1. Budowa atomu wgla. Hybrydyzacja atomu wgla w zwizkach organicznych.

Wgiel jest pierwiastkiem pooonym w 14 grupie i 2 okresie ukadu okresowego, posiada 6 elektronw rozoonych na 2
powokach z czego 4 na powoce walencyjnej. Pierwsza powoka skada si z pojedynczego orbitalu (s). Druga natomiast z
orbitalu (2s) oraz trzech orbitali (p) co oznacza e 6 elektronw ma do dyspozycji w sumie 5 orbitali atomowych.
Hybrydyzacja: Jest to nakadanie si orbitali atomowych elektronw walencyjnych o jednakowej wartoci gwnej liczby
kwantowej (n) lecz rnicych si poboczn liczb kwantow (l); W wyniku hybrydyzacji powstaj orbitale hybrydyzowane o
innej strukturze przestrzennej ni orbitale atomowe; Liczba otrzymanych orbitali zhybrydyzowanych rwna jest liczbie orbitali
atomowych; Typ hybrydyzacji okrela liczb wiza i geometri czsteczki.
Typy hybrydyzacji: SP- polega na naoeniu si pojedynczego orbitalu (s) i pojedynczego orbitalu (p) z utworzeniem 2 nowych
orbitali (sp). Dla hybrydyzacji (sp) charakterystyczne jest potrjne wizanie midzy atomami wgla. Kt midzy wizaniami
wynosi 180O (wierzchoki trjkta rwnobocznego); SP2-polega na wymieszaniu si orbitalu (2s) z dwoma orbitalami (2p) z
utworzeniem 3 orbitali zhybrydyzowanych (sp2). Kt midzy wizaniami wynosi 1200; SP3-polega na wymieszaniu si 1 orbitalu
(s) i 3 orbitali (p) w wyniku czego powstaj 4 orbitale hybrydyzowane (sp3). Kt midzy wizaniami wynosi 109,50 (czworocian
foremny)
2. Kiedy mamy do czynienia z polaryzacj wizanie kowalencyjnego? Co znacz pojcia elektroujemno i efekt
indukcyjny.
Polaryzacja wizania kowalencyjnego wystpuje wtedy gdy atomy pierwiastkw tworzcych to wizanie rni si
elektroujemnoci (dochodzi do przesunicia pary elektronowej w kierunku atomu bardziej elektroujemnego); Elektroujemnozdolno atomw pierwiastka do przycigania wasnych lub przyczania dodatkowych elektronw (niemetale->wysoka; metale->
niska); Efekt indukcyjny-przesunicie elektronw w wizaniu w kierunku pierwiastka bardziej elektroujemnego.
3. Pojcie kwasu i zasady Levisa i Bronsteda. Podaj przykady.
Kwas wg Bronsteda- zwizek zdolny do odszczepienia protonu (protonodawca) np.: HCl; NH4+; H2PO4-; Zasada wg Bronstedazwizek zdolny do przyczania protonu (protonobiorca) np.:H2O; NH3; OH-; Cl-; H2PO4-; Kwas wg Levisa- substancja bdca
akceptorem pary lub par elektronowych (elektrono dawca) np.: Ag+; AlCl3; AlBr3; Zasada wg Levisa- jest to substancja bdca
donorem pary lub par elektronowych (elektrono dawca) np.: NH3; H2O; Cl-;
4. Struktury rezonansowe. Zasady tworzenia i przykady.
Struktury rezonansowe: nie s realne lecz urojone; rni si midzy sob rozmieszczeniem elektronw (take
niesparowanych); nie musz by rwnocenne ale musz spenia przyjte zasady walencyjnoci; Zasady tworzenia: 1.Struktury
graniczne musz si rni od siebie jedynie pooeniem elektronw (pooenie tomw musi by jednakowe); 2.Rezonans
wystpuje jedynie w czsteczkach lub ich fragmentach ktre s paskie; 3.Liczba wolnych i sparowanych elektronw w
czsteczkach musi by jednakowa; 4.Jeeli struktury rezonansowe rni si od siebie pod wzgldem energii to rzeczywista
struktura jest bardziej podobna do struktury o niszej energii.

5. Co to jest izomeria? Omw pojcie izomerii konstytucyjnej. Podaj przykady.

Izomeria- wystpowanie zwizku o tym samym wzorze sumarycznym ale rnych wzorach strukturalnych; Izomeria
konstytucyjna- wystpowanie zwizkw o tym samym wzorze sumarycznym ale rnym rozoeniu atomw w czsteczce;
Izomeria szkieletowa- izomery rni si budow szkieletu wglowego, np: butan i izopropan; Izomeria pooenia
podstawnika np.: 1-chlorobutan i 2-chlorobutan; Izomeria pooenia wizania wielokrotnego np: heks-3-yn i heks-1-yn;
Izomeria funkcyjna(metameria) np.; propanal i propanon
6. Pojcie konformacji na przykadzie a)etanu b)butanu
Konformacja-rozmieszczenia atomw czsteczki w przestrzeni wynikajce z obrotu wok pojedynczych wiza w czsteczce.
Konformacja prowadzi do powstania izomerw.
1.Konformacja etanu (naprzeciwlega i naprzemianlega)

2.Konformacja butanu (synperiplanarna; synklinalna; antyklinalna; antyperiplanarna)

7. Co oznaczaj pojcia: naprenie torsyjne, naprenie steryczne, naprenie ktowe. Podaj przykady.
Naprenie torsyjne-spowodowane jest odpychaniem naprzeciwlegle pooonych orbitali sprawiajce i konformacja
naprzeciwlega jest mniej trwaa ni naprzemianlega np.: konformacja syn- i antyperiplanarna butanu

Naprenie steryczne- spowodowane oddziaywaniem duych podstawnikw przy ssiednich atomach gdy odlego midzy
tymi podstawnikami jest mniejsza ni suma ich promieni (konformacja antyklinalna jest trwalsza ni synklinalna)

Naprenie ktowe-jest to rnica midzy ktem hybrydyzacji, a ktem cyklizacji. Im jest wiksze tym zwizek jest mniej
trway.
9. Pojcie rzdowoci atomu wgla, podaj przykady.
Rzdowo- liczba atomw wgla zwizana z rozpatrywanym konkretnym atomem wgla.
I-rzdowy; II-rzdowy; III-rzdowy; IV-rzdowy
H

H
H

R R

R R

R R

10. Mechanizm chlorowcowania podanego alkanu.

H
H

h
Cl

Cl

1.Inicjacja
h
Cl

Cl

Cl
Wizanie Cl-Cl ulega hemolitycznemu rozpadowi pod wpywem wiata.
2.Propagacja

+ H CH3
CH3 + Cl Cl

a. Cl

H Cl

b.

Cl CH3 + Cl

CH3

c. cige powtarzanie a. i b.

3.Terminacja

+ Cl
Cl + CH3
CH3 + CH3

a. Cl

Cl Cl

b.

Cl CH3

c.

CH3 CH3

11. Co oznaczaj pojcia rodnik i karbokation? Budowa i problem trwaoci. Omw na przykadach.
Rodnik-indywiduum molekularne, ktre zawiera nieparzysta ilo elektronw walencyjnych i w ten sposb ma pojedynczy i
niesparowany elektron na 1 ze swoich orbitali; rzdowo rodnika wie si z trwaoci rodnika
R
C R
R
Karbokation jon z adunkiem dodatnim zlokalizowanym na jednym lub wicej atomie wgla; jego trwao ronie wraz z
rzdowoci; jest nietrway- istnieje tyko jako produkt przejciowy wielu reacji chemicznych np.:SN1

H3C
H3C

CH3

12. Problem trwaoci piercienia cykloalkanw, zalety i wady teorii napi Baeyera.
Atom wgla woli mie geometri tetraedryczn z ktami ok.109, piercienie inne ni 5 i 6-czonowe mog by zbyt naprone,
eby istnie. Piercienie s paskie. Dla maych piercieni teoria Baeyera zgadza si danymi termochemicznymi. Jednak w
przypadku piercienia 6-czonowego warto ciepa spalania wskazuje na brak jakichkolwiek napre, co nie jest z teori
Baeyera. Trwae okazay si rwnie piercienie wieloczonowe, ktre wg niego nie powinny istnie. Tylko przed odstpienie od
budowy paskiej, mona stworzy piercienie bez napre ktowych,
13.Omw rodzaje konformacji cykloheksanu. Ktra z nich jest najtrwalsza i dlaczego?
Cykloalkan jest wolny od naprenia ktowego i torsyjnego. Zawdzicza to swemu pofadowaniu w struktur trjwymiarow

K.Krzeselkowa- najtrwalsza, ma najnisz energi, wolna od napre, ssiadujce wizania s naprzemianlege, kty pomidzy
ssiednimi at.C wgla to 115; K.odziowa- mniej trwaa, naprnia steryczne, torsyjne, brak napre ktowych.

a) kty cykloheksanu mog osigna warto tetraedryczn ( woln od napre ) gdy przyjmie on konformacj KRZESEKOW

H
4

H
H
2

CH2

H
1

Wszystkie kty miedzy wizaniami C-C-C

wynosz 111,5, warto bliska idealnej 109 .

CH2

Wszystkie ssiadujce ze sob wizania C-H

s naprzeciwlege

B) Konfiguracja ODZIOWA
w rzucie Newmana jest to konfiguracja naprzeciwlega , kty s zblione do hybrydyzacji sp3, mae naprenie ktowe, ale
wystpuje sferyczne i torsyjne. Konfiguracja dkowa jest mniej korzystna gdy jest bardziej naprona

H
H

H
H

CH2
CH2
HH

HH

14.Podaj jakie pooenie (aksjalne czy ekwatorialne) najprawdopodobniej zajmuje grupa metylowa w 1metylocykloheksanie i uzasadnij.

Czerwony- aksjalne, niebieski - ekwatorialne

Ekwaterialne, ze wzgldu na oddziaywania 1,3-diaksjalne w przypadku jednopodstawnikw.

14. Podaj jakie pooenie (aksjalne czy ekwatorialne) najprawdopodobniej zajmuje grupa metylowa w 1metylocykloheksanie i uzasadnij.
Grupa metylowa w 1-metylocykloheksanie zajmie pooenie ekwatorialne gdy jest ono korzystniejsze energetycznie
15. Czy jest moliwa izomeria cis-trans w przypadku cykloalkanw? Podaj przykad.
Izomeria cis trans wystpuje te w przypadku cykloalkanw, Rotacja wok wizania C-C jest niemoliwa std izomeria cis trans
Omwienie na przykadzie 1,2-dimetylocykloheksanu.
Izomerem cis s dwie konformacje krzesowe, ktre s rownocenne energetycznie gdy kazda ma jedn grup C-H aksjalna i
jedn grup CH3 ewkatorialn
Izomerem trans jest konfiguracja z obydwoma ekwatorialnymi grupami CH3 , jest uprzywilejowana o 11,42 kJ/ mol w stosunku
do konformacji z dwoma aksjalnymi grupami
+Reakcje z 16.
16. Podaj i omw przykady konformacji 1,2-dimetylocykloheksanu.
a)

b)

17) Wyjanij pojcia: nukleofil, elektrofil. Podaj przykady.

Nukleofil- jon ujemny, lub czsteczka z woln par elektronow, penica funkcj donora elektronw podczas reakcji z
elektrofilem podczas substytucji elektrofilowej lub addycji nukleofilowej. Przykady: Cl-, Br-, OHElektrofil jon dodatni, lub czsteczka z niskoenergetycznym orbitalem niewicym, penica funkcj akceptora elektronw
podczas reakcji z nukleofilem podczas addycji nukleofilowej lub substytucji nukleofilowej. Np. H+
18) Podaj dwie reakcje, w wyniku ktrych powstaj alkeny oraz dwie reakcje, w ktrych powstaj alkiny.
Alkeny:
Kraking termiczny

Usunicie halogenowodorw

Alkiny:

19)Uporzdkuj niej podane podstawniki wg kryterium wanoci Cahna Ingolda Prelonga.

Np.: w przypadku enancjomeru z jednym centrum chiralnoci o czterech podstawnikach A,B,C i D, ktrych kolejno pierwszestwa jest
A>B>C>D, naley go ustawi w przestrzeni tak aby podstawnik D znalaz si najdalej z tyu, a potem patrzc od frontu wodzi wzrokiem od
podstawnika o najwikszym pierwszestwie do podstawnika o najmniejszym. Gdy wykonuje si wwczas ruch w prawo jest to konfiguracja R,
a gdy w lewo S.
W ramach konwencja Cahna-Ingolda-Preloga istniej nastpujce reguy ustalania pierwszestwa:
1.

2.
3.

4.
5.

W pierwszej instancji jest to liczba atomowa (l.a) atomu podstawnika, ktry jest bezporednio przyczony do centrum chiralnoci. Oznacza to np., e
w sytuacji, gdy podstawniki s czterema rnymi pojedynczymi atomami (np.: jod (I, l.a. = 53), brom (Br, l.a. = 35), chlor (Cl, l.a. = 17), wodr (H, l.a. =
1) ich kolejno jest nastpujca: I > Br > Cl > H. Jeeli jednym z podstawnikw jest wolna para elektronowa, to przypisuje si jej l.a. = 0.
W wypadku wystpowania izotopw, o pierwszestwie decyduje ich wiksza liczba masowa.
Jeli podstawniki cz si z centrum chiralnoci atomami tego samego pierwiastka, to bierze si pod uwag kolejne atomy przyczone bezporednio
do atomu, ktrym cay podstawnik czy si z centrum chiralnoci. Jeli i te maj t sam liczb atomow, naley wzi pod uwag kolejne, dalsze
atomy, a w kocu dojdzie si do takiej pary atomw, z ktrych jeden ma wiksz liczb atomow od drugiego.
Gdy dalsze atomy s poczone wizaniami wielokrotnymi, liczy si je jakby byy poczone wizaniami pojedynczymi, tyle e wiele razy. Na przykad z
dwch podstawnikw -A=B i -A-B, podstawnik -A=B bdzie pierwszy, gdy A czy si z atomem B "dwa razy" podczas gdy podstawnik -A-B tylko "raz".
Jeeli podstawniki rni si jedynie konfiguracj absolutn na centrach stereogenicznych pierwszestwo przypisuje si podstawnikowi R.

Enancjomery bromochlorofluorometanu. Po lewej czsteczka o konfiguracji S, po prawej o konfiguracji R.

Pierwszestwo podstawnikw wg reguy nr 1: I > Br > Cl > H

21)Uszereguj podane alkeny wg ich trwaoci

22) Co powstanie na skutek reakcji podanego alkenu z

a) HBr
H3C
H3C

CH3
CH3

HBr

Br

CH3

CH3

CH3

H3C

b)Br2
H3C
H3C

CH3
CH3

c)OsO4, NaHSO3

Br

Br Br

Br

H3C

CH3
CH3 CH3

d)H2/Pd

H2C

CH2

Pd
H2

H3C CH3

e)O3

f)N-bromosukcynimidem

23) Podaj przynajmniej dwie rne metody otrzymywania alkoholi z alkenw. Napisz odpowiednie reakcje.

1)
2) hydroborowanie

24) Napisz mechanizmy addycji do podanego alkenu

a) Br2

b) HBr

25) Regua Markownikowa. Podaj co najmniej dwa przykady.

Podczas przyczenia HX do alkenu, H przycza si do atomu wgla, ktry ma mniej podstawnikw, X za przycza si do
atomu wgla, ktry ma wicej podstawnikw alkilowych.

H2C

CH3

+ HCl

H3C

CH3
Cl

Zasada ta gosi, e na og w reakcjach addycji do wizania -C=C-, wystpujcych w wielu zwizkach organicznych (np. alkenach), atomy lub
grupy o mniejszej elektroujemnoci przyczaj si do tego z dwch atomw wgla, do ktrego ju wczeniej byo przyczone wicej atomw
lub grup o wasnociach elektrododatnich.
Mnemotechnicznie najatwiej jest zapamita t regu jako "ci, ktrzy ju maj, dostan jeszcze wicej" albo "kady idzie do swojego".
Np.

Reakcje zachodzce zgodnie z regu Markownikowa

Uproszczona wersja sformuowania tej reguy mwi, e bardziej elektroujemna grupa przycza si zawsze do tego atomu wgla, przy ktrym
jest mniej atomw wodoru lub e bardziej elektrododatnia grupa przycza si do tego atomu wgla, przy ktrym jest wicej atomw wodoru.
Warto jednak zwrci uwag, e uproszczona wersja dziaa poprawnie tylko pod warunkiem, e do adnego z atomw wgla przy podwjnym
wizaniu nie s przyczone atomy bardziej elektrododatnie ni sam wodr (czyli silnie elektrododatnie atomy metali, stojce w szeregu
aktywnoci metali przed atomem wodoru).

26) Napisz reakcj polimeryzacji rodnikowej podanego niej alkenu (dienu)

27) Jakie znasz rodzaje dienw? Czy odlego midzy wizaniami podwjnymi wpywa na waciwoci tych
zwizkw? Podaj przykady.
Dien skumulowany wizanie podwjne wystpuje bezporednio po sobie
Dien sprzony wizanie podwjne przedzielone jednym wizaniem pojedynczym
Dien izolowany wizanie podwjne podzielone wicej ni jednym wizaniem pojedynczym.
Odlego midzy wizaniami podwjnymi ma wpyw na trwao. Dieny sprzone s trwalsze od dienw izolowanych.
Trwao spowodowana delokalizacj wiza podwjnych
28)Podaj mechanizm addycji HBr(Br2) do niej podanego dienu

29) Ktre z podanych par zwizkw ulegaj reakcji Dielsa Aldera? Zaznacz dien i dienofil.

Reakcja Dielsa-Aldera - reakcja chemiczna polegajca na skoordynowanej cykloaddycji podstawionego alkenu do

sprzonego dienu. Produktem tej reakcji jest wglowodr cykliczny (np. cykloheksen). Reakcja ta w podwyszonych
temperaturach, w fazie gazowej zachodzi spontanicznie bez potrzeby stosowania katalizatorw:

Sprzone dieny ulegaj cykloaddycji do alkenw, dajc produkt pochodn cykloheksenu.

Dien zwizek ze sprzonymi wizaniami podwjnymi rozdzielonymi wizaniem pojedynczym, moe by cykliczny.
Dienofil musi mie tzw. grup wycigajc elektrony, przykady dienofili: propenal, wszystkie alkiny.
30) Co powstanie w wyniku reakcji podanego alkinu z:
1) KMnO : alkin wewntrzny:
4

KMnO 4

R'

+ R'

C
OH

OH
alkin terminalny:

KMnO4

CH

+ CO 2
OH

b)NH Na(NH ):
2
2

CH + :NH2

C: + :NH 3

anion acetylenkowy

c)H /Pd + CaCO + (CH COO) Pb + chinolina:

2
3
3
2
H2/Pd + CaCO3 + (CH3COO)2Pb + chinolina

R
C

z - alken

d)H /Pd
2

H2/P d
R

HC
H

R
CH
H

e)Na(Li)+NH
3

Na lub Li w NH3

H
C

E - alken

31) Co powstanie w skutek reakcji podanych alkinw z:

+
a)HgSO + H O, H O
4
2
3

R C C R1

H3O+
HgSO4

alkin wewntrzny

O
CH2R1

CH2R

R1

mieszanina

O
R

H3O+

CH

HgSO4

alkin terminalny
(kocowy)

CH3
keton metylowy

b) BH , H O, H O
3 2
2 2
alkin wewntrzny:
3 CH3CH2C

CCH2CH3

BR2

BH3

THF

C
CH2CH3

CH3CH2

3-heksyn (heks-3-yn)

boran winylowy

H2O2
H2O, NaOH

OH

H
C

3 CH3CH2CH2CCH2CH3
CH2CH3

CH3CH2

3-heksanon

enol

alkin terminalny:
BR2
CH3CH2CH2CH2C

CH

BH3

CH3CH2CH2CH2CH2CH

1-heksyn (heks-1-yn)

BR2

32) Co to s acetylenki?Podaj przyklad otrzymywania i reakcj chemiczn

dla tych zwizkw.
Acetylenki s to pochodne etynu(acetylenu), lub alkinw TERMIALNYCH, gdzie jeden lub oba wodory podstawione s
atomami metalu.
Otrzymywanie: etylen w obecnoci mocnej zasady zachowuje si jak kwas, w reakcji
dajc "sl" - acetylenek.
R

CH + NaNH2

H3C

Na + NH3

Acetylenki sodowe rozkadaj si w wodzie, acetylenki metali cikich s trwae.

Acetylenki sodowe stosowane s w syntezie organicznej - reakcja:
R C C Na + R1 X
R C C R 1 + NaX
33) Uszereguj podane karbokationy i rodniki wedug wzrastajcej trwaoci,
uzasadnij.
Karbokationy - najtrwalsze s karbokationy allilowe R-C+-C=C i aromatyczne C6H5-C+-R,trwaoc karbokationw alkilowych
zaley od ich rzdowoci, najtrwalsze karbokationy III rzdowe. Wyjanienie: karbokationy aromatyczne i allilowe s trwalsze z

powodu stabilizacji adunku dodatniego na atomie wgla poprzez rezonans chemiczny, natomiast karbokationy III rzdowe maj
struktur najkorzystniejsz energetycznie.
Rodniki:Trwao wolnych rodnikw maleje w szeregu:

allilowy>benzylowy>t-butylowy>izopropylowy>etylowy>metylowy

34) Trzy reakcje, w ktrych powstaj halogenki alkilowe, nazwij produkty

Otrzymywanie z alkoholi:

OH

OH

Cl

HX

eter

SOCl2

lub

pirydyna

Addycja do alkenow fluorowcw lub fluorowcowodorw:

35) Powstawanie zwiazkw metaloorganicznych z fluorowcoalkanw,zastosowanie.

Zwizki metaloorganiczne=zwizki Grignarda, oglny wzr RMgX. R- podstawnik alkilowy lub arylowy.
Otrzymywanie:RX+Mg->RMgX (rodowisko bezwodnego etenu).
Zastosowanie: otrzymywanie alkoholi o rnej rzdowoci, reakcje:
H

O
CH 3 MgI, H3 O

H3C

HC
H

alkohol I-rzdowy

alkohol II - rzdowy

OH

O
H3C

CH 3 MgI, H3 O

H3C C H
CH3

H
O

H3C

OH

CH3CH2MgI, H3O

CH3

OH

H3C

CH3

H C

CH

2
3
alkohol III - rzdowy
36) Zaproponuj sposoby otrzymania z bromopropanu: a) pentanu; b) heksanu;
c) propanu.
a) pentan CH3CH3CH2Br + (CH3CH2)2CuLi -> CH3CH2CH2CH2CH2CH3 + CH3CH2Cu + LiBr
b)heksan CH3CH2CH2Br + (CH3CH2CH2)2CuLi -> CH3CH2CH2CH2CH2CH3 + CH3CH2CH2Cu + LiBr
c)propan CH3CH2CH2Br ->(Mg, eter) -> CH3CH2CH2MgBr ->(H2O)-> CH3CH2CH3
37) Co oznaczaj symbole SN1, SN2, E1, E2? Podaj przykady reakcji oznaczonych tymi symbolami.

SN1 - Substytucja nukleofilowa jednoczsteczkowa

W przeciwiestwie do reakcji typu Sn2, reakcja Sn1 przebiega w dwch etapach (nie liczc protonacji czy deprotonacji). O szybkoci caej
reakcji decyduje etap pierwszy, w ktrym tworzy si karbokation w wyniku dysocjacji wizania C-X (gdzie X = halogen, OH, SH lub NH). Etap
ten jest bowiem najwolniejszy. Reakcja Sn1 jest reakcj pierwszego rzdu (jednoczsteczkow), gdy produkt poredni tworzy si wycznie z
czsteczki substratu. Oznacza to, e jej szybko zaley jedynie od stenia substratu, a nie stenia nukleofila:
r=kCs

gdzie:
r szybko reakcji
k staa szybkoci reakcji
Cs stenie substratu organicznego RX

SN2 - Substytucja nukleofilowa dwuczsteczkowa

Reakcja przebiega w jednym etapie ze stanem przejciowym. W przypadku, gdy reakcja zachodzi przy
asymetrycznym atomie wgla, nastpuje inwersja konfiguracji absolutnej[1]. W przypadku gdy zachodzi przy atomie
fosforu[2], siarki[3] czy krzemu[4], moe w niektrych przypadkach dochodzi do zjawiska pseudorotacji zwizku
przejciowego i retencji konfiguracji absolutnej.

E1 eliminacja jednoczsteczkowa

Jej szybko zaley tylko od stenia substratu, im trwalszy przejciowy karbokation, tym szybsza reakcja E1. Grupy arylowe i
alkilowe wpywaj na zwikszenie eliminacji E1, poniewa stabilizuj kompleks aktywny o charakterze karbokationu.
Eliminacji typu E1 ulegaj przede wszystkim halogenki 3o
E2 eliminacja dwuczsteczkowa

Jest to reakcja drugiego rzdu, w ktrej zarwno halogenek alkilu jak i zasada uczestnicz w najwolniejszym etapie reakcji i
wpywaj na szybko reakcji E2.
Reakcja ta zachodzi gdy halogenek alkilu jest poddany dziaaniu mocnej zasady takiej jak jon hydroksylowy (OH )lub
alkoholanowy (RO).
38)Jakie czynniki bd sprzyjay reakcji: a) SN1, a jakie reakcji SN2; b) E1, a jakie reakcji E2?
SN1 - Substytucja nukleofilowa jednoczsteczkowa

Czynniki sprzyjajce:
SUBSTRAT - najlepszymi s te, co tworz najbardziej trwae karbokationy, dlatego reakcji SN1 najatwiej ulegaj substraty 3
rzdowe
GRUPA OPUSZCZAJCA - najlepszymi grupami opuszczajcymi s sabe zasady (sprzone z mocnymi kwasami).
ROZPUSZCZALNIK - Najkorzystniejsze waciwoci wykazuj rozpuszczalniki, ktre stabilizuj stan przejciowy reakcji
poprzez solwatacj karbokationu np. DMSO, metanol, woda. Reakcja SN1 przebiega znacznie szybciej w rozpuszczalnikach
polarnych ni niepolarnych. W reakcji SN1, w przeciwiestwie do reakcji SN2, korzystne jest stosowanie rozpuszczalnikw
protycznych np. woda, metanol, etanol itd.
SN2 - Substytucja nukleofilowa dwuczsteczkowa

Jest to reakcja drugiego rzdu i jej szybko zaley od stenia substratu, jak i stenia odczynnika nukleofilowego
SUBSTRAT - zawada przestrzenna powoduje podwyszenie energii stanu przejciowego, a w konsekwencji spowolnienie
reakcji, a wic im mniejsza jest zawada przestrzenna, tym szybsza reakcja - reakcje przebiegaj atwiej gdy substrat jest 1
rzdowy
NUKLEOFIL bardziej reaktywne, s mniej trwae i maj wysza energi, wzrost stenia przypiesza przebieg reakcji,
zasadowe ujemnie naadowane s bardziej efektywne ni obojtne
GRUPA OPUSZCZAJCA najlepiej saba zasada bardziej trway anion obnia energi stanu przejciowego, co przypiesza
reakcj
ROZPUSZCZALNIK - Najkorzystniejsze jest stosowanie polarnych, aprotycznych rozpuszczalnikw majcych duy moment
dipolowy, ale nie majcych w swojej strukturze grup OH i NH.

E1 eliminacja jednoczsteczkowa

Jej szybko zaley tylko od stenia substratu, im trwalszy przejciowy karbokation, tym szybsza reakcja E1. Grupy arylowe i
alkilowe wpywaj na zwikszenie eliminacji E1, poniewa stabilizuj kompleks aktywny o charakterze karbokationu.
Eliminacji typu E1 ulegaj przede wszystkim halogenki 3o
E2 eliminacja dwuczsteczkowa
Jest to reakcja drugiego rzdu, w ktrej zarwno halogenek alkilu jak i zasada uczestnicz w najwolniejszym etapie reakcji i
wpywaj na szybko reakcji E2.
Reakcja ta zachodzi gdy halogenek alkilu jest poddany dziaaniu mocnej zasady takiej jak jon hydroksylowy (OH )lub
alkoholanowy (RO).

39) Optycznie czynny chloroalkan poddano reakcji podstawienia nukleofilowego. W rezultacie otrzymano produkt:
a) optycznie czynny o konfiguracji przeciwnej do substratu; b) mieszanin racemiczn. Wedug jakich
mechanizmw przebiegay poszczeglne reakcje? Uzasadnij.
Reakcje przebiegay wg mechanizmow SN1 , SN2

A) SN2 substytucja nukleofilowa dwuczsteczkowa jednoetapowa\

-produkt : enancjomer ( inwersja konfiguracji)

mechanizm:

reakcja dwuczsteczkowa
jednoetapowa
2 rzdu
szybko reakcji zaley od ste obu reagentw
substraty: gwnie 1 , rzadko 2
rozpuszczalnik aprotyczny polarny
zachodzi tym atwiej im mniejsza rzdowo atomu wgla
najlepszymi grupami opuszczajcymi s sabe zasady
im wiksza nukleofilowo tym reakcja zachdozi szybciej
czynniki elektronowe i sferyczne halogenki wpywaj na szybko

B) SN1- substytucja nukleofilowa jednoczsteczkowa dwuetapowa

produkt: mieszanina racemiczna ( rwnomolowa mieszanina enancjomerw)

mechanizm

reakcja jednoczsteczkowa
dwuetapowa
1
szybko reakcji zaley tylko od stenia substratu organicznego ( stenie nukleofila nie wpywa na szybo reakcji)
substraty : 3 halogenki alkilowe
rozpuszczalnik : polarny, protyczny
im trwalszy karbokation tym reakcja zachdozi szybciej

Mieszaniny racemiczne

Racemat - rwnomolowa mieszanina enancjomerw. Jeden z enancjomerw skrca paszczyzn wiata

spolaryzowanego w lewo, drugi o taki sam kt w prawo, w rezultacie mieszanina taka jest nieczynna
optycznie. Przed nazw zwizku bdcego mieszanin racemiczn umieszczamy litery DL, lub .
Z uwagi na to, e w mieszaninie racemicznej czsteczki stereoizomerw uoone s w sieci krystalicznej w

inny sposb ni czsteczki w sieci krystalicznej w enancjomerze, mieszanina taka ma inn t.t ni czysty
enancjomer, inn te rozpuszczalno.
41) Wyjanij pojcia: chiralno, wgiel asymetryczny, centrum stereogeniczne, skrcalno waciwa, mieszanina
racemiczna, forma mezo.
Chiralno cecha czsteczek chemicznych przejawiajca si w tym, e czsteczka wyjciowa i jej lustrzane odbicie nie s
identyczne
Asymetryczny atom wgla atom wgla poczony z czterema rnymi podstawnikami (hybrydyzacja sp3).
Centrum stereogeniczne jest nim wgiel asymetryczny zwizany z 4 rnymi podstawnikami (wystpuje w zw. Chiralnych,
ktre nie maj odbicia lustrzanego)
Skrcalno waciwa warto charakteryzujca substancj aktywn optycznie, poprzez warto kta skrcania paszczyzny
wiata spolaryzowanego.
Mieszanina racemiczna rwnomolowa mieszanina pary enancjomerw danego zwizku chemicznego.
Forma mezo termin odnoszcy si do izomerw optycznych, ktre mimo posiadania centrum chiralnoci s nieczynne
optycznie na skutek wewntrznej kompensacji.
42) Jak okrelamy konfiguracj wzgldn D i L? W przypadku jakich zwizkw znajduje to zastosowanie? Podaj
przykady.
ten zwizek ktry w projekcji Fishera ma grup hydroksylow po lewej stronie oznaczany bdzie liter "L" a ten z grup OH po
prawej bdzie oznaczany "D"

43) Co to s enancjomery, a co to s diastereoizomery? Czym rni si od siebie enancjomery danego zwizku, a

czym diastereoizomery?
Enancjomery-,stereoizomer, ktrego czsteczka nie jest identyczna ze swoim odbiciem lustrzanym, maj identyczne waciwoci
fizyczne z wyjtkiem kierunku skrcania paszczyzny polaryzacji wiata; wykazuj identyczne waciwoci chemiczne;
wyjtkiem jest ich zachowanie si w stosunku do optycznie czynnych reagentw. Oznacza to, e jeeli reagent jest optycznie
czynny, jego wpyw na oba enancjomery nie jest identyczny podczas ataku i dlatego szybko reakcji jest rna - w niektrych
przypadkach tak dalece rna, e reakcja z jednym izomerem w ogle nie zachodzi.

H3C
H

COOH

COOH

C
OH

kwas (R)mlekowy

HO

CH3
H

kwas (S)mlekowy

np.
Diastereoizomery- stereoizomery nienakadane nie bdce odbiciami lustrzanymi, nie s enancjomerami , rni si kierunkiem
i ktem skrcania paszczyzny wiata spolaryzowanego, oraz innymi waciwociami np. Ttop i Twrz).

Diastereoizomery to izomery konfiguracyjne (np. izomery optyczne lub izomery E-Z), ktre nie pozostaj z
sob w relacji odbi lustrzanych, nie s to wic enancjomery.

Waciwoci diastereoizomerw
W przeciwiestwie do enancjomerw diastereoizomery wykazuj rnice we waciwociach fizycznych
takich jak: temperatura topnienia, temperatura wrzenia, rozpuszczalno, moment dipolowy itd. Ich
waciwoci optyczne (aktywno optyczna) mog by podobne lub te skrajnie rne. W szczeglnych
przypadkach (np. diastereoizomery cis-trans, forma mezo) mog nie wykazywa czynnoci optycznej.

Podzia diastereoizomerw
Wyrniamy dwie grupy tych stereoizomerw:

diastereoizomery cis-trans (izomery geometryczne)

diastereoizomery konstytucyjne - to wanie t grup stereoizomerw okrela si najczciej nazw
"diastereoizomery". Ich czsteczki zawieraj co najmniej dwa centra stereogeniczne z ktrych co najmniej
jedno ma tak sam konfiguracj. Para czsteczek na schemacie powyej jest przykadem diastereoizomerw
konstytucyjnych.

COOH
H
NH2
C

COOH
H
NH2
C

C
H

np.

OH
CH3

kwas 2R,3R-2-amino-3hydroksymasowy

C
HO

H
CH3

kwas 2R,3S-2-amino-3hydroksymasowy

Diasteroizomeria konstytucyjna
Zjawisko diastereoizomerii wynika z istnienia dwch lub wicej centrw chiralnoci w obrbie jednej
czsteczki. W przypadku nie-cyklicznej czsteczki z dwoma centrami chiralnoci i trzema rnymi
podstawnikami mog istnie trzy steroizomery konstytucyjne. Dwa z nich s formami chiralnymi,
wykazujcymi aktywno optyczn, ktre s w stosunku do siebie enancjomerami, za jedna to nieaktywna
optycznie i achiralna forma mezo. Forma mezo jest diastereoizomerem w stosunku do obydwu form
chiralnych.
Przykad dwch enancjomerw i formy mezo jednego zwizku chemicznego (kwasu winowego)

kwas (+)-winowy
kwas (-)-winowy
konfiguracja R,R lub L
konfiguracja S,S lub D
(naturalny)

kwas mezo-winowy
konfiguracja R,S

W przypadku, gdy w acyklicznym zwizku z dwoma centrami chiralnoci s cztery lub wicej rnych
podstawnikw, moliwe s zawsze cztery rne izomery konstytucyjne. Dwa z nich maj t sam
konfiguracj absolutn na obu centrach chiralnoci, a dwie z nich maj rn. Te o tej samej (RR-SS) a
take te o rnej (RS-SR) konfiguracji s wzajemnie enancjomerami, za ukad - ta sama konfiguracja na
obu centrach (np. RR) - inna na kadym (RS) tworzy pary diastereoizomerw.
44) Zasady dziaania spektrometrii masowej. Jakie informacje o strukturze czsteczki moesz otrzyma przy
zastosowaniu tej metody?
Spektrometria MS umoliwia pomiar masy czsteczki z dokadnocia do 0,0001 jedn. Masy; Na podstawie widma masowego
okrela si mas czsteczkow badanej substancji (masa jonu macierzystego) i mas oraz skad poszczeglnych jonw. Pozwala
to na ustalenie prawdopodobnej struktury zwizk, o strukturze dowiadujemy si poprzez logiczne powizanie skadu i struktury
powstaych jonw ze struktur badanej czsteczki.
Zas. Dziaania: gdy elektron o wys. Energii zderzy si z czsteczk org. Nastpuje wybice elektronu z powoki walenc.
Czsteczki co powoduje powstanie kationorodnika. Wikszo z nich ulega rozpadowi na fragmenty posiadajce adunek dodatni
i nie posiadajce adunku. Frag. Majce adunek w polu magnet o duej sile w zalenoci od stanu m|2 (masa| adunek) ulegaj
ugiciu poniewa 2 najczciej rwna si 1( to warto rejestrowana , odpowiada m= m fragmentu). Frag nie posiadajce adunku
nie s rejestrowane w tej metodzie.

Wszystkie te techniki s jednak oparte na jonizacji czsteczek lub atomw, a nastpnie detekcji liczby jonw
w funkcji ich stosunku masy do adunku (m/z). Wyniki dziaania spektrometru mas s przedstawiane w
postaci tzw. widma masowego.
Spektrometria mas suy do:

identyfikacji zwizkw chemicznych i ich mieszanin,

ustalania struktury zwizkw chemicznych,
ustalania ich skadu pierwiastkowego,
ustalania skadu izotopowego analizowanych substancji, co m.in. umoliwia okrelenie ich rda
pochodzenia
precyzyjnego ustalania skadu zoonych mieszanin zwizkw o wysokich masach molowych w proteomice,
badaniach materiaowych i chemii polimerw.

Niezalenie od konstrukcji i przeznaczenia, we wszystkich spektrometrach mas wystpuj nastpujce

elementy:

Schemat ideowy zasady dziaania spektrometru mas

rdo jonw urzdzenie, w ktrym nastpuje jonizacja czsteczek przy uyciu rnorodnych technik, z
ktrych cz prowadzi do pkania wiza chemicznych na skutek czego dochodzi do ich podziau na
mniejsze fragmenty. Inne techniki powoduj tylko naadowanie czsteczek bez ich fragmentacji,
analizator w ktrym wczeniej powstae jony ulegaj rozdziaowi na podstawie stosunku ich masy do
adunku.
detektor urzdzenie "zliczajce" jony napywajce z analizatora.

45) Na jakim zjawisku oparta jest spektroskopia w podczerwieni (nadfiolecie)? Jakie informacje o strukturze
czsteczki moemy uzyska metod spektroskopii w podczerwieni (nadfiolecie)?
spektroskopia w podczerwieni IR polega na pomiarze transmisji [%] w zalenoci od liczby falowej [cm-1] transmisja= 100%
oznacza e caa energia przechodzi przez badan prbk, nisza transmisja oznacza oznacza e pewne cz energii zostaa
zaabsorbowana. Skierowany do dou pik oznacza absorbcj energii.
Przy pomocy IR moemy dowiedzie si jaka gr funkcyjna wyst. W zwizku., struktur czsteczki, oddziaywania, badania
wiza wodorowych.
Fizyczne podstawy zjawiska:
Promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu IR ma czstotliwo zblion do czstotliwoci drga czsteczek. Przechodzc przez prbk
badanej substancji promieniowanie to jest selektywnie pochaniane, zwikszajc amplitud drga w czsteczkach (czy te krysztaach) tej
substancji. W analizie tych pasm dla ukadw wieloatomowych stosuje si pojcie drga normalnych, traktujc kade pasmo jako wynik
wzbudzenia jednego (tony podstawowe) lub kilku (tony kombinacyjne) drgania normalnego. Od symetrii czsteczki zaley, ktre drgania
normalne znajd swoje odzwierciedlenie w widmie absorpcyjnym w zakresie podczerwieni.
Absorpcji promieniowania podczerwonego towarzysz zmiany energii oscylacyjnej czsteczek. Poniewa energia ta jest skwantowana,
absorbowane jest tylko promieniowanie o pewnych okrelonych energiach, charakterystycznych dla grup funkcyjnych wykonujcych drgania.
Dziki temu, wartoci czstoci drga charakterystycznych mog by ujte w formie odpowiednich tabel, i absorpcyjne widmo IR umoliwia
ustalenie jakie grupy funkcyjne wystpuj w analizowanej prbce. Warunkiem absorpcji promieniowania (czyli moliwoci wzbudzenia drgania
przez promieniowania) jest zmienno momentu dipolowego czsteczki w trakcie tego drgania.
W absorpcyjnym widmie IR dominuj pasma zwizane z tonami podstawowymi drga czsteczek. Moliwa jest take rejestracja nadtonw oraz
tonw kombinacyjnych i rnicowych (jednoczesnych przej w dwch lub wicej oscylatorach), s jednak one znacznie sabsze.

46) Zasady dziaania spektroskopii NMR.

polega na wzbudzaniu spinw jdrowych znajdujcych si w zewntrznym polu magnetycznym poprzez szybkie zmiany pola
magnetycznego, a nastpnie rejestracj promieniowania elektromagnetycznego powstajcego na skutek zjawisk relaksacji, gdzie
przez relaksacj rozumiemy powrt ukadu spinw jdrowych do stanu rwnowagi termodynamicznej. NMR jest zatem jedn ze
spektroskopii emisyjnych.
47) Jakie metody spektroskopii i spektrometrii naley zastosowa, aby potwierdzi struktur niej podanego
zwizku? Zaproponuj i uzasadnij sposb postpowania.
okrelanie struktury czst. Zw. Chem. : 1 Spektroskopia MS- jak dua jest czsteczka i jeli ma wzr sumaryczny 2.
Spektroskopia UV- czy w czsteczce wystpuje ukad sprzonych elektronw pi 3. Spektroskopia IR- jakie gr funkcyjne wyst w
czsteczce 4. NMR- jeli jest zbudowany z atomw wgla i wodoru
48) Jakie warunki musi spenia czsteczka zwizku aromatycznego? Podaj przykad.
musi spenia warunki reguy Huckla; Jest paskim ukadem cyklicznym wiza skoniugowanych (sprzonych) z orbitalem p na
kadym z atomw tego ukadu. Ukad zawiera 4n + 2 elektronw na orbitalach p, gdzie n = 1, 2, 3.. tzn. aromatyczne bd
czsteczki zawierajce 6, 10, 14, 18 elektronw . np. benzen, pirydyna, pirol, furan

Regua Hckla zwana te regu 4n+2 prosta metoda pozwalajca na sprawdzenie, czy okrelony, organiczny, cykliczny zwizek chemiczny
jest aromatyczny. Regua ta wynika z analiz kwantowo-mechanicznych zjawiska aromatycznoci wykonanych przez Ericha Hckla w 1931 r.
Sama regua 4n+2 zostaa jednak sformuowana przez von Doeringa w 1951 r.
Regua ta gosi:
Zwizek jest prawdopodobnie aromatyczny, gdy w ukadzie wiza wielokrotnych tworzcych ukad cykliczny tego zwizku wystpuje 4n+2
elektronw zlokalizowanych na wizaniach , gdzie n = dowolna liczba naturalna.

Regua ta w praktyce jest sprawdzona dla n = od 1 do 6, przy czym zawodzi ona dla zwizkw, w ktrych wystpuj wicej ni 3 sprzone
piercienie. Np.: piren i koronen s zwizkami aromatycznymi, mimo e nie speniaj reguy Hckla. Podobnie jest te z fulerenami.
Dokadniejszym sposobem ustalania aromatycznoci zwizkw organicznych jest metoda Pariser-Parr-Pople, ktra jednak nie daje si
sprowadzi do prostej formuki obliczeniowej.

Przykady zwizkw aromatycznych speniajcych regu Hckla

zwizki oparte na aromatycznym wglowodorowym piercieniu

Naftalen: klasyczny przykad piercieni skondensowanych speniajcych regu Hckla

zwizki zawierajce heteroatomy

Tiofen

Pirol

Furan


Pirydyna
Tiofen spenia wszystkie warunki zwizku aromatycznego atom siarki (podobnie jak w przypadku innych heterocyklicznych: np. furanu i
pirolu) dostarcza do piercienia dodatkow par elektronow, speniajc warunek aromatyzacji piercienia. W przypadku pirydyny atom azotu
dostarcza do ukadu wiza jeden elektron.

karboaniony

Karboaniony to rodzaj jonw, ktre powstaj przez oderwanie atomu wodoru od atomu wgla z pozostawieniem wolnej pary elektronowej na
atomie wgla. W niektrych ukadach cyklicznych para ta jest wczana do ukadu wiza na skutek czego jon uzyskuje cechy
aromatycznoci. Przykadem takiego anionu jest cyklopentadienyl.

karbokationy

Przykadem karbokationu speniajcego regu Hckla jest kation cykloheptatrienylowy.

49. Podaj przykady co najmniej trzech struktur aromatycznych o budowie innej ni piercie benzenu. Udowodnij,
e speniaj one warunki aromatycznoci.

musi spenia warunki reguy Huckla; Jest paskim ukadem

cyklicznym wiza skoniugowanych (sprzonych) z orbitalem p
na kadym z atomw tego ukadu. Ukad zawiera 4n + 2
elektronw na orbitalach p, gdzie n = 1, 2, 3.. tzn. aromatyczne
bd czsteczki zawierajce 6, 10, 14, 18 elektronw . np.
benzen, pirydyna, pirol, furan

Furan

Tiofen

50. Jon aromatyczny-jest paski, cykliczny i spenia regu Huckla. Np. anion cyklopentadienylowy, kation
cykloheptatrienylowy, maj one oba 6 elektronw pi.

karboaniony

Karboaniony to rodzaj jonw, ktre powstaj przez oderwanie atomu wodoru od atomu wgla z pozostawieniem wolnej pary elektronowej na
atomie wgla. W niektrych ukadach cyklicznych para ta jest wczana do ukadu wiza na skutek czego jon uzyskuje cechy
aromatycznoci. Przykadem takiego anionu jest cyklopentadienyl.

karbokationy

Przykadem karbokationu speniajcego regu Hckla jest kation cykloheptatrienylowy.

51. Napisz reakcje utlenienia/redukcji niej podanych zwizkw.

COOH

C2H5

CH3

KMnO4

COOH
O2, V2O5

COOH

H2,Ni

78C

132C

H2,Ni

CH3

CH3

Pb,H2

52.Substytucja elektrofilowa benzenu. W reakcji tej, atom wodoru zostaje zastpiony przez inny podstawnik elektrofilowy.
Wodr odchodzi jako proton. Jest to reakcja 2-etapowa, ze stadium porednim.
1.Przyczenie elektrofila. Powst. Kompleks z adunkiem dodatnim, zanika charakter aromatyczny, stabilizacja przez rezonans.
E

+ E+

+ H+
E
H

E
H

+ E+

+ +

E
H

2. Odczenie protonu, odtworzenie struktury aromatycznej. O szybkoci decyduje etap I.

E

+H+

odtworzenie struktury aromatycznej

Reakcje z udziaem elektrofili:
1.Bromowanie (halogenowanie )benzenu:

Br2

FeBr3

Br

2.Nitrowanie:
stez.H2SO4,HNO3

3.Sulfonowanie:

NO2

SO3H

stez.H2SO4

53. Alkilowanie i acylowanie metodami Friedela-Craftsa.

Alkilowanie:
Cl

CH

CH3

AlCl3

CH3
CH

CH3

CH3

HCl

Znaczenie-synteza wikszych czsteczek. Kwas Lewisa umoliwia wytworzenie karbokationu. Jest akceptorem wolnej pary
elektronowej chloru. Karbokation jest elektrofilem i atakuje piercie. Tylko w przypadku 2,3 rzdowych halogenkw, w
przypadku 1 rzdowych-powstay karbokation jest nietrway.
Acylowanie:
O
AlCl3, CH3CH2CH2COCl

H2

CH2CH2CH2CH3

Zamiast karbokationu jest jon acyliowy, stabilizowany rezonansem. Wymaga kwasu Lewisa (umoliwia wytw. Jonu acyliowego)
Prowadzi do poredniego produktu- ketonu, ktry jest redukowany nad katalizatorem palladowym.
Jest to reakcja substytucji elektrofilowej wglowodorw aromatycznych, katalizowana kwasami Lewisa. Jej dwa gwne typy to alkilacja i acylacja.

Alkilowanie metod Friedla-Craftsa

Alkilowanie polega na reakcji halogenkw alkilowych z wglowodorami aromatycznymi. Katalizatorem jest zazwyczaj chlorek glinu, rzadziej chlorek elaza(III).
Wane jest aby atom halogenu w halogenku alkilowym i w katalizatorze by ten sam. Katalizatory te s kwasami Lewisa.
W przypadku reakcji z uyciem chlorkw pierwszym etapem reakcji jest poczenie chlorku alkilu R-Cl i chlorku glinu AlCl3 w kompleks, ktry szybko rozpada
si na karbokation R+ i kompleks AlCl4-. Kolejny etap to przyczenie karbokationu do piercienia aromatycznego, a ostatnim jest wytworzenie pochodnego
wglowodoru, chlorowodoru i odtworzenie chlorku glinu:

Kocowy etap reakcji alkilowania

Inn odmian tej reakcji jest alkilacja z wykorzystaniem alkenw, przy czym katalizatorami s wtedy kwasy protonowe kwas fosforowy lub kwas siarkowy, s
one donorami protonu, ktry przycza si do wizania podwjnego w alkenie, tworzc karbokation.
Problemem przy tej reakcji s reakcje uboczne, ktre prowadz do powstawania produktw z wielokrotnie podstawionym piercieniem, oraz przegrupowania w
karbokationie. Oglny schemat reakcji:

Reakcja chlorometanu i benzenu

Acylowanie metod Friedla-Craftsa

Acylowanie to ma podobny przebieg do alkilacji. Zamiast chlorku alkilu reaguje chlorek acylu. Reakcje acylowania zachodz zwykle atwiej od alkilowania.
Przewaga nad alkilacj polega na dezaktywacji produktu zaraz po podstawieniu, dziki czemu nie wystpuj tu reakcje uboczne prowadzce do wielokrotnego
podstawienia piercienia aromatycznego. Ponadto chlorki kwasowe s duo dostpniejsze i tasze od chlorkw alkilowych.

Reakcja chlorku acylu i benzenu

54. Zaproponuj syntez niej podanych zwizkw z benzenu.

a) o-chloronitrobenzen (bo Cl to podstawnik I rodzaju, kieruje w orto i para)
Cl
Cl2, FeCl3

Cl
HNO3

NO2

b) m-chloronitrobenzen (bo grupa nitrowa to podst. II rodzaju- kieruje w meta)

NO2

HNO3
H2SO4

NO2

Cl2
FeCl3
Cl

C) butylobenzen- acylowanie ( w przypadku alkilowania nie powstaby acuch boczny nierozgaziony. Musiaby by halogenek
2 lub 3 rzdowy.)

+ CH3CH2CH2COCl

AlCl3

COCH2CH2CH3
Pt, H2

CH2CH2CH2CH3

55. Efekt kierujcy podstawnikw.

W zalenoci od podstawniku obecnego w piercieniu, atak drugiego podstawnika moe by skierowany w okrelone miejsce.
Podstawniki I rodzaju- orto/para. II rodzaju- meta. I rodzaju: silna aktywacja (-R, NH2, -OH, -oCH3), saba aktywacja (C6H5,
alkil), saba dezaktywacja (fluorowce Cl, Br, I). II rodzaju- silna dezaktywacja. COOH, COH, SO3H, CN, NO2. W przypadku
aktywatorw, s to podstawniki elektrono donorowe, zwikszaj gsto elektronow w piercieniu i uatwiaj reakcj. Podst.
Elektrono akceptorowe zmniejszaj t gsto i reakcja zachodzi trudniej ni w benzenie niepodstawionym.
56.Czy anilina bdzie reagowaa w reakcji acylowania z chlorkiem acetylu w warunkach reakcji Friedla-Craftsa?
Bdzie reagowa, zajdzie reakcja acylowania. Nastpi dzieki obecnosci kwasu Lewisa ktory umozliwi powstanie jonu
acyliowego. Nie ulega on przegrupowaniu, gdyz jest stabilizowany przez rezonans w ktorym bierze udzial atom tlenu.
57)
Jakie bd produkty nitrowania (sulfonowania) podanych zwizkw? Uzasadnij.
nitrowanie-nitrobenzen
Sulfonowanie kwas benzenosulfonowy
58)
Ktre ze zwizkw aromatycznych bd ulega reakcji podstawienia nukleofilowego?
Reakcji bd ulega halogenki arylowe majce podstawniki wycigajce e- w pooeniu o lub p wzgldem grupy opuszczajcej,
ktre stabilizuj poredni anion przez rezonans. Zachodzi ona wg mechanizmu addycji i eliminacji. Nukleofil atakujcy przycza
si do halogenku arylu z deficytem e-,tworzc ujemnie naadowany produkt poredni. Nastpnie zachodzi eliminacja.
Np: o-nitrochlorobenzen, p-nitrochlorobenzen.
59)
Co to jest benzyn? Podaj przykad odpowiedniej reakcji.
Fluorowcobenzeny bez podstawnikw wycigajcych e s nieaktywne w warunkach normalnie prowadzonych reakcji. W
warunkach wysokiej temperatury i cinienia mog reagowa wg mechanizmu eliminacjnosulfonowyi i addycji, Produktem
przejciowym jest bardzo reaktywny benzyn
Br

KNH2

furan
(ostati wzr nie jest kompletny)
Benzyn
addukt Dielsa-Aldera
Na podany alkilobenzen podziaano:
H2SO4 + SO3;

60)
a)
H3C

CH3

H2SO4 + SO3

SO 3H

Br2 + h

b)
H3C

Br Br

hv

BrH2C

CH4

c) N-bromosukcynimidem;

HBr

c)

roztworem KMnO4;
CO 2H

CH2CH2CH3

KMNO4

e) Br2 + AlCl3.
CH3

H3C

H3C

AlCl3

Br

Br Br

+
Br

61)
Zaproponuj co najmniej dwie metody otrzymywania 1,2-dioli.
~redukcja alifatyczna ketonw
O

[H]

Mg/Hg

HO
OH
2 R CH4 R
~utlenianie wglowodorw nienasyconych
CH2
H2C

HO

H2O

+ [O]

HO

~utlenianie alkenw
H3C

OsO4

CH3
OH
OH
H

62)
Zaproponuj metody otrzymywania niej podanych alkoholi (fenoli).
redukcja aldehydw z NaBH4 ,eter/H3O+ (powstaje alko 1rz.)
- redukcja ketonw z LiAlH4, eter/H30+ (alko 2rz.)
-redukcja estru LiAlH4, eter/H30+
-redukcja zwizku grignarda

Otrzymywanie alkoholi:

1) Hydroliza odpowiednich chlorowcopochodnych alkanw:

2) Reakcja chlorowcopochodnej z zasad (NaOH lub KOH), np.:

3) Addycja (przyczenie) wody do alkenw, np.:

Otrzymywanie fenoli:
1) Zasadowa hydroliza zwizkw chlorowcoaromatycznych prowadzona w wysokiej temperaturze i pod zwikszonym
cinieniem:

63)Ze zwizku Grignarda RMgX o podanym wzorze otrzymaj alkohol 1o, 2o, 3o. Napisz reakcje i nazwij produkty.
1rz. (formaldehyd)

MgX

CH2OH

H3O+

2 rz. (aldehyd)
CH3

MgX

+
H3C

eter
OH

3 rz. (keton) + CH3CH2MgBr,Eter, H30+

63)
Zaproponuj mechanizm przemiany bromku n-alkilu w:
a)
alkohol 1o

R Br

R Mg Br

2+

Mg

R Mg Br

H2C O

OH

b) alkohol 2o

Br
H3C

Mg

H3C

H2C O

CH3
OH

64)
Napisz reakcje niej podanego alkoholu z:
a) NaNH2;

H3C

OH

Na NH2

H3C

b) CH3MgBr;
OH

H3C

Mg

Mg

Br

Br

CH4

O Na

NH3

c)K;

CH3
+

OH

2 H3C

2K

CH3
CH3
2 HC
3

H2

H3C
d) KMnO4

Alkohol 1

KMnO 4
H3C

H3C

OH

KMnO 4
H3C
Alkohol 2

OH

HO
KMnO 4
H3C

CH3

H3C

CH3

Alkohol 3 reakcja nie zachodzi

65)
Napisz reakcje utleniania niej
podanych alkoholi (fenoli).
Alkohole patrz 65d)
Fenole
HO

OH
(KSO 3) 2NO

SnCl 2, H2O

H2O
HO

66)
Napisz reakcje podanego alkoholu z:
a) aldehydem octowym
O

C2H5OH

H3C
H

C2 H5

H3C
H

OH

C2 H5

H3C

C2H5OH

C2 H5

b) kwasem octowym z dodatkiem kwasu siarkowego

C2H5OH

H 2SO 4

H3C
OH

O
H3C
O

H2O

C2 H5

c) HNO3

C2H5OH

HNO3

OH5C2 N
d) chlorkiem acetylu

C2H5OH

C2 H5

H3C
Cl

H3C

67)
Jak z bromku metylu otrzyma nastpujce zwizki:
a) metanol
CH3OH + NaBr

CH3Br + NaOH

b)propan-2-ol
2+

CH3 MgBr

CH3Br + Mg

O Mg Br

CH3 MgBr + H3C

eter

H3C

CH3
H

OH
H2O

+ Mg(OH)Br

CH3

H3C

c) alkohol t-butylowy
O

CH3 MgBr +

H3C

MgBr

eter

CH3

H3C

CH3

CH3

OH

H2O

CH3

H3C

+ Mg(OH)Br

CH3

d) kwas octowy
O

CH 3 MgBr + CO2
H3C

OH

68)
Dlaczego fenole wykazuj waciwoci kwasowe?
Jakie podstawniki zwikszaj, a jakie zmniejszaj te waciwoci?
W wyniku dysocjacji fenolu powstaje anion fenolanowi, jest stabilizowany rezonansem co jest wynikiem przesuwajcym
pooenia stanu rwnowagi r-cji w prawo, wic powoduje kwasowo fenoli.
Podstawniki elektronoakceptorowe w orto i para zwikszaj kwasowo, np. NO2, fluorowce.
Podstawniki elektonodonorowe w orto i para zmniejszaj kwasowo, np. metylo-, detoksy-, amina-. Ta prawidowo nie zawsze
speniona w pozycji meta.
69)
Mechanizm reakcji Kolbego i przegrupowania Claisena.
-

O Na

p, T

+ CO2

H3 O

O
O

CH3

OH
(CH3CO) 2O

OH
OH
O
O

Przegrupowania Claisena
-

OH

O Na

+ Na H

THF

OCH2CH=CH2

BrCH2CH=CH2

250 C

HO
CH2CH=CH2

Reakcja Kolbego (lub reakcja KolbegoSchmitta) dwuetapowa metoda otrzymywania kwasu

salicylowego z fenolanu sodu. Opisana po raz pierwszy przez Hermanna Kolbego w 1860, a nastpnie przez
Rudolfa Schmitta w 1885[1][2][3].
Pierwszy etap polega na dziaaniu dwutlenkiem wgla na fenolan sodu w temperaturze 125C i pod
cinieniem kilku atmosfer. W wyniku elektrofilowego ataku CO2 na piercie aromatyczny fenolanu
powstaje salicylan sodu.
W drugim etapie otrzymany salicylan sodu zakwasza si np. kwasem siarkowym i powstaje wolny kwas
salicylowy:

2C6H4(OH)COONa + H2SO4 2C6H4(OH)COOH + Na2SO4

71)
W jakich reakcjach fenole zachowuj si jak alkohole?
Fenole ulegaj podobnym reakcjom jak alkohole:
Tworz estry reakcja z kwasem karboksylowym z dodatkiem np. H2SO4 nie zachodzi (estryfikacja Fischera); zachodzi
natomiast reakcja z chlorkiem kwasowym
O
C

OH

fenol

NaO

Cl

O
C
O

H O
2

benzoesan

chlorek

fenylu

Tworz etery reakcja Williamsona, zachodzi atwiej ni w przypadku alkoholu (fenolan powstaje atwiej ni alkoholan)
OH

NO2

K CO
2

OCH2CH2CH2CH3

CH3CH2CH2CH2Br
aceton

o-nitrofenol

NO2
eter butylowo-o-nitrofenylowy (80%)

1-bromobutan

Jak z fenolu otrzyma:

chinon: Utlenianie fenoli:

72)
a)

OH

(KSO ) NO
H O
2

O
benzochinon (79%)

fenol

b) o allilofenol
OH

+ NaH

O- Na+
TH

OCH2CH CH2
BrCH CH=CH
2

roztwr

fenOL

eter allilowo-fenylowy

fenolan sodu

CH2
O CH

przegrupowanie Claisena

CH2

OH
CH2CH CH2

250 C
eter allilowo-fenylowy

o-allilofenol

c) kwas pikrynowy (2,4,6-trinitrofenol)

O

OH
O

HO

st HNO3

O
O

N
O O

73)
Zaproponuj syntez niej podanych eterw. Napisz odpowiednie reakcje i podaj nazwy substratw.
Synteza przemysowa:

2 CH3CH2OH

H2SO4

CH3CH2OCH2CH3 + H2O
eter dietylowy

etanol

Synteza Williamsona:
ROZTWR
W THF

CH3CH2-O-CH3 + HI
2CH3CH2OH + CH3I
ALKOHOL + halogenek alkilowy 1 rzdu
eter

OH

CH3

H2CO3

+ CH3I ACETON
FENOL +halogenek alkilowy 1 rzdu

+ HI
eter

74)
Co otrzymamy w wyniku reakcji niej podanych eterw z HBr/HI. Napisz reakcj.
Nastpi rozszczepienie eterw.

OCH2CH3
CH3CHCOOH

HI

100 C

kwas 2-etoksypropionowy

CH3

jodoetan

H2O

HI, H2O

CH3CH2OCHCH3

CH3CH2I

CH3CH2I

chodnica
zwrotna

eter etylowoizopropylowy

jodoetan

CH3CHCOOH
kwas mlekowy

CH3
CH3CHOH
alkohol
izopropylowy

+ CH CH Br
3
2

chodnica zwrotna
eter etylowo-fenylowy

OH

OH

HBr, H2O

CH2CH3

fenol

bromoetan

75)
Czy etery cykliczne rni si waciwociami od eterw liniowych? Odp uzasadnij na odpowiednich przykadach.
Etery cykliczne w wikszoci zachowuj si jak etery liniowe (acykliczne). Waciwoci chemiczne eterowej grupy s takie same
bez wzgldu na to czy znajduje si ona w acuchu czy w ukadzie piercieniowym. Np. typowe etery cykliczne: tetrahydrofuran
i dioksan ze wzgldu na ich nieaktywno chemiczn s czsto stosowane jako rozpuszczalniki chocia mog ulega reakcji
rozszczepiania kwasowego pod wpywem mocnych kwasw.

Jedynymi eterami, ktre zachowuj si inaczej ni acuchowe s trjczonowe zwizki piercieniowe o nazwie: epoksydy lub
oksirany. Naprenie piercieni trjczonowych nadaje tym zwizkom wyjtkow reaktywno chemiczn. Najprostszy epoksyd
tlenek etylenu to produkt poredni w reakcji otrzymywania glikolu etylenowego stosowany zarwno jako rodek zapobiegajcy
zamarzaniu pynu w chodnicach jak i do otrzymywania polimerw poliestrowych.

76)
Co to s etery koronowe i jakie maj waciwoci? Podaj przykad.
Etery koronowe swoj nazw wziy od oglnego wzoru: x-korona-y gdzie x to cakowit liczb atomw tworzcych piercie a y
liczb atomw tlenu. Przykad: eter 18-korona-6:

Znaczenie eterw koronowych polega na ich waciwoci sol watowania kationw metali przez odizolowanie metalu w rodku
wnki polieterowej. Rne etery koronowe sol watuj rne kationy metali np. eter 18-korona-6 kompleksuje jon potasu. Dodatek
eteru koronowego do soli nieorganicznej powoduje, e powstay kompleks rozpuszcza si w niepolarnych rozpuszczalnikach
organicznych co umoliwia prowadzenie reakcji w warunkach aerotycznych. W przeciwnym razie reakcje te musiayby by
prowadzone w roztworach wodnych.
77)
Zaproponuj co najmniej 3 metody otrzymywania aldehydw i 3 ketonw. Napisz reakcje.
ALDEHYDY:
Utlenianie alkoholi 1o
H

OH
C

PCC
CH2Cl2

C
R

Ozonoliza alkenw

1. O3

R'

2. Zn, CH3COOH

C C
H

C O

H
O C
R'

Reakcja czciowej redukcji estrw

1. DIBAH, toluen

O
C
R

OR'

2. H3O+

R'OH

KETONY
Utlenianie alkoholi 2

OH

Cr(VI)

C
R

R'

R'

Ozonoliza alkenw

1. O3

R
C C

2. Zn, CH3COOH

C O
R

O C
R

Reakcja arylowania Friedela-Craftsa

+

AlCl3

C
R

C
R

Cl

Reakcja hydratacji alkinu

2+

Hg

R C C H

H2SO4,

CH3

79. Podaj co najmniej 4 przykady addycji nukleofilowej do niej podanego aldehydu ( ketonu). Napisz odpowiednie
reakcje.
O
HO
HCN

N
nitryl kwasu migdaowego

O
H3C

CH3OH

O CH3
H3C

kat. H+

HO

O
H3C

acetal

CH3

H3C

+ C H MgCl
3 7

H7C3
alkohol 2rz

+ H3C OH

CH3
CH3 ketal
H3C
OH
CH3

O
CH3 + H7C3

Mg

Cl

CH3NH2

H3C

H3C

CH3
imina

80. Z aldehydu octowego otrzymaj:

a) kwas octowy
O
H3C

odczynnik Jonesa
lub Ag+, NH4OH H3C

O
OH

b) etanol

H3C

NaBH4

H3C

OH

H3O+

c) 1-fenyloetanol
H3C

OH

Mg Cl

H3C

81. Jakiej reakcji bd ulega niej wymienione zwizki(aldehydy lub ketony) w rodowisku zasadowym?
O

HCl, H O

OH

C
R

ROH

OR''

HCl, H O
2

OR''

ROH

OR''

hemiacetal

acetal

82. Mechanizm addycji nukleofilowej niej podanego nukleofila do etanolu.

1) tetraedryczny produkt poredni moe ulec protonowaniu pod wpywem wody lub kwasu dajc alkohol
2) karbonylowy atom tlenu moe ulec eliminacji w postaci OH- lub H2O, dajc produkt z wizaniem podwjnym C=Nu
83. W jaki sposb z niej podanego aldehydu (ketonu) mona otrzyma:
a) imin
O

CH3

CH3NH2

H3C

H3C

imina

b) enanin
O

CH3

CH3NH2

H3C

H2C

CH3

enamina

c) oksym
O
H3C

OH

N
H2N

H3C

OH

H2O

d) semikarbazon
H3C

OH

+ H2N

NH

H3C

NH2

N
NH

NH2

+ H2O

84. Mechanizm kondensacji aldolowej niej podanych zwizkw (np. propanal)

O
H

C
R

.
.

OH

donor nukleofilowy

C
R

..

O
akceptor elektrofilowy

O
C

C
R

..

O
..

O
-

C
R

OH

+ OH

85. W jaki sposb mona zredukowa aldehydy i ketony do alkanw? Napisz odpowiednie reakcje
*Keton/aldehyd pod wpywem N2H4, KOH i powstaje alkan.

pod wp. C6H5)3PCH2 roztwr w THF powstaje:

86. Co to jest tautomeria? Podaj przykady

Tautomeria- to zjawisko wystpowania w rwnowadze dwch rnych zwizkw chemicznych, posiadajcych t sam liczb
tych samych atomw w czsteczce, ale inaczej z sob poczonych.

87. Co otrzymamy w reakcji niej podanego zwizku karbonylowego z: a) Ag+, NH4OH; b) Zn(Hg), H3O+; c) X2; d) LDA,
RX, gdzie X = Cl lub Br?

a)Ag+, NH4OH

b)Zn(Hg),H30+
Redukcja Clemmensa

c)X2(H30+)

X2(OH-)

d)LDA

88. Jakie zwizki organiczne tworz wizania wodorowe w roztworze i jak to wpywa na ich wasnoci fizykochemiczne?
Podaj co najmniej dwa przykady.
Donorami protonu w wizaniach wodorowych mog by midzy innymi grupy: hydroksylowa (-OH), aminowa (-NHx), tiolowa (SH), halogenowodorowa (-XH), silanolowa, a nawet wglowodorowa (-CHx). Natomiast akceptorami protonu mog by
wszystkie atomy silnie elektroujemne takie jak: fluor, azot, tlen, siarka i wszystkie chlorowce, a take ukady -elektronowe
wystpujce w nienasyconych zwizkach organicznych.
Woda, biaka, kwasy nukleinowe, kwasy karboksylowe, KHF2.
H.....................O......................H
H2O

89.Zaproponuj przynajmniej po jednej metodzie otrzymywania niej podanych kwasw karboksylowych. Napisz reakcje.
Otrzymywanie kwasw karboksylowych

Reakcje utleniania
Najwiksze znaczenie praktyczne przy otrzymywaniu kwasw karboksylowych ma utlenianie alkoholi pierwszorzdowych. Do istotne
znaczenie ma rwnie utlenianie alkilowych pochodnych benzenu czy tez utleniajce rozszczepienie wizania C=C w alkenach. Do
powstania kwasw karboksylowych prowadzi take utlenianie aldehydw.
Utlenianie alkoholi pierwszorzdowych

Utleniajc alkohole do kwasw karboksylowych jako rodek utleniajcy stosuje si zazwyczaj tlenowe zwizki chromu (VI) i manganu (VII), np.:
K2Cr2O7, KMnO4.

Utlenianie alkilowych pochodnych benzenu

W przypadku tej metody acuch boczny (alkilowy) zwizany bezporednio z piercieniem aromatycznym ulega utlenieniu a do momentu, gdy
powstanie z niego grupa karboksylowa. Czynnikiem utleniajcym stosowanym tutaj jest np.: K2Cr2O7, KMnO4. Metoda ta pozwala uzyska rwnie
podstawione kwasy karboksylowe z podstawionych alkilobenzenw.

Utleniajce rozszczepienie wizania C=C w alkenach

W podwyszonej temperaturze pod wpywem dziaania KMnO4 podwjne wizanie w alkenach ulega rozszczepieniu co moe prowadzi do
otrzymania kwasw karboksylowych. Istotne jest jednak, aby przy wizaniu podwjnym by jeden podstawnik alkilowy - jeli s dwa, wwczas
powstaje keton.

Z wykadw:

90)Co powstanie w reakcji niej podanego kwasu karboksylowego z : a) PBr3/Br2 ; b)SOCl2 ; c) CH3MgX ; d) LiAlH4 ?
a)PBr3/Br2 - Bromowanie kwasw metod HellaVolhardaZieliskiego

b)SOCl2 przeksztacenie w chlorki kwasowe

lub

c)CH3MgX

d)LiAlH4 redukcja do alkoholi pierwszorzdowych

91.Niej podane zwizki poddano dziaaniu NaOEt, a nastpnie R-X. Podaj otrzymane produkty:
a)CH3-CO-CH2-CO-CH3 b)EtOOC-CH2-COOEt; c)CH3-CO-CH2-COOEt

92. Jaki wpyw na kwasowo kwasu karboksylowego maj podstawniki wycigajce elektrony? Uzasadnij.
Grupa wycigajca elektrony przez rozmycie adunku stabilizuje karboksylan i zwiksza moc kwasu. Grupa ta zwiksza
kwasowo kwasw karboksylowych.
O

C
OH

O
C
OH

OH

CH3O

O2N

kwas p
metoksybenzoesowy
(pKa = 4,46)

kwas p
nitrobenzoesowy
(pKa =3,41)

kwas
benzoesowy
(pKa = 4,19)

sabszy
kwas

mocniejszy
kwas

93. Podaj wzory i nazwy systematyczne co najmniej trzech pochodnych kwasu octowego z modyfikacj na grupie
karboksylowej uszereguj wg wzrastajcej aktywnoci.
O
O

H3C

H3C

NH2

Cl

Amid kwasu octowego

Wzrost aktywnoci

octan etylu

chlorek kwasu octowego

94. W jaki sposb mona otrzyma niej podane chlorki(bezwodniki) kwasowe. Napisz odpowiednie reakcje.
O

C
H

Cl

O Na

mrwczan sodu

O
eter
25oC

C
CH3

chlorek acetylu

C
H

C
O

CH3

bezwodnik
mrwkowooctowy (64%)

CH3 COOH
kwas octowy

H2O

H 2C C O

CH3COOH

keten
O

OH
OH
O
kwas bursztynowy

H2O

O
O
bezwodnik bursztynowy

H3C C O C CH3
bezwodnik octowy

95.
Napisz reakcje niej podanego chlorku (bezwodnika) kwasowego z: a) woda b) NH3 c)CH3MgBr d)CH3OH e)
CH3NH2

96.
Niej podany ester poddaj reakcji: a)zmydlania b) transestryfikacji c) alkilowaniu d) reakcji ze zwizkiem
Grignarda
a) zmydlania

H3C

H2O

NaOH lub H3O+

O CH3

H3C

OH

H3C

OH

b) transestryfikacja:

O
R C

R"OH

R C

OR'

R'OH

R'O Na

O
R C

R C

R"O Na

OR''

OR'
c)alkilowanie
O

C
RO

+
OR''

H
C

1. LDA w
THF
2. RX

C
RO

R'
C

LDA, LiN(C3H7)2
diizopropyloamidek litu

d) Reakcja ze zwizkiem Grignarda:

+

XMg R

CH3O +
C O
H3C
R MgX

CH3O
H3C C O MgX
R

H3C C O MgX
R

CH3O MgX

H2O

H3C C O H

Mg(OH)X

R
alkohol 3o

97.

Otrzymaj niej podany ester metod estryfikacji Fishera. Podaj mechanizm reakcji.

OH
H Cl

Protonowanie karbonylowego
atomu tlenu aktywuje kwas
karboksylowy.....

R C .. R'
HO O
H

C
R

OH

.. R'

..

..

C
.....na nukleofilowy atak
alkoholu, co prowadzi do
tetraedrycznego produktu
poredniego

OH

O
R C
H O OR'

..

..

OH2

..

..
..

H
OH

R C .. R'
HO O
H

+ H 3O

C
R

OR'

Przeniesienie protonu z jednego atomu tlenu na drugi daje drugi tetraedryczn produkt poredni i przeksztaca grup OH w dobr
grup opuszczajc. Utrata protonu regeneruje katalizator kwasowy i prowadzi do produktu estrowego.
98.
Podaj mechanizm hydrolizy niej podanego estru (amidu).
O
O
H2O/H
R C
R C
NH2
OH

H2O
NaOH

O
R C

NH3

+
O Na

Hydroliza zasadowa

..

C
R

..
..

..

..
..

..
..

R C
H2N OH

..

OH

NH2

+ H 2N

C
R

OH

C
R

NH3

-hydroliza kwasowa
H
C

NHCH
3
..

H3C

..

..

..

..

..

C
H 3C

.. H

.. H

NHCH
3
..

..

..

O H

H3C C NHCH
3
..
O
..
H
H

H3C C NHCH
3
..
O
..
H
H

..

..

H
O

H3C

H
O

..
..

..
H

H 3C

..
..

O
..

..
..

..

H
H3C C NHCH3

..

..

.. H

+
H

O
..

+
CH3NH
.. 2

CH3NH3

99. Podaj mechanizm kondensacji Claisena niej podanego estru.

100. Podaj co najmniej dwie metody otrzymywania amidw (estrw). Napisz reakcje, nazwij substraty i produkty.

101)
W jaki sposb moemy z amidw otrzyma: a) aminy; b) nitryle? Napisz odpowiednie reakcje.
a) aminy
*redukcja

*przegrupowanie Hoffmana

b) nitryle
*odwodnienie

104)

Napisz reakcje dehydratacji niej podanych hydroksykwasw i aminokwasw.

-hydroksykwas
kwas -hydroksybutanowy

lakton
kwas krotonowy

kwas -hydroksybutanowy

laktyd

kwas 4-aminabutanowy

kwas 6-aminoheksanowy
kaprolaktam
105.Co powstanie w reakcji odwodnienia : a)kwasu octowego b)alfa-hydroksykwasu c) B-hydroksykwasu d) gammahydroksykwasu e) kwasu adypinowego. Podaj przykady.
106.
Co to s nadtlenokwasy? Podaj przykady tych zwizkw i przynajmniej jedn reakcj, ktrej ulegaj.
nadtlenokwasy (kwasy nadtlenowe), kwasy o czst. zawierajcych grup nadtlenkow OO; n. org. o wzorze oglnym
RC(O)OOH (R alkil, aryl) i n. nieorg. (np. kwas nadtlenosiarkowy(VI), H2SO5); nietrwae; b. silne utleniacze.

**Peroksokwasy organiczne stanowi zwizki z grup funkcyjn -CO-OOH, np. kwas peroksooctowy CH3COOOH (zwyczajowo
zwany kwasem nadoctowym), kwas peroksobenzoesowy C6H5COOOH (kwas nadbenzoesowy, czyli wodoronadtlenek benzoilu).
**Peroksokwasy otrzymuje si zazwyczaj elektrolitycznie albo te w reakcjach kwasw tlenowych, bd ich pochodnych, z
nadtlenkiem wodoru. S nietrwae, maj wasnoci utleniajce, rozkadajc si wydzielaj zwykle tlen atomowy, ozon albo
nadtlenek wodoru.

107. Podaj przykady kwasw dikarboksylowych. Omw wpyw obecnoci drugiej grupy karboksylowej na waciwoci
zwizku.
Kw. Dikarboksylowe :
*HOOC-COOH kw szczawiowy
*HOOC-CH2-COOH kw malonowy
*HOOC-(CH2)2-COOH kw bursztynowy
*HOOC-(CH2)3-COOH kw glutanowy
*HOOC-(CH2)4-COOH kw adypinowy
*(Z) HOOC-CH=CH-COOH kw maleinowy(cis)
*(E) HOOC-CH=CH-COOH kw fumarowy(trans)
*kw ftalowy
HOOC

HOOC

COOH

CH

COOH

- CO2

CH2

COOH

KW DIKARBOKSYLOWY
KW MONOKARBOKSYLOWY
*podobnie jak alkohole kw karboks. S silnie zasocjowane ze wzgldu na moliwo tworzenia wiza wodorowych.
*kw dikarboks. Charakteryzuj si 2 staymi dysocjacji jedn okrelajc proces tworzenia si monoanionu oraz drug okrelajc
utworzenie dianionu.
**I st dysocjacji

COOH

COO -

(CH2)n

(CH2)n + H

K1=

[HOOC(CH2)nCOO-] [H+]
[HOOC(CH2)nCOOH]

COOH

COOH

**II st dysocjacji
COO -

COO -

(CH2)n

(CH2)n

K2=

[-OOC(CH2)nCOO-] [H+]
[HOOC(CH2)nCOO-]

COO -

COOH

*2 gr karboksylowa ma w znacznie mniej kwasowe ni 1

*2 gr stabilizuje odszczepienie protonu
*w kw karboks. Gr COOH bierze udzia w reakcjach dajc estry, amidy itp. A w dikarboks mo reagowa jedna gr -COOH
108. Co otrzymamy, gdy niej podany nitryl poddamy reakcji z: a) wod; b) zwizkiem Grignarda; c) odczynnikiem
redukujcym?
a)
Hydroliza prowadzca do kw karboksylowego
O
R

H2O

NaOH

lub H3O+

NH3

OH

b) Reakcja z odczynnikiem Grignarda prowadzca do ketonw

O

1.R'MgX,
2.

eter

H3O+

C
R

NH3

R'

c) r. z odczynnikiem redukujcym

H
R

1.

LiAlH4, eter

O
2. H 2

C
R

NH2

109. Jakie znasz zwizki organiczne bdce pochodnymi kwasu wglowego? Podaj co najmniej cztery przykady tych
zwizkw (nazwy i wzory).
*mocznik
H2N
C=O
H2N

*fosgen
Cl
C=O
Cl

*wglan dimetylu
CH3
C=O
CH3

*chloromrwczan etylu
C2H5O
C=O
Cl

*chloromrwczan benzylu
CH2O
C=O
Cl

*guanidyna
H2N
C=NH
H2N

*cyjanamid

NH2

*chlorek kw wglowego
Cl
C=O
HO

110.
Omw pojcie rzdowoci amin. Podaj przykady (wzory strukturalne i nazwy zwizkw).
Rzdowo okrelamy wg liczby wiza C-N
1stopie R-NH2 np. metyloamina CH3NH2
2st R2NH np. dimetyloamina (CH3)2NH
3st R3N np. trimetyloamina (CH3)3N
4st R4N+X- czwartorzdowa sl amoniowa np. chlorek tetrametyloamoniowy (CH3)4N+Cl111. Dlaczego aminy aromatyczne wykazuj sabe waciwoci zasadowe? Wyjanij przy pomocy struktur rezonansowych:
a) aniliny; b) pirydyny.
Aminy aromatyczne s mniej zasadowe ni alifatyczne bo wolna para elektronowa atomu azotu ulega delokalizacji w wyniku
oddziaywania z ukadem elektronw piercienia aromatycznego z tego powodu elektrony wolnej pary s mniej dostpne do
tworzenia wizania
a)
Aniliny
NH2

NH2

NH2

NH2

- NH2

b)

Pirydyny
+
N

NH2

112. W jaki sposb podstawniki w piercieniu wpywaj na waciwoci amin aromatycznych? Uzasadnij.
Podstawniki dezaktywujce (-NO2, -Cl, -CN) wycigaj elektrony->zmniejszaj gsto elektronow->osabiaj zasadowo
Podstawniki aktywujce dostarczaj elektronw do piercienia -> zwikszaj gsto elektronow->zwikszaj zasadowo

Podstawione aminy arylowe mog by albo bardziej albo mniej zasadowe ni anilina w zalenoci od rodz.
podstawnika. Podstawniki oddajce elektrony np. CH3, -NH2, -OCH3, ktre zwikszaj reaktywno piercienia
wobec subst. elektrofil. zwikszaj te zasadowo odpowiedniej aryloaminy. Podstawniki wycigajce elektrony
takie jak: -Cl, -NO2, -CN, ktre zmniejszaj reaktywno, zmniejszaj zasadowo. Podstawniki aktywujce powoduj,
e piercie jest bogatszy w elektrony zwikszajc tym samym trwao dodatnio naadowanego jonu amoniowego.
Dezaktywujce czyni piercie uboszym w elektrony zmniejszajc trwao jonu amoniowego.

Podstawniki dezaktywujce (-NO2, -Cl, -CN) wycigaj elektrony->zmniejszaj gsto elektronow

Podstawniki aktywujce dostarczaj elektronw do piercienia -> zwikszaj gsto elektronow->zwikszaj zasadowo
113. Zaproponuj co najmniej cztery metody otrzymywania amin zarwno alifatycznych jak i aromatycznych. Napisz
odpowiednie reakcje
- z alkoholami:
NH3 + CH3OH

Al 2O 3

CH NH + CH -N-CH
3

3+

CH3-N- CH3

|
H

|
H

- z halogenkw alkilowych:
Br NaN
3

N2 Li, AlH4, eter

etanol

NH2

h20

- amoniak NH3 + R-X

RNH3 + X- RNH2
NaOH

SN 2

amina 1

- amina 1 RNH2 + R-X

R2 NH2 X R2NH amina 2
SN 2

NaOH

- amina 2 R2NH + R-X

R3NH+ X- R3N
SN 2

NaOH

amina 3

- amina 3 R3N + R-X

R4N X
SN 2

Li, AlH4, eter

h20

RX NaCN
RCN

RCH2NH2

- z kwasw karboksylowych ( I ich amidw)

Li, AlH4, eter

SOCl2
NH3

R-C-OH
||
O
R-C-NH2
||
O
+

h20

R-C-NH2
||
O

RCH2NH2

NaOH, Br2
woda
RNH2 + CO2

woda
temp

R-C-N= N = N
||
O

przegrupowanie Hofmanna

RNH2 + CO2 + N2 przegrupowanie Curtiusa

- z ketonw i aldehydw metod redukcyjnego aminowania

NH3
katalizator

H-C-R
||
O

amina 1

R-C-R + RNH2

||
O

amina 2

R-C-R + R2NH

||
O
- redukcja

amina 3

NO2

NH2
Fe, HCl
lub H2, Ni

HNO3
H2SO4

CH3

CH3

H3C

NO2

H2, Pt

H3C

etanol

CH3

NH2
CH3

p-tertbutyloanilina
NH2
NO2
HCl, Fe
NaOH, woda
NH2

NO2
CH3

CH3

tolueno-2,4-diamina

114.Jak z pochodnych kwasowych o oglnym wzorze R-COX, gdzie X = NH2, N3 otrzyma R-NH2? Podaj przykady
reakcji.
NaOH, Br2
woda
- przegrupowanie Hofmanna R-C-NH
RNH + CO
2

||
O
+

woda
temp

RNH2 + CO2 + N2
R-C- N= N = N
||
O
115. Podaj co najmniej trzy przykady otrzymywania amin z aldehydw i ketonw. Nazwij substraty i produkty
- przegrupowanie Curtiusa

NH3

R-C-R
||
O

katalizator

R-C-R
||
O
RNH 2

H-C-R + R2NH

||
O
116)
Niej podany wodorotlenek alkiloamoniowy poddano eliminacji Hofmanna. Jaki jest produkt reakcji?

wodorotlenek(1-metylobytulo)trimetyloamoniowy
Gwnym produktem eliminacji jest mniej podstawiony alken, ta niezgodno z regu Zajcewa jest prawdopodobnie
spowodowana efektami sferycznymi.
117)
Podaj metody otrzymywania soli diazoniowych. Jakie zwizki mona otrzyma w reakcji substytucji diazoniowej?
Redukcja Sandmeyera

Wykorzystywana jest do syntezy trudno dostpnych pochodnych aromatycznych (np. jodobenzenu), poprzez atwiej dostpne
pochodne aminowe.
118.
Napisz reakcj sprzgania na dowolnym przykadzie. Jakie zwizki ulegaj tej reakcji?
Reakcja sprzgania ulegaj sole diazowe z zaktywowanymi piercieniami aromatycznymi (najczciej piercie z grup OH lub
III rzdow amin

119.
Co oznaczaj pojcia : a) barwnik; b) chromofor; c) auksochrom? Podaj przykady.
Barwnik-zwizek organiczny, ktry sam jest barwny i posiada zdolno trwaego czenia z barwionym materiaem. Zabarwienie
zapewnia obecno grup chromoforowych.
Chromofor-grupa ktra zapewnia barw zwizkowi, zbudowana z atomw poczonych wizaniami nasyconymi, ktre absorbuj
promieniowanie w zakresie widzialnym, np. gr. Azowa -N=N-

Auksochrom- grupy funkcyjne o charakterze kwanym lub zasadowym, ktre tworz wizania chemiczne z odpowiednimi
grupami wprowadzone do czsteczki zwizku organicznego powoduje nasilenie jego barwy i nadaje mu cechy barwnika, np.
NH2, -OH, -SO3H
120.
Podaj nazwy i wzory co najmniej dwch zwizkw organicznych zawierajcych wizania podwjne: a) wgielazot; b) azot-azot.
a) R-N=C=O izocyjanian, CH3-N=C metyloizonitryl, KCNcyjanek
b)H3CN=NCH3 azometan,
N

pirydazyna
121.
W jaki sposb moemy otrzyma a) nitryle; b) izonitryle (izocyjanki);
c) izocyjaniany? Napisz odpowiednie reakcje.
a) R-J + KCN KJ+ R-CN b) R-NH2+CH3Cl3+KOH3KCl+3H2O+R-NC c)R-NH2+COCl2 R-NCO+2HCl
122.
Podaj przynajmniej po jednej reakcji, ktrym bd ulega: a) hydrazobenzen;
b) izonitryle; c) izocyjaniany; d) karbodiimidy; e) diazometan.
a) C6H5NHNHC6H5(hydrazobenzen) 2C6H5NH2(anilina),
b)R-C=N R-NH-CH3(amina),
c)C6H5-N=C=O+ CH3OHC6H5-NH-COO-CH3(uretan),

d)
e)R-COOH+CH2N2 R-COOCH3+N2
123.
Napisz co najmniej trzy reakcje, ktrym bdzie ulega niej podany nitryl. Nazwij substrat i otrzymane produkty.
1)CH3C N

CH3CONH2(amid)

2) CH3CN CH3CH2NH2(amina)
3) CH3CN
CH3COR(keton)
124.Podaj przykady nitrozozwizkw oraz nitrozwizkw organicznych. Co wiesz o ich wasnociach?
Nitrozwizki :

Grupa nitrowa ma polarny charakter :

Nitroalkany wykazuj waciwoci kwasowe. Grupa nitrowa stabilizuje utworzony karboanion:

Grupa nitrowa w zwizkach aromatycznych jest podtawnikiem o silnych waciwociach elektronoakceptorowych, dezaktywuje
piercie i kieruje w podoe :

Nitrozwizki :

- przegrupowanie do aksymu :

125. Zaproponuj przynajmniej po 1 metodzie otrzymania tioli, sulfidw, napisz reakcje, nazwij produkty i substraty.
1.otrzymywanie tioli
CH3(CH2)6CH2-Br + NaSH - CH3(CH2)6CH2SH + NaBr
1-bromooktan
wodorosiarczek sodu 1-oktanotiol
2.Otrzymywanie sulfidw :

126. Porwnaj waciwoci tioli i sulfidw z wasciwociami ich analogw zawierajcych zamiast siarki tlen.

Wizanie SH jest sabsze ni wizanie OH ,

Tiole-nisza temp.wrzenia ni alkohole
Atom S jest wikszy i atwiej ulega polaryzacji ni atom O
127.Napisz reakcje utleniania niej podanego sulfidu. Podaj nazwy powstajcych produktw.

128. Jak otrzyma aromatyczny kwas sulfonowy ? Jakie zwizki mona otrzyma z kwasu sulfonowego i jego chlorku
kwasowego.

129. Ktre z podanych niej kwasw mog by mocniejszymi kwasami od kwasu octowego : kwas benzoesowy, ptoluenosulfonowy, szczawiowy? Uzasadnij.
Kwasowo kwasw karboksylowych jest spowodowana siln stabilizacj ich anionu przez rezonans :

Podstawniki wpwajc na trwaoc anionu beda zmniejszay kwasowosc, tak samo bd dzialaly podstawniki aktywujce piercien
w reakcji substytucji nukleofilowej. Elektroujemno-im wiksza atomu z ktrym zwizany jest proton tym wiksza kwasowo .
Kwas benzoesowy mocniejszy od kw.octowego
130.Podstawowe zasady tworzenia nazw zwizkw heterocyklicznych:

zawierajcych w piercieniu atom azotu/siarki/tlenu:

przedrostek:
1)
aza- dla azotu
2)
tia- dla siarki
3)
oksa- dla tlenu

numery atomw

w zwizkach monocyklicznych numeracj zaczynamy od heteroatomu

w przypadku wikszej iloci heteroatomw numerujemy tak, aby lokanty okrelajce ich pooenie byy jak najnisze

w przypadku rnych hetero atomw numerujemy tak, aby heteroatom znajdujcy si niej w tabeli mia niszy lokant
w przypadku, gdy wystpuje wicej takich samych heteroatomw dodajemy przedrostki di-, tri-.
Rdze nazwy z kocwka okrelajc stopie uwodornienia
Rdze nazwy
Piercienie z atomem azotu
Piercienie bez atomu azotu
Liczba atomw okrelajcy
w piercieniu
wielko
Nienasycone
Nasycone
Nienasycone
Nasycone
piercienia
3
4
5

-ir
-et
-ol

-iryna
-etyna
-ol

-irydyna
-iren
-iran
-etydyna
-et
-etan
-olidyna
-ol
-olan
-umieszcza si
przedrostek
perhydro
6
-yn
-yna
-yn
-an
przed nazw
zw.
nienasyconego
- umieszcza
si
przedrostek
7
-ep
-epina
-epin
-epan
perhydro
przed nazw
zw.
nienasyconego
131
Napisz 2 przykady reakcji w wyniku, ktrych mona otrzyma heterocykliczne piercienie trjczonowe i 2 typy
reakcji, ktrym bd ulega te zwicki. Podaj nazwy substratw i produktw.

Otrzymanie:

Cykloheksen trans-2-chlorocykloheksanol 1,3-epoksycykloheksan

Reakcje, ktrym ulegaj:

1,3-epoksycykloheksan trans-2-chlorocykloheksanol
132
Napisz 2 przykady reakcji, w ktrych powstaj czteroczonowe piercienie heterocykliczne i 2 przykady reakcji,
ktrym bd ulega pochodne tych zwizkw. Nazwij otrzymane produkty.

Otrzymywanie:

Reakcje


133
Wystpowanie i znaczenie praktyczne zwizkw zawierajcych trjczonowe i czteroczonowe piercienie
heterocykliczne

Trjczonowe

ywice epoksydowe i rodki klejce

pochodna benzopirenu- silne dziaanie rakotwrcze

epoksydon- antybiotyk

mitomycyna C, mepitiostane- dziaanie antynowotworowe

Czteroczonowe

synteza organiczna- polimery

silne trucizny- sterylizacja na zimno-betapropiolakton

diketen- synteza organiczna i sieciowanie polimerw

antybiotyki betalaktamowe
134
W jakich zwizkach wystpuj ukady: 2-azetydynonu, 2-oksatenonu? Podaj przykady, napisz wzory i nazwy.

4-metylo-2-oksetanon diketen

penam
cefam
135
Podaj przynajmniej po jednej metodzie otrzymywania furanu, pirolu i tiofenu.

-kat.Ni,280o->
C6H10O5 -H3O+>
miesznina
pentoz furfurol

1,3-butadien

furan

+ CO
furan

tiofen

pirol

137.Narysuj co najmniej cztery wzory azoli. Podaj nazwy zwizkw.

Azol(pirol)

Azolidyna(pirolidyna)

3-azolina(3-pirolina)

2-azolina(2-pirolina)
Pirol- aromatyczny ukad heterocykliczny o szeciu elektronach . Odzanacza si struktur rezonansow. Jest sab zasad.

Ulega reakcji elektrofilowego nitrowania pirolu. Produkt poredni utworzony w wyniku reakcji na atomie wgla C2 jest bardziej
trway ni analogiczny produkt wytworzony w wyniku reakcji na atomie wgla C3.
Waciwoci chemiczne pirolu przypominaj waciwoci piercienia benzenowego. Piercienie heterocykliczne s jednak
bardziej reaktywne w stosunku do elektrofili ni piercienie benzenowe.
Indol-Indol ulega substytucji elektrofilowej atwiej ni benzen ale trudniej ni pirol. Poniewa piercie pirolowy jest silniej
aktywowany ni benzenowy podstawienie zachodzi na atomie wgla 3 (w przypadku pirolu podstawnik by kierowany w
pooenie 2).Indol jest sab zasad podobnie jak pirol.
138. Wasciwosci chem. pirolu i indolu.
Pirol:

Pirol wykazuje bardzo sabe waciwoci zasadowe (pKBH+ ok. 3,6)[4], co wynika z dearomatyzacji zwizku podczas protonowaniu atomu azotu,
ktrego para elektronowa wchodzi w skad zdelokalizowanych elektronw piercienia aromatycznego. Dla porwnania, niearomatyczna
pirolidyna ma pKBH+ 11,3 i jest do siln zasad organiczn. Oprcz waciwoci zasadowych, pirol wykazuje take bardzo sabe waciwoci
kwasowe (pKa ok. 17,3)[4].
W kwanym rodowisku szybko ulega polimeryzacji. Jest wraliwy na dziaanie utleniaczy. Ciemnieje na powietrzu (przechodzi w
polimeryczne produkty utlenienia). Redukuje si pod wpywem wodoru w obecnoci katalizatora i innych mocnych reduktorw[1].

Indol:

Substytucja elektrofilowa:

Otrzymywanie geraminy:

139. Podaj co najmniej dwie metody otrzymywania diazoli. Napisz reakcje i nazwij otrzymane produkty.

imidazol

140. Znaczenie i aktywno biologiczna pochodnych a)pirazolu, imidazolu i tiazolu.b)pirolu, indolu

1.a)benzylohydrazyd kwasu 5-metylo-3-izoksalilokarboksylowego (lek antydepresyjny)
b)2-(4-tiazolilo)benzimidazol (przeciwgrzybiczy)
c) 5-hydroksypirazolon (przeciwblowe, przeciwgorczkowe)
d) cymetydyna (lek przeciw wrzodom)
e) pilokarpina (alkaloid)
f) biotyna (wit. H)
2.a) 5hydroksytryptamina(serotonina)-neuroprzekanik
b) hydroksytryptamina(auksyna)-hormon wzrostowy rolin
c)indygo- barwnik
d)tryptofan-aminokwas biakowy
Znaczenie biologiczne pochodnych indolu:

Wiele alkaloidw to pochodne indolu. Jest to dua i zrnicowana pod wzgldem farmakologicznym grupa, i mona j podzieli na kilka podgrup:

Grupa tryptaminy podstawow struktur tych alkaloidw jest tryptamina.

Grupa ergoliny podstawow struktur tych alkaloidw jest kwas lizergowy. Do tej grupy zaliczaj si lizergamidy np. LSD, oraz ergotamina
i jej pochodne.
Grupa harmanu podstawow struktur tych alkaloidw jest norharman czyli -karbolina. Do tej grupy zalicza si: harman i harmalina.
Grupa johimbiny podstawow struktur tej grupy alkaloidw jest johimban. Przedstawicielem tej grupy jest johimbina.
Grupa rezerpiny gwnym alkaloidem tej grupy jest rezerpina alkaloid pochodzcy z korzeni rauwolfi mijowatej.
Grupa ibogainy s to alkaloidy z ukadem izochinuklidowym poczonym z fragmentem indolowym. Najwaniejszym przedstawicielem tej
grupy jest ajmalina.
Alkaloidy strychnos jest to grupa alkaloidw wystpujcych w rolinach z rodzaju kulczyba (Strychnos). Charakteryzuj si
wystpowaniem 7-czonowego piercienia z udziaem fragmentu monoterpenowego. Do najwaniejszych alkaloidw z tego rodzaju nale
strychnina i brucyna.

Znaczenie biologiczne pochodnych indolu:

pirolidyna, nikotyna, hygryna
pirolidyna- Bezbarwna ciecz o ostrym zapachu zblionym do amoniaku
nikotyna- Nikotyna organiczny zwizek chemiczny z grupy alkaloidw pirydynowych zawarty w liciach i korzeniach tytoniu
szlachetnego (Nicotiana tabacum)[1].
141. Omw wasnoci chemiczne diazoli na przykadzie pirazolu i imidazolu.
Imidazol.
Zwizki o charakterze aromatycznym.Energia rezonansu wiksza ni w przypadku analogicznych zwizkw zawierajcych jeden
heteroatom i zbliona do energii rezonansu benzenu.Substytucji elektrofilowej ulegaj trudniej ni benzen, ale atwiej ni
pirydyna. Reakcje substytucji elektrofilowej zachodz w 1,3diazolach atwiej ni w pirydynie ale trudniej ni w benzenie.
Podstawnik kierowany jest w pooenie 5.
Reaktywno maleje ze wzrostem elektroujemnoci heteroatomu:
imidazol > tiazol > oksazol
Pirazol.
Reakcje substytucji elektrofilowej zachodz w 1,2diazolach (podobnie jak w przypadku 1,3diazoli) do trudno i wymagaj
silnych elektrofili
Podstawnik kierowany jest w pooenie 4.
Reaktywno maleje ze wzrostem elektroujemnoci heteroatomu:
pirazol > izotiazol > izooksazol
142. Pochodne piranu i ich trwao.

2-nitropirol

3-nitropirol
Reakcja elektrofilowego nitrowania pirolu. Produkt poredni utworzony w wyniku reakcji na atomie wgla C2 jest bardziej trway
ni analogiczny produkt wytworzony w wyniku reakcji na atomie wgla C3.
143. Otrzymywanie i waciwoci chemiczne pirydyny i pikolin. Napisz odpowiednie reakcje.

Reakcje :

Reakcja Cziazibabima

Redukcja

144.

Porwnaj waciwoci zasadowe pirolu, pirolidyny i pirydyny. Uzasadnij odpowied.

Reaktywno ronie od pirolu do pirolidyny.

Pirol udzia wolnej pary elektronowej w sekstecie aromatycznym uniemoliwia przyczenie azotu. Pirol atwo reaguje z
protonami, ale uprzywilejowanym miejscem reakcji jest atom wgla ssiadujcy z atomem azotu.Przyczenie protonu
zapocztkowuje dalsze reakcje prowadzce do produktw polimeryzacji.
Pirydyna wolna para elektronowa w czsteczce nie uczestniczy w sekstecie aromatycznym wobec czego zwizanie przez
przyczenie protonu albo alkilowanie nie powoduj straty energii rezonansu, dlatego jest silniejsz zasad ni priol.
Pirolidyna w jej czsteczce znajduj si dodatkowa para elektronowa podatna na dziaanie kwasw, najmocniejsza zasadowo.
Posiada zasadowo amin alifatycznych.
145.
Porwnaj reaktywno w podstawieniu elektrofilowym i nukleofilowym pochodnych benzenu i pirydyny.
Substytucja elektrofilowa : Benzen czynnikiem atakujcym jest kation wic miejscem ataku jest ta cz czsteczki, ktra ma
najwiksze zagszczenie elektronw, nie moe by to miejsce z niedoborem elektronw. Dezaktywatory kierujce w meta
N(CH3)3, -NO2, -COOH, -CN, -CO2CH2CH3, - COCH3, -CHO; dezaktywatory kierujce w miejsce para i orto - -F, -Cl, -Br, -I;
aktywatory kierujce w para i orto CH3, -OH, -NHCOCH3, -NH2; Pirydyna podstawienie moliwe tylko w pooeniu sigma ,
trudne, zachodzi wolniej ni w benzenie. Azot jako pierwiastek wycigajcy elektrony dezaktywuje piercien na substytucj.
Substytucja nukleofilowa benzen : aromatyczne halogenki mog ulega aromatycznej substytucji nukleofilowej gdy w
pooeniu orto lub para w stosunku do fluorowca znajduje si grupa wycigajca elektrony. Pirydyna : w pooeniu 2 lub 4, tam
gdzie jest zmniejszona gsto elektronowa. Azot wycigajcy elektrony z piercienia aktywuje piercie na nukleofilow
substytucj .
146.
Omw waciwoci chemiczne: a) pikolin; b) N-tlenku pirydyny; c) N-alkilowych pochodnych pirydyny.
a)
Pikolin

b)

N-nadtlenek pirydyny

c)

N-alkilowych pochodnych pirydyny

147.Otrzymywanie chinoliny. Napisz reakcje.

148.Omw reakcje chinoliny z uzwgldnieniem roli.

a) piercie heterocykliczny (pirydyny) jest bardziej odporny na utlenianie ni benzenowy

b)piercie hetero. Pirydyny ulega atwiej redukcji ni piercienie bezneznu

c) izochinolina i chinolina ulegaj substytucji eletrofilowej trudniej ni beznen, ale sabiej pirydyna.

149.Podaj struktur i wzory znanych Ci diazyn. Ktry z tych zwizkw ma najwiksze znaczenie i dlaczego? Omw jego
waciwoci chemiczne.

Najwiksze znaczenie ma pirymidyna, poniewa jest skadnikiem kw. Nukleinowych. Waciwoci chem:
Sabe w. Zasadowe, uk. Aromatyczny, dwa atomy N wywouj deficyt elektronowy w pooeniu 2,4,6 moliwa jest
natychmiastowa addycja elektrofilowa w pooeniu 5. (5-bromopirydyna)

-Pochodne zawierajce gr-OH w pooeniu 2,4,6 atwo ulegaj tautomerii np.

150. struktury rezonansowe pirymidyny

purryna:

151. Podaj nazwy i wzory przynajmniej dwch siedmioczonowych ukadw cyklicznych

(ukadw heterocyklicznych skondensowanych z dwoma piercieniami benzenowymi).

152. Synteza kwasu barbiturowego oraz jego pochodne i ich znaczenie.

Pochodne kwasu barbiturowego pochodne podstawowe (jednym lub dwoma podstawnikami

w pooenie 5 lub 5,5 (barbiturany))

Zastosowanie: leki nasenne, znieczulajce, uspokajajce.

153. Co to jest i w jakich zwizkach wystpuje ukad tropanu? Podaj struktur i nazw przynajmniej jednego z takich.
zwizkw. Tropan skondensowane piercienie pirolidynowy i piperydynowy. Podstawowy ukad szeregu
alkaloidw wystpujcy w rolinach rodziny psiankowatych.

Wystpowanie:
Atropina, hioscyjamina w wilczej jagodzie i nasionach bielunia
Skopolamina w korzeniach lulecznicy i mandragorze
Kokaina - w liciach krasnodrzewca
Ekgonina -

154.Wystpowanie i znaczenie biologiczne pochodnych piranu.

tetrahydropiran organiczny zwizek chemiczny zbudowany z piciu atomw wgla i jednego atomu tlenu poczonych w
jeden, szecioczonowy piercie.Tetrahydropiran jest zwizkiem heterocyklicznym ze wzgldu na obecno heteroatomu tlenu w
piercieniu. Piercie tetrahydropiranu stanowi rdze piranoz - rodziny wglowodanw. Najbardziej powszechn piranoz jest
glukoza.Tetrahydropiran zaliczany jest do eterw.

Antocyjany, antocyjaniny, Ukady typu piranowego obecne s w czsteczkach barwnikw kwiatowych antocyjanw. grupa czerwonych, fioletowych i niebieskich barwnikw rolinnych nie biorcych udziau w
fotosyntezie, wystpujcych w soku komrkowym rolin, gwnie w kwiatach i owocach. S to glikozydy, ktrych
skadnik barwny (aglikon), zwany antocyjanidyn, najczciej stanowi: cyjanidyna, pelargonidyna, apigenidyna lub
delfinidyna. Barwa antocyjanw zaley od pH rodowiska.
Piranoza jedna z cyklicznych tautomerycznych form cukrw prostych (monosacharydw), zwana te piercieniem
piranozowym. Zbudowany jest on z co najmniej piciu atomw wgla i jednego atomu tlenu. Jeli monosacharyd ma acuch
wglowy duszy, ni 5-czonowy, wtedy piercie posiada dodatkowe podstawniki.Organizacja w piercie piranozowy zachodzi
w wyniku powstania wewntrzczsteczkowych wiza pacetalowych (hemiacetalowych).Nazwa tego piercienia pochodzi od
piranu szecioczonowego zwizku heterocyklicznego, zawierajcego atom tlenu (zwizek ten przypomina t odmian
monosacharydw).

155. Wystpowanie i znaczenie biologiczne: a)pochodnych pirydyny i piperydyny b)pochodnych chinoliny c) pochodnych
izochinoliny.Nikotyna organiczny zwizek chemiczny z grupy alkaloidw pirydynowych zawarty w liciach tytoniu. ladowe
iloci nikotyny znajduj si te w pomidorach, bakaanach i papryce. Nikotyna jest do siln neurotoksyn. Stosuje si j m.in.
w mieszankach z innymi w srodkach owadobjczych. Nikotyna zwiksza wydzielanie wazopresyny oraz angiotensyny II i
endoteliny-1, ktre zwikszaj ryzyko stanu prozakrzepowego
Witamina PP wsplna nazwa na okrelenie dwch zwizkw: kwasu nikotynowego (niacyny, czyli kwasu 3pirydylokarboksylowego, pochodnej pirydyny) i amidu kwasu nikotynowego (nikotynamidu). Niacyna jest znana rwnie jako
czynnik przeciwpelagryczny, std niekiedy nazywa si j rwnie witamin PP. Moe by ona, w przeciwiestwie do innych
witamin z grupy B, produkowana w organizmie z podstawowego aminokwasu, tryptofanu. S to jednak niewielkie iloci i jej
najwaniejszym rdem powinno by poywienie. Wspdziaa w syntezie i rozkadzie wglowodanw, kwasw tuszczowych i
aminokwasw, w przemianach metabolicznych majcych na celu uwalnianie energii, uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciaek
krwi, hamuje toksyczne dziaanie zwizkw chemicznych i lekw, reguluje poziom cholesterolu we krwi, rozszerza naczynia
krwionone, oddziauje korzystnie na system nerwowy i stan psychiczny, poprawia ukrwienie skry i kondycj wosw.
Pochodne piperydyny: Koniina organiczny zwizek chemiczny z grupy alkaloidw. Gwny alkaloid piperydynowy szczwou
plamistego. W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna oleista ciecz o charakterystycznym "mysim" zapachu. Koniina jest
silnym jadem zwojowym podobnym nieco w dziaaniu do nikotyny.. Wywouje poraenie orodka oddechowego. Wchania si
przez skr i bony luzowe.
Lobelina (te: lobelia, latelional) organiczny zwizek chemiczny z grupy alkaloidw piperydynowych wystpujcy w
nasionach lobelii rozdtej. Niegdy stosowana w medycynie jako rodek o dziaaniu wymiotnym oraz pobudzajcym orodek
oddechowy, a take jako rodek przeciwastmatyczny. Lobelina bya podawana palaczom, gdy powodowaa wymioty tu po
zapaleniu papierosa. Jednake ma dziaanie toksyczne, dlatego zostaa wycofana z lecznictwa.
Pochodne chinoliny: Chinidyna - alkaloid otrzymywany z kory drzewa chinowego otrzymywany take syntetycznie. Jest
najstarszym lekiem przeciwarytmicznym, prototypem lekw stabilizujcych bon komrkow. Chinidyna jest prawoskrtnym
izomerem chininy. W przeciwiestwie do niej chinidyna ma sabe dziaanie przeciwzimnicze, a spotgowane dziaanie
przeciwarytmiczne. Mechanizm dziaania polega na zmniejszeniu przewodnictwa i kurczliwoci minia sercowego, zmniejszeniu
wraliwoci wza zatokowego, przedueniu okresu refrakcji. Ponadto chinidyna zwalnia przewodnictwo wkien
przedsionkowych i pczka Hisa. Oprcz wpywu na serce lek zmniejsza napicie mini gadkich, rozszerza naczynia krwionone,
obnia cinienie krwi midzy innymi przez rozszerzenie naczy.
Chinina organiczny zwizek chemiczny, alkaloid o gorzkim smaku, znajdujcy si w korze drzewa chinowego Chinina bya
pierwszym skutecznym lekiem przeciw malarii. Obecnie zostaa zastpiona rodkami o mniejszych dziaaniach ubocznych i
stosuje si j zazwyczaj, gdy wystpuje oporno na chlorochin. Ponadto chinina posiada wasnoci przeciwgorczkowe,
przeciwzapalne i przeciwblowe. Jest te wykorzystywana do nadawania specyficznego smaku napojowi gazowanemu
tonikowi. Chinina zaliczana jest do lekw przeciwmalarycznych. Oprcz zarodca malarii chinina dziaa sabiej na niektre
pierwotniaki i bakterie. Nie wykazuje dziaania na wewntrzkomrkowe postacie zarodca. Inne dziaania tego alkaloidu
(przeciwblowe, przeciwgorczkowe) s sabe i w zasadzie nie wykorzystywane w lecznictwie, maj jednak znaczenie
wspomagajce przy leczeniu malarii.
Pochodne Izocholiny: Papaweryna alkaloid izochinolinowy wystpujcy w opium, take otrzymywanym syntetycznie. Nie ma
dziaania narkotycznego. Papaweryna jest rodkiem silnie rozkurczajcym minie gadkie narzdw wewntrznych o
bezporednim dziaaniu na komrk miniow. Dziaanie przeciwskurczowe wystpuje w obrbie drg ciowych, moczowych,
przewodu pokarmowego, naczy krwiononych i oskrzeli, powoduje niewielkie obnienie cinienia ttniczego.
Tubokuraryna organiczny zwizek chemiczny z grupy alkaloidw wyodrbniony z kurary. Ma dziaanie poraajce minie
prkowane. Jest antagonist receptora N2 (nikotynowego), znajdujcego si na pytce motorycznej mini poprzecznie
prkowanych. W chirurgii bya stosowana jako lek zwiotczajcy w postaci chlorku D-tubokuraryny w celu uzyskania
zwiotczenia mini szkieletowych. Powoduje poraenie mini zewntrznych oka oraz mini twarzy, szyi, brzucha, koczyn,
mini midzyebrowych i przepony. W wikszych dawkach hamuje przekanictwo w zwojach ukadu autonomicznego.
156. Wystpowanie i znaczenie biologiczne pochodnych pirymidyny i puryny.
Zasady purynowe:
H2N
N

O
H2N

N
H

H2N

N
H

Adenina
Guanina
Zasady Pirymidowe
NH2

NH

NH
H3C

N
H

Cytozyna

N
H

Tymina

N
H

Uracyl

acuchy czsteczek kwasw nukleinowych zbudowane s z elementw zwanych nukleotydami, zawierajcych 3, wyej ju
wymienione skadniki - kwas fosforowy, cukier (pentoz) oraz purynow lub pirymidynow zasad (oglny wzr budowy

czsteczki na kocu pracy). acuchy powstaj, gdy grupy fosforanowe jednego nukleotydu cz si z cukrem drugiego
nukleotydu i w ten sposb powstaj dugie nici kwasw nukleinowych. Nici te rni si midzy sob jedynie dugoci.
Podobnie jak w biakach, rwnie i w kwasach nukleinowych wyrniamy struktury;
struktur pierwszorzdow
struktur drugorzdow
Struktura pierwszorzdowa - podaje sekwencj nukleotydw w acuchu, natomiast struktura drugorzdowa - przestrzenne
uksztatowanie czsteczki.
Oba kwasy mog wystpowa pod postaci zarwno pojedynczej jak i podwjnej nici, przy czym zazwyczaj DNA tworzy ni
podwjn, a RNA pojedyncz.
Czsteczka DNA zbudowana z dwch nici, ktre cz si ze sob poprzez zasady azotowe nosi nazw helisy. Czsteczka ta
wyglda jak spirala. Ukad zasad w jednym acuchu warunkuje kolejno zasad w drugim i t waciwo nazywamy
komplementarnoci zasad. Zachowanie odpowiedniej kolejnoci w przyczaniu zasad ma podstawowe znaczenie przy replikacji
DNA, czyli powstawaniu nowej jego czsteczki. Podstawowe reguy budowania DNA:
- naprzeciw adeniny moe znajdowa si tylko tymina;
- naprzeciw guaniny moe znajdowa si tylko cytozyna.
Wszystkie procesy yciowe takie jak oddychanie, odywianie, wydalanie potrzebne s komrkom nie po to aby mogy si
odywi, ale po to, by odywi si mogo DNA i RNA. Tylko dziki istnieniu tych substancji istnieje ycie na Ziemi, bo to
wanie te substancje odpowiedzialne s za cigy podzia i rozwj komrek.
Dopiero dokadne poznanie budowy chemicznej kwasw nukleinowych pozwoli na kontrolowanie genw odpowiedzialnych za
choroby genetyczne oraz zapobieganie cikich powika spowodowanych zaburzeniami w strukturze genomu.
Pirymidyna (1,3-diazyna), C4H4N2 organiczny zwizek chemiczny z grupy heterocyklicznych zwizkw aromatycznych,
strukturalnie zbliony do pirydyny.Trzy podstawowe czci kwasw nukleinowych (DNA i RNA) cytozyna, tymina i uracyl s
pochodnymi pirymidyny[1].

Puryna (imidazolopirymidyna) jest heterocyklicznym, aromatycznym zwizkiem organicznym skadajcym si z czsteczek

pirymidyny i imidazolu. W przyrodzie wystpuje dosy rzadko, natomiast jej pochodne peni wan rol jako alkaloidy,
metabolity oraz nukleotydy.Puryna jest podstaw dwch zasad azotowych wchodzcych w skad kwasw nukleinowych (DNA i
RNA) adeniny i guaniny. cz si one komplementarnie z cytozyn i tymin w DNA i uracylem w RNA.

157. Jakie ukady heterocykliczne wystpuj w kwasach nukleinowych? Podaj nazwy i wzory przynajmniej trzech takich
zwizkw.
Ukad purynowy:
N

Ukad pirymidynowy:
N
N

Imidazol:
N
N
H

158. Dlaczego w czsteczce DNA jest taka sama ilo adeniny i tyminy oraz guaniny i cytozyny?
Adenina to zasada purynowa, ktra wystpuje w parze z tymin- zasada pirymidynow
Guanina to zasada purynowa, ktra wystpuje w parze z cytozyn-pirymidyn. Poczone s one ze sob wizaniami
wodorowymi. Jest to tak zwana zasada komplementarnoci zasad.( Zgodnie z zasad komplementarnoci cytozyna (C) czy si
tylko z guanin (G).

Adenina (A) w kwasie RNA czy si z uracylem (U), a w kwasie DNA czy si z tymin (T). Na podstawie tej zasady moliwe
jest odtworzenie brakujcej nici DNA, np. podczas replikacji.)

Tymina-Adenina
Cytozyna-Guanina
159. Co oznaczaj nazwy nukleozyd i nukleotyd? Podaj przykady wzorw i odpowiednich nazw.
Cukier (aldopentoza) poczona z heterocykliczn zasad puryn lub pirymidyn.
Nukleotydy - organiczne zwizki chemiczne z grupy estrw fosforanowych, s to estry nukleozydw i kwasu ortofosforowego(V)
(5'-fosforany nukleozydw). Zbudowane s z reszty cukrowej - pentozy (w DNA jest to deoksyryboza, za w RNA - ryboza), co
najmniej jednej reszty fosforanowej i zasady azotowej: purynowej, pirymidynowej lub flawinowej (niewystpujcej w kwasach
nukleinowych). Grupa fosforanowa formuje wizanie z 2, 3 lub 5 wglem w piercieniu pentozowym. Najbardziej
rozpowszechnione jest wizanie pomidzy fosforanem a wglem 5. Nukleotydy cykliczne formuj si gdy dochodzi do poczenia
grupy fosforanowej z dwoma grupami hydroksylowymi reszty cukrowej.
Rybonukleotydy
Cytozyna

5-fosforan cytydyny
160. Konfiguracja wzgldna aminokwasw biakowych.
Oglne zasady a)sekwencjonowania DNA b)chemicznej syntezy fragmentw DNA.

W przypadku -aminokwasw okrelenia konfiguracji wzgldnej dokonuje si rysujc czsteczk aminokwasu w

projekcji Fishera ustawiajc grup karboksylow -COOH na grze, acuch boczny aminokwasu ustawia si na dole
(podobnie jak grup -CH2OH w cukrach) natomiast w poziomych ustawieniach znajduj si grupa -NH2 oraz -H.
Pooenie grupy aminowej determinuje szereg D lub L aminokwasu adekwatnie do grupy -OH aldehydu
glicerynowego. Aminokwasy tworzce biaka to L-aminokwasy. D-Aminokwasy wystpuj znacznie rzadziej i nie s
spotykane w biakach.

SEKWENCJONOWANIE DNA
I etap: rozerwanie acucha w cile okrelonych miejscach, by uzyska mniejsze fragmenty, ktrymi da si operowa. Jest to
moliwe, przy uyciu enzymw endonukleaz restrykcyjnych. Kationy z tych enzymw rozszczepiaj czsteczki DNA w
dokadnie okrelonym miejscu acucha, w ktrym wystpuje typowa dla enzymu sekwencja zasad np. enzym Alu I rozszczepia
acuch midzy G i C w sekwencji 4 zasad AG-CT. Sekwencja ta jest palindromem co oznacza, e odczytuje sie je tak samo od
lewej do prawej, jak i tak samo od prawej do lewej. Gdy pocztkowa czsteczka DNA zostanie porozrywana przez inny enzym
restrykcyjny, o innej specyficznoci to powstan inne fragmenty, ktrych sekwencje bd czciowo nakaday sie z sekwencjami
fragmentw utworzonych przez pierwszy enzym. Okrelenie sekwencji wszystkich segmentw a nastpnie wyszukanie sekwencji
rozkadajcych, nie pozwala na modyfikowanie komplementarnych sekwencji. Uywa si 2 metod sekwencjonowania DNA.
Metoda Maxama-Gilberta korzysta z technik chemii, a metoda dideoksy Sangera z reakcji enzymatycznych. Poczatkiem pracy
metoda dideoksy uywana w handlowych aparatach do sekwencjonowania jest roztwr zawierajcy mieszanin o skadzie:
-fragment restrykcyjny, ktry ma byc sekwencjonowany
-may fragment DNA- prime, ktrego sekwencja jest komplementarna do sekwencji koca 3' fragmentu restrykcyjnego
-trifosforany czterech 2-deoksyrybonukleozydw

-bardzo maa domieszka trifosforanw czterech 2,3-dideoksyrybonukleozydw,kady z nich zwizany z barwnikiem

fluorescencyjnym o innej barwie
Do tej mieszaniny dodaje sie enzym polimeraz DNA i rozpoczyna si wzrost nici komplementarnej do fragmentu restrykcyjnego,
poczynajc od primera.
Produkt uzyskany po zakoczeniu reakcji zawiera mieszanin fragmentw DNA o wszelkich moliwych dugociach, a kady z
nich zakoczony jest jednym z 4 znakowanych barwnikiem deoksyrybonukleozydw. Po rozdziale tych fragmentw metod
elektroforezy w kolejnoci ich rozmiarw rodzaj nukleotydu koczcego kady fragment mona wyznaczy przez okrelenie
koloru fluorescencji.
SYNTEZA DNA:
Blokowany deoksyrybonukleozyd zostaje zwizany kowalencyjnie z podoem staym i nastpnie nukleotydy acucha s
dosawane kolejno z uyciem odczynnika kondensujcego. Po dodaniu ostatniego nukleotydu grupy ochronne zostaj usuniete i
syntetyczny DNA zostaje odcity od podoa.
Potrzebne do tego jest 5 etapw syntezy:
1. Przyczenie grupy 3'-OH blokowanego deoksyrybonukleozydu do podoa krzemionkowego za pomoc wizania estrowego
grupy 5'-OH reszt cukrowych i wolne grupy NH2 zasad heterocyklicznych.
2. Usunicie grupy blokujcej DNA w wyniku dziaania kwasem dichlorooctowym w CH2Cl2.
3. Sprzganie deoksyrybonukleozydu zwizanego z podoem z deoksyrybonukleozydem zawierajcym grup amidofosforynow
a pozycji 3'. W wyniku tej reakcji powstaje fosforyn.
4. Fosforyn jest utleniany do fosforanu pod dziaaniem genw. Cay cykl:1-odblokowanie,2-sprzganie, 3-utlenianie jest
powtrzany tak dugo a uzyska sie oligonukleotyd o danej sekwencji.
5.Usunicie wszystkich grup blokujcych, hydroliza wizania estrowego wizcego DNA z krzemionk.
161.Podaj co najmniej trzy metody otrzymywania aminokwasw. Napisz reakcje.
1) z alfa-bromokwasw

2) Synteza Strecka

3) Aminowanie redukcyjne alfa-oksokwasw

162.Co znaczy pojcie aminokwasy biakowe: jaka jest konfiguracja optyczna tych zwizkw? W strukturze jakich
zwizkw naturalnych wystepuj aminokwasy o innej budowie?
Aminokwasy biakowe- 20 pospolitych aminokwasw wystepujcych w biakach wszystkie sa alfa-aminokwasami co oznacza e
grupa aminowa jest podstawniekiem do atomu Calfa-ssiadujcym z grup karboksylow z wyjatkiem glicyny. H2NCH2COOH
alfa-atomy wegla s centrami stereogenicznymi. Dla kadego aminokwasu mozliwe sa wic 2 formy enanjomeryczne. W
projekcji Fischera wystpujce naturalnie aminokwasy przedstawia sie umieszczajc grup COOH na grze a NH2 po lewej
stronie.
Oprcz 20 aminokwasw obecnych w biakach istnieje cay szereg wanych biologicznie niebiakowych aminokwasw np.
GABA kwas gamma-aminomasowy obecny w mzgu peni rol neyroprzekanika i homocysteina we krwi, tyroksyna-hormon
tarczycy.
163.Metoda Edmana ustalania sekwencji peptydw.
Polega ona na odkrywani kolejnych aminokwasw od N-koca peptydu co nastepuje w wyniku reakcji z izotiocyjanianem fenylu.
Tworzca si tiomocznikowa pochodna peptydu ulega wewnatrzczsteczkowej reakcji prowadzcej do rozerwania wizania
peptydowego i utworzenia tzw. tiohydantoinowej pochodnej oderwanego aminokwasu. Reakcja ta odsania maga N-kocow
grup aminow w skrconym peptydzie. Moe by powtarzana a do zuycia oznakowanego peptydu.

164.Podstawowe zasady syntezy peptydw.

Synteza peptydw jest trudnym zadaniem z powodu specyficznoci. Rozwizaniem problemu specyficznoci jest blokowanie np.
jeeli chcemy poaczy alanin z leucyn moemy zablokowa grup NH2 alaniny i grup COOH leucyny czynic je
nieaktywnymi nastpnie utworzy podane wizanie u w kocu usun grupe blokujc.
Grupy karboksylowe czesto blokuje sie przez przeksztacenie ich w estry metylowe lub benzylowe. Grupy aminowe czsto s
ochraniane w formie pochodnych BOC. Grupy blokujce BOC wyprowadza si lotne przez reakcj aminokwasu z wglanem tertbutylu w rodowisku grupy acylowej amina s przez traktowanie kwasem jak trifluorooctany. Wizanie peptydowe zwykle tworzy
si dziaajc na mieszanin blokowanego kwasu i aminy DCC.
165. Zaproponuj syntez dowolnego dipeptydu. Podaj sposb blokowania grup nie biorcych udziau w reakcji oraz
metod aktywacji grupy karboksylowej.

Grupa aminowa alaniny zostaje zablokowana w formie pochodnej BOC a grupa karboksylowa leucyny zostaje zablokowana jako
ester metylowy.
Zblokowane aminokwasy zostaj poczone przy uyciu DCC.
Grup BOC usuwa si za pomoc kwasu
Ester metylowy usuwa si przez hydroliz zasadow

alanina

leucyna

leucyno-alanina
166. Wyjanij pojcie jonu obojnaczego i punktu izoelektrycznego.
JON OBOJNACZY- Amfion, czsteczka zawierajca rwna liczb grup zjonizowanych o przeciwnych adunkach, w zwizku z
czym sama nie jest naadowana ani + ani - ; np. aminokwas (alanina, glicyna)
PUNKT IZOELEKTRYCZNY-jest to pH w ktrym istnieje dokadna rwnowaga midzyforma kationow i anionow
aminokwasu i wystpuje on gownie jako jon obojnaczy, dla aminokw. Obojtnych pH= 5-7, kwasowych pH= 3, zasadowych
pH=9, pkt izoelektr.zmienia si w zal. Od pH rodowiska: pH nizsze od pkt izoelektr.-aminokw wyst. jako kation a w wyszym
jako anion.
167. Synteza peptydw na fazie staej- zasady i znaczenie.
Zasada:
1)aminokw. Blokowany gr. BOC czony jest kowalencyjnie z polimerem(faza staa) przez utworzenie wizania estrowego(r.
Sn2)
2) aminokw. Zostaje przemyty do usunicia nadmiaru odczynnika i potraktowany kw. Trifluorooctowym- usunicie gr. BOC,
odblokowanie gr. Aminowej
3) drugi aminokw. Zablokowany BOC zostaje przyczony do pierwszego-sprzganie, przemycie, usunicie nadmiaru reagenta
4) kw. HF usuwa gr. BOC, odszczepia peptyd od linkera prze zerwanie wiazania estrowego
Znaczenie:Charakteryuje si ona du wydajnoci, krtkim czasem i prostot wykonania, automatyzacj procesu, co stwarza
wiksze moliwoci. Wykorzystywana m.in. w syntezie insuliny(kilkanacie dni zamiast kilku lat).
168. Synteza bibliotek zwizkw. Podaj oglne zasady i zaproponuj przykad.
Syntez bibliotek zwizkw zajmuje si chemia kombinatoryczna. S to wszystkie struktury wytworzone podczas syntezy
kombinatorycznej. Polega na otrzymaniu w maej skali w krtkim czasie olbrzymiej liczby nowych struktur, ktre s nastpnie
badane np. pod katem aktywnoci biologicznej.Generowanie bibliotek odbywa si w oparciu o metody chemiczne(synteza na
noniku i w roztworze)i biologiczne(inynieria Genet. I immunochemia)
Utworzenie biblioteki DNA: zazwyczaj 1014-1015 oligomerw o przypadkowej sekwencji jest oflankowany od koca 5 i 3
sekwencjami staymi co stanowi pul nukleotydw reprezentujc teoret.kad sekwencj we fragmencie random.
169. Podaj co najmniej trzy przykady wystpowania i znaczenie peptydw biologicznie czynnych.
- -keratyna biako strukturalne wosw, paznokci
-mioglobina buduje wkna miniowe, uczestniczy w jego skurczu
-insulina hormon obniajcy st. Glukozy we krwi
-wazopresyna hormon antydiuretyczny, zwiksza resorbcj wody w nerkach
Peptydy nale do bardzo rozpowszechnione zwizkw w przyrodzie; pord nich s: hormony, regulatory, antybiotyki,
toksyny, glikopeptydy, lipopeptydy, substancje sygnaowe.
Tyreoliberyna, uwalnia tyreotropin.
Z produktw naturalnych wyizolowano kilkanacie peptydw opioidowych, a syntetycznie otrzymano kilka tysicy ich analogw.
Poszukuje si peptydu opioidowego odziaaniu przeciwblowym, ale pozbawionego niekorzystnych cech morfiny. Zsyntezowano
peptydy opioidowe znacznie aktywniejsze od morfiny w dziaaniu przeciwblo-wym, ale one te wykazuj waciwoci
narkotyczne: uszkadzaj organy wewntrzne, dziaaj szkodliwie na ukad oddechowy i krenia.
Enkefaliny, s to pentapeptydy, pocztkowo odkryte w mzgu, std ich nazwa (gr. enkephalos = mzg), pniej okazao si, e
wystpuj prawie we wszystkich tkankach.
Oksytocyna wywouje skurcze mini gadkich ciarnej macicy aktywno oksytotyczna , wraz z prolatyn stymuluje
laktacj aktywno laktacyjna. Wpywa na zesp zachowa macierzyskich - ZZM.

Tuftsyna, jest to tetrapeptyd Thr-Lys-Pro-Arg o waciwociach immuno-regulacyjnych, antybakteryjnych,

antywirusowych i antykancero-gennych, wyizolowany zosta z krwi ssakw. Pomimo wielu prb i otrzymaniu duej liczby
analogw nie znalaza zastosowania terapeutycznego; szybko ulega biodegradacji.
170. Co to s tuszcze rolinne i zwierzce, woski, myda? Podaj przykady wzorw.
a) tuszcze rolinne(cieke, olej arachidowy, kukurydziany) i zwierzece(stae, maso, smalec)s to triestry glicerolu z 3
dugoacuchowymi czst. kwasw karboksylowych

Tripalmitynian glicerolu
b) woski- mieszaniny estrw dugoacuchowych kw. Tuszczowych i dugoacuchowych alkoholi, kw.karboksylowy i alkohol
maj parzyst liczb at. C odpowiednio(16-36) i (24-36) np. wosk pszczeli CH3(CH2)24CO2-(CH2)29CH3, wosk Carnuba
CH3(CH2)30CO2-(CH2)33CH
c) myda mieszanina soli sodu i potasu dugoacuchowych kw. Tuszczowych, otrzymywane przez hydroliz (zmydlanie)
tuszczu za pomoc alkaliw, subst.stae, dobrze rozp. W wodzie, wa.emulgujce i zmniejszajce napicie powierzchniowe
, CH3(CH2)14CO2Na palmitynian sodu,
C17H33COONa oleinian sodu
171. Dlaczego niektre tuszcze s cieke? Wyjanij na podstawie budowy czsteczki.
Stan skupienia tuszczu zal.od obecnoci wiza podwjnych w acuchach reszt kwasowych.
-tuszcze nasycone(ciaa stae) ukadaj si b. cile
-tuszcze nienasycone (ciaa stae)z wiz.= trans te ukadaj si cile
-tuszcze nie nasycone z wiz. = Cis nie ukadaj si cile, maj obnion temp. Topnienia, s cieczami
172. Podaj przykady co najmniej 3 reakcji, ktrym ulegaj tuszcze.
1. Reakcja podwjnych wiza w nienasyconych kw. tuszczowych (utwardzanie tuszczy)

2. Transetryfikacja

3. Zasadowa hydroliza = zmydlanie tuszczu

173. Co to jest reakcja zmydlania? Omw mechanizm dziaania myda.

R. zmydlania-(r.wyzej) to katalizowana zasad hydroliza estru w wyniku ktrej powstaje mydo.
Mydo, czyli sl wyszego kw. tuszczowego ma charakter amfiflowy(jedna cze czsteczki ma char. Hydrofobowy a druga
hydrofilowy). Np.C17H35COO- Na+ stearynian sodu.Molekuy takie gromadz si na powierzchni granicy faz: organicznej i
wodnej- zmniejszajc napicie powierzchniowe. Przy odpowiednio duym steniu zwizku powierzchniowo czynnego powstaj
rozp. w H2O agregaty- MICELE. Zew. warstw miceli tworz rozp. w roztworach wodnych polarne fragmenty czsteczki (COO-Na+) zdolne do rozpuszczania w sobie zabrudze i wewntrzn hydrofobowe acuchy wglowodorowe.
Zasadowa hydroliza = zmydlanie tuszczu

R. zmydlania-(r.wyzej) to katalizowana zasad hydroliza estru w wyniku ktrej powstaje mydo.

Mydo, czyli sl wyszego kw. tuszczowego ma charakter amfifilowy (jedna cze czsteczki ma char.
Hydrofobowy a druga hydrofilowy). Np.C17H35COO- Na+ stearynian sodu.Molekuy takie gromadz si na

powierzchni granicy faz: organicznej i wodnej- zmniejszajc napicie powierzchniowe. Przy odpowiednio
duym steniu zwizku powierzchniowo czynnego powstaj rozp. w H2O agregaty- MICELE. Zew. warstw
miceli tworz rozp. w roztworach wodnych polarne fragmenty czsteczki (- COO-Na+) zdolne do
rozpuszczania w sobie zabrudze i wewntrzn hydrofobowe acuchy wglowodorowe.
*Dziaanie mydUa:
-w roztworze mydo jest rozproszone w postaci kulistych tworw zwanych micelami z ktrych kady moe
zawiera setki czsteczek myda
-czsteczka myda ma koniec polarny (- COO-Na+) i niepolarny , ktrym jest dugi acuch wglowy.
- niepolarne koce gromadz si w centrum miceli , polarne koce ustawiaj si na zewntrz w kierunku
wody
- ujemnie naadowane grupy karboksylowe rozmieszczone na powierzchni miceli powoduj ze micele s
rozproszone( odpychanie si adunkw jednoimiennych)
c) myda mieszanina soli sodu i potasu dugoacuchowych kw. Tuszczowych, otrzymywane przez hydroliz
(zmydlanie) tuszczu za pomoc alkaliw, subst.stae, dobrze rozp. W wodzie, wa.emulgujce i
zmniejszajce napicie powierzchniowe
C17H33COONa oleinian sodu

, CH3(CH2)14CO2Na palmitynian sodu,

174. Budowa i znaczenie fosfolipidw. Podaj po co najmniej 1 przykadzie glicerofosfolipidu i sfingofosfolipidu.

Fosfolipidy s pochodnymi glicerolu ( glicerofosfolipidy) i sfingozyny (sfingofosfolipidy).
Glicerofosfolipidy= estry kw. Fosfatydowego oraz alkoholi i aminoalkoholi

R i R= CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7
Sfingofosfolipidy- buduj bony komrkowe organizmw ywych

175. Budowa i klasyfikacja terpenw. Omw na przykadach

Terpeny ( izoprenoidy)- ich szkielet wglowy stanowi poczone molekuy izoprenu

izopren
Terpenami s wszystkie zwizki, ktrych szkielet mona podzieli na 5-cio wglowe elementy tzw. jednostki izoprenowe.
Podstaw klasyfikacji terpenw jest liczba jednostek izoprenowych (liczba at.C)
Liczba
Liczba
Terpeny
jednostek
atomw
izoprenowych wgla
1 Monoterpeny 2
10
2 Seskwiterpeny 3

15

3 Diterpeny

20

4 Sesterpeny

25

5 Triterpeny

30

6 Tetraterpeny

40

176. Budowa i znaczenie monoterpenw. Podaj struktury i nazwy co najmniej dwch ukadw macierzystych tych
zwizkw.
Monoterpeny piercieniowe s pochodnymi ukadu 1- metylo-4-izopropylocykloheksonu ( mentonu).

menton
Tlenowymi pochodnymi monoterpenw piercieniowych s m.in. mentol i menton wystpujce w olejku mitowym

menton
mentol
Monotorpeny bicykliczne s pochodnymi 4 podstawowych ukadw monoterpenowych:

karan
pinan
tujan
Znaczenie: Monoterpeny wchodz w skad olejkw eterycznych- mitowy, sosnowy, z drzewa kamforowego. wykorzystuje si je
szeroko w przemyle perfumeryjnym i kosmetyce (np. linalol, geraniol, nerol, cytral), a take w lecznictwie ( mentol, kamfora,
cyneol).Liczne monoterpeny naturalne s produktami do psyntez lekw i zwizkw zapachowych ( pinen, karwon).
177. Znaczenie i budowa seskwiterpenw. Podaj przynajmniej 2 przykady ( struktura i nazwa) tego rodzaju zwizkw.
Seskwiterpeny- izoprenoidy zawierajce 15 at. C ( 3 jednostki izoprenowe); mog tworzy struktury acykliczne i cykliczne o
rnej liczbie i rodzaju piercieni.
Przykad- famezol (olejek konwaliowy ) naley rwnie do feromonw pciowych wydzielonych przez samice niektrych
owadw.

farnezol(acykliczny)
kadien(bicykliczny)
waleranon(bicykl.)
Znaczenie: s skadnikami olejkw lotnych ( farnezol, kadinen, bisabolol, chamazulen). Niektre zwizki maj znaczenie jako
leki goryczowe (kincyna, arkyopikryna), przeciwblowe ( laktycyna), przeciwzapalne (chamazulen, guajazulen), uspokajajce
(waleranon), przeciwrobacze ( santonina).
178. Podaj co najmniej 2 przykady wyszych terpenw wykazujcych aktywno biologiczn.
fitol wystpuje w chlorofilu i witaminie K:

witamina A1:

inne: taksan, kwas abietynowy, skwalen, B-karoten, lanosterol, ksantofil

179. Jakie znasz pochodne kwasu eikozanowego? Podaj co najmniej dwa rodzaje, omw struktur i znaczenie.

kwas eikozanowy
Jeli pomidzy 8 i 12 wglem powstanie wizanie pojedyncze, czsteczka przeksztaci si w kwas prostanowy bdcy
macierzystym zwizkiem tzw. prostanoidw, zwizkw wystpujcych w organizmach ywych i majcych due znaczenie
fizjologiczne.

kwas prostanowy
Nale do nich prostaglandyny oznaczone symbolem PG. Biologicznymi prekursorami prostaglandyn s nienasycone kwasy
karboksylowe:

(8Z,11Z,14Z)-eikozatrienowy
(5Z,8Z,11Z,14Z) eikozatetraenowy (arachidowy)
(5Z,8Z,11Z,14Z,17Z)-eikozapentaenowy

kwas arachidowy
Pochodnymi kwasueitozanowego s rwnie zwizki noszce nazwey leukotrienw i tromboksanw. Wsplnie z
prostaglandynami wystpuj w procesie biochemicznym zwanym kaskad kwasu arachidowego Zwizki te odgrywaj wan
rol w regulacji cinienia krwi, krzepnicia krwi i innych procesach fizjologicznych.
W tromboksanach charakterystycznym ugrupowaniem jest ukad tetrahydropiranu, natomiast leukotrieny nie posiadaj w
czsteczce piercieniowego ukadu wglowego.
180. Jaka jest struktura i nazwa systematyczna kwasu arachidowego oraz jakie s produkty jego przemian
biochemicznych?

kwas (5Z,8Z,11Z,14Z) eikozatetraenowy

Produkty przemian biochemicznych:
prostaglandyny
leukotrieny
tromboksany
181. Jaka struktura cykliczna jest podstawowym ukadem steroidw? Podaj wzr strukturalny i nazw.
Podstawowym ukadem steroidw jest nasycony ukad wglowodorowy, zbudowany z 3 piercieni bezczonowych
skondensowanych pod ktem i czwartego piercienia picioczonowego. Jest to ukad gonanu, czyli inaczej
cyklopentanoperhydrofenatrenu.

182. W jakiego rodzaju zwizkach wystpuje ukad steroidowy i jakie jest znaczenie tych pochodnych? Podaj co najmniej
2 przykady.
Hormony kory nadnerczy:
aldosteron mineralokortykosteroid: regulacja komrkowego bilansu solnego midz Na+ i K+.
hydrokortyzon glikokortykosteroid: regulacja metabolizmu glukozy i procesw zapalnych.
Hormony pciowe:
estrogeny (estron, estradiol, progesteron) wytwarzane w jajnikach.
androgeny (testosteron, androsteron) wytwarzane w jdrach. Testosteron jest w organizmie metabolizowany do androsteronu i w
tej postaci wydzielany z moczem.
Kwasy ciowe (cholowy, 7-deoksycholowy, litocholowy)
Steroidy syntetyczne (etynyloestradiol, noretindron, stanozolol
Steroidy nasercowe ( digitoksyna)
183. Co znaczy pojcie cis-steroidu, a co trans-steroidu? Zilustruj na odpowiednich wzorach.
Dwa piercienie cykloheksanowe mona poczy albo na sposb cis albo trans. W cis-dekalinie obie grupy w miejscu poczenia
piercieni (grupy angularne) s po tej samej stronie piercieni. W trans-dekalinie grupy w miejscu poczenia s po przeciwnych
stronach.

Steroidy mog mie piercienie A i B poczone albo cis, albo trans, ale pozostae poczenia piercieni (B+C i C+D) s
zazwyczaj trans.
A-B trans steroidy maj angularn grup metylow C19 skierowan ku grze (oznaczenie ), a atom H na C5 ku doowi ()
po przeciwnych stronach czsteczki.
Przeciwnie A-B cis steroidy maj zarwno angularn grup metylow C19, jak i atom H na C5 po tej samej stronie ( ) czsteczki.
Oba rodzaje steroidw maj stosunkowo dugie, paskie czsteczki, ktrych grupy metylowe (C17 i C19) wystaj aksjalnie nad
ukadem piercieni. Steroidy A-B trans s znacznie bardziej rozpowszechnione, chocia wystpuj te steroidy A-B cis, np. w
ci.

184. Jak okrelamy konfiguracj D i L w przypadku wglowodanw, a jak w przypadku aminokwasw?

Okrelajc konfiguracj D i L bierzemy pod uwag centrum najdalsze od grupy karbonylowej. Patrzymy czy waniejszy
podstawnik jest po stronie lewej (L) czy prawej (D).
W przypadku cukrw okrelamy pooenie grupy OH
O
H
H
H

OH
OH
OH
OH

D-ryboza
H

HO
H
HO
HO

H
OH
H
H
OH

alfa-glukoza
W przypadku aminokwasw okrelamy pooenia grupy NH2
COOH

H 2N

H
CH3

L-alanina

185.Podaj przykad a) triozy b) pentozy c)heksozy. Napisz odpowiednie wzory.

-aldehyd glicerynowy -> trioza
H

OH
OH

-TRIOZA
O
H
H
H

OH
OH
OH
OH

-PENTOZA
O
H
HO
H
H

OH
H
OH
OH
OH

HEKSOZA
186. Podaj przynajmniej po 2 przykady a) aldozy b)ketozy c)deoksysacharydu. Napisz wzory i podaj nazwy.
-ALDOZY
O
H
HO
H
H

OH
H
OH
OH
OH Glukoza

O
H
H
H

OH
OH
OH
OH D-ryboza

-KETOZY
OH
O
H
OH
OH

HO
H
H

OH Fruktoza
OH

O
OH
OH

H
H

OH Rybuloza
-DEOKSYSACHARYDY- grupa OH zastpiona H

O
H
H
H

H
OH
OH
OH 2-deoksyryboza
OH

O
OH
OH

Alfa-D-deoksyrybofuranoza
187.Podaj wzr i nazw dowolnej a)glukopiranozy b)glukofuranozy
OH
H

H
OH H

O OH

HO

H
H

OH

HO
H

Beta-D-glukopiranoza

OH

O
H

Beta-D-rybofuranoza
188.Podaj wzr acuchowy Hawortha i krzesekowy dowolnej heksozy. Okrel jaki to anomer i jaka to konfiguracja
wzgldna. Uzasadnij
OH

OH

O
H
HO
H
H

OH
H
OH
OH
OH

konfiguracja D

OH
H

H
OH H

O OH

HO

H
H

OH
OH

H
HO
HO

H
H

Beta-D-glukopiranoza anomer Beta

O
OH

OH H

Beta-D-glukopiranoza
Wszystkie podstawniki przyjmuj pozycj ekwatorialn. W zwizku z tym B-D-glukopiranoza jest najmniej zatoczon sferycznie
i najtrwalsz spord aldoheksoz.
189. Co to jest mutarotacja. Omw na przykadzie.
Z glukozy mona wyodrbni anomer alfa (temp topnienia 149*C) lub anomer Beta (temp topnienia 150*C) zalenie od rodzaju
rozpuszczalnika i temperatury podczas krystalizacji . Po rozpuszczeniu anomeru alfa w H2O otrzymuje si roztwr o skrcalnoci
waciwej [alfa]= +112*. Skrcalno roztworu szybko zmienia si do[alfa]=+52,7*. Analogicznie z anomeru Beta powstaje
roztwr o [alfa]=+18,7* zwikszajcy si do [alfa]=+52,7* czyli takiej samej jak w przypadku anomeru Alfa. Zmienna
skrcalno roztworw sacharydw jest nazywana mutarotacj. Jest ona wynikiem rwnowag tautomerycznych ustalajcych si
w roztworze glukozy i innych sacharydw. W przypadku glukozy w rwnowadze przewaa anomer B , stenie formy
acuchowej jest bardzo mae. Przewaga anomeru B wynika std, e tylko w B-D-glukopiranozie wszystkie grupy OH mog
przyj korzystne pod wzgldem energetycznym pooenia ekwatorialne.

O
H
HO
H
H

OH

H
HO
HO

H
OH OH

OH
H
OH
OH

H
HO
HO

OH
H

H
0,002%

O
OH

H
OH

Beta-D-glukopiranoza
wszystkie grupy w pooeniu
ekwatorialnym 63%

OH H

alfa-D-glukopiranoza
pooenie 37%

190. Na czym polegaj waciwoci redukujce cukrw?

Aldozy, podobnie jak inne aldehydy atwo ulegaj reakcji utleniania, dajc odpowiednie kwasy karboksylowe, zwane kwasami
aldolowymi. Aldozy reaguj z:
-odczynnikiem Toluensa-Ag w wodnym ro-rze NHAg
- odcz. Fehlinga- Cu w wodnym r-rze winianu sodu
- czerwony CuO
-odcz. Benedicta- Cu w wodnym r-rze cytrynianu sodu, - -||Dajc utleniony cukier oraz produkty redukcji jonw metali. Wszystkie 3 r-cje s wykorzystywane jako proste testy chemiczne na
tak zwane CUKRY REDUKUJCE (r-ce, poniewa cukier redukuje czynnik utleniajcy). Wszystkie aldozy s cukrami
redukujcymi, poniewa zawieraj aldehydow grup karbonylow. Rwnie niektre ketony s cukrami redukujcymi np..
fruktoza.
191. Podaj r-cje przeksztacania aldoheksozy (na dowolnym przykadzie) w:
a) glikozyd
OH

OH

OH HO

H
OH

H3C

OH

HCl

H
H

CH

+ H2O
3

OH

OH

HO

OH

b) w kwas aldonowy:
H

OH
O
H

H
HO
H
H

OH HO

OH

OH

HO

O
OH
Br2, H2O
H
OH
ph=6
OH

H
HO
H
H

OH
H
OH
OH
OH

OH

c) w kwas aldarowy:
H

OH
O
H

H
HO
H
H

OH HO

OH

OH

HO

O
OH
H
OH
OH

HNO3

H
HO
H
H

OH
H
OH
OH
O

OH

d)w Osazon:
O

H
H
HO
H
H

OH
H

+ 2 C6H5NHNH2

NH
H

HO

OH
OH
OH

NH

H
H

C6H5
C6H5

NH

OH
OH
OH

e) w Alditol
O

OH

HO

HO

H
HO

OH
OH
H

H
H

OH
OH
H
OH
OH
OH

NaBH4
2 H2O

H
HO

OH
H

H
H

OH
OH
OH

192. Podaj przykady reakcji.

a) wyduania ( acucha cukrowego ) m. Kilianiego-Fischnera.
H

HO
H

H
OH

OH

N
H

H
HO

HCN

OH ----------

HO
HO

OH
H

HO

OH

OH

OH

OH

OH

OH

H2

-----
Pd/BaSO4 kat.

NH

OH

HO
HO

NH

H
H

OH

OH

OH

OH

OH

OH

H3O

---

D-arabinoza
H

dwie cyjanohydryny
H

OH

HO

HO
HO

H
H

OH

OH

OH

OH

---

OH

D-glukoza

dwie iminy

OH

D-mannoza

b) skracania acucha cukrowego: ( degradacja Wohla):

H

O
H

H
HO

OH
H

HO

H
HO

OH
H

HO

H2NOH

OH

(CH3CO)2O

OH

---------

OH

OH

OH

H
HO

OH
H

HO

HO

HO

H
H

+-

Na OCH3

OH

-------

----

OH

OH
OH

+ HCN

CH3CO2Na

193. W jakich zwizkach wystpuj wizania glikozydowe i jakie jest znaczenie tych pochodnych?
Jest to typ wiz. Chem. czcego glikozydy w wiksze czsteczki wyst. w disacharydach, oligosacharydach i polisacharydach.
Jeli w tworzeniu wiz. Glikozydowego uczestniczy gr. Aminowa drugiej czsteczki to powst. Wizanie N-glikozydowe (wyst. w
nukleotydach kw DNA i RNA- czc ryboz lub deoksyryboz w zasad azotow).
-oligosacharyd: laktoza-wyst. w mleku ludzkim i krowim
Sacharoza-cukier
-polisacharydy: celuloza-skadnik ciany kom. rolin
glikogen-materia zapasowy Zwierzt.
194. Kiedy mamy do czynienia z wizaniem -glikozydowym, a kiedy z -glikozydowym? Zilustruj odp. wzorami.
Kiedy cukier biorcy udzia w reakcji jest -anomerem powst. Wiz. -glikozydowe, a gdy -anomerem -- wiz. glikozydowe.
-wiz -glikozydowe- amyloza.

-wiz. -glikozydowe-celuloza.

195. Podaj co najmniej 4 przykady reakcji, ktrym ulegaj glukoza.

1)tworzenie estrw i eterw
O
H

(CH3CO)2O

CH2OCCH3 O

O 2CH3C

H
H

--------
2. utlenianie:
H
H
HO
H
H

HO

OH
H
OH
OH
OH

Br2

----------
H2O

HO
H
H

OH
H
OH
OH
OH

O
OCCH3

O 2CH3C
H

OCOCH3 H

3)redukcja:
O

OH

OH

H
HO

HO

H
OH

NaBH4

H
OH

OH
OH

OH
OH

OH

---------
4)tworzenie osadw:

OH

H
HO

HO

H
OH

2C6H5NHNH2

NHC6H5

H
OH

OH
OH

OH
OH

NHC6H5
N

------------
5)r-cja z kwasami.
O

OH

H
HO

HCl

H
OH

OH
OH

---------
-3H2O

196.Napisz wzory strukturalne i podaj nazwy dwch dowolnie wybranych disacharydw.

OH

C H2OH

C H2OH

HO

OH

OH

HO

OH

LAKTOZA

LAKTOZA
C H2OH

HO

C H2OH
O

HO

OH

OH

HO

O
OH
H

CELOBIOZA

CELOBIOZA
197.Czy disacharydy mog ulega mutarotacji? Uzasadnij przy pomocy odpowiednich wzorw.
Sacharoza zbudowana jest z -D-glukopiranozy i -D-fruktofuranozy poczonych wizaniem glikozydowym pomidzy C(1)
glukozy i C(2) fruktozy.
CH2OH

CH2OH
H
HO

O
H
OH

OH

H
OH

CH2OH
O

HO H
OH

H
HO
H

CH2OH

H
HO

O
H
OH

OH

CH2OH
O

H
O

H
OH

H
HO

CH2OH

Poniewa obydwie glikozydowe grupy OH (hemiacetalowe) sa zablokowane i adna z jednostek nie moe utworzy grupy
aldehydowej bd ketonowej, dlatego sacharoza nie wykazuje waciwoci redukujcych ani zjawiska mutarotacji.
198.Podaj przykady znanych Ci polisacharydw i omw ich znaczenie.
Celuloza-skadnik ciany komrkowej, produkcja papieru, rdo glukozy
Heparyna-bierze udzia w procesie krzepnicia krwi
Antybiotyki-nietypowe ugrupowania cukrowe; gentamycyna, erytromycyna
Chityna-pokrywa pancerz skorupiakw
199.Podaj przykad i struktur oligosacharydu lub polisacharydu o nietypowej strukturze (zawierajcego np. aminocukry
lub inne nietypowe ugrupowania).

H
C

NH2

HO

OH

OH
CH2OH

glukozamina
200.Podaj przykad (wzr i nazwa) przynajmniej jednego rodka sodzcego innego ni cukier.
O
O
H2NCHCNHCHCOCH3
CH2
HOOC CH2

Aspartam
O
N H
O

O
O
NHSO Na+
O

sacharyna
cyklaminian sodu