TEORIA E SISTEMEVE TE

BAZAVE TE TE DHENAVE
kozeta sevrani
silvana martini

Kapitulli 1
Hyrje dhe
Modeli Konceptual

Tipet e Databases dhe Aplikimet e

Database

Numeric and Textual Databases

Multimedia Databases
Geographic Information Systems (GIS)
Data Warehouses
Real-time and Active Databases

Percaktimet Baze

Database: Nje bashkesi te dhenash te nderlidhur.

Data: Fakte te njohura qe mund te regjistrohen
dhe kane nje kuptim implicit.
Mini-bota: Disa pjese te botes real world ne lidhje
me te cilen e dhena ruhet ne nje database. Psh,
regjistrimet dhe notat e studenteve ne universitet.
Database Management System (DBMS): Nje
pakete/sistem software qe lehtesojne krijimin dhe
mbajtjen e database te kompjuterizuar.
Database System: Software DBMS bashke me
vete data. Shpesh, perfshihen dhe aplikimet.
4

Funksionalitetet tipike te DBMS

Percaktimi i nje database : ne termat e tipit te

data, struktures dhe kushtezimet
Ndertimi ose Load i Database ne nje medium
ruajtje secondary
Manipulimi i database : query-te, gjenerimi
raporteve, shtimet, fshirjet dhe modifikimet ne
permbajtjen e saj
Concurrent Processing dhe Sharing nga nje grup
users dhe programistesh mbajtja e te gjithe
data te vlefshme dhe konsistente
5

Funksionalitetet Tipike te DBMS

Karakteristika te tjera:
Masat per Mbrojtjen ose Security per te
parandaluar access e pautorizuara
Perpunimi Active per te ndermarre
veprime te brendeshme ne lidhje me data
Prezantimi dhe Vizualizimi i data

Shembuj Database
(me Modelin Konceptual te Data)
Disa relationships te mini-botes :
DEGET kane disa LENDE
STUDENTET jane sipas DEGEVE
LENDET kane para-kerkesa PARALENDE ??
PEDAGOGET japin mesim sipas DEGEVE
LENDET ofrohen nga DEPARTMENTET
STUDENTET profilizohen sipas DEPARTMENTEVE
Note: Do te perdorim me tej ENTITY-RELATIONSHIP
data model
7

Karakteristikat kryesore te
Database Approach

Data Abstraction: Nje data model perdoret

per te fshehur detajet e ruajtjes si dhe ju
paraqet users nje pamje konceptuale
(conceptual view) te database.
Mbeshtetje per multiple views te data: do
user mund te shohe nje pamje te ndryshme
te database, e cila pershkruan vetem data
qe i interesojne ketij user.
8

Database Users

Users mund te ndahen ne ata qe aktualisht

perdorin dhe kontrollojne permbajtjen (te
quajtur Actors on the Scene) dhe ata qe
jane ne gjendje te zhvillojne database dhe
te dizenjojne dhe implementojne software
DBMS (te quajtur Workers Behind the
Scene).

Aktoret ne skene

Database administrators: pergjegjes per access e

autorizuar te database, per koordinimin dhe
monitorimin e perdorimit te tij, blerje softwaresh dhe
hardware, kontrollin e perdorimit te tij dhe
monitorimin e operacioneve efiente.
Database Designers: pergjegjes per te percaktuar
permbajtjen, strukturen, kufizimet dhe funksionet ose
tranzaksionet kundrejt database. Ata duhet te
komunikojne me end-users dhe te kuptojne nevojat e
tyre.
End-users: ata perdorin data per queries, raporte dhe
disa prej tyre aktualisht update-in database.
10

Database Users

Dizenjuesit dhe Implementuesit e DBMS

qe dizenjojne dhe implementojne modulet
dhe nderfaqesit e DBMS ne formen e nje
pakete softueresh. Ata krijojne module per
implementimin e katalogeve, query,
interfaces, data access dhe sigurise.
Tool developers
Operatoret dhe Personeli i Mirembajtjes

11

Kategoriete e End-users

Te rastit : access database ne menyre te rastit

kur kane nevoje
Nave se Parametrik : ata perbejne nje grup
te madh te end-user . Ata perdorin funksione te
percaktuar mire me pare ne formen e canned
transactions kundrejt database. Shembuj jane
bank-tellers ose punonjesit e rezervimeve te cilet
bejne keto aktivitete per nje teresi operacionesh
(shift operations)
12

Kategorite e End-users

Sophisticated : kete perfshijne analistet e

business, shkenctaret, inxhinjeret, dhe te tjere
qe jane familjar me sistem. Shume prej tyre
perdorin tools ne formen e software packages
qe trajtojne database e ruajtura.
Stand-alone : zakonisht kane databases
personale duke perdorur ready-to-use packaged
applications. Psh perdoruesi i nje program te
taxave user qe krijojne nje internal database.

13

Analistet dhe Programistet

Analistet e sistemit percaktojne kerkesat e

perdoruesve (kryesisht naiv dhe
parametrik), zhvillojne specifikimet per
canned transactions
Programistet e aplikimeve implementojne
keto specifikime ne formen e programeve;
ata testojne, debug, dokumentojne dhe
mirembajne keto tranzaksione.
14

Avantazhet e perdorimit te
Database

Kontroll i redundancy ne nje data storage dhe

ne zhvillimin dhe mirembajtjen e saj.
Sharing of data ndermjet shume users.
Kufizimin e access te pautorizuar ndaj data.
Ofron ruajtje persistent per Objektet e
programeve (in Object-oriented DBMSs)
Ofron Storage Structures per Perpunim Query-sh
ne menyre eficiente
15

Aspekte te tjera te perdorimit te

Database

Mundesi per perforcim standartesh: kjo eshte

mjaft kruciale per suksesin e aplikimeve
database ne organizatat e medha. Standardet
kane te bejne me emrat e data item, formateve
afishuese, screens, struktura raportesh, metadata (pershkrim i data) etj.
Reduktim i kohes se zhvillimit te aplikimeve:
reduktohet koha e shtimit te do aplikimi te ri
(kohe ne rritje).
16

Zhvillimet historike te tekonologjise se

Database

Aplikimet e meparshme te Database :

Modelet Hierarkike dhe Network u futen ne mesin
e viteve 1960 dhe dominuan deri nga vitet 70.
Akoma sot perdoret nga nje numer i gjere
database keto modele.

Sistemet e bazuar ne Model Relacionar:

Modeli i futur fillimisht ne 1970 u studjua dhe u
eksperimentua nga IBM dhe disa universitete.
Produktet e Relational DBMS nisen nga vitet
1980.
17

Zgjerimi i aftesive te Database

Funksionalitete te reja po ju shtohen DBMS-ve ne

keto fusha:

Aplikime shkencore
Scientific Image Storage and Management
Audio and Video data management
Data Mining
Spatial data management
Time Series and Historical Data Management

Funksionalitetet e mesiperme uan ne kerkime dhe

zhvillime qe perfshinin tipe te reja te dhenash, data
struktures komplekse, operacione te reja si dhe skema
ruajtje dhe indeximi ne database systems.
18

Kur nuk perdoret nje DBMS

Frenuesit kryesor (costot) e perdorimit

te nje DBMS:

Investime fillestare te larta si dhe nevoja per

hardware shtese.
Mbi-kosto per funksionet e pergjithshme, te sigurise,
te concurrency control, recovery, dhe te integrity.

Kur nje DBMS behet e panevojshme:

Nese database dhe aplikimet jane te thjeshta, te

percaktuara mire dhe nuk priten te ndryshohen.
Nese kerkesat ne real-time nuk plotesohen per shkak
te mbikostove te DBMS.
Nese nuk kerkohet access te data nga multiple users.
19

Kur nuk perdoret nje DBMS

Kur nje DBMS nuk eshte efiente:

Nese database system nuk eshte ne gjendje

te mbajte te dhena komplekse pershkak te
limitimeve te modelit.

Nese users e database kane nevoje per

operacione speciale qe nuk mbeshteten nga
DBMS.

20