Werk voor jou?

Een kijkje buiten de school

a

Vragen kunnen zijn:

welke werkzaamheden de mensen doen
wat de werktijden zijn
of er promotiemogelijkheden zijn

Ja, dan weet je dat je je moet gaan orinteren op wat anders.

Wat de werkzaamheden zijn.

Wat de werktijden zijn.
De afstand is tussen je huis en het werk.
Het aantal vakantiedagen.
Krijg je reiskostenvergoeding?
Zijn er goede verlofregelingen?
Krijg je een vergoeding van studiekosten/cursussen?

Weet je het nog?

1

Natuur: aardappelen, de grond waar de fabriek op staat.

Arbeid: frites bakken, serveren, schoonmaken.
Kapitaal: gebouw, fornuis, ovens, kassa.

Robin is een werknemer.

Dat je je nuttig maakt en dat je sociale contacten hebt.

De eigenaar van de snackbar kan het interieur van de snackbar vernieuwen: nieuw
meubilair en verven, een nieuw kassasysteem aanschaffen of apparaten vervangen.

Leila kan cursussen gaan volgen of stage lopen bij bekende modeontwerpers.

Om sociale contacten te onderhouden, om zinvolle bezigheden te hebben.

Deze afspraken noem je een arbeidsovereenkomst.

Wat je gaat verdienen en wat de werktijden zijn.

John werkt parttime.

10

John heeft een contract voor bepaalde tijd.

11

Voorbeelden: goede stoelen, pauzes, goed klimaat, white-board, apparatuur (beamer,

laptop, dvd-speler)

12

Voorbeelden: beter klimaat, betere stoelen, veilige trappen, niet hoeven verplaatsen naar
ander lokaal.

13

Voorbeelden: beter meubilair (stoelen en tafels), betere sfeer in de klas, in de aula en

op het schoolplein, veilige trappen.

14

Voorbeelden: kopieermachine, computer, printer, televisie, dvd-speler, radio.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

15

Arbeid: om te kunnen leren zijn leraren het belangrijkst. (Kijk maar wat er gebeurt als er
voor een vak geen leraar beschikbaar is).

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

5.1 Wat kun je doen met groen?

1

Maya zit nu op het vmbo. Om dierenarts te worden moet je naar de universiteit.

Daarvr moet je vwo gedaan hebben. Maya kan twijfelen, omdat ze denkt dat de
studie te zwaar en te moeilijk voor haar is.
Maya kan ook kiezen voor dierenarts-assistente.

a
b

De sectoren: economie, landbouw (groen), techniek en zorg en welzijn.

Eigen antwoord.

a
b
c

De proefboerderij behoort tot de quartaire sector.

In zowel de tertiaire als quartaire sector gaat het om dienstverlening.
Het verschil is dat in de tertiaire sector diensten worden verleent waarmee winst te
behalen is en in de quartaire sector winst behalen niet het doel is.

Foto 1: de quartaire sector.

Foto 2: de secundaire sector.
Foto 3: de primaire sector.
Foto 4: de tertiaire sector.
Eigen antwoord.

b
5

Als ze het vernieuwde veevoer gebruiken, groeien de dieren beter, zijn minder ziek. Meer
vlees en/of meer melk levert meer geld op.

Remco is ongeschoold werknemer. Hij door vooral uitvoerend werk. Hij draagt daarbij
weinig verantwoordelijkheid. Remco is van plan zich te laten bijscholen.

Afbeelding links: automatisering. De besturing van de melkmachines vindt plaats door

computers.
Afbeelding rechts: mechanisatie. De machines worden nog bestuurd door mensen.

natuur
weiland
mais

a
b

Innovaties zijn belangrijk om te kunnen concurreren met het buitenland.

Voorbeelden van innovaties zijn het verbeteren van het veevoer en manieren bedenken
om efficinter te werken (zodat het werk met minder mensen en dus minder kosten
gedaan kan worden).

10

Vooral ongeschoolde werknemers kunnen hun baan verliezen bij mechanisatie en

automatisering.
De medewerkers moeten veel verstand hebben van de bestaande productiemethodes.
Zij moeten goed opgeleid zijn, vooral op technisch gebied.

11

arbeid
bedrijfsleider
schoonmaker

kapitaal
melkmachine
vrachtwagen
voederautomaat

De innovaties zorgen voor minder mest en dus minder CO2-uitstoot.

Ook goed: een efficintere productie, waardoor de welvaart stijgt.

12 Dhr. Van Duijn noemt CO2-uitstoot door mest als voorbeeld van maatschappelijke kosten.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

5.2 Hoe kom je aan die broek?

13

14

a
b

Primaire sector: op de katoenplantage wordt katoen geteeld, een natuurproduct.

De consument werkt zelf niet mee aan het product.

15

a
b

De fabriek zorgt voor ( 25 6 =) 19.

De detailhandel (winkel) voegt de meeste waarde toe. 60 35 = 25.

16

Voorbeelden:
De fabriek kan een schoonmaakbedrijf inhuren om de fabriek schoon te maken.
De fabriek kan een administratiekantoor vragen de boekhouding te regelen.
Een fietsfabriek zou bijvoorbeeld bellen, snelbinders, trappers, banden en
fietscomputers kunnen inkopen bij toeleveranciers.
Bijvoorbeeld
omdat dat goedkoper is,
of omdat ze de kennis er zelf niet voor hebben.

b
c

17

a
b
c

18

De productiekosten blijven dan zo laag mogelijk.

19

Als de arbeidsproductiviteit toeneemt, kunnen de productiekosten dalen. Hierdoor kan de

prijs van de producten dalen, waardoor er meer verkocht wordt. Hierdoor kunnen er
meer mensen aan het werk en heeft het bedrijf meer winst.

20

a
b

De ontwerpafdeling geeft opdrachten aan de afdelingen Inkoop en Fabricage.

De Fabricage afdeling bestaat uit de delen: Snijden, Onderdelen, Naaien en Afwerken.
De ondersteunende afdelingen zijn Personeelszaken en Administratie.

De productie per uur is 1400 : 8 = 175 spijkerbroeken.

De arbeidsproductiviteit per uur is 175 : 7 = 25 spijkerbroeken.
De arbeidsproductiviteit is hoger, want per persoon wordt er meer geproduceerd. De
totale productie kan dus met minder mensen gedaan worden. (Om precies te zijn met
175 : 28 = 6,25 medewerkers.)
Per persoon wordt er meer geproduceerd. Je kunt dus met evenveel mensen meer
produceren.

21

Bij arbeidsverdeling specialiseert een werknemer zich in een onderdeel van de productie.
Scholing zorgt voor een betere specialisatie.

22

23

Het
-

24

Bijvoorbeeld de bedrijfstak
metaal en techniek,
de bouw,
installatiebedrijven.

bedrijf moet zorgen voor:

lagere prijzen,
betere kwaliteit en
betere service.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

5.3 Werk aan de winkel?

25

26

27

a
b

Het minimumloon per maand voor een 20-jarige is:

199,75 52 : 12 = 865,58
of: 61,5% van 1.407,60 = 865,68
Het minimumloon per maand voor een 21-jarige is:
235,50 52 : 12 = 1.020,50 of: 72,5% van 1.407,60 = 1.020,51
Voor een 16-jarige is dat 485,60
1.407,60 100% = 34,5%
Voor een 17-jarige is dat
556
1.407,60 100% = 39,5%
Het minimumloon per week is het loon per maand 12 : 52.
Voor een 18-jarige is dat:
640,45 12 : 52 = 147,80
of: 45,5% van 324,85 = 147,81
Voor een 19-jarige is dat:
739,00 12 : 52 = 170,54
of: 52,5% van 324,85 = 170,55
Steven verdient per week 5,33 38 = 202,54.
Per maand is dat 202,54 52 : 12 = 877,67
877,67 865,58 (zie 26a)= 12,09 meer dan het minimumloon.

28

Steven krijgt een diploma toeslag en hij krijgt 50% extra loon betaald als hij in het
weekend werkt.

29

a
b

30

b
31

a
b

32

a
b

33

a
b
c

Onveilige machines en valgevaar veroorzaken volgens de Arbeidsinspectie de

meeste ongevallen op het werk.
In de Arbowet.
Op een schooldag niet langer dan 2 uur per dag werken.
In schoolweken max. 12 uur per week werken.
Niet meer dan vijf werkdagen per week.
Geen overwerk, nachtwerk of oproepdiensten.
Nee, want hij mag op een schooldag niet langer dan 2 uur werken.
Dan kun je later nog teruglezen wat er precies is afgesproken, zodat er geen
onenigheid over kan ontstaan.
Hangt af van zijn leeftijd. Vanaf 16 jaar mag je zelf je arbeidsovereenkomst
ondertekenen.
Het werk bevalt hem niet. Hij vindt het contact met zijn werkgever niet goed. Hij
kan niet goed opschieten met de andere werknemers.
Jesse doet zijn werk niet goed. Hij heeft geen goed contact met mevrouw Kruijs
en/of de andere medewerkers. Hij houdt zich niet aan de werktijden.

In de cao voor de Mode- en Sport detailhandel.

Ja, op een schooldag (de donderdag) werkt hij 2 uur. Hij werkt niet 's nachts. Op
een niet-schooldag (de zaterdag) werkt hij 8 uur (+ een half uur pauze).
Ja, hij zou op zondag mogen werken. Maar dan moet hij 5 vrije zondagen per
16 weken hebben; de zaterdag moet vrij zijn bij werk op zondag; voor
zondagwerk moeten de ouders toestemming geven.
De proeftijd mag maximaal 2 maanden zijn. Bij Jesse is de proeftijd 6 weken, dus dat
is minder dan 2 maanden.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

5.4 Hoe werk je?

34

De oma van Anna hoeft er bijna niets voor te betalen.

35

36

37

Mevrouw Chenti kan dit werk doen voor de sociale contacten, om anderen te helpen of
voor een zinvolle invulling van haar vrije tijd.

38

a Informele sector
b Formele sector

c
d

Formele sector
Informele sector

39 Als je 'zwart werkt' sta je niet geregistreerd bij de belastingdienst.

40 Brutoloon
Af: loonbelasting
sociale premies7,8% van 915 =

915
95
71,37

Nettoloon

166,37
748,63

41 a
b
c

Eileen betaalt 280 : 2.100 x 100% = 13,3 % belasting.

Steven betaalt 95 : 915 x 100% = 10,4 % belasting.
Iemand met een hoger inkomen betaalt meer procent belasting vergeleken met
iemand met een lager inkomen.

42 a

Je werkt zwart als je betaald werk doet zonder belasting of sociale premies te
betalen.
1,2 miljoen = 900 000 huishoudens hebben een werkster die zwartwerkt.
Voor 13,5 % 580 miljard = 78,3 miljard wordt er zwartgewerkt.

b
c
43 a
b
c

501 405 = 96 bewoners meer tussen 2004 en 2010.

Dit is 96 : 405 x 100% = 23,7%.
76 72 = 4 werknemers meer tussen 2004 en 2010.
Dit is 4 : 72 x 100% = 5,6%
Het personeel heeft het door deze ontwikkeling drukker gekregen.
Het aantal werknemers is met maar 5,6% gestegen, terwijl er in verhouding veel meer
(23,7% meer) bewoners verzorgd moeten worden.

44

Arbeidsintensief. Er zijn in verhouding veel mensen nodig om het werk te doen. Het werk
kan niet overgenomen worden door machines en apparaten.

45

Bijvoorbeeld:
Welke opleiding je hebt gedaan.
Welke werkervaring je hebt en/of waar je stage hebt gelopen.
Welke werkzaamheden je daar hebt gedaan.
Wat je in je vrije tijd doet, voor zover dat van belang kan zijn in je werk.

46

a
b

Dat je niet hoeft te gaan werken als het je niet uitkomt.

- Dat je niet lang van te voren weet wanneer je moet werken.
- Dat je niet weet hoeveel uren je per maand gaat werken.

47 Als de werkgever weer minder werk heeft, kan hij dat aan het uitzendbureau doorgeven en
komt de werknemer niet meer. Hij betaalt dus alleen voor de uren dat er werkelijk gewerkt
wordt. Een werknemer in vaste dienst moet hij ook doorbetalen als er niet genoeg werk is.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

Test
1

Primaire sector: landbouw en visserij

Secundaire sector: industrie en bouw
Tertiaire sector: commercile dienstverlening
Quartaire sector: niet-commercile dienstverlening

winkel: tertiaire sector

bouwbedrijf: secundaire sector
horeca: tertiaire sector

a
b

a
b

verzorgingshuis: quartaire sector

hoveniersbedrijf: tertiaire sector

Christian kan zich bijvoorbeeld laten omscholen tot tolk/vertaler, vertegenwoordiger

buitenland of leraar in een ander vak.
Christian kan zich laten bijscholen door bijvoorbeeld cursussen volgen waarin hij leert
- om les te geven op een hoger niveau (bijv. havo, mbo of hbo),
- hoe hij beter om kan gaan met leerlingen met leerproblemen,
- hoe hij zijn lessen op een andere manier kan geven.
Door werkgelegenheid kunnen we meer verdienen en zijn er meer producten die we
kunnen kopen.
De varkensfokkerij kan zorgen voor stankoverlast en geluidshinder.
sinaasappelkweker

Spaans exportbedrijf

Nederlandse importeur

Nederlandse sapfabriek

groothandel

supermarkt
7

Het digibord is een vernieuwd product. Het biedt nieuwe toepassingen die een gewoon
schoolbord niet heeft.

De toegevoegde waarde is 1,65 0,40 = 1,25.

Een organigram.

10

11 a
b

Een cao is een collectieve arbeidsovereenkomst,

Een cao bevat afspraken over arbeidsvoorwaarden die gelden in een bedrijfstak.

12

a
b

De arbeidsovereenkomst wordt afgesloten tussen de werkgever en de werknemer.

Een cao wordt afgesloten tussen organisaties van werkgevers aan de ene kant en
vakbonden van werknemers aan de andere kant.

13

a
b
c

Zijn brutoloon bedraagt 284.

Zijn nettoloon bedraagt 243.
Er is 284 243 = 41 ingehouden.

14

a
b
c

Formele arbeid.
Informele arbeid.
Informele arbeid.

15

Reinier doet geen flexibel werk. Hij heeft een vaste baan en is geen oproepkracht of

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

uitzendkracht.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

Herhalingsopgaven
Paragraaf 5.1
H1

Primaire sector

Secundaire sector

Tertiaire sector

Quartaire sector

houthakker

lasser

marktkoopman

gemeenteambtenaar

tuinder

timmerman

vrachtwagenchauffeu
r

verpleegster

H2

a
127.000
7.839.000 100% = 1,6% werkt in de primaire sector.
(3.990.000
7.839.000
100% = 50,90 werkt in de dienstverlening.

H3

Door automatisering en mechanisatie kan hetzelfde werk in de industrile sector door

minder mensen worden gedaan.

H4

ober
grond voor parkeerterrein
ovens
koks
tafels en stoelen
afwasmachines

H5

De productie wordt kapitaalintensiever, want het werk wordt in verhouding voor een groter
deel door machines gedaan.

H6

In Nederland zijn de maatschappelijke kosten hoger, omdat de kosten van de vervuiling

door de blikjes door ons allemaal betaald moeten worden.

>
>
>
>
>
>

arbeid
natuur
kapitaal
arbeid
kapitaal
kapitaal

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

Herhalingsopgaven paragraaf 5.2

H7

fruitteler

fruitopkoper

jamfabriek

groothandelaar

supermarkt

De supermarkt is de

detaillist.
-

c
0,40 + 0,15 + 0,50 + 0,25 + 0,35 = 1,65 is de totale
toegevoegde waarde.
H8

a
Het restaurant.
b
9,50 4,00 = 5,50 is de toegevoegde waarde.
c
Een klaargemaakte biefstuk op je bord in een restaurant is meer waard
dan een biefstuk bij de slager. Daarvoor heeft het restaurant kosten gemaakt: de kok
heeft je biefstuk klaargemaakt, de ober heeft hem geserveerd. Ook het gebouw en de
apparaten in de keuken kost geld.

H9
Centrale Directeur

Sector directeur
onderbouw

Afdelings Afdelings
hoofd
hoofd
20
leraren

20
leraren

Sector directeur
vmbo

Afdelings Afdelings Afdelings

hoofd
hoofd
hoofd
20
leraren

20
leraren

20
leraren

Sector directeur
havo/vwo

Afdelings Afdelings
hoofd
Hoofd
20
Leraren

20
Leraren

Afdelings Afdelings
Hoofd
hoofd
20
Leraren

20
leraren

H10

Er is hier sprake van automatisering, want de robot neemt niet alleen het montagewerk,
maar ook de besturing ervan over.

H11

a
b
c

In 2010 is de arbeidsproductiviteit 6 581 250 : 135 = 48 750 potjes jam

In 2011 is de arbeidsproductiviteit 6 900 000 : 115 = 60 000 potjes jam
De arbeidsproductiviteit kan gestegen zijn doordat de jamfabriek
- andere, betere machines heeft aangeschaft
- een betere arbeidsverdeling heeft toegepast
- het personeel bijscholing heeft gegeven
Ook goed: - de arbeidsomstandigheden zijn verbeterd
- er is prestatieloon ingevoerd: hoe meer productie, hoe hoger de bonus is
die de werknemers krijgen.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

Herhalingsopgaven paragraaf 5.3

H12

15-jarige: 422,30
1.407,60 100 = 30%
16-jarige: 485,60
1.407,60 100 = 34,5%
17-jarige: 556,00
1.407,60 100 = 39,5%
18-jarige: 640,45
1.407,60 100 = 45,5%
19-jarige: 739,00
1.407,60 100 = 52,5%
20-jarige: 865,67
1.407,60 100 = 61,5%

H13

Supermarkten betalen vaak het minimumloon. Voor 15- en 16-jarigen is dat niet veel.

H14

a
b

Het belangrijkste is dat Kirsten het werk verricht dat is afgesproken.

Het belangrijkste is dat C1000 het loon betaalt dat is afgesproken.

H15

a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k

Teamleider transport
38
1 jaar
1 juni 2011
31 mei 2012
opzegtermijn
proeftijd
1 augustus 2011
1.659,05
maand
de laatste dag van de maand

H16

Bij een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd ben je in tijdelijke dienst. Je werk
houdt op als de afgesproken tijd voorbij is.
De proeftijd (max. 2 maanden), regels voor de opzegtermijn, het loon (minimaal het
minimumloon).

H17

Een andere belangrijke voorwaarde die in een cao staat is het aantal uren werk dat bij een
voltijdbaan geldt.

H18

a
b
c

Nee (je mag op een schooldag niet langer dan 2 uur per dag werken.)
Ja (op een niet-schooldag mag je maximaal 8 uur werken.)
Nee (de zaterdag moet vrij zijn bij werk op zondag.)

H19

a
b
c

onjuist
juist
juist

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

Herhalingsopgaven paragraaf 5.4

H20

Walter zit op een gewone school. Onderwijs is een van de voorzieningen die de overheid
betaalt met belastinggeld. Als salarissen stijgen, geeft de overheid meer geld aan de
scholen.
De particuliere school waar Frits op zit wordt betaald door de ouders. Als de kosten van de
school stijgen, moeten de ouders meer gaan betalen.

H21

a
b

Nadia is breder inzetbaar dan Eelco.

Nadia kan meer verdienen dan Eelco.

H22

a
b
c

Het brutoloon is 1.451 per maand.

Het nettoloon is 1.451 ( 164 + 112) = 1.175.
( 164 + 112) : 1.451 100% = 19%.

H23

a
b
c
d

informele sector
informele sector
formele sector
informele sector

H24

a
b

Het is afwisselend en je doet veel ervaring op.

Merel werkt niet elke week hetzelfde aantal uren, dus haar salaris is niet altijd even
hoog.
Een werkgever kan meer personeel inzetten als hij veel werk heeft en minder
personeel bij weinig werk.
Werken in tijdelijke dienst of als oproepkracht.

c
d

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

Extra opgaven
E1

a
b

Detectiepoortjes zijn een vorm van automatisering.

Door het gebruik van detectiepoortjes wordt de controle minder arbeidsintensief.

E2

Werken achter de bar. Beveiliging. Schoonmaak. Muziek draaien.

E3

E4

E5

Het ontwikkelen van nieuwe producten gebeurt in Nederland. Het productiewerk wordt
gedaan in een land waar dat goedkoper kan dan in Nederland.
Elk land doet dus het werk waarin het goed is.

E6

E7

E8

a
b

7,88
Een muziek-cd heeft voor de consument meer waarde dan een lege cd. Om de muziek
erop te zetten maakt de platenmaatschappij veel kosten, zoals loon muzikanten,
opname-apparatuur, huur van de studios, personeel.

E9

a
b

Geluidsoverlast, milieuvervuiling.
Werkgelegenheid, betere verbindingen met andere landen.

E10

E11

a
b

E12

Een daling van het aantal openstaande vacatures is goed nieuws voor de werknemers,
want dit betekent dat het gemakkelijker wordt om een (andere) baan te vinden.

E13

a
b

E14

E15

2,95 8,5 = 25,08 per week = 25,08 52 : 12 = 108,68 per maand

E16

Het genoemde loon is bruto, omdat de werkgever hierop nog de wettelijke afdrachten
(loonbelasting en premies) moet inhouden.

E17

De proeftijd mag maximaal 2 maanden duren, dus zes weken mag.

E18

De werknemer kan kijken of het werk bevalt en de werkgever kan kijken of de

werknemer geschikt is voor de baan.

E19

Hij gaat werken in de bedrijfstak levensmiddelenbedrijven.

E20

collectieve arbeidsovereenkomst

Medische hulp, verpleging en verzorging in een ziekenhuis of verzorgingstehuis.

Zorgverlening die niet betaald wordt. Bijvoorbeeld ouders die zorgen voor hun zieke
kind, kinderen die zorgen voor hun bejaarde ouders.

113.000 + 11.000 = 124.000

11.000
124.000 100% =8,9%

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen

E21

De vakbonden willen overleggen met de werkgevers(organisaties).

E22

Zij zijn chauffeur.

E23

De twee belangrijkste onderwerpen zijn het loon en de werktijden per week.

E24

Het is moeilijk om afspraken te maken over de werktijden, omdat chauffeurs te maken

hebben met rijtijden maar ook uren voor het laden, lossen, stilstaan in files en verplichte
rusttijden.

Noordhoff Uitgevers Pincode 5e editie 3 VMBO-GT uitwerkingen