MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM

8. USTALONY WYPYW CIECZY

1. Wstp teoretyczny. 1.1. Rwnanie Bernoulliego dla pynu doskonaego.

Przepyw (wypyw) pynu odbywa si tylko w momencie zaistnienia rnicy cinie. Przepyw pynu, w zalenoci od liczby Reynoldsa, moe mie charakter laminarny (uwarstwiony), lub turbulentny. Przepyw moe by rwnie ustalony, gdy jego prdko jest tylko funkcj miejsca, oraz nieustalony, gdy prdko jest dodatkowo funkcj czasu. Dla przykadu, kiedy oprniany jest zbiornik mamy do czynienia z nieustalonym wypywem cieczy, poniewa poziom cieczy w zbiorniku obnia si, a co za tym idzie zmniejsza si rwnie wysoko supa cieczy, a tym samym prdko wypywu. Gdyby jednak, w trakcie wypywu, utrzymywa lustro cieczy na staym poziomie, wysoko supa cieczy byaby staa w czasie, wystpowaby wypyw ustalony ze sta prdkoci. W celu wyznaczenia prdkoci wypywu cieczy, lub objtociowego natenia przepywu przez otwory w cianie lub dnie zbiornika wykorzystuje si rwnanie Bernoulliego. Zagadnienie to rozwizuje si w oparciu o teori przepywu jednowymiarowego pynu. Rwnanie Bernoulliego jest jednym z podstawowych rwna mechaniki pynw, wyraajcym zmiany energii mechanicznej (przemian energii kinetycznej i potencjalnej) strumienia pynu. Rwnanie zachowania energii dla strugi cieczy idealnej wyprowadza si porwnujc energi pynu midzy dwoma przekrojami poprzeczni strugi, przy zaoeniu, e: przepywajcy pyn jest doskonay (nielepki =0, nieciliwy =const.), przepyw jest stacjonarny (ustalony), tzn. pochodna czstkowa dowolnego parametru przepywu wzgldem czasu jest rwna zeru, przepyw odbywa si bez wymiany ciepa i masy, do pynu nie jest dostarczana z zewntrz adna energia mechaniczna, przepyw ma miejsce w jednorodnym polu grawitacyjnym.

Przy powyszych zaoeniach rwnanie Bernoulliego przyjmuje ogln posta:

v2 p + + gz = const. 2

(1)

Mnoc wszystkie czony rwnania (1) przez gsto pynu () otrzymujemy rwnanie bilansujce energi mechaniczn i prac si tarcia w odniesieniu do jednostki objtoci pynu:

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM

v 2
2

+ p + gh = p d + p + p h = p 0 = const.

(2)

Wszystkie czony powyszego rwnania maj wymiar [Pa]. Dzielc obie strony rwnania (2) przez czon g (ciar waciwy pynu) otrzymamy: v2 p + + h = h0 = const. 2 g g gdzie: (3)

v2 wysoko prdkoci [m], 2g

p wysoko cinienia [m], g h wysoko pooenia [m]. Zaleno wyraon rwnaniem Bernoulliego w postaci (3) mona opisa w nastpujcy sposb: dla kadego punktu linii prdu (przekroju strugi) cieczy doskonaej, znajdujcej si w ruchu ustalonym pod dziaaniem wycznie siy cienia jako siy masowej, suma wysokoci pooenia, wysokoci cinienia i wysokoci prdkoci jest wartoci sta. Poniej przedstawiono graficzn posta rwnania Bernoulliego (rys. 1).

Rys. 1. Graficzna interpretacja rwnania Bernoulliego. Z rysunku 1 wynika, e rozpatrywana linia prdu wzniesiona jest ponad pewien poziom porwnawczy oznaczony jako z. Jeeli nad kadym punktem bdziemy odkada w gr p pewn wysoko g , to otrzymamy lini cinienia. Linia cinienia obrazuje sum p + z g , czyli przebieg wartoci energii potencjalnej. Odmierzajc od linii cinienia

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM

v2 warto wysokoci prdkoci 2g otrzymamy lini energii. Jak wida sumaryczna energia
jest wartoci sta. 1.2. Wypyw ze zbiornika.

Z ustalonym wypywem cieczy mamy do czynienia, gdy swobodna powierzchnia (zwierciado) cieczy pozostaje na niezmienionej wysokoci z =(z1-z2)= const. (rys.2.)

Rys. 2. Ustalony wypyw cieczy przez may otwr w dnie zbiornika. Oznaczajc przez A pole powierzchni zwierciada cieczy w zbiorniku, v prdko i p
1 1 2 2 2 1

cinienie w przekroju pierwszym, natomiast A , v , p , powierzchni otworu znajdujcego si w dnie zbiornika, prdko wypywajcej cieczy oraz cinienie w przekroju wylotowym, rwnanie Bernoulliego bdzie miao posta:

v12 p v2 p + 1 + z1 = 2 + 2 + z 2 . 2 g g 2 g g
1

(4)
2 1

Gdy powierzchnia zwierciada cieczy A jest duo wiksza od powierzchni otworu A (A

2

>> A ) zakada si, e mamy do czynienia z wypywem cieczy przez may otwr. Wynika z

v12 tego, e prdko v jest bardzo maa w porwnaniu z prdkoci v , wic czon 2g moe 1 2
by pominity. Ponadto cinienie w obu przekrojach nieznacznie si od siebie rni i mona przyj, e p = p = p (cinienie atmosferyczne). Liniowa prdko teoretyczna wynosi,
1 2 a

wic:

v 2 = v t = 2 g ( z1 z 2 ) .

(5)

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM Powysze rwnanie to tzw. wzr Torricelliego. Wynika z niego, e teoretyczna prdko wypywu cieczy przez may otwr w cianie lub dnie zbiornika zaley tylko od gbokoci jego zanurzenia pod lustrem cieczy. W rzeczywistoci prdko wypywu jest mniejsza od wyznaczonej z rwnania (5). Wynika to z istnienia si masowych oraz si stycznych (lepkoci) wystpujcych w pynach rzeczywistych. 1.2.1. Wspczynnik strat prdkoci.

Wpyw lepkoci cieczy uwzgldniono wprowadzajc do rwnania (5) wspczynnik poprawkowy (strat prdkoci) , definiowany wzorem:

v rz vt

( 1) .

(6)

Podstawiajc (5) do rwnania (6) otrzymujemy rwnanie na rzeczywist prdko liniow:

v rz = vt = 2 g ( z1 z 2 ) .
1.2.2. Wspczynnik kontrakcji.

(7)

Obserwacje strugi cieczy wypywajcej przez otwr dowodz, e przekrj strugi w pewnej odlegoci od otworu jest mniejszy ni przekrj samego otworu. Zjawisko to nosi nazw kontrakcji strugi i wynika z faktu istnienia si masowych w pynie. Pyn znajdujcy si w zbiorniku dopywa do otworu z maymi prdkociami ze wszystkich kierunkw i zostaje przypieszony w jego okolicach. Elementy pynu pynce w pobliu cianek nie mog gwatownie zmieni zarwno moduu jak i kierunku wektora prdkoci. Pene przewenie strugi nastpuje dopiero w pewnej, niewielkiej odlegoci od paszczyzny otworu. Dopiero w tym miejscu ustala (wyrwnuje) si w caej strudze cinienie, w przyblieniu rwne cinieniu atmosferycznemu. Wektory prdkoci czstek pynu s w caym przekroju rwnolege.

Rys. 3. Strumie cieczy wypywajcej przez may otwr w cianie bocznej zbiornika.

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM Stosunek powierzchni przekroju strugi F do powierzchni otworu F0 (A2) nazywa si
s

wspczynnikiem kontrakcji (przewania) strugi:

FS . F0

(8)

Warto wspczynnika kontrakcji zaley od uksztatowania krawdzi otworu, zaokrglenia jego brzegw oraz chropowatoci. Zjawisko kontrakcji uwidacznia si najbardziej dla otworw ostrokrawdziowych. Dla otworu okrgego o delikatnie zaokrglonych krawdziach i maej chropowatoci warto wspczynnika kontrakcji moe osign jedno.

Rys. 4. Warto liczby kontrakcji w zalenoci od uksztatowania krawdzi otworu. Zwenie strugi jest zjawiskiem niepodanym, gdy jest czynnikiem prowadzcym do zmniejszenia natenia przepywu przez otwr. Dlatego aby wyeliminowa zjawisko kontrakcji stosuje si rnego rodzaju przystawki, formujce przekrj strugi na pewnym odcinku przed wylotem. Przystawki s krcami bdcymi przedueniem otworu zbiornika lub stanowicymi zakoczenie kanau. Przystawki maj na celu nadanie kierunku wypywajcemu strumieniowi oraz zwikszenie iloci wypywajcego pynu. 1.2.3. Wspczynnik wypywu.

Wspczynnik przepywu (wypywu) obejmuje oba wyej wymienione zjawiska. Jeeli przejmiemy, e rzeczywiste objtociowe natenie przepywu wynosi:

Vrz = FS v rz ,
podstawiajc rwnania (7) oraz (8) otrzymamy:

(9)

V rz = Fs v rz = F0 vt = V t ,

(10)

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM

gdzie V t to teoretyczne objtociowe natenie wypywu:

V t = F0 vt = A2 v 2 .

(11)

Przeksztacajc rwnanie (10) otrzymujemy zaleno okrelajc wspczynnik wypywu:

V rz

(12)

Vt

= ,
gdzie to wspczynnik przepywu (wypywu).

(13)

W przypadku wypywu cieczy przez otwr ostrokrawdziowy, warto = 0,61-0,63. Wida std, e bez jego uwzgldnienia przy obliczeniu objtociowego natenia przepywu mona popeni bd rzdu 40 %. Poniej przedstawiono zaleno parametrw , , od liczby Reynoldsa.

Rys. 5. Wykres zalenoci , , =f(Re). 2. Stanowisko pomiarowe. Stanowisko pomiarowe stanowi zbiornik przelewowy umieszczony na stojaku. Zbiornik zbudowany jest z szeciu komr, z czego komora pierwsza oraz ostatnia s zbiornikami regulujcymi, a zbiorniki od 2 do 5, pomiarowymi. Przelewy zapewniaj stay poziom cieczy.

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM Poniej przedstawiono schemat stanowiska pomiarowego.

Rys. 6. Schemat stanowiska pomiarowego. W dnie zbiornika znajduj si otwory o nastpujcych rednicach: Komora I Komora II Komora III Komora IV Komora V Pomiarowa Pomiarowa Pomiarowa Pomiarowa Pomiarowa Otwr odpywowy d = 25,4 [mm] d1 = 1 [mm] d2 = 2 [mm] d3 = 3 [mm]

Komora VI Odpywowa 3. Przebieg wiczenia. 3.1.

Wypeni zbiornik wod, tak, aby komory 1 5 zostay zupenie zalane i woda

przelewaa si do komory odpywowej. 3.2. 3.3. 3.4. Ustali minimalny przepyw wody. Usun zalepk i chwil odczeka do ustalenia si wypywu. Dokona pomiaru objtociowego natenia wypywu, mierzc (stoperem) czas

napenienia cylindra miarowego o pojemnoci 500 [cm3]. 3.5. 3.6. Zaoy zalepk. Wykona po 3 pomiary dla kadego otworu w komorach pomiarowych.

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM 3.7. 3.8. Zmierzy wysoko supa cieczy w poszczeglnych komorach. Do celw obliczeniowych zmierzy temperatur wody w zbiorniku.

4. Opracowanie wynikw. 4.1. 4.2. Korzystajc z rwnania (5) wyznaczy teoretyczn prdko liniow wypywu (vt). Korzystajc z rwnania (11) obliczy teoretyczne objtociowe natenie

wypywu ( V t ). 4.3. Na podstawie dokonanych pomiarw wyznaczy rednie rzeczywiste objtociowe

natenie wypywu:

V rz =

V , t r .

(14)

gdzie: V objto cylindra uytego w czasie pomiarw [m3], tr. redni czas napenienia cylindra [s]. 4.4. Wyznaczy rzeczywist prdko liniow wypywu:

V rz v rz = . A2
4.5. Wyznaczy liczb Reynoldsa:
Re = v rz d

(15)

(16)

gdzie: d rednica otworu pomiarowego [m], gsto [kg/m3], lepko [Pa s ] wody w temperaturze pomiaru. Lepko i gsto wody wyznaczy z zalenoci:

dla T = 0 40 [ C]

(T 4) 2 (T + 283) = 1000 [kg/m 3 ] , 503,57 (T + 67,2)

(17)

dla T = 25 100 [oC]

= 1000 (0)

(T 4) 2 (T + 273) [kg/m 3 ] , 466,7 (T + 67)

(18)

(T ) =

1 + 0,0337 T + 0,000221 T 2

(19)

gdzie: T temperatura [C], (0) lepko wody w T=0 [C] ((0)=0,00179 [Pa s] ).

4.6. 4.7.

Korzystajc z rwnania (12) wyznaczy wspczynnik wypywu (). Wykreli wykres = f(Re) dla obu rednic otworw (2 wykresy w 1 ukadzie).

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM 4.8. Sformuowa wioski.

Tab. 1 Tabela pomiarowa (wzr). Nr komory II II II II II II ... d [m] 0,0014 0,0014 0,0014 0,003 0,003 0,003 ... Nr pom. 1 2 3 1 2 3 ... ... ... ... ... h [m] t [s] tr.. [s] T [C]

5. Wykaz stosowanych oznacze. Symbol: Opis: objtociowe natenie V przepywu powierzchnia otworu A, F rednica otworu d przypieszenie grawitacyjne g wysoko h, z cinienie p cinienie dynamiczne pd cinienie hydrostatyczne ph czas wypywu t temperatura T prdko liniowa v wspczynnik wypywu lepko dynamiczna c wspczynnik oporu przepywu wspczynnik kontrakcji gsto wspczynnik strat prdkoci 6. Literatura uzupeniajca.

Wymiar: [m3/s] [m2] [m] [m/s2] [m] [Pa] [Pa] [Pa] [s] [C] [m/s] [-] [Pa s] [-] [-] [kg/m3] [-]

Mechanika pynw z hydraulik, Grybo R., Wyd. VIII, Politechnika lska, Skrypty uczelniane Nr 1610, Gliwice 1990 r. Mechanika pynw w inynierii rodowiska, Orzechowski Z., Prywer J., Zarzycki R. WNT, Warszawa 2001 r.
Procesy

mechaniczne w inynierii chemicznej, Koch R., Noworyta A., wyd. III, WNT,

Warszawa 1998 r.

Zakad Inynierii Procesowej

MECHANIKA PYNW - LABORATORIUM Tab. 2 Tabela obliczeniowa (wzr).

Nr komory II

d [m] 0,0014 0,003 0,0014 0,003 0,0014 0,003 0,0014 0,003

twyp. [s]

h [m]

vt [m/s]

V t [m /s]

V rz [m /s]

vrz [m/s]

Re [-]

[-]

III

IV

Zakad Inynierii Procesowej

10