De Eerste Wereldoorlog, 1914-

1919
Historisch Kader
- Na de Frans-Duitse Oorlog
- Fransen wilden wraak + Elzas & Lotharingen terug (veel industrie)
- DLD  Industriële Revolutie (industrie,vloot en leger)
o Wilhelm I  internationaal aanzien en koloniën: voerde een
‘Weltpolitik’
o 1905 Willem II (!) met oorlogsschip naar Tanger (Fa dreigde Marokko
te koloniserne)
 1905 Marokkocrisis I
 1911 Marokkocrisis II (Als Willem II Frans-Kongo kreeg, hielden de
Fransen Marokko)
1882 Triple Alliantie (O-H, Italië, DLD)
1894 Frans-Russische Alliantie (DLD moest vanaf nu rekening houden met
tweefrontenoorlog)
- Engeland: gealarmeerd door ambities Willem II  gaven ‘splendid
isolation’ op
- DLD ging werken aan vloot  Engeland bij de Frans-Russische Alliantie
o Eng + Fa concurrenten in Afrika mbt koloniën  stapten in 1904
overheen
 Entente Cordiale (Fa&Eng)
 Triple Entente (Fa, Eng, Rus)  werd tegenhanger Triple Alliantie
- Op de Balkan
- Na uitblijven Turkse hervormingen (zie Krimoorlog)
 nationalistische Jong Turken in opstand, wilden:
Modernisering, minder invloed islam op politiek, stop afbrokkeling
van het rijk
(Roemenië, Bulgarije, Servië & Bosnië al weg in 1878)
- 1908 Jong Turken – Revolutie!
- 1905 Rusland verloor van Japan  tsaar ging richten op de Balkan (bang
voor sterk Turkije)
 sloot overeenkomst met O-H  1908 Balkancrisis I
- O-H annexeerde Bosnië (Servië wilde dit ook!)
- Het Turkse Kreta ging bij Griekenland
- 1911 Italië verklaarde Turkije de oorlog  veroverde Tripoli in Libië
- Bulgarije, Griekenland, Servië wilden ten koste van Turkije meer
grondgebied
 1912 Balkanoorlog I
- Onderlinge ruzies verdeling buit  1913 Balkanoorlog II, gevolgen:
o Het Turkse Albanië werd onafhankelijk
o Sterkere positie O-H op de balkan
o Gefrustreerde Servië (+ grote broer Rusland!)
 Later derde Balkanoorlog (werd wereldoorlog)
- Economische & maatschappelijke veranderingen
 - Rond 1900 nieuwe uitvindingen (auto, telefoon, elektrisch licht, tram,
vliegtuigen, etc)
Industrieën (chemisch, elektrotechnisch)
Kunstmest
- Levensstandaard steeg, sterftecijfer daalde, levensverwachting omhoog
Tegenstellingen rijke ondernemers vs. Arme fabrieksarbeiders groter
 werden vakbonden & socialistische partijen opgericht
- Positie vrouwen door industrialisatie  konden werken in fabriek
 wilden ook gelijke behandeling, waren pacifistisch
- door beter onderwijs  opleidingsniveau steeg  men kon zich met
politiek bemoeien  ontstaan massamaatschappij

§4.1 Aanleiding & Oorzaken WOI

Aanleiding
moordaanslag op Frans Ferdinand door de Serviër Gavrilo Princip
Stap voor Stap
- O-H dacht dat Servië achter de aanslag zat, maar was bang voor grote
broer Rusland
o Vroeg steun aan DLD  gaf ‘blanco cheque’
- O-H waarschuwde Servië
- Rusland vroeg steun aan Fa  kreeg die ook
o Tsaar Nicolaas I mobiliseerde legers
- DLD zei Rusland te stoppen
o Rusland weigerde
 1914 DLD verklaarde de oorlog aan Rusland
In het begin Grote Europese oorlog:
O-H + DLD vs. Servië, Fa, Rus en Eng
Later + Turkije, Japan & VS  Wereldoorlog
Oorzaken
• Nationaliteitenprobleem & tegenstellingen Oost-Europa
Veel minderheden wilden onafhankelijkheid op de Balkan
grootste groep = Slavische nationalisten (bv. Serviërs)
kregen steun Rusland omdat:
 Russische taal is ook Slavisch
 Rusland was ook christelijk (orthodox)
 Concurrentie O-H en Turkije op de Balkan en over toegang
Zwarte Zee
 Frustratie over Balkancrisis & Balkanoorlogen
O-H wilde:
 Afrekenen met zelfstandig Servië (angst Servische
nationalisten in O-H zelf)
 Ruzie met Rusland over de Balkan uitvechten
 Het verdere uiteenvallen O-H voorkomen
Zwakte Turkije zorgde voor een machtsvacuüm
• Modern imperialisme & nationalisme
o Fa  na 1870 hevig nationalisme
o Eng  voelde zich superieur aan Europa
 o Arabieren in Turkije wilden onafhankelijkheid (maakte Eng gebruik
van)
o DLD  maakte sterk jacht op koloniën, dwarsboomde Fa, dreigde Fa
& Eng door industriële Revolutie te overschaduwen
 Willem II was te ambitieus
• Wapenwedloop & militarisme
o Idee ontstond dat militarisme het belangrijkste was voor een land
o Kolonialisme  wapenwedloop
 Eng wapenwedloop op zee met DLD
-> als eiland sterk afhankelijk van mariene
o 1906 Eng: dreadnought (onverwoestbaar schip)
DLD later ook  Eng overheersing op zee voorbij
o Na 1870 (kwetsbare infanterie)  kanonnen
 Vervoerd per trein
• Spoorwegen werden belangrijk
o DLD bedreigd door Russen (naaste buren, Polen bestond niet!)
 Tsaar legde na Japan overal spoorwegen aan
o Alle landen: wapenproductie omhoog, legeruitbreidingen
 Fa: wapenuitbreiding 80% (lichte kanonnen & snelle
infanterie!)
• Bondgenootschappen
o Triple Entente vs. Triple Alliantie
 In oorlog: Geallieerden vs. Centralen
Nadeel bondgenootschappen: als coalitieleden in oorlog raken, ben jij ook
in oorlog
- Von Schlieffenplan & Plan XVII
DLD  om aan omsingeling Fa-Rus te ontkomen  Von Schlieffenplan:
- Eerst met Fa afrekenen in het westen, vervolgens naar het
oostfront (Rus mobiliseerde heel traag)
Fa  Joffre  Plan XVII (gebaseerd op 1870):
- DLD meteen aanvallen, oorlog plaatsen op Duits grondgebied
door grootschalige aanval via Elzas-Lotharingen
- Zwakte: Fa kon slechts aanvallen, en door snelheid moest de
bewapening licht blijven
- Internationale solidariteit?
Door nationalisme  sociaaldemocratische partijen voor de
oorlogsbegroting en voering  verbroedering arbeiders over de gehele
wereld
Alleen vrouwenbeweging bleef pacifistisch

§4.2 Verloop van de oorlog

1 aug. 1914 oorlogsverklaring
Russen gingen direct naar Oost-Pruisen
4 & 5 aug. DLD viel België aan (hierdoor in oorlog met Engeland)

Van grote oorlog tot wereldoorlog:

- ook vechten buiten Europa  Eng vs. Turken bij Bagdad & Mesopotamië
- Troepen uit koloniën gehaald
- Duikbotenoorlog in alle zeeën
- 1917 VS & Japan deden ook mee

Tweefrontenoorlog, vanaf begin,

doordat Rusland direct op het oostfront was, kon Von Schlieffenplan niet
werken
Oosten: opperbevelhebber Von Hindenburg & generaal Luendorff
Slag bij Tannenberg (Russen zware verliezen)
1915 was het oostfront al op Russisch grondgebied
V.a. 1914 mengden de Turken zich in het conflict
=> beschoten Odessa & Sebastopol, kregen dreadnoughts van de
Duitsers
Door het oostfront, Duitse leger op het westfront verzwakt
België hield stand  Fa begon tegenoffensief
Legers waaierde uit (breed front!)
1915 oorlog aan Oost- & Westfront lag stil
1916 aan het Westfront forceerde men een doorbraak
1916 Slag aan de Somme

Oorlog & Revolutie

1915 Italië sloot zich aan bij geallieerden, viel O-H aan
Engelse geheime agenten (Lawrence of Arabia) stookten nationalistische
Arabieren tegen Turkije op
 Turkije minder troepen over voor in Europa
1917 Lenin (mbv. Duitsland) in St. Petersburg
 leidde revolutie tegen de Tsaar
 burgeroorlog Roden & Witten (wit = tsaargezind)
 Tsaar Nicolaas I vermoord
Rusland gaf oorlog op: Vrede van Brest-Litovsk
Lenin gaaf deel Europees Rusland op
 Alle Duitse troepen naar Westfront
VS ging ook meedoen
DLD kon niet op tegen zo’n overmacht
Wilhelm II vluchtte naar NL
Nieuwe democratische regering in DLD: Wapenstilstand
1919 Vrede van Versailles

§4.3 Oorlogsvoering
Totale Oorlog
1914 Slag bij de Marne  dicht bij Parijs  Fa burgers betrokken bij oorlog
 verschil militair & burger vervaagde
 vrijwilligers gingen vechten
Eng: door slag bij Ieper  vrijwilligers in leger

Spoorwegen werden belangrijk vervoersmiddel

 ook door kanonnen (DLD: Dikke Bertha’s, konden Fa kanonnen niet
tegenop)
Loopgraven
Loopgravenoorlog  liep vast (mitrailleurs & kanonnen maakten doorbraak
onmogelijk)
Toch soldaten over de rand gesturd
Vliegtuig & Tank
Eerst vliegtuig voor verkenning (wapenloos)
Later luchtbombardementen
Vliegeniers meer status (Red Baron  Von Richthoven)
Holt Caterpillar Tractor  Tank
Vlammenwerpers & gifgas
Vlammenwerpers in gebruik
22 april 1915  Ieper  chloorgas in gebruik
Gifgas nieuwe methode om doorbraak te forceren
Nadeel: zeer afhankelijk van de wind
Zeeblokkade
Engelsen hielden met zeeblokkade de Duitse vloot in de havens
 duikboten de oplossing

§4.4 Economie & Oorlog

DLD in problemen door zeeblokkade  van import afhankelijk
 weinig voorraden in land, verwachtte korte oorlog
 Economie in dienst van oorlog = oorlogseconomie
Alles werkt samen onder leiding van militairen (prijzen, lonen, productie
gecontroleerd)
Bezette gebieden economisch ondergeschikt
DLD werd geleide economie ipv vrijemarkteconomie

Regering had geld nodig:

Leningen, geld bijdrukken  inflatie!
 Belastingen omhoog
Door mensen aan het front  tekort aan arbeidskrachten
Arbeiders voor oorlogsproductie kregen vrijstelling van dienstplicht (ook in
Fa)
Oorlog stimuleerde zware industrie (slecht in reeds ontwikkelde landen)

Vrouwen
Vrouwen ingezet bij productie  verschuiving van traditioneel administratief
werk naar fabriek
WOI bevorderde vrouwenemancipatie en invoering kiesrecht
Duikboten en schaarste
1916-1917 onbeperkte duikbotenoorlog  oplopen schaarste van goederen
Geallieerden profiteerden deelname VS in 1917
-> export VS aan Europa steeg
Eind oorlog veel EUR-landen schulden bij VS

§4.5 Soldaten in de oorlog

Velen doden, velen nooit gevonden  de verloren generatie
In loopgraven soldaten geofferd voor meters terreinwinst
 Slag bij Verdun (1916)  DLD massaal dood tegemoet
  Slag aan de Somme (1916)  Eng bombardeerde over hoofden
infanterie heen  renden recht in mitrailleurs van verscholen DLD of in het
prikkeldraad  slachting
Door verbeterde hygiëne meeste doden door wapenvuur
 in loopgraven ellendige toestanden: ziekten, shellshock
Gemotiveerd?
Waarom soldaten naar het front?
- nationalisme
- sociaal darwinisme (recht van de sterkste, gold ook in maatschappij)
- opzwepende propaganda (twijfel oorlog = verraad)
 ontstaan oorlogscultuur (zeer zwart-wit)
Fa extra gemotiveerd door wrok Elzas en Lotharingen
Rus vernederd door snelle bezetting westen van hun land
Eng bedreigd in belangen op zee & koloniën

Kritiek vrouwenbeweging was de enige, overgroot deel bevolking voor de oorlog

Muiterij en Revolutie
Naarmate meer oorlog zonder resultaat  muiterij nam toe  velen
geëxecuteerd
1917 Fa-soldaten staking -> officieren deden er weinig aan
1917 aanhangers Lenin: riepen soldaten op te stoppen (lokten met landuitdeling)
Lenin aan de macht: wapenstilstand met DLD

§4.6 Burgers & Oorlog

DLD in 1914 in België  angst voor franc-tireurs  veel executies (‘de
Verkrachting van België’)
Volgens Geneefse conventie (1864) & Haagse Vredesconferenties
(1899&1907)
 Oorlogsmisdaden
Belgische vluchtelingen naar NL
Gedwongen arbeid & schaarste
Tijdens oorlogseconomie goedkope arbeiders tot werk gedwongen (Belgen,
Serviërs, Russen, Roemenen in DLD)
Ziektes en voedseltekorten namen toe; gebrek medicijnen
 Spaanse Griep (meegebracht door Amerikanen)
Het Rode Kruis
Uitgegroeid tot professionele organisatie via neutraal Zwitserland
1917 Nobelprijs voor Vrede

§4.7 Pers & Propaganda

Geallieerden happen pers onder controle, eerst vrije pers
 veel mensen lazen krant, publieke opinie makkelijk te beïnvloeden
Va. 1914 geen vrije pers meer (geallieerden)
In democratische landen publieke opinie belangrijk (oorlogsbegroting kon worden
afgekeurd)
 veel propaganda  haat jegens de vijand werd normaal
Agressieve oorlogscultuur & propaganda maakten lange oorlog mogelijk
§4.8 Gevolgen van de Oorlog
Na eind oorlog westfront (nov. 1918)  nieuwe sociaal-democratische & liberale
regering in DLD
Leger moest terugtrekken, voelden dit als verraad  dolkstootlegende,
anti democratisch
The winner takes it all
Jan 1919 Woodrow Wilson  veertienpuntenplan voor vrede
belangrijkst: zelfbeschikkingsrecht & democratie + oprichting Volkenbond
Clemenceau  Wilson te optimistisch, wilde wraak op DLD

Versailles kon niet alle minderhedenproblematiek oplossen

 alleen de geallieerden mochten meebeslissen, rest slechts handtekening
zetten
Fransen bezetten in 1923 het Ruhrgebied
1925 Verdrag van Locarno (Fa, Belg & DLD respecteerden elkaars grenzen)
1928 Kellogg Pact (conflicten niet oplossen mbv oorlog)
DLD lid van Volkenbond
Vrede Van Versailles:
DLD: - Verlies Elzas-Lotharingen & deel Ardennen
- Rijnland (grens Fa) gedemilitariseerd
- Deel Pruisen naar het nieuwe Polen
- Poolse corridor
- Danzig werd stadstaat
- Verlies koloniën
- Herstelbetalingen
- leger niet groter dan 100.000 man
- Niet samengaan met Oostenrijk
- Schuld van de oorlog
O-H: + Einde keizerrijk, republieken Oostenrijk, Hongarije, Tsjecho-Slowakije en
Joegoslavië
Turk: - Ingekrompen tot Klein-Azië + Istanbul
Rus: +Afspraken Brest-Litovsk overgenomen
+ Estland, Letland en Litouwen zelfstandig
+ Afstaan gebied aan Polen

Wondenlikken of wraak nemen

VS geen lid Volkenbond, politiek van isolationisme
Negatieve opinie tov. Oorlog onstond  pacifisme
1922 Permanent Hof van Justitie (Den Haag) om oorlogen te voorkomen
Oorlog had veel invloed op de kunst
Opnieuw: donkere wolken
V.a. jaren 20-30 ultrarechtse groeperingen in DLD
Antidemocratisch, anti Weimarrepubliek & Versailles
Va. 1933 Nationaalsocialisme heersende ideologie
SU  links, totalitair systeem
Italië  Mussolini (fascist) aan de macht