ISTRAIVAWA

UDC 821.111.09 Shakespeare W.

821.163.41-95

SUKOB INTERPRETACIJA U RECEPCIJI EKSPIROVIH

ISTORIJSKIH DRAMA U DVADESETOM VEKU
Zorica Beanovi-Nikoli

SAETAK: Ovaj rad prikazuje istorijske i hermeneutike analize paradigmatskih tipova interpretacije ekspirovih istorijskih komada u HH veku. Koncept konflikta interpretacija preuzet je iz studije Pola Rikera De l'interprtation;
essai sur Freud (1965). Analiza modernistikih i postmodernistikih interpretacija ekspirovih teorijskih komada dovodi do zakquka da se ovakve suprotstavqene tragedijske pozicije mogu razumeti kao manifestacija konflikta interpretacija
u Rikerovom znaewu termina.
KQUNE REI: ekspir, istorijski komad, istorija,
istoriografija, recepcija, hermeneutika, modernistike interpretacije, postmodernistike interpretacije, konflikt interpretacija

U recepciji ekspirovih istorijskih drama u dvadesetom veku mogu se uoiti razliiti pristupi koji vode ka divergentnim, a ponekad
i ka jasno suprotstavqenim, sasvim oprenim itawima. Pod recepcijom bi se, kada je o ekspiru re, na prvom mestu moglo, a moda i moralo, misliti na pozorine postavke dramskih tekstova, ali su oni
podjednako, ako ne i u veoj meri, predstavqali podsticaj za kwievnu
kritiku, teoriju i istoriju, to jest, u naem vremenu, za interdisciplinarnu intelektualnu aktivnost obuhvaenu iroko shvaenim pojmom teorija. U ovom tekstu e biti rei o protivrenim razumevawima i tumaewima ekspirovih istorijskih drama u okviru te druge,
pisane, recepcije u dvadesetom veku. Iz nepreglednog mnotva napisa
o svim ekspirovim delima, pa, shodno tome, srazmerno nepreglednog
i kada je re o istorijskim dramama, izdvojiemo najuticajnije ili najreprezentativnije studije i oglede, koji su obeleili paradigmatine
hermeneutike pozicije u dvadesetom veku.
U tumaewu ekspirovih istorijskih drama u dvadesetom veku mogue je pratiti smenu teorijskih paradigmi kako u pristupu kwievnosti tako i u pristupu istoriji i istoriografiji. U teoriji kwievnosti je, uopteno govorei, najpre takozvani unutrawi pristup forma-

168
listikih usmerewa smenio kwievno-istorijski pozitivizam, da bi
se potom, od sedamdesetih godina dvadesetog veka, izdiferencirale a
potom i institucionalizovale mnogobrojne pozicije sa kojih se prilazi itawu i tumaewu kwievnosti: dekonstrukcija, semiotika, poststrukturalizam, novi istorizam, kulturni materijalizam, marksizam i
postmarksizam, feminizam, studije roda, psihoanaliza, postkolonijalna teorija, studije kulture.1 Moe se, dakle, pratiti jedno kretawe od
usmerenosti na kontekst kwievnog dela i uspostavqawa veza izmeu
kwievnog umetnikog teksta i istorijskog, kulturnog i politikog
konteksta kao neega to kwievni tekst bitno odreuje, ali ima status spoqaweg, izvora" i uticaja", preko usredsreivawa unutrawih
formalistikih pristupa na sam tekst i jezik kwievnog dela, na poetiku i retoriku, do ponovnog aktualizovawa vanosti konteksta, ali na
drugi nain, jednom specifinom tekstualizacijom konteksta i izjednaavawem kwievnih i nekwievnih tekstova kao vidova manifestacije kulture.
to se istorije, istoriografije i teorije istorije tie, opet najuoptenije reeno, model istorije kao empirijske i pozitivistike
drutvene nauke, koja je pretendovala na mogunost pronalaewa i
objektivnog saoptavawa iwenica iz prole realnosti, smenili su
postempirijski izazovi sa raznih pozicija. Problematizovani su priroda i dejstvo dokaza; umawen je odluujui znaaj pojedinanih dogaaja
i relativizovane su granice izmeu istoriografije, antropologije, sociologije i prouavawa istorije kulture; istaknut je znaaj naracije
kao modusa objawavawa; istaknut je perspektivizam u razumevawu prolosti, to jest znaaj pozicije sa koje govori istoriar, odreen, kao
subjekat koji razumeva i artikulie svoje razumevawe prolosti
vremenom, mestom, jezikom i ideologijom; istorija se ukazala ne vie
kao otkrivawe prolosti, nego kao invencija i kreacija, kao svojevrsno jeziko oblikovawe prolosti. Fuko je umesto kontinuiteta na
scenu izveo diskontinuitet kao istorijski i teorijski problem. Problematizovan je status epoha kao monolitnih i homogenih kulturnih
formacija, ba kao i teleoloko shvatawe istorije u vidu velike
prie" sa svrhovitim ishodom.2
1 O mnogobrojnim pozicijama savremene teorije kwievnosti i wenom interdisciplinarnom karakteru: Julian Wolfreys, ed, Literary Theories: A Reader and Guide, New
York University Press, New York 1999; Julie Rivkin and Micheal Ryan, Literary Theory, An Anthology, Blackwell Publishers, Oxford 1998; Linda Haion, Poetika postmodernizma, preveli
Vladimir Gvozden i Qubica Stankovi, Svetovi, Novi Sad 1996; Najal Lusi, Postmodernistika teorija kwievnosti, prevela Qiqana Petrovi, Svetovi, Novi Sad 1999;
Antoan Kompawon, Demon teorije, preveli Milica Kozi, Vladimir Kapor, Branko Raki, Svetovi, Novi Sad 2001; Joe Moran, Interdisciplinarity, Routledge, London 2002; Catherine Belsey, Poststrukturalizam, preveo Zoran Milutinovi, TKD ahinpai, Sarajevo
2003. Takoe i Terry Eagleton, Kwievna teorija, prevela Mia Pervan-Plavec, SNL, Zagreb 1987. Ovde navodimo neke od autora i naslova uz iju pomo se moe sagledati mapa" postmodernih pozicija i postupaka u pristupima kwievnosti.
2 O istoriji dugog trajawa" kole Anala i o narativistikim shvatawima istorije: Pol Riker, Vreme i pria, tom , prevele Slavica Mileti i Ana Morali, Izdavaka
kwiarnica Zorana Stojanovia, Sremski Karlovci, Novi Sad 1994, str. 121223. Tako-

169
Ka preseku teorije kwievnosti i teorije istorije viestruko nas
usmerava sama tema. Najpre stoga to istorijska drama predstavqa imaginativnu varijaciju dogaaja o kojima se zna na osnovu istoriografskih spisa, koji su i sami, uvek i neizbeno, ak i kada to najmawe ele da budu autorske naracije, a u Engleskoj s poetka ranog modernog
doba, na prelazu iz sredweg veka u renesansu, oigledno, mawe ili vie tendenciozno pisane povesti. Upueni smo na ukrtawe teorije
kwievnosti i teorije istorije i stoga to pratimo razumevawe istorijskih drama u dvadesetom veku, a ono je i samo istorino, to jest
neizbeno vezano za odgovarajuu paradigmu shvatawa kwievnosti u
datom periodu, za odgovarajuu paradigmu shvatawa istorije, za wihove
meusobne uticaje i za opti istorijski, politiki i intelektualni
kontekst.
Pored teorije kwievnosti i teorije istorije, nae tree, moda
i najvanije, teorijsko uporite predstavqa hermeneutika, jer se samo
uz pomo filozofske hermeneutike kao opte teorije tumaewa moe
naelno razreiti problem sukoba interpretacija u recepciji ekspirovih istorijskih drama u dvadesetom veku.

Nesumwivo najvei uticaj na razumevawe ekspirovih istorijskih drama u prvoj polovini veka imala je kwiga E. M. V. Tilijarda
(E. M. W. Tilliyard) ekspirove istorijske drame (Shakespeare's History
Plays). Objavqena 1944, godinu dana nakon jo uticajnije kratke studije
istog autora poznate pod naslovom Elizabetinska slika sveta (The Elizabethan World Picture), predstavila je istorijske drame u kontekstu pogleda na svet koji je u prethodnoj kwizi prikazan kao dominantan i optevaei u Engleskoj elizabetinskog doba. Englesko kraqevstvo posmatrano je kao deo univerzalnog poretka stvari, kojim je upravqalo
boje proviewe. Institucije drave i kraqa shvatane su metafiziki, kao funkcije tog univerzalnog poretka. Drava je predstavqana kao
deo hijerarhijski ustanovqenog kosmosa, ali i kao mikrokosmos, u malom ponovqeni hijerarhijski sistem univerzuma. Kraq je vladao po boanskom pravu i odraavao deo boanske moi kojoj je bio podreen. U
tom kontekstu je i niz ekspirovih istorijskih drama vien kao ilustracija delovawa bojeg proviewa, u kojem je svrgavawe i potowe pogubqewe Riarda (1400. godine, predstavqeno u prvoj drami druge tetralogije Riard ) shvaeno kao primarni poremeaj univerzalnog
poretka, a osnivawe dinastije Tjudor, nakon dugotrajnih ratova rua",
posle pobede Henrija Rimonda nad Riardom (1485, predstavqeno u
posledwoj drami prve tetralogije Riard ), kao boanska osveta i
e i: Zorca Beanovi Nikoli, Hermeneutika i poetika: teorija pripovedawa Pola Rikera, Geopoetika, Beograd 1998, str. 4569. O usmerewima savremene teorije istorije: Alun
Munslow, The Routledge Companion to Historical Studies, Routledge, London and New York
2000.

170
ponovno uspostavqawe pravednog reda. Tilijard je niz istorijskih drama itao kao dramatizovanu istoriju koja je vodila ka apologiji boanski sankcionisane vladavine dinastije Tjudor, to je ve bilo ustanovqeno i u tjudorskim istoriografskim spisima, poput najpoznatijeg
meu wima, istorije Edvarda Hola (Edward Halle) objavqene 1584. pod
naslovom The Union of the Two Noble and Illustrious Houses of Lancaster
and York. Povest predstavqenu u dve tetralogije (prva: Prvi, Drugi i
Trei deo Henrija , Riard , i druga: Riard , Prvi i Drugi deo
Henrija , Henri ), Tilijard je tumaio kao veliki engleski nacionalni ep", afirmiui pritom istu ili vrlo slinu konzervativnu
ideologiju u svim vremenima relevantnim za konstituisawe smisla
istorijske drame vremenu deavawa radwe, vremenu pisawa i prvobitnog izvoewa drame, vremenima potowe recepcije, i u sopstvenom
vremenu, u kojem je i za koje je pisao. Rasprave o istorijskim dramama
su potom dugi niz godina voene u okviru koordinata koje je obeleila
Tilijardova studija. Drugu uticajnu studiju iz tog vremena napisala je
amerika autorka Lili Kembel (Lily B. Campbell) (Shakespeare's Histories, 1947). Ona je ekspirove istorijske drame videla kao odraze elizabetinske politike, to stoji i u podnaslovu wene studije (Mirrors of
Elizabethan Policy) i pokazala drame kao politiko-didaktike modele
koji su mogli da ponude reewa za tekue politike probleme. U osnovi vrlo slino razumevawe ekspirovog teksta nalazi se i u tumaewima X. Vilsona Najta (G. Wilson Knight) (The Olive and the Sword,
1944) ili X. Dovera Vilsona (J. Dover Wilson), u predgovorima za ekspirova sabrana dela New Cambridge Shakespeare, 1953, i u studiji The
Fortunes of Falstaff (1964).
Lili Kembel i Dover Vilson uzimali su u obzir i jedan kwievno-istorijski i pripovedno-dramaturki momenat koji se ukazivao kao
vaan za poetiku istorijske drame. U istorijskim dramama su se, naime, mogli razabrati narativno-dramaturki modeli uspona-i-pada",
ili pak greha-i-iskupqewa". Poreklo prvog modela moglo se pronai
u poznatom, tokom esnaestog veka veoma popularnom zborniku pripovesti Ogledalo za vlastodrce (Mirror for Magistrates (1559), sastavqenom od pria raznih autora o ivotima vladara koji su se bili visoko
uzdigli u slavi i uspehu, a potom tragino zavrili. Kao drugi, ovog
puta vie dramski uticaj, istican je model karakteristian za sredwevekovne moralitete, drame sa alegorijskim likovima Svakoga" (Everyman), koji je predstavqao qudsku duu, i Poroka" ili Raspusnosti"
(Vice, Riot), koji su qudsku duu stalno odvlaili s puta spasa, a ona
je, meutim, u krajwoj instanci, ipak odolevala, pronalazila pravi put
i bivala spasena. Temu pada" i spasewa" obraivale su i sredwevekovne drame poznate pod imenom misterije (mistery plays), koje su pak za
glavni lik imale qudski rod (humanum genus) i predstavqale dramatizovane izbore epizoda iz Biblije koji su obuhvatali veliku biblijsku
istoriju od pada u Edenskom vrtu do spasewa u Novom Jerusalimu. M.
M. Ris (M. M. Reese) je, na primer, u studiji The Cease of Majesty (1961)
iscrpno obradio temu kwievnih i dramskih pretea ekspirovih

171
istorijskih drama. Sredinom dvadesetog veka interpretacija ekspirovih istorijskih drama je, dakle, uglavnom imala uporita u te tri
oblasti: elizabetinskoj istoriografiji i politici, moglo bi se rei i
tjudorskoj ideologiji, iz koje su onda proishodile i istoriografija
i politika, u katolikoj i protestantskoj teologiji, i u kwievnim
analogijama sa pomenutim sredwevekovnim narativnim i dramskim ostvarewima.
Krajem pedesetih i poetkom ezdesetih godina, autori poput Dereka Traversija (D. A. Traversi) (Shakespeare from Richard II to Henry V,
1957), ili Irvinga Ribnera (Irving Ribner) (The English History Play in
the Age of Shakespeare, 1957) izraavali su rezervu u pogledu podreivawa ekspirovih drama elizabetinskoj zvaninoj politikoj teoriji
i praksi. Ribner je ukazivao na to da je u istoriografiji bilo i drugih
glasova osim dominantnog tjudorskog istoriografa Edvarda Hola i da
je povezivawe ekspira sa Holovom ideologijom bilo nasilno suavawe perspektive ekspirovih drama. Iako su naelno prihvatali Tilijardov istorizam, uz mawe ili vee rezerve kada je re o uslovqenosti kwievno-umetnikog teksta ideolokim i istorijskim determinantama vremena u kojem pisac stvara, Irving Ribner i A. P. Rositer
(A. P. Rossiter), autor kwige Aneo s rogovima (Angel with Horns, 1961)
osporavali su, na primer, stanovite da je ekspir izraavao politiki ortodoksne stavove svog vremena. Ribner i Rositer su, svaki na
svoj nain, insistirali na mnogostrukosti i sloenosti ekspirovog
pogleda na svet i odbijali ideju o ekspiru kao glasnogovorniku tjudorske ideologije.
Uticajan tekst o istorijskim dramama nalazi se i u kwizi ekspir na savremenik poqskog esejiste i pozorinog kritiara Jana Kota (Jan Kott), koja se poetkom ezdesetih pojavila najpre na poqskom,
potom na francuskom; 1963. godine, u prevodu Petra Vujiia, i na
srpskom, a 1964, propraena predgovorom rediteqa Pitera Bruka (Peter
Brook), na engleskom. Kot u istorijskim dramama ne vidi transcendentni poredak, nego radije okrutni svet bez Boga, veliki mehanizam"
istorije, kao niz uspona i padova ambicioznih pojedinaca. Ni u prirodi ni u istoriji nema, po Kotu, nikakve pravde, nikakvog smisla, i
priroda i istorija ukazuju se kao apsurd. Kot, dakle, iz istorijskih
drama iitava smisao potpuno razliit od onoga koji je nalazio Tilijard. On nastupa sa jednog egzistencijalistikog stanovita, istorinog, po prirodi stvari, ali zanemarujui svaki istorizam i podrazumevajui da je qudska priroda univerzalna, da ima esencijalni karakter, da se umetnost tie upravo univerzalnog u qudskoj prirodi i da
kao takva komunicira sa publikom u svim vremenima.
Poetkom sedamdesetih, u studiji Roberta Ornstajna (Robert Ornstein) A Kingdom for a Stage (1972), Tilijardova pozicija je dvostruko kritikovana. Ornstajn je, naime, s jedne strane, insistirao na tome da bi
se u pristupu istorijskim dramama morala pretpostaviti vea autorska
sloboda, dokazivao ekspirovu ironijsku distancu u odnosu na politike sadraje koje je prikazivao, i kritikovao tumaewa na osnovu ko-

172
jih se moglo zakquiti da je ekspir konzervativni ideolog u neprestanom strahu od autoriteta. Jedno uporite wegove kritike tilijardovske pozicije, kao i wegovog sopstvenog stava u tumaewu bilo je, dakle, estetske prirode, istorijsku dramu je hteo da oslobodi politike i
istorijske uslovqenosti i da akcenat u tumaewu stavi na estetske kvalitete teksta. To je, meutim, podrazumevalo ne samo ekspirovu dramaturku i pesniku vetinu, nego i jednu intelektualnu nezavisnost,
sposobnost da se misli originalno, ironino i kritiki, iskosa, da
se potencijalnim takoe intelektualno nezavisnim recipijentima smisla uputi podsticaj za sagledavawe politike i wenih protivrenosti
iz vie uglova, i sa distance koja ne podrazumeva opredeqivawe nego
ironijsku nedoreenost i neopredeqenost. S druge strane, insistirao
je na jednom drugaijem istorizmu, kompleksnijem od onoga koji vezujemo za Tilijarda i Kembelovu. Po wemu je elizabetinsku istoriografiju
trebalo sagledati u svoj wenoj sloenosti i uoiti mnogobrojne protivrenosti u razliitim doivqajima sveta u renesansnoj Engleskoj.
Te protivrenosti su vrlo ubedqivo prisutne u samim dramama i formiraju unutartekstualni kontekst koji proizvodi ironine efekte prilikom razumevawa smisla dramskih celina. I Tilijard i Kembelova
su tvrdili da se ekspirova pozicija podudarala sa istorigrafijom
Edvarda Hola, dok je Ornstajn ukazao na ekspirovu oigledniju bliskost sa vie empiristikom istoriografijom Rafaela Holineda (Raphael Holinshed). Ornstajn je takoe ukazao i na makijavelistike lekcije koje se iz ekspirovih drama itekako mogu iitati, uprkos Tilijardovoj tvrdwi da elizabetinskom duhu nita nije moglo biti vie
tue i neprihvatqivije od naina miqewa tada ozloglaenog firentinskog teoretiara politike.
Kako i kada dolazi do radikalnijeg zaokreta u tumaewu ekspirovog opusa u celini, a shodno tome i u tumaewu istorijskih drama?
ta utie na promenu vizure i hermeneutike situacije? Mnogobrojne
promene u shvatawu jezika, istorije i kulture dovele su i do promena u
razumevawu ekspirovih drama. Implikacije izvedene iz sosirovske
lingvistike to e rei strukturalistiki, i, potom, poststrukturalistiki pogledi na jezik u okviru semiotike i dekonstrukcije dovele su do promena u shvatawu jezika i odrazile se na kwievnu analizu ekspirovih drama. Na promenu shvatawa istorije i kulture uopte, a potom i istorije i kulture u vezi sa ekspirovim dramama,
uticala je istorijska praksa i teorija istorije Miela Fukoa; uticale
su takoe teorijske postavke marksistike drutvene teorije i revizije
marksizma (Luja Altisera, Rejmonda Vilijamsa, Frederika Xejmsona);
potom, studije kulture, teorijsko-kritike postavke kulturnog materijalizma, novog istorizma ili poetike kulture, psihoanalize, feminizma,
studija roda. Dijalektika izmeu sveta i teksta ukazala se kao sloeniji odnos od shvatawa kwievnog teksta koji se u svojoj estetskoj nesvrhovitosti pojavquje na pozadini istorijskog konteksta, tekstualnost

173
istorije i istorinost teksta", da upotrebimo taj retoriki hijazam"
Luisa Montrouza,3 nale su se u sreditu pawe.
Tokom osamdesetih godina pojavili su se mnogi novi pristupi koji su sa razliitih pozicija poststrukturalistike teorije tumaili
ekspirove istorijske drame, mnogi od wih upravo nastojei da demistifikuju ideoloki karakter Tilijardove teze. Autori koji su nam danas poznati pod zajednikim imenom novog istorizma, teorijsko-kritikog usmerewa nastalog pod uticajem teorije i kritike istorije Miela Fukoa (Michel Foucault) Stiven Grinblat (Stephen Greenblatt),
Luis Montrouz (Louis Montrose), Xonatan Goldberg (Jonathan Goldberg),
Leonard Tenenhaus (Leonard Tennenhouse), Stiven Orxel (Stephen Orgel)
nastojali su da rekonstituiu" smisao istorijskih drama drugaije
pristupajui i istoriji i politici i statusu kwievnog diskursa. Ve
i samo ime, od kojeg se Stiven Grinblat, dodue, ograivao, nudei kao
alternativu termin poetika kulture,4 govori da je opet re o jednoj vrsti istoristikog pristupa. Premda Tilijard sa svojim sledbenicima,
s jedne strane, i novi istorizam, sa druge, razliito tumae ekspira,
u izvesnom smislu su, takoe, i na istoj strani. I jedni i drugi nastoje da shvate odnos kwievnosti, kao jedne ue oblasti kulture, i
istorije, kao jedne ire, sveobuhvatne celine. Kwievnost je u oba
sluaja uslovqena irim kulturno-istorijskim kontekstom. Razlika je
u tome to se, da tako kaemo, stari istorizam oslawao na jednu vrstu
istorijskog istraivawa, koje je verovalo u sopstvenu sposobnost da
istrai i definie dogaaje iz prolosti, sa rankeovskim uverewem
da istorija moe da sazna i da iskae kako je zaista bilo", dok novi
istorizam istoriju vidi samo kao jednu od narativnih aktivnosti koja
uvek biva uobliena sa ideoloki vrlo odreenog stanovita sopstvene savremenosti. Stari istorizam podrazumevao je da je kultura jednog
perioda, u ovom sluaju engleske renesanse, ili elizabetinskog doba,
bila homogena, da je predstavqala statian, vrst, hegemonijski ustrojen i postojan sklop znaewa i verovawa, dok novi istorizam tvrdi da
nema ni jednog perioda u kojem je kultura bila homogena, da je ona uvek
heterogena, nesvodqivo pluralna i mnogoglasna drutvena pojava.
U Uvodu" za zbornik novijih tumaewa ekspirove druge tetralogije (Shakespeare's History Plays: Richard II to Henry V) prireiva Grejem Holdernes (Graham Holderness) navodi sledea polazita novog istorizma: odbacuje se mogunost objektivnosti i bezinteresnog tumaewa
istorije istoriari uvek rekonstruiu prolost u svetlu sopstvenih ideolokih uverewa; ne prihvata se koncepcija o civilizacijski
3 Louis Montrose, The Purpose of Playing: Shakespeare and the Cultural Politics of the
Elizabethan Theatre, The University of Chicago Press, Chicago & London 1996, str. 56.
4 Stiven Grinblat, Ka poetici kulture", preveo Zoran Paunovi, Dometi, god. 29,
etvorobroj 108111, Sombor 2002, str. 4358. Stephen Greenblatt, Towards a Poetics of
Culture", u: H. Aram Veeser, ed, The New Historicism, Routledge, London and New York 1989,
str. 114; videti takoe i: Zoran Milutinovi, Poetika kulture Stivena Grinblata" u:
Re, broj 15, Beograd, novembar 1995, str. 5763; i: Zdenko Lei, Novi istorizam i kulturni materijalizam, Narodna kwiga, Beograd 2003, str. 736.

174
homogenim periodima u istoriji, poput Elizabetinog doba", nego se
istorija vidi kao skup istovremenih, protivrenih i nepovezanih istorija" koje doivqavaju i izraavaju razliite drutvene grupe; i
najzad, kwievna dela se ne posmatraju kao privilegovana i neistorina ostvarewa koja se javqaju na nekoj istorijskoj pozadini, nego se svaki tekst, kwievni ili ne, smatra podjednako istorijskim i svaki tekstualni zapis se tretira ravnopravno. U svetlu takvog pristupa ekspirovim istorijskim dramama, dramski tekst se ukazuje kao funkcionalni diskurs" u okviru kojeg ideoloki sukobi i sukobi moi bivaju
mawe ili vie otvoreno artikulisani.5 Aram Vizer (H. Aram Veeser), u
uvodu za antologiju tekstova pod naslovom Novi istorizam (New Historicism), navodi sledeih pet kqunih pretpostavki novog istorizma i
kritike novog istorizma: 1) da je svaki izraajni in smeten u okviru mree materijalnih praksi; 2) da svaki in demaskirawa, kritike i
suprotstavqawa koristi sredstva koja osuuje i rizikuje da postane rtva prakse koju prikazuje; 3) da su kwievni i ne-kwievni tekstovi
delovi jednog nerazdvojivog kruewa; 4) da ni jedan diskurs, ni imaginativni ni arhivski, ne daje pristupa nepromewivim istinama niti
izraava nepromewivu qudsku prirodu; 5) da kritiki metod i wemu
odgovarajui jezik opisivawa kapitalistike kulture uestvuju u ekonomiji koju opisuju.6
Ako se, dakle, svako istoriografsko stanovite posmatra kao jedna
od vie moguih pria o datom periodu, onda se tjudorska interpretacija Edvarda Hola, koju je Tilijard hteo da vidi kao jedinu oglaenu"
kod ekspira, pojavquje samo kao jedan od tonova koje ekspirove
orguqe" mogu da proizvedu, i tuma se nalazi pred izazovom da iz sloene kompozicije razabere i itav niz drugih tonova koji se javqaju u
irokom opsegu, pa samim tim relativizuju i sene znaewe koje bi
htelo da se nametne kao dominantno. Drama je dijaloki i vieglasni
anr, pa se otuda ukazuje i kao medij u kojem se umesto bilo koje totalizujue ideologije moe izraziti upravo fragmentarno, nepovezano
i protivreno mnotvo istorijskih razlika to proizvode sloenu
strukturu ambivalentnog smisla. Po predstavnicima novog istorizma,
najkrae reeno, ekspirove istorijske drame, premda u velikoj meri
reprodukuju vladajuu ideologiju, pa ak predstavqaju i konstitutivni
deo moi tjudorske monarhije, takoe, indirektno, u sebi sadre i tokove opozicionog miqewa koje se uz odgovarajuu argumentaciju moe
iitati. Stiven Grinblat je tako, u eseju Nevidqivi meci" (Invisible Bullets"), strategije izraza u drugoj tetralogiji poredio sa tekstualnim strategijama kolonijalnog izvetaja Tomasa Heriota (Thomas Harriot) A Brief and True Report of the New Found Land of Virginia (1588) i pokazao kako se i u jednom i u drugom sluaju u tekstu koji neto naizgled
5 Graham Holderness, Introduction", u: Shakespeare's History Plays: Richard II to Henry
V, Macmillan, Houndmills, Basingstoke and London 1992, str. 10.
6 H. Aram Veeser, ed, Introduction", The New Historicism, Routledge, London and New
York 1989, str. xi.

175
afirmie pronalaze znaewa koja tu istu afirmaciju podrivaju.7 Subverzija u oba teksta postoji u okviru apologije. I ona ne mora biti
sluajna, u oba sluaja je re o autorima koji su mogli hteti da postignu
upravo taj efekat, ali to je sada nemogue utvrditi. Ono to je za nas,
meutim, bitno, jeste da je u tekstu mogue nai argumente kojima se moe potkrepiti itawe druge tetralogije na dva naina. Henri je
predstavqen kao bezmalo idealan vladar, ali je wegova idealnost" do
te mere osenena i podrivena sa raznih strana da nije nimalo udno
to je jedan ugledni engleski izdava (Oxford University Press) 2000. godine objavio relativno popularno pisanu kwigu Xona Saderlanda (John
Sutherland) i Sedrika Votsa (Cedric Watts) pod naslovom Henri , ratni
zloinac? i druge ekspirovske zagonetke (Henry V, War Criminal? & other
Shakespearean Puzzles), to je etrdesetih i pedesetih godina, u vreme
tilijardovskog i dover-vilsonovskog glorifikovawa ekspirovog glorifikovawa" Henrija bilo nezamislivo.
Krajwi ciq analiza u tekstovima predstavnika novog istorizma
nalazi se u sferi politikog i problemi koji su zanimali tradicionalnu kwievnu kritiku ovde izostaju. Strukturalna analiza, dodue, ima svoju ulogu, utoliko to se ispituju retorike strategije, ali
uglavnom sa ciqem da se otkriju mehanizmi delovawa moi u amalgamu
kulture, idelogije i politike. Dramski tekstovi, dakle, bivaju tumaeni kao mesta na kojima se moe pratiti dinamika delovawa autoriteta
i subverzije usmerene protiv tog istog autoriteta. Krajwi zakquak se,
meutim, uglavnom svodi na to da subverzija dominantnu ideologiju ne
ugroava bitno, da je, moe biti, naprotiv, po principu sigurnosnog
oduka", ak i odrava, jer provokacija, izazov i poraz subverzije
predstavqaju strategiju kojom se dominantna mo i wena ideologija zapravo uvruju.
Da bi ilustrovao razliku izmeu starog i novog istorizma, Grejem
Holdernes u ve pomenutom predgovoru kae: Metode koje primewuju
'stari' i 'novi' istorizam teko da se mogu vema razlikovati. Za Tilijarda su poredak i anarhija bili realne snage u moralnom i politikom svetu elizabetinske Engleske. ekspirovo postignue sastojalo se
u tome da ih uoblii i izdvoji kao etike kategorije, i da artikulie
model wihovog odgovarajueg meuodnosa. Tenenhaus pak posmatra drame
kao konstitutivne elemente kulturne formacije u kojoj je dravna mo
proizvodila slike sopstvene legitimnosti, i izazivala opozicione
energije protiv kojih je mogla da definie sopstveni legitimni autoritet."8 U neemu se, meutim, pored oiglednih razlika, stari i novi
istorizam slau. Odnos izmeu dominantne i subverzivne ideologije u
ekspirovim istorijskim dramama je, sve u svemu, takav da dominantna
7 Stephen Greenblatt, Invisible bullets: Renaissance authority and its subversion, Henry IV
and Henry V ", Shakespearean Negotiations, The Circulation of Social Energy in Renaissance England, University of California Press, Berkeley, Los Angeles 1988, str. 2165. Tekst je takoe
objavqen i u: Political Shakespeare, eds. Jonathan Dollimore and Alan Sinfield, Cornell University Press, Ithaca and London 1988 (1985), str. 1847.
8 Introduction", Shakespeare's History Plays: Richard II to Henry V, str. 12.

176
i konzervativna ideologija implicitno ipak preovlauje. No, Tenenhaus, na drugom mestu, objawava i da razumevawe drama kao izraza dominantne ideologije nije jedina mogua interpretacija, i tvrdi da se moe identifikovati i jedan subverzivni ekspir".9
Ni jedan od amerikih kritiara ija se imena vezuju za novi
istorizam nije, meutim, tu potencijalnu subverziju protumaio kao
aktivnu i delatnu i efikasnu. Po wima je subverzija u engleskoj renesansnoj kwievnosti uvek ve sadrana i pripitomqena, strateki
predviena, kontrolisana i na kraju potisnuta. Otpor i protivrenosti po wima upravo slue odrawu i reprodukciji moi i autoriteta
monarhije i pratee ideologije. Moda nije sluajno to ba ameriki intelektualci na englesku renesansnu kulturu projektuju jednu takvu
sliku politikog kvijetizma", u okviru rigidnog aparata moi, u kojem, dodue, postoji mesto za intelektualnu svest o nepravinosti hegemonijskog ustrojstva sistema, ali u kojem je ona, takorei, dekorativne" prirode, to jest, to je moda jo i gore od dekorativne" uloge, u kojem je kritiki govor intelektualca uvek ve" instrumentalizovan u ulozi sigurnosnog oduka", to ima za ciq odravawe postojeeg stawa opresivnog sistema koji titi svoje interese.
Britanska verzija poststrukturalistikog istorizma je, meutim,
neto borbenija" i vie marksistiki obojena, to se vidi ve iz
naziva pod kojim je poznata kulturni materijalizam. Sam termin je
preuzet od Rejmonda Vilijamsa (Raymond Williams), a i teorija i metod
se velikim delom oslawaju na britansku tradiciju marksistike analize kulture, koju najboqe predstavqa upravo Vilijams. Imena koja se vezuju za britanski kulturni materijalizam su Xonatan Dolimor (Jonathan
Dollimore), Alen Sinfild (Alan Sinfield), Ketrin Belzi (Catherine Belsey), Grejem Holdernes (Graham Holderness). Osim marksistike analize
kulture, bliska im je i britanska tradicija socijalistikih ideja o
obrazovawu i emancipaciji. Teorijski gledano, u wihovim radovima se
jedan vid marksistike kritike razvija kroz dopuwavawe sa metodama i
postavkama semiotike, feminizma i novog istorizma. to se istorijskih drama tie, Dolimor i Sinfild, recimo, u zajednikom tekstu o
Henriju ,10 pokazuju da se iz ekspirove drame moe videti kako se i
ideologija i drava odlikuju unutrawim protivrenostima i konfliktima. Ideologija moe da ponudi bar prividna reewa za drutvene konflikte i da dravi podari privid prirodnog i boanski
sankcionisanog poretka, samo ako se pozabavi sopstvenim unutrawim
konfliktima. A ako se wima pozabavi, onda ih i otkriva, a ne skriva,
a ako su otkriveni, onda mogu i da podstaknu subverzivno miqewe.
Ako Henri , u referentnoj istorijskoj realnosti, i u ekspirovoj
istoimenoj drami, pokazuju Dolimor i Sinfild, mora da vodi rat protiv Francuza da bi ujedinio dravu koja ima unutrawe, kako bi se daLeonard Tennenhouse, Power on Display, Methuen, New York and London 1986, str. 6.
Jonathan Dollimore and Alan Sinfield, History and Ideology: the instance of Henry V ",
u: John Drakakis, ed, Alternative Shakespeares, Methuen, London and New York 1985, str.
206227, i u: Holderness, ed. Shakespeare's History Plays, str. 182199.
9

10

177
nawim jezikom reklo, separatistike probleme, i ako ekspir prikazuje i sredstva kojima se to krhko unutrawe jedinstvo postie, pa
samim tim i protivrenosti koje se u politici moraju zakloniti ili
potisnuti da bi se jedinstvo postiglo, onda drama ukazuje kako na mogunosti postizawa jedinstva, tako i na prepreke koje stoje pred tim
ciqem, i ukazuju na protivrenosti samoga ciqa. Po wima se Henri
moe itati i kao ideoloka apologija Henrija i wegovog pohoda na
Francusku, ali i kao subverzivna problematizacija celog tog poduhvata
sumwivog legitimiteta.
Ovom prilikom istiemo samo najpoznatija imena dveju u najveoj
meri izdiferenciranih struja u istoristikim pristupima ekspiru
uopte, a onda i istorijskim dramama posebno. Mogu se, meutim, navesti i tekstovi koji se zasnivaju na inkorporiranim teorijskim postupcima preuzetim iz dekonstrukcije, semiotike, psihoanalize, feminizma, ili pak od Bahtina, kao i tekstovi koji se odlikuju poststrukturalistikim metodolokim eklekticizmom. Kada je o istoristikom
pristupu re, svesnom politikih implikacija svakog teksta, pa onda i
kwievnog diskursa kao jedne vrste politikog diskursa, u wemu dominira ideoloka analiza diskurzivnih praksi, usredsreenost na pisawe za pozorite i na pozorite samo kao na vidove drutvene aktivnosti i angaovanosti, usredsreenost na procese ideolokog formirawa, na istoriju kao ukupnost heterogenih, protivrenih sadraja, artikulisanih ili neartikulisanih razlika svake vrste, socijalnih, rasnih, polnih. S druge strane, pak, u poststrukturalistikom pristupu
dominiraju problematizovawe znaewa teksta, pitawa o neprozirnosti
odnosno transparentnosti smisla, uoavawe ambivalencija i ambiguiteta u tekstovima ekspirovih istorijskih drama, kako na semantikom nivou, prilikom razumevawa pojedinanih rei i iskaza, tako i na
hermeneutikom nivou, prilikom tumaewa celih drama ili etvoroalnih nizova drama, tetralogija. Zajednika im je, meutim, suprotstavqenost mnogobrojnim aspektima tradicionalnih tumaewa ekspira
i wegovih istorijskih drama: s jedne strane, kako je to rekao Frenk
Lentrikija (Frank Lentricchia), antiistorijskim impulsima formalistike teorije kwievne kritike, a s druge monolitnim i teleolokim
shvatawima istorije, objediwujue i totalne, koja moe biti zasnovana
samo na esencijalistikim i metafizikim pretpostavkama.11

Imamo li, dakle, kada je re o recepciji ekspirovih istorijskih

drama u dvadesetom veku, posla sa jednim sukobom interpretacija? Da
bismo odgovorili na to pitawe, moramo, pre svega, objasniti ta se
moe smatrati sukobom interpretacija. Sama sintagma, poznato je, vezuje se za hermeneutiku francuskog filozofa Pola Rikera (Paul Ricoeur)
11

Frank Lentricchia, After the New Criticism, Methuen, London 1983, str. xiiixiv.

178
i wegove dve kwige: De l'interprtation: essai sur Freud (1965) i Le conflit
des interprtations: essais d'hermneutique (1969). Premda se u neobaveznom govoru moe upotrebiti da bi se wome oznaila protivrena tumaewa, ona zapravo izraava dva naelno suprotstavqena hermeneutika stava koji polaze od razliitih pretpostavki o tome ta ini
tumaewe i kako se tuma odnosi prema tekstu. Nije prilika da detaqno prikazujemo istoriju hermeneutike, ali ako elimo da govorimo o
sukobu interpretacija u jednoj tematski i hronoloki precizno odreenoj oblasti tumaewima onog dela ekspirovog opusa koji se u
esnaestom veku bavi sloenim pitawima istorije i politike i to iz
perspektive, istorijski, teorijski i ideoloki gledano, jo sloenijeg dvadesetog veka onda se moramo pozabaviti samim pojmom sukoba
interpretacija i wegovim teorijskim statusom.
Riker je, naime, ukazao na jedan dubinski zaokret u odnosu prema
razumevawu smisla, do kojeg dolazi u filozofiji i hermeneutici, a posredno potom i u svim humanistikim disciplinama, to e rei i u
tumaewu kwievnosti i kwievnoj kritici, posle Marksa, Niea i
Frojda. Re je, naime, o pozicijama koje e Riker objediniti pod nazivom hermeneutika sumwe. S jedne strane, Riker vidi hermeneutiku restauracije smisla, koja je u svom osnovnom stavu prema smislu rekonstruktivna, a sa druge, hermeneutiku demistifikacije, koja je u svom
osnovnom stavu kritika. Kada, u kwizi De l'interprtation, uvodi pojam sukob interpretacija, ukratko preavi put od Aristotela i biblijske egzegeze do interpretacije kod Niea i Frojda, on nastoji da
pokae kako se, nakon ovih mislilaca i wihovog uticaja, vie ne moe govoriti o jednoj optoj hermeneutici i kae: Evo te tekoe
iste one koja je pokrenula moje istraivawe: nema opte hermeneutike,
nema univerzalnog kanona egzegeze, postoje samo razliite i suprotstavqene teorije koje se tiu pravila interpretacije. Hermeneutiko poqe, kojem smo ocrtali spoqne konture, u sebi je podeqeno".12 Odustavi, na tom mestu, od iscrpnog, potpunog i detaqnog nabrajawa hermenutikih stilova, ime e se kasnije, u raznim tekstovima, na razne
naine, razume se, baviti, on izdvaja najekstremnije suprotnosti, to
jest najveu napetost sukob izmeu hermeneutike shvaene kao restauracija smisla upuenog tumau u vidu poruke ili objave, i hermeneutike
kao demistifikacije smisla i obraunavawa sa iluzijama. S jedne strane se, kae Riker, nalazi vera, a sa druge sumwa. Mislei pre svega na
fenomenologiju religije, poput Van der Leuove (Van der Leeuw) ili
Elijadeove (Mircea Eliade), on govori o veri do koje se stie posredstvom interpretacije, usredsreenosti na simboliki smisao religioznog teksta, sluawa i razumevawa. Takva vera, koja, preavi put interpretacije, zapravo tei ne ka jednoj primarnoj, neosveenoj, nego,
ako se tako moe rei, ka jednoj sekundarnoj i traenoj naivnosti
verovati da bi se razumelo, razumeti da bi se verovalo, to je wena
maksima, a ta maksima je sama po sebi hermeneutiki krug verovawa i
razumevawa."13 Na drugom kraju hermeneutikog poqa nalazi se inter12

Paul Ricoeur, De l'interprtation, Essai sur Freud, Seuil, Paris 1965, str. 35.

179
pretacija kao uprawavawe sumwe. Na svakoj od ovih strana ima razliitih polazita koja uopte nisu srodna, ali se mogu, ire posmatrano, svrstati na jednu, odnosno drugu stranu. Razume se da i tri mislioca koje nalazimo na strani hermeneutike sumwe Marks, Nie i
Frojd u neemu mogu delovati ak i meusobno iskquivo, ali Riker
podvlai kako im je zajednika pozicija demistifikacije i sumwe da je
ono to se hoe predstaviti i nametnuti kao istina, zapravo, la ili
iluzija. Potom Riker pokazuje da se kao wihova zajednika opta osobina pojavquje problem lane svesti. Oni, kae Riker, problem kartezijanske sumwe prenose u srce kartezijanske tvrave": kartezijanski
filozof zna da su stvari sumwive, da nisu onakve kakvima se ukazuju;
ali ne sumwa da svest nije onakva kakva se ukazuje samoj sebi; u woj koincidiraju smisao i svest o smislu; nakon Marksa, Niea i Frojda, u
to sumwamo. Posle sumwe u odnosu na stvari, dospeli smo do sumwe u
odnosu na svest."14 No, wihova sumwa se artikulie u vidu hermeneutike. Gadamer je, na primer, u jednoj raspravi sa Rikerom povodom sukoba
interpretacija, rekao da je re interpretacija od poznog Niea i wegove izjave da ne postoje moralni fenomeni nego samo za interpretacije moralnih fenomena nabijena elektricitetom.15 Ako svest, dakle,
nije ono to misli da jeste, onda se mora uspostaviti nov odnos izmeu vidqivog i latentnog, a bazina kategorija svesti postaje odnos
skriveno-pokazano ili pak simulirano-manifestno. Svaki od ovih mislilaca u svojoj oblasti i na svoj nain sprovodi deifrovawe lane
svesti: Frojd problemu lane svesti prilazi putem analize snova i
neurotskih simptoma; Marks problemima ideologije i ekonomskog otuewa prilazi putem kritike ideologije i politike ekonomije; Nie za
problem vrednovawa trai razreewe u pitawima snage i slabosti
voqe za mo". Uopteno gledano, primewena na bilo koji tekst, hermeneutika sumwe ne traga za onim to tekst (u najirem smislu, od najmaweg iskaza do sveukupnosti neke kulture) hoe da kae i saopti,
nego za onim to tekst nee da kae, to je u tekstu skriveno i latentno.

U osnovi poststrukturalistikih pristupa istorijskim dramama,

novog istorizma, kulturnog materijalizma, kao i u osnovi pristupa inIbid, str. 37.
Ibid, str. 41.
15 The Conflict of Interpretations: Debate with Hans-Georg Gadamer" u: A Ricoeur Reader: Reflection and Imagination, Edited by Mario Valds, University of Toronto Press, Toronto
and Buffalo 1991, p. 216. Nie, u Sumraku idola: Poznat je moj zahtev upuen filozofima
da se stave s one strane dobra i zla da imaju pod sobom iluziju moralnog suda. Ovaj zahtev proistie iz saznawa koje sam ja formulisao prvi put: da uopte ne postoje nikakvi
moralni fakti. Moralnom sudu je sa religioznim zajedniko to to veruje u realitete
kojih nema. Moral je samo tumaewe izvesnih fenomena, tanije reeno, pogreno tumaewe." Sumrak idola ili kako se filozofira ekiem, preveo Dragomir Perovi, Svetovi,
Novi Sad 1999. str. 54.
13
14

180
spirisanih psihoanalizom, feminizmom, ili Bahtinovim shvatawima
jezika i kulture, nalazimo one korenite raskide sa modernim razumevawem istorije i kulture o kojima govori i Riker Marksov, Nieov i
Frojdov. Svakome od ova tri mislioca svojstven je po jedan tip istorizma, a svaki od wih problematizuje moderno shvatawe istorije, ba kao
to svaki od wih koristi i problematizuje hermeneutiku. Autor kwige
o pojmu istorizma Pol Hamilton (Paul Hamilton) kae da je istorizam
koji pristupa problemima modernoga doba veoma fleksibilan, da primewuje hermeneutiku tradiciju da bi prilagodio ak i radikalne rascepe u tradiciji i da time interpretativna razmena izmeu prolosti
i sadawosti postaje otrija i vie kritika sa oba kraja.16 On Marksa, Niea i Frojda smatra autorima sada ve klasinih kritika moderne paradigme u humanistikim disciplinama, koji zahtevaju jedno podozrivije razumevawe istorije i koji podstiu zaotrenije ispitivawe
istorijskog trajawa, inspirisano wihovom dijalektikom izmeu prolosti i budunosti. Oni su prozreli" modernitet tako to su, svako
na svoj nain, pokazali istorinost svakog znawa, u kojem se d razabrati retorika pomou koje su qudi i od samih sebe skrivali pravo
znaewe svojih inova. Tradicija prenosi slike po kojima neko vreme
eli da bude upameno, a istorizmi Marksa, Niea i Frojda nastoje da
deifruju i demistifikuju ideologije pomou kojih te slike bivaju artikulisane.
I novi istorizam i kulturni materijalizam, kao dva najvie diferencirana i profilisana usmerewa u prouavawu ekspira i engleske
renesanse, ba kao i feministika, psihoanalitika, ili pak bahtinovska kritika suprotstavqaju se idealizmu tradicionalne kritike i
wenom uverewu da se moe govoriti o esencijalnoj, univerzalnoj qudskoj prirodi, nezavisnoj od socijalnog konteksta, istorije i ideologije, o transistorijskim istinama izraenim u kwievnim delima. Suprotstavqaju se i formalizmu nove kritike i drugih usmerewa takozvanog unutraweg pristupa i smatraju da se kwievno delo ne moe posmatrati kao izolovani artefakt, izvan istorijskog konteksta. Suprotstavqaju se i takozvanom starom istorizmu koji je istoriju i kulturu
smatrao pozadinom na kojoj se moe itati kwievno umetniko delo, a
pritom ukazuju i na iwenicu da se stari istorizam drao monoloke
istorije koja je zapravo bila izraz vladajue ideologije i koja je, uz pomo hrianske metafizike, legitimisala postojei socijalni poredak.
U svemu tome oslawaju se na teoriju istorije Miela Fukoa, na
revizije marksizma Luja Altisera, Rejmonda Vilijamsa, Frederika Xejmsona i drugih postmarksistikih mislilaca, kao i na Lakanovu reviziju Frojdove psihoanalize, tako da se istorija, istorinost pisawa,
ba kao i istorinost recepcije, jezik, funkcija jezika u kwievnosti, ideologiji, politici i istoriji, simbolika priroda kwievnog
16

Paul Hamilton, Historicism, Routledge, London 1996, str. 131.

181
umetnikog dela, simbolika priroda ideologije i politike koje okruuju kwievno delo, ba kao i wihova delatna mo, ukazuju u novom
svetlu i tvore jednu posebnu hermeneutiku praksu demistifikacije.
Velika trojka hermeneutike sumwe prisutna je, u tumaewima ekspirovog opusa u celini, i posebno u tumaewima istorijskih drama, zapravo, posredno, u jednom dubqem sloju. Postmodernistiki itaoci ekspira oslawaju se na Fukoa, dakle na Niea ali preko Fukoa, na
Nieovu genealogiju preko Fukoove genealogije, to jest arheologije znawa; na Marksa preko Altisera, Rejmonda Vilijamsa i Frederika Xejmsona; i na Frojda preko Lakana.
Navedene interpretativne tendencije u recepciji ekspirovih
istorijskih drama u dvadesetom veku ukazuju na to da se moe govoriti o
sukobu interpretacija, u smislu u kojem Riker govori o podeli hermeneutikog poqa na hermeneutiku vere, koja podrazumeva metafiziki
(hrianski) okvir miqewa i interpretacije, i hermeneutiku sumwe,
koja proizlazi iz radikalnih suprotstavqawa zapadnoj metafizici u
delima Marksa, Niea i Frojda. to se postmodernistikih pristupa
ekspiru tie, nema nikakve sumwe da ih moemo vezivati za hermeneutiku sumwe. Pristupi ekspirovim istorijskim dramama iz prve polovine dvadesetog veka, sa danaweg stanovita tradicionalni", a
zapravo, bez obzira na to da li se misli na istorizam ili na formalistike analize, modernistiki, takoe se mogu dovesti u vezu sa neto
ire i umerenije shvaenom restauracijom smisla" ili hermeneutikom
vere. Vaqa, razume se, preciznosti radi, napomenuti da se na oba pola" ovog sukoba" nalaze grupe pristupa koji, i meu sobom, podrazumevaju razliite teorijske i interpretativne pretpostavke, i da bi se moglo, i unutar wih, govoriti o izvesnim sukobima interpretacija" maweg intenziteta.
Zorica Beanovi-Nikoli
THE CONFLICT OF INTERPRETATIONS IN THE RECEPTION OF
SHAKESPEARE'S HISTORY PLAYS IN THE TWENTIETH CENTURY
Summary
This paper presents a theoretical and hermeneutical analysis of the paradigmatic
types of interpretation of Shakespeare's history plays in the twentieth century. The history play's conflation of historiography and literary imagination has led this research
to the intersection of the theory of history and the theory of literature. On the other
hand, the analysis of the strategies of interpretation required philosophical hermeneutics
as the third structural basis of this work.
The concept of the conflict of interpretations is taken from Paul Ricoeur's study
De l'interprtation; essai sur Freud (1965). It signifies the crucial change of attitude
towards the understanding of meaning, in philosophy, and humanities in general, after
Nietzsche, Marx and Freud. Instead of the hermeneutics as restoration of meaning, or,
the hermeneutics of faith, after Nietzsche, Marx and Freud, interpretation has become a
demystification of meaning or the hermeneutics of suspicion.

182
The analysis of a variety of modernist and postmodernist interpretations of Shakespeare's history plays leads to the conclusion that their confronted theoretical positions
can be seen as a manifestation of the conflict of interpretations understood in Ricoeur's
terms.