IMO Teknik Dergi, 1994 833-841, Yaa 62 Celik Yapilarm Yiik Dayanim Katsayilari ile ‘Tasarim1 Engin KEYDER* 62 Yiik Dayamm Katsayilari ile Tasarim (YDKT) Yéntemi celik yapilarm hesabinda gittikge yaygm bir gekilde kullamimaktadir. Yéntem, gerek yiik etkilerinin gerek dayammiarm degigkenlidini istatistiksel bir deferlendirmeyle hesaba katmakta, ayrica, giivenirlik acisndan bir diizen getirmektedir. Yiik Dayanim Katsayilan ile Tasarm ile gelikten %6 ila %10 arasinda tasarruf miimkiin olabilmektedir ABSTRACT Load Resistance Factor Design in Steel Structures Load Resistance Factor Design is gaining a widening popularity in the western world in the design of steel structures. Both loads and resistances are given a probabilistic and statistical treatment in the method. A more consistent reliability is achieved with the method, Load Resistance Pactor Design can lead to 6% to 10% savings in steel. Not: Bu yas ~ Yaym Kurulu'na 25.9,1994 gin wlagmistir ~ 30 Ocak 1995 giiniine kadar tartigmaya agiktw, *Prof. Dr., Orta Dogu Teknik Universitesi ingaat Miihendisligi Bollimi Ankara, TiirkiyeCelik Yapilarin Yiik Dayanem Katsaylar: ile Tosarems 1. Ginis YDKT Yénetimi ilk olarak ucak mithendislerince kullamliyordu, 1970 bas- larinda betonarme yéntomeliklerinde yer aldi. 1986 da da Amerikan Celik Ingaat Enstitiisiinde standard: yayinlanarak yayginlagti. Yiik etkileri ve malzeme (celi) dayanimlar: birer rasgele de¥igken olarak ele almp bunlarm dogadaki bixgok rasgele degigken gibi normal dagilhhg: kabul edilirse yaptiimuz tasarmmlarda bu rasgele degigkenleri Sekil 1 deki gibi gisterebiliriz. Burada R~@ > 0,1,R/Q > 0 olarak yazabiliriz. R/Q da R ve Q gibi rastgele bir degisken olarak diigiiniildiiginde normal bir olasik yoxunlugu dagihm ile (Sekil 2) asi ‘Youunlugu otwsik | PX ett / aa | NN be Ne fa. Qe Ry RO Ba, T Yak etkisi Dayan RD), Sehit 1, Yuk ve Dayanum Dajihmt Sebil 2. In(R/Q) Dazilm: eftisi elde edilir. I,(R/Q) <0 oldugu bilge taranmis olarak gésterilmigtir. Giivensiz bilge dive nitelendirecegimiz bu olanhgi, kabul edilebilir bir kiigiikliikte tutarsak uygun bir tasarum elde etmig oluruz. Seki] 2 de “0” noktast ile I,(R/Q) dedigkeninin ortalama dejeri arasindaki mesafe 8.91, (n/q) olarak tammlanimistir. Burada, 8 = Glivenirlik endeksi = (n(R/Q)m/ 1,(R/Q) curso) = 'n(R/Q) degigkeninin standart sapmasidir. Giivenirlik endeksi, 8, arttikca eleman ya da yapmin knima olasihgi diigecektir. YDKT de: 8 Oz + Hareketli + Kar Yiikleri igin Elemanlarda 3.0 On + Hareketli + Riizgar Yiikleri igin Elemanlarda 2.5 Oz + Hareketli + Deprem Yiikleri icin Elemanlarda 1.75 Bailantilar igin 45 kabul edilmigtir. Bu degerler icin dayanumm yiik etkilerinden kiigiik ckma olashga (buna kirima olasilsfi da diyebiliriz) sirasiyla 1.35 x 107%, 6.2 x 10-9, 4.0 x 10-4 ve 3.4.x 10-%chr. @ nim sabit almmasi giivenirlige bir diizen getirmektedir. 834Engin KEYDER 2. BAGINTILAR YDKT'da yiik etkilerinin dayanuma ulagmasina "Limit Durum” denir. Hesaplar sesitli Limit Durumlar icin yapihr. Bunlar arasmda; son, kullamlabilirlik sayntabilir Son limit duruma; karma, plastik mafsal olugmasi, plastik mekanizma olugmas, e- Jeman ya da gergeve burkulmas:, yanal burkulma, yerel burkulma, kopma, yorulma, gatlaklarm oligmasim igermekte, kullamilabilitlik ise elastik deformasyonlar, titresim- ler ve kaher deformasyonlan’ kapsamalctadir Genel Bagintz OR, > Dn dir, Burada, ¢ Dayamm Katsayisi Ry Norminal Dayan Ve Yiik Katsayist On Yiik Etkileri dir Bayintilar : Dayan. katsayisi ila azaltalms nominal dayanim, yiik katsayisi ide arttiming yiik ethilerine egit ya da daha biiyiik cikacak sekilde tasamm yapilacaktir, seklinde okunabilir. Son limit durumunda nominal dayanim; kopma gerilmesi, akma gerilmesi veya burkulma gerilmesi ile bulunan dayamm olarak diigiiniilmelidir. Kullanilabilirik limit durumunda servis yiikleri altmdaki deformasyonan kabul edilebilir degerlerde ok masina bakilacaktir 2.1 Yiik Katsayslart YDKT da kullamlan yiik ketsayilari agaiadaki harfierle tanimlanmaktadir. G = Ozatiarhk (Zati yitk) katsays Q = Hareketli yiik katsayisi s Kar ylikii katsayis: w Riizgar yiikii katsayisi Q- = Catt hareketli yiik katsayisi E = Deprem yiikit katsayis1 B= Yagmur ya da buz yiikii katsayis1 Cesitli_yiik kombinezonlan icin asaipdakilerin en Kritik olanmm kullamlmast Snerilmektedir. 14c 1.2G + 16Q +0.5(Q, yada S yada B} 1.2G +1.6(Q, yada S yada B) + (0.5Q yada 0.8W) 12G+13W +0.5Q+0.5(Q, yada S yada B) 835Celik Yapuarin Vik Dayanim Katsayilan fle Tasaruma 1.20 + 1.5W +(0.5@ ya da 0.28) 0.96 — (1.3W ya da 1.5E) 2.2 Dayanm Katsayilarr YDKT da dayanim katsayilan gekme elemanlari icin Net alanlarda = 0.75 Briit alanlarda Basing elemaniarinda Biilmede o= 0.90 Bilesim elemanlarinda Kaynak .75 — 0.90 Bulon .60 ~ 0.75 3. YDKT’NIN GETIRDIGI YENILIKLER, Gelik yapr hesaplarmda YDKT, bagitilanndan éte baz yeni yaklagmlar da igermektedir. Bu yenilikleri; gckme, basmg, kiris, kiris-kolon ve baglants hesaplart bazmda séyle ézetleyebiliriz. 3.1. Gekme Elemanlar: Cekme clemanlar: hesabmda etkin net alan kavrama getizilmistir. Etkin net alan; baglentilan kaynakh yapilmg bie cekme elemaninda briit alan %75 ila %100 arasinda degigmektedir. Ornegin eleman genigligi "W', kaynak boyu "0 ile gisteril- diginde 1 > 2W icin 1.0 QW>l>Wicin 0.87 15W >t> Wicin 0.75 Bulonlu baglantilarda etkin alan faktérit 0.75 ila 0.90 arasinda deigmnektedir. Etkin net alan kavram kayma gecikmest etkisinin cekme elemanlarina yansitilmasidir, 3.2 Basing Elemaniari Basing elermanlarmm hesabinda yeni bagintilarm étesinde getirilen yenilik, ger cevelerde burkulma boyu katsayisinin bulunmasi ile ilgilidir. Bilindigi tizere cergeve- lerdeki basing clemanlarimm burkulma boyunu 'TS648 de de verilen nomogramlarda (Tablo 4 ve 5) buluyorduk. Bu nomogramlar kolan burkulmalarmin elastik kalacaga varsaynm ile elde edilmigti, YDKT da ilk defa bu nomogramlar elastik olmayan burkulmah kolonlar icin de kullamlabilmektedir. Burada Et/E © ¢ ty elastik olamayan fo vr elastic Oranlarma bagh olarak G degerleri ve burkulma boyn katsayilan azaltt- labilmektedir. 836Engin KEYDER 3.3 Egilme Elemanlari Blastik tasanmda (ATSC) de kirig kesitlerinin kompakt olup olmamasma, yanal burkulmanmn elastik veya elastik olnayan smurlar iginde kalinasima bagh olarak ayn emniyet gerilmeleri denklemleri kullamlmakta idi, YDKTT ise kompakt kesitli ki yanaj burkulma boyunun, L, plastik tasarsma izin verilen L,, den ki rumunda plastik tasarm yapilabilmektedir. Lp ve L, boyutlan arasinda elastik ol- mayan yanal burkulma formiilime dayah moment dayammu, [, den biiyiik boyutlarda ise elastik yanal burkulma moment dayanm: belirlenmektedir. Aynica yanal burkul- mada efrilik etkisini igeren C, parametresinin Cy > 1.0 durumlan icin, kompakt olmayan kesitler igin, kutu kesitler igin yeni baguntilar getirmektedir. 3.4 Kirig-Kolon Elemanlar: YDKT da en Gnemli degigilik kirig-kolon elemanlarnm hesabindadir. Yeni bir yaklagmla ikinei mertebe etkileri ayriimg ve belirlenmigtir, ayrica dtclemeli ve Stelemesiz gerceveler birbirinden ayrimgtir. ikinci mertebe analizin yapilmadhi durumlarda ikinet mertebe etkileri yaldagile olarak B; ve Bz parametreleri ile gésterilmigtir. Mu = BiMye + BoMy Burada, M, = Ikinci mertebe etkileri ile arttirilms tasarim momenti Mne Otelemesiz moment degeri Mi Otelemeli moment dexeri By Cm/(b = Puf Pe) 2 1.0 By V/O~ YP LP.) veya Ba = 1/(1~ > Pa(Aon/ SHE). aur Burada, Cm = Erilii igeren parametre Py = Yiik faktérleri arttarlmg tasarum yuki Pe = Baler yiikii = (n? BA}/((kl/i)?) Ach = ligili kat yatay deplasmam rr = Yatay deplasman yaratan yatay kuvvetlerin toplam: Lo = Kat yiiksekligi dir Ikinei mertebe yaklagmm ile arttimlaag momeutier eksenel yitklerle birlikte bir etkilegim denklemi iginde degerlendirilmektedir. Etkilesim denklemi: Mur M, 8 buy. — 2 a) 1.5 ise 6, = 0.85 Ber = [OTT Aloe Malzeme Ozellikleri 4 t/em? (240N /mm?) Ae = (kA fim). / EY? "100 t/em? (210000 N/mm?) Geometrik Gzellikler k=2.1 (Burkubna boyu katsayist, TS 648 den) 1=320 « IPBy 400° deneyelim F,=326 em? (32600 mm?) ip=17.9 (179 mm) iy =7.70 (7.0 mm) 839Celik Yapelarin Yk Dayonam Katsayilar: Me Tasarima CGéziim Ae at (2.1 x 820/7.7 x w)(2.4/2100)"/? = 0.94 < LB 658088 x 2.4 = 1.66 t/cm?(166N/ mm?) Py, = 0.85 x 326 x 1.66 = 4591 > 456¢ \ITPBv400 uygundur jj (4590 KN > 4560 kN) (TS 648 ile IPBV 700 cikacaktir. % 17 fark) ORNEK 3. G99 im Q=0.9 im A ” - B , c [-— 12m —+— 12m —| Mp Zs SL 7 Mp Mp 37 celidiinden yapiims bir I profili seginiz. {I profilin boyutlan Plastik tasamma uygun kabul edilecektin) M, = wL?/11.67 Yiik Katsayslart GSziim 1.4 G = 1.26 t/m (12600 N/m) SVQ 2 ORn 1.2G £1.6Q = 2.52t/m(25200N/m) M, = 2.52 x 122/11.67 = 81.10¢ ~ m (311000N ~ m)3110t — em 1 380° deneyelim Dayan Katsay1s1 $= 0.90 Ry = $02 Kesit Gzelligi 9 x 2.4 x 1482 = 3201t — em{320100N ~ m) 1380 3110 < 3201 uygun y= 28, = 2x TAL = 1482cm2(1482 x 10%mm*) || 1.380 uygundur |] z= (Plastik Mukavemet Momenti} (Blastik Tasarimla 1.475 gerekecektir. % 34 tasarruf) 840Kaynaklar Engin KEYDER [1] Ravindra, M-K., and Galambos, T.V., "Load and Resistance Factors Design for Steel” , Journal of the Structural Division ASCE, Sep. 1978, pp. 1337-1353. [2] Gaylor, Jr., E.H., Gaylord, C.N., Stallmeyer, J.B. Design of Steeel Structures, Third Edition, McGraw Hill International Editions, Singapore, 1992. [3] Load and Resistance Factor Design, First Edition, American Institute of Steel Con struction, New York, N-Y., 1986. [4] "Steel Design’s Reluctant Revolution”, Engineering News Record; Nov. 9, 1989, pp. 54-60. {5] Manual of Steel Construction, Seventh Edition, American Institute of Steel Construc- tion, New York, N. Y., 1970. 84h