Kraj

Wiertnictwo

Metody wierce
z puczk
mgr in. Micha Wjcik, prezes zarzdu Geod

Wykorzystanie metod wiertniczych do wykonywania dolnych rde pomp ciepa, cz. 2

W 1. czci cyklu powiconego omwieniu metod wiertniczych
do wykonywania dolnych rde pomp ciepa (Nowoczesne
Budownictwo Inynieryjne 2009, nr 3 [24]) zostay omwione
wiercenia okrtne oraz wiercenia wibracyjne, realizowane metod SONIC (ryc. 1). Przed przystpieniem do dalszej analizy metod
wiercenia, wykorzystywanych do wykonania kolektorw pionowych pomp ciepa, chc zwrci uwag na uprzednio przyjte
kryterium celu. Celem wykonania odwiertw pod kolektory pionowe pomp ciepa jest wprowadzenie na zadan gboko sondy w postaci U-ksztatnej rurki o okrelonej rednicy rur. W przypadku pomp ciepa jest to jedyny cel wiercenia i jego spenienie
jest jedynym miernikiem powodzenia.
Zastosowanie omwionych w1. czci cyklu metod wiercenia jest ograniczone do ska lunych nieskonsolidowanych lub
sabo zwizych. Wtych warunkach s to metody szybkie iskuteczne wokrelonym przedziale gbokoci, tj. do 5070m.
Jednak wzalenoci od warunkw geologicznych oraz wzrostu
gbokoci, prdko wiercenia spada, askuteczno metod
okrtnych maleje. Wyduenie czasu wykonania otworu ma
bezporednie odzwierciedlenie wkosztach wiercenia 1m. Ze
wzgldu na ograniczon ingerencj wgrotwr oraz mae zanieczyszczenia zwizane zwykonaniem prac wiertniczych, jak
rwnie moliwo prowadzenia wierce wokresie zimowym
naley podkreli zasadno wykorzystania metod wiercenia
okrtnego na sucho. Metody te mog by szczeglnie przydatne
jako wspomagajce dla kolektorw poziomych, wszdzie tam
gdzie nie dysponujemy wystarczajc powierzchni do zabudowy. Wyjtkowo przydatne mog okaza si metody wierce
wibracyjnych, ktre nale obecnie do jednych znajszybciej
rozwijajcych si metod wiercenia.
Wiercenie z puczk
Podstawowym elementem rnicym metody wiercenia
zpuczk od wierce bezpuczkowych jest sposb wynoszenia
zwiercin (urobku) powstajcych wtrakcie zwiercania skay na
dnie otworu. Wwierceniach na sucho zwierciny s wciskane
wcian otworu bd wynoszone na powierzchni, gdzie fazy
wiercenia iwynoszenia zwiercin wystpuj naprzemiennie,
awider wiertniczy jest rwnoczenie pojemnikiem sucym
do wynoszenia zwiercin. Wwierceniach widrem spiralnym
cigym czciowe wynoszenie zwiercin odbywa si wtrakcie
wiercenia, natomiast pozostay na zwojach widrw spiralnych
urobek wydobywany jest po zakoczeniu wiercenia.
W wierceniach zuyciem puczki wiertniczej faza wiercenia
iwynoszenia zwiercin wystpuje rwnoczenie, adno otworu
wiertniczego jest oczyszczane wsposb cigy. Dotyczy to zarwno puczki na bazie wody, jak ipuczki powietrznej. Wobu
przypadkach moemy stosowa prawy lub lewy obieg puczki.

Ryc. 1. Schemat dziaania metody SONIC

58

Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

Stycze Luty 2010

Wiertnictwo

Ryc. 2. Kierunki krenia (obiegu) puczki w odwiercie: a) obieg normalny (prawy),

b) obieg odwrotny (lewy)

W obiegu prawym puczka toczona jest przez rury puczkowe

na dno otworu idalej przez wider do przestrzeni piercieniowej,
skd wraca wraz ze zwiercinami na powierzchni. Wobiegu
odwrotnym puczka dostaje si przestrzeni piercieniow na
dno otworu idalej przez rury puczkowe wraca ze zwiercinami
na powierzchni. Wwykonawstwie kolektorw pionowych
pomp ciepa ze wzgldu na geometri otworw szeroko
stosowany jest prawy obieg puczki.
Wrd metod wiercenia zwykorzystaniem puczki wiertniczej
moemy wyrni
Wiercenia zprawym obiegiem zzastosowaniem puczki na
bazie wody:
wiercenie zzastosowaniem widrw gryzowych, skrawajcych idiamentowych
wiercenie zzastosowaniem widrw traconych
wiercenie zzastosowaniem jednoczesnego wiercenia irurowania, zuyciem jednej gowicy obrotowej (rury puczkowe
iokadzinowe obracaj si wprawo)
wiercenie zzastosowaniem jednoczesnego wiercenia irurowania, zzastosowaniem dwch gowic obrotowych (rury
puczkowe obracaj si wprawo, arury okadzinowe obracaj si wlewo).
Wiercenia zprawym obiegiem zzastosowaniem puczki powietrznej:
wiercenie zzastosowaniem dolnego motka udarowego
wiercenie zzastosowaniem jednoczesnego wiercenia irurowania, zuyciem dolnego motka udarowego iwidra
ekscentrycznego
wiercenie zzastosowaniem jednoczesnego wiercenia irurowania, zzastosowaniem dwch gowic obrotowych idolnego
motka udarowego (wider standardowy).
Wiercenia kombinowane:
z zastosowaniem dolnego motka udarowego i puczki
wodnej
wiercenia wibracyjno-obrotowe zzastosowaniem puczki
wodnej ROTO-SONIC
wiercenie rurami okadzinowymi zzastosowaniem widrw
zapuszczanych do otworu wrzutowo (na linie, zzastosowaniem chwytaka).

Kraj

Kierunki rozwoju technologii wierce

Aktualnie mona zaobserwowa znaczcy rozwj wierce
zpuczk powietrzn, zzastosowaniem dolnych motkw udarowych. Naley tu zwrci szczegln uwag na porwnanie metody wiercenia zpuczk powietrzn iz puczk na bazie wody.
Wwielu przypadkach metody zpuczk powietrzn idolnym
motkiem przedstawiane s jako szczeglnie efektywne. Jest to
teza prawdziwa wodniesieniu do wiercenia wskaach twardych,
trudno zwieralnych. Przypatrzmy si jednak bliej metodzie
udarowo-obrotowej. Jej sercem jest kompresor, ajego prawidowy
dobr do zaoonej gbokoci irednicy wierconego otworu
determinuje osignicie zaoonego efektu wiercenia. Itak dla
wiercenia otworu do gbokoci 100150m irednicy 146mm
stosowane s kompresory owydajnoci powyej 20 m3/min
icinieniu toczenia wzakresie od 17 do 25 barw. Za przykad
moe posuy tu kompresor rmy ATLAS COPC XRS 396
(zastosowany silnik omocy 224 kW) lub nieco mniejszy XAVS
307, opodobnym wydatku toczenia, lecz niszym cinieniu
pracy, bo wynoszcym 14 barw (zastosowany silnik omocy
186 kW). Wtym przypadku energia zuywana na wiercenie
iwynoszenie zwiercin pochodzi od wiertnicy isprarki. Stosujc wiertnic MDT 80 V (zastosowany silnik omocy 119 kW)
lub inn, opodobnych parametrach, dysponujemy czn moc
zestawu wiertniczego na poziomie 305 kW. Wnormalnych warunkach geologicznych moemy przyj rednie wykorzystanie
mocy na poziomie 5065%, co daje wartoci pomidzy 150 a200
kW. Zastosowanie takiej mocy zestawu zapewnia dostarczenie
wystarczajcej iloci energii zarwno do zwiercania skay, jak
ido prawidowego wynoszenia zwiercin na powierzchni. Dodatkowo dysponujemy nadwyk mocy, pozwalajc na bezpieczn
prac wtrudnych warunkach geologicznych lub wsytuacjach
awaryjnych. Takie podejcie do wiercenia udarowo-obrotowego
zzastosowaniem dolnych motkw jest uznawane za standardowe ijest powszechnie akceptowane wrodowisku wiertniczym,
aobsuga kompresora jest czym oczywistym. Bezsprzecznie jest
to zasuga wieloletnich dziaa rmy ATLAS COPCO.
Wrmy teraz do wiercenia zzastosowaniem puczki na bazie
wody. Bez wzgldu na rodzaj zastosowanej puczki wiertniczej,
czy to polimerowej, polimerowo-bentonitowej, bentonitowej czy
te puczki wpostaci czystej wody, oefektywnoci wiercenia
decyduje proces wynoszenia transportu zwiercin na powierzchni. Przeanalizujmy teraz istniejc sytuacj wtrakcie wiercenia
zpuczk na bazie wody. Wtym przypadku wikszo uytkownikw wymaga, aby pompa puczkowa bya integraln czci
wiertnicy, tzn. aby bya zamontowana na podwoziu wiertnicy
oraz bya napdzana zgwnego silnika urzdzenia wiertniczego.
Jeli porwnamy podejcie do wiercenia zmotkami dolnymi
ize widrami obrotowymi, to zauwaymy wyrany rozdwik
pomidzy tymi metodami. Wwierceniu zpuczk wodn stosujemy wiele rozwiza kompromisowych.
Stosowanie pomp puczkowych napdzanych zwiertnicy
skutkuje instalacj pomp rubowych lub wirowych zapewniajcych due wydatki toczenia, lecz niezapewniajcych odpowiedniego cinienia toczenia. Inny przykad to stosowanie
pomp puczkowych ozanionym wydatku toczenia (rzdu
200 l/min), chocia zapewniajcych prawidowe cinienie pracy.
Tymczasem prawidowo dobrana pompa powinna zapewnia
zarwno odpowiedni wydatek, jak iodpowiednie cinienie
toczenia do wynoszenia zwiercin. Dla wiercenia otworu do
gbokoci 100150m irednicy 146 mm, jak wprzykadzie
zzastosowaniem dolnego motka napdzanego spronym
powietrzem, powinnimy dysponowa pomp puczkow owyStycze Luty 2010

Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

59

Kraj

Wiertnictwo

Ryc. 3. Organizacja stanowiska wiercenia pod dolne rdo pompy ciepa w centrum jednego z angielskich miast

datku toczenia 450600l/min icinieniu toczenia minimum

50 barw. Parametry te bd prawidowe dla zaoenia, e stosujemy rury puczkowe orednicy 89mm zgwintem 23/8"
API IF (o przelocie 45mm wpoczeniach gwintowych), aliniowa prdko przepywu puczki wynosi 0,61,0 m/s. Dla
rur puczkowych orednicy 76mm zgwintem 2 3/8" API Reg
(o przelocie 25mm wpoczeniach gwintowych) parametry
pompy powinny wynosi odpowiednio: wydatek wzakresie
500800 l/min, acinienie toczenia 75 barw.
Wzrost parametrw pompy podyktowany tu jest zwikszeniem pola powierzchni przestrzeni piercieniowej pomidzy
cian otworu a cian zewntrzn rury puczkowej oraz
wzrostem oporw przepywu wrurach puczkowych. Ponadto
nie do pominicia jest tu wpyw zanieczyszczenia puczki na
parametry hydrauliczne ukadu pompa otwr wiertniczy.
Wprzypadku gdy nie dysponujemy mechanicznym systemem
oczyszczania puczki oraz nie stosujemy dodatkw do puczki
powodujcych szybsze wytrcanie zwiercin, sprawno ukadu
puczkowego bdzie malaa wraz ze wzrostem zawartoci fazy
staej wpuczce. Wsytuacji gdy nie dysponujemy odpowiedni
pomp puczkow, azawarto fazy staej wpuczce przekracza
10%, trudno jest utrzyma wsprawnoci pomp puczkow, nie
mwic ju ozastosowaniu widrw dyszowych iwykorzystaniu
mocy hydraulicznej widra, pozwalajcej na szybsze urabianie
skay. Wwczas urobek raz wyniesiony na powierzchni toczony jest ponownie do otworu, powodujc nadmierne zuycie
widra, przewodu wiertniczego, pompy oraz caej armatury
ukadu puczkowego.
Z przytoczonego opisu jasno wynika, jak duga imozolna

60

Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

Stycze Luty 2010

droga jest przed nami, aby osign przynajmniej porwnywalne

rezultaty do osiganych na wierceniach udarowo-obrotowych
zdolnymi motkami.
Ukad puczkowy speniajcy podstawowe zasady pracy powinien skada si z:
zbiornika obiegowego znajdujcego si bezporednio na
wierconym otworze
pompy obiegowej do przetaczania brudnej puczki do
ukadu oczyszczania
zestawu oczyszczania puczki
zbiornikw na odpady (osuszone zwierciny)
pompy puczkowej
stanowiska do sporzdzania puczki
armatury czcej obieg puczkowy
zbiornikw na puczk iczyst wod.
Do tak zestawionego obiegu puczki powinnimy jeszcze
dysponowa podstawowym sprztem do pomiaru parametrw
reologicznych puczki. Dopiero tak wyposaeni moemy porwna metod wiercenia zpuczk wodn zwierceniami zpuczk
powietrzn, aocena ich efektywnoci bdzie miarodajna.
Podstawowe zaoenia przy wyborze metody wiercenia oraz jej
przydatnoci do wiercenia kolektorw pionowych to: gboko
wiercenia, gwarancja dowiercenia otworu do projektowanej
gbokoci, gwarancja zapuszczenia sondy do projektowanej
gbokoci, moliwo odwiercenia otworu jednym marszem
(jednym narzdziem bez wycigania go zotworu), czas wiercenia
oraz koszt wiercenia.
Cig dalszy nastpi.