Trk Basnnda Dumlupnar

Denizalt Facias
(4 Nisan 1953) ve Sonras
Do. Dr. Yaar SEMZ
S Sosyal Bilimler Meslek Yksekokulu

Giri
Trkiyenin satn ald ve Dumlupnar adn verdii ilk
gemi 1931 ylnda hizmete giren talyan yapm bir mayn botu
idi. 1932 ylnda hizmete giren bu bot su stnde 930, su altnda
1216 tondu. Bu denizalt Karadenizdeki bir tatbikattan dnerken
dmeni arzalanm ve Haydarpaada bir gaz tankeriyle arpmt. Kazann ardndan 1951de kadro harici braklmt1.
Satn alnan ikinci Dumlupnar gemisi 15 Temmuz 1943te
Electric Boat Companynn Groton, Connecticuttaki tezghlarda
ina edilmeye balanm ve 23 Nisan 1944te denize indirilmiti.
10 Austos 1944te USS Blower ad ve SS-325 borda numaras ile Amerikan donanmasna katld2. norkel3 sistemine sahipti.
10 Ekim 1944te Pasifikte Japonlara kar savamak iin ilk grevini yerine getirmek zere Panamaya gitti. 17 Ocak 1944te sis
ve frtna yznden bir Amerikan devriye botuna arparak kaza
yapt. Gverte ba bodoslamasnda koca bir yarlma meydana gelen denizalt ilk grevine gidemeden acil olarak havuza ekildi.
lk cephe grevini Pearl Harborda yapt. Lt. Cdr. J.H. Campbell
komutasnda 16 Aralk 1944te Pearl Harbora gitti. lk sava devriyesine 17 Ocak 1945te kt. Java ve Gney in karasularnda
sava bitene kadar3 devriye turu yapt. 1946-49 aras Pasifik filosuna bal olarak deiik yerlerde altrma ve eitli grevlerde
bulundu. Ancak talihsizlik hi peini brakmad. II. Dnya Sava
sona ererken bir tek ciddi baarya bile imza atamamt4.
1

Abidin Daver, Dumlupnar En Mkemmel Denizaltlarmzdan Biri di, Cumhuriyet, No.

10.303, 5 Nisan 1953; Zafer Akam Postas, No. 954, 5 Nisan 1953.
Ali Ergur, Dumlupnar Unutmak, Tarih ve Toplum, C. 39, Say 232, Nisan 2003, s. 47.

norkel denizaltnn uzun sure su altnda kalmasn salayan boru tertibatdr.

Abidin Daver, Yeni Denizaltlarmz, Cumhuriyet, No. 9447, 23 Kasm 1953.
Daverin bu yazsnda Dumlupnarn tantmnn yan sra norkel hakknda da
bilgi verilmektedir.

Ahmet Tebelle-Ahmet etinel, Tarih-Dumlupnar, Polars, KT Deniz Bilimleri

Fakltesi Yayn, Mays 2011, s. 6.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
217

TARHLE
ADANMI
BR MR
218

Dumlupnar, kinci Dnya Savann ardnda Trk-Amerikan

yaknlamas ve onun bir rn olan Amerikann Trkiyeye askeri yardmlar kapsamnda Bumber (anakkale) denizatlsyla
beraber 1950de Trkiyeye verilmesine karar verilen iki gemiden
biridir. 16 Kasm 1950 tarihinde ABDnin New London denizalt ssnde 4 numaral iskelede yaplan devir teslim treni ile
Blowere Dumlupnar adn ald ve 325 borda numaras verildi.
333 borda numaras verilerek anakkale adn alan Bumper denizalts ile birlikte Trk komutanlarna teslim edildi. 19 Aralk
1950de stanbula gelen gemiler Dolmabahe Saray nnde demirlemi olan Yavuz Zrhlsnn top atlaryla karland5. Selamlamann ardndan yaplan tren srasnda Donanma komutan
Rdvan Koral, Amerikan Deniz Yardm Grubu Bakan Amiral
Reesi temsilen bir Amerikal subay, ardndan gemilere kendi vilayetlerinin ad verilen anakkale ve Afyon Milletvekilleri de birer
konuma yaptlar6.
Standart tonajlarla Dumlupnar tam ykl su stnde 1825,
su altnda ise 2300 tondu. Boyu 95, eni ise 9.25 metredir. Her
biri 1625 beygir kuvvetinde 4 grup dizel elektrik motoru ile su
stnde hz 20-21, sualtnda ise 10 mildir7. Su st seyir iin her
biri 1625 beygir kuvvetinde drt dizel elektrik motoru ile donatlmtr. 400 beygir kuvvetinde bir yardmc motoru da vardr. Su
alt seyirlerinde 2700 beygir kuvvetinde elektrik motoru ile azami
on mil hz yapabilmektedir. Yakt depolar azami 300 ton motorin
alabilmektedir. Bu yaktla azami on mil hzla gitmek kayd ile 12
mil mesafe kat edebilmektedir. Silahlar alts bata drd kta olmak zere on adet 533luk torpido ve kovandr. 24 torpido yahut
kovanlardan atlmak zere krk mayn tar.
Trk donanmas iin son derece nemli olan denizalt Akdenizde katld bir tatbikatn bitiminden sonra Glckteki Denizalt Komutanl Ana ssne dnerken 4 Nisan
1953 gn gece 02.15 sularnda sve bandral Naboland i5

Cumhuriyet, No. 9474, 20 Aralk 1950; Gemilerin geliini Demokrat zmir Gazetesi
17 Aralkta okuyucularna yle duyurmutu: Muhriplerimiz Bu Sabah zmirde
Denizaltlarmz da stanbulda olacaklar. Demokrat zmir, No. 1460, 17 Aralk 1950.
Cumhuriyet, No. 9474, 20 Aralk 1950; Milliyet, 19. 12. 1950. Karlama trenine Vali
ve Belediye Bakan Prof. Fahrettin Kerim Gkay. Gemilere Dumlupnar ve anakkale
adlarnn verilmesi dolays ile Afyon ve anakkale Milletvekilleri, Birinci Ordu Mfettii
Korgeneral kr Kanatl ve dier komutanlar, amiraller ve donanma erkn ile Dumlupnar
ve anakkaleden gelen misafirlerle ok sayda davetli katld. Gemilere anakkale ve
Dumlupnar Belediye Bakanlar tarafndan birer ipek bayrak hediye edildi. Milliyet 20. 12.
1950. s. 5.
Daver, ayn makale. Zafer Akam Postas, 5 Nisan 1953.

lebiyle anakkalenin giriinde arpmas sonucunda batt. Dumlupnarn bat, Refah8 ve Atlay facias ile beraber
Trkiyenin Cumhuriyetten sonra gerekleen nc byk
deniz kazas idi. Dumlupnar Denizalts 31 Ocak 1955 ylnda da
harp gemisi olarak kullanlmas kabiliyetinin tamamen kaybettii
iin Deniz Kuvvetleri kadrosundan karld9. TBMMde yaplan
grmelerden sonra envanterden dlen dier baz gemilerle
birlikte bulunduklar yerde satlmasna oybirlii ile karar verildi10.
Bu yazda denizaltnn bat ve sonrasndaki gelimeler deerlendirilecektir. Yaz bizlerden hibir yardm esirgemeyen ve her
frsatta bizlerin daha iyi yetimesi iin gayret sarf eden deerli Hocam Prof. Dr. Nejat Gynn ansna ithaf olarak ele alnmtr.
Kazann Oluu
anakkale Boaz her zaman denizciler iin zor bir gei olmutur. zellikle stanbul ynne giden deniz tatlar Nara burnu nnde manevra yaparken byk dikkat ve zen gstermek
zorundadr. Boazn sisli olduu dnemlerde dikkatlerin daha st
seviyelerde olas gerekmektedir.
Dumlupnar Denizalts donanmaya katlndan sonra eitli tatbikatlara katld. Kazadan nce de 13-26 Mart tarihleri
arasnda NATO11 tarafndan Akdenizde organize edilen randevu
tatbikatlarnda grev yapmt. Bu tatbikatn ardndan 1 Nisan
gecesi 8i subay, 38i erba ve 50 erden oluan mrettebat ile de-

nizalt filo komutan Tmamiral Fahri Korutrk komutasnda I. nn Denizalts ile birilikte, NATO Deniz Kuvvetlerinin Akdenizde yaptklar Mavideniz (Blue Sea I) tatbikatna
katld. Amerikan 6. Filosu ile birlikte Ege Denizinde grev
yapt. Sava artlar iinde geen bu manevra srasnda 24
saat su altnda kald12.
8

9
10
11

12

23 Haziran 1941de Akdenizde bir denizalt tarafnda 150 mrettebat ile batrlmt.
Feridun Kandemir, Refah Facias, Dizi yaz, Balang 19 Aralk 1948.
TBMM Zabit Ceridesi, Devre 10, C. 4, tima 1, 34. Birleim, 31. 01. 1955, s. 255.
TBMM Zabit Ceridesi, Devre 10, C. 4, tima 1, 38. Birleim, 09. 02. 1955, s. 50.
NATO 4 Nisan1949da Washington Antlamas ile kurulan bir kolektif savunma rgtdr.
ngilizce North Atlantic Traty Organization (Kuzey Atlantik Antlamas rgtnn)
ksaltmasdr. Trkiye ve Yunanistan e zamanl olarak 18 ubat 1952 ylnda e zamanl 13
ve 14. ye olarak NATOya kabul edilmilerdir. smail Soysal, Trkiyenin Uluslar aras Siyasal
Batlar (1945-1990), Trk Tarih Kurumu Yayn Ankara 1991, s. 413 -414; Oral Sander,
Trk-Amerikan likileri (1947-1964), Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yayn,
Ankara 1979, s. 79-80.
TMMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, C. 21, Toplant 3, 69. Birleim, 16 Nisan 1953,
Krehir Mebusu Rfat zde ve 8 arkadann verdii kanun teklifi ve Maliye ve Bte
Komisyonunun Raporu (2/517), Sra says 170, s. 1-2.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
219

TARHLE
ADANMI
BR MR
220

NATO Deniz Kuvvetlerinin Akdenizdeki manevralarna katlan Amerikan tipi denizaltmzdan biri olan Dumlupnar, manevralarn sona ermesinin ardndan Glckteki ssne geri dnmek zere yola kt. 3 Nisan 4 Nisana balayan gece anakkale
Boazna giri yapt. Nara13 Burnunun yarm mil anda 358
derece rotasnda Kd. Yzb. Sabr elebiolu komutasnda seyir halinde olan Dumlupnar Denizaltsnn sakin geen yolculuu saat
02.10 sularnda son buldu. Nara burnu aklarnda Akba fenerinden yarm mil akta, 250 derecede seyrederek stanbul ynnden
gelen ve Kaptanln Oscar Lorentzonun yapt sve bandral
Naboland ilebi ile arpt. ilep, Dumlupnara ba torpido dairesinin sancak tarafndan bindirmiti. arpma srasnda Naboland
ilebi de burun ksmndan byk bir yara alm fakat gemi mrettebatndan hi kimseye bir ey olmamt14. Kazann ardndan
Naboland gemisi S.O.S. iaretlerini verdi. Telsiz mesajlar ile de
anakkalenin 3 mil anda hangi millete ait olduunu bilmedii bir denizalt ile arptn, denizaltnn batmak zere olduunu ve acil yardm istediini duyurdu15. Projektrlerini kazann
olduu yere ynetti. Fosforlu can yeleklerini denize brakm ve
birok uyar fiei frlatt. Tahlisiye sandallarn16 denize indirerek
ilk kurtarma almalarn da balatt17. Kurtarma gemilerinin gelmesinin ardndan Naboland, ksa bir sre iinde de yedeklenerek
anakkale Limanna ekildi.
Dumlupnar, ilk kazasnda darbe ald yerden bir kere
daha iddetli bir darbe ald. Darbenin ardndan denizaltnn santral dairesinde byk bir patlama meydana geldi18. arpma ve
patlama sesi Eceabat Limannda bulunan gemiler tarafndan da
duyulmutu. Denizalt sratle ba tarafndan batmaya balamt.
Gemilerinin ba taraftan itibaren su aldn gren denizciler hzla k torpido dairesine doru harekete gemilerdi. Arka tarafa
geebilenlerden biri olan Filo komutan Komodor Kurmay Albay
Hakk Burak telefon amandrasn atmay baard. Bu amandradan temin edilen telefon irtibat ile bilgi aktaran Astsubay Selami zben arka torpido blmesinde ounluu subay olan yirmi
13

14
15

16
17
18

Nara Burnu denizciler iin olduka tehlikeli bir mevkiidir. Abidin Daver, Trk Denizcilik
Tarihinde Nara, Cumhuriyet, No. 10312, 14 Nisan 1953.
Zafer Akam Postas, No. 953, 4 Nisan 1953
Milliyet, No. 1045, 5 Nisan 1953 s. 1 ve 7. Sava Karaka-Benan Edis, Dumlupnar
Ekspedisyonu, docsfiles.com/pdf-dumlupnar ekspedisyonu.html eriim tarihi 28. 05.
2013.
Kaza srasnda yolcularn kurtarlmas iin gemi gvertesinde bulundurulan sandal.
Cumhuriyet, No. 10.301, 5 Nisan 1953.
Cumhuriyet, No. 10.301, 5 Nisan 1953.

iki kiinin bulunduunu, dier odalardan ise herhangi bir haber

alnamadn, kendilerinin imdat beklediklerini, orada bulunanlarn dua ettiklerini, ezan okuduklarn bildirmiti. Yine verilen
bilgiye gre irtibat kurulabilen blmede bulunanlarn 14 saat dayanabilecek oksijen miktarnn olduu da renilmiti. arpma
annda gvertede bulunan gemi komutan Kdemli Yzba Sabri
elebiolu, stemen Kemal nver, stemen Hasan Yumuk,
Astsubay Bagedikli Hasan nkaya, Astsubay Bagedikli Hseyin
Ak ve Astsubay avu aban Mutlu denize dmlerdi. Denize denlerden aban Mutlu boularak ehit olmu dierleri ise
sve gemisinin denize indirdii bir tahlisiye sandalna alnarak
kurtarlmlard19. Kazadan kurtulanlar kaza ann yle anlatyorlard. Saat 2.15ti. Grevli deildik. Tesadfen kumanda kprsnde bulunuyorduk. Hava biraz sisli idi. Birdenbire iddetli bir grlt ile sarsldk.
Kendimizi denizde bulduk. Gemimiz be on dakika iinde batt. sve gemisi
bize cankurtaran simidi ve can yelei att. Karanlk, souk, aknt mthiti.
Bir buuk saat kadar denizde alkalandktan sonra can yeleklerini bulabildik. Bir saat sonra da Gmrk Muhafaza Tekilatnn motoru geldi. Bizi
birer birer topladlar. Yedi arkadatk. Maalesef ikisini bu gn kaybettik.
Bizi nce Memleket Hastanesine gtrdler. Orada bo yatak olmad iin
Asker Hastaneye getirdiler. imdi bir tek dncemiz var. Arkadalarmzdan haber var mi20.

Kurtarma almalar
arpmann grlts ve yardm talebi Eceabat Limannda
demirlemi olan gemiler tarafndan da duyulmutu. Ayn gece
Eceabat Limannda demirli halde bulunan Gmrk Motorundaki personel, tela iinde motora gelen bir kii tarafndan da uyandrld. Bu kii, Nara aklarnda bir arpmann olduunu syleyerek, motorun kaza mahalline gitmesini istedi. Derhal yola koyulan gmrk motoru, kaza yerine vardnda deniz zerindeki
korkun manzaray grdler.
Gmrk motoru mrettebat, deniz zerinde dolarken tahlisiye sandallarna km ve can yeleklerine sarlm Dumlupnar
mrettebatndan bazlarn grerek motora ald. Bu denizciler hzla anakkaleye gtrlerek hastaneye yatrld. Fakat hl denizin dibinde 81 kii vard ve onlarn yaayp yaamadklar bilinmi19

20

Milliyet, No. 1045, 5 Nisan 1953; Zafer Akam Postas, 4 Nisan 1953, s. 4; Ulus, No.
11.412, 5 Nisan 1953.
Ulus, No. 11412; Akam, No. 12394, 5 Nisan 1953; Akam, No. 16395, 6 Nisan 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
221

TARHLE
ADANMI
BR MR
222

yordu. Artk onlarn yaamasn ummaktan ve denizalt kurtarma

gemisi Kurtaran armaktan baka are yoktu.
Ertesi gn Trkiyede kan btn gazetelerde kaza haberleri
manetten verilmeye baland21. lk haberlere gre batan denizaltndan sadece be kii kurtarlabilmiti. Geri kalan 76 subay ve
er kurtarlamamt22. Baz gazetelere gre ise gre ise 96 kiilik
mrettebattan be kii kurtarlmt. Kendileri ile irtibat kurulan
ve geminin k tarafnda bulunduklar anlalan 22 kiinin ise kurtarlmas almalar devam ediyordu.
Kazann duyulmasnn ardndan ilk etapta anakkale Valisi
Sefaattin Karanak, Mstahkem Mevki Komutan, Cumhuriyet
Savcs ve dier ilgililer II. nn Denizalts ile olay mahalline gittiler. Vali Karanak bir kere daha Dumlupnarla irtibat kurdu.
Astsubay Selam Bey, Valiye de detayl bir ekilde durumu anlatt.
Gnn ilerleyen saatlerde Milli Savunma Bakan Seyfi Kurtbek,
Deniz Kuvvetleri Komutan Koramiral Sadk Altncan, Donanma
Komutan Tmamiral Kemalattin Bozkurt ve Denizalt Filo Komutan Tmamiral Fahri Korutrk de uakla olay yerine ulatlar.
Onlarn geliinin ardndan yeniden denizalt ile irtibata geilmek
istenmi fakat baz sesler alnmasna ramen grme salanamamt23.
Dier taraftan anakkale ve stanbulda bulunan kurtarma
gemileri de derhal olay mahalline ynlendirilmiti. Denizalt kurtarma gemisi Kurtaran 5 Nisanda saat 13te kaza yerine geldi.
lk i olarak arpmann meydana geldii alanda amandralarla Dumlupnarn yeri tahmini olarak bulundu. Denizaltnn 38
kula derinlikte olduu dnlyordu. iddetli frtna ve akntya ramen kurtarma ann denizaltya indirebilmek iin almalara balad. Ancak bu derinlikte dalglarn alabilmesi ok
zordu. Kurtarann almalara balad srada yardm talebi kabul
edilen Amerikan 6. Filosuna bal kurtarma gemileri de o srada
stanbulda bulunan Amiral Cassedynin emirleri dorultusunda
olay mahalline hareket etti. Albay M. J. Princenin komutasndaki
Hawkins muhribi, Trkiyedeki Amerikan askeri yardm heyeti
deniz grubu bakan Amiral Hughes ve o srada stanbulu ziyaret
21

22
23

Kaza haberi 4 Nisan 1953 Tarihli gazetelerde u ifadelerle yer almt. anakkalede Dn
Feci Kaza-Bir Denizaltmz 90 Kiilik Mevcudu ile Birlikte Sulara Gmld. Arka Blmede
Bulunan 22 Denizci ile Telefon Muhaberesi Temin Edildi. Zafer Akam Postas, No. 953, 4
Nisan 1953. anakkalede Vuku Bulan Messif Bir Deniz Kazas Neticesinde Dumlupnar
Denizaltmz Batt. Milliyet, No. 1045, 5 Nisan 1953.
Cumhuriyet, No. 10303, 5 Nisan 1953;
Ulus, No. 11412, 5 Nisan 1953.

eden 6. Filoya mensup doktorlar, dalglar ve denizalt uzmanlar

da olay yerine gelmilerdi. O gn gece yarsna kadar yaplan almalardan bir sonu alnamad. Dahas saat 16.30dan itibaren amandrann kopmas yznden denizalt ile irtibat da kesilmiti.
Akama doru Milli Savunma Bakanl Temsil Brosu u bildiriyi yaymlad. Bildiride u ifadelere yer verilmektedir:
1. anakkalede sve gemisinin arpmas neticesinde batm olan Dumlupnar denizalt gemimizin kurtarlmas
iin denizalt kurtarma gemimiz Kurtaran vaka mahalline gelmi ve kurtarma almalarna balamtr.
2. Birinci teblide kurtarldklar bildirilen personelden
baka denizalt gemisi ile yaplan son telefon balantsnda 96 kiilik mrettebattan 22 kiinin k dairede hayatta
kaldklar ve oksijen tertibat ile 24 saat hayatlarnn srdrebilecekleri anlalmtr.
3. Dumlupnar gemisi Nara nnde, 38 kula derinlikte ve
8 mil akntl bir noktada bulunmaktadr.
4. stanbulda bulunan Amerikan 6. Filo Amiral Cassedy,
bir muhriple kurtarma ekibini ikinci filo Amirali ile olay
mahalline gndermitir.
5. mroz tahlisiye gemisi ile Turgutalp ve Kaldray yardm
gemileri olay mahalline gnderilmitir.
6. Olaya sebebiyet veren sve ilebi yaral olarak
anakkaleye demirlemi olup adli tahkikat balatlmtr.
7. Milli Savunma Bakan Seyfi Kurtbek, Deniz Kuvvetleri
Komutan Koramiral Sadk Altncan, Donanma Komutan Tmamiral Kemalettin Bozkurt, Denizalt filo komutan Tmamiral Fahri Korutrk bizzat olay yerinde
kurtarma ii ile yakndan ilgilenmektedirler.
almalardan Sonu Alnamamas
Ancak kurtarma almalar sonu vermedi. Saat 12ye kadar almalara yerinde nezaret eden Milli Savunma Bakan Seyfi
Kurtbek hastanede bulunan kazazedeleri ziyaret ettikten sonra 6
Nisanda uakla Ankaraya dnd. Basna yapt aklamada unlar syledi: NATO tatbikatlarna katlan Dumlupnar Denizalts
baarl geen bir tatbikatn ardndan geri dnyordu. lgili NATO
komutanlar denizcilerimiz iin takdirlerini ifade etmilerdi. Onlarn varlklar ile iftihar duyuyorduk. Kendileri de bu gururun neesi

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
223

TARHLE
ADANMI
BR MR
224

iinde idiler. Ne hazindir ki neeleri uzun srmedi. Kahraman arkadalarn kurtarma konusunda donanmamz ok fedakrca alt.
midin zayf olmasna ramen denizcilerimiz hibir fedakrlktan
kanmadlar. Dumlupnarn msademe ve bat hadisesi denizalt
kazalarnda rastlanan en ar artlara sahiptir. Btn teknik tedbirler Boazlarda birka gnden beri devam eden eitli cereyanlar
yznden faydal olamamtr. Btn arzu ve emelimiz kahraman
denizcilerimizi bir an evvel kurtarmakt. Deniz Kuvvetleri Komutanmz, dier amiraller, Amerikal uzmanlar olay yerinde geceyi gndze katarak alyorlar24.
Ayn gn Milli Savunma Bakanl Temsil Brosu kurtarma
almalarndan sonu alnamadn u bildiri ile kamuoyuna duyurdu:
1. anakkalede Nara nnde batan Dumlupnar Denizalt
gemisinde kalm olan personelin kurtarlmasndan tamamen mit kesilmitir.
2. Bundan sonra tebli neredilmeyecektir.
3. Hayatlarndan mit kesilen personelin isimleri aadadr, diyerek ehitlerin listesi yaynland.
Gemide Bulunanlarn simleri ve Unvanlar
Subaylar: Kurmay Albay Hakki Burak, Makine Kdemli Yzba Nat ngren, Makine Yzba Affan Kayal, Gverte stemen smail Tre, Makine stemen Fikret Cokun, Gverte
Temen Blent Orkunt, Gverte Temen M. engn.
Astsubay Kdemli Baavular: evki zsekban, Ali Tayfun, Emin Akan, mer ney, Mehmet Fidan, Mehmet Denizmen, Sait Yldrm.
Astsubay Baavular: Ulvi Erhan, Hasan Cebeci, hsan Yeter, Ziya Okuturlar, Fevzi Grsan, Niyaz Baar, Sabri Gdeberk.
Astsubay stavular: Cemalettin Denizkran, Selahattin
etindemir, Zeki Gider, Kemal Acun, Cemal Kaya, Naci zaydin.
Astsubay avular: Bahri Serseren, hsan demir, Selami
zben, brahim Altntop, aban Mutlu, hsan Cokun, Hamdi
Reis, Samim Nebiolu, Murat Doan, hsan Aral, Zeki Akda,
Necdet Yaman, Turul ubuk, Mehmet Ali Ylmaz.
avular: Veysel Saygl (Karasu), Ramazan Yurdakul (Rize).
Onbalar: Niyazi Giritli (Milas), Zfer Ceylan (stanbul),
brahim lemeci (stanbul), Murat Yldrm (Trabzon), Mehmet
24

Cumhuriyet, No. 10304, 6 Nisan 1953.

Kzllk (Bodrum), Emin Szer (Bodrum).

Erler: Mehmet Demirel (anakkale). Ali Gk (Biga). Nurettin Alabacak (Antalya). mer Yaln (Bandrma). Ali Aslan
(Edremit). lfettin Akar (Lpseki). Bekir Sar (ile). Yusuf Demir (Srmene). Mehmet Aydn (Rize). Mustafa zsy (Ske).
Nuri Acar (Marmaris). Hdai adan (orlu). Kadir Demirolu
(Lpseki). Fikri Ulatrc (Tekirda). Hseyin Sayn (Biga). Hseyin Kayan (Bartn). Kenan Odacolu (zmir). Ahmet Gnal
(Lpseki). Mustafa Ta (Bartn). Hasan Bozolu (anakkale).
brahim Aksoy (Bursa). Feridun Krcal (zmir). smail zdemir
(Ordu). Hasan Arslan (aramba). Ahmet zkaya (nebolu). Enver Uar (anakkale). Necati Kalan (Foa). Murat Suyabatmaz
(nebolu). Mehmet Demir (Giresun). Galip Ylmaz (Giresun).
Hasan Kelleci (Grele)25.
ehit isimlerinin yaymlanmasna ramen kurtarma gemilerinin almalar bir sre daha devam etti. Batan denizaltya inebilmek iin 10 Nisanda Amerikadan uzman dalglar geldi. 13
Nisana kadar olay yerinde arama almalar srdrld. Herhangi bir sonu alnamamas zerine ayn gn saat 16da kurtarma gemileri balarnda Tmamiral Fahri Korutrk olmak zere
Naradan slerine geri dndler26.

Dumlupnar iin anma treni

Dumlupnar Denizaltsndan mitlerin tamamen kesilmesinin ardndan bata anakkalede olmak zere yurdun eitli yerlerinde anma trenleri yapld. Bu trenler dier gemilerimizin
batndan sonra yaplanlardan ok daha haznd. nk subay,
astsubay, erba ve erlerden oluan 81 denizcinin kurtarma almalar srasnda nefes al verilerinin, kalp atlarnn duyulmasna, irtibat kurularak konuulmasna ramen bir ey yaplamam
deta ebedi leme gleri seyredilmiti27.
Trenlerin en hazin olan denizaltnn batt yerde yaplandr. Burada Baaran isimli denizalt tamir gemisinin zerinde
yaplan tren 7 Nisan gn saat 15te balayacakt28. Saat 1330da
tren iin byke bir motorla yola kld. 14te sessiz sedasz
25

26
27

28

Zafer Akam Postas, No. 955; Son Posta, No. 2520; Ulus, No. 11.413; Cumhuriyet, No.
10.304; Millet, No 199, 6 Nisan 1953.
Cumhuriyet, No. 10312, 14 Nisan 1953.
Tevfik nce, Dumlupnarn Aziz ehitlerini Anarken, Yeni stanbul, No. 1572, 4 Nisan
1959.
Ulus, No. 11415; Cumhuriyet, 10 306; Zafer Akam Postas, No. 957, 8 Nisan 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
225

TARHLE
ADANMI
BR MR
226

Baaran gemisine klmt. Gemide Baarann personelinin yan

sra anakkale Garnizonundan bir tren birlii, Deniz Kuvvetleri
Komutan Amiral Sadk Altncan, Denizalt filo komutan Amiral Fahri Korutrk, Glck s Komutan Amiral Mnci lhan,
anakkale Valisi, kinci Kolordu Komutan, eitli dzeyde komutanlar ve sve Elisi Adolf Croneborg hazr bulunuyordu.
Baarann arkasnda ise Gemlik Muhribi, nn Denizalts, Kurtaran, arama ve tarama gemileri ile yardm gemileri sralanmt.
Saat 15te nn Denizaltsnda grevli gen bir deniz astsubay
Sezai Akdik mikrofonun bana geldi ve u konumasn yapt:
4 Nisan 1953 gnnn kalplerimizde at kelimelerle tarif
edilemeyecek kadar byktr. Dumlupnarn urad bu messif
olay Refah ve Altnaydan sonra nc defa millet olarak sonsuz
keder iindeyiz. 14 Temmuz 1952 gn batan gnein hsran, 4 Nisan 1953un elemi ile tekrar tazelendi. Onlarn kaybndan doan bu
byk acmzn yegne tesellisi kahraman milletimize has vefakrlk
duygular ile daima zihnimizde ve kalbimizde olulardr. Kaybnzla sinemizde oluan boluu doldurabilmek iin btn varlmzla
alacaz. Bu engin denizin karanlk sonsuzluunda uyuyan aziz
ehitler ruhunuz ad olsun29.
kinci konumay stemen Faruk Sukan yapt. nc olarak sve Elisi Adolf Croneborg sz ald. Croneborg hkmetinin, milletinin ve kendisinin messif olaydan duyduu znty
Trke olarak ifade etti30. Trendeki son konumac Amiral Fahri
Korutrkt. Konumalarn ardndan dua edildi ve elenkler denize atld31.
Bir dier tren ise Deniz Harp Okulunda yapld. Saat 9.30da
balayan trene Eitim Komutan Kurmay Albay Tevfik Samurka, Okul Komutan Kurmay Albay Necdet Uran ve ok sayda
renci katld.
Demokrat Parti Vinezade dare Oca ise Dumlupnarda
lenler iin mevlit okuttu. Trk Talebe Birliinde dzenlenen trende de denizcilik konusunda uzman bir gazeteci olan Abidin
Daver bir konuma yapt32.
Dumlupnar Denizaltsnda lenlerin ehit Saylmalar
Dumlupnarda ehit denler iin trenler yaplyordu ama
29
30
31
32

Ulus, No. 11415; Cumhuriyet, 10 306; Zafer Akam Postas, No. 957, 8 Nisan 1953
Hrriyet, No. 1786, 8 Nisan 1953.
Ulus, No. 11415; Cumhuriyet, 10 306, 8 Nisan 1953. Halkn Sesi, 9 Nisan 1953.
Cumhuriyet, 10 306, 8 Nisan 1953.

ilk anda ehitlerin geride braktklarnn maduriyetlerinin giderilmesi iin de bir eylerin yaplmas gerekiyordu. ou hem manevi hem de maddi olarak zor durumdaydlar33. Maduriyetlerin
bir ekilde en aza ildirilmesi gerekiyordu. te bunun iin konu
meclise tand. Denizaltda lenlerin ehit saylmalar iin kanun
karlmas gerekiyordu.
Meclisin 6 Nisan 1953 tarihli oturumunda Afyon Milletvekili Ali hsan Sabis Paa, gndem dii sz alarak Deniz facias hepimizi fazlas ile mteessir etti. Bugn olaydan dolay btn millet
azap iindedir. Ancak bu i iin biraz da are dnmek lazmdr.
Daha evvel de Refah hadisesinde lenler ehit midir deil midir diye
tartma olmutu. Buna meydan verilmemesini arz ediyorum dedi34.
Ancak Ali hsan Paann bu talebi o gn meclisi yneten Meclis
Bakan Vekili Fikri Apaydn tarafndan konunun bir kanun mevzusu olduu gerekesi ile grmeye almad. Ali hsan Paa,
Milli Savunma Bakan vazifeye devam ediyorum. Tpk tayyare
ehitleri gibi bunlar iin de ilem yaplmasn srarla istedi ise de
Reis Bu hususta sz alamaz. Bunun iin Milli Savunma Vekiline
sz verilemez diyerek konuyu kapatt35. Bu gelimenin ardndan
Krehir Milletvekili Rfat zde ve 88 arkada Dumlupnar Denizalt gemisinde len askerlerin ehit, dul ve yetimlerinin de ehit
dul ve yetimi saylmasna ve bu ehitlerin ailelerine tazminat verilmesine dair bir kanun teklifi verdiler36. Verilen kanun teklifinde
u ifadeler yer alyordu:
Bu feci kaza dolaysyla canlarn vermi olan ehitlerimiz 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu hkmleri muvacehesinde
ehit saylmamakta ve dul ve yetimleri 5957 sayl Kanunun 5. Maddesi
hkmnden de istifade edememektedirler. Hlbuki tamam ile harp artlar iinde geen bir tatbikattan dnerken hibir hatalar olmad halde
bir faciaya kurban giden bu personelimizi ehit saymamak aziz ruhlarn
incitecei gibi geride Trk Milletine emanet ettikleri dul ve yetimlerini de
manen ve maddeten zntye gark edecektir. Esasen, bu evltlarmz bir
denizalt gemisinde mahsur kalarak ve mesleklerinin hususiyeti bakmndan bu feci akbete uram olduklarndan hdisenin normal artlar iinde
33

34

35
36

ehit Aileleri Alaka Bekliyor, Hrriyet. No. 1787, 9 Nisan 1953; Vedat Benderli, Dumlupnar
ehitleri ve Cefakr Aileleri-Denizcinin Paras Pul Kars Duldur, Demokrat Ankara, No. 630,
20 Nisan 1953.
Refah hadisesinden sonra da benzer tartmalar yaanmt. Bu kez yeni bir tartmaya
meydan verilmek istenmiyordu. TBMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, C. 21, 63. Birleim,
06. 04. 1953, s. 227.
TBMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, C. 21, Birleim 63, 06. 04. 1953, s. 228.
TBMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, Cilt 21, Birleim 69, 16. 04. 1953, s. 406. Son Posta,
No. 2528, 14 Nisan 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
227

TARHLE
ADANMI
BR MR
228

mtalasna imkn bulunmad gibi ehit saylmamalar hak, memleket

ve vatan urunda canlarn her an fedaya hazr olan dier denizaltc personelimiz ve aileleri zerinde moral bakmndan aksi tesirler yaratacaktr.
Bilkis bu personel hakknda esasen erimi bulunduklar ehitlik payesinin bir kanunla perinlenmesi istikballerinin garanti edilmesi dolaysyla
dier personelin vazifeye olan evk, heves ve ballklarn artracaktr. Bu
sebeple Dumlupnar Denizaltsnda len asker ahslarn dul ve yetimlerinin de ehit dul ve yetimi saylmalar. Bunlara 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunun37 69. maddesi gereince ve ayn kanunun
64. maddesine gre birinci derece zerinden hesaplanacak harp malll
zamm ile birlikte dul ve yetim muhassasat verilmesi. Ve dier kanunlarda
mevcut sair ehit dul ve yetim haklarnn verilecei belirtilerek ayrca 5957
sayl denizaltc ve dalglara verilecek (7 500) liralk tazminatn bunlara
da verilmesini temin edecek olan iliik kanun lyihas hazrlanarak takdim
olunmutur denilmektedir38.

Teklif Maliye komisyonu tarafndan da uygun bulunan Kanun teklifi Meclisin 16 Nisan 1953teki oturumunda ncelikle
grlmesine karar verildi. Grmeler baladktan hemen sonra ilk sz alan Manisa Milletvekili Fevzi Ltfi Karaosmanolu,
Fevkalde hallerde, fevkalde hdiseler karsnda insan kalbi ile
dili arasndaki mesafe ok uzaktr. Fevkalde hdiseleri, straplar, yle an gelir ki, insan dili, birok fniler izah etmeye, anlatmaya kadir olamazlar diyerek grmelere yaplacak sayg duruundan sonra geilmesini teklif etti. ki dakikalk sayg duruundan sonra konunun tartlmasna devam edildi. Sz alan Seyhan
Milletvekili Cezmi Trk, Sayn Karaosmanolunun teklifine btn
kalbimle itirak ederim. Dumlupnar denizalt gemisinde ehit olmu
kardelerimiz iin byk tazim hisleriyle eilmeyi bir vecibe bilirim.
Fakat zihnimi igal eden bir istifham vardr ki, bunu da bu vesile ile
Hkmetten sormak ve renmek isterim diyerek denizaltnn bat
sebeplerinin neler ve sorumlularn kimler olduunun da sorgulanmasn istedi39. Bunun zerine sz alan Adalet Bakan Ankara
Milletvekili Osman evki iekda, Dumlupnar Denizaltsnn
akbeti zerine adaletin ie el koyduunu, gerekli tahkikatlarn
yapldn ve konunun mahkemeye intikal ettiini 29 Nisandan
37

Bu kanun 8 Haziran 1949da TBMMde kabul edilmi ve 17 Haziranda Resmi

Gazetede yadmlanarak yrrle girmitir. Dstur, Tertip, 3 C. 30, (Kasn 1948Ekin 1949), Babakanlk Devlet Matbaas Anakara 1949, s. 1335 ve devam.

38

TMMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, C. 21, Toplant 3, 69. Birleim, 16 Nisan 1953,
Krehir Mebusu Rfat zde ve 8 arkadann verdii kanun teklifi ve Maliye ve Bte
Komisyonunun Raporu (2/517), Sra says 170, s. 1-2.
TBMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, Cilt 21, Birleim 69, 16. 04. 1953, s. 407-408.

39

itibaren de durumalarn balayaca bilgisini verdi.

Yaplan grmelerden sonra Dumlupnar denizalt gemisinin batmas dolays ile lenlerin ehit, dul ve yetimlerinin de ehit, dul ve yetimi saylmalar hakknda kanun Layihas oylanarak
kabul edildi. Kabul edilen kanunun 1. Maddesinde 4 Nisan 1953
tarihinde Dumlupnar denizalt gemisinin batmas dolaysyla lenler ehit, dul ve yetimleri de ehit, dul ve yetimi saylrlar ve haklarnda bu tarihten itibaren ehit, dul ve yetimi hkmleri uygulanr
deniyordu40.
Dumlupnar Denizalts le lgili Yaplan Soruturma
Kazann ardndan anakkale Cumhuriyet Savcs Salih Ertem, nce kaza mahallinde keif yapt ardndan da kaza ile ilgili
soruturmay balatt. lk andan itibaren gzetim altnda tutulan
Naboland ilebinin Kaptan Oscar Lorentzonun ifadesini ald.
Lorentzon, ilk ifadesinde konu ile ilgili uzmanlarn olmad ve
ngilizce konuaca iin yanl anlalabilecei endiesi ile kaza
hakknda hibir ey sylemedi. Yalnzca messif kaza neticesinde
gzide Trk denizcilerinin kaybndan duyduum teessr dile
getirmekle yetindi41. Oscar Lorentzon, sorgusundan sonra anakkale Sulh Ceza Mahkemesine sevk edildi42.
Ksa bir sre nce anakkale ve evresinde yaanan depremden dolay Adliye binas hasar grdnden durumalar bir
ilkokulun bahesinde kurulan adrda yaplyordu. Mahkeme
adrnda Kaptan Lorentzona anakkale Lisesinin ngilizce retmeni Adile Kepenek tercmanlk yapt. Hviyet tespitinin ardndan Hkim, Kaptana kendisine isnat olunan suun mahiyetini
anlatt. Savcln tutuklama talebine kar ne diyeceini sordu.
Kaptan bir kere daha kendisine tam olarak ne ile sulandn
anlamadn ifade etti. Ardndan uluslararas deniz kanunlarn
iyi bilen tecrbeli bir kaptan olduunu, denizciliin gerektirdii
btn kurallara uyduunu, buna karlk Dumlupnar Denizaltsnn hibir manevra yapmak lzumunu duymadn ve tedbirsiz
hareket ettiini syledi. Daha detayl bilgi verebilmek iin kendi
dilini bilen bir tercman bulunmasn talep etti43.
40

41
42
43

TBMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, Cilt 21, Birleim 69, 16. 04. 1953, s. 411; Zafer Akam
Postas, No. 966; Yeni stanbul, No. 1225; Milliyet, No. 1075, 17 Nisan 1973.
Ulus, No. 11418, 6 Nisan 1953.
TBMM Tutanak Dergisi, Dnem 9, C. 21, Toplant 3, 57. Birleim, 23 Mart 1953, s. 6 -7.
Aslnda sve Konsolosluundan bir tercman talebinde bulunulmu fakat o gn her
nedense tercman durumaya gelmemiti. Cumhuriyet, No. 10305. Ulus, No. 11414, 7
Nisan 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
229

TARHLE
ADANMI
BR MR
230

Sorgulamas tamamlanan sveli Kaptan savcnn talebi dorultusunda anakkale Sulh Ceza Mahkemesi karar ile tutukland44. Kaptan tutuklama kararn duyunca birtakm szlerle karar
protesto etti. Ancak sonu deimedi.
Duruma Sreci
Dumlupnar Denizaltsnn duruma sureci ise 29 Nisanda
anakkalede stiklal lkokulunun salonunda balad. 3 Ekim
1953e kadar devam etti. lk gn davay takip etmek isteyen ok
sayda vatanda okulun nn doldurmutu. Durumu nceden
tahmin eden savclk makam salonun kapasitesini de gz nne
alarak izleyici olarak gelmek isteyenlere giri kart datmt. Ayrca beklenmeyen sonularn olumamas iin de lkokul nnde
geni gvenlik nlemleri alnd.
Duruma saat 10da ar ceza mahkemesi reisinin yerini almas ile balad. Mahkeme heyeti u isimlerden oluuyordu. Bakan Selahattin Ayanolu, ye Abdlkadr Tre ve Orhan Erturul. Savclk makamnda ise Salim Ertem bulunuyordu45.
lk olarak Mahkeme Bakan Selahattin Ayanolu, sveli
Kaptan Oskar Lorentzonun kimliini tercman vastas ile tespit
etti. Sonra anakkale sorgu yarglnn kararnamesini okuttu.
Kararnamede Naboland Gemisinin Svarisi Oscar Lorentzonun
tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu deniz kazasna ve dolays ile
birden fazla insanin lmne sebebiyet vermekten 6 Nisan 1953
tarih ve 426/12 sayl talepnamesi zerine yaplan ilk tahkikat sonucunda tutukland ifade ediliyordu.
Kararn okunmasndan sonra hkim, bilirkii heyetine dnerek onlara durumay takip etmek isteyip istemediklerini sordu.
Heyetin durumay takip etmek istediini belirtmesinin ardndan
bu kez sann buna itiraznn olup olmadn soruldu. tirazn
olmadnn tespit edilmesi zerine durumaya baland.
Durumann balamasndan sonra Hkim Ayanolu tarafndan Kaptana Lorentzona yneltilen ilk soru olayn ne ekilde
gelitii oldu. sveli Kaptan Oscar Lorentzon olay yle anlatt:
O gece saat 18de stanbul limanndan hareket ettim. Normal
bir rota seyrediyordum. Gece 01i 8 gee Gelibolu nlerine geldik.
Gelibolu Fenerinden 0.7 mesafe ile getik. Boaza girerken hava ok
akt. Rotamz normal olarak ayarlanmt. 5 mil uzamz gr44
45

Cumhuriyet, No. 10305; Hrriyet, No. 1785, 7 Nisan 1953.

Zafer Akam Postas, No. 979; Cumhuriyet, No. 10328, 30 Nisan 1953.

yorduk. Geliboluya gelirken bir grup harp gemisine rastladk. Aknt

ok olduu iin kerterizi46 sk sk kontrol ediyordum. Saat iki sularnda Akba Fenerinden getik. nc kaptan Karlsonn haritada her
geilen noktay tespit ediyordu. Akba Fenerini bordaladktan sonra
nc kaptan 250 derece ile seyre devam edilmesini bildirdi. Ben de
tetkik ettim ve doru buldum. Dmende bulunan gemici Fransonna
bu ekilde seyre devam etmesini syledim. Akbatan sonra seyir hattmz 250 derece ile devam etti. Akba Fenerinden geerken iskele
tarafnda tahminen bir mil temizde hafif beyaz ve yeil olmak zere
iki k grdm. Bu srada gzcmz da klar grm bana haber
verdi. Drbnm aldm gzlemee baladm. Bize doru gelen vastann kk bir motor olduunu sandm. Fakat bu vastann krmz
fenerini grmek mmkn olmuyordu. Motor sandm bu vasta sratle bize yaklayordu. Bir aralk rotam Cenup (kuzey) tarafna
deitirmek istedim. Fakat motorun krmz fenerini grmeyince rotama devam ettim. te tam bu srada bir denizalt silueti ile karlatm. Tam iskele tarafnda idi ve mesafe ok azd. Derhal makineye
sancaa krmasn emrettim. Ksa ksa ddk alyordum. Gemicilerime verdiim btn emirlerim tatbik edildi. Fakat ne yazk ki 5-10
saniye sonra Naboland denizaltnn sancak ksmna arpt. arpma
srasnda denizaltnn bandan kaptan kulesine doru uzanan meyilli kimsi msademeye urad. Denizalt msademenin ardndan
batt. Bu srada denizden feryatlar geliyordu. Hemen alarm iaretini
verdim. nc kaptan kurtarma tedbirlerine bavurdu. lk olarak
Nabolandn sancak tarafndaki kurtarma sandaln sonra da iskele
tarafndaki motorlu sandal denize indirdik. Btn simitleri denize
frlattk. Bu srada arama projektrleri de yaklm arama yapyordu. Ayrca telsizle btn istasyonlara msademeyi haber verdim. Bu
arada da denize denleri kurtarmaya balamtk. Saat 04u 15 gee
Nabolandu anakkaleye demirledik. Kabahati Denizaltda buluyorum47. Kabahati denizaltnda bulmasnn gerekelerini de u ekilde sralad:
1. Uluslararas kurallara gre seyir yapmyordu.
2. Denizaltnn k tertibat eksikti.
3. Beyaz ve yeil klar deniz seviyesine ok yaknd.
Savcnn denizalt uluslar aras kurallara gre hareket etmedi diyorsunuz. Ona bu kusuru herhangi bir ekilde hatrlatmak
46

Bir yerin pusula kertelerine gre bulunduu yn. Yn tayini yapabilmek iin belirgin

47

bir noktay referans alma.

Cumhuriyet, No. 10328; Zafer Akam Postas No. 979; Ulus, No. 11437; Son Posta, No.
2544, 30 Nisan 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
231

TARHLE
ADANMI
BR MR
232

gerekmez mi? Denizcilik usullerinde byle bir tedbir yok mudur

eklinde sorduu soruya u cevab verdi:
Ik vaziyetine gre onu kk bir gemi sandm. Bu gibi kk vastalar her an manevra yapabilirler. arete lzum grlmez.
Bu cevap zerine u soruyu sordu. areti kk olmasna
ramen bir mil mesafeden grmsn. arpmaya 15 saniye kalana kadar hareketini deitirmemi. Kk bir motor olsa idi ineyip gidecek mi idin?
Kaptan bu soruya sadece benim rotam doru idi. eklinde
cevap verdi.
Savcnn bir dier sorusu da u oldu. Gelibolu ile Akba arasndaki mesafeyi seyir defterine yazdnz hlde bundan sonraki
seyri niin kaydetmediniz.
Kaptan savcnn bu sorusunu da cevaplandrmad48.
Ayn gn lenden sonraki oturumda Hkim, Kaptana yapt savunmann tutanaklarn niin imzalamadn sordu.
Bu soruya Kaptan itimat etmediim iin cevabn verdi. Bunun
zerine Hkim Trkiyede hibir Hkim bakasnn azndan kan
sz deitirmez. Kaptan Trkiyede itimada ayan Hkimlerin olduunu bilmelidir. Bir rnek istiyorsa memleketinin konsolosu kendisine tercmanlk etmektedir uyarsn yapt.
sveli kaptann sorgusu tamamlandktan sonra sra ahitlerin dinlenmesine geildi. lk ahit Eceabat kazasnda oturduunu
syleyen Sleyman ztrkt. ztrk, olay gecesi denizden bir
grlt duyduunu, bir kaza olmas dncesi ile 10 numaral
gmrk motorunu haberdar ettiini syledi. kinci ahit olarak
smail Hakki Ural adndaki ahitler dinlendi. O da Sleyman
ztrkn ifadesine benzer eyler syledi.
ahitlerin dinlenmesinden sonra Dumlupnar Denizaltsnn
Svarisi kd. Yzb. Sabri elebiolu ile kinci Kaptan stm. Hasan
Yumukun ifadesi alnd.
elebiolu ifadesinde olay yle anlatt: Randevu tatbikatndan dnyorduk. O gece yarmla bir sularnda Boazdan ieriye
girdik. Vardiya subaylarna daha nce Boaza girildiinde bana haber vermelerini sylemitim. Boazdan girerken kaptan kprsne
ktm. Nara nlerine kadar 9 mil suratla ilerledik. Nara nlerine
yaklatmz zaman 1200 yarda ilerimizde iki sinyon ile bir tccar
gemisini grdm. Dn mevkiine gelmeden denizaltnn dnmesi
48

Cumhuriyet, No. 10328; Zafer Akam Postas No. 979; Ulus, No. 11437; Son Posta, No.
2544, 30 Nisan 1953.

lazmd. Bu kumanday verdim. Dumlupnar 15 sancakla dnmee

balad. Aknt vard. ok dikkatli davranyorduk. Fakat ne kadar
gariptir ki az sonra karmzdaki gemi de iskele tarafna dnd. Mesafe daralm msademe ihtimali artmt. Bu takdirde yaplacak
i zerimize gelen geminin nnden kamakt. Bu maksatla iskele
alabanda ettik. Dndmz srada bu gemi de sancaa dnd ve o
anda arpma gerekleti. Gemi iskele tarafna yatt. Kpr stne
sular hcum etti. Dumlupnarn ba suya gmld. Biz de denize
dtk. Suyun yzeyine ktm zaman Naboland ilebinin tornistan yaptn grdm. ilebin pervaneleri dnyordu. Barp stop
etmesini istedim. Fakat kaptan bunu yapmad. Biz olduumuz yerde
kaldk. O gitti.
unu belirtmek isterim ki sve gemisi gelmekte olduu rotay
takip etseydi kaza olmayacakt49.
Bu aklamann ardndan Savc u soruyu sordu. Farz edin
ki sve gemisinin kaptan uyuyordu. Size iaret vermedi. Siz ona
iaret verdiniz mi?
Sancaa dn ddn aldk. skeleye dn ddn iki kere oturduk. Fakat sve gemisi aldr etmedi. zerimize
bindirdi.
O srada Hkim, Yzb. elebioluna nceden sylediklerinizle u anda anlattklarnz arasnda fark var diye uyard. elebiolu, Olaydan sonra rahatsz edilmee balanmtm. O arada Savc
geldi. stediklerini yazd. yle olsun dedi. Bunlar rahatszlk neticesidir dedi50. Bunun zerine Mahkeme bakan Galiba burada da
rahatsz oluyorsunuz diye cevap verdi ve ekledi. Sizin denizalty
idare etme maharetiniz karar biz de sylenen szlerin ne anlama geldiini anlamak kudretine sahip bulunuyoruz dedi.
Bu arada sank avukatlarndan hsan Yarsuvat sz alarak
elebiolunun elikili ifadelerine dikkat ekerek Onun yeri sank mevkiidir dedi.
elebiolunun ifadesinden sonra kinci Kaptan stm. Hasan Yumukun ifadesi alnd. Yumuk da ifadesinde genel olarak
elebiolunun sylediklerini tekrarlad.
Saat 9.30da balayan ve ksa aralklarla saat 20ye kadar devam eden mahkemeye herkesin yorgun dt gerekesi ile
oturumlara 30 Nisan saat 9.30dan itibaren devam edilmek zere
49

50

Cumhuriyet, No. 10328; Zafer Akam Postas No. 979; Ulus, No. 11437; Son Posta, No.
2544, 30 Nisan 1953.
O gnlerde yerli ve yabanc basnda Dumlupnarn da hatal olabileceine dair yazlar yer
alyordu. Akam, No. 12401, Zafer Akam Postas, No. 961, 12 Nisan 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
233

TARHLE
ADANMI
BR MR
234

ara verildi. 30 Nisandaki durumalarda da ilgililerin ifadelerinin

alnmasna devam edildi. Oturumun sonuna doru sank avukat
hsan Yarsuvat mvekkillerinin kefaletle serbest braklmalarn
talep etti ise de Savc Salim Ertem ise avukatn tahliye talebine
kar henz delillerin tam olarak toplanamad gerekesi ile tahliye talebinin reddedilmesi eklinde gr bildirdi.
Bildirilen grlerden sonra Hkim Selahattin Ayanolu iki
gnden beri devam eden grmeler ve talepler erevesinde karar yle aklad:
Lorentzon hakknda delillerin mahkemece henz tamamen toplanamadndan ve kendisine isnat edilen suun ar cezay gerektiren su olduundan ve kendisinin Trkiyede ikametghnn bulunmadndan tahliye isteinin imdilik reddine ve durumann da 13
Mays 1953e ertelenmesine51.
13 Maysta yaplan durumada ise zellikle sank avukatndan gelen talep zerine olay yerinde yeniden keif yaplmasna
karar verildi. Keif kararnda zetle u ifadelere yer verildi.
Mahkemece yeniden bir keif lzumu takdir edildi. lk tahkikat esnasnda dinlenmi olan bilirkiiler heyetine ilave olarak
hadise hakknda mtalaa ve kanatlar sorulmak zere ve taraf
tuttuu iddialarna muhatap olmayacak kiilerin dinlenmeleri uygun grld. Bu amala Trkiyede talim ve terbiye vazifesi ile
bulunan, denizlerde seyrsefer ve kazalar nleme tekniini hakk
ile bilen yabanc deniz uzmanlar ile gverte uzman ve kaptan
Burhaneddin Ruel, makine uzman Kerim Guyo ve Gemi naat
Yksek Mhendisi Seyfettin Saraolunun keif srasnda grleri alnmak zere hazr bulundurulmalarna. Mahkeme huzuru,
hazrlk ve ilk tahkikatta dinlenen bilirkiilerin katlm ile olay
mahallinde temsili surette keif yaplmas ve bilirkiilerin mahallinde dinlenmelerine, yaplacak keifte sank sveli Kaptan Lorentzon ile Dumlupnar komutan Sabr elebiolunun da hazr
bulundurulacakt52.
Kaza ile ilgili tahkikat 6 Haziran 1953te yapld. O gn Ereli arama tarama gemisi ile olay mahalline gelindi. Mahkeme heyeti geminin salonunda yerini aldktan sonra bilirkiilerin kimlik
51

52

Cumhuriyet, No. 10329: Ulus, No. 11438; Zafer Akam Postas, No. 980; Son Posta,
No. 2545; Dnya, No. 423, Yeni stanbul, No. 1239; 1 Mays 1953. Bu kararn verildii
dnemde sve basnnda da kaza ile ilgili haberler youn ekilde yer alyordu. Davaya
rneklik tekil edebilecei midi ile svete yapt bir kazadan dolay yarglanan ve serbest
braklan bir Trkten bahsetmiti. Nihat Erim, Dumlupnar Facias Etrafnda, Ulus, No.
11441, 4 Mays 1953.
Cumhuriyet, No. 10342; Akam. No. Yok; Zafer Akam Postas, No. 993; 14 Mays 1953.

tespitleri yapld. Mteakiben Kaptan Lorentzon ve avukatlarna

bilirkiilere itirazlarnn olup olmad soruldu. tiraz olmadnn anlalmas zerine bilirkiilere yemin ettirildi. Yeminin ardndan yaplacak kefin mahiyeti hakknda sorular soruldu. Keifte kullanlacak olan Ereli gemisi ile kinci nn denizaltsnn
anakkaleye getirmeye ve tatbikat idare etmee memur edilen
Yavuz gemisinin komutan Kurmay Albay Naci Seyhana verilen
talimatn yaplmas bakmndan gemi ve can kayb bakmndan
herhangi bir tehlikenin olup olmad soruldu. Albay Naci Bey talimat tatbik etme hususunda gemi kaptanlar ile gerekli istiareyi
yaptktan sonra Kaptan Lorentzon ve Yzb. elebiolunun kaza
srasndaki rotalarn izlemede herhangi bir tehlikenin olmadn
bildirdi.
Keifte deniz kuvvetleri adna mahit olarak Seyir ve Hidrografi Dairesi Bakan Yarbay Barbaros Gnergn ve Donanma
Hekimi Binba Fahri oker de hazr bulunmutu. lk olarak Kaptan Lorentzonun takip ettiini syledii rota izlendi. Lorentzon
tatbikat srasnda tercman Weman ile birlikte mahkeme bakan Sabahattin Ayanolunun yanna gelerek yaplmakta olan
tahkikattan ve tatbiki yapan geminin kendi ifadesinde bahsettii
gibi seyri aynen tatbik etmesinden duyduu memnuniyetini dile
getirdi. Lorentzon ayrca tatbikat idare eden Albay Seyhana da
teekkrlerini bildirdi. Ancak bu rota ile denizaltnn bat amandrasnn bulunduu yerden 400 metre aktan geildii grld.
Bu durumda Lorentzonun syledii rotadan gitmi olmasnn kabulnn mmkn olmad mahede edildi.
leden sonda Nabulond adna Ereli gemisi, Dumlupnar
Denizaltsnn adna da kinci nn Denizalts kaza srasndaki rotay izlediler. ki gemi Nara Burnu aklarnda karlat.
Dumlupnarn batt yerdeki amandra iki geminin arasnda
kald. Buradan belirtilen rotalarn izlenmesi durumunda kazann
olmayaca kanaatine varld53.
6 Haziran ve 7 Haziran sabaha kar yaplan tahkikatlardan sonra bilirkii mahkeme heyetine kazada sveli Kaptan
Lorentzonun hatal olduunu bildirdi. Ancak Mahkemenin 10
Haziranda yaplan durumasnda Dumlupnarn kaptan elebiolu da sank sandalyesinde yer ald. Fakat tutuklanmasna gerek
grlmedi. Ayn gn Lorentzonun avukatlar tahkikat srasnda
baz uslusuzluklarn yapld gerekesi ile reddi hkim talebinde
53

Ulus, No. 11475; Zafer Akam Postas, No. 1017; Cumhuriyet, No. 10366, 7 Haziran 1953.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
235

TARHLE
ADANMI
BR MR
236

bulundular. 18 Temmuzda yaplan durumaya reddi hkim talepleri zerine kendilerine bavurulan Balkesir ve Burhaniye Ar
ceza Mahkemelerinin kararlarnn okunmas ile baland. Her iki
mahkeme de mevcut mahkeme heyetinin tarafszlna glge drecek herhangi bir fiile rastlanmad gerekesi ile reddi hkim
talebini reddetmiti54.
Mahkemenin durumalar Austos ve Eyll aylarnda da
farkl bilirkiilerin dinlenmesi ile devam etti. Baz bilirkiiler kazaya Dumlupnar Denizaltsnn sebebiyet verdiini ileri srdler55.
Fakat 12 Austosta yapdan durumada Dumlupnarn sulu olduunu gsteren bir delil ileri srlmedi. Lorentzonun avukatlar yeniden keif yaplmasn istediler.
5 Eyllde yaplan durumada Dumlupnar Denizaltsnn
Svarisi Yzb. elebiolu ile sve ilebinin Svarisi Lorentzonun
avukatlar davaya esas hakkndaki savunmalarn yine birbirlerini
itham ederek tamamladlar. Mahkeme Bakan Ayanolu Avukatlarn savunmalarn tamamlamalarnn ardndan Savc Salim
Erteme mtalaasn bildirmesi iin sz verdi. Savcnn mtalaas
iki buuk saat srd. Kazay olu anndan itibaren balayarak 4
Eylle gelinceye kadar geen srede yaplan btn tahkikatlar ve
duruma safahatlar hakknda geni bir sunum yapt. Savc zetle
mtalaasnda unlar sylyordu. Kaptan Lorentzon dikkatsizlik
ve tedbirsizlik nizam ve kaidelere uymamak neticesinde kazaya
ve buna bal olara 81 Trk denizcisinin lmne sebebiyet verdiini. Hadiseden sonra kurtarma almalar srasnda gsterdii
gayretlerin hafifletici sebep saylamayacan nk denizde can
ve mal korumas hakkndaki kanuna gre bunu zaten yapmaya
mecbur olduunu. Bu bakmdan Oskar Lorentzonun Trk Ceza
Kanununun 383 son maddesine gre tecziyesine (cezalandrlmasna) ve tutukluluk halnn devamna. Hadisede sorumluluunun
olmad anlalan Sabr elebiolunun da beraatna karar verilmesini talep etti. Savcnn mtalaasnda (gr, inceleme) sora
tekrar sz alan Lorentzonun avukat hsan Yersuvat mtalaasn
hazrlayabilmek iin 20 gnlk sre talebinde bulundu. Hkim
durumay 23 Eyll 1953e erteledi.
Kaza ile ilgili 23 Eyllde yalpan durumada avukatlar son
savunmalarn yaptlar. Artk karar aamasna gelinmiti. Karar 3
54

55

Cumhuriyet, No. 10405; Zafer Akam Postas, No. 1057, Gece Postas, No. 5269, Hrriyet,
No. 1886, 19 Temmuz 1953.
Hrriyet, No. 1886, 19 Temmuz 1953; Zafer Akam Postas, No. 1080; Dnya, No. 523, 11
Austos 1953.

Ekim 1953te akland. O gn Mahkeme bakan Selahattin Ayanolu, karar okudu. Karar u ekilde son buluyordu:
Lorentzon ve avukatlarnn yersiz ve dayanaksz savunmalarnn reddine. zah olunan deliller, ahitlerin beyanlar, mevcut evrakn
tamamnn tetkiki incelenmesi neticesinde oluan kanata gre zanl
(maznun) Lorentzonun tedbirsizlik, dikkatsizlik, emir ve kurallara
uymamak sonucunda deniz kazasna ve 81 denizcinin lmne sebebiyet verdii sabit grld. Hareketine uyan Trk Ceza Kanununun
383 maddenin son frkasna gre kazann olu ekli itibari ile asgari
had almayarak bir sene mddetle ar hapsine ve 5435 sayl kanun
gz nnde tutularak 500 (be yz) lira para cezas ile cezalandrlmasna. Oskar Lorentzonun arpmaya mteakip denize dklenleri toplamak, simitleri atmak, sandal ve motorlar denize indirmek
sureti ile denizalt kprsnden denize denlerden beini sa birisini
koma halinde kurtard. mdat ddklerini almak, telsizle kazay
haber vermek, gemisini kaza mahallinde durdurarak kazann zararn azaltmaya alt ahitlerin ahadetleri ile sabit olduundan
ayn kanunun 413. Maddesinin ikinci fkras gereince mukadder cezann yarya indirilerek alt ay mddetle ar hapis ve 250 lira para
cezas ile cezalandrlmasna. Dumlupnar Denizalts svarisi Sabri
elebiolunun tedbirsizlik, dikkatsizlik ve tecrbesizlii grlmediinden beraatna karar verilmiti denildi56. Kararn aklanmasndan ksa sre sonra savclk Lorentzonun mahkmiyetini ikmal
ettii ve kendisini serbest brakldn bilgisi kaptann misafir
edildii anakkaledeki Memleket Hastanesine bildirildi. Karar
svete de olumlu karland57. Bu kararla Trkiye ile sve arasnda oluan diplomatik gerginlik de azald.
Ancak karar Lorentzonun avukatlar tarafndan temyize gtrld. Temyiz aamasnda yaplan ek soruturmalardan sonra
Yargtay yerel mahkemenin kararn bozdu. Yeniden yaplan incelemelerden sonra da Lorentzonun cezas sabit kald. Ancak ilk
mahkeme tarafndan beraat ettirilen Dumlupnar Svarisi Kd. Yzb.
Sabri elebiolu burada sulu bulunarak hapse mahkm edildi.
20 ay Hendek Cezaevinde tutuklu kalarak cezasn tamamlad58.
Dava bitmi, hkim kararn vermiti. Ancak Dumlupnarn
yapt kaza ile ilgili tartmalar bir sre daha devam etti. rnein 25 Haziran 1956 tarihli Dnya gazetesinde Behet Cemal
56

57
58

Cumhuriyet, 10480; Akam, No. 12571; Demokrat zmir, No. 3153; kdam Gece Postas,
No. 5342; Yeni Sabah, No. 5235; Son Posta, No. 2696, 4 Ekim 1953.
Hergn, No. 2131, 6 ve 7 Ekim 1953; Demokrat Ankara, No. 751, 13 Ekim 1953.
Rait Metel, Trk Denizcilik Tarihi, Deniz Basmevi, stanbul 1960, s. 358; Ergur, 50.

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
237

TARHLE
ADANMI
BR MR
238

imzas ile Dumlupnarla ilgili bir yaz yaymlanr. Bu yazsnda

Behet Cemal, Dumlupnarn Naboland sancandan grdn ve uluslararas denizcilik kurallarna gre yol vermesi gerekenin Dumlupnar olduunu belirtti. Dumlupnarn kpr stndeki vardiya subaynn da durumu doru olarak grdn
ve sve ilebini sancaa alarak yolundan ekilmeye baladn
fakat tam bu srada Dumlupnar komutannn duruma mdahale ederek aks manevra emrini verdiini bu yzden de kazada
Dumlupnarn Svarisi Sabr elebiolunu hatal olduunu ifade
eder59. Cemaln yazsna elebiolu drt madde halinde verdii
cevabnda olayn btn detaylar ile tartlmas iin henz zamann msait olmadn belirttikten sonra o gn verdii kararn
doruluunu bir kere daha tekrar etti60.
Sonu
1950 ylnda Amerikadan alnan Dumlupnar denizalts bir NATO tatbikatndan dnerken 4 Nisan 1953te anakkale Boaznda Nara burnu yaknlarnda kaza yapt. Kazadan
sonra balatlan youn kurtarma almalarna manevralar iin
stanbulda bulunan Amerikan 6. filosuna ait bir gemi de katk
salad. Ancak gn sren youn kurtarma almalarna ramen hibir netice elde edilemedi. 7 Nisan sabah Mill Savunma
Bakanl olayla ilgili yaymlad teblii ile gemidekilerden mit
kesildi. 16 Nisan 1953te Dumlupnarda lenler karlan bir kanunla ehit sayldlar.

59
60

Behet Cemal, Dumlupnar-Nabulond Davas, Dnya, No. 1548, 25 Haziran 1956.

Sabri elebiolu, Dumlupnar-Nabulond Davas, Dnya, No. 1556, 5 Temmuz 1956.

Ekler:
Ek 1: Dumlupnar Denizaltsndan bir grn

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
239

Ek 2: Dumlupnar denizalts

TARHLE
ADANMI
BR MR

Ek 3: Dumlupnar Denizalts

240

Ek 4: Denizaltya Trk Bayra ekilirken

Ek 5: Dumlupnarn batt yer

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
241

Ek 6: Dumlupnar denizaltsna arpan sve bandral Naboland ilebi

TARHLE
ADANMI
BR MR

Ek 7: Kurtaran gemisi kaza yerinde

242

Ek 8: Batan Dumlupnar ve yardma gelen Kurtaran gemisinin durumunu gsteren kroki

Ek 9: Dumlupnar iin anma treni

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
243

Ek 10: Anma treninden baka bir grn

Ek 11: Dumlupnar ehitleri iin hazrlanan elenk

TARHLE
ADANMI
BR MR

Ek 12: Dumlupnar ehidi Albay Hakki Burak ve Astsubay Necdet Yaman

244

Ek 13: Dumlupnardan kurtarlan Astsubay Baavular Hseyin nkaya ve Hseyin Ak

anakkalede hastane odasnda ve Dumlupnarda ehit den hsan Yeter ei ile birlikte

Ek 14: Dumlupnarda ehit den bir grup denizci

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
245

Ek 15: Dumlupnarda ehit den subaylardan bir grup

Ek 16: ehit ailelerine Milli Savunma Bakanl tarafndan gnderilen yaz

TARHLE
ADANMI
BR MR

Ek 17: sve Gemisi Kaptan Lorentzon tercman ve

avukat ile birlikte mahkeme huzurunda

246

Ek 18: Dumlupnarn bat ile ilgili gazete haberleri

PROF. DR.
NEJAT GYN
ARMAANI
247

TARHLE
ADANMI
BR MR
248

Ek 19: Hafta Dergisi C. 8, S. 185, 10 Nisan 1953. Kapak