AVRASYA - BR VAKFI

ASAM YAYINLARI: 58
AVRUPA ARATIRMALARI DZS: 6

Ktphane Kart Katalog Bilgisi

327.561 034 124 22
922
2003

-Jeopolitik nceleme-

zda, mit
Trkiye-Avrupa Birlii likileri: jeopolitik inceleme/ mit
zda._ gen. 3.bs._Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi
yaynlar, 2003.
XIV,110s.:tbl.; 20 cm._ (Avrasya-Bir Vakf ASAM yaynlar; 58.
Avrupa Aratrmalar Dizisi;6.)
Eser sonunda bibliyografya mevcuttur.
ISBN 975-6769-72-6
1.Uluslararas likiler-D Politika-Trkiye 2.Uluslararas
likiler-Avrupa Birlii-Trkiye 3.Avrupa Birlii-Trkiye-Jeopolitik
Boyut 4.Avrupa Birlii-Trkiye-Ekonomik Boyut 5.Avrupa BirliiTrkiye-Tarihsel Boyut

Geniletilmi

ISBN 975-6769-72-6

3. Bask

steme Adresi
Konrad Adenauer Caddesi No. 61
06550 Yldz - ankaya / ANKARA
Tel : 0.312. 491 60 70 (Pbx)
Belgegeer : 0.312. 491 60 99

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

Prof. Dr. mit ZDA

E-posta: asam@avsam.org
Web Sitesi: http//www.avsam.org
Kapak Tasarm ve Sayfa Dzeni
ASAM
1. Bask Austos 2002 - 1.000 Adet
2. Bask Ekim 2002 - 1.000 Adet
3. Bask Austos 2003 - 1.000 Adet

ASAM
AVRASYA STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ YAYINLARI
Ankara, 2003

Bask
MF Matematik Fen Matbaaclk Yaynclk
0.312. 395 85 66 (Pbx)
Aksi belirtilmedike, ASAM yaynlarndan kan eserlerde belirtilen grler,
ASAMn resm gr niteliini tamamaktadr. Sadece yazarn balar.

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Her geen gn biraz daha fazla

yokluunu hissettiim ve arad m en iyi arkada ma;
Sevgili Babama.

III

IV

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

NDEKLER
Sayfa No:
SUNU ..........................................................................................................VII
N SZ..........................................................................................................IX
NC BASKIYA N SZ......................................................................XIII
GR ...............................................................................................................1
I. Olumakta Olan Sper G Avrupa Birlii ve Temel Sorun Alanlar............9
I.1. Ekonomik Zorluklar ..............................................................................12
I.2. Politik-Kurumsal Zorluklar....................................................................18
I.3. Kltrel-Toplumsal Zorluklar................................................................20
I.4. Jeopolitik Zorluklar...............................................................................27
II. Avrupa Birliinin Trkiye Politikas ...........................................................30
II.1 Trkiye-Avrupa likilerinin Ksa Tarihi .................................................33
II.2 Tarihin ve Gnn Inda Trkiye-AB likileri ....................................38
II.3 ABnin Trkiyeyi Federalletirme Politikasnn Jeopolitik Gerekleri ..41
a) deolojik-Psikolojik Boyut.......................................................................47
b) Etnik-Politik Boyut .................................................................................52
c) Politik-Kurumsal Boyut ..........................................................................64
d) Jeopolitik Boyut .....................................................................................70
e) Tarihsel Boyut ........................................................................................82
f) Ekonomik Boyut......................................................................................88
Sonu ............................................................................................................99
Bibliyografya ..............................................................................................105

VI
2

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

toplumsal sorunlar vb. alanlarda alp bilgi retmektedir. Ne yazk ki bu tr
konular sadece devletin sorumluluk alannda grld iin, lkemizde tek
bir stratejik aratrmalar kurumu bile sivil bir giriim sonucunda ortaya
kmamtr. Avrasya-Bir Vakf, lkemizin ilk stratejik aratrmalar kurumu
olan ASAM, bu temel eksiklii gidermek amac ile kurmutur.
Sekiz blgesel ve drt ilevsel aratrma masas erevesinde rgtlenen ASAM, on ayr dizide stratejik aratrmalarn neticesi olan yaynlar
toplumumuzun istifadesine sunmaktadr. Bu yaynlarn entelektel bir frtna
yaratacan umuyoruz.

SUNU
20. yzyln son on yl, Avrasyadaki yeniden yaplanma erevesinde bu
corafyay n plna karmtr. Trkiye, Avrasya corafyasnn byk bir
blmne hkim olan ve Souk Sava dneminde dnya hegemonyas iin
kresel bir mcadele veren SSCBnin ve sosyalist dnya sisteminin
yklndan sonra ortaya kan blgesel ve kresel gelimelere ve yeni
yaplanmalara hazrlksz yakalanmtr.

lgili Trk kamuoyunu doru ve gereki bilgilerle donatmay amalayan

Avrasya-Bir Vakf ve ASAM, bu yayn dizisi ile ok nemli bir grev ve
hizmeti yerine getirmi olmann hakl gururu iindedir.

aban Glbahar
Avrasya-Bir Vakf Bakan

Gelimelerin lkemizi merkeze koyduu ve ortaya kan g boluunun

Trkiyeyi blgesel nderlie doru ittii bu ortamda, bu hazrlkszln, bilgi
eksikliinin ar sonular ortaya kmtr. Hl Souk Sava dnemini
yaayan lkemiz asndan, Yeni Dnya Dzeni ve onun temel ekseni olan
artan ekonomik, sosyal, kltrel kreselleme olgusuna, her eyden nce
entelektel ve yapsal dnm gerekletirdiimiz sylenemez.
21. yzyla girerken en byk eksiimizin bilgi olduuna inanan Avrasya
Bir Vakf, kurulduu gnden bu yana lkemiz kamuoyunun dnya ve zellikle de Avrasya corafyasndaki gelimeler konusunda bilgilendirilmesi
amacyla etkinliklerde bulunmu, yaynlar yapmtr. lkemizin en nemli
uluslar aras ilikiler ve strateji dergisi Avrasya Dosyas, Trkiyede alannn
ilk ve tek rnei olan uluslar aras strateji dergisi Stratejik Analiz ve
Londrada karmaya baladmz ASAM Review of International Affairs
dergisi bunlarn en nemlilerindendir.
Bilginin en byk g olduu gnmzde, dnya apnda 5.500 stratejik aratrma kurumu (think-tank); uluslararas ilikiler, iktisat, gvenlik, evre,
VII

VIII

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

Bir an iin Brkselde bir sabah AB ye lkelerinin liderlerinin bir araya
gelerek, ABnin dalmas kararn aldn dnelim. Trkiyede mevcut
tartmann teorik dzeyi asndan, byle bir dnce, daha zihinlerden
geerken yarglanmas gereken bir yaklamdr. Oysa, ABnin gereklemesi
iin en fazla aba gsteren devlet adamlarndan birisi olan Helmut Schmidt
Die Selbstbehauptung Europas adl eserinde, soukkanl bir ekilde, AB
projesinin baarszlk ihtimalini tartmaktadr. AB projesinin ortadan kalkmas durumunda Trkiye iin tarihin sonu nerede/neresi olacaktr?

N SZ
Francis Fukuyamann, nce Tarihin Sonu ad ile yaymlanan
makalesinde ve daha sonra Tarihin Sonu ve Son nsan adl kitabnda daha
ayrntl olarak ileri srd tezi, tarihin Hegelyanist bir yorumuna dayanr.
Tarih hep bir tez, antitez, sentez sreci olmutur. Varolan aamada, artk
antitez retmeyecek bir teze ulald iin tarih sona ermitir. Liberalizmin
niha galibiyeti gereklemitir.
Bugn Trkiyede devam eden Avrupa Birlii (AB)-Trkiye ilikileri
tartmasnda da Fukuyamann diyalektik grnml kaderci yaklam
hkimdir. Trkiyenin ABye tam yelii, tarihin zorunlu bir aamas hatta,
Trkiye iin tarihin sonu, tarihin erei olarak alglanmaktadr. ABye
ahlk bir anlam yklenmektedir. Bundan dolay, ABye ynelik kukucu ve
eletirisel bir tavra kar, bir ksm aydn ve politikac Engizisyon mahkemesi
yargc tavrn taknmakta, AByi imanszlara kar savunmaktadr. AB ile
ilgili tartmay akl d bir srece tayan dier bir faktr ise, Trkiyenin
AB yeliini savunan bir ksm aydnn bu destei entelektel sorumluluk
boyutunun tesine geirip profesyonel lobicilie tamalardr.
Bu profesyonel lobiciliin 2002 senesinde rgtledii ve Trk halkna,
brokrasisine, siyasal partilerine, sivil toplum rgtlerine ynelik
gerekletirdii, bir psikolojik harekt nitelii tayan bir sre sonunda,
Austos 2002 banda, Cumhuriyetin etnik yapda yeniden ekillendirilmesi
anlamna gelen AB Uyum Yasalar TBMMden karlmtr. Ancak, henz AB
tartmas bitmemitir ve nmzdeki yllarda younlaacaktr.
IX

Tartmann, ABnin Trkiye iin tarihin sonu olduu varsaym

erevesinden karlmas, AB tartmalarn rasyonel bir zemine ekecektir.
nk, ne insanlk ne de Trkiye iin bu ekilde tarihin sonu vardr. Olan,
srekli deiim iinde farkl politik-toplumsal sonlu projelerdir. AB, belirli bir
tarihsel dnemin politik-toplumsal projelerinden birisidir.
Trkiyede AB tartmasnn nemli bir boyutunu da Trk halknn hakl
beklenti ve zlemleri oluturmaktadr. Trk halknn bir ksm, Trkiyeyi bir i
smrge gibi gren ve Trkiyeye ngiliz siyasal elitinin Hindistana
davrand gibi davranan bir siyasal sekinler grubu tarafndan kelimenin en
ar anlamnda istismar edilmektedir. Bu lkenin zenginlii olan 70 milyar
ABD Dolar svire bankalarndaki hesaplarda bulunmaktadr.
Trk halknn daha onurlu ve iyi yaama beklentisini karlayamayan
sekinler, imdi, gelecekte de Trkiyenin Trk siyasal sekinleri tarafndan
iyi ynetilme umudu olmadn itiraf ederek, ABye girmeyen bir Trkiyenin
keceini ileri srmektedirler. Bylece, halkn iyi ynetebilmek iin siyas
liderlerin tek seenei ABye evet demek olmaktadr. Bu, ilgin bir bask
politikasdr. Seni iyi ynetmedim ve gelecekte de ynetme ihtimalim yok;
bundan dolay tek k, AB iine girmemizdir. Ancak, oraya da seni ben
sokarm ve AB iinde de seni ben ynetmeye devam ederim.
Sadece bu tutum dahi, tartmann ne kadar haksz bir eksende devam
ettiini gstermektedir. Tatmin edilemeyen beklenti ve zlemler
smrlmektedir. Oysa, Trkiye-AB ilikilerinde belirleyici olan, ne yazk ki,
X

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

halkmzn beklentileri deil, jeopolitiin temel belirleyicilerden biri olduu,

ABnin gelecek tasarm ve hedefleridir.
Politik-toplumsal projeler, belirli meknlar zerinde gerekleirler, yani
belirli bir jeopolitie sahiptirler. Jeopolitik, bir ulusun kaderini belirleyen tek
faktr olmamakla birlikte, nemli bir faktrdr.
Bu almada Trkiye-AB ilikileri, dier faktrleri gzard etmeyen,
jeopolitik bir yaklamla ele alnmtr. Ortaya nesnel temeli olan baz iddialar
atlmtr. nce, ABnin Trkiyeyi nmzdeki 20 sene iinde neden tam
yelie kabul edemeyecei ortaya konmutur. kinci blmde ise, ABnin
Trkiye politikalar, gvenlik bilimi perspektifinden kavramsallatrlmtr. Bu
almann her aamasnda okumalar, yaptklar yorumlar ve nerdikleri kaynaklardan tr Prof. Dr. Dursun Yldrm, Mehmet krolu ve Ali Resul
Usula, ekonomik veri ve yorumlar iin ise Dr. Mehmet Arslana teekkr
bor bilirim.

Prof. Dr. mit zda

ASAM Bakan

XI

XII

TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

AVRUPA ARATIRMALARI DZS

NC BASKIYA N SZ
Tren kayor ve 12 Aralk 2002de yaplacak Kopenhag Zirvesinde bu
trene binmez isek AB tam yeliini karacaz sylemi zerine kurularak
balatlan AB kampanyas 2002 ylnda Trkiyenin gndemini belirlemitir.
Byk bir medya destei ile gerekletirilen antidemokratik bir monolog
ortamnda Trk halk ve aydnlar AByi her adan tartmaktan alkonularak
beyin ykamas gerekletirilmek istenmitir. ABye eletirisel ve sorgulayc
her yaklam medyadan silinmi ve yayn organlarmzdaki AB analizleri, AB
lobicilerinin birbirlerine ABnin ne kadar iyi olduunu anlatklar toplu ayinlere
dnmtr. Bu srete halkn kendisine olan gveni, lkesine olan inanc
sarslmaya allmtr. ABye girmeyen bir Trkiyeyi ancak politik,
ekonomik ve sosyal alardan ilkel bir gelecein bekledii inanc yerletirilmeye allmtr. Medyada gerekleen tek yanl propaganda Trk
aydnlarn ve halkn alternatif bilgi kaynaklar aramaya itmitir. AByi ve ABTrkiye ilikilerini analitik bir perspektiften ve sorgulayc bir gzlkle
inceleyen kitaplar ksa zamanda birok bask gerekletirmitir. Prof. Dr. Erol
Manisal, Prof. Dr. Oktay Sinanolu, Metin Aydoan, E. Korgeneral Suat
lhan gibi aratrmaclarn almalar st ste birok yeni bask yapmtr. Bu
alma da nc basksn alt ay iinde gereklemitir. Bilgi aray iinde
olan Trk insanna bu almay sunmann byk bir zevk olduunu kaydetmek isterim.
Prof. Dr. mit zda
ASAM Bakan
XIII

XIV