vkfn vUr tks cw > S KkrkA81A
lk[kh & 9
ek;k tud x`g vkb;k] xV HkbZ rhu yksdA
'kksHkk ldy lokfj dS] nhoks lHkfu ds 'kksdAA
pkSikbZ
vfr fofp= 'kks H kk cgq Hkka r hA iw j u pU 'kjn tuq jkrhA82A
fujds o y T;ks f r lq U nj vfr dka r hA foey l:i jpk ,fg Hkka r hA83A
rkdj dfo fdfe djgq c[kkukA ldy ek;k dj tkukA84A
_f"k lks p r eu HkkS oS j kxkA cS B r mBr lks o r tkxkA85A
djc fookg dou fof/k Hkka r hA dh dq y us f r jkt x` g tkrhA86A
xq # lks a ea = eS a iw N ks a tkbZ A vkKk gks b lks djks a mikbZ A 87A
x;s _f"k 'ka d j ds iklkA dS ijuke opu ijxkekA88A
nq b Z dj tks f j opu dgkS a LokehA fl;k fookg ew y ea x y /kkehA89A
dh dq y dks b Z ldy la l kjkA dh jkt dkt x` g C;kg fopkjkA90A
dh _f"k eq f u ds lkS a i ks tkbZ A vkKk gks ; ls djks a mikbZ A 91A
lk[kh & 10
'kadj eu ega cwf> ds dgk opu leq>k;sA
/kuq"k Lo;Ecj jfp;s] ,fg fof/k C;kg mik;sAA
pkSikbZ
,fg tx /kuq " k rq j s tks dks b Z A fl;k fookg vo'; ds gks b Z A 92A
,s Lokeh eks f ga la ' k; HkkjhA dks ;g pki p<+ k ; mrkjhA93A
lhrk lrh lks b Z oj ofjgS a A ;k tx thfr lej tks dfjgS a A 94A
lr opu jk[kks a ijrhrhA f=Hkq o u ukFk Lo;Ecj thrhA95A
pys rq j Ur tudiq j vk;s A ;K ifo= dfj /kuq " k /kjk;s A 96A
eq f u ia f Mr dfj vkfu cq y kbZ A ;K vkgq f r dfj ea x y xkbZ A 97A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

/kuq " k dS iw t k dhUgk cgq Hkk r hA pUnu xa / k iq g q i vkS j ikrhA98A


fuf'k fnu lks p r eU= fopkjhA fof/k ifjia p dfBu ;g MkjhA99A
x;s tud tgka Hkou fuoklkA jkuh vk; cS B h pa g q iklkA100A
jkuh fefy ds ea = fopkjhA dV dfj tx es a ijpkjhA101A
rc ca n h ds os x cq y kbZ xq I r eU= lc dV lq u kbZ A 102A
tkgq tgka rgka dg leq > kbZ A lq t 'k lnk xq u Hkka V cM+ k bZ A 103A
lk[kh & 11
ldy jko tx tks dksbZ] lcls dgk iqdkjhA
/kuq"k rqjs lks cjS tkudh] feurh ea= fopkjhAA
NUn & 2
u`i u`i v# jko jad lc] lHkk ldy ijpkjghaA
lquks Jo.k efga eaMy Hkwifr] lc canh HkkaV iqdkjghaAA
egk dfBu u jksis;ks tud ;g] 'kadj pki p<+koghaA
/kuq"k rqjs lks egkohj HkV] osn fofnr lc xkoghaAA
lksjBk & 2
_f"k efu cksys fopkjh] tks tu esa tx jke vlA
lksb iq#"k fl;k ukjh] tud la'k; lc esfVgSaAA
pkSikbZ
dgS a HkkV lq u q Hkw i lq t kukA lq u ks Jo.k ns fofnr ij/kkukA104A
/kuq " k rq j s lkS C;kgS lhrkA jko ja d tks b Z u thrkA105A
lq f u ds Hkw i pys ny lkthA ns f [k /kuq " k ew y ea x y jkthA106A
ns ' k&ns ' k ds Hkw i fr vk;s A ja x Hkw f e tgka /kuq " k /kjk;s a A 107A
gks dq y gkfu fudV ugh tkbZ A ,d&,d ea = iw N fga lc vkbZ A 108A
dks b Z Kkuh u` i cks y s fopkjhA lq u ks ldy fefy opu gekjhA109A
dsfg ufga ije lqUnjh lq[k 'kksHkkA dsfg ufga dfg, ek;k dj yksHkkA110A
ds ufga Hkw [ ku Hkou lq [ k ls T ;kA ds ufga jkt dkt dq y yT;ks A 111A
dsfg tx dUi dsfg ufga HkhukA lc tx lfyrk dgka uk ehukA112A
ds ufg Hkks x Hkkx lq [ k eka x s A ds ufg ;ks x tq x fr ls tkxs A 113A
ds ufga ia f Mr lq c q f ) lq t kukA ds ufga fl;k djS euekukA114A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dks b Z & dks b Z Hkw i fudV HkS fn[kkA Vjs u Vkjs /kuq " k dS js [ kkA115A
fy[kk foja f p tks va d cukbZ A ds rs f g es f V djS vf/kdkbZ A 116A
lk[kh & 12
chl Hkqtk n'k 'kh'kk jkouk] jaxHkwfe jtuh vk;sA
cy ikS#"k lc rkSfydS] yadk pYks ytk;sAA
pkSikbZ
ns [ kfga /kuq " k Hk;a d j HkkjhA cS f B jgs lc ikS # "k gkjhA117A
yfTtr Hk;s ekFkk dfj uhpkA x`fga ufga tkfga /kuq"k ukfga ?khapkA118A
ns f [k fody HkbZ jktdq e kjhA cS B s Hkw i ldy lc gkjhA119A
lkja x 'kfDr Hk;a d j HkkjhA Vw V s uk /kuq " k ijhgs tx xkjhA120A
fl;k eq[k nsf[k fody HkbZ jkuhA ;g u dfBu /kuq"k rqe vkuhA121A
vkxs dFkk vo/kiq j x;A jketUe tx ijxV Hk;A122A
vkjfr ea x y lc fefy xk;kA dfg dfo vk[kj 'kCn lq u k;kA123A
lgu Hka M kj yq V kofga >kjhA ns f g jfuokl tjdlh lkjhA124A
cktu cktr cgq r lq g kbZ A uV ukxfj lc ukp cukbZ A 125A
eu ds euks j Fk lcdS iw t kA jke fi;kj vkS j ufga nw t kA126A
pk# iq = tues a vfr uhdkA lc xq u yk;d oa ' k dS VhdkA127A
tS l s efu efUny es a jk[kkA ns f [k gj"k Hk;ks pk# lk[kkA128A
lk[kh & 13
;K ifo= ewy eaxy] vkuUn eafny esa >kjhA
gj"k Hk;s lc nsf[k ds] czk.k HkkaV fHk[kkjhAA
pkSikbZ
;K leku fd;k iq f u vkxs A xq u h Kku os n er tkxs A 129A
dfj Hkks t u lc dq V q E c lektkA vkuUn ea x y cktu cktkA130A
[ks y fga pk# iq = fi;kjkA ,d ls ,d 'kks H kk vf/kdkjkA131A
tS l s efu eLrd dk VhdkA jke njl ns f [k lc uhdkA132A
fo'okfe= nq f [kr eu HkkjhA eq f u nq % ][k ns f [k vo/k ixq <kjhA133A
igq a p s _f"k tgka u` i jk;kA vknj Hkka f r cgq r fpr yk;kA134A
dgs u` i _f"k vk;lq nhtS A egk lkn Hkks t u Qy dhtS A 135A
d` i k les r nk;k cgq dhUgkA Hkkx gekfj vo/k ixq nhUgkA16A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

rc _f"k vblu cks y s fopkjhA jke ds nhtS vkKk gekjhA137A


_f"k opu u` i ykxs dkjhA T;ks a Hkq o a x efu ys r fudkjhA138A
jkuh fody nq f [kr egrkjhA dfj jks n u iq g q a e h ru MkjhA139A
vo/k cqM+k ekuks ty eg 'kksxkA ku nqf[kr Hko foifr fo;ksxkA140A
_f"k rc ks / k dhUg p.MkA ekuks dky fy, f'kj Ma M kA141A
jkefga u` i vkxs rc nhUgkA pju Nq b ds fourh dhUgkA142A
pyS rq j Ur futq _f"k ds lkFkkA ihNs y[ku vkxs j?kq u kFkkA143A
lq j lfj eka g ea t u tks dhUgkA jxfj pUnu flj pUnu nhUgkA144A
e` R ;q rkMq d k fudV rq y kukA ekj;ks n; rkfd dS ckukA145A
gj"ks _f"k eq f u vkjfr dhUgkA vk'kh"k opu jke dga nhUgkA146A
os n fofnr dfj foey i<+ k ;s A _f"k rc pys tudiq j vk;s A 147A
uxj ns f [k okfVdk x;A mfB kr% vkxs pfy v;A148A
fl;k lf[ku la x xbZ a Qq y okjhA in ia d t ns f [k n; lq [ kkjhA149A
yyfp yxh ew f j enu e;a x hA rS fudya d h gS fueZ y va x h150A
la x l[kh fy, tud dq e kjhA x;s rq j Ur tgka fp= lkjhA151A
jko ja d u`i cS B s >kjhA jke ds ns f [k rgka ixq <kjhA152A
tud lq r k vkS lf[kUg les r kA jke ds ns f [k Hkxu eu gs r kA153A
ukgha la ' k; lq [ klkxj uhdkA Vw V s /kuq " k rks lcS cuhdkA154A
fl;k s e hfr fut gw y hA ekuks dyh dey dh Qw y hA155A
fnu euh fnu vEcq t Nfo Nk;s A Hk` a x k Hkko jl vfe; lq g k;s A 156A
pys jke /kuq " k ig dS l s A ekuks ohj egk HkV tS l s A 157A
ns [ kr ny lc vfr vdq y kukA ekuks dfEir dky Ms j kukA158A
lk[kh & 14
egk dfBu djkyiu] jaxHkwfe Hko HkhfjA
dj xfg pkai p<+kbds] rkfu rqjk j?kqchjAA
pkSikbZ
e/kq j euks g j cktu cktkA gj"ks jke fl;k flj NktkA159A
Vw V s /kuq " k 'kCn Hko HkkjhA ij'kq j ke lq f u ykxq xks g kjhA160A
pyk dks f i dfj vk;s rgok A jke&y[ku cS B s jgs tgok A 161A
cks y s opu ks / k dfj rhrkA dks rks f j /kuq " k fc;kgs lhrkA162A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

y"ku dgk lq u ks gks LokehA dk rq e dgks xjc vfr xkehA163A


;g fiukd rks cgq r iq j kukA rs f g rks j s dk fd;ks iNrkukA164A
vfr lq U nj gS fof"k dk ew y kA lq f u opu eks f ga ykxr 'kw y kA165A
T;kS a yfjdk djs yfjdkbZ A cM+ k gks b lks djs lekbZ A 166A
ks / k gks b /kuq " k gkFk dS nhUgkA xoZ Hka t iq g q f e ij dhUgkA167A
vfr gS xoZ xnZ fefy tkbZ A iq # "k rki jke ;'k ikbZ A 168A
ij'kq j ke rc pys ytkbZ A vfr ldks p gks , cnu fNikbZ A 169A
lk[kh & 15
vfy fczan ds eku Nfo] vfy eu exu lqgk;sA
mn; xhfj js[kk jfo] foyfx dgk xqu tk;sAA
pkSikbZ
_f"k ds a l a x vk;s j?kq u kFkkA d` i k flU/kq eks f ga dhUg lukFkkA170A
rq e u` i vk; njl eks f ga nhtS A fl;k fookg ew y ea x y dhtS A 171A
fofgr fofgr dS fy[kk cukbZ A ys d s nw r vo/kiq j tkbZ A 172A
igq a p s nw r vo/kiq j tcgha A ikrh u` i dg nhUgks a rcgha A 173A
ik r h ck p r cgq r vuUnkA ty eg Qw y s 'kjn tuq pUnkA174A
jktk mBh Hkou es a x;A jkfuUg ls fut dFkk lq u ;A175A
HkbZ vkuUn dks f 'kyk jkuhA ryQr ehu cj"kk tuq ikuhA176A
tS l s xka l h ru dh dk<+ h A es f VX;ks ihjk iz h fr vfr ck<+ h A177A
jkuh lHkS vkufUnr Hk;A fcljh euh gkFk tUkq v;A178A
vo/k ds yksx lc Hk;k lq[kkjhA nq%[k esVk lq[k Hk; vf/kdkjhA179A
lk[kh & 16
gj"kSa lar lekt lc] xq: in iadt yhUgA
eqfu of'k"B ds vkxs] tud dFkk dfg nhUgAA
pkSikbZ
u`i eq f u ea = h cS B s iklkA jke fookg dhUg ijxklkA180A
fof fofDr ds yxu lks p k;kA lq f nu lq Q y ew y ea x y xk;kA181A
fl;k fcykl xz U Fk vl Hkk"kS a A jktk jke {k= flj jk[kS a A 182A
u` i us o rk tgk rgk Hks t kA fyf[k ds ikrh tgk rgk ts t kA183A
dy'kk fp= fy[kk cgq Hkk r hA pkS e q [ k pkj tjkofga ckrhA184A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tw F k tw F k xkofga uj&ukjhA fur gks [ kS ew y ea x y pkjhA185A


fuf'k oklj fur cktu cktkA djr vkuUn vo/kiq j jktkA186A
vtel cgq r ckjkr cukokA Hkks t u Hkko dfj dq V q E c f[k;kokA187A
lekt jkt nq v ks lw r les r kA lkt ckt ew y ea x y gs r kA188A
xt rq j a x jFk lc lkthA 'kks H kk lq x U/k pgq vks j NkthA189A
cktu okts lks H kq fu'kkukA vfr ?ke.M pgq vks j ?kgjkukA190A
ny ckny dS ,dS lktkA cuh ckjkr vus x uh jktkA191A
tkj tudiq j fudV rq y kukA ns [ kh cjkr lc lq c q f /k lq t kukA192A
_+ f "k jke y[ku rgk vk;s A 'kks H kk lekt lq U nj rgk Nk;s A 193A
n'kjFk _f"k ds pju euk;ks A /kU; Hkkx eks f ga jke Hks a V k;ks A 194A
jkuh lq f u vkufUnr Hk;A vfr foykl ew y ea x y x;A195A
os n h cka f /k dy'kk /kjS A eks f ru ek M + k s a cgq fof/k N;A196A
Hkk f r&Hkk f r efu [kEHk tks Bk<s A ekuks dud dkfV dj dk<+ s A 197A
lk[kh & 17
cktu ldy lekt lc] cktfr vfr v?kksjA
ujflagk vo rwjgh] rky e`nax ltksjAA
NUn & 3
lkt jke ds dSls cjuks] 'kksHkk ldy lokfj dSA
ykr ghjkefu >yk>fy] eVqd vfr Nfo Nkb dSAA
clu >ydr dsljh lc] vxz ifjey ykb dSAA
pk# iq= lqxU/k lqUnj] gjf"k jktk ikb dSAA
[kksjBk & 3
pyh cjkr fcpkjh] nsf[k tudiqj gjf"k HkoA
twFk&twFk uj&ukjh] jke :i lc ns[kghaAA
pkSikbZ
ifjNu dfj vknj rc dhUgkA tgk rgk Ms j k dfj nhUgkA198A
Hkks t u ijdkj dhUg cgq Hkka r hA ts d jk ts b lu tgk rgk tkrhA199A
ekM+ k s efUny rgk vfr 'kks H kkA ukfj fugkfj iz s e vfr yks H kkA200A
cfurk cfu cfu xkofga xhrhA jke :i ns f [k vf/kds a iz h rhA201A
lhrfga jke fookg djk;kA os n fofnr ew y ea x y xk;kA202A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

10

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

jke fl;k la x tgka fp= lkjhA la x l[kh vkS j lklq fi;kjhA203A


dksgcj ekg jbfu chfr x;A re Hko nwfj ckgj pfy v;A204A
fufr fufr Hkko vf/kd rc dhUgkA izse izhfr dfj vknj yhUgkA205A
nkbZ t nku cgq r dNq nhUgkA vknj dS rc fcnk dhUgkA206A
vfr dkSrqd gS vxe vrhrkA Hkou Hkjfe dksb phUgsa uk lhrkA207A
lriq # "k ds dU;k dq e kjhA bUg ifjia p fofnr tx MkjhA208A
lks b Z jke fuja t u vgbZ A bfg tx tku frjxq u es a cgbZ A 209A
;g yhyk lkxq # dfg nhUgkA os n ifjia p tkfu ge phUgkA210A
vfr vrhr xqu vxe vFkkgkA dfg dfo ijS frjxqu ty ckgkA211A
os n leq n z [kkjks ty rhrkA [kk;s u ih;s ns [ ku dg ghrkA212A
os n eFkh Kku ?k` r dk<+ h A lkxq # efgek bfedfj ck<+ h A213A
f=xq . k /kkj pys ukfga rjuhA fcuq xq u Kku dkg dfo cjuhA214A
xq u gS iq # "k uke futq ghrkA xq u vkS j fujxq u iz s e iz r hrkA215A
lk[kh & 18
Hko xqu Kku uke lr] djks foosd fopkjA
dgSa nfj;k lkxq# feys] rjuh [ksofu gkjAA
pkSikbZ
vk; tudiq j lcS upk;kA ek;k Hks n Kku ukfga ik;kA216A
,fg dkS r q d ek;k dj phUgkA vkxs ixq vo/kiq j nhUgkA217A
tk; vo/kiq j igq a p s jk;kA vkuUn ea x y lc fefy xk;kA218A
jke ns f [k lc Hk;k lq [ kkjhA es V k dYiuk cM+ nq % [k HkkjhA219A
ifjNu dfj rc yhUgk mrkjhA jgh fugkfj vo/k dh ukjhA220A
lhrk :i ns f [k lc ldq p kbZ A Qs j h u;u lc cnu fNikbZ A 221A
:i jkf'k gS vfr lq f B 'kks H kkA u;u dey ekuks Hkz e j yks H kkA222A
vkbZ Hkou es a ppy prq j hA vfr gks , s e jke fpr vrq j hA223A
lks b Z fxjk xq u lks b Z gS lhrkA ?kS a f j Qs j s dy djs vuhrkA224A
ek;k vua r gS vxe vxk/khA frjxq u rs t lcfu dg cka / khA225A
ijk Hkou es a HkeZ Hkq y kukA y[kS lks fdfe dfj vy[k vekukA226A
lk[kh & 19
ewjfr esa lqjfr cls] fujfr jgh vekuA
fny nfj;k niZ.k nsf[k;s] rkesa in fuokZuAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

11

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
u` i eq f u ea = dhUg vl HkkA jke fryd nhtS vkua n c/kkA227A
u` i dgs a lq u ks eq f u KkrkA jke ds fryd nhtS futq ckrkA228A
vc foyEc fdfe dfj;s dkekA cS B s a fla g klu lks Jh jkekA229A
vk;s u` i tgok lc jkuhA cks y s s e e/kq j futq ckuhA230A
s e hfr dfj ,s l u Hkk"kkA jke ds fryd yxu jfp jk[kkA231A
lc jkuh lq f u HkbZ vuUnkA Qw y h yyuh 'kjn tuq pUnkA232A
lcds eu es a ;g BgjkukA jke ds fryd fdUg euekukA233A
lk[kh & 20
fryd nhtS futq jke dg] fourh dhUg izxklA
dfj vkuUn ewy eaxy] fNjD;ks ifjey cklAA
tgk jgh dS d bZ Hkou lq [ k lS u kA rgok tk; cks y h vl cS u kA234A
jke dS fryd rq E gs a dk uhdkA nhu pkj x;s gks b cgq QhdkA235A
lofr eq E gkfj gS xjo xq e kuhAA fdNq fnu x;s cks y h vfHkekuhA236A
iq = ds jkt lhrk HkbZ jkuhA fnu&fnu rks g jks gks b gs a iq f u gkuhA237A
dgS a dS d bZ lq u q ps f j;k vHkkxhA jke ds fryd ges a fud ykxhA238A
tgk ea x y rgk cks y l dq Q kjhA dS d bZ cgq r nhUg rs f g xkjhA239A
rc oS is [ kuk cgq r ilkjhA u;uu uhj rq j Urfga <kjhA240A
rq e jkuh ge ps f j;k rq E gkjhA gejh cpu ykxs rq E gs a dkjhA241A
Hkjr ds jkt ges a cgq r lq g kbZ A tkrs rks g jks gks ; vf/kdkbZ A 242A
rc dS d bZ eu Hk; x;ks jks l kA dks g Hkou es a cS B h xks l kkA243A
vfr fodjky ijh rg rkuhA vktq fryd ds dfjgS a gkuhA244A
gks r iz k r% fryd ds lktkA cgq r vkufUnr cktu cktkA245A
iq g q i lq x U/k jxfj vfr uhdkA vktq jke ds ns c b VhdkA246A
eq f u of'k"B vkS f'k"; les r kA jktk jkuh ea x y gs r kA247A
cks y s jktk dS d bZ dgokA jkuh la x ns [ kk ukfga rgokA248A
lk[kh & 21
djs dYiuk dksg ?kj] lc fefy djfga iqdkjhA
dfBu jko foLe; HkbZ] pys rgk ixq <kjhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

12

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
rc fxjk efr nhUgks a Qs j hA ea F kjk HkbZ v;'k dh <s j hA249A
;g pfj= ds g q ufga tkukA fl;k u pkgs a jkT; vikukA250A
;g pfj= lc djs a HkokuhA os n yks d ts f g dgS c[kkuhA251A
vfLFkj bUg la x fdfedj jktw A mRifr ijys budS lktw A 252A
dgs a jktk lq u iz k u fi;kjhA dou d"V mitk ru HkjhA253A
jktk iz s e iz h fr ls cks y s A u;u [kks f y rfudks ufga Mks y s A 254A
dj xfg jktk yhUg mBkbZ A cks y h cpu dgS leq > kbZ A 255A
geds oj vkxs rq e nhUgkA vc volj ,fg iz u yhUgkA256A
ns g q opu dh Nks M + g q djkjkA ts f g rs a iq j foy gks g q fuLrkjkA257A
Hkjr cq y kb fryd frUgs a nhtS A lc fof/k vkuUn ea x y dhtS A 258A
jkefga cu Hkjr dg jktkA lc fof/k iw j u rks g jks dktkA259A
ugha rks iz k u ge ns c fudkjhA djr vkuUn cnh dfj MkjhA260A
jktfga lq f u fg;k ykxs dkjhA ijs eks g iq g q e h ru MkjhA261A
jke tkfga cu iz k u u jgbZ A ns fryd rks bfg nq % [k ngbZ A 262A
lk[kh & 22
jktfga eksg ru xzkL;ks] ijs fody ru MkfjA
Hk;ks dYiuk egy esa] lc jkuh jgh fugkfjAA
lc fefy x;s jgs u` i tgok A cks y s opu iz h fr dfj rgok A 263A
jktfga lq f ?k cq f ?k ,dkS uk lw > S A dks b z ;g dgS dou ;g cw > S A 264A
lq e Ur ea = h cks y s fopkjhA jktk fourh lq u ks gekjhA265A
;K ifo= fryd ds lktkA ;g ifjia p dl Hk;ks vdktkA266A
eq f u of'k"B ia f Mr vl Hkk[kkA lq Q y ?kjh fryd jfp jk[kkA267A
tks jktk rq e dgkS leq > kbZ A lks eS a eq f u ls dgkS a cq > kbZ A 268A
eq f u ls tk; dgks leq > kbZ A A fof/k ijia p tkfu ufga tkbZ A 269A
jke ds cu Hkjr ds jktkA lc fof/k djrs dhUg vdktkA270A
dS d bZ ;g ijia p tks dhUgkA ruq ls iz k u gks r eks j HkhukA271A
vc eksaiS dNq dfg ufga x;A vc cu jke vo'; ds Hk;A272A
x;s ea = h tgk eq f u KkrkA cks y s tk; opu fo[;krkA273A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

13

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 23
jkefga cu ;g nhft,] jkr Hkjr dg dhUgA
;gh opu u`i cksyr gSa] Hk;ks n'kk efr ghuAA
pkSikbZ
eq f u of'k"B rc dgcS yhUgkA dfl jktk efr HkS xS ghukA273A
dgk fryd dgka cu dfg nhUgkA ;g ifjiap dqefr dj phUgkA275A
frfj;k ea = jkt ufga us r hA ,s l s jkt cq M + ngq ds r hA276A
jke ds ysb eqfu u`i ig x;A nsf[k n'kk fdNq dgr uk v;A277A
jke dhUg rc eq f u ds Hks " kkA tkur ldy l` f "V lc is [ kk278A
jkuh lc HkbZ fody nq [ kkjhA dS d bZ ns r ldy tx xkjhA279A
efu efga cjr lks x;k cq > kbZ A Hkkoh foifk fudV pfy vkbZ A 280A
fof/k ifjia p ijk nq % [k HkkjhA jks o fga dkS ' kY;k cgq r nq [ kkjhA281A
x;s jke dkS ' kY;k iklkA fou; dhUg opu ijxklkA282A
lhrk nklh vgS rq E gkjhA lq u q ekrk ;g opu gekjhA283A
geds fof/k cu fy[kk cukbZ A jkt Hkjr dg nhUg FkikbZ A 284A
jgh ekS u eq [ k vkm u ckrkA jgh fugkfj jke eq [ k ekrkA285A
lk[kh & 24
Bk<+ Hk;s dj tksfj dS] dgks e`nq opu fopkfjA
ekrk vkKk eksfga nhft;s] pY;ks iUFk ixq <kfjAA
pkSikbZ
rc lhrk vl cks f y fopkjhA jke ds la x ge lnk lq [ kkjhA286A
ge ufga jcg vo/k ;g iw j hA jke pju in iks a N c /kw j hA287A
vfr frjNu gS cks y h ckuhA ljc :i bfe vkfn HkokuhA288A
x;s jke dS d bZ jgh tgok A dhUg iz u ke opu cks y q rgok A 289A
,s ekrk eks f ga vkKk nhtS A dks g dYiuk dNq tfu dhtS A 290A
dgs pkgs fQfj jgs la d ks p hA tS l s ij/ku vkufga eks a p hA291A
dfj ijuke pys JhjkekA x;s rq j Ur lq f e=k /kkekA292A
dj tks f j fou; dhUg tks Bk<+ h A mj ls iz s e iz h fr vfr ck<+ h A293A
cks y s jke 'khry e` n q ckuhA dhUgks a cks / k egk cz KkuhA294A
thou da f pr da p u eg jkrkA cks y s jke lq f e=k ekrkA295A
dfj ijuke iz h fr vfr Hk;A ekul Kku lEiw j u jgs A296A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

14

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 25
iq= gsrq gqylh fQjs]] y[ku jke in dtA
eksg foVi /kfj Hkat;ks] vxe Ku xfr iqatAA
NUn & 4
vfr eksg dksg ;g] lksx lkxj rjd rjuh ikoghaA
frjxqu /kkjk rst ijcy] okj ikj u ikoghaAA
vo/k cwM+s Hkjfe Hkou esa] myVh lksj yxkoghaA
egkeksg ;g fofo/k cu HkS;ks] vuUr eu ty NkoghaAA
[kksjBk & 4
jksnu djfg iqdkjh] vo/k fody Hk;ks jke fcuqA
,d&,d ijpkjh]] dey lq[kk ekuks ty fcuqAA
pkSikbZ
jke y"ku fl;k pys lEgkjhA dkVks eks g Qa n lc >kjhA297A
myfV ns [ kfga rks uxj vukFkkA vkxs ixq nhUgks a j?kq u kFkkA298A
dq N nw j h yks x uxj ds x;A dfj ijuke fonk rc Hk;A299A
eq f u of'k"B ds vkJe Bk<+ s A dfj ijuke iz h fr vfr ck<+ s A 300A
xq # in ia d t n; yxkbZ A dfj ijuke pys j?kq j kbZ A 301A
vk'khZ o kn eq f u cgq r s nhUgkA jke y"ku ekFkk u; yhUgkA302A
pys rq j Ur foyEc uk ykbZ A jke y"ku lhrk pfy tkbZ A 303A
fcrk fnol jS u pfy vkbZ A iq g q e h ls T ;k dhUg cukbZ A 304A
dUn ew y Qy dhUg vgkjkA jtuh pfy Hk;ks ia F k lq / kkjkA305A
Nks M + k jFk cgy lc lktkA fcuq iugh dks ik o fojktkA306A
gks r iz k r eq [ k ea t u Hk;A dfj Luku fryd flj fn;A307A
fl;k jke in ia d t yhUgkA pys rq j a r iq g q f e ixq nhUgkA308A
lk[kh & 26
vkxs jke fl;k chp esa] ihNs y"ku dqekjA
rhuks izku tx fofnr gS] tkur lc lalkjAA
pkSikbZAA
jke y"ku fl;k cuds x;A fiNs dFkk vo/kiq j v;A309A
dfj fo"kkn lc dFkk lq u kbZ A 'k;u dhUg rcgha pfy tkbZ A 310A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

15

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

rq j s jFk rs f t pfy x;A ds g q dkgw dS eeZ uk i;A311A


djfga dYiuk uj vkS ukjhA fl;k iq g q f e dS l s ixq <kjhA312A
jke y"ku fl;k cu x;ks tcgha A n'kjFk iz k u R;kxy rcgha A 313A
os f x nw r Hkjr ig x;A vo/k dFkk rq j Ur lq u ;A314A
dgS a nw r lq f u Hkjr dq e kjkA pygq rq j Ur vo/k ixq <kjkA315A
nw r dS cnu eyhu eykukA Hkjr lks p n; chp vkukA316A
vk;s vo/k fudV fu;jkbZ A ns [ kk fody yks x lc tkbZ A 317A
lq f u o` kkUr rgk igq p rq j UrkA tgk cS B ha dkS ' kY;k ekrkA318A
ns [ kk foifk fody lc jkuhA egk fo"kkn dYiuk lkuhA319A
Nq b ds pju fdUg ijukekA 'kw U ; Hkou fcuk Jh jkekA320A
rq j Ur x;s dS d bZ ds iklkA cks y s tk; opu ijxklkA321A
rq E gs a ft;s d k dk tx dkekA cufga iBk;ks lks Jh jkekA322A
cS f B jgh lc jkt l?kkjhA rq e lc lfg;ks tx ds xkjhA323A
ea F kjgha cgq r =kl fn[kkbZ A y?kq opu lq f u jgh fNikbZ A 324A
lk[kh & 27
fdUgksa nkg dje lc] eqfu iafMr lc yksxA
cgqfj Hkou esa cSfBdS] fcjg fo"kkn fo;ksxAA
pkSikbZ
fdUg Jk) fnUg tc iw t kA foiz f[k;k; dq V q E c vkS nw t kA325A
okf'k"B _f"k eq f u ea = fopkjkA ea = h lq e a r ldy ifjokjkA326A
Hkjr ds fdtS fryd dj lktw A djfga vkuUn vo/kiq j jktw A 327A
tkrs uxj nq f [kr ufga gks b Z A ijtk tu lq [ kn lc dks b Z A 328A
Hkjr dgfga lq u ks eq f u KkrkA geds fryd uk fy[ks a fo/kkrkA329A
;g vijk/k ijk eks f ga gkFkkA rkrs la x uk yhUg j?kq u kFkkA330A
ge ufga pkggha jkt lq [ k/kkekAA cuds iBk;ks lks JhjkekA331A
;g dq ; ks x jkt uk HkkoS A fof/k dk fy[kk lks b Z Qy ikoS A 332A
g l fga yks x dS d bZ ru yktkA u` i ds ekfj fryd ds lktkA333A
jke foifk lq f u O;kdq y gks o S A T;ks a efu dkf<+ Hkq o a x e [kks o S A 334A
fudys iz k u cyq rudg R;kxS A jkt dkt ,fg lc nq % [k HkkxS A 335A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

16

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 28
eSa fdadj futq nkl gkSa] R;kxs ldy lq[k HkksxA
dgsa Hkjr eulk okpk] eSa eejkt uk ;ksxAA
pkSikbZ
vkxs dFkk iz ; kxiq j x;A loZ rhjFk in ia d t xgs A336A
Hkj}kt eq f u efUnj tgok A jkey"ku lhrk igq a p s rkgok A 337A
dfj .kke eq f u vk'kh"k nhUgkA vknj cgq r Hkka f r fof/k dhUgkA338A
vkiu dq ' ky dgks JhjkekA dgks u dq ' ky vo/kiq j /kkekA339A
dgks u` i dq ' ky dks f 'kyk jkuhA xnxn cpu cks y s e` n q ckuhA340A
firk cpu ee cu ixq nhUgkA fof/k dj fy[kk lksbZ Qy yhUgkA341A
n'kjFk iz k u R;kxfu dhUgkA vo/k v o fV tS l s ty fcuq ehukA342A
lks p r _f"k eq f u cgq r fopkjhA jkey"ku fl;k tud dq e kjhA343A
lhrfga jk[kk tgk fp= lkjhAA ldy lekt tgka eqfu dh ukjhA344A
vfr fofp= 'kks H kk vf/kdkjhA /ku oks iq # "k tkdj rq e ukjhA345A
vfr dksey iqgqeh ixq <kjhA tks fof/k fy[kk lks dNq ufga HkkjhA346A
jP;ks foja f p fp= cgq Hkk r hA lks b Z lks g kfxuh fi;k ja x jkrhA347A
dUn ew y lc es o k e x kbZ A Nq N q e ijlkn jke fl;k ikbZ A 348A
foXrh fofXr eq f u dFkk fopkjhA Hkf Kku nq j efr nw f j MkjhA349A
lk[kh & 29
mfB izkr lqjlfj rhj] eatu dhUg cuk,A
eqfu in iadt xfg ds] vk'kh"k opu lqgk,AA
jke y"ku fcp lhrk lks g S A ek;k #i txr lc eks g S A 350A
tho lho fcp 'kfDr fojkts A ghjk e/; dud tuq Nkts A 351A
mHk; chp ,d lfyrk vgbZ A ek;k :i Nfo bfe dj dgbZ A 352A
la ' k; lkxj tkr vks j kbZ A tho lho ,d BkS j fn[kkbZ A 353A
tx tuuh tkuS lc dks b Z A lks cfl dS l s dk dfj gks b Z A 354A
lks b Z tud x` g xVs vkbZ A xS o :i dks b Z vUr uk ikbZ A 355A
vfr dks e y lq U nj Nfo NkbZ A pyh iq g q f e ixq js i u ykbZ A 356A
rkdj dfo fdfe djgq c[kkukA n` f "V l` f "V ek;k ij/kkukA357A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

17

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

foVi tk, fudV fu;jk;ka A Tkgk egkeq f u efUnj Nk;kA358A


ns f [k njl eq f u gf"kZ r Hk;A dhUg uke eq f u vk'kh"k fn;A359A
cks y s eq f u lq u ks jktdq e kjkA fdfe dkju dkuu ixq <kjkA360A
firk opu cu fy[;ks fo/kkrkA dgs a jke lq u ks eq f u KkrkA361A
fof fofgr lc dFkk lq u kbZ A tks dNq vo/k chrk Hkq r kbZ A 362A
dgks eq f u dgk ge vkJe dhtS A opu rks g kj rgk FkS nhtS A 363A
dqEHkt _f"k eqfu cksys fopkjhA ty Fky ldy gS lqf"V rqEgkjhA364A
dgk ugha rq e tgk eS a dggw A n; dey e/; chp jggw A 365A
jke fopkjh s e jl jkrkA eq f u gS foey egk eq f u KkrkA366A
dks y fdjkr Hkhy lc /kk;s A i= dq V h rgk cgq fof/k Nk;s A 367A
dUnew y dks f M+ dhUg es g ekuhA dhUg lkn lc rRo c[kkuhA368A
eqfu lc dFkkA dgfga cgq HkkrhA bfe dfj forsms fnol vkSj jkrhA369A
lk[kh & 30
djfaga riL;k foVi esa] egk dfBu doys'kA
iqgqeh i= fcNkogha] lhrk jke ujs'kAA
pkSikbZ
ihNs dFkk tudiq j x;A lks x eks g nq % [k nk:u Hk;A370A
x;s tud tgk Hkou fuoklkA jkfuUg dhUg opu ijxklkA371A
jke y"ku cu foifk fo;ks x kA cu [k.M tk; dhUg ri ;ks x kA372A
ldy lekt fefy pY;ks rqjUrkA vc foyEc fdfe dkju dUrkA373A
lhrk jke nj'k fcuq ns [ kS A u;uu uha n iyd ufga is [ kS A 374A
dgs a tud lq f u frfj;k lq H kkxhA kr% mfB pyc ia F k ykxhA375A
chrk fnol jbu pfy v;A ja F k cgy lc lktr Hk;A376A
lS u les r uxj ds yks x kA pys gjf"k rs f t foifk fo;ks x kA377A
,d&,d ?kj jk[kk j[kokjkA ukjh iq # "k fefy ia F k lq / kkjkA378A
tkb vo/k fudV fu;jkbZ A dVd tgk rgk cS B h tkbZ A 379A
Hkjr 'k=q / u lS u les r kA ns [ kk tud s e futq gs r kA380A
va d Hkfj Hkfj feys cukbZ A xnxn ldy 'kjhj ns [ kkbZ A 381A
lk[kh & 31
lSu lHkS d#uk vfr] se uk jgk lek;sA
,d&,d cnu fugkjgh] u;u jgk ty Nk;sAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

18

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
_f"k rc ea = dgk leq > kbZ A pY;ks lHks fefy tgk j?kq j kbZ A 382A
vkofga Hkou rks Qs f j fyvkbZ A ukgha r nj'k egk QYk ikbZ A 383A
mfBds Hkjr Hkou eg x;A dkS ' kY;k ls vFkZ lq u ;A384A
vc jkuh lc lf[ku les r kA lcls vFkZ dgk futq gs r kA385A
lq u r s e futq n;s tkxkA p{kq fogq u ns [ kuq tuq ykxkA386A
lc jkuh lq f u HkbZ vuUnkA ekuks mX;ks 'kjn tuq pUnkA387A
rs f g fnu u;u uha n ufga vkoS A jke pju futq n;s HkkoS A 388A
dc gks , kr pyc ia F k ykxhA bfedj u;u uha n lc R;kxhA389A
mfnr fnokdj tcgha Hk;A ja F k cgy lc lktr Hk;A390A
uxj yks x lq f u Hk;k lukFkkA njlu tk; ns [ kc j?kq u kFkkA391A
pys lHkfu fefy ia F k fopkjhA jkfuUg la x lgs y h >kjhA392A
x;s ;kx tgka rhjFk fojktS A xa x k] ;eq u k jlLorh NktS A 393A
ldy lekt eq f u cS B s /kkekA eq f u ls Hks a V dhUg ijukekA394A
eq f u lc dFkk dgk foJkekA juth ,d jgk Jh jkekA395A
dfj nf{ku tks pys rq j UrkA lq j lfj rhj tgka ,d va r kA396A
ea t u djfga ije xq # KkukA ikB iq j ku Hkxfr HkxokukA397A
ikd cuk; dhUg ,d va r kA dfj ijlkn tks pys rq j UrkA398A
fu'kq oklj es a igq a p s tkbZ A fudV fodV ou tk; fu;jkbZ A 399A
dks y fdjkr Hkhy lc HkktS A u` i vkor dks ny lktS A 400A
e` x i{kh Hkkxs lc vks j kA Vw V r Qw V r cu HkS X ;ks lks j kA401A
lq u k Jo.k Hkjr pfy vk;s A y"ku dks f i dj /kuq " k p<+ k ;s A 402A
bUg ls lej djc ge vktw A fdfe dkj.k vkor ny lktw A 403A
jke dgk y"ku rq e KkrkA Hkjr u gks ; eks g Hkz e jkrkA404A
Hkjr uk gks f ga xjc mj xkehA xq # in ia d t HkfDr futq LokehA405A
;g tx ek g dkS u vl tUekA jkt dkt en tks ufga HkjekA406A
jke dgk vo: tx dks A Hkjr uk gks f ga jkt en lks A407A
Hkjr ijs xfg jke ds pjukA mitk s e Hkxfr futq cjukA408A
y"ku ks / k {ks e k Hk; x;A dj ls /kuq " k ftfe ij ?kjs m A409A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

19

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

y"ku Hkjr feys cgq Hkk r hA mits s e u;u pgq ik r hA410A


xq # in ia d t xgs lq H kkxkA T;ks a ty dey Hka o j jl ikxkA411A
tud 'k=q / u ea = h lkFkkA lcls s e dhUg j?kq u kFkkA412A
lk[kh & 32
jke pju in iadt] xfg yhUgksa flj uk;sA
dVd tgk rgk cSfB ds] Hkkstu Hkko cuk;sAA
pkSikbZ
lhrk xbZ tgk jfuoklkA lklq pju in ia d t iklkA413A
cgq r foyki dfj feys lks b Z A dhUg fo"kkn lc xnxn gks b Z A 414A
dkS ' kY;k dS d bZ lq f e=k jks b Z A cgq r fo"kkn dYiuk gks b Z A 415A
lhrs cks f /k foo/k leq > kbZ A n` < + gks ; Kku jke in ikbZ A 416A
fof/k dj fy[kk es f V fdfe tkbZ A ds rs f g es f V djs vf/kdkbZ A 417A
fdUgks foos d Kku vfr uhdkA jke pju in ia d t VhdkA418A
xbZ rq j Ur ekrq tg ihrkA feys n; jks n u dfj lhrkA419A
gefga foja f p cu fy[kk cukbZ A ls o u cu [k.M dUn ew y [kkbZ A 420A
lhrk lrh lnk lKkuhA cks y h s e e/kq j jl ckuhA421A
geds nq % [k lq [ k dNq ufga ekrkA jke pju in ia d t jkrkA422A
s e hrh Qw y lha p q cukbZ A rkds /kw i dgk vf/kdkbZ A 423A
lk[kh & 33
czk cqf) ckdh cM+h] fl;kQsu dks QwyA
rkfg djky Vkdh fn;ks] fy[kks fojafp csrwyAA
pkSikbZ
jke njl lc fur fur djbZ A pju dey in ia d t xgbZ A 424A
fou; tks dhUg nquks dj tksjhA pygq uk cgqfj opu lquq eksjhA425A
vk;gq dkuu lHk Qy uhdkA rq e gks jkt ea f ny efu VhdkA426A
ekrq firk xq # vkKk ikys A lnk lq [ kh nq [ k dcgw a uk lkys A 427A
firk cpu eks f ga gks ; u vkukA cjl }kn'k ;g u BkukA428A
fdNq fnu chrS fcnk rc dhUgkA jke cks / k lc ds dj yhUgkA429A
tud cks y s cgq r s fgrdkjhA rq e ds lkS a i s m jktdq e kjhA430A
jke ku eks j fl;k nq y kjhA fof/k ifjia p Qa n ;g MkjhA431A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

20

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

eks g Nks g ek;k en HkkjhA Kku fcuk uj lnk nq [ kkjhA432A


fcuk foods Hkje tx lktka A dgs a jke lq u ks _f"k jktkA433A
djgq uk Hkjr vo/kiq j jktw A vkua n ea x y lnk lektw A 434A
ge ufga pkgfga jkt lq[k /kkekA fuf'k fnu lqfejfga lks JhjkekA435A
jke pju in ia d t VhdkA jkt dkt eks f ga ykxr QhdkA436A
dks f lyk ds d bZ lhfe=k jkuhA cks y s s e opu fHkz n q ckuhA437A
dhUg uke ekrq flj ukbZ A lcls fou; dhUg j?kq u kbZ A 438A
lklq ds fudV dhUg ijukekA fojg fo"kkn ns [ kk JhjkekA439A
lcls cks y s fcey futq ckuhA eks g Hko nw f j Kku er BkuhA440A
xq # ls fou; dhUg dj tks j hA lnk n;ky vYi efr eks j hA441A
lk[kh & 34
xq# in iadt se jl] xgks pju flj uk;sA
fonk dhUg ,fg Hkkfr ls] jke y"ku leq>k;sAA
NUn & 5
pys lks ldy lekt lefUg fefy] myfV myfV ds gsjghaAA
vfr Hk;ks fojg O;kdqy ru esa] lqf/k cqf/k lc fcljkoghaAA
jke pju in iadt >ydr] ykspu yyfp yxkoghaAA
jfg jfg ku dfBu ru O;kdqy] Qfu efu T;ksa fcljkoghaAA
lksjBk & 5
pys lks iaFk fopkjh] /k`x thou tx jke fcuqA
Qsfj Qsfj jgS fugkjh] dc fefygSa eksfga ku ifrAA
pkSikbZ
pys lks cs f x foyEc uk yk;kA fdNq fnu vk; fudV fujk;kA442A
vius x` g x` g i g q p s yks x kA Hkjr tkbZ dhUg ri ;ks x kA443A
tud _f"k x` g igq p rq j a r kA fuf'k fnu Hktu djfga Hkxoa r kA444A
bfe dfj ikNs cgq r Hkq y kukA ftfUg ufga lrxq # in igpkukA445A
ek;k cz phUgs ufga dks b Z A fcuk Kku ek;k cfl gks b Z A 446A
frjxq u ek;k Qa n vua r kA FkkdS lks cz k os n Hkua r kA447A
flU/kq vxe ty utfj u vkoS A fcuq rjuh dks b Z ikj uk ikoS A 448A
xz U Fk lks f p eq f u Hkje Hkq y kukA feys uk lrxq # fueZ y KkukA449A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

21

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

rjuh rs f t ty iS B s dS l s A egk ew < + Hkodw i i# tS l s A 450A


ds g fj iz f rek ns [ ;ks HkkjhA >ifV ijk ru iz k u fclkjhA451A
dk p egy es a Loku tks iS B kA Hkw a f d Hkou es a iz f rek ,s a B kA452A
fQfVd flykxt n'kufUg vjbZA VwfV x;ks eqag myfV ftfe ijbZA453A
,s l s os n Hkje Hko jk[kkA lrxq # Kku leq f {k futq Hkk"kkA454A
xq# in iadt rstq vuy vuhikA uke foey fuf/k izse luhikA455A
uke gS ukS d k dkf< ux ns [ kks A lkxq # Kku iz s e jl is [ kks A 456A
lk[kh& 35
dgsa nfj;k fut lkj gS] lkxq# opu izohuA
rstS Hkje foey in ikoS] fofDr&fofDr d# HkhuAA
pkSikbZAA
rq e Kkuh gks lrxq # nkrkA vxe fuxe dks futq ckrkA457A
tks dNq lq U ;ks lHkS fud ykxkA es f V x;ks re Hkje Hko HkkxkA458A
lqj uj eqfu lc Hkje HkqykukA rqe fdfe dj ;g in ifgpkukA459A
lR; dgks a fyf[k dkxt dks j s A lkiq # "k vk;s x` g eks j A460A
thou eq f ftUn tx ew y kA nj'ku ns f [k es a V k ;e'kw y kA461A
futq futq dFkk dgks lkckuhA lq d ` r phUgk lks fueZ y KkuhA462A
ek;k Kku vkS HkfDr fojkxkA n;k dhUgk iz s e futq ikxkA463A
vkfn Hkokuh dU;k vgbZ A lks b Z lhrk lrh ;g dgbZ A 464A
ek;k pfj= phUgS ufga dks b Z A ia f Mr if<+ d S pys fcxks b Z A 465A
;a = ea = eks g en MkjhA cz k fo".kq gkjS f=iq j kjhA466A
tkds os n fuja t u dgbZ A okj&okj va t u es a jgbZ A 467A
lks b Z jke gS d` " .k dUgkbZ A nkl vorkj /kfj tx eg vkbZ A 468A
cw > kS Kkuh djgq foos [ kkA ;g frjxq u ek;k dj js [ kkA469A
lk[kh & 36
ftUnk thofga esa] vc lc [kis funkuA
vkfn iq#"k oks; vej gSa] ns[kgq fueZy KkuAA
pkSikbZ
dfo vk[kj dfj cgq r c[kkukA i<+ s txr es a fofnr ij/kkukA470A
ia f Mr if<+ & if<+ os n iq j kukA feys u ?k` r e/kq Nk f N c[kkukA471A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

22

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

gfj dhjfr dfj ia F k pykbZ A ijs Hkou es a Hkje u tkbZ A 472A


phUgks uk Kku ek;k dj :ikA fQjs fQja x ldy lc Hkw i kA473A
ek;k vuy gS fo"ke cs d kjkA ijs ira x ldy ru tkjkA474A
Fkkds dfo lc dfg dfB cjuhA feys u Hkoty lk ds rjuhA475A
lk opu iz s e futq jkrkA lq u gq eq f u tu tu ia f Mr KkrkA476A
lq j uj ekrs uke fcgw u kA vofV ew o S T;ks a ty fcuq ehukA477A
ik[k.M deZ Kku ufga tkukAA rhjFk cjr es a tkbZ yiVkukA478A
eu ck / ks tgk rgk ys tkbZ A d"V dYiuk cM+ nq [ k ikbZ A 479A
fujxq u vkfn fuja t u ykoS A cgq f j cgq f j Hkolkxj vkoS A 480A
ri lk/ks dks dk Qy ikoS A ri ds lkFk jlkry tkoS A 481A
ri ls feys jkt vkS dktkA Qs f j Qs f j voxq u gks r vdktkA482A
dk;k vlkf/k lkf/k ufga tkbZ A vkBks tke pys lks /kkbZ A 483A
lks rkdj ru Hk; x;ks NhukA myfV dky rs f g dhUg eyhukA484A
iou Hk{kS lks gks b Z Hkq o a x kA djfga ;ks x ey;k ds la x kA485A
fQfj fQfj ;ks b fu la d V es a ijbZ A vkre Kku gks ; rc rjbZ A 486A
,d n` f "V futq ns [ ks vekukA feys iz s e in lkxq : KkukA487A
lk[kh & 37
lk mins'k ;g dgr gkS] cw>ks foosd fopkfjA
vej yksd ds tkbgks] ldy Hkje lHk MkfjAA
pkSikbZ
vfr tks xoZ djs uj yks b Z A fu'p xjc xnZ ega gks b Z A 488A
la r nz k s g gS dje cs d kjkA d"V u"V gks ; ;e ds }kjkA489A
vkxs dFkk n.Md cu x;A jke y"k.k lhrk tgk jgs A490A
rilh ,d riL;k djbZ A /kks [ ks y"ku rkfg dg ejbZ A 491A
lq i Z u [kk ds iq = I;kjkA iz k u Nw V k iq g q f e ru MkjkA492A
vk;s y"ku tgk j?kq j kbZ A rilh ekfj cgq r iNrkbZ A 493A
;g fu'pj ya d k eg jgbZ A ;g ekjs dNq iki uk ygbZ A 494A
ekjgq nS R ; iq . ; ijrkiw A dcfga uk O;kfigs a ;kdj ikiw A 495A
fuxe us f r lnk xq g jkoS A nS R ;fu ekfj egk Qy ikoS A 496A
jkou cfguh gS lq i Z u [kkA dfj J` a x kj oks ; Ny cy is [ kkA497A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

23

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pa p y piy pgq fnf'k gs j s A i= dq V h ds pgq fnf'k ?ks j s A 498A


rq a g rilh gks ri tks dhUgkA rks g jks pj.k in ia d t yhUgkA499A
vktq ds jbfu jgc rq e iklkA rq e n'kZ u gS iz s e lq c klkA500A
jke phUgk fu'kkpj ukjhA Ny cy opu tks cks y s fcpkjhA501A
idfj ukd dku /kfj dkVkA ya d kiq j ds idfjfl ckVkA502A
jko.k vkxs jks b iq d kjhA nq b Z rilh gS a ,d gS ukjhA503A
iw N r cpu tks cks f y fujkVkA ogh ukd dku eks j dkVkA504A
[kj nw [ ku lq f u ykxq xks g kjhA ekfj dVd iq g q H kh ru MkjhA505A
lk[kh & 38
ekjk [kjnw"ku dg] egk egk HkV ohjA
dks lej tx thfr gSa] jke y"ku j.k/khjAA
pkSikbZ
fQj vk;s tgk Hkou fuoklkA jke y"ku fl;k cS B s iklkA506A
rc oS ,s l u dhUg mikbZ A ekfjp e`xk :i cukbZ A 507A
pa p y piy jgs ufga FkhjkA Qq y okjh es a pgq a fnf'k QhjkA508A
dud :i gS dfBu dBks j kA ns [ kk jke tks /kuq " k Va d ks j kA509A
Qs f j Qs f j jgr vyks i yq d kbZ A Qs f j Qs f j ij?kV ns r ns [ kkbZ A 510A
jkepUnz pfy x;s fujkVkA dks g dkQ tgk cu dS B kVkA511A
fl;k ds eu es a la ' k; gks b Z A vfr pfj= yf[k ldS uk dks b Z A 512A
;g ek;k lc iz H kq r k djbZ A Hkje Hkhfr dgq dS l s VjbZ A 513A
fl;k fo"kkn dfFk cgq r mnklkA y"ku tkgq jke ds iklkA514A
e` x k ekfj ukfga fQjs Hkq v kjkA dks g dkQ gS foVi cs d kjkA515A
dgS a y"ku eks f ga la ' k; HkkjhA geds NkfM+ x;s j[kokjhA516A
;gk jgks a lhrk nq [ k ekukA lks p fga cq f ) fopkjfga KkukA517A
lk dk js [ kk [kS a p q cukbZ A fl;k ds lkS a i pys flj ukbZ A 518A
lk dk js [ kk cS B q fcpkjhA ckgj ik o rfud ufga MkjhA519A
y{kq e u jkepUnz ds iklkA fu'pj Ny cy dhUg rek'kkA520A
lk[kh& 39
jkt dkt en jkouk] Hkfy efr xbZ Hkqyk;sA
lhrk lrh leqnz le] ijs ygj esa vk;sAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

24

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

rhu yks d efga ea M y ek;kA fl;k ldy xq u iz d V fn[kk;kA521A


eu ek;k dj ,s l u dkekA rkes ijs y"ku JhjkekA522A
frxq Z u rhu rkfg gS ja x kA cq f ) foos d vkS j dke vua x kA523A
la d Yi fodYi Hkkoh lkFkkA Kku fojkx tu fojyk gkFkkA524A
nks u ks a ik[ka M Hks " k tks dhUgkA vkfJr opu lhrk dh nhUgkA525A
fHk{kk Hkks t u ge da g nhtS A da n ew y Qy vkxs dhtS A 526A
ixq ckgj vkS j Hkhrj djbZ A js [ kk Vkfj ckgj S pybZ A 527A
jkou jkt lc pkgs fo/oa l kA vua r :i gks , Mkfjlh Qk l kA528A
ckgj ik o toS mfUg nhUgkA rc jkou lhrk gfj yhUgkA529A
dj /kfj jFk ij yhUgk p<+ k bZ A pyk rq j Ur ya d kiq j tkbZ A 530A
lhrs jke jke xks g jkokA Hk tVk;w lq f udS /kkokA531A
pks p fu ekfj mUg dhUg yM+ k bZ A vfXuoku ls ia [ k tfj tkbZ A 532A
ya d kifr ya d k ds x;A iyVh jke x`g [kks t r Hk;A533A
i= dq V h ns [ kk lw u cs l w u kA pgq a vks j [kks t fga dYiuk nw u kA534A
NUn & 6
[kksft [kksft ru Fkfdr eu Hk;ks] fl;k lusl u ikoghaA
czaM [kaM lc fofo/k okds] dfBu dYiuk vkoghaAA
eksg dksg lc la'k; lkxj] 'kh"k /kqfu iNrkoghaA
jSfu chR;ks lkspr ,sls] myfV cklj vkofgaAA
[kksjBk & 6
[kkstoks cu [kaM >kjh] ehft ehft dj iNrkoghaA
gj;ks fu'kkpj ukjh] n'kdU/kj flj dkfV gksaA
pkSikbZ
pys iz k r mfB nks u ks a HkkbZ A [kks t r ou [ka M tgka rgka tkbZ A 535A
lq x z h o ns [ kk f} ru vkoS A dh ckyh ds nw r vofj dks b Z tkoS A 536A
tkgq iou lq r djfg fopkjkA fujf[k uhds gks ; djgq lq / kkjkA537A
foiz :i feys guq e kukA dj tks f j opu iw N fga ij/kkukA538A
dh rq e ns o ns o u es a ohjkA vfr dks e y in lq U nj 'kjhjkA539A
dgks o` kka r lc dFkk lq u kbZ A cu [ka M fQjgq dou iz H kq r kbZ A 540A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

25

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

egk fodV cu fdfe dj jggwA dggq uk lk opu tfu xksogwA541A


eS a v/khu gks a rq e xq u yk;dA tks dNq iw N s dgks lc lk;dA542A
uxj v;ks / ;k n'kjFk jkbZ A rkdks lq r ge nks u ks a HkkbZ A 543A
firk opu ge ou ri dhUgkA lq u ks foiz ;g opu iz o hukA544A
gj~ ; ks fu'kkpj ee fiz ; ukjhA lks ge cu [ka M [kks t r >kjhA545A
egk eks g en lnk vKkukA vc fu'p; iz H kq in igpkukA546A
jks vukFk eks f ga fd;ks lukFkkA /kU; /kU; n'kjFk rq o j?kq u kFkkA547A
rq e d` i k fla / kq gks eS a dfijkbZ A pju dey in ia d t ikbZ A 548A
vfr iz s e lq [ klkxj Hk;A iz c y iki nq j efr nw f j cgs A549A
eS a rq e nkl ikl futq jkrkA 'khry lq x a / k 'kjhj lq i krkA550A
vgS lq x z h o fut nkl rq E gkjkA rkds dVd ejdV vf/kdkjkA551A
lhrk [kks t og rq j Ur djkbZ A tgka rgka ejdV os f x iBkbZ A 552A
pyS rq j Ur yhUg ia F k p<+ k bZ A tgka fxfj dUnj jgk fNikbZ A 553A
dgk lEokn lq x z h o ls tkbZ A ?kj cS B s rq o n'kZ u ikbZ A 554A
n'kjFk ru; jke j?kq j kbZ A tkds os n yks d lc xkbZ A 555A
Qsfj Qsfj pju dey ij yksVkA ck<+h izhfr eu Hk; x;ks NksVkA556A
eu dh la ' k; nw f j lc x;A jke nj'k in ia d t i;A557A
lk[kh & 40
ikfu tksfj dfj ehurh] egk nj'k Qy ik;sA
xoZ Hkatu v?kekspu] lks izHkq Hk;s lgk;sAA
pkSikbZ
ckfy cU/kq gS fuiV udkjkA gj~ ; ks ee frfj;k diV ls okjkA558A
dhUgks a lej lS u lc lkFkkA okdh e` R ;q gS f=Hkq o u gkFkkA559A
;g futq cS j vkt tks ikoks A dks f V dVd rq a o la x pykvks A 560A
fxfj da n j ls ckgj Hk;A lq u r Jou dks f i ds /k;A561A
Hkhjs Hkw f e ij Vjr u VkjhA ,d&,d ;ks ) k egkcy HkkjhA562A
fQfj oS Hkhjk tq n k S Bk<+ k A dfBu fu"ka x cku lj dk<+ k A563A
ekjk jke cku mj ykxkA eq j fN fxjk cgq j fQj tkxkA564A
/kje :i fuxe dgs dS l s A ekjgq eks f ga O;k/kk lj tS l s A 565A
eS a cs j h lq x z h o fgrdkjhA dkj.k dou eks f ga rq e ekjhA566A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

26

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dU;k pkfj idV tx vgbZ A 'kkL= os n Kku er dgbZ A 567A


bUg la x dq e fr djS uj dks b Z A rkfg grs dNq iki uk gks b Z A 568A
,ruk lq u h ru R;kxfl iz k ukA lq x z h o jke pju yiVkukA569A
lk[kh & 41
/kj~;ks pju in iadt] esVk ldy ru ihjA
ge tk;s lSu cVksjc] dkuu Vhdq j?kqohjAA
NUn & 7
cj"kk fofo/k izxk'k iou] vfr xjft xjft ?kgjkoghaA
eksj 'kksj vfr >haxqj >udr] fxfj pf<+ fxjk lqukoghaAA
fodV ou rgk fliV Hkkyq dfi] fojg vuy ruq NkoghaA
,fg Hkkafr chR;ks tkudh fcuq] uSu uhan u vkoghaAA
[kksjBk & 7
Hkjr ds lksp cM+h ru ihj] foifk fo;ksx csdkj vfrA
nq%[k nk#u j?kqohj] /k`x thou lalkj efrAA
pkSikbZ
Fkkds lks uhj Fkhj lc Hk;A lq e u lq x a / k Nks f M+ ?kj x;A570A
pys ifFkd 'kjn fnu v;A jke y"ku fxfj ij pf<+ x;A571A
lq x z h o ia F k fugkjfga uhdkA lq f u iou lq r vkxs VhdkA572A
pys rq j Ur rc nq u ks a HkkbZ A tgk lq x z h o dS uxj lq g kbZ A 573A
lq x z h o ns [ kk vk;s j?kq u kFkkA dj tks f j fudV uk;s futq ekFkkA574A
vk;s iou lq r ik;u ijs A ns [ kr jke eks n eu Hkjs A575A
ldy dVd fefy dhUg izukekA /kU;&/kU; nj'ku rqe Jh jkekA576A
ea = h ea = dhUg vl HkkA lq u ks lHkfu fefy opu iz H kkA577A
pY;ks rq j Ur lc lk;j rhjkA lS u lekt lcS cy ohjkA578A
jke y"ku lq x z h o dfijkbZ A egk ohj HkV dVd fn[kkbZ 5 79A
lks futq vFkZ lcks a BgjkbZ A ea = dhUg tkeoUr dga tkbZ A 580A
ya d kiq j tkgq ohj gfyoa r kA fl;k lus l ys vkm rq j UrkA581A
ys g q ikurq e djgq i;kukA n'kdU/kj ds ejngq ekukA582A
vkKk djgq lq Q y lc dktw A jke pju flj ij Nktw A 583A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

27

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

egk ikS # "k cy rq e dga gks b Z A nkuo thfr lds ufga dks b Z A 584A
fl;k lus l fy;kogq uhdkA ldy dVd eg oa ' k ds VhdkA585A
lk[kh & 42
jke pju in iadt] xfg fyUgks flj uk;A
pys izp.M vfr dksi dfj] egk ohj cy ik;AA
pkSikbZ
vfr iz p a M S dks i s o ks ohjkA dw n ijk le lk;j uhjkA586A
jgs fuf'kpj exq j[kokjhA guk rs f g ,d dhy iNkjhA587A
[ka ' kh igq f e ru Hk;ks fodjkjkA :f/kj pys tS l s uhj dks /kkjkA588A
dw f n ijk iq f u ya d ea > kjkA tgka n'kda / kj ds j[kokjkA589A
vkxs x` g h foHkh"k.k ns [ kkA jke uke lq f u vou fols [ kkA590A
feys fofHk"k.k exq es vkbZ A n; gjf[k egk Qy ikbZ A 591A
la r njl gfj d` i k les r kA cM+ k HkkX; ew y ea x y gs r kA592A
lq u ks iou lq r cpu gekjhA lxjs ya d k nS R ; ilkjhA593A
rk chp la r jgu bfe jgbZ A jke uke futq fuf'kfnu ygbZ A 594A
dgs foHkh"k.k lq u q gfyoUrkA futq futq vFkZ dgks a fojra r kA595A
jke y"ku gS lkxj rhjkA egk dVd lc cM+ & cM+ ohjkA596A
jke lus l fl;k ig ykbZ A fl;k lus l rq j Ur ys tkbZ A 597A
v'kks d o` { k rj lhrk jgbZ A d"V dYiuk lc nq [ k lgbZ A 598A
pgq a vks j pkS d h nS R ; tks xk<+ s A lq f u iou lq r jks ' k tks ck<+ s A 599A
dw f n p<+ k nz q e ij dS l s A ekuks ia { kh cls j k tS l s A 600A
cgq r d"V ru ns [ kk HkkjhA rq j a r fga nhUg vxw a B h MkjhA606A
lhrs djxfga yhUg mBkbZ A vf/kd d"V ru O;kis vkbZ A 602A
rqjUrfga mrfj fudV pfy v;A dfj ifjuke futq ekFkk u;A603A
lq u q ekrk eS a jke dS chjkA fl;k lq [ kn HkbZ ldy ljhjkA604A
jke y"ku ru fojg fo;ks x kA rq a o lus l es f VgS a ru 'kks x kA605A
mrjh dVd lHkS ifjpkjhA ya d s ' oj ds 'kh'k mrkjhA606A
/kfj /kfj nS R ; lHkS flj dfVgS a A lq j uj cUn rq j Urfga Nq f VgS a A 607A
lk[kh & 43
rqe ekrk /k# /khjt] gksbgks ;qxy ,d lkFkA
djfga fo/oal j?kq oa'k ef.k] thr pfygS j?kqukFkAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

28

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ik p Qy ys b vkxs nhUgkA cgq r iz h fr dfj pk[ku yhUgkA608A


dfi ds Qy ekuks ve` r jgs A jks e jks e 'khry ru Hk;s A609A
cks y s dfi rc opu fopkjhA ds f g fnf'k ckx [kkgq a Qy >kjhA610A
pgq a vks j nS R ; jgs j[kokjkA fdfe dj rq e djogq iblkjkA611A
rq e iz r ki lcS cy yfjgkS A nS R ;fu ekfj lc Qy [kbgkS A 612A
nS R ;fu /kfj /kfj lHks iNkjks a A o` { k mikfj fla / kq ega Mkjks a A 613A
'kq # fd 'kq # fd [kbgks a Hkfj is V kA Qs f j dfjgks a eS a rq e ls Hks a V kA614A
mBk xjt ijcr vfr HkkjhA fl;k ns [ kk tuq ya d mtkjhA615A
iS B k tkb >ifV cxokukA pq f u pq f u Qy [kk;fl euekukA616A
fdNq cV rks f j rkfj ftfe ikjhA fdNq mikfj flU/kq ea g MkjhA617A
/kk;s nS R ; jgs j[kokjkA ek# ek# ds dhUg iq d kjkA618A
/kjh pis V fu ekfj iNkjhA pys ijkbZ Vka x /kfj QkjhA619A
djfga 'kks j tg jko.k cS B kA ejdV ,d ckjh eg iS B kA620A
rks f j rks f j Qy [kkbfl lc >kjhA o` { k mikfj flU/kq eg MkjhA621A
dgs jkou fdfgfl vtxw r kA ft;rfga idfj ys vkogq nw r kA622A
lk[kh & 44
ns[kr y?kq papy cM+k] ikS#"k dgk u tk;sA
tks tks ijs yisV esa] iVds Vkx ?kqek;sAA
pkSikbZ
gels ohj dou cM+ vgbZ A tks iz H kq r k cy gels dgbZ A 623A
lq u r dks i 'kjhjs tkxkA rks j ks a rc tuq foyEc u ykxkA624A
egk Qk l rc lc fefy tks j kA ?ks f j idfj ds fy;kogq pks j kA625A
Nks V djfga ro cM+ gks ; tkbZ A cM+ djfga rc fudfy ijkbZ A 626A
cgq ifjia p Qa n tc tks j kA dj xfg [kS a p rq j a r fga rks j kA627A
jke ds f;k djgq a rq g pks j kA ekjc rks f ga ufga dhUg fugks j kA628A
ck>s Qka l nkl tuq Nks V kA /kfj /kfj ekjgha gS cM+ eks V kA609A
?ks f j idfj ys vk;s jkou vkxs A ns f [k ns f [k yfjdk lc Hkkxs A 630A
Qy [kk;ks dkS u s cy HkkjhA fdfe dfj o` { k rq e dhUg mtkjhA631A
lkp dgks ukrks thoufga cfpgks A xz h o dj }kj ?kjs ?kj ufpgks A 632A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

29

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

egk iz c y gS vkre HkkjhA rks f j rks f j Qy [kk;ks lc >kjhA633A


[kk;ks Qy ykxk cM+ ehBkA rks f j rks f j yhUg uS u Hkfj nhBkA634A
ekFks Bs d S rs f g fyUg mikjhA bfe dfj ys b flU/kq e g MkjhA635A
nkuo nkS f j dhUg cM+ jkjhA rc eS a myfV pis V fga ekjhA636A
dgs jkou pa p y gS pks j kA cks r y cS u ufga Mj rks j kA637A
lk[kh & 45
pksj lksbZ pksjh djs] gjs vofj dks ckeA
frfj;k pksj ikih cM+k] jke foeq[k /k`x dkeAA
pkSikbZ
dgs jkou ?kbpgq /kfj dks j s A ekjgq ts d jk tl cy tks j s A 638A
iou ru; ru jks e uk Vw V S A [k f l [k f l ns r viufga eq a g Vw V S A 639A
gkfj gkfj cS B s lc ;ks ) k( ru ls fudfy x;s lc ks / kkA640A
,dj e`R;q gS fudV gekjhA ya x w j yis V gq diM+ k QkjhA641A
rs y yxkbZ yis V gq ykrkA rc ru dS gks b gS a mRikrkA642A
vf/kd ya x w j c<+ k ;k HkkjhA uj ds ikx ukfj ds lkjhA643A
vkfx yxkbZ ns g q gq g dkjhA rjfd rjfd mUg ya d k tkjhA644A
lxjs ya d k ykxs vka p kA ,d foHkh"k.k ds x`g cka p kA645A
foHkh"k.k Hkou cka f p ds tkbZ A rgw a u vU/k ds eu ifr;kbZ A 646A
tud lq r k ns f [k n; gj"khA ekuks iz s e lq / kkle cj"khA647A
NUn & 8
ohj /khj vfr dksfi xtsZ] yadkiqj /kfj tkjfgaA
yS yk; yiV yaxwj Qsadfga] nSR; fudV u vkoghaAA
nSR; nfy efy Hkwr Hkkts] fpgwafd fpadkj yxkoghaA
dfBu ejdV fudV Bk<+s] ohj tksj uk ikoghaAA
[kksjBk & 8
tjr lks uxj vukFk] jke nzksg jkou fd;ksA
lhrk ys feyq j?kqukFk] 'kju flag uk ekfjgsaAA
pkSikbZ
dw f n iM+ k rc lkxj ekgha A ya x w j cq r k; fl;k iga tkgha A 648A
igq p s iou lq r os f x lks tkbZ A tgk fl;k jgh FkS cukbZ A 649A
lq u q ekrk rs t gq ru lks p kA jke pju v?k ikrd eks p kA650A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

30

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

gq d q e uk dhUg eks f ga j?kq j kbZ A rq e dga ys b rq j Urfga tkbZ A 651A


lq j uj cUn lcs eq S g s a A rq e d g ys b vo/kiq j tbgs a A 652A
jko.k xoZ xjn ea g fcfrgs a A lej djh lq j [ks r s thfrgs a A 653A
jktk jke jkuh gks , lhrkA dfi ds opu ekugq ijrhrkA654A
jke pju Nq b fcurh eks j hA rkdc rfud u;u dh dks j hA655A
eS a frfj;k ru cq f ) dh Fkks j hA d` i k flU/kq ls fourh eks j hA656A
eS a nklh rq e f=Hkq o u LokehA loZ O;kid va r j ;kehA657A
y"k.k ls dgc v'kh"k gekjhA cks y h cS u u;u uhj <kjhA658A
rs t gq fo"kkn dYiuk nw j hA jkou xoZ feyfga lHk /kw j hA659A
geds ekrk ns g q v'kh"kkA jke pju tk;s uk;ks 'khlkA660A
dfj ijuke rc pys rq j a r kA dw f n ijs le lk;j va r kA661A
ns f [k dVd lHkS dks b Z Bk<+ k A gj"kh iou lq r efgek ck<+ k A662A
lk[kh & 46
dVd lHkS gf"kZr Hk;s] egkohj in ik;sA
jke jpu yiVkb ds] u;u jgk eqlqdk;sAA
pkSikbZ
jke dgk lq u ks dfijkbZ A fl;k lus l futq dFkk lq u kbZ A 663A
pju Nq b jke ij ykxhA fojg fojkx lnk vuq j kxhA664A
f=Hkq o u Bkdq j jke xks l kbZ A eks f ga nklh ij gks f ga lgkbZ A 665A
y"ku vk'kh"k dgc cgq Hkk f rA cks r y cS u yks j pgq a ikrhA666A
fof fof lc dFkk lq u kbZ A f/kfjtk /kjgq fefygs a j?kq j kbZ A 667A
jkou xoZ xjn S tkbZ A fl;k ys pfygs a f=Hkq o u lka b Z A 668A
rs t gq dYiuk /k# eu /khjkA pju dey lq f ejgq j?kq o hjkA669A
jktk jke fl;k rq g jkuhA dfi ds opu feF;k tfu tkuhA670A
lqfu ds jke 'khry ru Hk;A [kqfy x;ks dey Hkoj jl i;A671A
jke y"ku la x lS u les r kA lc fefy ea = dhUg futq gs r kA672A
cka / ;ks lkxj cgq lc HkkrhA ikgu dkfV <ks o gq fnu jkrhA673A
uy uhy ohj lc >kjhA ikgu ns f ga dVd lc MkjhA674A
y{kq e .k fy[kk lk dS js [ kkA ty eg miy lcS ds g q ns [ kk675A
lk iq # "k ds tkufga ejekA y"k.k iz s e iz h fr futq /kjekA676A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

31

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

;gk ls r cka / k lc tks o S A jkou xoZ ekfr lks o S A 677A


dgs ea n ks n fj lq u q fi;k LokehA dk rq e Hkw y gq xoZ vfr xkehA678A
feygq fl;k ys lk;j rhjkAA dks f V xq u kg cdls j?kq o hjkA679A
buls lej thrS ufga dks A uj ukjk;.k gS iq f u nks A680A
x` g e g yk;d 'kfDr Lo:ikA jkt u"V gks b gs a rks j Hkw i kA681A
lk[kh & 47
lqugq fiz;k ifr eksj rqe] lnk dgksa fgrdkjhA
fl;k rqjUr ys fefy,] ks/k eksg lc MkjhAA
pkSikbZ
dl frfj;k cq f ) cks y fl cs d kjhA ekjkS a dVd lS u lHk >kjhA682A
buls eq[k eSa fdfe dfj QsfjgksaA ejdV ekfj [ka/kd lc HkfjgksaA683A
;s }S rilh vYi vgkjhA cku dS /kds a ns ftfe MkjhA684A
oks f g ekjs d k dk Qy uhdkA uV ds la x oS x` f g x` f g chdkA685A
exq es a exu ukps cgq Hkk f rA pa p y pks j prq j gS tkrhA686A
lk[kh & 48
dgs jkou lquq frfj;k] rSa Mj efr ekul 'kadA
f'ko lnk oj nhUgksa] jkt d: x<+ yadAA
NUn & 9
fl;k cqf) Nfy ds Hkyk dgka gS] gfj fyUgksa vius cy rsaA
lk;j ckf/k dVd lc fudV] fodV Hk;k cl lc ty rsaAA
yadk ehft /kwfj iadt dfjgsa] rksfga ekfjgsa vius djrsA
nfj;k tks dgs frfj;k fl[koS] rstq oknh ufga /kjuh /kjrsAA
lwj lc ckf/k fd;ks cl vius] f'ko dks oj dSls VfjgsaA
mudh dVdofu ejdV dh] lUeq[k ge lks ds yfjgsaAA
os }S rilh ru eu O;kdqy] ge lksa lej dks dfjgsaA
nfj;k tks dgsa frfj;k MiVS] dj [kjx fy, lcbZ MfjgsaAA
lksjBk & 9
cksyS xjft dfj dksfi] frfj;k rSa cSjh HkbZA
fn;k rst ls rksfi] lqj lc Mj dfir Hk;sA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

32

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dgs a f'ko lq u q opu HkokuhA jkou xoZ x#j vfHkekuhA687A


/kfj&/kfj vfg [kkbfl Hkfj is V kA 'ks " kukx dfg x#j yis V kA688A
lgL= Quh f{kfr tkij jgbZ A dks f V x#j rs f g Hkhrj cgbZ A 689A
;g tfu tkuks Nks V 'kjhjkA vua r dyk gS jke j?kq o hjkA690A
lkxj vkxj jke d`ikykA Hk;Hka t u nq " V ;e tkykA691A
dgs a mek lq u q f=Hkq o u KkuhA fdfe dj oj nhUgks a jkt/kkuhA692A
ckj&ckj oS 'kh"k p<+ k ;kA rc ya d k ifr u`i dgk;kA693A
ikbfl oj Hk;k vfHkekuhA ck f /kfl ns o lq j lHk tkuhA694A
lhrfga gfj ys v kus o ks ya d kA xoZ x keh Hk;ks bfe dfj ca d kA695A
okdh e` R ;q fudV fu;jkuhA xjn dfjgs a oS f=Hkq o u jkuhA696A
,d ls a vua r ldy efga cjrkA pj vpj ij f=Hkq o u dkkZ A 697A
ijekre gS a iq # "k iq j kukA Hkou Hkjfe ufga in igpkukA698A
n'kda / kj va / kerh Hkje Hkq y kukA vkfn cz xfr Hks n uk tkukA699A
lrh dgs lq u ks f'ko KkrkA ;g la ' k; Hkz e ge dg jkrkA700A
os ejs tjs ufga f=xq u 'kjhjkA vkfn cz os xfgj xEHkhjkA701A
vkfn vukfn tkfg dg dgbZ A lks dS l s frjxq u es a cgbZ A 702A
n;k fla / kq lk dfg, ckuhA ks / k {kek dfj vke` r lkuhA703A
tc tc iq g q e h gks [ ks HkkjkA rc rc yhyk /kjs vikjkA704A
eq , ftos ukfga cz Lo:ikA ek;k frjxq u gS vfHkxhfr :ikA705A
ckj&ckj ge rq E gs a cq > kbZ A rq e dga Kku xeh ukfga vkbZ A 706A
rq e frfj;k ru cq f ) dh Fkks j hA dcs cpu ufga ekugq eks j hA707A
tc jkou lhrk gfj y;A rc la ' k; cfM+ rq e ds Hk;A708A
la ' k; lkxj vxe xEHkhjkA cw M + r Hko ty ikm u FkhjkA709A
fl;k :i rq g lq j fr l o kjhA cks y s jke dgk n{k dq e kjhA710A
dhUg iz u ke nq u ks dj tks j hA f'ko ds Nks f M+ dgk rq e nkS j hA711A
rc rq e yktu cnu xks v kbZ A pyh rq j Ur gejs ia g vkbZ A 712A
lq u ks f'ko vl dgs HkokuhA rq E gjs Mj ge lnk Ms j kuhA713A
tks iw N gq rks lk fdNq dgs A ukfga rks xks i xq I r gks , jgs A714A
g f l ds f'ko cks y s cfM+ iz h rhA tkds xq # xfe lks tx thrhA715A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

33

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

Nks M + g q la d ks p liFk lq u q eks j hA lk cpu e g fdfe dfj pks j hA716A


iq # "k ,d frjxq u rs a U;kjkA tkdj ty Fky l` f "V ilkjkA717A
fojg cs d kj ru dUnz i vgbZ A 'kfDr 'kks d nq [ k nk#u ngbZ A 718A
cu [k.M tkb tks x ri dhUgkA firk eks f g nq [ k nk#u nhUgkA719A
rkij ukfj fu'kkpj gjs A vf/kd dYiuk cM+ nq [ k Hk;s A720A
frjxq u ek;k cz les r kA mRifk ijyS lks ru ds r kA721A
;g rhu yks d dS Bkdq j VhdkA budS ikj"k gS vfr uhdkA722A
tc ge lhrk #i cukbZ A fofgr fofgr mUg dhUg foukbZ A 723A
lhrk ga l xou oS pybZ A gyq x s iko iq g q f e ij /kjbZ A 724A
;g en eLr ik o /kj pka r hA bfe dfj pky y[kk ftfe Hkk r hA725A
;g fez x u;uh ns [ kr eks g S A dey uS u lhrk lfr lks g S A 726A
rc mfUg ns [ kk Kku fopkjhA ;g lhrk ukfga lrh gekjhA727A
dhUg iz u ke nq u ks dj tks j hA n{k dq e kjh lq u q fourh eks j hA728A
rq g q tx tuuh ekrq lekukA tkgq tgka gS f'ko LFkkukA729A
lk[kh & 49
dgs Hkokuh Hkje ukgha] vgS Kku dk ewyA
lk iq#"k oS vej gfga] izku fi.M lerwyAA
pkSikbZ
cks y s f'ko opu rc uhdkA Kku fojkx uke futq VhdkA730A
tks x ;q f Dr Hkks x jl R;kxs A vuy iz x kl iz s e jl ikxs A 731A
tgk ys xeh rgk yS /kkoS A lkiq # "k dk eje uk ikoS A 732A
ns f [k os n ka r h dks b Z lkxq # KkrkA la r vla r fofo/k er ekrkA733A
vtik tki 'kw U ; /kfj /;kukA cz .M [k.M [kks f t in fuokZ u kA734A
fuxe fuxqZ.k dgs vfHkxfr :ikA vugn /kqfu lk 'kCn Lo:ikA735A
fuxq Z . k fujk'k dFks ukfga dks b Z A Hkf 'kf tx vknj gks b Z A 736A
Kku dS exq ixq /kjS u dks b Z A /kkj d` i ku frjNu vfr gks b Z A 737A
vxe vFkkg Fkkg fdfe ikoS A bfe dj jke pju in xkoS A 738A
lq u q mek ;g lxq u Lo:ikA jke uke in foey vuw i kA739A
;ks x h trh tx Hks " k vys [ kkA HkfDr Hkko jke in ns [ kkA740A
egk egk eq f u ia f Mr KkrkA eks g Hkje Hko lHk dg jkrkA741A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

34

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

,d iq # "k lk lcrs fHkUukA Kku iz d V tx ds g q ds g q chukA742A


lkxq # er dgs iq # "k fuukjkA fujk ys i gks fuxq Z u lkjkA743A
tho 'kho la x 'kfDr fojktS A O;kid cz lcS ?kV NktS A 744A
lk[kh & 50
dgsa f'ko lquq cpu Hkokuh] xgks vpy futq KkuA
ek;k /kks[kk /ka/kk tx ekgha] iq#"k iqjku vekuAA
cM+h 'kju tc tkb,] esVsa dje dks nkxA
rkrs lsr c/ku fy;ks] yadk vVdh ikxAA51AA
pkSikbZ
ekuks /kjuh lc ty lks [ kkA okj ikj lc fefV x;ks /kks [ kkA745A
mkjh dVd jgh fNrjkbZ A ejdV cu Qy [kkofga tkbZ A 746A
jke y"ku fxfj ij pf<+ ohjkA x<+ lq e s # cgs 'khry lehjkA747A
vfr lq x a / k Qy okfj c[kkukA dfj iz l kn ty vpou vkukA748A
ea = h ea = tkeoa r gS lkFkkA lcls cpu iw N k j?kq u kFkkA749A
uy uhy ohj gfyoUrkA ckyh lq r la x lS u les r kA750A
ya d kiq j ds m ohj pfy tkbZ A jke dFkk jko.k leq > kbZ A 751A
lhrfga la x ys ixq ij ijbZ A ya d k jkT; dYi Hkj djbZ A 752A
lq j uj cUn ns b lc NkM+ h A jkt ya d s ' oj vf/kds ekM+ h A753A
vkb dVd ihNs fQfj tbgs a A jko.k vkxs ckr tubgs a A 754A
gS dks b Z ohj ohjk yS vkbZ A A fo"kVkjs ya d kiq j tkbZ A 755A
ea = h ea = dgk leq > kkbZ A va x n ohjfga vkfu cks y kbZ A 756A
vs x n ohj /khj cM+ HkkjhA tj tokc lc ckr l H kkjhA757A
mkj dS mkj nhUgs a oks ; uhdkA jko.k lUeq [ k ;g ohj VhdkA758A
jkou ckfy fpUgkjks vgbZ A ckyh lq r va x n oS ygbZ A 759A
va x n fojfga os f x cq y kbZ A xq I r ea = lc iz x V lq u kbZ A 760A
tkgq dud x<+ ys g q dj ohjkA rq e lc yk;d efr dk /khjkA761A
lgL= Hkq t kcy tkds gks b Z A rq g ikS # "k ru rq y S uk dks b Z A 762A
firk oS j tfu ekugq tkbZ A vxyh tUe oks ; y iz H kq r kbZ A 763A
pfy Hko va x n fyUgks a ikukA ya d kiq j ds dhUg i;kukA764A
eS a dha d j rq e nklu nklkA d` i k flU/kq pju rq o iklkA765A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

35

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ts b lu dje rs b lu lks ikoS A ekrq firk dks b dke uk vkos A 766A


iou lq r exq iw N k tkbZ A cu [ka M fxfj lc dfg leq > kbZ A 769A
eS a u k fxfj pf<+ ia F k fugkjkA nf{k.k fn'kk gS ya d fopkjkA768A
lk[kh & 52
jke pju flj ukbds] jgs nquks dj tksjhA
lnk n;ky flj ijs] djuh dNq ukfga eksjhAA
pkSikbZ
egk egk ohj ikoj HkV HkkjhA eky tq > kj Vjr ukfga VkjhA769A
va x n ds ft; la ' k; O;kiS A vxq e u ik o nifV pyq nkiS A 770A
tks eS a fQjks a gks f ga dq y gkuhA uke gekj txr ukgha tkuhA771A
jke dkt dfjgs a ohj ds r kA ftu ftu cka / ;ks lk;j ls r kA772A
igq a p s ya d k fudV fuoklkA dw f n p<+ s lc fefV x;ks =klkA773A
,s u >jks [ ks jgk fNikbZ A 'kks j djfga ejdV ,d vkbZ A 774A
nkS f j nw r igq p s lc >kjhA eq a g fojkofga ns b ns b rkjhA775A
va x n jks " k xks l pf<+ x;A /kfj nkcs uhps pfy v;A776A
lks ru Hk; Hk;a d j HkkjhA ik p lkr nS r pis V fUg ekjhA777A
Hkkxs nw r rc Nks M + fpdkjhA iz ' kLr dq o j rc ykxq xks g kjhA778A
dgks uk dks rq e dk dfj nw r kA vk;gq ya d k cM+ vtxw r kA779A
tks fdNq eka x gq ns b e x kbZ A ukgha rks pq i gh tkgq ijkbZ A 780A
iz ' kLr uke rks j lq U nj 'kjhjkA jko.k lq r rq g cM+ HkV ohjkA781A
Hkou fHk[kkjh rq e geds tkukA /kfj ds ejnks a rks g jks ekukA782A
iz ' kLr dq a o j rc dks i s m ohjkA /kfj ds nkcs o ks ldy 'kjhjkA783A
myfV ds va x n rs f ga iNkfjA ru ejks f j iq g q f e ij MkjhA784A
iz k u Nq V k ru Hk;ks cs d jkjkA jkou vkxs ijk iq d kjkA785A
lk[kh & 53
egk Hkqtk cy ohj vfr] cksyk gkad izpkjhA
ijk nad x<+ yad esa] dfEi jgk uj ukjhAA
pkSikbZ
rq j Urfga pfy ikofj ij x;A eUnks n jh rc ns [ kfr Hk;A786A
jke ds nw r nq o kjs Bk<+ k A jkou lq f u dks i vfr ck<+ k A787A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

36

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

cks y h cpu ea = h ls dgbZ A ;g dkS r q d lc ns [ ku pgbZ A 788A


Hks t gq nw r rq a j r cq y kbZ A og ckuj dh nks lj vkbZ A 789A
va x n rq j Ur fudV pfy v;A pk# utfj cjks c j Hk;A790A
jkou mfB fla x klu cS B kA vfr Hk;ks xoZ Hkq t k cy ,s a B kA791A
dgfl uk ds rq e dgka ls vkbZ A vkiu vFkZ dgfl leq > kbZ A 792A
dh ls u k la x ijfl Hkq y kbZ A dkj.k dou ya d kiq j vkbZ A 793A
dgfl uk lkp cupj ckuhA ukfga rks ekj djks tho gkfuA794A
vfr xoZ dfj cks y fl rhrkA ckyh lq r eS a jke dj ghrkA795A
jkepUnz Hks t k rq e iklkA lks futq cpu djc ijxklkA796A
gels ckfy lnk fgrdkjhA lks rq e tues a ckr fcxkjhA797A
jke pju in ia d t eks g ha A fcxjs lks tks jke dS nz k s g hA798A
firk cS j lq r ukgha ekukA rs f g yckjdS dkS u c[kkukA799A
frfj;k pks j ikih cM+ vgbZ A lks b Z yckj Hkou Hko ijbZ A 800A
lhrfga ys b pju ij ijbZ A dud dks V jkt rc djbZ A 801A
n'k 'kh"k /kfj fNfugs a rks j kA ys pyq lhrfga lq u q dgk eks j kA802A
vcgha tkb ikou tks ijgw A ya d k jkt dYi Hkfj djgw A 803A
ck / ;ks lq j uj ns o lc >kjhA ,fg rilh ds dk xq u HkkjhA804A
lk[kh & 54
f'ko lgk; flj ijs] egk egk lax ohjA
dj xfg pju ?kqekb dS] Qsadrksa lk;j rhjAA
pkSikbZ
tkS rs a pju mikjfl eks j kA egk ikS # "k cy turks a rks j kA805A
pju jks f i igq f e ij /kfjgks a A ijs pju rks lhrk gfjgks a A 806A
ns [ kks rks j cy nS r les r kA ns f [kgs a lq j uj jks f igs a [ks r kA807A
ns f [kgfga jke vkS iq # "k iq j kukA ,s nks ihj ea M s eS n kukA808A
ns f [kgs a 'kEHkq vkS f'ko HkokuhA ns f [kgs a ty Fky iou vkS ikuhA809A
ns f [kgfga lhrk lw j t vdk'kkA va x n jke uke futq nklkA810A
ns f [kgs a xks i iz d V la l kjkA gkfj thfr ns f [kgs a la l kjkA811A
NUn & 10
jksI;ks pju bg pkafi pd ij] izxV lHk iqdkjfgaA
nso nso bg lqj ljc ysgha] ohj /khj cy ikoghaAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

37

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dksfV dksfV lc ohj ckads] ohj Hkwfe ij vkoghaA


;g egk dfBu izu dud dksV esa] jke jfg iNrkoghaAA
[kksjBk & 10
cksys jke izpkjh] lquq ea=h efr /khjrsaA
vaxn pju mikjh] lhrk lrh rc tkbgsaAA
pkSikbZ
ejn eLr eky lc >kjhA yxs ,df} fQfu pkjhA812A
nl chl ykX;ks lkS ipklkA >ks a s f d pju lc Hk;s fujk'kkA813A
tgk ys f g dVd ya d k ega jgbZ A lc dks b Z pju mikju pgbZ A 814A
gkfj gkfj cS B s lc >kjhA jkou xjt egk cy HkkjhA815A
pyk dks f i dfj fofpyk chpS A fxjk eVq d ikou dj uhpS A 816A
va x n ika o eVq d ij nhUgkA jkou xoZ xjn dS yhUgkA817A
ehl eka f l dS nhUgks a MkjhA ckyh lq r efgek vf/kdkjhA818A
pyfl uk xgfl jke dS pjukA ukfga rks dky fudV Hk; ejukA819A
oS }S rilh cS j c<+ k ;kA nw r Hks f t cs l hy djk;kA820A
vc ge lej djc iz p kjhA ns f [kgs a ns o yks d lc >kjhA821A
ckyh ds lq r rS a iw r diw r kA gels oS j dhUg vtxw r kA822A
rS a diw r frfj;k rks f j jks o S A ldyks oa ' k tkfu ds [kkS o S A 823A
tM+ ts B j ls dk dfg yhtS A jke pju in lq f eju dhtS S A 824A
lk[kh & 55
vkuan eaxy izse ;rh] pyk rqjarfga >kjhA
jke pju in iadt] feurh ea= fopkjhAA
pkSikbZ
mBh dVd lHkks flj ukbZ A ckyh lq r /ku ikS # "k ikbZ A 825A
jke pju in va x n is [ kkA j?kq d q y dey Hkkuq Nfo ns [ kkA826A
'khry Hk; ru vkBks va x kA jks e jks e in iz s e iz l a x kA827A
j?kq i fr cks y s foey jl ckuhA lq / kk les r iz s e jl lkuhA828A
Nq N q e dFkk lc dgk c[kkuhA jkou xoZ xjn eg lkuhA829A
rq o iz r ki fu'kkpj thrkA jkou ekfj ys vkbc lhrkA860A
dgs a jke rq e lc xq u yk;dA lw ; Z o a ' k {k=h; cM+ lk;dA831A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

38

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

vc eks j s eu HkkS iz r hrhA lq j uj cUn Nq M + k bc thrhA832A


mBh dVd vkxs pfy vkbZ A futq futq ea = dgs leq > kbZ A 833A
cu Qy ejdV [kkofga tkbZ A Hkfj is V [kkfga eks f N QgjkbZ A 834A
fuf'kfnu lcds g q ;gh fcpkjkA dc x;s ns [ kc ya d ixkjkA835A
lk[kh & 56
vl eulwck dVd esa] egk egk cyohjA
lqj lc Hkwfe cgkjgha] tk fnu Mkfjgsa rhjAA
pkSikbZ
rq e tx tuuh phUgk ukgha uhds A tkds gkFk txr lc chds A 836A
gfj vkugq cgq r s gj"kk;ks A ve`r rs t egk fo"k [kk;ks A 837A
egk ek;k vkS tks f r fujUrkA ty Fky iou es a Qa n vuUrkA838A
Hkkuq dyk Nfo jkgq xz k lkA Nq f VxS re r` f ejh lc uk'kkA839A
nhu euh fnu iz x V S vk;s A jkgq ds r ngq dgk ijk;s A 840A
rq e ds dkys fudV xz k lkA foijhr cq f ) rq E gs a ru HkklkA841A
ftfe dfj jkgq lw ; Z dga Ns d kA bfe dfj va x n nS r fUga Vs d kA842A
rq g q chl Hkq t k cy ikS # "k tkukA eq g Vw V k ukfga eu ifr;kukA843A
gfVds dVd ykxs eq g dkjhA lw ; Z ca ' k efgek vf/kdkjhA844A
dgs ea n ks n fj lq u q fi;k eks j kA f'ko ds oj ukfga fuegha cks j kA845A
HkLeklq j ds cj tks nhUgkA Hk;s HkLe ru [kkd eyhukA846A
gfjukdl f'ko oj tks ekrkA vks n j Qkfj iq g q f e ru pkrkA847A
tgk mikfld f'ko ds vgbZ A jke Hkxr dg dks b Z uk ygbZ A 848A
ts f g flj dkys dhUg i;kukA foijhr cq f ) Hkje Hko KkukA849A
vufgr fgr ukfga ijrhrhA dgs ea n ks n fj ;e rs f g thrhA850A
vfr S ks / k va / k rc cks y kA f'ko ds cj tx lnk veks y kA851A
gfjukdl cj lgy Lo:ikA geds a rq y s vkS f j ukfga Hkw i kA852A
ge nl eLrd vkfu p<+ k ;kA rc vVy cj ya d k ik;kA853A
geds rq e fl[kkou ykxhA rilh rjQ ckr cgq ikxhA854A
mBk dks f i [kjx ys gkFkkA /kfjds dfVrks rks g jks ekFkkA855A
rc eUnks n fj cgq r Ms j kbZ A pju idfj dS ekFkk ukbZ A 856A
rs f g volj foHkh"k.k vk;s A jke ckr dNq dFkk pyk;s A 857A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

39

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lq f uds dks i k ldy 'kjhjkA ykrs ekfj foHkh"k.k fxjkA858A


mfB foHkh"k.k x` g es a vk;s A cgq r fo"kkn jke xq u xk;s A 859A
lk[kh & 57
pys foHkh"k.k jke ig] rsft ldy ifjokjA
cgqfj Hkou esa vkbds] ns[kc yad nqokfjAA
pkSikbZ
lkxq # opu iw N ks eS a rq e ls A lkrk y{k.k dgks futq gels A 860A
ek;k#i lq [ k fdfe ukgha ygbZ A buds la x lnk lHk djbZ A 861A
lq u ks opu eS a dgkS a fopkjhA leq f > ys g q futq Kku lEHkkjhA862A
iz F ke tkb tud x` g jgbZ A dhUg ifjia p cgq r fdNq ygbZ A 863A
tud _f"k lks p cgq r fcpkjhA ;ks x Nq V k nq % [k Hk; x;ks HkkjhA864A
>yds fp= lcS dks b /kkokA egk egk Hkw i fr ykt x o kokA865A
u` i ykxs tS l s ls e j lw o kA Vq f V x;ks /kuq " k mM+ k Hkz e Hkw o kA866A
>fe dfj ek;k ys r tc Nks j hA 'kh'k iVfd cS B s eq [ k eks j hA867A
;g lq y {kuh ts f g x` g iS B hA nhid ckfj Hkou es a cS B hA868A
tgk nhid rgk fdjeh vkos A ijh ira x rgk iz k u xokos A 869A
egk ek;k ;g lc tx xkos A vxe vFkkg Fkkg fdfe ikos A 870A
fcuq xq u Kku lR; ufga ukS d kA fcuq rjuh Hkolkxj McdkA871A
lir irky rgk cfg tkbZ A [kks t r [kks t r dks b Z vUr uk ikbZ A 872A
T;ks a lkxq # feys a dugfj;kA /kfj irokj [ks o fga rc nfj;kA873A
thou eq f Dr thUn xq # KkrkA lc fof/k iw j u iz s e lq i krkA874A
Bhdk ew y uke futq ns [ kS A jfgu xgfu es a vkS j uk is [ kS A 875A
;e jktk ds dkg clkbZ A fu'p; vpy vejiq j tkbZ A 876A
gS lkiq # "k eku ij rhrhA jgfu xgfu pfygks ;e thrhA877A
frjxq u 'kjhj eks g ruq O;kiS A iki iq U ; vius eu rkiS A 878A
nz k s i nh ru gS ek;k Lo:ikA ika p ks a HkkbZ ;q f /kf"Bj Hkw i kA879A
mfUg la x Fkhj drfga ukfga ikbZ A iS f B irkys rufga xykbZ A 880A
lks ek;k jkou fxz g vkbZ A egkQkl te tky cukbZ A 881A
fudV fuiV fu;j Hkb ckrkA vc ya d k gks b gs a mRikrkA882A
ukS eu lw r dcgha ukfga l>q j kA vc rks jkou jkefga va > q j kA883A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

40

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 58
dgs nfj;k lquq nklgha] fooju fd;k cuk,A
jgfu xgfu futq uke gS] nksfo/kk nwfj cksgk;sAA
NUn & 11
xfgj Kku futq uke] ;g Hko Hkje lc foljkoghaA
vdg vad bg cad uky esa] inqe >yk>fy vkoghaAA
>jr >jh rgk vxe fueZy] eksrh efu Nfo NkoghaA
feyfga lkxq# 'kCn ds /kqfu] njl nfj;k ikoghaAA
lksjBk & 11
cz Hksn fujysi] tks feySa lkxq# n;kA
lc nq[k gks; la{ksi] iki iqU; ukfga O;kfi gSAA
pkSikbZ
x;s foHkh"k.k tgk guq e kukA feys iz s e vfr lq ? kj lq t kukA884A
jkou ge dg nhUg fudkjhA bfe dkju bgok ixq <kjhA885A
d` i k flU/kq ls Hks a V djkogq A r` " kk iz s e lc I;kl feVkogq A 886A
dj xfg gfyoa r yhUg fy;kbZ A lUeq [ k jke foHkh"k.k vkbZ A 887A
jke dgk ya d s ' oj jkbZ A rq j rfg jkt foHkh"k.k ikbZ A 888A
vgS foHkh"k.k nklu nklkA ya d k fu'pj dks f V fuoklkA889A
fuf'kfnu Hktu djfga Hkxoa r kA lq u q Jhjkedgs gfyoa r kA890A
lq f eju djr jgs j?kq j kbZ A jkou bUg dg nhUg nq j kbz A 891A
Hkxr v?k dS dor lkFkkA vl dfg cpu cks y s j?kq u kFkA892A
Hkko Hktu ts f g HkfDr fojkxkA lks tu tx es a l nk lq H kkxkA893A
lks dq y yk;d dq y eg VhdkA lnk pju in ia d t uhdkA894A
ljxq u fujxq u fuxe tks lks p S A dks f V dje v?kikrd eks p S A 895A
tsfg dqy Hkxfr lksbZ dqy yk;dA ux gS uke lnk eks{k nk;dA896A
la r er eks f ga vUrj dS l s A n; dey ee Hkz e j tS l s A 897A
e/kq d j ekyrh ?kz k fujl ikbZ A A T;ks a jluk xq u xk; lq u kbZ A 898A
HkfDr clh Hkxoa r fojktS A la r ds fudV lnk f'kj NktS A 899A
lk/kq njl tx efgek dS l kA dks f V rhjFk nku iq U ; tS l kA900A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

41

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

oju foos d uk cz k .k {k=hA j?kq d q y dey uke futq ta = hA901A


lk/kq ljl xq u lc uj uhpkAA tS l s nhu efu gS a p kA902A
lk[kh & 59
dFkc dfBu djuh dfBu] dfBu foosd fopkjA
xq# in iadt eatu djks] ;sfg fof/k gks; mckjAA
pkSikbZ
lq u ks foHkh"k.k dgs a j?kq j kbZ A ds chj ds b lu dhUg iz H kq r kbZ A 903A
iou lq r egk cy HkkjhA ya d k tkfj o`{k mikjhA904A
/kfj /kfj nS R ; pis V fUg ekjkA rc jkou ig ijk iq d kjkA905A
jke iz r ki la d dNq ukgha A cks y s cS u lHks Mj [kkgha A 906A
,s l u ohj fu%'ka d vekukA jkou xoZ fd;k fifl ekukA907A
iS B r va x n Hk; x;ks jkjhA ijlLr dq o j ds vxrs ekjhA908A
fQfj vk;s tgk jkou cS B kA ns [ kr xohZ xoZ f ga ,s a B kA909A
mkj dS mkj cgqr mfUg nhUgkA dgr ckr dNq lad uk yhUgkA910A
jks i k pju lHkS ijpkjhA gkjs nS R ; dks f V lc >kjhA911A
jko.k xjft dks f i dS /kkokAA fxfj ijk rc eVq d mBkokA912A
lk[kh & 60
rc eksjs ijrhfr Hk;ks] lgh jke dj ohjA
eulk okpk djeuk] HkS Hkatu efr /khjAA
pkSikbZ
vkbZ dVd fodV fxfjds r kA 'kw j ohj lc lS u les r kA913A
jke y"ku lq x z h o dfijkbZ A cS B s ohj lcS f'kj ukbZ A 914A
fnol fcrs jtuh pfy vkbZ A j?kq o j n` f "V nf{k.k ds tkbZ A 915A
xjtr ?ku vfr gks r v n ks j kA ijr o` f "V ekuks iz c y dBks j kA916A
NVk pefd pgq a vks j pfy tkbZ A piyk peds cgq r ns [ kkbZ A 917A
vpjt dkS r q d vtc vuw i kA j?kq o j cks y s foHkh"k.k Hkw i kA918A
gks r xjn ;g vxe v?kkrkA foHkh"ku HkDr dgks lk okrkA919A
e` n a x rky lc cktq v?kks j kA efu ekfud gS N= pHkks j kA920A
piyk peds gks r va t ks j kA rfjou NVk pedq pgq a vks j kA921A
pkS d pka f nuh J`a x mra x kA fla g klu cS B s eLr era x kA922A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

42

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

chl Hkq t k nl eLrd HkkjhA jke dVd y?kq djr fopkjhA923A


jgs vlks p f'ko oj VhdkA jke dVd lc tkur QhdkA924A
dks i s jke Hk;a d j HkkjhA dk<ks lj dj /kuq " k fopkjhA925A
ekjs ; ks ?kS a f p cku dj rkuhA fxjk N= eVq d HkS gkuhA926A
rfjou rjfd jgk fNrjkbZ A cgq f j cku jke ig vkbZ A 927A
lk[kh & 61
ekjk j?kqoj cku rs] yadk ifj x;ks nadA
yad cad x<+ VwfV;k] dksbZ uk jgk fu%'kadAA
pkSikbZ
lHk fefy ea= tks dhUg fcpkjhA eVqd fxjk vlxqu Hk;ks HkkjhA928A
dks f i cpu vl cks y s vuhrkA eVq d fxjs dk dk Hkz e chrkA929A
jgh ukp lc x`g x`g tkbZ A jkou jgk ea n ks n fj Bka b Z A 930A
dud iya x ij fNjfd lq x a / kkA ls t cUn >cw >y ca / kkA931A
ghjk yky eks r h efu ykxkA djr foykl Hkks x jl ikxkA932A
vfr fula d uha n ruq xz k lkA ea n ks n jh eu es a cgq r mnklkA933A
la x lrh cks y h vke` r vkehA jkou xoZ lnk mj xkehA934A
vtgw uk ekur eu ijrhrhA jke ds /kuq " k cku lj thrhA935A
vey [kk; lcds oj ns g w A ks / k Hk;s ihNs ?kha p ys g w A 936A
vblu oj dk nhUgks a okds A jke ls cS j djgq rq e tkds A 937A
lq j uj cka f /k lcs cl dhUgA Hkjfe Hkq y kuk efr dk ghukA938A
vc ukfga j{kk gks ; n'kda / kjA e` R ;q ek f x yhUg efr va / kjA969A
jke nz k gs fdfe Hkxr gekjkA dfVgs a ekFk [kjx ds /kkjkA940A
lk[kh & 62
dgsa f'ko lquq cpu Hkokuh] ek;k xoZ mRikrA
uk ee Hkxr uk nkl jke dks] Hkjfe jlkry tkrAA
pkSikbZ
jS f u fcrs cklj pfy vkbZ A jfo ds mxs f=fejh Nq f V tkbZ A 941A
mBh ea n ks n jh jkou lkFkkA djs xq u ku ekFk ns gkFkkA942A
dgs jkou lq u q frfj;k lq H kkxhA fdfe dfj ekFk gkFk rks j ykxhA943A
ukjh dq y {kuh budj HkkA fi;k ifr fudV gS dkS u LoHkkA944A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

43

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dgs ea n ks n fj lq u q fi;k eks j kA dgks a cpu futq ekuq fugks j kA945A


jke cku gS dfBu dBks j kA rM+ f i rs t vfr djr va n ks j kA946A
tkij ijS jlkry tkbZ A /kj /kjuh ij tkr ulkbZ A 947A
ekj;ks rkM+ d fga ,dS ckukA iz k u Nq V k ru Hko fifl ekukA948A
rq g pki p<+ k ou x;A rk fnu cy ikS # "k ukfga Hk;A949A
dfj xfg rkfu rks j k mUg dS l s A [ks y fga f'k'kq la x /kuq g ha tS l s A 950A
Nks M + g q cS j feygq ys lhrkA fur uS cpu dgw eS a ghrkA951A
vl dfg cpu cks y k vfHkekukA frfj;k ea = rgk jkt foykukA952A
frfj;k ea = jkt dfga VhdkA rks j cpu eks f ga ykxr QhdkA953A
frfj;k ea = n'kjFk vfr iz h rhA ru ds R;kxks fryd vuhrhA954A
frfj;k ea = rilh ru tkukA e` x k ds ihNs Kku Hkq y kukA955A
lk[kh & 63
eanksnfj eu esa ldqfp ds] Hkou jgh ytk;sA
dgr lqur ukfga cfu ijS] vke`r rsft fof"k [kk;sAA
pkSikbZ
vkbZ dVd fudV fu;jkukA >ydr da p u fofnr vekukA956A
ns f [k lS u eg la ' k; Hk;A dyi dfBu x<+ budj jgA957A
jke iz r ki rcs x<+ Vq f Vgs a A jke lj jko.k flj Nq f Vgs a A 958A
/kU; oS chj va x n gfyoa r kA ftfUg dy dkVks Qa n vua r kA959A
fdfe x<+ pf<+ x;ks nw u ks ohjkA ftfe Hkw f e ns [ kr dk i q 'kjhjkA960A
Mkjs m oku lq f nu fnu jk/ks m A jke uke fyf[k lj ij lk/ks m A961A
cks y S y"k.k futq opu fcpkjhA lq u q ea = h rS a ea = gekjhA962A
lkiq # "k futq /kfj ds /;kukA rcgha lj Mkjgq eS n kukA963A
tkrs dke lq Q y lc gks b Z A iq [ kZ uke futq lnk leks b Z A 964A
tkdj ge gS a jke xks l ka b Z A ;q x y tx iz H kq r k cy ikbZ A 965A
y{kq e .k cpu jke d g uhdkA ekuks loZ Kku dk VhdkA966A
fy[kk y"ku ikgu fnUg MkjhA lcds eu ?kV Hko mft;kjhA967A
Mkjk cku nfgus cks y q dkxkA dhUg fopkj lxq u fud ykxkA968A
jkou f'k'k ij dkx djkukA okdh e` R ;q fudV fu;jkukA969A
lq f u ds dVd lcks a gj"kkukA djc lej Vkjc eS n kukA970A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

44

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ckuj Hkkyq dw f n lc Bk<+ S A lcds ru jks " k vfr ck<+ S A 971A


lS u lekt ns [ kfga j?kq u kFkkA y"ku /kuq " k dfl fyUgks a gkFkkA972A
jkou ea = h tks iw N k cq y kbZ A vc rks lS u fudV pfy vkbZ A 973A
vla [ ; dVd fy, la x vkis A ekuks e` R ;q dky tuq dk i s A 974A
es ? kukn xfg fyUgks ikukA dfj lyke rc dhUg i;kukA975A
lk[kh & 64
bUnzthr rc fudys] egk egkohj lkFkA
lSu lHks [kM+cM+h HkbZ] ns[kfga y"ku j?kqukFkAA
pkSikbZ
dks f V cku ,d cs f j rM+ i s A gks r v n ks j ftfe ckny rM+ i s A 976A
ejdV ikgu ys f ga mikjhA ekjfga ,d ckj ns f ga lc MkjhA977A
fQfj ekjfga fQfj tkfga ijkbZ A ekuks dkS r q d [ks y fga cukbZ A 978A
iou lq r lS u lc Bk<+ S + A ns f [k Hkq t k cy vf/kds ck<+ S A 979A
va x n lS u la x lc iklkA pf<+ fxfj ns [ kfga vtc rek'kkA980A
tkeoa r tkfu Hkkyq lc xjtS A Bkofga Bkofga lHkS dks b Z cjtS A 981A
bUnz t hr cku tc ekjkA ekuks fctyh NVk ilkjkA982A
;gk jke ogk jkou ns [ kS A egk egkohj lej ys [ kS A 983A
dks b ?kk;y dks b ftfe ij ijbZ A lS u lew g [kks t dks djbZ A 984A
rhu igj ea M s eS n kukA ,d&,d chj djfga ?kelkukA985A
y"ku /kuq " k cku tc ijbZ A dks f V dVd uhps gks , MjbZ A 986A
es ? kukn x<+ Hkhrj x;A fVdh dVd Ms j k rc Hk;A987A
cklj fcrS jS f u pfy vkbZ A iou lq r pkS a d h ds tkbZ A 988A
dgs ea n ks n fj rs t q Hko HkjekA jke pju in tkuq u ejekA989A
tkfg lq f ejs lc dq e fr fcgkbZ A pk# Qy cS B s x` g ikbZ A 990A
mUg ls lej djs tfu dks b Z A ;eiq j tkb egkre [kks b Z A 991A
dks gS ohj djfga iz H kq r kbZ A j?kq c j lS u les f V pykbZ A 992A
bUnz t hr dS ns f [klh ekjhA lS u les f V ohj Hkw f e VkjhA993A
dq E Hkdju txcs ukfga fd;kA lS u les f V pkfHk T;ks a ch;kA994A
tc eS a /kuq " k ys c dj gkFkkA dkfV dVd cka / ;ks j?kq u kFkkA995A
vcgha djgq cgq r ia f mrkbz A jgcgq ykt u cnu xks v kbZ A 996A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

45

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 65
ckj&ckj rSa cksyfl] rksj erh Hk; x;ks HkeZA
lSu lHkS /kfj dkfVgksa] tkufr gks eksj eeZAA
pkSikbZ
bUnz t hr fudyk cy HkkjhA dks f VUg ohj dVd lc >kjhA997A
,d&,d ohj egkcy ;ks ) kA ckufUga ekfj lS u lc lks / kkA998A
,d&,d ikgu yhUg mikjhA Qs d fga dks f V dVd lc >kjhA999A
Qs f j Mkjfga Qs f j tkfga ijkbZ A myfV m[kkfj fQj igq p fga tkbZ A 1000A
bUnz t hr xfg ekjk ckukA 'kfDr yxk y{kq e u rc tkukA1001A
bUnz t hr xfg lS u lds y kA ftfe ij tkeoa r jgk vds y kA1002A
j.k eg ea = fl[kkou ykxs A jke pju xfg ykxq vHkkxs A 1003A
Nks M + k rq g q ru ns [ kgq <hykA ykxgq cdu ckr vuehykA1004A
cgq f j cks y fl tfu ew < + vKkukA ckufUg ekfj djks fiflekukA1005A
ju eg ohj cks y s ijpkjhA oke dke J`a x kj lokjhA1006A
xjft mBk dgk ukfga ekukA nw o ks ohj ea M s eS n kukA1007A
ekjk tkeoa r iw N kZ vkbZ A myfV tkxkj cgq f j fQj /kkbZ A 1008A
lk[kh & 66
'kwj lcZ laxzke esa] {k=h; lUeq[k vk;sA
jke d`ik flj ijs] lks ixq ihNs uk tk;sAA
NUn & 12
nofj nifV lc ohj Hkwfe ij] yM+fga lc ijpkfj dSA
xjft cku vfr ijr ftfe ij] rM+fi rst rg vkbdSA
Hkkxfga ejdV fudV ukgha] myfV ns[kfga lc tkbdSA
ohj /khj lc ,su ckads] lej djfga cukbdSAA
lksjBk& 12
[ksr thR;ks ijpkjh] egk ohj ckads cM+sA
lqj uj ns[kfga >kjh] dfBu =kl ruq O;kfi;kAA
pkSikbZ
y"ku uxhp iou lq r vk;s A fuj[kr va x ?kko ukfg ik;s A 1009A
y"ku ds rc yhUg mBkbZ A jke pju ij igq a p s tkbZ A 1010A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

46

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

jke ns [ kk tc y"ku dq e kjkA cM+ k fo"kkn ru Hk;k fcdkjkA1011A


gS dks b Z tu tks ;q f Dr crkos A cgq f j iz k u ?kV Hkhrj vkos A 1012A
dgs foHkh"k.k lq u q j?kq j kbZ A lq [ k lS u k ;g ;q f Dr crkbZ A 1013A
oS | ,d ya d k eg VhdkA ;g lc ikj"k tkur uhdkA1014A
dgs foHkh"k.k eks g ru Hk;A 'kfDroku ru iz k u uk x;A1015A
?kj fxz g lc dfg leq > kbZ A x;s iou lq r os f x ys v kbZ A 1016A
vkb dVd e g nhUg txkbZ A Hk;k =kl ru ckr u vkbZ A 1017A
jke dgk foiz lq u q ckrkA Mj tkfu [kkgq egkeq f u KkrkA1018A
'kf cku y"ku ru ygs A gS ru iz k u fody vfr Hk;A1019A
oS | dgs lq u ks JhjkekA rfud la t hou gS lc dkekA1020A
/koyk fxfj la t hou vgbZ A tks dks b tkb iz d V ;g dgbZ A 1021A
ikS / kk rgk lthou ew j hA rc ru dS nq [ k gks b gs a nw j hA1022A
jke dgk lq u ks guq e kukA rw vl ohj dou ij/kkukA1023A
jke dke ds lnk gtw j hA fxfj la x ys g q la t houh ew j hA1024A
dfj iz u ke fonk rc Hk;A iou xou rs vkxs x;A1025A
x;s iou lq r foyEc uk ykbZ A nS r ,d exq Ns a d fl vkbZ A 1026A
djs lekf/k egkeq f u tS l s A ik[ka M Hks " k /kjs dfy ,s l s A 1027A
lq U nj Hks " k fofo/k dFks KkukA dj es a ekyk tis HkxokukA1028A
xq # lh[k fl[kkou ykxkA ik[ka M ea = iz s e vfr ikxkA1029A
iou lq r rc cw > k fopkjhA gS dks b Z nS r eks g en MkjhA1030A
dky usfe chpfga /kfj BkVkA /kfj iV D;ksa rc NqfV x;ks ckVkA1031A
lk[kh & 67
ekjsm rsfg iNkfjds] fxfj ls fn;k fxjk;sA
pys iou lqr jks"k vfr] iy esa igqps tk;sAA
pkSikbZ
rfud la t hou gks r lgkbZ A dj xfg fxfj ,d yhUg mBkbZ A 1032A
fofo/k cu rkes lq f B HkkjhA vfr cy Hkq t k rfud ufga gkjhA1033A
lfer jke tq y ja x fefy tkbZ A tho lho ek;k yiVkbZ A 1034A
cz v[ka f Mr frjxq u 'kjhjkA ek;k eks g d#uk ru ihjkA1035A
ek;k ijcy tkufga xq u KkrkA jke fody ns [ ks nq % [k Hkz k rkA1036A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

47

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

fcuk eks g d#uk ukfga gks b Z A vkuUn ea x y nq % [k uk leks b Z A 1037A


eks g lrh e` F kk tfu tkuS A lkejFk ds uj nks " k uk vkuS A 1038A
jke lks p ru nq % [k vfr vkoS A y"ku fcuk lhrk ukfga HkkoS A 1039A
jks ,d la x Hk;ks fcNks g kA n; fojg ru ykxr eks g kA1040A
v/kZ jkf= gS ia F k fugkjhA dfi ukfga vk;s nq f [kr ru HkkjhA1041A
yhUg mBk; y"ku ukfga tkxs A dfj foos d d#uk ru ykxs A 1042A
firk eks g eks j y"ku feVkokA lnk la x lc nq % [k fcljkokA1043A
nq l js gj~ ; ks fu'kkpj lhrkA tks dNq Hkhj y"ku dj chrkA1044A
vc eks i s dNq dgr uk tkbZ A egk eks g ruq O;kdq y ngbZ A 1045A
vo/k tkb dgc fdfe ckrkA egk fody gks b gS a futq ekrkA1046A
yhUg mBk; lq u ks gks rkrkA eq [ k ls cks y gq rfud ukfg ckrkA1047A
lk[kh & 68
d#uk djr foyki vfr] vk;s iou lqr ohjA
lathouh jxfj fi;kb;k] esfV x;k ru ihjAA
pkSikbZ
yadk ds oS| yadk ds x;A cgqfj iou lqr dVd eg v;A1048A
mBS y"ku rc HkS x;ks uhdkA ldy dVd fop efu T;ksa VhdkA1049A
lc fefy ea = tks dhUg fopkjhA gks r iz k r Qs f j ;q ) ilkjhA1050A
n'kdU/kj rg o k pfy x;A dq E Hkdju tgk l;u cu;A1051A
fofo/k Hkk f r dfj rs f g txkbZ A A mBk ks / k dj vfr vdq y kbZ A 1052A
iw N s cpu lq u ks gks rkrkA dl eyhu rks j vkBks xkrkA1053A
fdfe dkj.k rq e eks f ga txkbZ A lks futq vFkZ dgks leq > kbZ A 1054A
rilh lej dhUg cgq Hkk f rA ekj~ ; ks dVd dhUg mRikrhA1055A
tx tuuh gfj Y;k;gq tcgha A ya d k foifk ijkgS rcghA1056A
f'ko ds cj rq e jggq vlks p kA bg la d V dgq dS l s eks p kA1057A
vc rq e cS j jke ls dhUgkA nhucU/kq dkkZ ukfga phUgkA1058A
{kq / kkoa r eks f ga vkm uk ckrkA efg"kk en ea x kogq a rkrkA1059A
[kkbfl eka l xoZ ru Qw y kA gels ohj dou ;g rw y kA1060A
,d en ru dk;k dyokjhA ykxk cdu ukgha ckr l H kkjhA1061A
lq u ks rkr eS a dgks a fopkjhA ekjks a dVd lS u lc >kjhA1062A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

48

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

mBk xjt dfj rcgha dS l s A ekuks dkyk ?kVk gS tS l s A 1063A


lq j lc da i fr Hk;s nq [ kkjhA =kfg =kfg Hkxoku iq d kjhA1064A
ohj Hkw f e p<+ k ijpkjhA ejdV ikgu yhUg mikjhA1065A
ekjfga ,d ckj lc tkbZ A ?kfj ?kfj Qs d fga dgha fNrjkbZ A 1066A
ys b yis f V eq [ k eg ukbZ A A dku ukd iS tkb ijkbZ A 1067A
ijs ikgu ru nq [ k uk O;kis A xjts dks f i dVd lc dk i s A 1068A
uy uhy ohj guq e kukA ekjfg ikgu otz lekukA1069A
va x n Hkkyq tkeoUr chjkA djfga ;q ) ns [ kfga j?kq o hjkA1070A
lk[kh & 69
okufUg ekfj lfgy fd;ks] [klk /kjuh ij vk;sA
/kU; /kU; dVd iqdkjfga] izHkqrk dgk u tk;sAA
pkSikbZ
dq E Hkd.kZ tc ju es a tw > kA n'kda / kj rilh cy cw > kA1071A
n; lks p eq [ k ckr uk vkoS A vfr S xoZ vka [ k ukfga ykoS A 1072A
bUnz t hr dg yhUg cq y kbZ A A djks lej ekjks nw u ks HkkbA1073A
os n q v ks a ejs dVd vkjks b Z A f'ko ds oj rc gks r lgkbZ A 1074A
fudyk dks f i dhUg cM+ ; q f )A Vkj;ks lS u ek;k cy cq ) hA1075A
xjft cku vfr gks r v?kkrkA ftfe ij ;q ) gks r mRikrkA1076A
jkou lS u la g kjs ; ks ds r kA bUnz t hr rc Nks M + s ; ks [ks r kA1077A
;K vkja H k rc dhUgks tkbZ A vkgq f r gks e cgq r fprykbZ A 1078A
cgq fof/k dhUgks ;K dks lktkA bfg e g cks y s foHkh"k.k jktkA1079A
djfga ;K rc thrs uk dks b Z A ekjfga dks f V dVd lHk nks b Z A 1080A
cks y s y"ku dks f i dS ckuhA jke liFk dfjgks a rs f g gkuhA1081A
x;s y"ku lc lS u les r kA tgk ;K ftfe jks I ;ks [ks r kA1082A
okuj Hkkyq lc ekjfga cukbZ A [kS a f p ds ' k rc yhUg mBkbZ A 1083A
fdfglh ;q ) dks f i dj tkxkA okds rs t dVd lc Hkkxk1084A
fQfu oS lej dhUg lkS o kjkA ekjk y"ku ru HkS x;ks okjkA1085A
lk[kh & 70
Hkqtk Qsadk m[kkfj ds flykspuk ds iklA
ns[kr vfr fo"ke; HkbZ] ru esa mith =klAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

49

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
rhu R;kx dou ifj gjbZ A tkds ekjs fi;k eks j ejbZ A 1086A
phUgks Hkq t k rc djks a mikbZ A ru eu okfj fi;k la x tkbZ A 1087A
rqgq ifr eksj iRuh ifr tkuhA dj xfg [kfj;k nhUg rc vkuhA1088A
rq g ifr eks j gks eS a rq v ukjhA fy[kks [kjh lHk vFkZ fopkjhA1089A
[kS a f p ftfe ij va d dS js [ kkA bUnz t hr rc Hkq t k fo'ks " kkA1090A
dUnz i dkfefu dcfga uk jhrkA Hkks t u uha n tkfu mUg thrkA1091A
}kn'k o"kZ ;ks x tks tkukA rhu clrq fny dcgh uk vkukA1092A
n'kjFk ru; y"k.k gS uk A ekjk eks f ga Hkq t k cy Bk A 1093A
lUeq [ k lq j gks , ju es a tw > kA fu'p; cpu flyks p uk cw > kA1094A
jkou vkxs ckr tukbZ A bUnz t hr j.k tw > k tkbZ A 1095A
eS a tkbc tgok ifr eks j kA cgq r fou; dS fdUg fugks j kA1096A
jkou lqur 'kksd vfr Hk;A n; nqf[kr eq[k ckr u v;A1097A
tgk lqr ukjh rgk pfy x;A cgq fof/k HkkfrfUg oksfg cq>;A1098A
rc n` < + dS ,s l cks y k ckuhA bUnz t hr cy Hkq t k c[kkuhA1099A
,s l u lq r eks j s x` g tuekA fdfgfl ;q ) tkus lHk ejekA1100A
rilh cka / kys vkogq nks A n; iz s e u;u vfr Nks g w A 1101A
tks dq N djc lHkS vfr uhdkA fcuk nhid ea f nj gS QhdkA1102A
cke dke dou tx vgbZ A fcuq fi;kft, dou Qy ygbZ A 1103A
nhtS gq d q e tfu ckr c<+ k ;s A vfr ifjia p dkg xq u xk;s A 1104A
rc ya d s ' oj cks y s ckuhA /kU; dgs tx lks b Z er BkuhA1105A
pS i gyk ij Mkfj vks g kjkA ik p lkr rs f g ykxq d g kjkA1106A
R;kxk fgr vufgr ?kj ckjkA R;kxk dq y ldy ifjokjkA1107A
lkgl dfj rc pyh fopkjhA R;kX;ks yky jru lc >kjhA1108A
lcS R;kfx iku eq [ k nhUgkA ,s l k Hkks x txr e g dhUgkA1109A
lk[kh & 71
jke y"ku lax lSu] pkr`d jgs fugkjhA
lhrfga iBk,oks jkouk] jgk Hkqtk cy gkjhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

50

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

cks y s jke lq u q ea = h ,s l s A bUnz t hr dh frfj;k tS l s A 1110A


lUeq [ k vk; fdUg ijukekA onu fNik; cks y S JhjkekA1111A
vkKk dou dgks lrh HkkA fdfe dkju rq e ge i g vkA1112A
f=Hkq o u ukFk eS a lnk vukFkkA d` i k djgq eS a gks g q lukFkkA1113A
fou; fdUg lq u ks j?kq u kFkkA bUnz t hr dS nhft, ekFkkA1114A
cks y s jke rc cpu fopkjhA phfUg ds ekFkk ys g q fudkjhA1115A
eS a ifruh ifroz r tks BkuhA eu cp e vkS j ukfga tkuhA1116A
o` x lk u;u eq g eq l q d kukA rc ifruh ifr yhUg vikukA1117A
/kM+ vkS ekFk nhUg j?kq u kFkkA tjh rq j Ur [kle ds lkFkkA1118A
/kU; /kU; dgks iz s e vfr y;s A iz h fr lnk xq u ijxV Hk,A1119A
lkgl iz s e vfXu ukfga tkukA vfr iz s e tuq p<+ h os o kukA1120A
lk[kh & 72
rc jkou fo"k;e HkbZ] vc dNq dgk u tk;sA
efg jko.k dg lqfejfga] mHk; igj esa vk;sAA
pkSikbZ
rs f g lks a eU= tks dhUg fopkjhA vc dNq iz H kq r k djks lEHkkjhA1121A
ghr iz h fr dfj bg cM+ dkekA ,s nw o kS ck f /k ys vkogq /kkekA1122A
ns o h ij f'kj vkfu p<+ k ogq A r` f Ir gks ; egk Qy ikogq A 1123A
jkou cgq r tks dgk cq > kkbZ A rc muds fny fu'p; vkbZ A 1124A
ck f /k ys m flj dkVks tkbZ A vl iz H kq r k cy dhUg cM+ k bZ A 1125A
lq r cS j rq E gs a ns m fn[kkbZ A dkVks a lkr [k.M rs f g tkbZ A 1126A
Hk;s fonk rc pys rq j UrkA [kks t r [kks t r Hks f VUg vUrkA1127A
Qs f j pys fQfj HkVdk Bk<+ k A pgq vks j pkS d h gS cM+ xk<+ k A1128A
djs fopkj vfr xoZ xq e kukA ck f /k ys nw u ks vuq t vekukA1129A
jk{kl ek;k nhUg vfr MkjhA xz k ls m uhn dVd lc >kjhA1130A
lq [ k efu lk f ifUg cls cs d kjkA ftug ;g Mls ldy la l kjkA1131A
Kku ps r fu ;q f Dr tks tkuS A mfnr cz HkkS dcfga uk vkuS A 1132A
tkxr lks o r 'kCn lekbZ A eulk dkfefu ikl uk vkbZ A 1133A
uS u :i eg jgs lekbZ A djS ps r fu fcyx gks ; tkbZ A 1134A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

51

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 73
efg jkou rc igqpk] tgk lksoy y"ku j?kqohjA
gfyoar pkSdh pgqa vksj] egk dVd Hko HkhjAA
pkSikbZ
bfe dfj ;e tho d g BxbZ A ij cl ijs nxk cM+ djbZ A 1135A
uke iz r hfr HkfDr tks tkuS A vke` r uke lq / kk le lkuS A 1136A
tgk lq / kk rgk fo"k ukgha tkbZ A foey iz s e lnk lq [ knkbZ A 1137A
tkxr jS f u eq l s ukfga pks j kA lkxq # cpu djgq tfu Hkks j kA1138A
egk eks g Qa n cM+ HkkjhA ckU/;ks rq j Ur Qka l x` g MkjhA1139A
xks j [k tkxs lkf/k 'kjhjkA gfyoa r tkxs lks o s a j?kq o hjkA1140A
uke ns o dfy tkxs ,s l s A nkl dchj Kku er tS l s A 1141A
efNUnz k tkxks lc ds g q tkukA lkxq # Hks n fojys ifgpkukA1142A
nw v ks tus ys pfy Hk;ks dS l s A ekuks eks y nkl fy, tS l s A 1143A
igq a p k x` g es a iS B k tkbZ A lks b Z frfj;k rgk ckr tukbZ A 1144A
ns [ ks frfj;k lq U nj oj nks A jktdq e kj dks e y gS lks A1145A
ije lq U nj gfga vfr Nfo uhdkA buds jkt y{ku dk VhdkA1146A
tru djgq tfu ekjgq Hkks j s A djkS a fou; lq u q ekuq fugks j s A 1147A
u;u ukjh uhps <fj ikuhA ij fi;k ns f [k lnk yypkuhA1148A
oS ekrq firk ge lqr dS tkuhA mke iq#"k fdfe djksa c[kkuh1149A
buls cS j djs tfu dks b Z A ;eiq j tkb jlkry lks b Z A 1150A
eUnksnjh cpu jkou ukfga ekukA bfe dfj fi;k rqe Hkje HkqykukA1151A
ns o h Hkw [ kh cgq r fnu Hk;A , nw v ks ekFk p<+ k ou pg A 1152A
cktu ckt ns o h gj"kkuhA us o t cuk; Fkkj Hkfj vkuhA1153A
eq l q d ck f /k cks y s vfHkekukA ?kS a f p [kjx vl djs frokukA1154A
dkdj rq e gks dks rq E gs a tkukA lq f ejgq rkfg tks b"V c[kkukA1155A
buds ekjs dk Qy iS g ks A egk dfBu nq [ k nk#u lfggks A 1156A
dl frfj;k rS a cks y fl vuhrhA buls rq e ls dc ds iz h rhA1157A
tUe tUe dks tkus ejekA dgha HkfDRk dgha Hko es a HkjekA1158A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

52

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 74
nquks leqf> dfj jkf[k,] uk rks dj ehft fQfj iNrk;sA
tgk ls ckf/k ysvk;gw rgk nsgq igqapk;sAA
pkSikbZ
mBh dVd rc ijk [k H kkjkA jke #i ukgh y"ku dq e kjkA1159A
mBh iou lqr 'kwU; tks ns[kkA pgq vksj jke y"ku dga is[kkA1160A
pgq vkSj nkSfj yaxwj tks iVdSaA cksySa xjft ftfe cknj dM+dSA1161A
nkS f j nifV [kks t s a pgq a tkbZ A efg jkou dh ckr tukbZ A 1162A
;edkrjh rks f j igq p k tkbZ A ns c h nkfc rgk jgk fNikbZ A 1163A
rc vks ; y ns o ?kj es a x;A uxj yks x lc ns [ ku /k;A1164A
ya d k jkou Hk;k vfpUrkA vfr cy xoZ e gkju thrkA1165A
ukjh iq # "k fefy ckth ykbZ A iklk <kjfga cgq r cukbZ A 1166A
eS a thrks a rilh ru ?kkrkA rw a thrfl ya d k mRikrkA1167A
lq f ejgq tks rks g js gS dks b Z ghrkA ekjks a ekFk foyEc cgq chrkA1168A
vc rks ijgq la d V e g uhds A phd gkFk vt;k T;ks a chds A 1169A
ejdV Hkkyq dVd rq e lktkA ekjfu pkgks ya d s ' oj jktkA1170A
vc rks Qa n ijgq rq e vkbZ A dfjgks bg o k dofu Hkq r kbZ A 1171A
u;u lq [ kk eq [ k ckr uk vkoS A dgks dNq rks g js fny HkkoS A 1172A
lk[kh & 75
y"ku dgk lkiq#"k gSa] tkdj eSa futq nklA
eksj lsod guqeku gSa] jkou ekus =klAA
pkSikbZ
ik;gq 'kw U ; ctkogq xkykA dfj ns [ kykbr rks g jks gkykA1173A
iz l kn ik; tks Hkfj is V ?kVdkA mBk dks f i ftfe ij iVdkA1174A
rpk ?kq e k; rgk ns ekjhA tgk ukjh iq # "k [ks y s iklk lkjhA1175A
uxj vukFk yks x vdq y kukA /kU; iou lq r djS a c[kkukA1176A
jke nks g jkbZ rs g h Nks M + nhUgkA ekfj pis V fUg cgq r [kw u dhUgkA1177A
Nks f M+ ck / k ckgj pfy x;A ns [ kr dVd lcS fefy /k;A1178A
Nq b Nq b pju dhUg iz u kekA vkuUn ea x y iw j u dkekA1179A
efgjko.k ds cy rq e jk[kkA lks f j mikfj ejks j fl lk[kkA1180A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

53

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

vc uk dgks dou iz H kq r kbZ A fl;k ys feygq rq j Urfga tkbZ A 1181A


gks b gs a lc fdNq tks rq e cfpgks A ya d k jkt cgw f j fQj efpgks A 1182A
dgs n'kkuu eq [ k dk eks f jgks a A rilh ru =s u tfu rks f jgks a A 1183A
chl Hkq t k nl /kuq " k tks jk[kkA Nq f Vgs a cku vus d u 'kk[kkA1184A
dky C;ky QUn lc Mkjks a A dkfV dVd nw u fUg ds ekjks A 1185A
dkfV dVd lc lS u vks j kukA rcgq uk xoZ rs t gq vfHkekukA1186A
ukrh iw r Hkz k rk lc x;A gejs ft;s dou Qy ygs A1187A
vc ge lej djc vfr uhdkA eks j s ekjs dVd ufga VhdkA1188A
lk[kh & 76
isfUg Lukg latksj lc] mBk xjft dfj dksfiA
Hk;k Hkze lc dVd esa] pgqa vksj Mkjfl rksfiAA
NUn & 13
egkohj ;g ohj ckds] cku ljklj NwfV;kAA
gksr xjn tc ijr ftfeij] ,d ,d flj VwfV;kAA
dVd Hkkxs iVfd lhl lc] >ifV lcS fefy twfV;kAA
dky C;ky lc Qan Mkj;ks] y"ku jkefga ywfV;kAA
[kksjBk & 13
ikgu fyUg mikjh] /kfj ioZr flj Mkfj;kA
iou ru; dhUg ekjh] jkou jkse uk VwfV;kAA
pkSikbZ
dgs a ukjn lq u ks [kxjk;kA ok/;ks ukx Qkl /kfjdk;kA1189A
nkS j gq os f x Nq M + k ogq tkbZ A jke y"ku ds ys g q eq d rkbZ A 1190A
pys x:j rc fdUg i[kkA ns [ kr ukx Qk l Nq f V tkA1191A
Nw V s jke y"ku nw u ks a HkkbZ A jkou ckr vpEHkks [kkbZ A 1192A
cgq f j dVd lc bfB mfB Bk<+ S A iou lq r jks " k vfr ck<+ S A 1193A
nz q e mikfj ?kq e kofga dS s l s A ijs ctz flj ij tS l s A 1194A
jkou xjt mBk fQfu >kjhA jke dVd dg ykxh dkjhA1195A
jke /kuq " k ckudj ?kha p kA ekjk ekFk ijk ftfe uhpkA1196A
Qs f j tkxk fu'kkpj jk;kA cgq f j fdfUgfl Qs f j ijxV ek;kA1197A
vU/kdkj dNq utfj u vkoS A lw j t dyk ds tk; NikoS A 1198A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

54

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ekjk jke re lc Nw V kA n'kda / kj ds flj rc yw V kkA1199A


nl'kh'k Nhu jkou ir uS m A lw j uj oUn lcS Nq f V x;A1200A
vkjfr ea x y lc fefy xk;kA jke iz r ki pgq fnf'k Nk;kA1201A
;q ) cM+ h la { ks i c[kkukA dfo vk[kj ls Hks n vekukA1202A
ckr c<+ k ; dks dfo ds r kA HkfDr Kku iz s e futq gs r kA1203A
lk[kh & 77
vkuUn eaxy lqj uj] jgsa lHks gj"kk;sA
lhrk dyh dey dh c`xlh] Hkkuq nqfr Nfc Nk;sAA
pkSikbZ
dVd fVdk; vuq t fy, lkFkkA fl;k ds ikl pys j?kq u kFkkA1204A
gs e ds rs t dey T;ks a lw [ kkA lhrk cnu bfe dj nw % [kkA1205A
ijh pju jt fryd l o kjh] lnk 'khry ru eu lc okjhA1206A
fl;k lq Q y ?kjh feyq JhjkekA vkuUn ea x y iw j e dkekA1207A
y"ku iz u ke fdUg flj ukbZ A nhUg v'kh"k Hkxfr in ikbZ A 1208A
fl;k ifr iz s e fiz ; k j?kq u kFkkA tq x y jgs tho f'ko ,d lkFkkA1209A
'kf'k 'khry loZ veh vuwikA ty esa dey dyh c`xlh l:ikA1210A
jke uke ekuks vke` r cjhlkA iz s e iz o kg lnS lq [ k tS l kA1211A
lhi r`;k ru lnS lus g kA ijs cw n rc mitS ns g kA1212A
ls o krh la x la ; ks x cuk;kA lhi flU/kq eq D rk efu ik;kA1213A
n'kjFk ru; ri fdUg {ks e kA tud lq r k c` x lh vfr iz s e kA1214A
lc fof/k vkuUn iw j u dktkA fryd nhUg HkHkh"k.k jktkA1215A
HkHkh"k.k Hkw i enks n fj jkuhA dgk foja f p os n ;g ckuhA1216A
la l s lkxj lc ?kV vgbZ A jkt dkt en lc dks b Z pgbZ A 1217A
lkxjs dq y ds dhUgks a uk'kkA rc oS jkt HkHkh"k.k iklkA1218A
ek;k iz c y gS Qa n vua r kA Kku ?ks f j ek;k fcp ra r kA1219A
dq y ds ?kkr iki cM+ vgbZ A eq f Dr Nks f M+ Hko lkxj ijbZ A 1220A
uk ifrvkgq rks lk[kh lk p kA HkfDr foos d Kku rs ck p kA1221A
d` " .k dgk ika M o ls ckuhA dq y ds ?kkr iki cM+ vkuhA1222A
eks j eq f Dr dgq dS l s ikbZ A tc yfx iz s e HkfDr ufga vkbZ A 1223A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

55

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 78
lar njl fny pkfg,] csnjnh csihjA
/kU; lksbZ /kU; Kku gS] eu ek;k gS chjAA
pkSikbZ
va x n dfi tkeoa r lkFkkA y"ku lS u la x j?kq u kFkkA1224A
dud dks V ls ckgj Hk;A vrh gj"k xq u fdfe dj x;A1225A
tks t u pkfj rgk lc VhdkA dVd chp jke efu uhdkA1226A
mBh iz k r lHkS flj ukbZ A /khj ohj lc lS u lks g kbZ A 1227A
y"ku jke fl;k fcp 'kks H kkA vfr gS gj"k jke in yks H kkA1228A
exq es a exu vkuUn fojktS A jke iz r ki fl;k flj NktS A 1229A
xq < + lq e s j rc igq p s vkbZ A lc fefy cu Qy [kkofga tkbZ A 1230A
cS f B dVd lHkS dks b lkFkkA lq x z h o iz s e fiz ; k j?kq u kFkkA1231A
mfB iz k r% rc pys rq j UrkA tgk lkxj ck / k dhUg ,dvUrkA1232A
ls r ck / k rgk dVd fojktS A flU/kq mra x ygj rgk NktS A 1233A
tgk jes ' oj Fkki cukbZ A ij nf{k.k dfj pys xq l ka b Z A 1234A
dkuu Hks a V k egk eq f u KkrkA dhUg iz u ke iz s e vfr jkrkA1235A
fp=dq V dVd rc vkbZ A iz F ke cu tgk jke lks g kbZ A 1236A
mBh egk eq f u vkf'k"k nhUgkA dfj iz u ke iz h fr vfr dhUgkA1237A
dks y fdjkr Hkhy lc /kk;s A jke pju jt 'kh'k uok;s A 1238A
lk[kh & 79
jke pju jt izhfr dfj] vfr vkuUn xqu xk;sA
/kU; n'kZu rqe jke in] laru lnk lgk;sAA
pkSikbZ
jS u jgs futq eq f u ds lkFkkA lc fojra r dgS j?kq u kFkkA1239A
dfj iz u ke vkxs ixq nhUgkA lc eq f u mfB iz n f{ku dhUgkA1240A
vk; iz ; kx fudV fu;jkbZ A vfr vkuUn Hk;ks va x uk lekbZ A 1241A
lq j &lfj loZ dVd LukukA fl;k jke in ia d t /;kukA1242A
?kj eq[k izhfr iz;kx iqj vkbZA tgk Hkkj}kt eqfu eafny lksgkbZA1243A
vk'khokZ n eq f u /kU; JhjkekA nS R ; fudUnu iw j u dkekA1244A
jS u jgs fcjra r lq u k;kAA Hkkj}kt eq f u xq u lc xk;kA1245A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

56

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

fl;k ds feyh egkeq f u ukjhA vfrS exu iz s e jl MkjhA1246A


tud lq r k rq o lnk lKkuhA tgk euh cjs nh;k ukfga vkuhA1247A
jkt xq # eq f u lc nhu Hk;A HkfDr iz s e futq dFkk lq u ;A1248A
loZ tks f r txr efu tS l s A vofj Hkkjtk txcgq oS l s A 1249A
frfj;k lks b Z iz s e fiz ; k uhdkA Hkw " k.k clu HkfDr fcuq QhdkA1250A
ifrorkZ ds xys ukfga eks r hA lc f[kl;u es a >yds tks r hA1251A
y?kq ukfga opu eks n eu HkjbZ A lks ifRu ifr ik;u ijbZ A 1252A
yfyr HkfDr lks b Z u;uhrkA frfj;k iz s e in ia d t ghrkA1253A
;q x q y jgs tx vk[kj nks A eq f Dr ek f x vke` r Qy lks A1254A
lks b Z f'ko lks b Z 'kfDr c[kkukA /kU; /kU; tx es a lks ij/kkukA1255A
lk[kh & 80
jke ewjfr rqeesa cls] rqe eu clgq tks jkeA
lnk ;qxy ,d lkFk gS] lc fof/k iwju dkeAA
pkSikbZ
rqe lc yk;d fdfe eSa dgsA egkeqfu frfj;k Kku in ygsA1256A
rq e lc lq ? kfj ldy xq u ghrkA eq f u in ia d t lnk iq u hrkA1257A
dfj iz u ke vo/kiq j xk;A uj ukjh lc gf"kZ r Hk;A1258A
dkS f 'kY;k] dS d bZ ] lq f e=k ekrkA dhUg iz u ke iz s e futq ghrkA1259A
vkjrh ea x y lc fefy lktkA cgq r vkufUnr cktu cktkA1260A
djfga fuNkofj ns f ga lc nkukAA ikB iq j k.k HkfDr HkxokukA1261A
xq # ds pju /kjk cgq r Hkk r hA mitk iz s e u;u pgq ikrhA1262A
eq f u ds ys b ea f ny es a x;A ;K ifo= dS iw t k djs A1263A
Hkks t u djfga foiz lc vkbZ A nf{kuk nku nhUg j?kq j kbZ A 1264A
Hkjr y"ku 'k=q ? ku lkFkkA lc fefy fryd nhUg j?kq u kFkkA1265A
jktk jke lhrk Hko jkuhA lc ?kV c` x flr vke` r ckuhA1266A
vo/k ds yks x lc lq [ kn vua n kA ty es a dq e q n uh iw j u pa n kA1267A
lHkS cq y k; cks y s e` n q ckuhA Hkou lq x U/k lq / kk le lkuhA1268A
lk[kh & 81
fryd nhUgksa futq jke dg] cSfB flaxklu tk;sA
ukn osn lc foey cksyr] eqfu ve`r dFkk lqgk;sAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

57

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

eksg dksg lc nwfj foyx;ks] vkuUn eaxy xkoghaA


l[kh lqxU/k lc jax 'kksHkk] panu pfpZr ykoghaAA
Hkw"k.k clu tjko >ydr] dyh lqUnj lksgkoghaA
:i jkf'k f'k;k loZ lqUnjh] Hkou chp efu vkoghaA
[kksjBk & 14
Hko iwju dkt] lal; ldy fogkbZdsAA
vo/kiqjh esa jkt] dqy doy j?kqoa'k efuAA
pkSikb
dVd fonk dhUg JhjkekA igq p s futq lc vius /kkekA1269A
ckyehfd eq f u rq y lh Hkk"kkA jke pfj= txr jfp jk[kkA1270A
dks Kku futq dFkk iz l a x kA HkfDr foos d eks g gks , Hka x kA1271A
vkfn va r iw N k fl[k vkbZ A lq { ke dFkk uhtq Kku lq u kbZ A 1272A
HkfDr foos d vkS Kku fojkxkA vkre nj'k Kku rc tkxkA1273A
la r cpu futq djfga foos " kkA fuxe fu"ks n Kku fcp ns [ kkkA1274A
Kku jfld fcuq eu ukfg FkhjkA pa p y bfedj ldy 'kjhjkA1275A
v"V ;ks x d"V dfj ck / kS A myfV iou cz .Mfga lk/kS A 1276A
us m jh uV ukps cgq r s j kA dky dfBu ru Nks M + s uk Ms j kA1277A
loZ O;kfid lq j uj ekrkA la l ` r eks g lq [ kn ru jkrkA1278A
eks g foVi mj iV fy, gkFkkA enu euks g j xfu xq u xkFkkA1279A
;qfDr uk ;ksx dqtksxfg jkrkA ftfe tfj dfl ds VwVs uk ikrkA1280A
jru Hkkjtk Hko Hkz e lk p kA eks j exu cu bfedj ukpkA1281A
u;u :i n` f "V e g is [ kS A 'kfDr Nfc lc C;kfid ns [ kS A 1282A
lq[k efu ;k ru xzkL;ks tcghaA dkfeuh :i efu Nfc /k: rcghaA1283A
dUnz i /kfjds ys r fupks j hA lq [ k vfr iz k fir vke` r cks j hA1284A
lkxq # n;k n` f "V tc ns [ kS A rc xfr Kku lq / kh ru gks o S A 1285A
lk[kh & 82
lkxq# pju lq/kk le] fou; dhUg flj uk;sA
Kku xeh futq Hkkf[k;s] lquks Jou fpr yk;sAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

58

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
rq e lkxq # gks Kku dS VhdkA Hks " k Hkje eks f ga ykxr QhdkA1286A
lrxq # pju lq / kk le ybgks A foey pju in ia d t ibgks A 1287A
egk egk eq f u fcey iq u hrkA os n fofnr if<+ xq # xfe xhrkA1288A
bUg iq # "k ukfga fdfe dj tkukA ek;k cz k ukgha igpkukA1289A
rc rq e tx es a jgs fd ukgha A iw N s fcuk Hkje ukfga tkgha A 1290A
djgq foos d dgks leq > kbZ A foey iz s e futq dFkk lq u kbZ A 1291A
tks ;g ns [ ks lks b Z lHk tkuS A lks b Z rkdj ew y c[kkuS A 1292A
rc ge jgkS a iq # "k ds iklkA iq g q i nhi tgk iz s e lq c klkA1293A
r[r ikl iq g q i dh [kkuhA rgk cS B s jgs a lq d ` r KkuhA1294A
ga l fUg ikl fouks n cs y klkA ve` r >fj o"ks Z p g q iklkA1295A
os n iq j ku dFkk lc dhUgkA bfedfj iq # "k uke ukfga phUgkA1296A
cz k os n fofnr tx tkuhA rhu yks d bfe dFkk c[kkuhA1297A
rhjFk cz r ;ks x ri djbZ A eq f u er vkiu lq [ k lHk ygbZ A 1298A
lk[kh & 83
rc ge vejkiwj eg] iqgqi iyax lq[k cklA
vke`r >fj pgq pkk[kgha] lqugq cpu futq nklAA
pkSikbZ
rc jgs /kjrh /keZ vkS j nk;kA rc jgs nz q e i= vkS Nk;kA1299A
rc jgs os n fofnr tx tkuhA rc jgs la x vkS f'ko HkokuhA1300A
rc jgs xa x k] ;eq u k uhjkA rc iz x V tx cM+ cM+ h ohjkA1301A
uo ukFk jgs xks j [k ;ks x hA Hkxr Hks " k Hkw i jl Hkks x hA1302A
tgk rgk eqfu lHk ti ri djbZA ;K ;ksx fulq oklj ygbZA1303A
fofo/k Qw y jgs i= vua r kA yrk yifV v:>S eq f u la r kA1304A
lkxq # ek rc tx ukfga jgbZ A vkiu vkiu xq u lc dgbZ A 1305A
pkS F kk yks d gS eq f Dr dS ew y kA vkok xeu es a V S lc 'kw y kA1306A
;e dkxt dfj fd;ks fu'ka d kA Hko es a Hkje Hk;k fu%ya d kA1307A
lkez F k lk ts f g gks f ga lgkbZ A vkS x q u xq u djfga HkykbZ A 1308A
dgk rd djuh djs uj yks b Z A ck g xgs vke` r Qy lks b Z A 1309A
f=fof/k rki ru es V fugkjkA n;k djfga Hko flU/kq mckjkA1310A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

59

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 84
tx esa vk;s izxV Hk;ks] frjxqu yhyk lokjhA
dF;ks Kku futq fueZy] lk 'kCn fu#vkjhAA
NUn & 15
fcfDr foey xq# dat in] vkuUn eaxy xkoghaA
eqfDr efgek Kku dh xfr] f=fej ldy esVkoghaA
Hkojfgr Hkje fo"kkn ;g lHk] rjd rjuh ikoghA
lals loZ fogk; bfe dfj] dje dfy dfV tkoghA
[kksjBk & 15
pys lks Hko ty uko] rxq# dj dugfj xgksA
Kku HkfDr fut Hkko] xq# in iadt eatu djksAA
pkSikbZ
igys HkfDr Hkko rc dhUgkA la r gks ; Kku rc phUgkA1311A
gks [ kS Kku dje ds uklkA vfHke.My lq [ k lkxj cklkA1312A
lkiq # "k futq Kku n` < + k oS a A iz d V dFkk xfe ds g q ds g q ikoS A 1313A
la r er dfFk eq f uoj yks b Z A feys u Kku ek;k cfl gks b Z A 1314A
rhu yks d efg ea M y ek;kA bUnz tky jfp Hkz e cuk;kA1315A
tx es a dks eq f Dr dk ew y kA Kku uk lw > S Hkje Hko Hkw y kA1316A
ifgys Hkw y s foja f p fo/kkrkA ftUg ;g os n dFks cM+ KkrkA1317A
Hkw y s rc cz k dj tk;kA dje dka M h ftfUg tx QS y k;kA1318A
rhjFk cz r deZ jfp jk[kkA dfj "kV deZ Kku ukgha Hkk"kkA1319A
;ks x h ;rh Hkw y s lc vkbZ A "kV n'kZ u fefy ia F k pykbZ A 1320A
dky fgMks y k lc fefy >w y kA Hks " k/kjh if<+ ia f Mr Qw y kA1321A
lkxq # fcuk dje ukfga Nw V s A /kfj /kfj dky Hkou es a yw V s A 1322A
foey uke ey dcfga uk ykxs A Hko iz x V ifjey ja x tkxs A 1323A
lh[k us iw N k xq : xfe dgs A vkfn va r ijekjFk ygs A1324A
lk[kh & 85
cq>gq lqr 'kCn ;g] lkxq# cpu izohuA
djks foosd fopkfj ds] iq#"k ek;k rs fHkUuAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

60

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
iS f B iS f B dfo ns [ kfga dS l s A edq j chp jgs iz f rek tS l s A 1325A
bfedfj ns [ ks S a cnu ds js [ kkA vgs fons g n` f "V es a is [ kkA1326A
tks dfo dks lksbZ lc lkpkA T;ksa Nfo Hkkuq fdju jfp jkpkA1327A
fuxq Z u lxq Z u fuxe jfp jk[kkA nz q e Nks f M+ cjus lc 'kk[kkA1328A
,s l ks ek;k txr jfp jk[kkA cz k fo".kq gS a rkdj 'kk[kkA1329A
dfo dfy dje la r tx chukA x` g x` g oDrk dgha ijehukA1330A
n/kh eFkS ?k` r ckgj vkoS A bfe dfj lkuke uhtq ikoS A 1331A
tc yfx Bhdk ew y uk ikoS A cgq f j cgq f j Hko lkxj vkoS A 1332A
frjxq u ?kkV iS B q lEHkkjhA y[kks uke futq krq fcpkjhA1333A
ikj[k fcuk ghjk foljkoS A fcuq xq # Kku xeh dgka ikoS A 1334A
djxfg ys f g ns f ga ftfe MkjhA la x z g djs fo"kS fofHkpkjhA1335A
ty dq d q g h rygh es a cklkA fdfedfj tkfga flU/kq ds iklkA1336A
T;ks a cx [kkfga dq l q o d ghrkA ePNHkf{k Hkf{k xkokfga xhrkA1337A
vgS ejky efr ls r lq H kkxkA eks r h efu fpr pq x u ykxkA1338A
lk[kh & 86
T;ksa gal oa'k efr lar xfr] v# lnk lq[kh eu lsrA
dgs nfj;k ny doy dyk ij] Hkoj Hkko futqgsrAA
pkSikbZ
x#j Kku fdfe eks g iz l a x kA lkxq # cpu dgks lk la x kA1339A
lqur cpu eksfga vfr fiz; ykxkA dV tk;s re r`fejh lc HkkxkA1340A
ge dg 'ka l ; dNq ufga vgbZ A dks f V dje dfy ikrd ngbZ A 1341A
x#j Kku eks g fdfedj dgbZ A ije iq # "k ijekre vgbZ A 1342A
tgk tgk x;s Hkje Hkao jkrkA ,d&,d cpu dks lc KkrkA1343A
ps y k cfgj xq # gS vU/kkA iz c y ek;k gS lc tx ca / kkA1344A
x;s [kx ifr tgk ukjn vgbZ A iw N fga cpu dgks Hkz e ngbZ A 1345A
vgS jke cz dh ek;kA lks d` i kyq eks f ga dfj, nk;kA1346A
ckj&ckj mfUg gefga upk;kA lq u ks foga x ifr opu lq u k;kA1347A
vc eks i s dNq dfg ukfga tkbZ A lks rq E gkjs ru C;kiks vkbZ A 1348A
vgS cz ek;k fcp vgbZ A vxe vFkkg Fkkg fdfe ygbZ A 1349A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

61

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

foey Kku cz k ds iklkA lq u r cpu es a V k eks g =klkA1350A


rq j a r x;s cz k ds iklkA dhUg iz u ke cpu ijxklkA1351A
bfe dkju ge rq e i g vkbZ A egk eks g ru vfr nq [ k ikbZ A 1352A
jke ds cpu gefga tfu iw N gq A f'ko ls tk; Kku rq e epgq A 1353A
lk[kh & 87
egk eksg ru O;kisoks] fody Hk;s [kxjk,A
va/kdkj Hkze lHk Nkoks] vc fdNq dgk uk tk,AA
pkSikbZ
pys x:j rc frjNu rq j UrkA ekjx ek g Hks a V k f'kova r kA1354A
dfj iz n f{ku cks y s rc okuhA n; iz s e iz h fr vfr tkuhA1355A
iw N ks cpu lks b Z dgks LokehA djgq d` i k eks a f ga va r j ;kehA1356A
ukx Qk l j?kq u kFkfga ck / kkA rc ge tk; C;ky d g lk/kkA1357A
vfr vFkkg Fkkg ufg ygbZ A egk eks g ru nk#u ngbZ A 1358A
vl dfg f'ko cksys fiz; ckuhA eksg e`Fkk ukfga lk ge tkuhA1359A
eks g s a fody gegq ru Hk;A <w a < + r Kkrk dgk dgk x;A1360A
lkr nhi uo[ka M fg QhjkA rcgq uk es a V k ru dh ihjkA1361A
egk ;ks x s ' oj tx es a HkkjhA cz fu#ifu Kku fopkjhA1362A
eks g rir rfudks ukfg tkbZ A rc eS a njl dkx dj ikbZ A 1363A
lqur cpu fiz; vfrfud ykxkA NqfV x;ks eksg Hkje Hko HkkxkA1364A
dkx Hkq l q f UM egk cM+ KkrkA muds Hkje dcfga ukfga jkrkA1365A
mu lc Kku dgfga iz l a x kA mitfga iz s e 'khry gks ; va x kA1366A
pys foga x ift ia F k tks ykxkA vfr vQlks p egk Hkz e tkxkA1367A
mek cks y h rq e rs a cM+ KkrkA iw N u Hks t gq tgk futq ckrkA1368A
ge uj ns g oS [kxifrjkbZ A bfedfj Kku iz x V ukfga xkbZ A 1369A
rhfu yks d rq e f=Hkq u KkuhA tks x fojkx Hkxfr rq e tkuhA1370A
bfe dkju ge xqIr tks jk[kkA lqugq mek lk cpu tks Hkk[kkA1371A
lk[kh & 88
dgs mek lquq okeh] rqEgsa mUgsa dc HkSlaxA
lnk ls ge lkFkgfga] dc Hk;ks Kku izlaxAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

62

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
iz F kefga n{k x` g h rq e tUekA lks lc tkurh gks rq e ejekA1372A
n{k x` g h dU;k jgh dq o kjhA dhUgks ;K fookg fopkjhA1373A
vfr lknj dfj lcs cqy;A xUg xa/koZ eqfu lc fefy x;A1374A
geds cpu iw N k rq e vkbZ A fdfe dj xou dgka lHk tkbZ A 1375A
vkuUn ea x y n{k x` g vgbZ A lq j lekt rgk pfy dgbZ A 1376A
ge dg ukfga cks y kbfUg tkuhA oL= ghu f'ko dgk c[kkuhA1377A
vfr vieku ges a mugs a Hk;A bfe dkj.k ukfga rq E gs a cq y ;A1378A
vklu dlh lekf/k yxkbZ A rc rq E g jks n u fd;ks fcy[kkbZ A 1379A
Nq V k /;ku X;ku ufga jgs A fdfe dkju mek foy[kS m A1380A
rkr ekrq eks f ga e` r d tkukA fgr vufgr bfe lc ij/kkukA1381A
dhUgks a ;K fofof/k eq f u x;A fcuk cq y koy rq e pfy x;A1382A
cgq Hkk f ru eS a rq e fga cq > k;kA ee cpu rq e e` F kk x o k;kA1383A
rq e la x nq b xu fnUgks a lkFkkA pyh rq j Ur uk; futq ekFkkA1384A
n{k x` g h tk; rgk ;K ns [ kkA lknj Hkk f r ukfga dNq is [ kkA1385A
fdNq fdNq s e dhUgks rq e ekrkA firk ns f [k vuy mRikrkA1386A
Hkz k rk iz s e dNq ukfga dhUgkA ru eyhu oL= vfr ghukA1387A
lk[kh & 89
jkt dkt tx 'kksHkk] vkuUn eaxy pkjA
lrh Hkou ukgha HkkobZ] vfr eu Hk;ks csdjkjAA
rc rq e xbZ tgka uj ukjhA ;K vkjEHk tgka os n mpkjhA1388A
nq b Z fia M ds gks [ ks iw t kA fny es a cpu cw > k rq e nw t kA1389A
vknh vUr lnk f'ko tks x hA iki iq U ; dje ukfga Hkks x hA1390A
bUgdj iw t k fdfe ukfga lktkA vfr dz k s / k dfj cks y s jktkA1391A
Hkw r iz s r la x fdfe xq # KkukA [kkfga /krw j egk vfHkekukA1392A
uxu jgs ru oL= ghukA vfg yis f V ru fof"kjgq HkhukA1393A
vu fefy lc gS mudj lktkA cjn ck?k ftfe Me# cktkA1394A
lks gejs x`fg fdfe dj v;A vfr lknj dfj eku tu;A1395A
ijh vuy esa ru rqe R;kxkA ;K fo/oal eqfu lc dksbZ HkkxkA1396A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

63

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

nq b xu tkb minz o djgha A efUny ek g vuy tks cjgha A 1397A


tkfj ekfj gquh dksb uk ckapkA xu lHk dje dhUg ;g lkpkA1398A
d#uk djr fudV pfy vkbZ A xu lc vFkZ dgk leq > kbZ A 1399A
ekrs vuy ru nks cukbZ A vfr vieku dgk ufga tkbZ A 1400A
rc ge Hkou lcs /kfj tkjkA ;K fo/oa l dfj lcds ekjkA1401A
lk[kh & 90
rc eksjs ru eksg Hk;ks] egk dYiuk tkxhA
eqfu x`g x`g bfe fQjs] fcjg vuy ru ykxhAA
pkSikbZ
tgka tgka x; rgka eksg izlaxkA fdugq uk 'khry dhUg eksj vaxkA1402A
x;ks eS a cu [ka M k` a x lq e s j kA vfr gs o ky fxfj n` f "V es a Qs j kA1403A
uhy 'kS y ,d vf/kd mra x kA dgs dkx fdNq Kku iz l a x kA1404A
cgq iz d kj rgk pf<+ x;A Hk;k ejky rc opu cq > S A1405A
pkj q e lq U nj cgq 'kk[kkA [kx cS B d dFkk futq Hkk[kkA1406A
tc mfUg Kku dhUg la x kA rc eS a tk; cS B ks ,d la x kA1407A
futq fu` t q dFkk lq u s m lk ckuhA dgs a f'ko lq u q vkfn HkokuhA1408A
NUn & 16
dkx Lo:i 'kksHkk vfr lqUnj] gal oa'k xfr tkughA
uhj Nhj lc foyfx fooj.k] Kku dk xqu xkoghaA
jkse jkse ru veh; o"kZr] lqeu ?kVk ?ku NkoghaA
lq[k lkxj Hkxfr vkxj] xoZ bfe fdfe vkoghaA
lksjBk & 16
Kku Hkxfr futq gsr] xqu xEHkhj bfe tkughaA
'khry ifjey lsr] yiV ?kzkfu ?ku NkoghaAA
pkSikbZ
mek opu dgs lq u q LokehA rhu yks d rq e vUrj;kehA1409A
dkS gS cz dou gS Hkk;kA dks gS Kku dgks vjFkk;kA1410A
vkfn cz gS f=xq . k ek;kA Hk;k vua r rc tx QS y k;kA1411A
Kku lks b Z tks ,d jl jgbZ A foey s e nq e Z f r lc cgbZ A 1412A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

64

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

gS lk iq#"k xqIr dfj jk[kkA tgka rgka cpu fofof/k ukfga Hkk[kkA1413A
tc tc lq u fga egk eq f u KkrkA lcds eks g gks ; mRikrkA1414A
rkrs eS iz x fV ufga dg A fueZ y uke futq n;s xg A 1415A
dks d fg gks ; txr es a cknhA lq u gq mek lkiq # "k dh vknhA1416A
tc oS iq : "k vds y k jgbZ A rc ukfga 'kfDr la x ;g dgbZ A 1417A
ek;k fuja t u dhUg iz l a x kA frjxq u rhu fofof/k Hko ja x kA1418A
cgq fof/k osn cksyk lc ckuhA vkfn iq#"k xfr dsgq dsgq tkuhA1419A
bfedfj tkfu xqIr eSa jgsA fuf'k fnu ;ksx ;qfDr lr xgsA1420A
lk[kh & 91
mek ifj pjuu ij] dks /kU; f'ko KkuA
vc fLFkj ?kj ik;svks] fdfe dfj djkSa c[kkuAA
pkSikbZ
k` a x ij ,d k` a x fcjktS A rgk rM+ k x lq U nj ,d NktS A 1421A
pkfj ?kkV pkj jl ikuhA e/kq j vkS ehB] [kk] rhrk tkuhA1422A
pkjks fn'kk pkj q e Nk;kA l?ku iYyo rgk 'khry cuk;kA1423A
dfj ifj nf{ku dkx rc vk;s A fLFkj gks ; ds gfjxq u xk;s A 1424A
nf{ku fn'kk vke` r vejkA ukuk [kx cS B s rs f g Bk A 1425A
x;s x:j rc [kx ifr iklkA fou; dhUg cpu ijxklkA1426A
'kS y 'kks H ks ia f Nu lq [ k ik;kA dgs a xx:j lq u ks [kx ifr jk;kA1427A
geds eks g Hkje vfr Hk;A bfe dkj.k rq E gjs i g v;A1428A
jkou jke fofo/k Hk;ks ekjhA rkfnu ukx Qk l fxz o MkjhA1429A
rc ge cU/ku tk; Nks M + k ;kA fdNq Kku fdNq eks g cq > k;kA1430A
lgL= o"kZ eks g eu ngA vfrS fody Hkz e lc N;A1431A
rc pfy x; ukjn ds iklkA dS ijuke cpu ijxklkA1432A
vgS foja f p os n dk ew y kA futq futq cpu dgfga le rw y kA1433A
cS B s tgk foja f p fo/kkrkA rgok tk; dgs futq ckrkA1434A
dgs foja f p ge fdfe dfj dgbZ A lq u r eks g nq [ k nk:u ngbZ A 1435A
rc pfy xvm f'ko dS iklkA dkx Hkq l q f UM jke dj nklkA1436A
vkfn va r lc dFkk lq u S g ks a A Nw f V tk; eks g Kku futq gks b gs a A 1437A
dgks Hkq l q f UM lq u ks [kxjkbZ A tUe iz l a x futq dFkk lq u kbZ A 1438A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

65

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

T;ksa
xgs a
la r
tx

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

fLFkj fpr 'kSy ij jfggksA jke pfj= futq dFkk lqubgksaA1439A


x:j lq u ks gfj la r kA rq o n'kZ u Qy egk vua r kA1440A
njl xq u lq [ kn lektw A vkuUn ea x y rhjFk jktw A 1441A
yfx eksg Hkje ufga tkbZA rc yfx dFkk lquks fpr ykbZA1442A
lk[kh & 92
ykspu Jo.k n; in] lnk jgksa dj tksjhA
foey se in Hkkf[k;s] fou; cpu lquq eksjhAA
pkSikbZ
dga Hkq l q f UM lq u ks lr ckuhA eks g s fody fQjgq tfu KkuhA1443A
ek;k eks g chp Kku jghlkA HkfDr foos d iku in bZ l kA1444A
eks g inkjFk lx tx ghrkA egk egk eq f u eks g uk thrkA1445A
eks g rM+ k x dw i ty tS l s A Hkfj Hkfj ihofga vke` r ,s l s A 1446A
ty fcuq thoS uk eks g fojkrkA ekrq firk lq [ k lkxj jkrkA1447A
eks g s vkre vkS x` g ukjhA eks g fcuk fdfe Kku fopkjhA1448A
eks g s okfVdk Qy Qq y >kjhA eu gS Hk o j lq x a / k lq / kkjhA1449A
eks g s vuy ldy x` g tkjhA Qs f j Qs f j Hkou djS mft;kjhA1450A
bfe dfj eksg ldy tx ykxkA tfj x;ks 'kgj cgqfj Qsfj ekxkA1451A
ikod fcuk ikd fdfe djbZ A bfe dfj eks g fujra j jgbZ A 1452A
eksg qe Qy tgk [kx ds cklkA eksg lfyrk ty ehu fuoklkA1453A
eks g vej dks " k e` x en ykxkA ,s l ks eks g txr lc tkxkA1454A
eks g tks j kQk ,d la x tks j hA ca / ku txr eks g dh Mks j hA1455A
eks g s xq # lh[k dk es y kA eks g fcuk fdfe dkdj ps y kA1456A
eks g s /kjrh iq # "k cuk;kA eks g s djrk vUu mitk;kA1457A
eks g s d`f"k [ks r fdlkukA loZ :i eks g HkxokukA1458A
eks g s ekrq firk lq r ukjhA eks g dh cs j h ldy tx MkjhA1459A
lk[kh & 93
?kj eag ?kj dfj nsf[k,] Kku fnid dg ckjhA
ikp iphl lc lkFk gSa] f'ko dg 'kfDr fi;kjhAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

66

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
?kj es a ?kjuh ea x y pkjkA fo"kHk;ks C;kf/k vkS " kf/k efyMkjkA1460A
jfr efr dUi nhid 'kks H kkA ij tfj iz k u iz h fr vfr yks H kkA1461A
izdyk Hkou izfrek ir gksbZA Hkwfd Hkwfd Loku izku dg [kksbZA1462A
iku Qw y jl fofo/k lq x a / kkA T;ks a q e yrk yifV pgq cka / kkA1463A
nq [ k ljl lq [ k bfe dj tkukA T;ks a jfr Loku fteh yiVkukA1464A
ew < + uk tkufga ;g Hko HkjekA LokjFk Lokn lks b Z lrdjekA1465A
tho ldy lc lq [ kn fojkxhA Hks " k trh xq u Kku uk tkxhA1466A
dke ks / k yks H k lc ejekA dk Hko Hks " k fnxEcj djekA1467A
eks j ia [ k lq U nj vfr uhdkA vfgdj Hkks t u Kku fcuq QhdkA1468A
tho pjkpj ;r gS pkjhA i'kq o r Kku eks g en MkjhA1469A
n;s 'kq U ;uk iq U ; iz r kiq A v?k iz l a x Hkxfr xq u dk i q A 1470A
chch/kh v{kj if<+ ia f Mr HkjekA ti ri la ; e ik[ka M djekA1471A
vius myfV vkiq ukfga tkukA dfj ifjia p fo"k; jl lkukA1472A
vkre njl jke in ghrkA fuds Z o y fuHkZ ; ukfga pha r kA1473A
lk[kh & 94
ty Fky lIr irky yfg] txr tho uj 'kwjA
n'kjFk ru; jke jax] foey lnk HkfjiwjAA
pkSikbZ
xq # fcuq Hko ufg Hka t fu gkjkA lk rjuh Hko flU/kq mckjkA1474A
lq u ks uk [kx ifr rs t q iNrkA cz tho ek;k chp vkA1475A
og fuoZ U /k ekjs ukfga ejbZ A lir irky ldy lc MjbZ A 1476A
ijekre gS iq # "k iq j kukA [kks t r lq j uj lcS Hkq y kukA1477A
vkre vua r l:i l o kjhA dy ?kS a p s fQfj ys r l H kkjhA1478A
vupj vpy vpj efga ts r kA jke :i iz f rek lc ls r kA1479A
bfg n` " VkUr n` f "V es a ,s l kA T;ks a ty miy iyk gS rS l kA1480A
ikyk iou tc ys r mM+ k bZ A ty ja x feyS dou foyxkbZ A 1481A
,s l ks jke ldy ?kV C;kikA iki iq U ; uj ds ukfga rkikA1482A
;g fo'o drkZ frjxq u cuk;kA C;kfidk cz fuxe us f r xk;kA1483A
rs f t Hko Hkz e lks vke` r vuhrkA jke uke in foey iq u hrkA1484A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

67

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

fcuq gfj Hkxfr gjs ukfga 'kks d kA ri rdZ Fkkds dfj ;ks x kA1485A
in ;kx lks gfj inuhdkA rhjFk cz r Hkxr fcuq QhdkA1486A
tks ixq la r njl dg ijbZ A dks f V iq . ; v?k ikrd gjbZ A 1487A
ts f g ea f ny efu la r fojktS A dks f V rhjFk in ia d t NktS A 1488A
lk[kh & 95
lar njl xqu lq[kn vfr] n; dey ijxklA
tks ixq ijs ;kx le] lqj lfj ty in iklAA
NUn & 17
lar njl xqu Kku dh xfr] eatu eSy NqM+koghaA
njl ijl HkS Hkje HkkTkscks] tc gfj dFkk ilkjghA
vkuUn eaxy jax jfgr lc] lq?kj lar xqu xkoghaA
lqur Jou fg;k ykspu c`xL;ks] Hkoj Hkko jl pk[kghaA
lksjBk & 17
lqugq uk [kx ifr izhfr] fcuk HkfDr Hko uk rjSA
dgk lfyrk dgka 'khr] ftfe dqjax Hkjer fQjSA
pkSikbZ
fut eq[k f'ko dhUg fo[;krkA lks Jou lqU;ks ykspu Hkfj jkrkA1489A
tkdj dhjr dje tx tkukA ludkfnd f'ko 'kEHkq c[kkukA1490A
v#u Hkkuq mn; fxfj tcgha A f=fejh ukfl jtuh x;ks rcgha A 1491A
yks p u da t re lc Nw V kA Hk`a x k Hkko s e jl tw V kA1492A
dfo da B jluk xq u KkrkA Jou lh[k ea = efu jkrkA1493A
tgk efu eafny nhid uk cjbZA tc jfc xS rkjk dk djbZA1494A
rq e gfj tu eS a nklu nklkA ru dS r` " kk es V k ty iklkA1495A
foey Kku ?ku ?kVk lehjkA cjlr cw n v[ka f Mr uhjkA1496A
lq e u lq x a / k veh >fj ijbZ A vks l s a I;kfl flU/kq ukfga HkjbZ A 1497A
dFkk izhfr ekuks fueZy vaxkA tgk rgk ty Fky cpu izlaxkA1498A
lq u ks foga x ifr rq e xq u KkrkA eF;kS eks g en ek;k fojkrkA1499A
?kz k fu ?k` r Hk; vuy iz x klkA dk t h dk p q Hka x te =klkA1500A
eS a u ethB ja x lc x;A mTtoy n'kk ga l xq u Hk;A1501A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

68

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

uhj Nhj fooju rq e tkukA ckfj ?ka b fp dfl cq f ) vekukA1502A


jks e jks e Hko in ijxklkA f=fo/k rki es a V k ru =klkA1503A
ikjl ifjey ikjl xq u iklkA HkS pUnu ru cklq lq c klkA1504A
lk[kh & 96
rqEgsa lnk xq# Kku gS] eSa dhdj futq nklA
T;ksa /kjuh ty lksf[k;k] eksg uk vkor iklAA
pkSikbZ
fiNyh dFkk lq u u lc pgs A gks g q n;kyq fdjr lc dgs A1505A
iz F ke ns g tc uj ds ikbZ A a l a r u la x lnk xq u xkbZ A 1506A
lq r for ukfj vkS lEifr ukukA nku iq U ; rhjFk LukukA1507A
Hkjer fQj;ks cgq f j x` g vkbZ A mnklhu lq [ k dq N uk lq g kbZ A 1508A
jke pfj= tgk fdNq lq u s A iki iq U ; rgk ,dks uk xq u s A1509A
fcuk la r lq [ k feyS uk KkukA ti ri e[k if<+ os n iq j kukA1510A
fxz f g Nks f M+ nq j a r j xS A xq j mins ' k rgka eks f g Hk,A1511A
xq j n;ky eks j f'ko miklhA ea = nhUg lq f ejkS vfHkuhlhA1512A
fu'k fnu s e ;gh fpr jkrkA xq # ds cpu Hk;ks futq KkrkA1513A
egkns o dj ns o ?kj jgA vfr ifo= rgk furxq u x;A1514A
ti ri /;ku ea f ny es a djs A pUnu iq g q i jxfj rgk /kjs A 1515A
eulk /;ku jgks a yoyhukA vk;s xq # vknj ukfga dhUgkA1516A
dks f i ds f'ko Jki rc nhUgkA ekjx lB Hkz " Vrs a dhUgkA1517A
vfr vlkf/k t<+ ru rq e iS g ks A Hkjfe Hkjfe pkS j klh tS g ks A 1518A
lk[kh & 97
Jki Hk;ks ru fody vfr] Kku /;ku foljk,A
Hk;ks fody ru Hkje miT;ks] d#uk vfr ru vk;sAA
NUn & 18
'kEHkq loZ lgk; flj ij] n;k fuf/k lqu yhft;sA
vKku ckyd tku dNq ukgha] ks/k {ksek dhft;sA
dhUg vLrqfr fu'kq oklj] nkl rw oj nhft;sA
HkbZ ckuh vkdk'k /ofu lqfu] Jki vuqxzg dhft;sA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

69

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lksjBk & 18
Jki e`Fkk ukfga eksj] fdNq fnu x;s mckfjgkSaA
pkSjklh ds vksj] lqUnj uj ru ikbgkSAA
pkSikbZ
fdNq fnu chrs dky rc Hk;A ru Nw V s pkS j klh x;A1519A
tgk tgk tUe psru fpr KkukA xq#ds pju in iadt /;kukA1520A
pkS j klh es a nq [ k vfr C;kI;ks A egk iki rki ru rkI;ks A 1521A
tS l s clu ru is U gs cukbZ A gks r iq j ku rc ns r vM+ k bZ A 1522A
bfe dj tUe chrk pkS j klhA dky dje xz h o dfV tk; Qk l hA1523A
mke tUe fQfj Hk;ks iz l a x kA HkkS lq U nj ru vkBks va x kA1524A
fdNq fnu ckyd lks ru jgA egk vcks/k efr Hkje tks Hk;A1525A
}kn'k ojl chrk yfjdkbZ A fQj futq Kku ps r u gks , vkbZ A 1526A
ta g ta g xz U Fk i<+ s dks b Z ekrkA lq u r lz o u cgq r fpr jkrkA1527A
tgk tgk lqu Hkxrf'ko vgbZA rgk rgk tkb pju fpr xgbZA1528A
fQfj xq : feY;ks nhUg mins ' kkA tigha f'kof'ko cpufnus ' kkA1529A
eS a dey xq # fnu efu ,s l kA c` x L;ks yks p u ee Hkz e j oS l kA1530A
veh ?kz k fu 'khry ru ykxkA dq e fr dky nq e Z f r lc HkkxkA1531A
lk[kh & 98
Hko ty ygfj mkax vfr] xq# rjuh dfj ikjA
du gfj djxfg [ksogha] dj djrk d#okfjAA
pkSikbZ
la r ea r lq u kS tgk ckuhA c` x lS dey vke` r jl lkuhA1532A
vfr f; ykxs Hks " k HkxokukA lknj djkS a lnk xq # KkukA1533A
uhfr uhfr s e Hk;k vuq j kxkA tkxk Kku nq e Z f r nq j HkkxkA1534A
fudys x` g rs vfr vuq j kxhA Hks a V fga eq f u in ia d t ykxhA1535A
djfga xq f "V futq Kku fcpkjhA ckfn fookfn Hkxfr futq l kjhA1536A
yks e N lq u gq egk eq f u KkrkA n;s s e hfr vfr jkrkA1537A
Hk;ks nj'k rc dhUg iz u kekA ijnf{ku dj dhUgq folz k ekA1538A
fuxq Z u cS u cks y s lk ckuhA dgfga xz U Fk dNq dFkk c[kkuhA1539A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

70

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tc eS a njl ns [ kk eq f u KkrkA dhUg vuq l kj cks y s dq N ckrkA1540A


f'ko vfHkuklh nw t k uk dks b Z A iz x V dhUg lc dFkk leks b Z A 1541A
budj Hks n lnk ge tkukA nhUg mins ' k ije xq # KkukA1542A
f'ko gfj jke pfj= fudykxkA lks ee n;s pju in ikxkA1543A
uo/kk Hkxfr jke xq u KkukA lks b Z Lo:i lnk lq [ k tkukA1544A
la r njl vkS rhjFk /kjekA nku iq U ; lks b Z lkdekZ A 1545A
lnk tiks a fulq oklj lks b Z A f'ko le fgr nw t k ukfga dks b Z A 1546A
lk[kh & 99
ykseN cpu fcpkfj ds] dgk foey futq KkuA
ek;k cz foosd dfj] ikos in fuokZ.kAA
pkSikbZ
vkfn vukfn iq # "k tks vgbZ A lks lq f ejs Hko dcgha uk ijbZ A 1547A
fuxq Z . k uke fu%v{kj uhdkA lnk foey jl os n dk VhdkA1548A
gks [ kS eq f Dr vej in ikos a A lkxq # feys a lk 'kCn crkos a A 1549A
rc eS a cks y oks cpu e` n q ckuhA lnk n;ky rq e vUrj;kehA1550A
;g lqfu cpu Hkze eksfga tkxkA fcuk Lo:i fdfe eu vuqjkxkA1551A
tkds Jou u;u ukfga ckuhA lc xq u jfgr lks dkg c[kkuhA1552A
ljxq u Lo:i eS a [kks t ks vkbZ A djgq n;k eks f g ns g q fn[kkbZ A 1553A
tkdj in fulfnu vuq j kxkA jgks vlks p iz s e feu tkxkA1554A
vkos tk; ek;k dj :ikA gks ; iru fQj /kjs Lo:ikA1555A
cgq r dYi ;q x cS B s ns [ kkA vkfn vUr n` f "V es a is [ kkA1556A
thou eq f Dr gfga lHkrs a U;kjkA vkfn cz gfga fcey lq / kkjkA1557A
f'ko ludkfn vkfn ukfga tkukA lks eS a rq e ls djks a c[kkukA1558A
lq u gq vkfn va r ijla x kA tkfg lq u h eks g ldy gks , Hka x kA1559A
tkfg lq f ejs v?kikrd eks p s A f'ko ludkfn tkfg d g yks p s A 1560A
lk[kh & 100
tksx tki ri /;ku dfj] ukuk Hks"k cuk;sA
Hkjefr fQjs Hkou esa] Qsfj Qsfj tk; ulk;sAA
pkSikbZ
rc eS a cpu tks cks y k fcpkjhA lxq Z u Lo:i gS efu mft;kjhA1561A
ge fuxq Z u dj tkuq uk ejekA Hkxfr Hkko tkuks futq /kekZ A 1562A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

71

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

rilh eq f u vkS j ns [ ;ks la r kA jke uke eq f u n;s va r kA1563A


fuxe fu#ifu ;k tx dgbZ A jke uke xq u nq t k uk ygbZ A 1564A
jkS f'ko vkS j 'kfDr les r kA jgh in n;s xfu xq u h ds r kA1565A
lks lqfu ykseN ks/k vfr Hk;A vuy leku cpu rc dgsA1566A
rS t<+ dkx dq c q f ) dk ew y kA eferk cs b fy rq > s ru Qw y kA1567A
gks ; ejky eje lks tkukA y?kq iru dk Kku c[kkukA1568A
lkxq # cpu ukgha t<+ ekukA cS B o` { k ij dkx djkukA1569A
uj ds ns g Hk;ks rc dkxkA pys iz u ke dfj vfr fud ykxkA1570A
_f"k ds ks/k 'khry ru Hk;A cksfy e`nq cpu cksykou y,A1570A
_f"k rc n;k dhUg cgq Hkk r hA uj ds ns g lq U nj /k: dka r hA1572A
Qs f j eS a rq e ds Kku cq > bgks a A futq u; dFkk eS a rq E gs a lq u S g ks A 1573A
tgk tkb, rgk nkl Lo:ikA es a f V e;kZ n dje lc Hkw i kA1574A
lk[kh & 101
Hkou Hkjfe nhid fcuk] pksj lkgq fdfe phUgA
n;s 'kwU; fcuq Kku jr] ?k`r fouq NkfN ghuAA
pkSikbZ
dkx Lo:i lq[k eksfga fudykxkA cksys se dfj vfr vuqjkxkA1575A
ixq exq pyr ihjk vfr Hk;A vc Hk;ks ia[k va[k fdfe yS,A1576A
[kx dS la x futq gfjxq u xS g ks A vej gks ; vke` r Qy iS g ks A 1577A
rq g q a _f"k ifjey ikjl VhdkA ge dq d kB Hko pUnu uhdkA1578A
lxq u Lo:i rks g h vfr HkkoS A lks b Z jke iz x V tx vkoS A 1579A
uxj v;ks / ;k n'kjFk jkbZ A tUe yhUg rgka f=Hkq o u jkbZ A 1580A
da f pr thou rkfg dj tkukA dhUg lekf/k ;q x ;q x ijekukA1581A
tc tc tx es a tUes a vkbZ A gels njl dhUg j?kq j kbZ A 1582A
rc rc Kku dgks a iz l a x kA ts f g lq f u eks g ldy gks , Hka x kA1583A
tc mfUg ckr vpEHkks [kkbZ A rc ge eq k nhUg fn[kkbZ A 1584A
tks tks tUe yhUg j?kq u kFkkA xfu xfu eq k jk[;ks lkFkkA1585A
rc iz r hfr mUgs a fny vkbZ A _f"k dS cpu lnk xq u xkbZ A 1586A
djks lekf/k thou tx Fkks j kA rkrs uke yks e N _f"k eks j kA1587A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

72

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 102


tkgq vo/kiqj osfx rqe] rstq la'k; Hko HkhjA
lkcpu ;g ekfu gks] njlu gks; j?kqohjAA
pkSikbZ
pY;ks rq j a r lq u ks [kxjk;kA ns [ ;ks njl jke in ik;kA1588A
fur ogka jgks fudV pfy tkbZA twBu ijs lks fcu fcu [kkbZA1589A
jks yks H kk; njl fiz ; ykxkA ful fnu djks a foos d fojkxkA1590A
vc vfr eksag ldy ru Hk;A _f"k ds cpu e`Fkk eksfga v;A1591A
Qs f j Qs f j ,s u va t hj es a tkbZ ! /kfj ijlkn rc [ks y fga cukbZ A 1592A
yhUg pks a p Hkfj rq j a r fg HkkxkA jke ds gkFk ihNs rc ykxkA1593A
fQjs bUnz [ka M cz E ga M kA lIr irky iq g q f e uo [ka M kA1594A
tc eS a ns [ kks fudV fn[kkbZ A ew n ~ ; ks a iyd vo/k pfy tkbZ A 1595A
cks Y ;ks eq [ k cpu tc [kw y kA rc eS a iS f B x;ks le rw y kA1596A
ns [ ;ks [ka M cz E ga M lc >kjhA dks f VUg cz E gk cs n fopkjhA1597A
dks f VUg bUnz vkS f'ko HkokuhA Hks " k vys [ k 'ka [ k /kq f u ckuhA1598A
,d ,d dYi jks cz E ga M kA jke pfj= lc ns [ ;ks v[ka M kA1599A
rc eS a rq j Ur ckgj pfy v;A mHkS ?kjh es a pjf= cq > S A1600A
ckyd :i ns [ kk rs f g tkbZ A ;g o`rkUr dFkk j?kq j kbZ A 1601A
lk[kh & 103
czaM 'kdy xqu lr gS] txifr gS txnh'kA
ty Fky ldy O;kfi;k] ohlEHkj eu bZlAA
Nan & 19
czaM [kaM lks cz O;kfid] foey vndqn /kqfu lquhA
dksfV dksfV dfo daB cksyr] dfBu dkkZ fdfe euhA
loZ ljx vkS lkr lkxj] 'k'kh fnuefu 'ks"k QuhA
fuxe vxe vFkkg vncqn] f'ko fojafp ukjn equhAA
lksjBk & 19
pfj= dks lc tkuh] lqukS Jo.k ykspu ns[;ksA
ysgq uk [kxifr ekuh] jke :i efu foey gSAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

73

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
lq u ks foga x ifr cpu gekjhA ns [ ;ks cz Hkz e nq f j MkjhA1602A
vgS jke cz v# ek;kA tks dNq ns [ kk lks rq E gs a lq u k;kA1603A
ns [ kks fg;s n` < + Kku fcpkjhA pkS e q [ k pkfj nhid rgk ckjhA1604A
yks p u da t es a va t u nhtS A xq # in foey lks ea t u dhtS A 1605A
dje dky v?ktkr vks j kbZ A dq U nu dud nkx ukfg vkbZ A 1606A
tc yfx vFkZ var ukfga ikosA fdfe dfj cksf/k txr leq>koSA1607A
rc yfx vFkZ var ukfga ikosA fdfe dfj cksf/k txr leq>koSA1608A
rc [kx ifr vl cks y s ckuhA Hko 'khry ru vke` r lkuhA1609A
dhUgksa foosd fcpkj lks KkuhA ek;k vFkkg xfr fdfe igpkuhA1610A
f'ko cpu lq f u rq e i g vk;ks A jke pfj= lc dFkk lq u k;ks A 1611A
cz k f'ko vkS ukjn iklkAA rq g xq u xS g ks gks b gks a nklkA1612A
ldy Hkou eqfu lar gSa tsrkA fut eq[k cSu dks dfo dsrkA1613A
lq[kn lar xqu ij nq[k ghrkA T;ksa nzqe lfyrk ty Qy ghrkA1614A
ijekjFk dfj LokLFk ukghA T;ks a ty cw M + r mckfja ckgha A 1615A
tkdj ;'k txr lc dfggS A futq futq vFkZ lnk xq u xfggS A 1616A
lk[kh& 104
dgsa x:j eksfga xoZ ugha] lar njl yoyhuA
n;ks cks/k fcuq Kku fdfe] lqugq cpu izohuAA
pkSikbZ
lrxq # cpu dgks lk ckuhA dgks dFkk lc Kku c[kkuhA1617A
x#j Fkhj eu fdfe dj Hk;A lks lc dFkk lquu lc pgA1618A
djgq n;k tfu jk[kgq xks b Z A tkrs vkuUn ea x y gks b Z A 1619A
dgks foey iz s e vfr uhdkA lq u gq la r Kku ds VhdkA1620A
dkx x:j fdfe dks dgs ckrkA iki iq . ; tkus futq ekrkA1621A
uj ds cpu uj gh uj cw>SA [kx dj Hkk"kk [kx gh dg lw>SA1622A
x#j xoZ dUnz i en ekrkA dkx diw r uhp eu jkrkA1623A
fo"k x;s x#j lar er Hk;A dkSok dje rsft gal er Hk;A1624A
efr ejky gS uj dh ns g hA fooju Kku lq e fr ?kha p ys g ha A 1625A
mHkS chp Kku lk dgs A la r foos d h ije in i;s A1626A
bUnz t ky dks b eje u ikos A ;krs os n fofnr tx xkos A 1267A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

74

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

,s l u eks g dkx ru Hk;A mHkS ?kjh es a lc fQfj v;A1628A


x;k dgha ukfga Bkofga HkekZ A ;g fdNq bUnz t ky dk dekZ A 1629A
lc cz a M ns [ kk fQfj vkbz A vua r dyk eu Hks n uk ikbZ A 1630A
egk egk eq f u vkS cM+ KkrkA Hkje dky bUg lc ij jkrkA1631A
,d }S gks; rc dfg leq>kbZA txr erk dgq dfg ukfg tkbZA1632A
p<+ h pj[k ij ?kw e u ykxkA myVh cq f ) Hkw y k Hkz e dkxkA1633A
vkiq Hkq y s fQfj vkS j Hkq y k;kA ijs yis f V la x fr tks vk;kA1634A
tknw ;ksx esa bfe efr fQjbZA cqf) lc NyS Qge ukfga jgbZA1635A
v[kaM [kaM dfj uV uj VkjkA fouq lkxq# dks fujfr fugkjkA1636A
lk[kh & 105
vuar eu Qsfj ,d gS] ,d vuar lalkjA
myfV ds vkiq fopkfj,] ,d jgk rRo lkjAA
pkSikbZ
ekuq " k eu tc fQjS fQja x kA u;u n` f "V fny vkS j s ja x kA1637A
iw j c dS Hkkuq if'pe tuq vgbZ A mkj dg nf{kuk;u dgbZ A 1638A
bg v/kjl og vxe vxw g kA bUnz t ky ds thrs uk tw g kA1639A
ns [ kq n` " VkUr n` f "V es a vkoS A cfyjktk ds ukp upkos A 1640A
dhUg v'oes / k ;K cgq lktkA bfedj xoZ Hkw y s rc jktkA1641A
djks lEiw j u ;K cukbZ A bUnz yks d eS a ys g w Nks M + k bZ A 1642A
vk;s ckou tkuq uk eekZ A bfedj Hkw y s Hkou es a HkekZ A 1643A
ckou :i ckou og jgbZ A rhu yks s d ixq bfedj djbZ A 1644A
egk eks g dh eje uk tkukA ;g lc fujfr dhUg HkxokukA1645A
,s l u dhUg Hkje dks lktkA rc fQfj ihB uikbUg jktkA1646A
?kVk c<+ k ukjfga ik o ilkjkA rhu yks d pfj= vpEHkkS MkjkA1647A
;g fu#vkj djS uj tcgha A lkxq # Kku gks [ ks futq rcgha A 1648A
rhu yks d fuja t u jkbZ A jke :i gS d`".k dUgkbZ A 1649A
lk iq # "k Ny dcgha uk djbZ A ek;k fuja t u lc cq f ) NybZ A 1650A
lk[kh & 106
Hko ty ikuh ehu tho] egk Hkje HkotkyA
rhu yksd fQfj vkogha] 'kh'k iVfd /kfj dkyAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

75

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

NUn & 20
dgks fofo/k ijxklk Kku xeh] fcjyk tu dks b Z tkugha A 1651A
djfga cz k vkS ek;k] bfe xq # Kkufga ekugha A 1652A
Hk;ks lks ga l ca ' k xfe lkxq # ] vuUr cq f ) fcljkogha A 1653A
Nw V ~ ; ks dje dfy Hkje ukgha ] fid ejky S vkogha A 1654A
lksjBk & 20
nzqe yrk cgq Hkkfr] ,lkxq# er ukfga tkufgaA
jgs fofo/k erekrh] eqfu lc dF;ks xzaFk vrhAA
pkSikbZ
cjs vua r eu ?kVk lehjkA iki iq U ; cq U n nq b xhjkA1655A
rkes ea t u ;k tx djbZ A f} lfyrk ty bfedj cgbZ A 1656A
fuxe unh f} jfp jk[kkA rkes a c<ks vus d fUg 'kk[kkA1657A
dfg dfg dfo cgq r cukbZ A ukjk unh ls Qw f V Qw f V tkbZ A 1658A
la r er dks b Z fcjyk tkuS A lnk luhi lks b Z in ekuS A 1659A
rids rs t Qw y h Qq y okjhA ,d nq z e Qy ykxk pkjhA1660A
f} la x z g f} e` F kk djbZ A bfe dkj.k Hko lkxj ijbZ A 1661A
vFkZ dke fpr ful fnu jgs A eks { k /keZ Hkje xfr ygs A1662A
lk/kq njl bfe rs vf/kdkjhA vVy Kku futq eq f Dr fopkjhA1663A
uke fueZ y tks dFkS fojkxkA Hk;ks ejky rs f t efr dkxkA1664A
la l ` r ty iS Hkhrj jgbZ A fooj.k foyfx la r er dgbZ A 1665A
uhj Nhj lc ?kz h r es r kA cx tkufg frugw da g er dgbZ A 1666A
uhj Nhj lc ?kz k uh les r kA cx tkufg frugw da g ls r kA1667A
ek;k Kku vkS cq f ) ijxklkA fcuk Kku xq u lc fdNq uk'kkA1668A
lxqZ.k fuxqZ.k bfe djksA c[kkukA T;ksa ty mij foyfx fdfe tkukA1669A
lk[kh & 107
flU/kq ygfj vl xqu gS] fdfe rjuh gks, ikjA
fuxqZ.k uke tgkt gS] xqu xfg ?kSapfUg gkjAA
pkSikbZAA
,d ty fdj[kh j{kk djbZ A ijs gs e fteh ij xybZ A 1670A
lxqZ.k fuxqZ.k dj ;g Qy ns[kkA lrxq# er fojyk tu is[kkA1671A
fuxq Z u uke gS iq # "k fuukjkA lxq Z . k ldy tho djgq fcpkjkA1672A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

76

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

tkrs re r` f ejh lc uk'kkA Hkkuq dyk Nfo bfedj HkkLkkA1673A


,s l s Kku dje dfy uk'kkA Hk;s lEiw . kZ iz s e ijxkkA1674A
iz k u fiUM ts f g gks ; uk fHkUukA ,s l ks lk iq # "k da g phUgkA1675A
fuxq Z u lxq Z . k ;g tkdj vgbZ A djs foos d Kku xq u ygbZ A 1676A
lhi la r lrxq # ty o"kkZ eks r h efu tkfu tho ij[kkA1677A
tgk mitS rgk eks y uk ygbZ A tk; nq j a r j xq u lc dgbZ A 1678A
eku ljks o j /ku xq u dgbZ A ts f g ftfe la r lnk lq [ k ygbZ A 1679A
nw f j vkiq j o fudV dfj fuUnkA eferk os b y lnk ru fcUnkA1680A
tS l s Hk o j dey es a jgbZ A la r lnk xq u bfedj dgbZ A 1681A
lk[kh & 108
lrxq# Hkku feky le] dey Hk;k lalkjA
o`xls Hkoj Hkkoj pk[;ks] bfedj djks fopkjAA
pkSikbZ
rqEg ds lexq: beh dfj tkukA tsjks fnus'k Nfo dyk clkukA1682A
ty es a Fky es a lc tx jgbZ A efu gS foey cz E g ij ygbZ A 1683A
eq f Dr pkfj gS lcrs uhdkA lkxq # Kku lefUg rs VhdkA1684A
Kku prq j gS pk: Hkk f rA rq j h rs y cjh fueZ y ckrhA1685A
Ropk cz E g dgS vuq H ko KkukA mxz Kku efDr LFkkukA1686A
'kfDr 'ka l ; ugha rkes a Hkk"kS A lnk iz x V v?k ikrd uklS A 1687A
lnk iz l Uu eu la r fojkxkA inia d t eu tkuq iz ; kxkA1688A
fur ey ea t u njl e g djgw A rs f t ck#u vke` r jl Hkjgw A 1689A
uke foey ty cgS lq / kkjkAA dw i dq e fr eu rs t q fcdkjkA1690A
oS nfj;k ckfjt fdfe dgbZ A dks gS Hk o j ckl fdfe ygbZ A 1691A
nfj;k fny dey fcp Qw y kA eu gS Hk o j ckl le rw y kA1692A
flU/kq esa lfyr lc fefy tkbZA fdfe mya?k gks; ikj u ikbZA1693A
lk[kh & 109
ikj dgs lks ikj gs] okj dgs lks okjA
okj&ikj lc ns[k,] nfj;k fny cpkjAA
pkSikbZ
pUn tks eUn ijn e g Hk;A bfe dfj eks g ?kVk?ku N;A1694A
iz c y ek;k vfr Kku NikukA eq d q j chp eq p kZ yiVkukA1695A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

77

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

myfV lehj tks dhUg is ; kukA feV x;ks eks g ?kVk fNrjkukA1696A
ektS eq d q j lkQ Hk;ks ,s ; ukA fcey fcey in cks y r cS u kA1697A
va t u xq # in yks p u c` x lkA vk[kj e/kq j euks g j n` x lkA1698A
pkfj prq j ny m/kZ vdk'kkA vfy lkod ?ku i= iz x klkA1699A
dw i rM+ k x ckfVdk cV gS A lha f p lq / kk le lks ?kV rV gS A 1700A
rkes a ,d Qy vtc vuw i kA fcuk cht gS 'kCn Lo:ikA1701A
bfe dfj okQy pk[kS lks b Z A tc lkxq # in iz k fir gks b Z A 1702A
lk/kq vlk/kq dfy dqefr fogkbZA Hk;ks fudyad /kkrq fQfj tkbZA1703A
T;ks a ifjey ikjl nz q e es a ykxkA Hk;ks lq x a / k bfe la r lq H kkxkA1704A
tgk jgs rgk tx es a nh'ks A Hko xq u Kku uke efu bZ ' ks A 1705A
lk[kh & 110
nfj;k n'kZu eqdqj gS] rk ega dyk izdklA
Hkors xqu mUg jfgr gS] fefy x;ks izse lqck'kAA
pkSikbZ
rq e lk xq # ee nkl rq E gkjkA lc fof/k dhUg eks j midkjkA1706A
lq U ;kS cS u ee vke` r lkuhAA egk r` " kk ru fefy x;s ikuhA1707A
egk lq x a / k 'khry ru i,A ee r` " kk fcuq ty es f V x;A1708A
fcu; djks a nw u ks dj tks j hAA lq u gq Jou vYi efr eks j hA1709A
tc rq e njl iq # "k dj ikbZ A dou Lo:i ee dFkk lq u kbZ A 1710A
xq u tks iw N gq rks dgks a vua r kA lks Lo:i fdfe Hkk[kks la r kA1711A
fujkyks i ek;k ukfga ys i kA thou eq f Dr xq u vrhr vys i kA1712A
tks tu tx es a ns f [k, vua r kA ldy :i efgek lq [ k la r kA1713A
'ks " k lgl eq [ k fou; fopkjhA dfg xq u efgek bfedfj gkjhA1714A
cz k fo".kq dgs f=iq j kjhA vkfn xus ' k xq # Kku fopkjhA1715A
c` g Lifr 'kq d efgek tks dgs A vkfn O;kl os n er jgs A1716A
dks la r er xq u efgek ds r kA iz h fr lnk xq u iz s e les r kA1717A
lk[kh & 111
ty Fky lIr irky ygha] fdfe dfj djks c[kkuA
T;ksa izfr fcEc ?kV nsf[k,] vkiq vdsy vekuAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

78

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

pkSikbZ
rc fl[k dks /kU; xq # KkrkA /kjs o pju in ia d t jkrkA1718A
la r nj'k xq u lcrs uhdkA T;ks a eLrd chp efu dk VhdkkA1719A
rgk nhid ds ou gS dkekA dks f V rhjFk Hkjes a dk /kkekA1720A
la r fudV iV ns [ kq m?kkjhA rkes a fp= vus d lokjhA1721A
p{kq fcgw u ns [ ks ukfga ,s u kA cfgjk ls dks f V dgk tks cS u kA1722A
uk mfUg lq u k eq d q j ufga ns [ kkA bfedfj cS u >w B dfj ys [ kkA1723A
la r cpu tfu tkugq e` F kkA vkiq lk p ukfga ldy ve` F kkA1724A
ijekjFk gS xa / k lq c klkA LokjFk vkiq ru fudV fuoklkA1725A
ijekjFk tks ij ds nhtS A Hko ls dk<+ h eq f ufg NhtS A 1726A
cw M + r Hkoty yhUg fudkjhA lrxq : dks xq u bfe vf/kdkjhA1727A
ikjl ijls da p u gks b Z A lks dq / kkr dfg ldS uk dks b Z A 1728A
jgk vla r lUr Hko dS l s A T;ks a lhi efu eq f Drk tS l s A 1729A
lk[kh & 112
lsokrh xq# lh[k lhi gS] lnk jgs yoyhuA
,dks iy ukfga foyxS] xqu xfr gks; uk fHkUuAA
pkSikbZ
ygk txr es a lc dks b pgbZ A ns f [k njl ;g efu tuq vgbZ A 1730A
,s l u lUr lq c q f ) lq t kukA okS u xa / k uk ghjk bfUg tkukA1731A
uj ujk,s u ,d xq u fcyxkbZ A vkS oV d"V Punu fdfe ikbZ A 1732A
T;ks a nz q e pUnu ifjey ja x kA jxfjr pjfpr 'khry va x kA1733A
la r la x q / k 'kry le ckuhA c` x flr dyh Hk o j jllkuhA1734A
jrukxj tx bfedj ,s s l s A dgha yky la [ kjh tS l s A 1735A
Hkktu ,d fofo/k cgq ckuhA dgha ?k` r dgha efnjk vkuhA1736A
jgs dq l a x la x fr ukfga tkukA T;ks a ftfe pUn pks j iNrkukA1737A
T;ks a xfudk lq r uhns a cukbZ A 'kfDr LokjFk cM+ lq [ k ikbZ A 1738A
bfe dfj uhnfga la r dj lkFkkA pyogw >kfj ejks j fr gkFkkA1739A
p<+ h pj[k pkS j klh tS g ks A ifNyk xq u rc fdfedfj yS g ks A 1740A
dYi dks f V Hkjes a Hko tkbZ A fcuq xq # Kku uke ukfga ikbZ A 1741A
xq # fcuq rjS uk rhuks a ns o kA jke djfga futq eq f u ds ls o kA1742A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

79

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lk[kh & 113


xq#in inqe eu Hkoj d:] vkuUn eaxy ewyA
yS yifV jgk foey jl] dkfV dje dfy 'kwyAA
NUn & 21
Hko Hkje Hkatu iki jatu] latu tu lq[k ikoghaA
pju dat esa eatu d:] f=fof/k rki ulkoghaA
foey >ydr iyd is[kks] vy[k uke y[kkoghaA
thou eqfDr tks ftUn txesa] njl nfj;k ikoghaA
lksjBk & 21
/ku rqg lkxq# Kku] lsod /kU; iqdkjghaA
nhUg eqfDr dk nku] lq[klkxj Hko jfgr gSAA
pkSikbZ
lkxq # njl la r lq [ k ghrkA <kj;ks vfez r i= uS uhrkA1743A
fi;r iz s e nq f j eks g nw j UrkA foey Kku eu ,d vua r kA1744A
lk/kq laxfr lc dqefr fogkbZA lqfu xqu Kku vke`r Qy ikbZA1745A
la r lekt lnk lq [ k jktw A HkfDr egkre~ f'kj ij Nktw A 1746A
bfedfj tx es a la r lq t kukA T;ks a ty iq j bu ys i uk vkukA1747A
xqu ysfga ?kSfpa voxqu nsfga MkjhA T;ksa ejky uhj Nhj lq/kkjhA1748A
lk/kq vlk/kq ,dS ru ns [ kkA xq u gS foyx uke lr js [ kkA1749A
/kU; oS xz k e la r tgk KkrkA jgs fudV lq u s lr ckrkA1750A
tyn tks a d mitS ty lkFkkA eq [ k gS a Jou] u;u gS ekFkkA1751A
i'kq o r Kku rkfg d g tkuhA ts ufga la r njl d g ekuhA1752A
lq j lfj ty dq H kktu djbZ A dklk dkfV efnjk rgk HkjbZ A 1753A
vfr iq u hr Hko fof"k dk ew y kA ;g iz l a x dq e fr le rw y kA1754A
lk[kh & 114
lqUnj ru uj ikbds] HkfDr u dhUg fopkjhA
Hk;ks d`e fcuq u;u dks] okl fofxfU/k laokjhAA
pkSikbZ
vtq Z u d` " .k dFkk dfg;s A bfedfj Kku Hkxfr futq yfg;s A 1755A
fcu; dhUg cpu cgq Hkk f rA dks gS la r vla r lq t krhA1756A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

80

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

dk in ik; la r Hk;s p kA ns [ kfga n` f "V ldy tx uhpkA1757A


iyd rkSfy ftH;k /kfj jk[kkA uhfr uS Hkxfr cksyfga lr Hkk"kkA1758A
xq u la x z g ,s x q u ns f ga MkjhAA Hk;s ejky efr Nhj lq / kkjhA1759A
fofof/k Qw y tS s vfy R;kxs A da t iq a t okl jl ikxS A 1760A
foey uke uhtq s e les r kA lnk lq c kl ifjey futq gs r kA1761A
rs f t Hkje Hko Kku fopkjhA bfedfj la r lnk vf/kdkjhA1762A
T;ks a fnus ' k xq u lnk gS p kA bfedfj tkuq txr lc uhpkA1763A
d` " .k uke dh iq # "k gS dks b Z A dkS u uke futq la r leks b Z A 1764A
tkrs vVy eq f Dr xq # KkrkA Hko es a Hkjfe dcfga ukfga jkrkA1765A
la ' k; lkxj nw f j lc MkjhA dgks Kku futq vFkZ fcpkjhA1766A
foey Kku futq la r gS lz k s r kA xks i iz x V futq dFkS fujks r kA1767A
]ge frjxqu eu gegha vuarkA ge futq cz lqfejfga lc larkA1768A
tc tc tUe txr eg gksbZA frjxqu yhyk /kfj y[kS uk dksbZA1769A
lk[kh & 115
fujkysi fuHkZ; in] lar lnk lq[k ghrA
Hk; Hkatu Hkxoku gks] nuqt nSR; dg thrA
pkSikbZ
fuxe us f r xkofga lq j KkrkA ti ri Hktu uke ee jkrkA1770A
lks ee ns f [k txr lHk Hkw y kA egk eks g tky le rw y kA1771A
la r nq f [kr lq f u /kj~ ; ks 'kjhjkA Hka T ;ks nS R ; es a V s HkoHkhjkA1772A
gegha folEHkj gegha txnh'kkA gegha fNuk Hkq t k n'kh'kkA1773A
ge fudya d h ckou :ikA ge /kjuh /kj /kjk Lo:ikA1774A
gegha xks c /kZ u dj xfg yhUgkA ge xks f ifUg la x hMk dhUgkA1775A
ge tx ikyd lc tx ikykA uka o xks i ky ge ua n ds ykykA1776A
gegha jekifr la r lukFkkA iS f B irky ukx d g ukFkkA1777A
ge ds l ks /kfj da l gh ekjkA cklq n s o ] ns o dhfga ca n mckjkA1778A
jk/ks :dq f efu jeu dgkbZ A xks i l[kk la x xk; pjkbZ A 1779A
ekrq ;'kks n k eje u ikbA o`{k Vw V k vks [ kfM+ <+ e ukbZ A 1780A
ge jferk jfe jgks a fuja r kA fuxe fugkfj feys ukfga va r kA1781A
vkuUn ea x y tx es a gks b Z A rc ge xq I r y[ks ukfga dks b Z A 1782A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

81

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

djgq /;ku rq e dkdj uk A lq f eju Hktu s e futq BkA1783A


vUrj /;ku nhid /kfj is [ kkA gkS rq e djrk nq t k uk ns [ kkA1784A
lk[kh & 116
fou; dhUg dj tksfj ds] lquks Jou fpr yk;sA
lar ls var ijnk fdfe] eksfga tfu nsgq nqjk;sAA
pkSikbZ
rc gfj fogfl cks y s fdNq uhdkA rq e ls dgks a Kku dj VhdkA1785A
tkdj Hks t y ge pfy vkbZ A lks b Z lnk lr iq # "k lgkbZ A 1786A
lks b Z va ' k /kfj frjxq u 'kjhjkA vua r dyk eu cgs ljhjkA1787A
ljxq u Lo:i oks , fuxq Z u fuja r kA ee lq f ejks a rs f g s e les r kA1788A
dks b Z dks b Z gS xq # Kkuh KkrkA ok in iz k fir Hkje u jkrkA1789A
tkds :i u tkds js [ kkA lks xq u jfgr lks dS l s ns [ kkA1790A
tgk ys n` f "V rgk yS /kkoS A fcuq ns [ ks dgq dgk lekoS A 1791A
vfouklh xq u fculs ukgha A lnk ps r fUg cz lc ekghA1792A
bfedfj iq # "k uke rs HkhukA T;ks a iz f rfcEcq ?kV ijxV nhUgkA1793A
fuxq Z u fu%v{kj bfedj dgbZ A dey lr in iz k fir vgbZ A 1794A
ns[kfga >jh rgk vrhr vuarkA lksbZ /kqfu /;ku Kku lquq larkA1795A
lk[kh & 117
fuxqZ.k >jh fuokZu gS] fnO; n`f"V d# izhfrA
eSa rS rgk uknsf[k;s] [klh Hkje dh HkhfrAA
pkSikbZ
v{k; v'kksd iq#"k lk vgbZA vtj vej xqu bfedfj ygbZA1796A
rq E g ee Hkxr lnk xq u KkrkA rq e ls iz s e dgks a lr ckrkA1797A
lnk lq [ kn tu geds uhdkA Hkxfr clh ee rk?kj chdkA1798A
rklks a fuiV fudV eks j cklkA tks t u lq f ejfga uke lq c klkA1799A
tks tu nq f [kr egk nq [ k ikvks A la r ks g lq f u rkfg ulkvks a A 1800A
tks u` i dfjgS a la r ds gk l hA rs f g xz h o yS g ks a ;e ds Qk l hA1801A
;g e`Fkk tfu tkus dks b Z A nq t ks Z / ku le jkt fcxks b Z A 1802A
vadqj cht dk dk xqu vgbZA [kkf/k v[kkf/k ;g fdfedj dgbZA1803A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

82

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ehu ekUl Hk{kS dkx diw r kA Lokfnd LokjFk vkre Hkw r kA1804A
Hkjfer Hkou es a gks f ga vuhrkA dfjgs a ikB iq j ku vkS xhrkA1805A
,s x q u la x z g xq u ns f ga MkjhA tx es a lh[k djfga uj ukjhA1806A
vfr iq u hr vkiu dq y tkukA fMEHk vpkj fo"k; jl lkukA1807A
Hks " k lq H ks " k ns [ kr fud ykxkA ij ga l Hkhrj gS dkxkA1808A
lk[kh & 118
dkxk dje dqcqf) vrh] ukgha gal dh tkrhA
[kk;s dqlqEHkd izhfrdjh] cSBq fidUg dh ikrhAA
pkSikbZ
vUdq j Hk{k la r lq j KkuhA cks y fga foey jl vke` r lkuhA1809A
Hk;ks ejky efr lc xq u uhdkA xq # in ia d t eLrd VhdkA1810A
ij nq [ k ns f [k dcS ukfga gj"kZ f ga A n;k les r veh /ku cj"kZ f ga A 1811A
vfr iz l Uu in lks tu tq x rkA iki iq U ; dcfg ukfga Hkq x q r kA1812A
vl efgek xq u lk/kq c[kkukA fujkys i gS in fuokZ u kA1813A
vtZ q u /kjk pju fpr ykbZ A /kU; /kU; futq cpu lq u kbZ A 1814A
xq # ijes ' oj xq # xq u KkrkA ee rq e nkl pju fpr jkrkA1815A
Hko rjuh xq # Kku luhikA n;k nhid eu rs t q vuhikA1816A
vrh v/khu yhu in ikos A niZ . k n;k lq [ kn xq u xkos A 1817A
?kS a f p ds l djs u[k ?kkrkA rnfr iz s e Nks M + S ukfga ekrkA1818A
,ls iz H kq la r u lq [ k nhtS A ee ckyd d g j{kk dhtS A 1819A
xq u ,s x q u dk [kks t uk dhtS A n;k va d fyf[k dj xfg yhtS A 1820A
lk[kh & 119
vtZqu vjt fcpfj ,s] Jh d`".k ls dhUgA
vc Hk; ,dks uk O;kfigsa] uke vVy xq# nhUgAA
NUn & 22
d`".k Hkk[;ks Kku xhrk] /keZ jk[;ks ?k`r nghA
xq#Kku /;ku T;ksa foey >ydS] iyd is[;ks lks lghAA
v/kZ lwU;ks m)Z lqU;ks] 'kCn /kqfu lqfu xq# dghA
ns[kq nj'ku ijlq vtik] >ydr eksrh efu vghA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

83

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lksjBk & 22
xq# fcuq gksfga u Kku] X;ku u gks[kS Hkf fcuqqA
dfj ns[kks vuqeku] n;k tcS fny esa clSAA
pkSikbZ
rc fl[k dks /kU; xq # KkrkA dgs o ks Kku iz s e futq okrkA1821A
dkSu uke xqu fdfedj yfg,A tkrs Hko ty dcfga uk cfg,A1822A
dh gks , eq f Dr la r dj la x kA dq e fr dky ukfga C;kiS va x kA1823A
nq % [k nk#u ;etky fcdkjkA u"V tkfga ukfga ;e ds }kjkA1824A
dgks xq # Kku iz s e lr ckuhA tkfg rs yf?kgks a Hko ty ikuhA1825A
tkrs ga l foxks ; uk tkbZ A lk xq # pju lq / kk le ikbZ A 1826A
f'ko 'kfDR jgS ,d lkFkA fdfedfj tx es a gks f g lukFkkA1827A
dgks lr ijnk tfu jk[;ks A gks [ kS eq f Dr lks b Z lr Hkk[kks A 1828A
tkrs a d"V es a V s pkS j klhA dky Qa n x` o dfV tk;s Qk l hA1829A
ekuq " k tUe nq y Z H k tx vgbZ A cM+ s HkkX; eq f Dr Qy ygbZ A 1830A
Hkjfe Hkou pkS j klh jkrkA tx es a Kku feyS xq # KkrkA1831A
lHk rs f t djks HkfDr futq /kekZ A iki iq U ; ukfga C;kiS dekZ A 1832A
cM+ k iq . ; lrxq # in ikoS A tkds lq j ] uj eq f u lHk xkoS A 1833A
vc es j s eu mitk iz s e kA rhjFk cz r R;kxks a lc us e kA1834A
tks rq e dgks lks b Z fpr /kfjgks a A lr cpu e` F ;k ukfga dfjgks a A 1835A
lk[kh & 120
lrxq# pju fnus'k le] c`xL;ks ykspu izseA
Hk`axk Hkko jl pk[kgh] rsft ldy Hkze useAA
pkSikbZ
dgks a cpu lq u ks futq nklkA c` x L;ks dey Hk o j lq [ k cklkA1836A
inq e i= es a lq j fr yxkogq A fueZ y uke vke` r Qi ikogq A 1837A
jguh xguh xgks fujUrkA gks ; eq f Dr lq u ks lr la r kA1838A
pk# eq U k pk: HkkrhA mu eq f u eq U k efu pgq ikrhA1839A
fu%v{kj v{kj /kq f u ikoS A xq I r iz x V rgk n` f "V yxkoS A 1840A
dk;k vxz >fj ns [ ks vua r kA ,d ls ,d foey xq u la r kA1841A
bfedfj lnk jgs tx ekghA T;ks a iq j bu ij ty u jgkgha A 1842A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

84

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

ty es a jgs iS tyrs fHkUukA bfedfj la r txr es a chukA1843A


tkds lkxq # feys tks KkrkA dcs u dky djs mrikrkA1844A
[ks t gq eq f Dr rs t gq dq y yktkA lc fof/k vkuUn ea x y dktkA1845A
ekrq firk lq r cU/kks Hkz k rkA tg tg tUes rga dq y ukrkA1846A
i'kq es a tues i'kq dq y gks b Z A uj ds tUe inkjFk [kks b Z A 1847A
lk[kh & 121
tUe inkjFk ikb ds] kxq# in rs fHkUuA
v?kmj 'kwy le C;kfi gS] p uhp dg yhauAA
pkSikbZ
uj S nkl ukjh S fHkUukA la x z g djs fo"kS jl yhUgkA1848A
lkdB lw d B dh efr ,s l kA [kj HkkS tUe Loku efr tS l kA1849A
L=h iq # "k tks nq b efr djbZ A pkj pju dq f r;k vorjbZ A 1850A
uj ds tUe gs y vorkjkA lnk la x fy, [ks y s f'kdkjkA1851A
lkxq # cpu e` F ;k tfu tkugq A egk dfBu nq [ k nk#u lkugq A 1852A
ukfj iq # "k tks ,d er gks b Z A ;q x ;q x jkT; ds j xk lks b Z A 1853A
,dS iku ijokuk tkuS A nkl nklh futq Kku c[kkuS A 1854A
xq # in ia d t xgs iq u hrkA lnk lq x U/k la r er ghrkA1855A
pju dey futq iz s e les r kA fof?kuh Hkje xfr Nq v S uk iz s r kA1856A
cz lEiw . kZ Hk;ks fuj ys i kA vkM+ vVd ukfga ehu ty [ks i kA1857A
ixq exq exu lnk la x lks g s A foos d fopkfj fpr pk: tks g S A 1858A
fpk pkS r kjk pkS e q [ k ckrhA n;s iz s e fiz ; k fy[kq ik r hA1859A
vuou pht rgk lc ns [ kkA lks o r tkxr n` f "V es a is [ kkA1860A
rhu voLFkk lcds gks b Z A tkx`r liu] lq " kks i fr lks b Z A 1861A
rq j h rs y cfj fueZ y uhdkA loZ lEiw . kZ os n dj VhdkA1862A
lk[kh & 122
,dS eu ,dS nlk]] n; gks; vuqjkxkA
dgs nfj;k uj futq iqj] esaVq dje dks nkxAA
pkSikbZ
rc fl[k dks /kU; xq # KkuhA feyk foey jl vke` r lkuhA1863A
tUe tUe ds es a V q dYiukA Hko lkxj ds nq [ k lc liukA1864A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

85

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

Hkyk Hk;k lkxq # xq # ik;kA vkfn va r lc dFkk lq u k;kA1865A


HkfDr Kku vkS j ;ks x fojkxA n;s foos d s e futq tkxkA1866A
la l ; lkxj x;ks fogkbZ A futq xfg uke s e yo ykbZ A 1867A
ijekjFk lq f u ykxr uhdkA ee futq nkl rq E gs a dj chdkA1868A
ikfu tks f j djh fou; fopkjhA lq u ks Jou ns cpu gekjhA1869A
ukfj iq # "k ,d er Hkk"kkA lks eS a lq f u n; e g jk[kkA1870A
ukfj iq # "k ufga ,d er pybZ A lks rq E gjs x` g fdfedfj jgbZ A 1871A
lks rq e Kku dgks leq > kbZ A lks uj rS l u djs ikbZ A 1872A
HkfDr Hkko tc ukgha djbZ A djS R;kx Kku er jgbZ A 1873A
dugfj ,d nq b Z rjuh dS l s A cw f M+ eq ; s Hko lkxj ,s l s A 1874A
Nks f M+ ?kkV vo?kV ds pybZ A ijs Hka o j dugfj dk djbZ A 1875A
Nks f M+ la x z g gks , jgs ,dkA lks nj dky dcfg ukfg Vs d kA1876A
ya x ks V cUn pUn rgk njlS A foey s e ve` r ?ku cjlS A 1877A
r`u leku tx utfj tks vkoSA tgk jgks rgk lc dg HkkoSA1878A
ljx ujd ds la ' k; tkbZ A iw j u cz lnk lq [ knkbZ A 1879A
lk[kh & 123
HkfDRk Hkko dk ;g ear lquks Jou fpr yk;sA
Hkko HkfDr Kku jl] fooj.k fd;k fcuk;sAA
pkSikbZ
pju dey in ia d t yS g ks A egk eks g nq [ k dcgha uk iS g ks A 1880A
vkuUn ea x y iw j u dkekA v{k; o` { k feyk lq [ k /kkekA1881A
/kU; Hkkx rq e tx es a vk;s A ia F k pyk; tho eq D rk;s A 1882A
[kks f t Fkfdr Hk;ks rhuks a ns o kA gB fuxz g dfj ykofga ls o kA1883A
frugw lr iq # "k ukfga tkukA /kU; Hkkx lruke c[kkukA1884A
xq # fcuq Hko ty es V s uk fpUrkA xgs iz s e uke uouhrkA1885A
tS l s r` " kk es a V k ty tw M + k A ihos veh Hko dcgha uk cq M + k A1886A
'k'kS lkxj dofg u O;ks i A iki iq U ; ru djgh u O;kis A 1887A
Hk;ks efu eqDrk vfr Nfo uhdkA vk;s txr~ egxs eksy chdkA1888A
la r fl) l` n ` f "V futq ckuhA Jo.k lq u S uj cgq r c[kkuhA1889A
lq e u ?kVk tuq cjlq lq x a / kkA loZ C;kiq ru nq [ k lc ja / kkA1890A

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

86

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

lruke

lruke
lruke
lruke
lruke

,s l u foey fcjks x fcjkxkA dks f V dje dfV tkr lq H kkxkA1891A


tS l s ds n yh cus diw j kA fcey cz Hk;k Hkfj iw j kA1892A
fujk nkx fujys i fuja r kA la r ea r futq xgfu xga r kA1893A
lk[kh& 124
lkxq# pju foey in] xfg yhtS futq ukeA
HkfDr Hkko n`<+ Kku djh] tk; vejiqj /kkeAA
NUn & 23
gks lq[k lkxj le xqu vkxj] fuxe usfr lHkks cjuhA
ty esa Fky es lIr irky esa] T;ksa fnus'k fnu gks /kjuhA
dky foHkatu eSyhfg eatu] latu tudh rq rj.khA
nfj;k fny nsf[k fcpkfj dgk] ftfe lkfy lq[ks tygks HkjuhAA
[kksjBk & 23
T;ks rjuh ty ekg] uke foey xqu fofnr gSA
leqf> idfM+;s ckag] Hkoufga cqM+s tgkt ;gAA
lk[kh & 125
lqd`r futq eq[k vkiq ls] fd;k opu ijxklA
jk; erh dqy vkxjh] lqr Hko Vsdk nklAA
vjt csfx futq jk;erh] vjt djfga fnujkrhAA
lkgc bUg dg ikfy;s] xgh 'kCn lkaxh fnujkrhA136AA
ekrq lqr ,d er] Kku xeh ijxklA
lk lqd`r xqu xfg ds] vej yksd esa cklAA128AA
vej yksd esa tkbds] cgq fcf/k djfga fcyklA
vkokxeu fuokfj ds] lk lqd`r ds iklAA128AA
Hkknks onh pkSFk fnu] xou fd;ks Ni yksdA
tkstu 'kCn foosfd;k] esfV tk; ldy lHk 'kksd AA129AA
lacr~ 1837 esa] x;ks iq#"k ds iklA
tkstu 'kCn fopkjgha] esafV tk; ;e =klAA130AA
AA xzUFk Kku jru iw.kZAA

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

87

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

lruke

You might also like